6Jaargang 38

Juli 2011Uitgave van MMV

Moermandieet voor Elly geen straf • Borstkanker in opmars ondanks screening • Leefstijl is kwestie van eigen keuze volgens minister van Volksgezondheid •

Biologische wijnen proeven bij Oude Waalstroom

De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.

algemene informatie

(Zie ook colofon pagina 27)

Bestuur

Vriendelijk verzoek alle post bestemd

voor het bestuur te zenden aan:

Postbus 508

2400 AM Alphen aan den Rijn

Voorzitter:

Dave Schut

Eefde

Secretaris:

Johan Klumpenaar

President Wilsonlaan 33

4334 GB Middelburg

Telefoon: (0118) 63 59 89

Penningmeester a.i.

Rob Kappé

Bestuursleden:

Sietze Blom

Bant

Jan Bor

Hoogblokland

Hans Stoop

Bergen op Zoom

Adviseurs:

Cor van Groningen

Drs. Bob Hornstra

Piet Sijpersma

Administratie/algemene informatie

De administratie van de vereniging

wordt gevoerd door de heer

Wim Kuling.

Centraal Bureau:

Postbus 508

2400 AM Alphen aan den Rijn

telefoon (0172) 49 79 44 (werkdagen

tussen 09.00 uur en 13.00 uur)

fax (0172) 47 06 44

e-mail: info@moermanvereniging.nl

Aanmelding nieuwe leden

Schriftelijk bij het Centraal Bureau

of via de website.

Lidmaatschap

Nieuwe leden: € 22,- per kalender jaar

(automatische incasso), € 26,- per

kalender jaar (acceptkaart).

Voor Belgische leden minimaal

€ 35,50 op rekening ING bank

335-0078672-51 t.n.v. Moerman-

vereniging. Voor de overige leden in

Europa € 35,50, buiten Europa € 40,-.

Een kleine ’overbetaling’ op de

minimumcontributie wordt zeer op

prijs gesteld.

Contributie giro 42.39.229 t.n.v.

Moermanvereniging te Alphen aan

den Rijn. Opzegging lidmaatschap:

vóór 1 december van het lopende

jaar. Administratiekosten: € 3,50

wanneer een herinnering gestuurd

moet worden.

De Moermanvereniging en de

stichting Steunfonds Amnestie zijn

door de Belastingdienst erkend als

algemeen nut beogende instelling

(ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen-

king aan onze stichting is aftrekbaar

van de inkomstenbelasting (binnen

de daarvoor geldende regels).

Losse nummers Uitzicht

Losse nummers kunnen (na)besteld

worden à € 5,25 per exemplaar. Dit

kan schriftelijk of telefonisch bij het

Centraal Bureau.

Internet

www.moermanvereniging.nl

e-mail: info@moermanvereniging.nl

Patiëntenvoorlichting

Telefoon 088-2424240 (Infolijn)

Of voor algemene informatie over de

vereniging: (0172) 49 79 44

Informatie lezingen en kooklessen

Schriftelijke vragen naar:

Postbus 508

2400 AM Alphen aan den Rijn

Postzegel insluiten.

Klachten van patiënten

Stichting Klachtrecht AAG (Artsen-

federatie Additieve Geneeskunde)

Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam

Advertenties Uitzicht

Advertentietarieven kunnen worden

aangevraagd bij:

J.P.H. Geraats

Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert

telefoon (0495) 53 22 20

e-mail: j.geraats@ziggo.nl

Stichting SteunfondsAmnestie

Giro 3290997 t.n.v. de Stichting

Steunfonds Amnestie, Reijerskoop

291, 2771BL Boskoop of via ING

bank, rekeningnummer 67.20.27.240

t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie

in Boskoop.

Bovenstaande rekeningnummers van

Stichting Steunfonds uitsluitend te

gebruiken voor giften.

Legaten

Wie het Steunfonds testamentair wil

gedenken, wordt aanbevolen gebruik

te maken van de volgende formulering:

‘Ik legateer aan de Stichting Steun-

fonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld)

de som van €……… vrij van rechten en

kosten’.

Regio-secretariaten

Amsterdam en Wijde Omgeving

Mevr. T. Visser

Quellijnstraat 128

1073 XL Amsterdam

telefoon (020) 675 41 50

Gelderland

Mevrouw R. van Elk

Utrechtseweg 84

6812 AH Arnhem

telefoon (026) 844 95 16

Zeeland/West-Brabant

Mevr. K. Walhout

Oranje Nassaustraat 26

4341 GC Arnemuiden

telefoon (0118) 60 18 68

Den Haag

Mevr R Rosier

Gerrit van de Veenlaan 216

2552 WN Den Haag

telefoon (070) 391 02 79

Friesland

Mevr. T. Meesters

Singel 7

8771 SV Nijland

telefoon (0515) 56 98 13

Groningen/Drenthe

Mevr. H. Prins

Schout Poelmanweg 32

9617 BX Harkstede

telefoon (050) 404 22 46

Limburg

De heer J.H.P. Peters

Oude Heerweg 145

5941 EK Velden

Tel (077) 472 14 53

e-mail: joseph.peters@home.nl

Noord-Holland Noord

Vacature

Overijssel

Dhr. G.J.W. Tretmans

Tuinvaas 16

7609 ZT Almelo

telefoon (0546) 56 94 11

Rotterdam

Dhr. M. Ouwehand

Statenweg 405

3039 HP Rotterdam

telefoon (010) 467 78 64

mobiel 06 23234874

Rijnmond/Westland

Vacature

‘Moerman’ voor Elly van den Berg geen straf

Haar arts vond het maar dom dat Elly van den Berg uit Hedel de voedingswijze van Moerman wilde volgen maar zelf besloot ze acht jaar geleden haar hart te volgen. Daar kreeg ze bepaald geen spijt van.

Ondanks screening krijgen steeds meer vrouwen borstkanker

Borstkanker is in opmars. Dat lijkt vreemd: borstkanker is nu juist een van de soorten kanker waarbij preventief bevolkingsonderzoek gangbaar is. Zelfs deskundigen zijn erover verdeeld of je nu wel of niet moet meedoen aan bevolkingsonderzoek.

In memoriam: drs. Sijmen de Graaf

Op Eerste Pinksterdag overleed drs. Sijmen de Graaf (Simon), radiotherapeut, oncoloog, cytoloog en voorzitter van de Redactiecommissie van Uitzicht. Hij werd 83 jaar. Met hem is een veelzijdig, kritisch en strijdbaar mens heengegaan.

De aardigste onderwerpen van de KVW

De aardigste onderwerpen van het succesvolle programma Keuringsdienst van Waarde (KVW) op een rij: wijn in Neder-landse supermarkten die al dan niet bestaat uit aangelengde most, oer-Hollandse boter uit Polen, wisselende olie in de Calvé mayonaise en biologische tomaten uit Spanje.

Wijn uit de Bommelerwaard: niet goedkoop, wel prima te drinken

De wijnmakers van de ‘Oude Waalstroom’ in Hurwenen namen deel aan ‘Lekker bij de boer’, de jaarlijkse open dag van biologische boeren. Uitzicht was erbij. Waarom Nederlandse wijn prima van smaak kan zijn maar dan wel een stuk duurder is dan de wijn in de supermarkt.

4

18

22

10

6

2 3

Beetje laat

Groot nieuws! Het ministerie van Volks-gezondheid gaat zich sterk maken voor een betere toepassing van vitamine D. Er komt eindelijk eenduidige voorlichting aan artsen en andere zorgverleners. Onder hen bestaat al jarenlang onduide-lijkheid over de vraag aan wie nu precies extra vitamine D moet worden voorschre-ven en wat de gewenste doses zijn. Op pagina 24 vindt u meer informatie over de actie die het ministerie zal ondernemen.

Op zich is het verheugend dat de overheid op dit punt in beweging komt. Extra inname van vitamine D is voor de meeste mensen broodnodig. Daarover bestaat geen enkele twijfel. Vitamine D speelt een belangrijke rol bij de preventie van kanker. Ook is bekend dat de gemiddelde inname van dit vitamine op een te laag niveau ligt. Een belangrijke bron is de zon maar in onze contreien hebben we daar doorgaans niet genoeg aan. Ook vette vis is een voorname leverancier, maar al met al is suppletie voor heel veel mensen gewenst en al helemaal voor kinderen, zwangere vrouwen en ouderen. Prima dus dat het ministerie dat onderkent.

Tegelijkertijd is het eigenlijk onverteer-baar dat het zo lang heeft moeten duren. Op suppletie van vitamine D is al heel lang aangedrongen. Bijna tot vervelens toe. Een naam die in dat verband zeker moet worden genoemd, is die van Dr. Gert Schuitemaker. Maar ja, hij behoorde en behoort nu eenmaal niet tot de gevestigde medische kaders en dan word je in dit land helaas niet helemaal serieus geno-men. Zo kan een beeld ontstaan dat een toxische insectenverdelger of een chemisch bestrijdingsmiddel eerder groen licht krijgt dan de suppletie van een vitale vitamine. Dat bevestigt nog maar eens dat u als bewaker van uw eigen gezondheid vooral uw eigen plan moet trekken.

Cor van Groningeneindredacteur Uitzicht

4 5

Twintig jaar geleden begon haar schildklier plotseling te groeien. Ter

hoogte van haar keel verscheen een bobbel. Het bleek een klassieke struma te zijn, een op zich vrij onschuldige zwelling van de schildklier. Omdat de hormoonwerking van de schildklier goed bleef, kon de struma blijven zitten. Dat kon volgens de artsen verder geen kwaad.

Twaalf jaar liep ze ermee. Op het laatst kreeg ze toch wel een erg dikke keel. “Ik deed altijd een sjaaltje om want het was geen gezicht”, glimlacht ze. Toen de struma haar luchtpijp begon dicht te drukken, leek het de dokter in het aca-demisch ziekenhuis in Utrecht raad-zaam een operatie uit te voeren en de struma te verwijderen.

Begin van het einde? Wat haar nooit was verteld was dat de kans op kwaadaardige celvorming toe-neemt naarmate de struma er langer zit. “Dat is een gevolg van de slechte door-bloeding”, licht Elly toe. Na de operatie werd het weefsel microscopisch onder-zocht en inderdaad, na een week bleek dat er sprake was van kwaadaardigheid. “Is dit het begin van het einde?”, vroeg ze zich ongerust af.Behalve slecht nieuws was er ook goed nieuws. Het betrof een tumorvorm die niet uitzaait. “Maar er zaten wel restcel-len, want doordat de struma er zo lang

had gezeten, hadden ze niet alles kun-nen weghalen. Door het weefsel liepen intussen allerlei aders.”Tijdens de operatie was er zelfs een slagader gesprongen. Ze was toen een liter bloed kwijtgeraakt. De complicatie had haar het leven kunnen kosten. Ge-lukkig was de hoogleraar die haar ope-reerde, een van de beste op dit gebied. Hij vertelde haar dat ze het in een streekziekenhuis niet zou hebben over-leefd. Zelf ervoer ze vlak voor de opera-tie dat God met haar zou zijn. “Dat gaf veel innerlijke rust.”

Er volgde een voorspoedig herstel maar het probleem van de restcellen bleef voor verwarring zorgen. De chirurg en oncoloog in het ziekenhuis konden het niet eens worden. De oncoloog wilde voordat hij met radioactiviteit de schild-klier zou uitschakelen, dat ze opnieuw zou worden geopereerd omdat er nog teveel weefsel zat. “Maar de chirurg wil-de mij niet weer opereren, omdat hij dat vanwege het vele bloedverlies dat hij verwachtte, te gevaarlijk vond.” Haar voorstel was de situatie af te wach-ten. “Mij leek raadzaam om het eerst eens aan te zien en met een ingreep te wachten totdat die echt noodzakelijk was. Bij een operatie zou mijn schild-klier helemaal weggehaald worden en dat betekent dat je levenslang aan de medicijnen zit. Hoe pakt dat uit?”

Boekje van MoermanVan thuis herinnerde ze zich nog het boekje van dokter Moerman. Haar ouders hadden dat wel eens aangeschaft. “Het behoorde bij ons tot de vaste lectuur, net als het boek van dokter Vogel”, her-innert ze zich.Ze las alles op dat gebied. Niet voor niets was biologie altijd haar lievelings-vak. Ze hoefde dan ook niet lang na te denken wat haar te doen stond. De Moermanarts Schram woonde niet zo heel ver van Hedel en hield in die tijd nog praktijk. Hij steunde haar in haar keuze om het verdere verloop af te wachten en intussen aan de gang te gaan met het Moermandieet.

Vol overgave begon ze eraan. Een straf was het zeker niet voor Elly. Al vanaf haar trouwen gebruikt ze steevast zil-vervliesrijst, volkoren macaroni en dat soort gezondere ingrediënten. “Ook heb-ben we een eigen moestuin die mijn man Gerrit trouw onderhoudt. Gif heb-ben we nooit gebruikt. Alles doen we zo natuurlijk mogelijk. Neem de borstvoe-ding. Dat deed ik altijd op aanvraag en niet op de klok. Vaak voedde ik ze een paar jaar, tot de volgende zwangerschap. Zo heb ik onze acht kinderen gevoed.”Zelfs het vegetarisch eten vond ze geen probleem. “Als ik iets doe, doe ik het vaak fanatiek. Acht jaar geleden ben ik hiermee begonnen en tot voor kort heb ik me er strikt aan gehouden. Als ik het

al een opgave vond, wist ik waarvoor ik het deed.”Dokter Schram had haar gezegd dat ze binnen het dieet kon kiezen wat ze lek-ker vond. Bietensap bijvoorbeeld vond ze echt vies. “Dan neem je toch wortel-sap”, had hij geadviseerd. “En we eten hier heel vaak verse groente zo uit de tuin. Die is sowieso lekkerder dan uit de winkel. Alleen voor mijn man en de kin-deren braadde ik wel vlees. Om nou het hele gezin ‘op Moerman te zetten’, dat ging natuurlijk te ver.”

Kilo’s erbijEen heel opmerkelijk gevolg van het di-eet was dat ze enkele kilo's aankwam. Dat was voor haar heel bijzonder. Haar gewicht was altijd al aan de lage kant geweest. Ze kon eten wat ze wilde maar er kwam nauwelijks een grammetje bij. “Dat lijkt wel genetisch want onze kin-deren zijn ook geen van allen dik en in het voorgeslacht kwamen ook mensen voor die erg slank waren.”

De artsen in het ziekenhuis vonden het maar niks, dat Moermandieet. Heel dom, zo lieten ze blijken. Hoe kon zij als ver-standige vrouw toch denken dat ze van wortelsap beter zou worden? “En dan te bedenken dat ze het onderling niet eens konden worden over mijn behandeling. Daar moesten ze nog over vergaderen. Tja, maar het ging wel over mij.”In het begin moest ze vaak terugkomen

voor controle maar de kwaadaardige cellen bleken zich rustig te houden. “Het ging jarenlang allemaal best goed totdat ik last kreeg van voedselallergie. Ik had voortdurend diarree en voelde me min-der goed. Daar zat ik erg over in. Ik raakte er heel gestresst door en ik had voortdurend een te snelle hartslag. Het werd me allemaal wat te veel. De huis-arts wilde aan de slag met een bètablok-ker maar dat zag ik niet zitten. Aan de andere kant moest er wel wat gebeuren want door die snelle hartslag en die stress dreigde ik verder af te vallen. Ik volgde een programma voor stressre-ductie. Dankzij een betere ademhaling krijgt je hart het weer rustig.”

Geen hongergevoel meerOok voor haar allergie vond ze een aan-pak. Ze las recent in Uitzicht over een dieet in de lijn van onze verre voorou-ders. Het bestaat vooral uit groenten en fruit en verder uit noten, vis, eieren en wat vlees. Brood, rijst, aardappelen of pasta’s komen er niet in voor. Ze las het en was meteen overtuigd dat het in haar situatie het proberen waard was. Van de ene op de andere dag schakelde ze over. “Het grote voordeel is dat we zoveel zelf hebben. Noten, frambozen, kersen, bes-sen, aardbeien, pruimen, bramen en veel soorten groenten, - we hebben hier alles vers uit eigen tuin. Opmerkelijk was dat ik buiten de maaltijden geen hongergevoel meer had. Vanwege mijn

insulineresistentie at ik voorheen de hele dag. Nu had en heb ik genoeg aan drie maaltijden.”Wat haar echter nog het meest verbaas-de, was dat haar ontlasting na drie dagen volledig normaal was. Vrij abrupt was ze van haar diarree af. “Dat was helemaal volgens het boekje. Het duurt drie dagen voordat de inhoud van je darmen vernieuwd is. Ik wist niet wat me overkwam.”

‘Levenskracht’De omschakeling dateert van ruim vier weken geleden. De allergie lijkt ge-dempt en haar darmen zijn onmisken-baar sterker geworden. Ze zegt door een diep dal te zijn gegaan maar daar ster-ker te zijn uitgekomen. Heel veel kracht haalde ze uit haar geloof. “Ieder mens heeft onvoorwaardelijke liefde en vol-komen vergeving nodig en die vind ik bij God. Hij is mijn levenskracht. Dat is voor mij wezenlijk.”

Ze is een echt buitenmens, ook als het wat frisser is. Soms schilt ze buiten met haar jas aan de aardappelen. Ook wan-delen doet ze graag. “Dat kan hier volop. En vlakbij is de Maas waarin we fijn kunnen zwemmen. We lopen een wei-land door en daar zijn kleine strandjes waar bijna niemand komt. We wonen hier heerlijk net buiten het dorp tussen de weilanden en boomgaarden. Ook dat is voor mij heel belangrijk.”

‘Moerman’ voor Elly geen straf

‘Dom.’ De arts in het ziekenhuis had er geen ander woord voor. Erg dom

zelfs. Hoe kon Elly van den Berg uit Hedel toch denken dat ze van wortel­

sap beter zou worden? “Maar zelf kon hij het met zijn collega’s niet eens

worden over de vraag wat ze met mij aan moesten.” Ze volgde haar hart

en ging voor het Moermandieet. Daar heeft ze tot op de dag van vandaag

geen spijt van gekregen. Tekst en foto’s: Jan van Klinken

6 7

In 1989 begon Nederland met kanker-registratie. Uit die cijfers blijkt dat het

aantal nieuwe gevallen van borstkanker de laatste jaren licht groeit. Borstkanker is bij vrouwen de meest voorkomende vorm van kanker en de op twee na be-langrijkste doodsoorzaak. Elke maand krijgen ongeveer duizend Nederlandse vrouwen te horen dat ze borstkanker hebben. Ongeveer 1 op de 8 krijgt het in haar leven, en dat aantal stijgt. Ongeveer een kwart van de patiënten met borst-kanker overlijdt daar op enig moment aan. Het risico op het krijgen van borst-kanker stijgt met de leeftijd. Het komt vooral voor na het vijftigste levensjaar. Reden waarom vrouwen vanaf die leef-tijd elke twee jaar een oproep krijgen voor een mammografie, een borstfoto.

Redenen diversDe redenen voor de stijging van het aantal vrouwen met borstkanker zijn divers. De eerste is van demografische aard: mensen worden steeds ouder, en bovendien worden er ook steeds meer mensen in korte tijd ouder. Dat is de ‘dubbele vergrijzing’. Daardoor komen er dus in hoog tempo meer ouderen, en kanker is bij uitstek een ziekte die zich op hogere leeftijd openbaart. Dan is het dus logisch dat ook meer vrouwen borstkanker krijgen.In de tweede plaats wordt door de intro-ductie van screening op borstkanker een beginnende borstkanker nu eerder ontdekt dan vroeger. Bovendien worden er bij het bevolkingsonderzoek nu ook gevallen van borstkanker ontdekt die vroeger nooit ontdekt zouden zijn omdat mensen gewoon van ouderdom overleden met die borstkanker. Sinds kort wordt ook de leeftijdsgroep van boven de 70 jaar gescreend, een groep waarin van oudsher veel borstkanker voorkomt, dus dat zorgt voor een verdere toename. Deze reden zou je een ‘kunstmatige’ toe-name van borstkanker kunnen noemen: het komt niet echt méér voor, de ziekte komt alleen vaker en eerder aan het licht dan vroeger. Daarnaast zijn er nog verschillende risicofactoren die wel in ongunstige zin zijn veranderd de laatste jaren, bijvoor-beeld overgewicht, het op latere leeftijd zwanger worden van het eerste kind, minder kinderen krijgen, meer alcohol-gebruik en minder bewegen.

Borstkanker in opmars ondanks screening

Kritische signalen over bevolkingsonderzoek

De laatste jaren krijgen steeds meer vrouwen borstkanker. Op het eerste

gezicht een vreemde zaak, want borstkanker is nu juist een van de soorten

kanker waarbij preventief bevolkingsonderzoek gangbaar is. Werkt de

screening niet of is er iets anders aan de hand? Tekst: Petra Pronk

Wat kun je zelf doen?

Kanker is voor veel mensen iets wat hen ‘overkomt’. En als het om genetisch bepaalde kanker gaat, is dat ook zo. Maar in veel gevallen kan een gezonde levensstijl een hoop ellende voorkomen.

• Eet en drink gezondGezond eten, voldoende fruit en groente per dag en supplementen. Dat alles ver-laagt de kans op kanker in het algemeen en dus ook de kans op borstkanker.Het nuttigen van alcohol speelt bij borst-kanker een bijzondere rol. Meer dan één glas alcohol lijkt de kans op borstkanker te vergroten. Dat komt vermoedelijk doordat alcohol als een soort trigger werkt voor andere giftige stoffen, waar-door het DNA wordt beschadigd en borstkanker zich kan ontwikkelen.

• Stop met rokenHet hoeft nauwelijks meer gezegd, maar toch zijn er nog steeds mensen die het niet doorhebben: er is een duidelijke relatie tussen roken en de kans op kanker, met name borst-, long-, darm- en keelkanker.

• Zorg voor een gezond gewichtLichaamsgewicht is een belangrijke indicator voor het krijgen van borst-kanker. Onderzoek wijst uit dat vrouwen die een relatief laag lichaamsgewicht hebben minder kans hebben om borst-kanker te krijgen. Een belangrijke indica-tie is het buikvet. Dat buikvet zorgt na-melijk voor een hormonale injectie van oestrogenen en andere hormonen in de bloedbaan, waardoor de kans op borst-kanker stijgt.

• Beweeg voldoende Bewegen helpt niet alleen om op gewicht te blijven, maar speelt ook een belangrijke rol in de voorkomen van borstkanker. Teveel vrouwelijke hormo-nen vergroten de kans op borstkanker, bewegen helpt die hormonale balans in evenwicht te houden.

ScreeningDe laatste jaren ligt de praktijk van screening op borstkanker onder vuur. Het idee is dat artsen via bevolkings-onderzoek borstkanker in een vroeg stadium kunnen opsporen, waardoor de patiënt eerder behandeld kan worden. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in Bilthoven dat het screeningsprogramma coördineert, stelt dat screening bijdraagt aan vroegtijdige opsporing van borstkanker. Door vroeg-tijdige opsporing kunnen patiënten eerder worden behandeld, waardoor de kans op genezing, vermindering van klachten en overleving toenemen. In 1990 is het landelijk bevolkingsonder-zoek naar borstkanker gestart voor vrouwen van 50 tot en met 70 jaar. In 1998 is dat uitgebreid naar vrouwen tot en met 75 jaar. Vier op de vijf vrouwen nemen inmiddels deel aan dat bevol-kingsonderzoek. Bij 5 op de 1000 vrou-wen die aan het bevolkingsonderzoek deelnemen wordt borstkanker vastge-steld. Sinds 1997 is een daling van de borst-kankersterfte te zien bij vrouwen van 55 tot 74 jaar die significant (verantwoorde conclusies toelatend) afwijkt van de sterfte die zonder bevolkingsonderzoek verwacht zou worden. Zo was de borst-kankersterfte in 2006 ruim 23% lager dan gemiddeld in de periode tot 1988 (voor-dat het landelijke bevolkingsonderzoek werd gestart). Het RIVM claimt dat voor Nederland de bijdrage van screening aan de vermindering van de waargenomen borstkankersterfte drie tot vier maal groter is dan die van betere behandeling. Er worden vaker kleinere tumoren ont-dekt en bij ontdekking blijken ze minder vaak uitgezaaid. Dat betekent dat vaker borstsparende therapie mogelijk is, en dat hormonale therapie, chemotherapie en bestraling in aanvulling op een borst-operatie minder vaak nodig zijn.

Kritische geluidenMaar er zijn ook kritische geluiden. Tegenstanders van screening stellen dat de ‘netto gezondheidswinst’ erg tegen-valt, terwijl de nadelen groot zijn. Het Maandblad van het Nederlands Huis-artsen Genootschap noemde screening in 2002 nog ‘een even hardnekkige als kostbare mythe’. In datzelfde artikel werd opgeroepen tot enige relativering.

8 9

OV ERPEINZINGEN...

Reacties: info@filosofischepraktijk.eu of schriftelijk via de redactie van dit blad. Informatie en contact via www.filosofischepraktijk.eu of telefonisch (026) 339 08 15.

Rupsje ‘nooit genoeg’

Mijn inmiddels gepensioneerde huisarts zei het jaren geleden al. De medische kosten van ons laatste levensjaar zijn gigantisch veel hoger dan in alle jaren daarvoor. Nu wij zoveel jaren langer leven, komen er steeds meer dure laatste jaren bij. De zorgkos-ten rijzen de pan uit, niet alleen bij de ouderenzorg maar over de hele linie. Deskundigen voorspellen dat binnenkort de medische kosten een modaal gezinsinkomen zullen overstijgen. Hiermee is de medische zorg op alle niveaus een financieel-economisch probleem geworden. Duidelijk is dat er ‘iets’ zal moeten gebeu-ren. Maar wat? Ik heb de artseneed van Hippocrates (450 - 370 v. Chr.) erop na-geslagen: geen woord over geld of economie. Wel over toewijding en medisch – ethische opvattingen. Nu is die eed al heel oud en bedoeld om in de klassieke oudheid het beroep van arts af te ba-kenen tegenover andere zorgberoepen. De tijden zijn veranderd. De letterlijke tekst geldt dan ook al lang niet meer voor artsen.

De herziene ‘Nederlandse artseneed’ van 2003 houdt rekening met de maatschappelijke ontwikkeling. De eed of belofte is geconcretiseerd in gedragscodes en richtlijnen die tezamen de zogenoemde ‘professionele standaard’ vormen. Deze standaard is allerminst statisch, maar laat verschillende interpretaties toe in relatie met de maatschappelijke situatie.

De vraag is of deze nieuwe versie van de aloude artseneed, wel ruimte biedt om financiële criteria mee te wegen in medisch handelen. Een arts kan inderdaad persoonlijk interpreteren en dus afwijken van de standaard, maar toetsende instanties zullen graag de argumenten daarvoor willen horen. Waar ligt de grens?

Is hier het financieel-economische argument geldig? Passen financiële overwegingen bij de intenties van de eed? Kan een arts tegen zijn patiënt zoiets zeggen als: ‘Nee mijnheer, dat onderzoek of die behandeling is echt te duur, en overigens…, u bent toch al ouder dan zeventig. Ik besteed het geld liever aan die andere patiënt.’ Ik citeer enkele passages uit de professionele standaard van 2003:

‘Ik zweer/beloof dat ik de geneeskunst zo goed als ik kan zal uitoefenen ten dienste van mijn medemens. Ik zal zorgen voor

zieken, gezondheid bevorderen en lijden verlichten. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattin-gen. Ik zal aan de patiënt geen schade doen. Ik ken mijn verantwoordelijkheid voor de samenleving en zal de beschik-baarheid en toegankelijkheid van de gezondheidszorg bevorderen’.

De oorspronkelijke eed, de latere interpretaties en de huidige formulering zijn overduidelijk. Het artsenberoep steunt en bouwt op moreelmedische waarden en niet op financieel-economische. De arts kan in de huidige maatschappelijke context weliswaar afwijken van de ‘standaard’, maar,… altijd en alleen als ‘de ge-zondheidssituatie en het belang van de individuele patiënt daar-mee gediend zijn’. Geld speelt in die afweging geen rol.

Toch kan geld maar eenmaal worden uitgegeven. Er moeten keuzen worden gedaan. Niet door de arts in zijn spreekkamer. ‘Wie gaat u behandelen, die oude man of dat jonge kind?’ Het is de verkeerde vraag, aan de verkeerde persoon, op het verkeerde moment en op de verkeerde plaats. Zo’n verkeerd geformuleerde vraag leidt tot ethisch onverkwikkelijke situaties. Wat is de goede vraag?

Nodig is een brede maatschappelijke reflectie op leven, op ouder worden, op ziekte en gezondheid en op de kwaliteit van leven. De cruciale vraag is of kwaliteit van leven voortdurend alles nodig heeft wat medisch en technisch gezien allemaal mogelijk is.

Is het echt onmogelijk te accepteren dat ‘ouderdom met gebreken komt’? Is het echt nodig voordurend ieder rimpeltje glad te strijken? Hoe oud willen wij kunnen worden?

Niet de arts, noch de econoom bepaalt wat kwaliteit van leven inhoudt, maar de ethicus. De ethicus in ons allen. Laten wij ons bezinnen en redelijk zijn en laat de arts zijn belofte kunnen waarmaken, die zegt: ‘Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen’.

Als moraliteit, respect en redelijkheid samengaan, dan zal het goed komen. Met de economie, maar zeker met de zorg van en voor de mens.

Rein Stoel

“Verreweg de meeste vrouwen krijgen nooit borstkanker. Het paradoxale is dat door de screening juist meer borstkan-ker wordt geconstateerd. Voor de intro-ductie van het bevolkingsonderzoek had een vrouw een kans van 1 op 12 om ooit borstkanker te krijgen; daarna werd dat 1 op 10. Dat zijn cumulatieve kansen over een ‘heel’ leven. Vanaf de leeftijd van 50 jaar, de aanvangsleeftijd voor screening, heeft een vrouw 94% om kans om geen borstkanker te krijgen! Het lifetime risico om aan borstkanker te sterven is 4%, maar dat wordt door vrou-wen anders beleefd.” Juist die ‘andere beleving’ zet aan tot ongefundeerde angst en de behoefte aan zekerheid – screening dus. “Gerelateerd aan de borstkankerincidentie lijkt onderzoek van de gehele bevolking eigenlijk een grof middel: in het meest optimistische model moeten er 1000 vrouwen worden gescreend om 1 leven te sparen; 999 on-dervinden uitsluitend de lasten en even-tuele onnodig angst”, aldus de auteurs.

Een serieus probleem, want borstfoto’s zijn soms lastig te ‘lezen’. Er zijn vaak ‘onregelmatigheden’ te zien waarvan onduidelijk is wat het zijn. Een tumor is helaas niet altijd duidelijk zichtbaar, en in de praktijk blijkt bovendien dat foto’s nogal eens slordig worden beoordeeld. Dat is zeker het geval bij bevolkingson-derzoeken, waarbij radiologen een hele-boel foto’s achter elkaar bekijken waar-door de accuratesse aantoonbaar daalt. Een onderzoek uit 2003 toonde aan dat radiologen ongeveer 25% van de zicht-bare tumoren niet opmerken. Neder-landse cijfers laten zien dat een deel van de vrouwen die tijdens het bevol-

Bij alle onzekerheden die er bestaan rond borstkanker staat in elk geval een ding vast: beweging helpt. In 2009 verscheen het on-derzoek van het Nederlands Kankerinstituut getiteld ‘De rol van lichaamsbeweging bij preventie van kanker’. In dit onderzoek, onder leiding van prof. dr. ir. F. van Leeu-wen, epidemioloog en voorzitter van de werkgroep Bewegen & Kanker, werden 47 onderzoeken naar de relatie tussen bewegen en borstkanker uit de hele wereld onder de loep genomen.

Per jaar komen er zo’n 13.500 nieuwe borst-kankerpatiënten bij (onder wie ongeveer 100 mannen). Dit betekent dat 1 op de 8 vrouwen borstkanker krijgt. Bij 5% spelen

kingsonderzoek een foto hebben die aanleiding geeft tot zorg, twee jaar eer-der ook al een zorgelijke foto hadden, terwijl daar nooit iets mee gedaan is.

OntnuchterendIn 2006 kregen de critici munitie in de vorm van een ontnuchterend onderzoek naar het nut van borstkankerscreening. De Deense onderzoekers Gotzsche en Nielsen bekeken een metanalyse op dit gebied. Hun conclusie was schokkend: het effect van meedoen aan bevolkings-onderzoek naar borstkanker is mini-maal. Van de vrouwen die meededen aan bevolkingsonderzoek bleek 10 jaar later nog 90,3% in leven te zijn. Dat lijkt een prima getal, maar als je de overle-ving van vrouwen die niet meededen ertegen afzet – 90,2% – is er weinig re-den voor vreugde: het verschil is slechts een tiende procent! Dat is een verwaar-loosbaar percentage tegen zeer hoge kosten. De Gezondheidsraad zag er niettemin geen reden in om te concluderen dat het bevolkingsonderzoek naar borstkanker voor vrouwen boven de 50 jaar geen nut heeft. “Wel is het verwachte effect van de screening mogelijk kleiner dan werd aangenomen bij de start van het bevol-kingsonderzoek”, aldus de Gezond-heidsraad.

Onnodige behandelingEr is nog een andere kant van de medaille: onnodige behandeling. Bij onzeker heid nemen artsen vaak het zekere voor het onzekere. Dat betekent: nader onderzoek in de vorm van een biopt, een punctie of in het ergste geval een operatie. De Deense onderzoekers

constateerden in hun studie dat als 1000 vrouwen zich 20 jaar lang laten screenen, het resultaat is dat er 1 leven gered wordt. Daar staat tegenover dat 10 vrou-wen vals-positieve uitslagen krijgen. Dat betekent dat ze ten onrechte te horen krijgen dat ze kanker hebben. Daardoor krijgen ze niet alleen onno-dige behandelingen, maar zitten ze ook nog eens voor niets in de zorgen. De Gezondheidsraad gaf in 2002 al aan dat zij een evenwichtige voorlichting over kosten en baten van borstkankerscree-ning “van cruciaal belang” vond. Maar dat cruciale belang heeft nog steeds geen handen en voeten gekregen.

PreventieWel of niet meedoen aan bevolkings-onderzoek? Zelfs de deskundigen zijn erover verdeeld. Wat moet je dan als gewone burger? Bij zoveel onzekerheid zie je immers door de bomen het bos niet meer. Kun je eigenlijk wel iets doen, of is het een kwestie van ‘je overgeven’ of ‘het lot’? Je genen, de leeftijd van de eerste menstruatie, de leeftijd van de meno-pauze, het zijn allemaal factoren die je niet zelf in de hand hebt.Het enige waarover de deskundigen het eigenlijk ècht eens zijn, is de leefstijl-factor. Die kun je beïnvloeden, en dat verkleint de kans op borstkanker aan-toonbaar: veel bewegen, gezond eten, weinig alcohol drinken, borstvoeding geven en bij overgangsklachten zo kort en zo weinig mogelijk hormonen gebruiken. Dit zijn dingen die je zelf kunt doen, de aspecten waar je controle over hebt en waarvan je zeker weet dat het goed is. De rest is secundair.

erfelijke factoren een rol. Bij de overige 95% spelen andere risicofactoren een rol, zoals leefgewoonten. Een van die leef-gewoonten is beweging.

Uit het eerder genoemde onderzoek bleek dat bewegen het risico op borstkanker ver-mindert. Voldoende bewegen zou op termijn zo’n 1000 tot 1500 gevallen van borstkanker kunnen voorkomen. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat bewegen de oestrogeenspiegel in het lichaam en het insulinegehalte in het bloed beïnvloedt. Oestrogeen is het vrouwelijk geslachts-hormoon, dat essentieel is voor de ontwikke-ling van de vrouwelijke geslachtskenmerken. Maar hoge oestrogeenspiegels kunnen de

groei van tumorcellen bevorderen. Beweging verlaagt deze hormoonspiegel en vermindert dus het risico op kanker.

Insuline is essentieel voor de energie-huishouding van het lichaam. Een hoge insulinespiegel verhoogt ook het risico op kanker. Lichaamsbeweging beïn-vloedt volgens prof. Van Leeuwen de efficiëntie van onze energiehuishouding en brengt dus zo de insulinespiegel omlaag. “Vrouwen die voldoende licha-melijk actief zijn, hebben 20 tot 40 pro-cent minder kans op het krijgen van borstkanker dan vrouwen die heel weinig bewegen”, zei de onderzoekster in een interview met Pinkribbon.

De rol van lichaamsbeweging bij borstkanker

10 11

Invloed op werking geneesmiddelen

Veelvuldig gebruik van grote hoeveelheden kurkuma kan de werking van geneesmiddelen sterk beïnvloeden. Dat valt af te leiden uit het onderzoek van Regina Apiah-Opong, die op dit onderwerp is gepromoveerd aan de VU in Amsterdam. Op welke geneesmiddelen kurkuma precies negatief werkt, is nog niet duidelijk. Afgezien van deze kanttekening is kurkuma volgens een groot aantal onderzoeken een veilige stof.

Wie wel eens Indiase gerechten eet, moet kurkuma zijn tegengekomen. Deze specerij is in dat land razend

populair, niet alleen vanwege zijn smaak maar ook vanwege zijn medicinale eigenschappen. Het wordt in de oosterse geneeskunde al eeuwen ingezet tegen een waaier van klach-ten. Dat is nog niet zo gek, blijkt uit steeds meer onderzoeken. De stof die kurkuma zijn veelgeroemde reputatie bezorgt, is curcumine. Die komt voor in de wortel. Kurkuma is dan ook gemaakt van de wortel van deze plant.

Bij proefdierenWetenschappelijk onderzoek in laboratoria naar de werkzaam-heid van curcumine heeft aangetoond dat de stof een gunstig effect heeft op tientallen werkingsmechanismen in de cel. De stof blijkt zowel de cellen te beschermen als de cellen en de celkern gezond te maken en te houden. Ze is actief op DNA-niveau, zo wees recent onderzoek van het Anderson Cancer Centre van de Universiteit van Texas uit. Ook knijpt ze de toe-voer van brandstof naar tumorcellen af. Daarbij moet wel aan-getekend worden dat het gaat om onderzoek in het lab dat niet zomaar kan worden vertaald naar het menselijk lichaam.Maar er is meer. Er is ook volop onderzoek gedaan met curcu-mine op dieren. Uit vrijwel alle onderzoeken komt naar voren dat de stof bij proefdieren een aanzienlijke bescherming biedt tegen het krijgen van kanker. Ook was ze bij proefdieren in staat de tumor in sommige gevallen zelfs helemaal te laten verdwijnen. Wel werden daarbij hoge doses gebruikt, die vertaald naar de mens neerkomen op 6 tot 10 gram kurkumapoeder per dag.

Niet te patenterenDe meest logische vervolgstap zou een groot opgezette klini-sche studie onder mensen zijn. Zo’n onderzoek is echter peper-duur. Farmaceutische bedrijven zijn er helaas niet in geïnteres-

Onderzoek stagneert omdat aan stof niets is te verdienen

Kurkuma in Azië terecht razend populair

seerd omdat curcumine niet te patenteren is.Dat wil niet zeggen dat het onderzoek op dit punt helemaal stil staat. Op bescheiden schaal is curcumine getest op mensen met kanker en de resultaten zijn redelijk positief. Niet dat de stof zal leiden tot een doorbraak bij de behandeling van deze ziekte, maar ze biedt zeker ondersteuning bij de reguliere en comple-mentaire therapieën. Zo lijkt curcumine een veelbelovend mid-del bij hyperthermie en fotodynamische therapie. Hiernaar is nog onderzoek gaande. Geprobeerd wordt met behulp van cur-cumine de dendritische celtherapie te verbeteren bij patiënten met slokdarmkanker. Deze betrekkelijk nieuwe methode is erop gericht het immuunsysteem van een kankerpatiënt zodanig te stimuleren dat het kankercellen weer herkent en opruimt. Vrij overtuigend is ook het onderzoek aan de Rhodes universi-teit in Zuid-Afrika waarbij uitkwam dat curcumine de hersens van ratten beschermt tegen beschadiging door cyanide, lood en cadmium. Het stofje bindt zich aan deze giftige verbindingen voordat die schade kunnen toebrengen in de hersenen. Onder-zoeker Sheril Daniel denkt dat door het veelvuldige gebruik van kurkuma in Indiase gerechten de ziekte van Alzheimer in India nauwelijks voorkomt.Vast staat in ieder geval dat kurkuma een nuttige bijdrage levert bij het beperken van de kans op kanker. Hoeveel er preventief precies nodig is, is nog onduidelijk maar elke dag een paar gram lijkt een redelijke schatting.

Eerder is in Uitzicht geadviseerd om kurkuma te gebruiken in combinatie met zwarte peper. Dat houdt verband met de op-neembaarheid. Ons lichaam neemt de werkzame stof curcumine maar beperkt op. Een kleine hoeveelheid zwarte peper doet in dat opzicht wonderen. Het verhoogt de opneembaarheid specta-culair. Wie niet van peper houdt, kan kurkuma oplossen in lijn-zaad- of olijfolie.

Wie er de gek mee wil steken, zou kurkuma de Haarlem-merolie van Azië kunnen noemen. De specerij zou goed zijn voor het geheugen, ontstekingen tegengaan, de kans op Alzheimer beperken, de ziekte van Parkinson beteuge-len, wonden genezen en zelfs kanker remmen. Het lijkt te mooi om waar te zijn maar feit is wel dat er veel meer wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar kurkuma dan naar de bekende olie uit Haarlem en dat de resultaten tot nu toe veelbelovend zijn.

In memoriam: drs. Sijmen de Graaf, F.I.A.C. (1928-2011)

Veelzijdig mens is heengegaan

I n de vroege ochtend van zondag 12 juni, Eerste Pinksterdag, is overleden drs. Sijmen de Graaf (Simon), radiotherapeut, oncoloog, cytoloog en

voorzitter van de Redactiecommissie van Uitzicht. Hij is 83 jaar geworden. Met hem is een veelzijdig, kritisch en strijdbaar mens heengegaan, die tot het allerlaatst de regie van zijn leven stevig in handen hield.

Gedreven door wetenschappelijke nieuwsgierigheid kwam Simon de Graaf in de tweede helft van de jaren zestig, tijdens zijn opleiding tot radiotherapeut, in contact met Cornelis Moerman, diens visie op kanker en de behandeling ervan. Vele jaren later was hij als voorzitter van de Begeleidingscommissie Retrospectief Onderzoek Moermantherapie (BROM) nauw betrokken bij de voltooiing van een retro spectief (terugblikkend) onderzoek naar de effectiviteit van de Moermantherapie, een onderzoek dat mede door het ministerie van Volks-gezondheid gefinancierd werd. Zonder de inspannin-gen van Simon de Graaf zou dit rapport, dat positief concludeerde over de Moermantherapie, vrijwel zeker niet zijn afgerond. Dat hij met deze betrokkenheid bij een ‘alternatieve therapie’ geen lauweren zou oogsten in de wereld van de reguliere geneeskunde wist hij, maar heeft hem er niet van weerhouden.

Vele jaren was hij voorzitter van de Redactiecommissie van het magazine Uitzicht. Hij volgde kritisch de keuze van onderwerpen en de journalistieke benadering ervan, adviseerde en corrigeerde waar hij dat nodig of gewenst vond. Hij zag, bij wijze van spreken, geen punt en geen komma over het hoofd. Met regelmaat voorzag hij de redactie van onderwerpen die naar zijn oordeel aandacht verdienden in het verenigingsmagazine.

Vrijdag 17 juni is Simon de Graaf ter ruste gelegd op de rond de Dorpskerk gesitueerde begraafplaats in Wassenaar. Voorafgaand was er een stijlvolle afscheidsdienst in deze kerk, waar hij ooit ouderling was. Zijn dochters Helene en Simone herdachten er hun vader. Prof. mr. N. de Vries schetste op onnavolgbare wijze zijn persoon en betekenis.

Met Simon de Graaf is een veelzijdig mens heengegaan, aan wie MMV veel dank verschuldigd is. Ons medeleven gaat uit naar Henriette, zijn kinderen en kleinkinderen.

Cor van Groningen,eindredacteur

12 13

Het gaat in de gezondheidszorg om grote bedragen. Operaties, een ziekenhuisbed, medische hulpmiddelen.

Het zijn allemaal dingen waar heel veel geld mee gemoeid is. Er is sprake van ruim twee miljard overschrijding van het totale budget voor de zorg. Dat is veel geld. Het is dus logisch om te kijken hoe je de kosten in deze sector in de hand kunt houden en/of zelfs terug kunt dringen. Maar het is absoluut niet logisch om daarbij een dikke streep te halen door pre-ventiekosten. Dat is namelijk altijd kortetermijnwinst. Wat je aan geld binnenhaalt door te bezuinigingen op het voorkomen dat mensen ziek worden, verlies je in veelvoud aan de achter-kant van het traject, omdat de kosten voor zieke mensen veel hoger zijn dan de kosten voor preventie.

Geen publiekscampagnesEen van de dingen waar de minister een streep door heeft gehaald is het voeren van publiekscampagnes om burgers aan

te zetten tot een gezondere leefstijl. Het argument is helder en in lijn met het gedachtegoed van de partij van de minister (VVD): zo weinig mogelijk overheidsbemoeienis in de privé-sfeer. Mensen moeten zoveel mogelijk zelf uitmaken wat ze wel of niet doen. Burgers maken in principe hun eigen keuzes, en ook de keuze voor al dan niet gezond leven is er daar een van. Wel of niet roken, veel of weinig bewegen, gezond eten of een MacDonalds leefstijl… Dat is de verantwoordelijkheid van de burger en daar moet je als overheid niet in willen treden, is de redenering van de minister.

Dat is tot op zekere hoogte juist, maar er zit ook een andere kant aan de medaille. Want de realiteit is ook dat lang niet iedereen uit zichzelf in staat is om te kiezen voor gezond leven, juist omdat de verleiding van ongezond leven levens-groot is. Vanuit die wetenschap is het dus juist heel verstandig om mensen aan te zetten en te stimuleren tot gezond gedrag.

Juist in een tijd van bezuinigingen, want de winst van een preventieve aanpak is groot, zowel in financieel als in medisch opzicht. Het aantal chronische aandoeningen als gevolg van een ongezonde leefstijl neemt toe. Om die trend te keren is het nodig dat de aandacht meer gericht wordt op het bevorderen van gezond gedrag. In een tijd van oplopende kosten in de gezondheids-zorg zou preventie juist aan belang moeten winnen, zeker in het licht van zaken als vergrijzing en toenemend overgewicht. Dat laatste terrein leent zich bij uitstek voor preventie. De helft van de volwassen Ne-derlanders is te dik, 14% heeft obesitas en dat percentage stijgt gestaag. Aangezien overgewicht een belangrijke risicofactor is voor serieuze aandoeningen als hart- en vaatziekten en aandoeningen aan spieren en gewrichten, zijn inspanningen om over-gewicht te voorkomen van harte welkom.De meest voor de hand liggende aanbeve-

lingen zijn: gezond eten en meer bewegen. Helaas wijst de praktijk uit dat dit niet genoeg is. Mensen weten wel dat ze dat moeten doen omdat het beter voor hen is, maar ze doen het niet. Behalve als ze actief doorverwezen worden naar organisaties die hen helpen om de strijd met overgewicht aan te binden op een structurele manier.

‘Samenhangend hulpaanbod’Zo’n adres is bijvoorbeeld Weight & Mind in Almere, het eerste multidisciplinaire centrum voor de aanpak van overgewicht in Nederland. “Het is zaak problemen met gewicht vroegtijdig te signaleren”, zegt Annemarie Bergh van Weight & Mind. “Maar een diëtiste of een sportschool alleen zijn niet genoeg om het probleem echt blijvend onder controle te houden. Vaak zie je mensen via een crash-dieet in korte tijd flink afvallen, maar binnen de kortste keren zit dat gewicht er gewoon weer aan. Dat is het bekende jojo-effect. Wil je echt de leefstijl van mensen veranderen, dan moet je gaan sleutelen aan hun gedrag en zorgen voor een samenhangend hulpaanbod”.

Uit eigen ervaring weet ze dat mensen die willen afvallen hopeloos kunnen verdwalen in het circuit, omdat er enorm veel verschillende beroepsgroepen zijn die allemaal hun eigen ding doen zonder met elkaar te overleggen. Iedereen doet ‘zijn eigen kunstje’ en als consument moet je maar zien dat je zelf al die verschillende terreinen met elkaar verbindt. Dat is voor veel mensen teveel moeite. Dus is het zaak om de wereld van gezondheid overzichtelijker te maken. “Veel afval-pogingen stranden omdat ze focussen op een ding, bijvoor-beeld voeding. Dat is belangrijk, maar niet het enige. Naast voeding betrekken wij ook bewegen en gedragsverandering in het plaatje, en we betrekken alle relevante partijen erbij, van diëtiste tot gedragscoach en van fitnesstrainer tot buddy. Zo’n geïntegreerde aanpak is het enige wat op termijn blij-vend succes oplevert. Wil je echt iets veranderen, dan moet je mensen leren wat normaal, gezond eten is en ze helpen om zichzelf een nieuw leefpatroon eigen te maken. Dat vraagt om intensieve begeleiding en een multidisciplinaire aanpak gedurende een langere periode.”

‘Mensen verleiden’Louis Overgoor, huisarts in Amsterdam Zuid-Oost, kwam tot dezelfde conclusie. In 2003 zette hij samen met fysiotherapeut Marijn Aalders het bewegingsprogramma BigMove op poten, omdat ze ontevreden waren over de kwaliteit van het reguliere aanbod voor preventie. Zij hadden gemerkt dat de insteek om mensen in beweging te krijgen vaak negatief is: de motivatie is gericht op het voorkomen van ziekten. Daar lopen mensen niet warm voor. “Preventie en gedragsverandering stroken niet met elkaar”, zegt Louis Overgoor. “Iemand gaat niet afvallen omdat hij anders een hartaanval krijgt. Vanuit angst ongezond gedrag veranderen, werkt niet. Het werkt wel als je mensen verleidt en prikkelt, dat is dus wat wij proberen.”Daarom zet BigMove in op positieve motivatie: bewegen moet vooral leuk zijn! Het motto is niet voor niets ‘Van klacht naar kracht’. De programma’s spreken mensen aan op hun gezond-heid, in plaats van op hun klachten – en dat werkt.

De ‘Big’ van BigMove staat voor ‘Beweging In Gedrag’. ‘Move’ betekent omslag. De patiënten moeten een ommekeer in hun denken maken en beseffen dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor hun gewicht en dat hun gezondheid afhankelijk is van hun eigen gedrag. In plaats van angst te zaaien voor ongezond gedrag, beloont BigMove gezond gedrag. Eigenlijk probeert BigMove om mensen stapsgewijs te verleiden om meer te gaan bewegen door te kijken wat er bij hen past, wat zij kunnen en willen en wat haalbaar is. Het doel is mensen helpen invloed te krijgen op hun eigen gezondheid. Dat leidt tot een toename van eigenwaarde, kracht, plezier en beter inzicht in de eigen gezondheid.

Promotie van gezondheidLouis Overgoor gelooft niet zo erg in preventie. Dat gaat hem namelijk niet ver genoeg. In plaats van over preventie heeft hij het liever over promotie. Promotie van gezondheid, om precies te zijn. “We zijn als huisartsen opgeleid om ziekte te behande-len, maar we moeten nodig onze horizon verbreden, want de vraagstukken waar we mee te maken krijgen zijn in toenemen-de mate het gevolg van leefstijl”, stelde hij onlangs in het blad

Minder aandacht voor preventie fout beleid

Leefstijl voor minister kwestie van eigen keuze

Het huidige kabinet staat voor een enorme bezuinigingsopgave. De gezondheidszorg is een

van de grootste kostenposten en dus een logische plek om te kijken of er iets te schrappen

valt. Helaas worden daarbij verkeerde keuzes gemaakt. Minister Edith Schippers van Volks­

gezondheid maakt de keuze om te bezuinigen op preventie. Een duidelijk gebrek aan visie,

want daarmee krijgt ze later de – vele hogere – rekening gepresenteerd. Tekst: Petra Pronk

Informatie: Marry Foelkel Tekst: Petra Pronk

Kruiden natuurlijke heelmeesters

Pure Visolie 1100mgBevat 360mg EPA en 240mg DHA per capsule

NZVT

2 capsules bevatten 2500 eenheden ORAC

Het vegetarische alternatief voor visLijnzaadolie1000mg Koud geperst

360mgEPA

240mgDHA

1100mgPure Fish Oil

700mgTOTAL Omega 3’s

Omega 3 positief in het nieuws: ■ Goed voor hart en bloedvaten ■ Helpen het cholesterol en vetgehalte te verlagen ■ Voor een gezonde huid ■ Betere concentratie ■ Voor behoud van soepele spieren en gewrichten

Met antioxidanten

Waarom zijn capsules beter

Lijnzaadolie degradeert snel als het in contact komt met lucht en krijgt dan

een wat ranzige “industriële” olie smaak. Daarom levert Lamberts lijnzaadolie in een donker gecoate capsule die oxidatie van de olie voorkomt. Een

simpele smaaktest geeft aan of de olie goed is. De lijnzaadolie voor het behoud van een gezonde huid hoort een milde

notensmaak te hebben.

NIEUW

Voor kinderen

Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail info@hb08.nl

adv Visolie_Glucosamine A5zw.indd 1 02-12-2010 12:32:09

Advertentie

14 15

Informatie: Marry FoelkelTekst: Petra Pronk

De zomer is bij uitstek de tijd voor ongedierte. De combinatie van

warmte en vocht vormt het perfecte klimaat voor veel ongedierte, dat in deze tijd dan ook welig tiert.In plaats van ongezonde spuitbussen met chemische troep, kunt u ook kruiden inzetten om deze ongewenste gasten te verjagen. Wel zo gezond en net zo effectief. Daarom deze keer een lijstje met huismiddeltjes tegen ongedierte.

MierenMeng bakpoeder met poedersuiker, laurierblaadjes, kaneel, komkommer-schillen, gedroogde lavendel, rode chili-pepertje, goudsbloemen, zout en azijn. De mieren hebben een enorme hekel aan deze luchtjes en gaan er absoluut voor op de loop.

KakkerlakkenKakkerlakken horen eigenlijk niet in ons klimaat thuis, maar in warmere stre-ken. Toch hebben wij er in toenemende mate last van omdat ze meekomen in koffers van verre vakantiebestemmin-gen, of met groente en fruit uit warme landen. Ze zoeken hier bij voorkeur warme plekjes op zoals elektrische apparatuur of aquaria. Een probaat middel tegen kakkerlakken bestaat uit een mengsel van bakpoeder,gemixt met poedersuiker, en/of kruidnagel, laurier, boerenwormkruid, komkommerschillen en eucalyptus.

OorwurmenOorwurmen zijn dol op dahlia’s. Ze zoe-ken graag beschutting in deze bloemen. Wilt u een stokje steken voor een oor-wurmenplaag, vul dan een bloempotje met stro, dat u bestrijkt met een meng-sel van zachte zeep en knoflook. Zet het potje op een stok op zijn kop tussen de dahlia’s. De oorwurmen komen er mas-saal op af en gaan zich tegoed doen aan het voor hen lekker geurende stro.

MottenMotten zijn een plaag voor de kleding-kast en de wollen vloerbedekking. Gelukkig bestaat er een goed huis-middeltje om deze beestjes buiten de deur te houden. Maak een mengsel van zwarte peper, kamfer, citroensap en -schillen, venkel, rozemarijnblaadjes, dennen- en cederolie, kruidnagel, laven-del en boerenwormkruid. Leg dat in de kledingkast of op andere plekken die gevoelig zijn voor motten. De geur zal deze ongewenste bezoekers voortaan zeker op afstand houden.

Ongedierte in plantenPlanten kunnen geplaagd worden door allerlei ongedierte, zoals spinnetjes, mijt, witte vlieg en luis. Wanneer er ongedierte in planten verschijnt, is dat een teken dat de plant een zwakke af-weer heeft. Om het immuunsysteem op te peppen kunt u voor het water geven de aarde bestrooien met een mengsel

Natuurlijke ongediertebestrijding

van gekookte sinaasappelschillen met een klein beetje zachte zeep. Ook wat extra voeding gevenOm het ongedierte te bestrijden kunt u een mengel maken van basilicum, lavendel, munt, cayennepeper, knoflook en groene zeep en een scheutje alcohol. U kunt dit mengsel met een planten-spuit aanbrengen op de aangedane plant.

Insecten op huisdierenVlooien en teken op honden en katten zijn te verjagen door het kussen van uw huisdier te vullen met ceder- en den-nennaalden en boerenwormkruid. Ook is het mogelijk een soort shampoo te maken van versgehakte pompoenpitten met een lepel zout erin. Tip: maak het hondenhok schoon met water en azijn.

ZilvervisjesZilvervisjes zijn piepkleine beestjes die zich thuis voelen in oude boeken en die beschadigen. Ze zijn te behandelen door wat bakpoeder tussen de pagina’s te strooien of een laurierblad ertussen te steken.

SpinnenEn dan is er nog de huisspin. Helaas is daar geen kruid tegen gewassen. Bij spinnen biedt alleen de ragebol of de stofzuiger uitkomst.

De Dokter van de Landelijke Huisartsen Vereniging. “Dat vergt een omslag in denken. We zijn opgeleid in pijn en medicijnen. Gezondheidsbevordering is niet onze wereld. Maar dat moet het wel worden, want gezondheid heeft behalve een medische ook een duidelijk maatschappelijke component. Het gaat ook over zaken als gewicht, een baan, participatie en sociale cohe-sie. Door dergelijke dingen in het plaatje te betrekken, stijgt de effectiviteit van de aanpak aantoonbaar. Neem obesitas bij jongeren. Dat is bij uitstek een systeemprobleem. Ouders, computergebruik, frisdranken op school… Alleen als de hele omgeving is ingericht op het bevorderen van gezondheid, kun je succes boeken.”

EffectiviteitSinds het begin van BigMove zijn er zeven jaar verstreken. Dat is lang genoeg om iets te zeggen over de langetermijn-effecten. Het blijkt dat deelnemers aan het programma zich een stuk beter voelen, zich gezonder gaan gedragen en dat het succes van de aanpak nauw samenhangt met de inbed-ding in de lokale omgeving. Dat betekent dat programma’s verankerd moeten zijn in de directe omgeving van mensen en dat er een blijvend netwerk opgebouwd moet worden van mensen die elkaar steunen. Dat kost geld. Geld dat de minister liever in haar zak houdt.

Hoe onverstandig dat is, blijkt duidelijk uit de ervaringen van zowel Louis Overgoor als Annemarie Bergh. Een preventieve aanpak resulteert aantoonbaar in een vermindering van de zorgvraag. De deelnemers aan BigMove legden minder bezoe-ken aan de huisarts af (een vermindering van 20%) en het aan-tal telefonische consulten daalde zelfs met 23%. De verklaring is eenvoudig. Zoals een patiënt zegt: “Vroeger ging ik naar de dokter om te zeggen ‘Ik voel met rot’. Nu ga ik een stuk lopen.” Ook in de praktijk van Annemarie Bergh van Weight and Mind tekent zich een dergelijk patroon af. Zij ziet dagelijks de resul-taten bij mensen die het programma volgen. “De fitheid neemt enorm toe en dat vertaalt zich in minder klachten en minder ziekteverzuim. Mensen kampen minder met hoge bloeddruk, hebben betere cholesterolwaarden in het bloed en een verbe-terde, gelijkmatige suikerspiegel, waardoor mensen met diabe-tes type II hun medicatie vaak kunnen verminderen.” Haar ervaring is dat veel mensen die de cursus hebben ge-volgd zelfs helemaal kunnen stoppen met hun medicijnen. Behalve een enorme gezondheidswinst levert preventie dus ook grote besparingen op. Uit dat oogpunt is bezuinigen op preventie zo ongeveer de slechtste keuze die je kunt maken. Bezuinigen is zonder meer nodig, maar dan wel graag vanuit visie en met het oog op de toekomst.

Lekker eten met Riëtte JanssenRecepten voor 4 personen Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.

16 17

Tarwegrassap

Ingrediënten:Geoogst gras van ± 125 g biologische tarwekorrels

Recepten insturenHeeft u een lekker recept dat past binnen de Moermankeuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per mail naar riettejanssen@hotmail.com.

Bereidingswijze:Pers in de sapcentrifuge de bleekselde-rij, komkommer en gember uit. Giet het sap in een blender. Doe een avocado er-bij met de miso, het citroensap de knof-look en tamari. Blend dit tot een soep. Proef en maak op smaak met tamari. Snijd de andere avocado in stukjes en verdeel die over de vier borden, schep de soep erover en garneer met ringetjes lente-ui en peterselie.

Aardbeien of frambozensorbet

Ingrediënten:550 g rijpe aardbeien of frambozen2 el honing½ tl kaneel1 tl gemalen vlozaad4 muntblaadjes4 aardbeien of frambozen voor de garnering

Tempéspiezen

Ingrediënten:200 g tempé in blokjes van 1½ bij 1½ cm • 2 maïskolven in plakken gesneden • 1 klei­ne courgette in 8 dikke plakken • 16 cham­pignons • 16 kerstomaatjes • 8 teentjes knoflook • 8 sjalotjes • 1 aubergine in blok­jes 1½ bij 1½ cm

Ingrediënten marinade:4 el milde olijfolie • 1 el tamari • 2 el citroensap • ½ tl zwarte peper • 2 cm gember wortel uitgeperst • 2 tenen knof­look fijngehakt • 1 tl sambal

Groene lasagne

Ingrediënten groene eierpasta: 200 g gezeefde speltbloem • 3 eieren • 1 tl spirulinapoeder • 1 mespunt zout • 1 el olijfolieDoe de bloem in een grote mengkom. Maak een kuiltje in het midden en doe daarin de eieren, olie, spirulina en zout Kneed dit tot een soepel glad deeg. Laat het deeg 10 min. rusten. Rol het daarna uit – op vetvrij papier waar bloem over-heen gestrooid is – tot het 2 mm dik is. Laat het weer 10 min. rusten. Strooi er een beetje bloem overheen en snijd het deeg in plakken van 5 bij 10 cm. Klaar voor gebruik. De eierpasta kan onge-kookt 24 uur in de koelkast bewaard worden. In dit recept wordt de lasagne niet gekookt maar gaart in de oven.Van deze eierpasta kunt u ook andere pastagerechten maken. U kookt de pasta dan 5 à 10 min. in kokend water al dente.

Ingrediënten tomatensaus: 400 g ontvelde tomaten in stukjes gesneden • 4 sjalotjes fijnsnijden • 4 knoflook teentjes fijnsnijden • 2 el verse oregano • 2 el milde olijfolie • peperFruit de sjalotjes in olijfolie. Doe de knoflook, tomaten, oregano en peper erbij en laat het geheel sudderen tot een redelijk dikke saus. Laat afkoelen.

Ingrediënten groentemix: 3 middelgrote courgettes flinterdun snijden • 1 venkel in dunne plakjes • 4 fijngesneden teentjes knoflook • 2 sjalotjes fijnsnijden • 1 el. groente bouillon in 1 dl water • zwarte peper • 1 tl tijmFruit de sjalotjes in olijfolie. Voeg knof-look, tijm, venkel, groentebouillon met water erbij en smoor dit beetgaar. Voeg dan de courgetteschijfjes toe en laat deze groentemix nog 2 min. smoren.

Ingrediënten lasagne: lasagnebladen • tomatensaus • groentemix • 250 g ricotta kaas • 4 el fijngeknipte peter­selie • 100 g mozzarella in dunne plakjes • 100 g geraspte boerenkaas • 2 handenvol basilicumblaadjes

Avocado selderij komkommer­soep (koud)

Ingrediënten:2 rijpe avocado’s zonder schil en pit8 stengels bleekselderij met het blad eraan1 ongeschilde biologische komkommer4 cm geschilde en geraspte verse gember2 el lichte miso2 el citroensap1 grote teen knoflook1 el tamari2 fijngehakte lente­uitjes2 el bladpeterselie

Bereidingswijze:Was het fruit alleen indien nodig. Na een lekkere regenbui in de tuin is alle stof eraf. Ontdoe het fruit van de kroon-tjes. Doe de aardbeien, kaneel en honing in de keukenmachine en gebruik de pulse knop om dit fijn te maken. Strooi het gemalen vlozaad er overheen en puls nog 2 keer. Het vlozaad bindt het vocht Verdeel de vruchtenpulp over vier glazen schaaltjes, zet deze nog een uur-tje in de koelkast om op te stijven. Gar-neer voor het opdienen met een vrucht en een muntblaadje.

Regenboogsalade met tamarindedressing

Ingrediënten tamarindedressing:6 el tamarindepasta (Yakso) • 2 el bio­shoyu • 4 el sesamolie • 4 druppels stevia of 2 el ahornsiroop • 1 teentje knoflook • 1 rode peper zonder zaadjes • 1 tl kurkuma

Bereidingswijze dressing:Doe alle ingrediënten in een blender en maak er een mooie dikke dressing van.

Ingrediënten regenboogsalade:1 meiraap of ½ witte radijs daikon • 1 verse rode biet • 1 rode en 1 gele paprika in dun­ne reepjes • 1 courgette of komkommer • ½ krop eikenbladsla • 2 el gedroogde gojibes­sen • 2 el pompoenpitten • 1 handvol kie­men • 10 bloemetjes van de borage, kaas­jeskruid of viooltjes

Bereidingswijze salade:Maak eerst de dressing en giet deze in een grote slakom. Voeg de gojibessen toe. Was de meiraap of daikon. Snijd de onderkant eraf maar schil ze niet. Schaaf ze in zeer dunne schijfjes in de slakom en vermeng ze met de dressing. Borstel de biet goed schoon en verwijder de onderkant. Schaaf de rode biet in flinterdunne plakjes en meng ze met de dressing. Was de courgette of komkom-mer en schaaf deze in plakjes. Meng de paprikareepjes en courgette door de dressing en laat dit zeker 1 uur intrek-ken. Was de eikenbladsla en schuif die vlak voor het opdienen aan de rand van de slakom onder de andere sla. Garneer de salade met pompoenpitten, kiemen en verse bloemen.

Bereidingswijze:Maak eerst de marinade in een afsluit-bare plastic bak. Doe alle ingrediënten voor de spiesen erbij en meng dit goed. Zet deze bak afgesloten in de koelkast. Laat dit twee uur intrekken en roer af en toe alle ingrediënten door elkaar. Verdeel de ingrediënten over 8 spiesen. Smeer de rest van de marinade erover. Leg ze in de oven en onder de grill en draai de spiesen elke 2 min. om zodat ze gaar worden maar niet verbranden. Heerlijk bij een koude rijstsalade zie Uitzicht van juni 2011.

Bereidingswijze:Gras knippen tot 1 cm boven de wortel en door een slow-juicer uitpersen. Giet na het persen een beetje water door de pers om alle resten op te vangen. Het sap van tarwegras smaakt een beetje bitter en kan op verschillende manieren smakelijker gemaakt worden.

Zoet: Maal door de slow-juicer een ap-pel mee en twee blaadjes stevia / Voeg 2 druppels etherische olie van venkel toe / Maal na het tarwegras een winterpeen en verdun met een beetje water.

Hartig: Verwarm 1 dl water en los daar-in een koffielepel miso op. Roer dit door 1 dl tarwegrassap. Een echte opknap-per! / Maak het tarwegrassap op smaak met tamari.

Dit sap is pure vitaliteit. Als het bevalt maak dan om de andere dag een nieuwe bak aan. Veel succes.

WIlt u weten hoe u tarwegras kunt kweken? Kijk op pagina 24.

Bereiding van de lasagne:Verwarm de oven voor op 175°. Smeer met een beetje olijfolie een ovenschaal in. Leg lasagnebladen op de bodem en daarop de helft van de tomatensaus. Vervolgens weer lasagnebladen met daarop de helft van de groentemix. Dan lasagnebladen met daarop de andere helft van de tomatensaus. Leg daar de mozzarellaplakjes op, bedek dit geheel met basilicum blaadjes. Weer lasagnebladen met daarop de andere helft van de groentemix. Weer lasagnebladen met daarop de ricotta kaas met de peterselie.Dan de aatste lasagnebladen en deze bedekken met geraspte kaas. Doe het deksel op de schaal en plaats deze in het midden van de oven 40 min. Serveer met een tomaten-salade.

ON OFF

Televisie-

kliekjes van

de KVW

Tekst: Arjan van Laar

Het succesvolle format van de Keuringsdienst van Waarde (KVW) kwam in deze rubriek meerdere malen ter sprake, maar een inhoudelijke be-spreking van de afzonderlijke onderwerpen las u zelden. Re-den daarvoor is de lage infor-matiedichtheid die de redactie van het programma lijkt na te streven. De Hilversumse zo-merstop is daarom een uitge-lezen moment om de aardigste onderwerpen op een rijtje te zetten.

Beginnen we bij de laatste aflevering: wijn. Uit de opzienbarende eerste uitzen-ding over dit product zou de argeloze televisiekijker kunnen concluderen dat

het merendeel van de wijn uit de supermarkt niets anders is dan geconcentreerd druivensap, aangelengd met water en gist. In deel twee blijkt dat allemaal toch mee te vallen. Tenminste, de redactie weet de aantijgingen nauwelijks hard te maken. Een onduidelijke isotopentest zou uitwijzen dat vier van de twintig wijnen ‘verdacht’ zijn.

Wine Excell in Zaandam zou onder meer huiswijnen van Albert Heijn op basis van geïmporteerde most fabriceren. Een bezoek van de Voedsel en Warenautoriteit aan dit bedrijf kon de verdenking niet bevestigen. Terwijl het, aldus een reactie op het internetforum van KVW, volgens Europees recht toegestaan is tafelwijn te maken van geïmporteerde most. Wijnjournalist Ronald de Groot geeft grif toe dat met wijn veel gerommeld wordt. Maar dat wij hier wijn van most maken lijkt hem uiterst onwaarschijnlijk. “Waarom zou je al die moeite doen als je voor een paar dubbeltjes kant en klare wijn kunt inkopen?”

Boter, kaas en eierenDe aflevering over boter kwam reeds aan bod. Volledigheidshalve nogmaals de conclusie: alle boter smaakt gelijk. Goudse kaas komt niet uit Gouda. De bulk van dit oer-Hollandse product komt uit Polen waar de melkprijzen lager liggen dan in Nederland. Zolang de kaas maar in Nederland verpakt is, mag het etiket Nederland als land van herkomst vermelden. De eieren horen in het spreekwoordelijke rijtje thuis; al gaat het in de eerste plaats om de mayonaise die Calvé ervan maakt.

We zien een Barneveldse kippenboer met zijn 24.000 ‘vrije uitloopkippen’. En we zien de verwarring over welke olie Unilever in de Calvé mayonaise verwerkt. “Geen sojaolie”, zegt de Nederlandse persvoorlichtster. “Sojaolie”, zegt de mevrouw van de Spaanse fabriek waar Barneveldse uitloopeieren in mayo veranderen. Het in het laboratorium geteste potje blijk koolzaadolie te bevatten. De onduidelijkheid heeft een duidelijke reden: zo kan de producent de olie gebruiken die op dat moment het minste kost. Nog niet zo ecologisch verantwoord als de reclame ons wil doen geloven dus.

Biologische tomatensoepOok de reclame voor de biologische tomatensoep van Unox inspireerde het team van de KVW tot een aflevering. Wat blijkt? De tomatensoep is inderdaad van bio-logisch gekweekte tomaten. Wat niet klopt is de suggestie dat deze in Nederland op de koude grond geteeld worden. Dat kan ook helemaal niet legt een Westlandse tuinder uit. De tomaten voor de Unoxsoep komen uit Spanje. Dat de biologische boer de hele dag lui over een hek leunt klopt ook niet. Ook biologisch boeren moeten hard werken.

Biologisch afbreekbaar plastic dan. Inderdaad honderd procent composteerbaar. In principe. In de praktijk duurt dat te lang en verdwijnen de biologische afbreekbare plastic bakjes alsnog in de vuilverbranding.

De aflevering over het ‘sterrenvlees’ van Albert Heijn leert ons wat het streven naar varkenswelzijn tot nu toe opleverde. Een ster op het etiket betekent dat het varkenslapje niet de wettelijk verplichte 0,8 vierkante meter vloer tot zijn of haar beschikking had, maar een hele meter. Daarnaast zorgt de boer voor enige afleiding, mogen de beesten hun staart houden én worden de mannetjes niet gecastreerd. Bij twee sterren kan het varken bovendien een frisse neus halen. Met drie sterren heeft het varken recht op 2,4 meter.

Radio entelevisie

Alle afleveringen op: www.keuringsdienst.nl

18 19

Lijf & Leden

Zo jong en dan al zo geïnteresseerd in gezonde voeding, dat mag gerust

bijzonder genoemd worden. Lianne Be-ijer verslindt zelfs stapels boeken over dit onderwerp, als het moet ook Engels-talige. De belangstelling voor voeding lijkt bij Lianne haast genetisch. Bijna haar hele familie eet behoorlijk gezond, met veel fruit en groente en weinig of geen vlees. Van haar moeder heeft ze van kinds af aan veel meegekregen over voeding en supplementen. Diverse fa-milieleden zijn of waren lezers van Uit-zicht.

VoedselallergieLianne is door de omstandigheden ook wel min of meer gedwongen om zich met voeding bezig te houden. Ze lijdt aan voedselallergie en heeft daardoor overgevoelige darmen, waarvoor ze al jaren probiotica slikt. Een deel van de klachten verdween, maar ze bleef last houden. Haar huisarts, met wie ze het op zich prima kan vinden, kon er weinig mee. Een natuurarts wel. Hij schreef haar naast probiotica ook enzymen voor. Sindsdien voelt ze zich driehonderd procent beter. Ook supplementen hebben haar ontzettend geholpen. Ze slikt onder andere een multivitamine, omega-3 en een aminozurencomplex.

Behalve dat ze veel van gezonde voe-ding afweet, is ze ook dol op de berei-ding ervan. Koken en bakken hebben de liefde van haar hart. Dat heeft ze dan weer niet van haar moeder. “Die heeft er ronduit een hekel aan”, tekent ze aan. Haar vader daarentegen was altijd in de weer met pure producten. Sinds een paar jaar experimenteert ze zelf ook met pure ingrediënten. Ze ziet het als een uitdaging om er de lekkerste maaltijden van te maken.

Gezondere versieVeel inspiratie haalt ze uit kookboeken. “Ik kijk dan hoe ik recepten kan omto-veren tot een gezondere versie door het vervangen van suiker door honing of stevia, en de recepten glutenvrij te ma-ken door gebruik te maken van andere meelsoorten zoals boekweit-, kokos- en amandelmeel.”Voor haar avondmaaltijd gaat ze vaak uit van gezonde groentecombinaties en verzint ze alles eigenlijk verder ter plek-ke. “Zodoende heb ik nu een erg lekker recept ontwikkeld voor een broccolitaart met zongedroogde tomaten en geiten-kaas. Mijn moeder gaf me altijd tomaten bij de broccoli om het beschermend ef-fect tegen kanker te versterken. Het wordt alleen zo saai als je er verder niets mee doet. Vandaar dat ik ben gaan experimenteren.”

Ze kan iedereen van harte aanraden om haar voorbeeld te volgen, want pure in-grediënten zijn niet alleen gezond maar ook erg lekker. “Zelfs vrienden van mij die het niet uitmaakt of iets nu gezond is of niet, vinden mijn gezondere versies op bekende recepten soms lekkerder!”

Wat ze heeft ontdekt, is dat je zelf moet leren aanvoelen wat goed is voor jouw lichaam en wat niet. Anders ga je er ver-krampt mee om en dat heeft alleen maar een averechts effect. “Af en toe wil ik even totaal niet bezig zijn met gezon-de voeding en lekker met vrienden bij McDonalds gaan eten. Ook al weet je dat iets minder goed voor je is of zelfs slecht, het wordt te krampachtig als je overal bij stil blijft staan.”

GewichtsconsulentLianne heeft wat ze noemt ‘een dans-verleden’. Het zag er zelfs naar uit dat

Leden van de Moermanvereniging vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’.

‘ Zelf leren aanvoelen wat goed voor je is’

Naam: Lianne BeijerWoonplaats: Santpoort-NoordLeeftijd: 22

ze het op dit gebied ver zou brengen, maar door een blunder van een keu-ringsarts liep haar carrière uit op een drama. “Hij meende dat ik nog wat kilo’s kwijt moest zien te raken. Later bleek dat een volslagen verkeerd advies te zijn. Helaas heb ik toen anorexia ont-wikkeld waardoor ik aan het randje van de dood kwam te liggen. Het is dat mijn moeder me stiekem voorzag van supple-menten, anders zou ik het waarschijn-lijk niet hebben gered.”

Nadat ze met succes een HBO-studie Hotelschool had afgerond, is Lianne nu bezig met een opleiding tot gewichts-consulent. Ze hoopt haar persoonlijke ervaringen, dansopleiding, horecaoplei-ding en haar voedingscursussen nog eens te kunnen combineren door men-sen te stimuleren gezond met hun li-chaam, geest en natuurlijke omgeving om te gaan. “Ergens op een mooie loca-tie”, droomt ze hardop. Ze wil daar een ruimte creëren “waar mensen in een restaurantje gezonde producten kunnen nuttigen, reformproducten kunnen ko-pen, yoga- en danslessen kunnen vol-gen en terecht kunnen met voedingsge-relateerde gezondheidsklachten.” In Amsterdam is een soortgelijk concept ontwikkeld, heeft ze gehoord. “Super lijkt me dat.”

In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende

medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek

beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene

strekking zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met

Patiëntenvoorlichting 088­2424240.

Vraag Antwoord

20 21

Ester C ‘Op aanraden van diverse bronnen gebruik ik, vrouw van 68, ondanks de hogere kosten, Ester C in plaats van ascorbinezuur (plas je toch snel weer uit?). Ester C wordt beter opgenomen en werkt langer. Ik gebruik een hoge dosering van 1000 mg bij het ontbijt en ook bij het avondeten. Aan het slot van het artikel over voedingssupplementen in Uitzicht van mei staat: ‘Adviezen van Schuitemaker’. Daar lees ik dat Ester C geen aanrader is. Kunt u mij uitleggen waarom dat is?’ Ester C is een complex mengsel van vitamine C-ach-tige stoffen met calciumascorbaat als hoofdbestand-deel. Calciumascorbaat op zich is niet oplosbaar in vet en zal daardoor eerder zijn werking hebben in het lichaam en niet perse in de hersenen. De Ester C heeft wel wat lipofiele eigenschappen. Ester C ken-merkt zich door een verhoogde vitamine C-activiteit ten opzichte van zuiver calciumascorbaat en ascor-binezuur. De verhoogde vitamine C-activiteit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van vitamine C metabolieten, zoals L-threonzuur, L-lyxonzuur en -xylonzuur, de zogenaamde aldonzuren. Deze meta-bolieten (stofwisselingsproducten) van vitamine C bevorderen de opname en retentie van vitamine C in het lichaam op celniveau. Samengevat liet onder-zoek naar de lichaamsspiegels van Ester C in verge-lijking met ascorbinezuur de volgende resultaten zien:1. Er werden significant hogere plasmaniveaus

bereikt met Ester C in vergelijking met de L-ascorbinezuurgroep.

2. Significant hogere ascorbaatniveaus in witte bloedcellen.

3. Bij continue inname minder ascorbaat uitschei-ding.

4. Minder verlies van ascorbaat via de urine.Een verklaring van de verhoogde activiteit van Ester C wordt voornamelijk gewijd aan de andere ionische lading van Ester C ten opzichte van ascorbinezuur en de betere lipofiele eigenschappen. In honden bleek de absorptie van Ester C ten opzichte van ascorbinezuur niet te verschillen!Met dank aan de wetenschappelijke afdeling van Orthica voor het verstrekken van de wetenschappe-lijke achtergronden voor de beantwoording van

bovenstaande vraag. We zullen tevens Dr. Gert Schuitemaker nog vragen naar de achtergronden van zijn bewering.

Levertraan ‘In uw adviezen over levertraan spreekt u nogal eens over het gebruik uit een fles. Nu gebruik ik als (minder onsmakelijk) alternatief daarvoor een capsule van Lamberts, Cod Liver Oil 1000 mg per dag. Is dit alter-natief gelijkwaardig aan het gebruik van levertraan uit een flesje?’

Het antwoord op deze vraag is korter dan op de voorgaande. In vergelijking tot een eetlepel lever-traan bevat één capsule Cod Liver Oil nauwelijks vitamine D (200 ie). Als het gaat om vitamine D aan-vulling heeft levertraan verreweg de voorkeur en is Cod Liver Oil geen optie. Als het u gaat om omega-3 suppletie is Cod Liver Oil niet verkeerd, alleen moet u dan meerdere capsules gebruiken (3 tot 4 capsules per dag). Beter is dan van hetzelfde merk dagelijks 1 capsule Pure Fish Oil 1100 mg. Behalve de grote hoeveelheid aan vitamine D bevatten de originele flessen levertraan ook nog andere belangrijke nutriënten.

Prostaatproblemen‘Regelmatig beantwoordt u vragen met betrekking tot prostaatproblemen. U raadt daarbij onder andere mid-delen aan die in de handel verkrijgbaar zijn zoals Prostaatformule en Prostanorm. Ik sta onder regelma-tige controle bij een uroloog. Toen op zeker moment ter sprake kwam dat ik deze middelen gebruikte ontstak hij in grote verontwaardiging. De essentie van zijn op-merkingen kwam er op neer dat ze wel de PSA kunnen verlagen, maar tevens maskeren dat er sprake kan zijn van een kwaadaardige tumor. Hoe moet ik deze twee zienswijze nu combineren?’

De door u genoemde en door mij nogal eens aange-haalde middelen bevatten onder meer lycopeen, pompoenzaadextract, zink, selenium en sabalextract (extract van de dwergpalm). Wanneer uw uroloog op

de hoogte was van de samenstelling van boven-staande middelen dan zou hij onmogelijk kunnen protesteren. Tenzij hij ook geen weet heeft van de preventieve werking van de bestanddelen. Zo is alom bekend dat lycopeen in tomaten onder andere prostaatproblemen helpt voorkomen en hetzelfde is wetenschappelijk aangetoond voor selenium. Adviseert deze uroloog dan ook om geen groene thee te drinken of om geen roggebrood te nuttigen, want beide hebben een uitermate gunstige invloed op de conditie van de prostaat en helpen mee pros-taatkanker te voorkomen? Overigens: het regelmatig eten van roggebrood zou de PSA minder snel laten stijgen in vergelijking met tarweconsumptie. Ik ken urologen die tegenwoordig capsules meegeven aan hun patiënten met onder andere lycopeen en sele-nium. Waarschijnlijk zijn zij beter op de hoogte van recente studies!

Tekenbeet‘In het voorjaar heb ik waarschijnlijk een tekenbeet opgelopen toen we gewandeld hebben in lang droog gras in de Peel. Hoewel de natuur nog lijkt te rusten, zijn de teken blijkbaar toch al actief. Echter pas drie dagen later constateerde ik een klein teekje aan de binnenkant van mijn enkel met nog wat (bloed)plekjes op het been. Ik heb deze plekjes ingesmeerd met calen-dula zalf. De volgende morgen waren de plekjes al een stuk genezen; ook geen kringen of iets dergelijks ge-zien. Mijn vraag is nu: loop ik het risico door calen-dula te smeren dat de symptomen van Lyme eventueel minder zichtbaar zijn?’

Het optreden van een rode kring rond een tekenbeet wil zeggen dat een besmetting heeft plaats gevonden met borrelia. Het ontbreken daarvan sluit een be-smetting beslist niet uit. In circa 50% van de gevallen is er dan toch sprake van een borreliabesmetting. Als de teek binnen 24 uur na de beet verwijderd wordt, heeft hij over het algemeen nog geen spiro-chaet (de verwekker van de ziekte van Lyme) via zijn speeksel over kunnen brengen. Calendula zalf kan wondinfectie voorkomen en meestal ook gunstig beïnvloeden maar heeft, bij mijn weten, geen enkele invloed op het voorkómen van de ziekte van Lyme of

op onderdrukken van uiterlijke kenmerken als het ‘erythema migrans’ zoals de rode kring op de huid in vaktermen genoemd wordt.

Slap en futloos‘Eind vorig jaar is er bij mij (vrouw van 71 jaar) door middel van een echo een cyste van 7,5 cm in mijn linker nier ontdekt. Deze echo werd gemaakt naar aanleiding van gezondheidsklachten. Sinds november 2010 heb ik ’s ochtends last van een misselijk gevoel in mijn maag en ik voel me dan slap en futloos. Dat belemmert me enorm want ik ben van nature een actief mens. Aan het eind van de ochtend zakt de misselijkheid. De stoelgang is in orde. Ik ben wel afgevallen, van 65 naar 60 kilo, maar die 60 is nu constant. Ik slik dagelijks een plastablet. De internist heeft een maagonderzoek (gastroscopie) gedaan en er is een CT scan van de buik gemaakt. Daar is niets uitge-komen wat die klachten van mij zou kunnen verklaren. Ik voel wel regelmatig pijn links van mijn navel, niet erg maar wel voelbaar. Kunt u mij adviseren wat te doen, bijvoorbeeld een dieet? Al met al is er iets dat mij onder-mijnt. ’s Middags en ’s avonds gaat het goed.’

Als ook het laboratoriumonderzoek geen abnormale waarden laat zien zou u, als u zich erg ongerust maakt over uw klachten, een laparoscopie kunnen aanvragen. Dat wil dus zeggen dat de buikinhoud via een kijker middels een klein sneetje in de buik (navel) wordt bekeken. Theoretisch is het mogelijk dat u lijdt aan een intolerantie, bijvoorbeeld voor gluten of lactose; dit kan via bloed of ontlasting eenvoudig onderzocht worden. Dat zou het futloze gevoel ’s ochtends kunnen verklaren, vooral omdat de klachten verdwijnen nadat u in de loop van de ochtend wat gegeten heeft, zoals u schrijft. Als het ene noch het andere onderzoek iets zou opleveren, raad ik u een consult aan bij een klassiek homeopathisch arts. Eventueel kunt u zich laten onderzoeken bij een arts voor bioresonantie. Deze arts zoekt gericht via bepaalde meetpunten naar afwijkende waarden, en die kunnen dan weer wijzen op de oorzaak van uw klachten. Zonder duidelijker gegevens kan ik u met betrekking tot een eventuele therapie niet meer adviseren, helaas. Als u meer nieuws heeft hoor ik dat graag van u.

22 23

Vraag Huib Overmars van de Oude Waalstroom niet waar-om biologische wijn zo duur is. Dat vindt hij niet de juiste

benadering. “Vraag je eerder af hoe wijn in de supermarkt zo goedkoop kan zijn”, is zijn reactie. Het antwoord kwam on-langs van het tv-programma Keuringsdienst van Waarde. Dat ontdekte een wereldwijde handel in geconcentreerde most dat voor een zacht prijsje van eigenaar verwisselt. Water erbij en klaar is Kees. Van zulke praktijken gruwen Huib Overmars en zijn vrouw Lotte Rippen. Ze zijn vier jaar geleden niet met een biologisch wijndomein begonnen om even snel hun zakken te vallen. Wijn maken is voor hen eerder het toegeven aan een passie dan het najagen van commercieel gewin.

Gezond en regionaalDat ze biologisch te werk gaan, heeft dan ook niets van doen met het steeds groter wordende gat in de markt. “Dat doen we vooral vanwege het gezondheidsaspect”, zegt Lotte. Ook het gegeven dat ze nu een regionaal product kunnen leveren, vinden zij en haar partner een zwaarwe-gend aspect. “Het is natuurlijk heel raar dat je biologische wijn kunt kopen die hele-maal uit Chili komt. Die gaat bijna de hele wereld over. Biologisch zal het vast wel zijn maar of het ecologisch zo verantwoord is, kun je op z’n zachtst gezegd betwijfelen.”De wijngaard die ze in 2007 overnamen, was al biologisch. Die was tien jaar eerder aangeplant. Dat was toen een van de eerste buiten Limburg. De omvang is twee hectare. Daarvan kunnen ze niet leven. Zij is, net als Huib, afgestudeerd aan de Agrarische Hogeschool en brengt als ingenieur bij een adviesbureau een volledig

salaris binnen. De opzet is dat ook Huib, die de wijngaard beheert, een volwaardig inkomen genereert maar zover is het nog niet. En dat zal ook niet meevallen, zo leert een snelle rekensom. De jaarlijkse opbrengst is vijfduizend liter. Een fles van 75 cl brengt bij de ‘Oude Waalstroom’ gemiddeld € 10,- op. Daar moeten nog heel wat kosten vanaf, zij het dat ze geen pluk-loon hoeven uit te keren want het binnenhalen van de oogst wordt gedaan door vrijwilligers. Verder hebben ze aardig wat moeten investeren om een oude schuur in te richten als proeflokaal en hebben ze veel nieuwe druivensoorten aange-plant. Dankzij de nieuwe soorten produceren ze nu een breed scala: rood, wit en rosé.

Evenwichtig bodemlevenWat onderscheidt biologische wijn van de niet-biologische? Lotte en Huib gaan voor die vraag eens goed zitten. Het begint met het bewerken van de grond. Kunstmest is uit den boze maar dat is niet het enige. Door te zorgen voor een gezond en

evenwichtig bodemleven wordt de kans op ziekten en plagen sterk verminderd. Chemische bestrijdingsmiddelen zijn uiteraard ook taboe. Plantenextracten als bestrijdingsmiddel zijn wel toegestaan. Een gevreesde tegenstander is valse meel-dauw, een schimmel. Die noodzaakt veel wijnboeren tot frequent spuiten. Bij de ‘Oude Waalstroom’ wordt schimmel zo veel

mogelijk geweerd door de wijnstokken verder van elkaar te zetten. “Dan heb je een betere ventilatie en dat is ook een manier om schimmel tegen te gaan”, vertelt Huib.Dat heeft uiteraard gevolgen voor de opbrengst. Hoe minder

wijnstokken op een vierkante meter, hoe lager het aantal liters per hectare. De prijs moet dat compenseren. Een andere, zeer onberekenbare vijand is het weer. “Een stevige hagelbui en het is over en uit”, grimast Huib.Onderdeel van het biologisch wijn maken is ook dat de hoe-veelheid gebruikte sulfiet tot een minimum beperkt wordt. “Helemaal zonder is onmogelijk”, legt Huib uit. “Dan zou je de wijn niet kunnen bewaren.” Overigens gebruiken ook de betere wijnhuizen zo min mogelijk sulfiet. De goedkopere wijn daarentegen staat er bol van. “De bekende hoofdpijn-wijnen”, glimlacht Huib.

ProeverijGoede wijn uit Nederland, kan dat eigenlijk wel? “Zeker”, zeggen Lotte en Huib bijna in koor. Ook Duitsland, toch ook niet echt een zonnig land, kent hele lekkere wijnen, zelfs rode. “De rassen die het daar goed doen, gebruiken wij ook.” De smaak van wijn hangt mede af van het aantal trossen per rank. De bladeren produceren de suikers en als ze die over veel trossen moeten verdelen, gaat de smaak achteruit. Een kwestie van uitdunnen dus. Dat geldt ook voor een najaar met weinig zon. De bladeren produceren dan minder suikers. De verkoop van de geproduceerde wijn loopt goed. Een deel gaat via de webshop (www.wijndomeinoudewaalstroom.nl) de deur uit maar het leeuwendeel wordt via het eigen proef-lokaal aan de man gebracht. Lotte: “We geven rondleidingen voor gezelschappen en verzorgen proeverijen. Daar moeten we het van hebben.” De ingeslagen flessen vallen bij uw ver-slaggever niet onverdeeld gunstig in de smaak. De op hout gerijpte wijn Barrique 2008 is erg vlakjes. De cuvée rood 2009 daarentegen mag er zijn. Die doet niet onder voor een Frans-man.

Biologische wijn te herkennen aan Skalcertificaat

Nederland telt zo’n 190 commerciële wijngaarden en dat aantal neemt nog steeds toe. Ongeveer een kwart is officieel biologisch. Ze zijn te herkennen aan het Skal-certificaat. Hoewel de wijnbouw in Nederland al dateert uit de tijd van de Romeinen, kwamen er ook perioden voor dat ze praktisch was verdwenen. Met name tijdens de zogeheten ‘kleine ijstijd’ in de 17e eeuw was er nauwelijks nog een wijnstok op eigen bodem te vinden. Vanaf 1970 keerden de wijngaarden weer terug, zij het aanvankelijk alleen in Limburg. Een doorbraak had plaats in de jaren negentig door de introductie van nieuwe druivenrassen die weinig gevoelig zijn voor schimmels. Bovendien rijpen ze drie weken eerder af. Daardoor kon de wijnbouwzone een paar honderd kilometer naar het noorden opschuiven.Enkele belangrijke rassen in deze ontwikkeling zijn regent, rondo, johanniter, solaris en merzling. Inmiddels zijn er weer nieuwere rassen op de markt verschenen als cabernet cortis, cabernet colonjes, pinotin, cabernet blanc en riesel. “De laatste jaren is de smaak van de Nederlandse wijn sterk verbeterd”, zegt Theo Mellenbergh van het landelijke Wijngaardeniersgilde. “Het duurt even voor-dat je hebt ontdekt hoe je van nieuwe rassen lekkere wijn kunt maken. Er zijn nu belangrijke ontwikkelingen gaande.”Het aantal wijndomeinen met een Skalcertificaat zal de komende jaren naar verwachting eerder af- dan toene-men. Dat is het gevolg van het wegvallen van subsidies, waardoor de eigen bijdrage van de wijnboeren fors om-hoog moet. “Denk niet dat een wijnmaker zonder certifi-caat er maar een eind op los spuit”, wil Mellenbergh van het Wijngaardeniersgilde nog graag benadrukken. “De milieuvriendelijke gewasbeschermingsmiddelen zijn sterk in opmars.”

Verkoopadressen biologische wijn: zie http://biologische.startpagina.nl/

‘Vraag je eerder af

hoe supermarktwijn

zo goedkoop kan zijn'

Wijn uit Hurwenen:

niet goedkoop, wel

prima te drinken

‘Oude Waalstroom’ heet het biologisch wijndomein,

net buiten het verstilde dorpje Hurwenen. Inderdaad,

vlakbij de Waal. Ook dit jaar namen deze Bommeler­

waardse wijnmakers deel aan ‘Lekker bij de boer’

(18 en 19 juni) en Uitzicht was erbij.

Tekst en foto’s: Hans Nieuwstad

Advertentie

24 25

Fastfood, anders hongerstaking!

Onderzoek laat zien dat éérst de vette hap er is, dat deze leidt tot verslaving en dat dan pas het probleem van het overgewicht ontstaat. Dit is in lijn met de oude gedachte dat éérst de MacDonald’s er waren en toen pas de dikke mensen.

In april werd een opmerkelijk onderzoek gepubliceerd dat aantoont dat mensen met een eet-verslaving dezelfde hersenactiviteit hebben als bijvoorbeeld alcohol- en drugsverslaafden. Vrouwen met een vorm van eetverslaving lieten meer hersenactiviteit zien bij het bekijken van een foto van een milkshake dan bij een foto van een glas water. Vooral in de hersengebieden die betrokken zijn bij besluitvorming en gedragscontrole. Bij het drinken van de milkshake was sprake van minder hersenactiviteit in het gebied dat betrokken was bij het afremmen van bepaald gedrag.

Tientallen jaren heeft het geduurd voordat de tabaksindustrie wilde toegeven dat roken schadelijk is voor de gezondheid en kan leiden tot longkanker en hart- en vaatziekten. Het adagium was dat dit oorzakelijke verband in wetenschappelijk onderzoek niet bewezen was. Dus was er niets verkeerds met sigaretten.

De toestand nu met betrekking tot producten van de voedingsindustrie wordt wel vergeleken met de toestand van toen met sigaretten en andere tabakswaar. Er komt nog een tweede factor bij kijken, die mogelijk geldt zowel voor junkfood als voor sigaretten. Dat is de verslaafbaar-heid. Van tabakswaar is dat bekend en erkend. Maar voor junkfood is dat nog helemaal niet zo duidelijk. Anders gezegd: dit is wetenschappelijk niet aangetoond, dus is het (nog) niet zo.

Een interessant dierexperiment, gepubliceerd in het gezaghebbende tijdschrift Nature Neuro-science, lijkt meer duidelijkheid te geven. Al eerder onderzoek had bij mensen laten zien dat het hersendeel ‘striatum’ een belangrijke rol speelt bij gedragsreacties op voeding. Zo bleek dat de activering van het striatum in reactie op junkfood veel minder adequaat was bij veel te zware mensen in vergelijking met slanke mensen. Het striatum wordt geactiveerd door aller-hande stimuli waaronder die van het al of niet krijgen van een beloning. Deze functie is nauw betrokken bij compulsief (= dwangmatig) overeten en ook bij verslaving. De belangrijke vraag is wat ten grondslag ligt aan compulsief overeten en daarmee het ontwikkelen van overgewicht. Is dat het onbeperkte aanbod van junkfood zoals dat in de huidige Westerse maatschappij het geval is, waardoor de activering van het striatum wordt gedempt en daar-mee de beloningsdrempel wordt verlaagd? Dit heeft tot gevolg dat er steeds meer gegeten moet worden om de beloning – een prettig gevoel – steeds eerder te verkrijgen.

Met deze gegevens als uitgangspunt zetten de Amerikaanse onderzoekers hun dierexperiment op. Resultaat was dat met gewichtstoename de beloningfunctiestoornis toenam. Deze reactie was vergelijkbaar met die op verslavende middelen als cocaïne en heroïne. De ratten hadden steeds meer junkfood nodig om hetzelfde bevredigingsgevoel te verwerven. Uiteindelijk verloren ze de controle over hun eetgedrag. De verslaving was een feit. Dat ging zelfs zo ver dat ze, toen ze groenten kregen voorgeschoteld, een hongerstaking verkozen boven het eten van de ge-zonde kost. De slankere soortgenoten hadden hier geen last van.

Vegetarische kookcursus in Asten (NB)

In de maand november gaan Mien van de Vijfeijken en Toos Scheres een cursus vegetarisch koken verzorgen in het Noord-Brabantse Asten. De cursus, die beoogt mensen te leren gezonde en smakelijke maaltijden te bereiden, wordt gegeven op de dinsdagen 8, 15, 22 en 29 november, en duurt van 10.00 tot 14.00 uur. Voor leden bedragen de kosten voor de hele cursus € 80,-. De plaats waar de kooklessen gege-ven zullen worden, wordt nog nader bekend gemaakt. Belangstellenden kunnen zich aanmelden bij Mien v.d. Vijfeijken, telefoon (0493) 49 58 91 en bij Toos Scheres, telefoon (0475) 49 29 20.

Tarwegras kweken

Benodigdheden:• 125 g biologische tarwekorrels, 12 uur voorgeweekt • plastic dienbladen of bakken

Bereidingswijze:1. Week de tarwekorrels. 2. Doe de geweekte korrels in een bak en zet deze in het donker. 3. Spoel de korrels twee keer per dag af. 4. Na 2 à 3 dagen ontstaan er kiempjes. 5. Kies nu of je ze op papier of aarde wilt laten groeien.

Papier: Leg drie lagen chloorvrij keukenpapier op de bodem van de bak en maak dit nat. Spreidt daar de kiemende korrels op uit. De korrels maken worteltjes in het papier. Zet ze nog een dag in het donker en als de kiempjes 1 cm lang zijn, zet ze dan in het licht. Dit groeiend tarwegras dien je twee keer per dag te spoelen en kun je na 7 à 10 dagen oogsten.

Aarde: Je doet 1½ cm tuinaarde in de bak, spreidt ze daarover uit en laat ze zo groeien. Zet ze nog een dag in het donker en als de kiempjes 1 cm lang zijn zet ze dan in het licht. Dit groeiend tarwe gras geef je twee keer per dag een beetje water en kun je na 7 à 10 dagen oogsten.

Tarwegras is een natuurlijke, levende voedingsbron met de hoogste concentratie aan essentiële voedingsstoffen. Voor de samenstelling zie:www.tarwegras24.nl/tarwegras-info/samenstelling-tarwegras

Eindelijk doorbraak voor vitamine DBijna drie jaar na verschijning van het advies van de Gezondheidsraad over vitamine D krijgen artsen en andere zorgverleners eenduidige voorlichting over dit onderwerp. Dat is het gevolg van het besluit van het ministerie van Volks-gezondheid, Welzijn en Sport (VWS) de aanbevelingen van het Voedingscentrum over te nemen.Het Voedingscentrum heeft vastgesteld dat het gros van de zorgverleners weinig afweet van tekorten aan vitamine D onder de bevolking. Zo bleek zelfs het Neder-lands Huisartsen Genootschap (NHG) vrij onkundig te zijn op dit gebied en geen kennis te hebben genomen van het boek “Nieuw licht op vitamine D en chronische ziekten” van dr. Gert Schuite-maker. In dit boek komt de relatie tussen vitamine D en osteoporose, kanker, hart- en vaatziekten en andere aandoeningen uitgebreid aan de orde. Ook geeft het NHG geen advies aan zwangeren en zo-genden om extra vitamine D in te nemen omdat het genootschap dat “discutabel” acht in verband met “onduidelijkheid over de opbrengst (gezondheidswinst) van suppletie”. In ons land geldt echter voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven een officieel supple-tieadvies van 10 microgram (400 IE) vita-mine D per dag, op basis van het rapport van de Gezondheidsraad.Afgesproken is nu dat het suppletie-advies voor zwangere vrouwen en vrou-wen die borstvoeding geven nader zal worden onderbouwd. Ook zullen zorg-verleners doordrongen worden van het belang van extra vitamine D en zal voorlichting aan consumenten worden gegeven, bijvoorbeeld via de consultatie-bureaus.

Kruiswoordraadsel Uitzicht is het tijdschrift van MMV Natuur-lijke kankerpreventie en Ondersteunende therapieën. Het verschijnt tien keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging beschikbaar gesteld.

VerantwoordingDe redactie van Uitzicht en het bestuur van MMV brengen de inhoud ter kennis en beoordeling; zij aanvaarden geen verant-woordelijkheid voor de toepassing ervan. Overname van artikelen door derden is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming vooraf. Redactie en bestuur behouden zich het recht voor zonder opgave van redenen teksten, advertenties en te beantwoorden vragen te weigeren.

EindredactieCor van Groningen

Medewerkers aan dit nummer:Drs. Bob Hornstra, artsRiëtte JanssenJan van KlinkenArjan van LaarHans NieuwstadPetra PronkDr. Gert Schuitemaker

FotografieStef Breukel e.a.

RedactiecommissieTruus HartsinkDrs. Hans StoopCor van Groningen

RedactieadresRedactie UitzichtHof van Azuur 302614 TB Delft

AdvertentiesAdvertentiemogelijkheden en tarieven kunnen worden aangevraagd bij:J.P.H. GeraatsLouis Regoutstraat 366006 LL WeertTelefoon (0495) 53 22 20

InschrijvingUitzicht ISSN 0169-9938

Uitzicht op internetwww.moermanvereniging.nl

E-mail: info@moermanvereniging.nl

Kopij volgend nummer:Magazine 7/2011 vóór 8 augustus 2011

co

lo

fo

nAls u de hele puzzel hebt opgelost, kunt u aan de hand van de cijfers ook de onderste balk invullen. Hier ontstaat dan de uiteindelijke oplossing.

Korte berichten

26

Horizontaal:1. ergerniswekkend 8. beroep 15. deel van een gitaar 16. speelgoed 18. Egyptische koning 19. loco-burgemeester 21. woonboot 22. dwalen 24. duw 25. zie aldaar 26. lansier 28. een zadel opleggen 30. Europees land 32. Engelse jongensnaam 33. ondergang 34. gevuld 36. ontkenning 37. Israël 38. treffen 40. zuster van Jupiter 42. plaats in Gelderland 43. overleden 45. spijker 47. telwoord 49. vlek 50. inhouds-maat 51. kledingstuk 53. rivier in Duitsland 54. arekanoot 56. schoorsteenzwart 59. Lokale Omroep Ede 61. naast 63. gissen 65. grote bijl 67. totalisator 69. troef-kaart 71. keukengerei 72. morsdoekje 73. stad in Duitsland 75. doen kamperen 78. toverkunst 79. meterton 80. tamme dieren 82. schenken 83. ongeletterd 84. nummer 85. gemeenschappelijke weide 87. dun 88. vloer 90. plaats in België 91. de waarheid toegeven.

Verticaal:1. zinsbegoocheling 2. rijschool 3. zinloos 4. losgerafelde naad 5. vaartuig 6. nummer 7. maalinrichting 9. gereed 10. drinkgerei 11. zwarte lekkernij 12. bijbelse figuur 13. recto 14. strak uitzetten 16. prul 17. deel van het oor 20. witte plek op het voor-hoofd 22. omlaag gaan 23. mist 25. schoonmaakartikel 27. karakter 28. baal 29. ge-vangenis 31. stelsel 33. de rol van vader aannemen 35. verschaffen 38. lang, ver-dicht prozaverhaal 39. stad in België 40. naaldboom 41. jongensnaam 44. plaats in Noord-Brabant 46. uitroep van verwondering 48. plaats in Gelderland 52. zeer hoog tempo 53. een weinig 54. belegering 55. bedbedekking 57. hard vet 58. rusteloos op en neer lopen 60. windrichting 62. huid 64. voegwoord 66. eerste moordenaar 68. wal 70. lawaai 72. gezamenlijk 74. plooi 76. scheepstouw 77. opstandje 78. tijdelijke smaak 81. een zekere 83. herstelwerkplaats voor schepen 85. persoonlijk voor-naamwoord 86. buislamp 88. broeder 89. met name.

Oplossing‘Uitzicht heeft veel lezers die naar het blad uitzien.’ Dat is de oplossing van de puzzel in Uitzicht 2011/04. Heeft het blad zo’n aantrekkingskracht? Ja! Elke keer weer vinden wij in Uitzicht zeer interes-sante artikelen over onze gezondheid en hoe deze te verbeteren. In Uitzicht 2011/05 het artikel: ‘Wonderdiëten bestaan niet.’ Het is toch eigenlijk heel eenvoudig. Sinds onheuglijke tijden hebben de men-sen zich gevoed met dat wat de natuur hen schenkt, dus groenten, fruit enz. zo van het land of uit de bossen. Vooral na 1945 moest de voeding uit de fabriek komen. De tuindorpen die in het begin van de vorige eeuw gebouwd zijn, hadden bijna allemaal een grote tuin. De mensen konden zelf hun aardappels en groenten verbouwen, dus zo van het land op het bord om te eten. De kennis van eetbare wilde planten, is er bij de meesten niet meer. Elk jaar staat er weer een dieetgoe-roe op die een dieet heeft uitgedacht en de mensen trappen er altijd weer in. Naar mijn mening is de Moermanvoedingswijze de enig juiste voedingwijze. Je mag alles eten als het maar zo van het land komt, niet bewerkt is en door de zon gerijpt. Dus ook biologisch, zonder kunstmest omdat door de kunstmest en de gier van de koei-en en varkens de grond vergiftigd wordt en dus ook de voeding. En eet met aan-dacht en met smaak. Uw spijsverterings-stelsel weerspiegelt uw geestesgesteld-heid; vandaar dat pijsverteringsproblemen zo vaak met stress samenhangen. Ik wens iedereen smakelijk en gezond eten!

De prijzen gaan naar de volgende winnaars:1e prijs: mevr. Bouma, Drachten2e prijs: mevr. Fikkerman, Amsterdam3e prijs: mevr. Ramsteijn te Middelburg.

De inzenddatum voor de puzzel in Uitzicht 2011/06 sluit 31 augustus 2011.

LET OP!Het inzenden van de oplossing is alleen mogelijk door: overschrijving van tenminste € 1,00 op ING rekening 6189, t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Vermeld uw oplossing onder mededelingen.

Gert TretmansTuinvaas 167609 ZT Almelotel. (0546) 56 94 11.E-mail: gjwtretmans@gmail.com

27

Frisdrank minder fris voor gezondheid

In de VS komt steeds vaker nierschade voor door overmatige consumptie van frisdrank. Fosfor in cola en de in veel frisdranken aanwezige fructose worden gezien als de boosdoeners. Maar ook overgewicht, hoge bloeddruk en diabe-tes – alle gerelateerd aan een hoge frisdrankconsumptie – zijn belangrijke veroorzakers van nierschade.

Uit eerdere onderzoeken was al bekend dat frisdrank cariës veroorzaakt door een zuuraanval op de tanden. Ook osteoporose kan een gevolg zijn van een hoge frisdrankconsumptie. Dorst? Pers gewoon een paar sinaasappels of zet een pot groene thee! Veel gezonder!Bron: www.consumed.nl

Jongens meer beïnvloedbaar dan meisjes

Jongens zijn makkelijker te beïnvloeden door snoep- en snackreclames dan meisjes. Ook blijken moeders veel invloed op het eetgedrag van hun kinderen te hebben. Dat blijkt uit onderzoek van klinisch psycholoog Doeschka Anschutz van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Anschutz onderzocht of jonge kinderen van 8 tot 12 jaar tijdens het zien van voedselreclames meer gingen snacken. Ook onderzocht ze welke factoren het meeste invloed hebben op hun eet-patroon en lichaamsbeeld. Het blijkt dat jongens sneller snoepen bij het zien van snackreclames, omdat ze impulsiever zijn dan meisjes en minder zelfcontrole hebben. "Meisjes zijn vaak op heel jonge

leeftijd al met lijnen bezig en weten dat het niet goed is om snacks te eten als je niet dik wilt worden", stelt ze. "Reclames zijn ook vaak gericht op jongens, door het gebruik van mannelijke acteurs en een mannenstem als voice over."Uit het onderzoek bleek tevens dat moeders een zeer grote rol hebben in het lichaamsbeeld en eetpatroon van hun kinderen. Kinderen met een moe-der die hen actief aanmoedigt op hun gewicht te letten, hebben een negatiever zelfbeeld. Ook aten deze kinderen juist meer als zij reclames voor voedings-middelen zagen. Dat gebeurde vooral bij light-producten. Kinderen die niet aangemoedigd werden om minder te eten, aten juist minder na het zien van de reclames.

Wageningen Universiteit onderzoekt eetgedrag

Wageningen Universiteit wil voor onderzoeksproject EetMeetWeet het eetgedrag van 10.000 consumenten onderzoeken. Voor deze EetMeetWeet-studie heeft de afdeling Humane Voeding van Wageningen University de samenwerking gezocht met de GGD. Die heeft 30.000 mensen in Wageningen, Ede en Renkum benaderd met het ver-zoek om gedurende langere tijd deel te nemen. Niet eerder werd zo'n groot-schalige onderzoeksoproep in de regio gedaan.Het onderzoek gaat jarenlang de veran-deringen in de gezondheid van de deel-nemers meten. De deelnemers verstrek-

ken in eerste instantie basisgegevens, zoals woonplaats, leeftijd en lengte. Een paar keer per jaar vragen de onder-zoekers hen een vragenlijst in te vullen. Door de antwoorden van een grote groep mensen door de jaren heen met elkaar te vergelijken, krijgen de onder-zoekers inzicht in de relatie tussen voeding en gezondheid. Daarnaast ontvangen deelnemers regelmatig een uitnodiging voor een specifiek voe-dingsonderzoek, waarbij ze bijvoorbeeld gevraagd worden een bepaald dieet te volgen. Deelnemers kunnen ook dan zelf kiezen of ze willen deelnemen aan dat onderzoek.

Postbus 160352500 BA Den Haag

Telefoon 070-3010701Fax 070-3010707

Magazijn voor orthomoleculaire voeding

De Roode Roos B.V.

LedenNormaal FabrikantNr

€ 34,87€ 46,50Pharma NordBio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)268

€ 22,42€ 29,90Bio MineralsBioSil (30 ml)547

€ 27,75€ 37,00Cardio Vasc. Res.MaxEPA (100 caps)586

€ 18,68€ 20,75AlfytalMultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)1388

€ 16,69€ 22,25VitalsMSM 1000 mg (120 tab)1785

€ 28,69€ 38,25Now FoodsDHA 250 (120 caps)2308

€ 17,99€ 23,99MetagenicsMetaRelax (90 tab)2836

€ 27,71€ 36,95SpringfieldEye Q 500 mg (210 caps)2999

€ 14,96€ 19,95Barlean'sLignan Flax Oil Complex (473 ml)3273

€ 20,96€ 27,95Minami NutritionOptimal Prenatal DHA Formula (60 softgel3402

€ 58,50€ 65,00MedproBio Bran MGN3 (50 tab)3492

€ 10,88€ 13,60Energetica Nat.Symbioflor 1 (50 ml)3588

€ 8,63€ 11,50Best ChoiceProstaatformule (60 tab)3654

€ 9,15€ 12,20LambertsMagAsorb 150 mg (Magnesium als Citraat3924

€ 14,96€ 19,95Care For WomenWomen's Mood (30 caps)4084

€ 6,75€ 9,00BonusanLevertraan Forte (60 softgels)4105

€ 23,66€ 31,55AOVCoriolus Versicolor-extract 750 mg (90 cap4126

€ 36,52€ 48,70PlantinaPlantina Algreen (150 gram)4169

€ 36,00€ 45,00BiodreamActive Biodream (800 gram)4398

€ 11,32€ 13,32Marcus RohrerSpirulina (180 tab)4456

€ 7,72€ 10,29ZonnegoudSolidago Complex Tinctuur (50 ml)4617

€ 28,64€ 35,80ViridianCo Enzyme Q10 with MCT (60 vcaps)4630

€ 44,96€ 52,90VitaKruidSuper Greens (220 gram)4646

€ 17,52€ 21,90CellCareBio Nutriënt l-Tryptofaan (60 vcaps)4754

€ 15,75€ 21,00SalvéAnti oxidant Formule (60 tab)4920

€ 8,25€ 11,00BonusanVitamine D3 15 mcg (90 softgel)5400

€ 11,18€ 14,90PekanaDelima Feminin (10 ovula)5861

€ 26,62€ 35,50SupplemedGlucosamine Summum (120 tab)5878

€ 20,62€ 27,50LambertsCalAsorb (180 tab)6096

€ 29,96€ 39,95VitalsSalvestrol Prostaat (60 caps)6097

€ 37,46€ 49,95VitalsElke Dag (90 tab)6213

Deze keer een andere selectie van

producten, welke door “De Roode Roos

B.V.” geleverd kunnen worden.

Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime

assortiment, van meer dan 3500 producten

en 80 leveranciers.

Bestellen bij De Roode Roos B.V.

Alle producten worden in principe geleverd

met een korting van max. 25% ten opzichte

van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u

gebruik maken van de lijst die hiernaast is

afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een

fotokopie maken. Onze volledige catalogus

is op aanvraag verkrijgbaar.

Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze

postbus sturen. Vervolgens laten wij de

bestelling door TNT-Post bij u thuis

bezorgen.

Ook kunt u ons gratis naamnummer

0800-ROODEROOS (0800-7663376)

gebruiken.

Internetgebruikers kunnen een e-mail

versturen naar orders@derooderoos.com of

direct bestellen via onze webwinkel op

www.derooderoos.com

Vanaf nu biedt De Roode Roos u de

mogelijkheid uw bestellingen te betalen via

doorlopende machtiging voor automatische

incasso.

Een machtigingskaart hiervoor kunt u

opvragen via onze website:

www.derooderoos.com/machtigen

Vermeld hier uwadresgegevens:

Prijswijzigingen voorbehouden

Uw naam: (Dhr/Mevr):

Adres:

Postcode & Woonpl.:

Telefoonnummer:

Lidmaatschap nr.:

Geboortedatum:

E-Mailadres:

(evt.) voorschrift van:

Advertentie

Advertenties

Gezond levenGezond blijven

10% korting bij de Roode Roos

Een leven lang vitaal!Squalene is een bijzondere stof die

zowel in het menselijk lichaam als in de

natuur wordt aangemaakt. Het behoort

tot een speciale groep antioxidanten,

de zogenaamde isoprenoïden en

wordt uit de levertraan van de diepzee

dogfish verkregen. Squalene heeft het

vermogen om zuurstof toe te voegen aan

de menselijke cel. Hierdoor beschermt

het de cellen waardoor het lichaam

wordt behoed voor de ziekmakende

moleculen. Issho Genki® Squalene iP6

is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver

voedingssupplement dat uw lichaam

weer in balans brengt.

Versnelt herstel

Toename energie, vitaliteit

en uithou-dingsvermogen

Beschermt tegen vroegtijdige

veroudering van de huid

Beschermt tijdens chemotherapie en

bestraling

Beschermt cellen en weefsels

Fyto-Life van Hogendorpplein 28 5051 SR Goirle T: +31 (0) 13 534 6437 F: +31 (0) 13 530 2247 E: info@fyto-life.nlW: www.fyto-life.nlwww.isshogenki.com

Topkwaliteit voedingssupplementenmet een gezonde prijs

NOW producten zijn o.a. verkrijgbaar via: artsen, therapeuten, apotheken en De Roode Roos

Vit

amin

e D

-3, n

u oo

k in

dru

ppel

vorm

Uitz_D3 drup.indd 1 20-11-09 16:0528 29

BoekenlijstDeze boeken kunt u bestellen bij de Moermanvereniging. Wilt u één of meerdere boeken toegestuurd krijgen, vul dan duidelijk een girokaart in met het juiste bedrag en de titels van de gewenste boeken. Geen geld opsturen!

Het gironummer waarop u kunt bestellen is: 355.999 t.n.v. De Moermanvereniging Postbus 5082400 AM Alphen aan den Rijn.

De prijzen zijn inclusief ver-zendkosten binnen Nederland. Daarbuiten wordt € 3,50 extra berekend.

01. Dr. Moerman, een weg tot genezing, C. van Groningen en A. Ronhaar € 11,3004. De psychische achtergronden van kanker, Jac. Landman € 4,9509. Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman € 6,8010. Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel € 6,8015. Het Moermandieet, gezond en lekker, E. Wannee € 4,9517. A solution to the Cancer Problem € 7,9522. Variaties op de Moermankeuken, Truus Hartsink € 4,9524. Kookboek, Lia v.d. Geest en Lydia Sleutel € 7,9528. De actuele voedingstabel, wat zit waar in? € 9,5029. Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van € 20,40 de Moermantherapie37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker € 12,50 Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie: www.gezondeboeken.nl41. Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen € 12,7542. De helende factor, Bob Th. Hornstra € 16,5044. Voed je goed, voel je goed, Monique van den Assum € 4,9545. Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam € 6,95

30 31

Activiteitenkalender

In het volgende nummer van Uitzicht

• De lange weg van Henriëtte van Rijn naar herstel van de balans tussen lichaam en geest

• Pansalt: alternatief voor omstreden keukenzout?

• Gezond en fit, hoe doe je dat?

22 september – RijssenLezing Spreker: D.Meijer,artsThema: VitaalofFataaleten:invloedvanvoedselen

milieuoponzegezondheid.Plaats: PoortvanTwente,Enterstraat188,RijssenTijd: 19.45uurInloop: vanaf19.15uurToegang: Gratis,gifti.v.m.kosteniswelkom.Info: J.Baan(0548)512610.Indepauzeisereen

gezondhapjeendrankje.Nadepauzeisgelegenheidvoorhetstellenvanuwvragen

Asten (NB) – november 2011Vegetarische kookcursus Onderdeskundigeleidingmaaltijdenklaarmakendiegezondensmakelijkzijn.Plaats: Asten(Noord-Brabant)Data: dinsdagen8,15,22en29novemberTijd: van10.00tot14.00uurKosten: leden€80,-Opgave: Mienv.d.Vijfeijken,telefoon(0493)495891

enToosScheres,telefoon(0475)492920.

Inveelinterviewsmetmensendiekankerhebbengehadkomthetaandeorde:stress.Zevertellenvaakovereen

druklevenmetweinigontspanning.Hollenvanhotnaarher.Hetgevoeltemoetenvoldoenaanallerleiverwachtingen–nietinhetminstdievanzichzelf.We‘moeten’heelveelvanonszelf.Degrootstevalkuilismisschienweldatwegoedwillenzijninallerollendiewespelen:ouder,werknemer,partner,vriend,overblijfmoeder…Noemmaarop.Delijstiseindeloos.Maaralsweonszelfdaargeen‘halt’intoeroepen,isdekansgrootdatonslichaamdatvooronsdoet.Deboogkannieteindeloosgespannenblijven.Inspanningistotopzekerehoogteheelgezond.Maarhetisnetzogezondomdaareenstukontspanningtegenovertezetten.Ontspanningisnodigomhetlichaamendegeestdekanstegeventeherstellenvandeinspanning.Alsdiebalansontbreektgaathetopenigmomentmisengaanlichaamengeestprotesteren.

Andere culturenDemeestemenseninhetWestenzijnnietzogoedinont-spanning.Hetzitkennelijknietinonssysteem.Watdatbetreftkunnenweeenheleboellerenvanmensenuitandereculturen.Indemediterranelanden,maarookinAziatische,hebbenmenseneenrelaxtelevensstijlveelmeerindevingers.Hetzitindecultuur,indespiritualiteit,inhetlevens-ritme.Afentoeevenbewustvertragenkomtdegezondheidenhetwelbevindenzekertengoede.Maarhoedoejedatalsjedatnietgewendbent?Erzijnverschillendemanierenomteontspannen.Voorsom-migemoetjebetalen.Jekuntbijvoorbeeldnaaryogagaan,naareenwellnesscenter,ofjeeenweekendterugtrekkenin

eenkloosterofeenandermeditatieoordwaarjetotjezelfkuntkomen.Maarjekuntookgewoonthuisaandeslaggaanomrusttecreëren.

AdemhalingEengoedeeerstestapislettenopjeademha-ling.Goedenbewustademeniseenbelangrijke

factoralsjewiltontspannen.Onzeademhalingzitvaakveeltehoog.Zekeralswegestresstzijnofhetdrukhebben.Datiseenoppervlakkige,snelleenon-rustigeademhaling.Hetlatenzakkenvanjeadem-

halingenademhalenvanuitjebuikiseenbeproefdeontspanningstechniek.Checkhetmaareens:waarkomt

jeademopditmomentvandaan?Alsdiehooginjelijfzitkunjedirectaandeslagomdatteveranderenineendieperustigebuikademhaling.Moeilijk?Datvaltwelmee.Haalomtebeginnendiepademdoordeneus.Zorgdaarbijdatjejeschoudersnietoptrektenjeborstnietuitzet.Hetisdebedoelingdatdebuikuitzetbijdeinademing.Jekuntcon-trolerenofjegoedademtdoorjehandenopjebuikteleggen.Ademvervolgenslangzaamuitviademond.Datmagbesthoorbaarzijn.Opdeuitademingtrekjejebuikin.Deluchtstroomtdanalshetwarevanzelfnaarbuiten.Alsjedateen

paarkeeroefenthebjehetzoonderdeknie.Dekansisgrootdatjesnelweerovergaatopjeoudepatroon,maarnujeeen-maalweethoehetmoetkunjedatmakkelijkcorrigeren.

De juiste activiteitenOntspannenisdeelsookeenkwestievanhetbewustkiezenvandejuisteactiviteiten.Voordeeenisdatontspanning:lekkereenavondjemeteenboekopdebankzitten.Voordeanderishetuitgaanmetvrienden,ofuitetenmetjepartner.Hetkanookzijndatontspanningvooralindehoekzitvanfysiekeinspanning.Zekervoormensendieeenzittendbe-staanleidenkanhetheelgoedzijnomdebalansafentoebewustteverleggenenlekkerfysiekinactietekomendoortesporten,eeneindtegaanfietsenof20baantjestetrekkeninhetzwembad.Ontspannendeactiviteitenzijnerinsoortenenmatenenhetisbelangrijkomietstevindenwatbijjepastenwatjeleukvindt.Alsjevanactiviteitkuntgenietenbenjenamelijksnellergeneigdhetnogeenstedoen.Hetmaakteigenlijknietuitwatjedoet,zolangjeermaarvanontspant.Hetresultaatisdatjejeernaweeropgeladenvoeltenmetnieuweenergieaandeslaggaat.

Terug naar de kindertijdBijdezoektochtnaarwatvoorjouontspannendis,kunjeookdenkenaanheeleenvoudigegenoegens.Vaakzijndedingendiejeleukvindtenwaarjeintensvankuntgenietenterugtevoerenopdekindertijd.Activiteitendiewedestijdsgraagdeden,waarweeengeluksgevoelaanontleenden,maardiewelaterals‘kinderachtig’oftijdverspilling’hebbenweggezet.Zonde!Neemeensdemoeiteominjehoofdterugtegaannaarjekindertijdenkijkofjeterugkunthalenwaarjedestijdsglinsterendeogenvankreeg,waarjewangenvangingengloeienenwaarjeblijvanwerd.Grotekansdatdatnogsteedshetgevalis.Metjeblotevoetendoorhetnattegraslopen.Opjeruginhetweilandliggenennaardewolkensta-ren.Doorgrotehopenherfstbladerenstampenenzeomhoogschoppen.Jammerdatwediekleinegenoegenszovaakver-leerdzijn.Maarhetisnooittelaatomzeinereteherstellen.Hetenigewatjehoefttedoenisdetijdnemenenhelemaalinopgaanzoalsjedatvroegerookdeed.

OntspanningsoefeningenIetsanderswaarjeaankuntdenkenalsjewiltontspannenzijnechteontspanningsoefeningen.Hetgrappigevandieoefenin-genisdathetaanvankelijkinspanningkostomzeonderdeknietekrijgen.Zekeralsjejarenlangspanningenhebtopge-hooptennietaanbalanshebtgewerkt,kanhetlastigzijnomactiefteontspannen.Maarallesiseenkwestievanoefenenendeaanhouderwint.Netalsbijdeactiviteitenishetookbijdeoefeningenzaakomeenmethodetevindendiebijjepast.Houdjevanbezigzijnmetjelichaam,dankunjebijvoorbeelddenkenaanyogaoftaichi.Zoekjehetmeerinhettotrustbrengenvanjegeest,danismeditatiemisschienbetergeschikt.

Ontspanning: een must om bal ans te herstellen

Rust. Stilte. Ontspanning. Iedereen die het ondergaat ervaart dat als weldadig. Toch creëren

we maar heel weinig van die momenten. De meeste tijd zijn we druk. Vaak te druk. Zeker te

druk om rust te nemen, terwijl we het juist dan heel hard nodig hebben. Gelukkig kun je

ontspannen leren. Het is grotendeels een kwestie van oefening. En het mooie van oefening is

dat het kunst baart. Tekst:PetraPronk

110606-Plantina_Adv-Uitzicht_210x297-lc.indd 1 07-06-11 12:57