MISSION IMPOSSIBLE?

Een onderzoek naar het herkennen

van islamistisch radicalisme en terrorisme door Nederlandse wijkagenten

drs. C.W. de Kool

Juni 2006 Afstudeercommissie: Politieacademie Faculteit algemene politiekunde: prof. dr. M.G.W. den Boer (eerste begeleider) drs. G.H. Vogel (tweede begeleider) Politie Utrecht:

Studentnummer: 171236M.P. van Til (trajectbegeleider)

Mission impossible?

ii

Summary

During the past five years, the Dutch society has become confronted by islamist terrorism. Nobody is born as a terrorist. Someone who is ready to commit terrorist crimes has developed a willingness to commit acts of violence. An important process precedes actual terrorism: radicalisation. To counter terrorism, not only terrorism itself is dealt with, but also the predecessing radicalisation. One of the government instruments concerns a preventive strategy in relation to islamist radicalism and terrorism. An important role played by the police, who are deemed to be of great importance for signalling islamist terrorism and radicalism. Especially the local police officer is regarded as indispensable because of his contact network. Due to his front-line position in local communities, he is seen as capable of observing signals of islamist radicalism and terrorism. The following assumptions underlie this research. 1) the knowledge of local police officers concerning indicators of islamist radicalism and terrorism is still insufficient, 2) local police officers have still insufficient relevant network contacts to signal indicators by means of their network, and 3) the way in which police contact takes place with citizens, does not encourage citizens to pass information to the police. Based upon the above mentioned, a central hypothesis can be formulated. The central hypothesis is as follows: Local police does not yet signal indicators of islamist radicalism and terrorism. The central research question is: Are local police officers in the Netherlands sufficiently equipped to signal islamist radicalism and terrorism? To answer this question, the following research strategies have been used: • The use of existing material. Existing documents and saved data are collected and their content is

analysed; • The interview. The researcher collects information by means of the answers provided to earlier

constructed questions by respondents. During a first orientating interview round, several meetings were organised with experts from the police forces of Amsterdam-Amstelland, Haaglanden, Rotterdam-Rijnmond en Utrecht. In a second round local police officers and their superior officers were interviewed in the police forces of Gelderland-Zuid, Gooi en Vechtstreek, Hollands-Midden, Utrecht en Zuid-Holland-Zuid. The police districts of Stad Nijmegen, Hilversum, Leiden-Voorschoten, Utrecht-Noord and Dordrecht Zwijndrechtse Waard were visited. Research question 1: What is islamist radicalism and terrorism and what are their backgrounds? ‘Radicalism is the (active) pursuit of and/or support to far-reaching changes in society which may constitute a danger to (the continued existence of) the democratic legal order (aim), which may involve the use of undemocratic methods (means) that may harm the functioning of the democratic legal order (effect)’. ‘Terrorism is (conspiring in) the committing of crimes with the aim of seriously intimidating a population, or compelling a government or international organisation by unlawful means to perform or abstain from performing any act, or seriously destabilising or destroying the fundamental political, constitutional, economic or social structures of a country or an international organisation’.

Mission impossible?

iii

The islamist variants of radicalism and terrorism use Islam as justification for their deeds. Organisations who are supposed to cooperate in the countering of radicalism and terrorism use different definitions of radicalism and terrorism. A collective definition of the phenomenon, which we have to deal with, is conditional for an effective, efficient and legitimate approach. Four trends in islamist radicalism and terrorism can be distinguished. The first trend is the evolvement from exogenous foreign terrorist threat to indigenous home-grown terrorism. The second trend concerns the top-down process of decentralisation and local transplantation of international jihadist networks, in which aspects such as migration of jihad veterans and recruitment play a crucial role. The third trend refers to the emergence of local networks of jihadists inspired by the ideology of violent jihad, which operates more or less independently of international networks. The last trend is the virtualisation of the jihad under influence of the internet. The international dimension still plays an important role. Islamist radicalism and terrorism is caused by the feeling of being marginalised. The feeling of not being a fully valued member of society makes people more vulnerable to radicalisation. This should be taken into account while planning a successful approach to islamist radicalism and terrorism. Research question 2: What are the most important measures in the Netherlands in the domain of countering islamist radicalism and terrorism? Many organisational measures, i.e. the institution of the ‘National Coordinator for Counter Terrorism’, the ‘counter terrorism alert system’, the ‘system of guarding and protecting’, the institution of information coordinators and the approach of hotbeds of radicalisation, show a national emphasis on a repressive approach on one hand and a preventive usage of criminal law on the other. Structural causes of radicalism and terrorism are not removed. On the contrary, a repressive approach may increase feelings of being marginalised and the risk of further radicalisation. Juridical measures show a strong belief in the effectiveness of criminal law. The broadening of possibilities for criminal investigation, the broadening of crimination and the higher sentences, give evidence of this conviction. This increases the risk of marginalisation and radicalisation as well. The development of training programs for police officers in the domain of islamist radicalism and terrorism has been undertaken by several police forces. This is inefficient. Moreover, there is a serious risk that the content of training programmes is fragmentary. This implies the risk of signalling islamist radicalism and terrorism in different ways. Research question 3: What are the indicators for recognising islamist radicalism and terrorism? The National Coordinator for Counter Terrorism distinguishes three indicators of islamist radicalism and radicalisation. These indicators are known as the three I’s. The way these I’s are modelled to let them start with an ‘i’, does not make it clearer. The indicators are 1) ideology, 2) indicators concerning behaviour and 3) identity and appearance. It’s simply about ideology, behaviour and appearance. A comparable list of indicators for signalling islamist terrorism names 1) currency, 2) accommodation, 3) preparation, 4) usable objects 5) transportation and 6) forged documents.

Mission impossible?

iv

Research question 4: How is the work of local police officers described in literature? The Dutch police intend to perform their tasks by adopting the concepts of community policing and intelligence-led policing. These tasks are 1) maintaining public order 2) criminal investigation 3) emergency assistance, 4) signalling and 5) advising. The concept of community policing finds expression in locally oriented policing. The simultaneous application of community policing and intelligence led policing leads to a possible tension. Intelligence led policing depends on the connections with the communities, provided by community policing. At the same time, intelligence led policing causes pressure to be brought upon these connections. Communities share information with the police in order to solve community problems. But the same information will be used to control communities. As a result of this, the confidence of communities will decrease and communities will be less willing to share information. Being present is conditional for signalling in contrast to intervention. During an intervention, citizens are not willing to give information. Being present, without intervention, is associated with a soft approach. However, it is a necessary condition to get information and become effective in policing. Knowledge of ethnic communities must be present within the police organisation in order to get information from ethnic communities. The composition of the police organisation should also become more representative with regards to ethnicity. Research question 5: How do local police officers in the Netherlands signal islamist radicalism and terrorism and what problems do they experience? The following problems have been experienced by the interviewed local police officers: • Local police officers are used to compensate for the lack of capacity. This means that local police

officers are asked to: 1) participate in projects, 2) participate in criminal investigations and 3) deal with overdue criminal investigations. Therefore the local police officer is less present in his neighbourhood and is not able to build and maintain a solid network. Local police officers also mention additional activities as 1) taking care of administration, 2) realising targets and 3) dealing with incidents. These activities prevent the local police officer from building and maintaining his network;

• Local police officers are generally not aware of indicators of islamist radicalism and terrorism. This failing knowledge is in spite of the fact that training programs in the domain of islamist radicalism and terrorism are offered. However, participation in these training programmes is not obligatory and the content is very general. Moreover, the content of the training programmes is partially out-dated because of the long development time. Local police officers have already studied the subject at the time the training programme was ready;

• The lack of knowledge related to working with ethnic communities, is experienced as a serious problem. Local police officers are not able to connect with these communities easily. Because of their lack of knowledge they are also not able to place indicators of radicalism and terrorism in a context. This increases the risk of misclassification;

• A lot of networks of local police officers are still under construction. Local police officers have often just recently started with their job as a local police officer or have recently switched neighbourhoods. Therefore they do not have the necessary contacts to get information;

Mission impossible?

v

• Sharing information between information services and local police officers results in two problems. First, local police demand feed back from the information services. The feed back should contain some remarks about relevance and usability of the information given by the local police officer. As a result of this the local police officer will be more motivated, will know more about what is happening in his neighbourhood and will be able to provide the information services with more adequate information. Second, local police officers experience the aforementioned strain between community policing and intelligence led policing. This results in conservative information sharing by local police officers with regional information services;

• Superior officers do not register the information sharing by their local police officers. Therefore superior officers are not in the position to coordinate and judge the efforts in information sharing. If local police officers are judged by the information they produce, it concerns a quantitative judgement and not qualitative judgement. Making the information they produce, subject to coordination and judgement by superior officers (awarding credits), will result in an increased motivation;

• A last problem concerns the tension between being present and intervention. Local police officers experience tension if in their position they have to constantly juggle their position of trust and being both present and repressive.

Based upon the aforementioned problems I am able to formulate an answer to the central research question. Local police officers are not yet sufficiently equipped to signal islamist radicalism and terrorism. The assumption of politicians and police leaders that local police officers are pre-eminently in the position to perceive signals of islamist radicalism and terrorism seems – at least under present conditions - untenable. Conditions will have to be changed in order to allow local police officers to signal islamist radicalism and terrorism: • Local police officers are for local policing. They should not participate in other activities because

of a lack of capacity. Capacity problems should be solved in a structural manner; • Local police officers can be relieved of workload by convincing the local teams that they all have

to work with a local orientation; • Participating in training programmes should be compulsory. If this is not possible because of the

nature of their work, an internet module could be a solution; • The time spent on developing training programmes should be decreased. Because of the rapid

fluctuating nature of islamist radicalism and terrorism, the training programme should be updated frequently. A frequently updated internet module in combination with a binding invitation to follow the module, will keep police officers up-to-date;

• Local police officers should be trained in order to obtain knowledge about the culture of ethnic communities in their neighbourhoods. Regional and national expertise agencies can play an important role in delivering this knowledge;

• Networks should be carried over from one local police officer to the other. Another solution is the sharing of neighbourhoods by more than one local police officer. This results in functioning networks. Also when local police officers change their jobs;

• Local police officers should be clear in their contacts with citizens about what they are going to do with information they receive. If necessary the local police officer can tell them about the possibility of providing anonymous information or put them in touch with the Regional Criminal Intelligence Unit (RID);

• The tension between community policing and intelligence led policing should be addressed. By clear communication with communities about working procedures of the police, trust in the police will increase;

Mission impossible?

vi

• Information services and local police teams should make satisfactory agreements about reporting and reporting back. We should rely on the professionalism of the local police officer when it comes to handling intelligence instead of clinging to conservatism in sharing information;

• Exchange of information should be made visible to superior officers. This concerns not only the amount of information but also the quality of the information. An information service who gives feed-back to the local police officer and his superior officer could be a solution;

• The tension between being present and intervention should be solved. This by relying upon the professionalism and increasing the professionalism of local police officers. With a view to enhancing legitimacy and equity of justice, citizens should be able to understand police interventions. A lack of balance between these two police strategies could result in trust in the police being undermined.

Mission impossible?

vii

Samenvatting

Nederland is in de afgelopen vijf jaar in toenemende mate opgeschrikt door islamistisch terrorisme. Niemand wordt als terrorist geboren. Iemand die terroristische daden wil plegen, ‘groeit’ of ‘ontwikkelt’ zich daar naartoe. Aan daadwerkelijk terrorisme gaat een belangrijk proces vooraf: een radicaliseringsproces. Om terrorisme te bestrijden, wordt niet alleen terrorisme aangepakt maar ook het voorafgaande radicaliseringsproces. Eén van de maatregelen betreft het tijdig onderkennen van islamistisch radicalisme en terrorisme. Hierin wordt een belangrijke rol toegedicht aan het politieapparaat, dat van groot belang is voor de signalering van islamistisch radicalisme en terrorisme. Met name de wijkagent heeft met zijn vertakkingen in de wijk een onmisbaar netwerk van contacten. Hij zal bij uitstek in de gelegenheid zijn om signalen van islamistisch radicalisme en terrorisme op te vangen. De volgende veronderstellingen liggen ten grondslag aan dit onderzoek. 1) de kennis van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme van wijkpolitie is nog onvoldoende, 2) de wijkpolitie zit nog onvoldoende in het relevante netwerk om middels dat netwerk indicatoren te herkennen, en 3) de manier waarop het contact met burgers plaatsvindt, nodigt nog niet uit om informatie aan de politie te geven. Op basis van bovenstaande kan een centrale hypothese worden opgesteld. De centrale hypothese luidt als volgt: De wijkpolitie herkent indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme vooralsnog niet. De centrale onderzoeksvraag luidt als volgt: Centrale onderzoeksvraag: Zijn de Nederlandse wijkagenten voldoende geëquipeerd om islamistisch radicalisme en terrorisme te signaleren? Om middels de deelvragen te komen tot beantwoording zijn de volgende twee onderzoeksstrategieën gebruikt: • Het onderzoek dat gebruik maakt van bestaand materiaal: Bestaande documenten of vastgelegde

gegevens worden verzameld en geanalyseerd op inhoud; • Het interview: De onderzoeker verzamelt informatie door middel van het stellen van vooraf

bedachte mondelinge vragen aan de onderzochten, respondenten genoemd Er zijn in een eerste oriënterende ronde interviews gehouden met deskundigen bij de politiekorpsen Amsterdam-Amstelland, Haaglanden, Rotterdam-Rijnmond en Utrecht. In een tweede interviewronde zijn interviews gehouden met wijkagenten en wijkchefs binnen de politiekorpsen Gelderland-Zuid, Gooi en Vechtstreek, Hollands-Midden, Utrecht en Zuid-Holland-Zuid. Dit betrof de politiedistricten Stad Nijmegen, Hilversum, Leiden-Voorschoten, Utrecht-Noord en Dordrecht Zwijndrechtse Waard. Onderzoeksvraag 1: Wat is islamistisch radicalisme en terrorisme en wat zijn de achtergronden? ‘Radicalisme is het (actief) nastreven en/of ondersteunen van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving, die een gevaar kunnen opleveren voor (het voortbestaan van) de democratische rechtsorde (doel), eventueel met het hanteren van ondemocratische methodes (middel), die afbreuk kunnen doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect)’. ‘Terrorisme is het (samenspannen tot het) plegen van misdrijven met het oogmerk om de bevolking of een deel der bevolking van een land ernstige vrees aan te jagen, dan wel een overheid of internationale organisatie wederrechtelijk te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden, dan wel de fundamentele politieke, constitutionele, economische, of sociale structuren van een land of een internationale organisatie ernstig te ontwrichten of te vernietigen’ .

Mission impossible?

viii

De islamistische varianten van radicalisme en terrorisme gebruiken de islam als verantwoording voor hun daden. Door organisaties die op het terrein van terrorismebestrijding samen moeten werken, worden verschillende definities van radicalisme en terrorisme gebruikt. Een gezamenlijke definitie van wat het verschijnsel is waar we mee te maken hebben, lijkt mij voorwaardelijk voor een effectieve, efficiënte en legitieme aanpak. Een viertal trends in islamistisch radicalisme en terrorisme worden onderscheiden. Deze trends zijn het groeiende islamistisch radicalisme en terrorisme van eigen bodem, de top down radicalisering middels rekrutering, de bottom up radicalisering middels zelfontbranding en de virtualisering van het radicaliseringsproces. Het internationale element is hierbij mede aanwezig. Aan islamistisch radicalisme en terrorisme ligt ten grondslag, het gevoel dat men wordt gemarginaliseerd. Het gevoel niet volwaardig mee te doen en buiten de boot te vallen, maakt mensen gevoeliger voor radicalisering. In het opzetten van een aanpak moeten de trends en de oorzaken worden meegenomen. Onderzoeksvraag 2: Wat zijn de belangrijkste maatregelen in Nederland op het gebied van de bestrijding van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme? De vele organisatorische maatregelen als de instelling van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding, het alerteringssysteem, het stelsel bewaken en beveiligen, de instelling van de Informatiecoördinatoren en de aanpak radicaliseringshaarden laten duidelijk zien dat bij de aanpak van islamistisch radicalisme en terrorisme de nadruk wordt gelegd op enerzijds een repressieve benadering en anderzijds een preventieve benadering met een repressief middel, het straf(proces)recht. De structurele oorzaken van radicalisme en terrorisme worden niet weggenomen. Integendeel. Door de repressieve aanpak voelen risico groepen zich voornamelijk verder gemarginaliseerd met het risico op verdere radicalisering. Uit de juridische maatregelen blijkt een heilige overtuiging in het effect van strafrechtelijke oplossingen. De verruiming van de mogelijkheden tot opsporing, de verruiming van de strafbaarstelling en verhoging van de strafmaat duiden hierop. Ook dit draagt het risico in zich van een versterkt gevoel van marginalisering met bijbehorende verdergaande radicalisering. De ontwikkeling van opleidingen voor politiemedewerkers geschiedt door meerdere korpsen, wat vanuit bedrijfsmatig oogpunt onwenselijk is. Zeker omdat de inhoud van de programma’s niet wezenlijk verschilt. Bovendien brengt dit wel het risico met zich mee dat de inhoud van opleidingsprogramma’s uit elkaar gaat lopen. Daarmee is ook het risico aanwezig dat de herkenning in de regio’s op verschillende manieren plaats vindt. Onderzoeksvraag 3: Hoe is islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme te herkennen? Er worden door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding drie indicatoren onderscheiden die handvatten bieden bij het herkennen van radicaliseringsprocessen. De indicatoren staan bekend als de drie I’s. De manier waarop de indicatoren zijn gevormd om ze met een ‘i’ te laten beginnen, maakt het er niet duidelijker op. Het gaat om 1) ideologie, 2) indicatoren betreffende gedrag en 3) identiteit en uiterlijk. Het gaat eenvoudiger gezegd om ideologie, gedrag en uiterlijk. Een soortgelijke lijst met indicatoren voor het herkennen van islamistisch terrorisme noemt de zes V’s: Valuta, verblijf, voorbereiding, voorwerpen, vervoer en valse documenten.

Mission impossible?

ix

Onderzoeksvraag 4: Hoe wordt het werk van de wijkagent in de literatuur beschreven? De Nederlandse politie wil haar taken 1) handhaving, 2) opsporing, 3) noodhulp, 4) signalering en 5) advisering uitvoeren vanuit onder meer de concepten ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk. In de literatuur werd een spanningsveld gevonden tussen ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk. Informatie-gestuurd politiewerk kan niet zonder verbindingen met de bevolking, die ‘community policing’ oplevert. Tegelijkertijd zet informatie-gestuurd politiewerk diezelfde verbindingen onder druk. Informatie die wordt gedeeld om samen problemen op te lossen, wordt tevens gebruikt om te controleren en eventueel in te grijpen. Het vertrouwen van de gemeenschappen in de politie komt hiermee onder druk te staan. Het present zijn, is voorwaarde voor het opvangen van signalen. Dit in tegenstelling tot interventie, waarbij burgers niet snel genegen zijn informatie te geven. Het aanwezig zijn zonder je stempel op de situatie te drukken, lijkt wellicht een softe benadering. Het is echter nodig om informatie te krijgen en daarmee effectief te zijn in de politiële taakuitoefening. Interventie en presentie en daarmee traditionele politiefuncties en signalering staan op gespannen voet met elkaar. Het is daarom de vraag in hoeverre deze functies in één en dezelfde persoon maar ook in één en dezelfde organisatie effectief kunnen worden uitgevoerd. Om informatie te krijgen van diverse etnische gemeenschappen is het nodig dat kennis, inzicht en vaardigheden van deze gemeenschappen binnen de politie aanwezig zijn. Ook zal de politie meer een afspiegeling moeten worden van de samenleving. De etnische gemeenschappen moeten vertegenwoordigd zijn binnen de politieorganisatie. Onderzoeksvraag 5: Hoe signaleren Nederlandse wijkagenten islamistisch radicalisme en terrorisme en welke knelpunten ervaren zij daarbij? De volgende knelpunten worden door de geïnterviewde wijkagenten ervaren: • De wijkagent wordt gebruikt om het tekort aan capaciteit aan te vullen. Dit betekent dat

wijkagenten ingezet worden voor: 1) het participeren in projecten, 2) het participeren in lopende onderzoeken, en 3) het wegwerken van ‘plankzaken’. Hierdoor komt de wijkagent minder in zijn wijk en kan zijn netwerk niet opbouwen en onderhouden. Naast bovengenoemde bestaat het werk van de wijkagent ook uit 1) administratieve werkzaamheden, 2) het halen van targets en 3) het afhandelen van incidenten (‘de waan van de dag’). Deze werkzaamheden leggen een groot beslag op de tijd van de wijkagent waardoor deze niet toekomt aan het opbouwen en onderhouden van zijn netwerk;

• Wijkagenten zijn doorgaans niet op de hoogte van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme. Dit ondanks dat er wel opleidingen op het gebied van islamistisch radicalisme en terrorisme zijn aangeboden. Deze opleidingen zijn echter vrijblijvend en inhoudelijk te algemeen. Bovendien is door de lange ontwikkelduur van de opleiding de inhoud gedeeltelijk achterhaald en heeft de wijkagent reeds zelf verdieping gezocht rond dit thema;

• Het ontbreken van voldoende kennis, vaardigheden en inzicht met betrekking tot het werken in een multiculturele samenleving wordt door wijkagenten ervaren als een knelpunt. Door het ontbreken hiervan kunnen wijkagenten minder makkelijk aansluiting vinden bij de allochtone gemeenschappen in hun wijk. Daarnaast kunnen zij indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme niet in een juiste context plaatsen zonder kennis van de bijbehorende cultuur. Met het bijbehorend risico van misclassificatie;

• Het netwerk van veel wijkagenten is nog in opbouw. Wijkagenten zijn vaak nog maar kort werkzaam als wijkagent of zijn onlangs van wijk gewisseld. Hierdoor hebben zij nog niet de juiste contacten om informatie te halen;

Mission impossible?

x

• De informatiedeling tussen informatiediensten en wijkagenten levert op twee manieren een knelpunt op. Allereerst geven de wijkagenten aan dat zij meer terugkoppeling willen van de informatiediensten over de relevantie en bruikbaarheid van de door hen aangebrachte informatie en over wat er zich afspeelt in hun wijk. Zo raken zij meer gemotiveerd, zijn zij beter op de hoogte van wat er speelt in hun wijk en kunnen daarmee de informatiediensten nog beter voorzien van informatie. Ten tweede ervaren wijkagenten het spanningsveld tussen ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk. Dit resulteert in een behoudendheid ten opzichte van het doorgeven van informatie aan de regionale informatiediensten;

• De informatiedeling speelt zich voornamelijk af buiten het gezichtsveld van de direct leidinggevenden. Dit maakt dat de leidinggevenden niet kunnen sturen en beoordelen op de informatie die wordt aangedragen door de wijkagent. En als er wel op wordt beoordeeld betreft dit de kwantiteit en niet de kwaliteit van de informatie. Informatievoorziening onderdeel maken van sturing en beoordeling, zorgt ervoor dat wijkagenten ‘credits’ krijgen voor de informatie die ze ter beschikking stellen, wat hun motivatie verhoogt;

• Een laatste knelpunt betreft het spanningsveld tussen presentie en interventie. De wijkagent ervaart een spanning tussen de vertrouwenspositie die hij bij de burgers heeft op basis van het present zijn en het repressief optreden door hem of zijn collega’s.

Op basis van voorgaande ben ik nu in staat een antwoord te geven op de centrale onderzoeksvraag. Wijkagenten zijn door genoemde knelpunten niet voldoende geëquipeerd om indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme te signaleren. De veronderstelling van politici en politieleiders dat de wijkagent hier bij uitstek voor in de gelegenheid is, lijkt niet juist. Als deze rol bij de wijkagent blijft, zal er veel moeten veranderen: Voorwaarden zullen moeten veranderen teneinde de wijkagenten in staat te stellen islamistisch radicalisme en terrorisme te signaleren. • Nog nadrukkelijker zouden wijkagenten moeten worden vrijgehouden voor wijkgerelateerd

politiewerk. Capaciteitsproblemen moeten structureel worden opgelost, waardoor wijkagenten niet meer worden weggetrokken naar noodhulp of recherche;

• Ook kan de wijkagent worden ontlast door het wijkteam te doordringen van het feit dat zij allemaal wijkgericht werken. Het wijkteam zal als één geheel gebiedsgebonden moeten opereren en indien nodig werk van elkaar moeten overnemen.

• Het rendement van regionale opleidingen ‘radicalisme en terrorisme’ moet omhoog. Dit zou onder meer kunnen door de opleiding verplicht te stellen;

• De duur van het ontwikkeltraject voor opleidingen om een actueel probleem te ondervangen moet naar beneden. Gezien het snel fluctuerende karakter van islamistisch radicalisme en terrorisme moet het opleidingsprogramma continu geactualiseerd worden. Met een internetmodule in combinatie met een niet vrijblijvende uitnodiging om de geactualiseerde module te bekijken, kunnen medewerkers up to date worden gehouden;

• Wijkpolitie dient te worden getraind op het verkrijgen van kennis, inzicht en vaardigheden met betrekking tot de cultuur van gemeenschappen in de wijk. Regionale en landelijke expertisebureaus kunnen hierin een belangrijke rol vervullen;

• Netwerken zouden moeten worden overgedragen van de ene wijkagent op de andere wijkagent. Of wijkagenten zouden hun wijken en daarmee hun netwerken moeten delen, zoals in enkele regio’s reeds het geval is. Hiermee blijven netwerken functioneren als een wijkagent van werkplek verandert;

• De wijkpolitie dient in het contact met de burgers vooral duidelijk te zijn over wat er met informatie die hen ter ore komt, gaat gebeuren. Indien nodig kan de wijkpolitie doorverwijzen naar de RCIE of naar ‘meld misdaad anoniem’. Het spanningsveld tussen ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk kan niet zonder meer worden opgeheven. Door duidelijke communicatie met gemeenschappen over hoe de politie werkt, wordt vertrouwen opgebouwd en het spanningsveld hanteerbaar;

Mission impossible?

xi

• Informatiediensten en wijkteams moeten bevredigende afspraken maken over het melden en terugmelden. Er moet minder krampachtig worden omgegaan met betrekking tot het delen van informatie en er moet worden uitgegaan van de professionaliteit van de medewerker in kwestie;

• Informatie uitwisseling moet zichtbaar worden voor leidinggevenden. Niet alleen het aantal uitwisselingen maar ook de kwaliteit van de overdracht. Een oplossing zou zijn het laten terugkoppelen van kwaliteit en kwantiteit van de meldingen door de informatiediensten. Dit zowel richting wijkagent als leidinggevende;

• Met betrekking tot het spanningsveld tussen presentie en interventie moet een beroep worden gedaan op de professionaliteit van de politiemedewerkers. Deze moeten voor de burger begrijpelijk optreden. Op basis van hun professionaliteit zullen zij een evenwicht moeten vinden tussen te veel en te weinig handhaven. Bij gebrek aan balans tussen deze twee politiestrategieën kan de burger het vertrouwen in de politie verliezen.

Mission impossible?

xii

Inhoudsopgave

Summary................................................................................................................................................ii Samenvatting .......................................................................................................................................vii Inhoudsopgave.....................................................................................................................................xii Voorwoord..........................................................................................................................................xiv 1 Inleiding...............................................................................................................................15 1.1 Aanleiding tot het onderzoek................................................................................................ 16 1.2 Relevantie van het onderzoek............................................................................................... 16

1.2.1 Maatschappelijke relevantie ................................................................................... 16 1.2.2 Wetenschappelijke relevantie ................................................................................. 17

1.3 Terminologie en leeswijzer................................................................................................... 17 2 Probleemstelling..................................................................................................................19 2.1 Doelstelling........................................................................................................................... 19 2.2 Problematisering................................................................................................................... 19 2.3 Vraagstelling......................................................................................................................... 21 3 Methodologische verantwoording .....................................................................................23 3.1 Onderzoeksstrategieën.......................................................................................................... 23 3.2 Fasering van het onderzoek .................................................................................................. 24 3.3 Literatuurstudie..................................................................................................................... 24 3.4 Interviews ............................................................................................................................. 25

3.4.1 Selectie van respondenten ...................................................................................... 25 3.4.2 Registratie en verwerking....................................................................................... 26

4 Islamistisch radicalisme en terrorisme .............................................................................28 4.1 Terrorisme ............................................................................................................................ 28

4.1.1 Geografisch, ideologisch en religieus terrorisme ................................................... 29 4.1.2 Catastrofaal en persoonsgericht terrorisme ............................................................ 30

4.2 Radicalisme .......................................................................................................................... 31 4.3 Trends in islamistisch radicalisme en terrorisme.................................................................. 31 4.4 Oorzaken van radicalisme en terrorisme .............................................................................. 32 4.5 Terug en vooruitblik ............................................................................................................. 33 5 Maatregelen islamistisch radicalisme en terrorisme .......................................................34 5.1 Organisatorische maatregelen............................................................................................... 34

5.1.1 Alerteringssysteem ................................................................................................. 34 5.1.2 Stelsel bewaken en beveiligen................................................................................ 35 5.1.3 Informatie Coördinatoren ....................................................................................... 35 5.1.4 Aanpak radicalisme ................................................................................................ 35 5.1.5 Opleidingen binnen de politieregio’s ..................................................................... 36

5.2 Juridische maatregelen ......................................................................................................... 37 5.2.1 Wet Terroristische Misdrijven................................................................................ 37 5.2.2 Wetsvoorstellen in voorbereiding........................................................................... 37

Mission impossible?

xiii

5.3 Terug en vooruitblik ............................................................................................................. 38 6 Herkennen van islamistisch radicalisme en terrorisme ..................................................39 6.1 Indicatoren van islamistisch radicalisme .............................................................................. 39 6.2 Risico-objecten van islamistisch radicalisme ....................................................................... 39 6.3 Indicatoren van islamistisch terrorisme ................................................................................ 40 6.4 Risicodoelwitten van islamistisch terrorisme ....................................................................... 41 6.5 Terug en vooruitblik ............................................................................................................. 42 7 De wijkagent........................................................................................................................43 7.1 De politietaak........................................................................................................................ 43 7.2 Community policing ............................................................................................................. 44

7.2.1 Community policing als een filosofie..................................................................... 44 7.2.2 Community policing als een organisationele structuur .......................................... 44 7.2.3 Community policing als een operationele strategie................................................ 45

7.3 Informatie-gestuurd politiewerk ........................................................................................... 46 7.4 Community policing en informatie-gestuurd politiewerk .................................................... 46 7.5 De presentietheorie ............................................................................................................... 47

7.5.1 De methodiek.......................................................................................................... 48 7.5.2 Presentie versus interventie .................................................................................... 48

7.6 Multi-etnisch politiewerk ..................................................................................................... 49 7.7 Terug en vooruitblik ............................................................................................................. 50 8 Signaleren van islamistisch radicalisme en terrorisme door wijkagenten ....................51 8.1 Organisatie van de wijkpolitie .............................................................................................. 51 8.2 Taken van de wijkpolitie ...................................................................................................... 52 8.3 Succesfactoren ...................................................................................................................... 52 8.4 Concurrerende werkzaamheden............................................................................................ 53 8.5 Kennis van indicatoren en locaties ....................................................................................... 54 8.6 Kennis van de lokale gemeenschappen ................................................................................ 56 8.7 Het formele en informele netwerk van de wijkagent............................................................ 57 8.8 Informatiedeling ................................................................................................................... 58 8.9 Aansturing ............................................................................................................................ 59 8.10 Presentie versus interventie .................................................................................................. 60 8.11 Terug en vooruitblik ............................................................................................................. 60 9 Conclusies en aanbevelingen..............................................................................................62 Literatuurlijst...................................................................................................................................... 66 Bijlage A Clustering politieregio’s.................................................................................................. 70 Bijlage B Respondentenlijst ............................................................................................................ 71 Bijlage C Topic lijst ........................................................................................................................ 72 Bijlage D Statistieken terroristische aanslagen................................................................................ 73 Bijlage E De 3 I’s............................................................................................................................ 74 Bijlage F De 6 V’s .......................................................................................................................... 75

Mission impossible?

xiv

Voorwoord

Met het afronden van deze afstudeerscriptie komt een einde aan mijn opleiding tot ‘Master of Science in Policing’ aan de Politieacademie. De afgelopen drie opleidingsjaren heb ik mij met veel plezier verdiept in de boeiende en afwisselende wereld die politie heet. De combinatie van enerzijds het werken in de politiepraktijk en anderzijds het bedrijven van politiewetenschap is mij erg goed bevallen. Zonder meer werd mij duidelijk dat politiepraktijk en politiewetenschap onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dit is wat mij betreft één van de grote voordelen van het duale onderwijs. Na het afronden van mijn studie bestuurskunde aan de Universiteit Twente in 1998, kon ik verworven inzichten pas plaatsen nadat ik als consultant aan de slag ging binnen justitie, politie en binnenlands bestuur. Bij de opleiding aan de Politieacademie zijn kennis, vaardigheden en inzichten vrijwel direct toepasbaar. In dit voorwoord maak ik graag van de gelegenheid gebruik om een aantal mensen te bedanken. Allereerst wil ik mijn eerste en tweede begeleider vanuit de Politieacademie, prof. dr. M.G.W. den Boer en drs. G.H. Vogel bedanken voor de gegeven begeleiding bij de totstandkoming van mijn afstudeerscriptie. Daarnaast wil ik P. van Os bedanken voor het aanreiken van aandachtspunten met betrekking tot het onderwerp van gebiedsgebonden politiewerk, drs. R. Bakker voor de gesprekken over multicultureel politiewerk en drs. B. Mali voor zijn inbreng op het methodologische vlak. Tevens wil ik alle respondenten, die aan dit onderzoek hebben meegedaan danken voor het beschikbaar stellen van hun kostbare tijd. Met name wil ik E.C. Hogervorst MBA van de politie Amsterdam-Amstelland, drs. A.J. Muurling en E.J.H.M. Beld van de politie Haaglanden en E.A.D. Verweij van de politie Utrecht bedanken voor de open gesprekken en het ter beschikking stellen van het regionale opleidingsmateriaal. Ten slotte wil ik mijn trajectbegeleiders vanuit de Politie Utrecht, F.H. van der Hoeven en M.P. van Til hartelijk bedanken voor alle geboden ondersteuning en goede adviezen gedurende de afgelopen drie studiejaren. Utrecht, juni 2006 Wouter de Kool

Mission impossible?

15

1 Inleiding

‘Voor het stadsdeelkantoor aan de Linnaeusstraat in Amsterdam wordt op dinsdag 2 november 2004 een man neergeschoten. Hij slaagt er nog in weg te strompelen, maar wanneer hij neervalt, wordt zijn keel doorgesneden en krijgt hij twee messen in zijn buik gestoken. De moordenaar laat een brief achter op het lijk. Hierin geeft hij blijk van een islamistisch motief voor de moord. De man die op beestachtige wijze is afgeslacht, blijkt de 47-jarige filmmaker Theo van Gogh te zijn. De dader slaat op de vlucht, maar kan na een vuurgevecht worden ingerekend door de politie. Het gaat om Mohammed B., een 26-jarige moslim met een Nederlands en Marokkaans paspoort’ (www.nos.nl, 16 februari 2006). Het eerste contact van Mohammed B. met de politie vond plaats in 1997. Toen spuugde hij de politie in het gezicht na een inval in een snackbar. In 2000 was hij betrokken bij een vechtpartij in een studentencafé, waarbij hij een bezoeker hard in het gezicht sloeg. Een jaar later raakte Mohammed B. tweemaal slaags met een Marokkaanse jongen, die bevriend was geweest met zijn zus. Bij de tweede confrontatie in het Vondelpark kwam de politie tussen beide. Mohammed B. schopte om zich heen, trok een mes van 22 cm en verwonde één van de agenten. In het najaar van 2001 gijzelde Mohammed B. één van zijn zussen omdat haar vriendje niet door hem werd geaccepteerd. In 2003 werd Mohammed B. aangenomen bij de Stichting Eigenwijks in Amsterdam West. Als zaalbeheerder wilde hij dat er geen alcohol meer werd gedronken en dat vrouwen en mannen niet gelijk aanwezig waren. Op dat moment was bij de Regionale Inlichtingen Dienst1 bekend dat hij huiskamerbijeenkomsten organiseerde. Doorzoeking van zijn woning leverde enkele interessante documenten op, waaronder een jihad testament2. Onderzoeken van de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst3 en de RID laten zien dat Mohammed B. veelvuldig wordt genoemd als onderdeel van een islamistisch netwerk. In april 2004 ging hij gekleed in een traditioneel Marokkaans gewaad een beveiliger van de sociale dienst te lijf omdat zijn uitkering werd stopgezet. Drie dagen voor de moord op Theo van Gogh werd Mohammed B. nog met veel verzet aangehouden wegens zwartrijden (Vermaat, 2005, pp. 25-30). Bovenstaande is een niet volledige beschrijving van incidenten die zich rond de persoon van Mohammed B. hebben afgespeeld. Duidelijk wordt dat de moord op Theo van Gogh geen op zichzelf staand incident is. Integendeel. Een lange geschiedenis van conflicten met overheidsdiensten, waaronder de politie ging hieraan vooraf. Was het dan niet mogelijk zijn ontwikkeling in een vroeg stadium als uiterst risicovol te bestempelen en zijn islamistisch radicaliseringsproces een halt toe te roepen? In dit onderhavige onderzoek wordt de herkenning van islamistisch radicalisme en terrorisme door de Nederlandse wijkpolitie centraal gesteld. In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk ga ik in op de aanleiding van dit onderzoek. De actualiteit van het gekozen onderwerp komt hier aan bod. Het gaat hierbij om de actualiteit van islamistisch radicalisme en terrorisme. Maar ook betreft het de taak die wijkagenten4 krijgen toebedeeld in actuele beleidsnotities wanneer het gaat om het signaleren van islamistisch radicalisme en terrorisme. Vervolgens behandel ik in de tweede paragraaf de relevantie van het onderzoek. In de laatste paragraaf volgt een uiteenzetting van de opzet van het rapport.

1 Vanaf nu zal de ‘Regionale Inlichtingen Dienst’ worden aangeduid met de afkorting ‘RID’. 2 Martelaarsbrief. 3 Vanaf nu zal de ‘Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst’ worden aangeduid met de afkorting ‘AIVD’. 4 Wijkagent, netwerker, buurtagent of buurtregisseur zijn allemaal benamingen voor éénzelfde type functie. In dit onderhavige onderzoek zal consequent de naam wijkagent worden gebruikt.

Mission impossible?

16

1.1 Aanleiding tot het onderzoek

Nederland is in de afgelopen vijf jaar in toenemende mate opgeschrikt door islamistisch terrorisme. Ter illustratie een opsomming van enkele aanslagen, die hun impact hebben gehad in Nederland: De aanslag op de Twin Towers van het World Trade Center in New York en het Pentagon in Washington D.C. op 11 september 2001, de bomaanslagen op vier treinen in Madrid op 11 maart 2004, de moord op Theo van Gogh op 2 november 2004, de bomaanslagen op drie metro’s en één bus in Londen op 7 juli 2005. Islamistisch terrorisme is gezien recente aanslagen actueel. Sinds de aanslag op van Gogh maakt ook ons land onontkoombaar deel uit van dit strijdtoneel (Rosenthal et al., 2005, pp. 29-30). Er is geen enkele aanwijzing dat terrorisme ooit volledig zal verdwijnen. De moderne samenleving zal er voorlopig mee moeten leren leven dat terrorisme bestaat en zal blijven bestaan (Muller et al., 2004, pp. 211-212). Niemand wordt als terrorist geboren. Iemand die terroristische daden wil plegen, ‘groeit’ of ‘ontwikkelt’ zich daar naartoe. Aan daadwerkelijk terrorisme gaat een belangrijk proces vooraf: een radicaliseringsproces. Om terrorisme te bestrijden, wordt niet alleen terrorisme aangepakt maar ook het voorafgaande radicaliseringsproces. Eén van de maatregelen betreft het tijdig onderkennen van radicalisering. Hierin is een belangrijke rol weggelegd voor het politieapparaat, dat van groot belang is voor de signalering van radicalisme en terrorisme. Met name de wijkagent heeft met zijn vertakkingen in de wijk een onmisbaar netwerk van contacten. Van de wijkagent wordt verwacht dat hij door middel van zijn contacten in de wijk goed op de hoogte is van wat er speelt. Hij zal bij uitstek in de gelegenheid zijn om signalen van islamistisch radicalisme en terrorisme op te vangen en hierover middels de reguliere kanalen te communiceren (MinJus, 2005-a, p. 3). Verschillende korpschefs bevestigen dit beeld. Het politieapparaat kan alleen tijdig signaleren en actie ondernemen door een sterke lokale oriëntatie. Betrokkenheid van de wijkagenten bij de lokale gemeenschappen is hierbij onontbeerlijk, aldus Heijsman, de korpschef van Utrecht (Heijsman, 2005, p. 2). Onlangs stelde Stikvoort, korpschef van Hollands-Midden in een uitzending van Netwerk het volgende: “De moderne wijkagent is er één die niet alleen intervenieert in allerlei probleemgevallen maar die vooral een informatiebrenger is voor de politie organisatie. Hij5 weet wat er gebeurt achter de voordeuren en voor de voordeuren. Hij weet waar de basis wordt gelegd voor terrorisme. Hij weet waar criminele activiteiten plaatsvinden. Hij weet hoe de sociale toestand in de wijk en de omgeving is” (Netwerk, 2006). De dreiging van islamistisch terrorisme en daaraan voorafgaand radicalisme is actueel. Er is bij bestuurders en politieleiders de overtuiging dat herkenning hiervan met name door de lokaal georiënteerde politiemedewerkers, en dan bij uitstek de wijkagent, moet gebeuren. Dit maakt dat dit onderzoek gaat over de herkenning van islamistisch radicalisme en terrorisme door de wijkagent. Een tweede reden waarom ik dit onderwerp heb gekozen, ligt in mijn persoonlijke interesse voor de problematiek rond islamistisch radicalisme en terrorisme en gebiedsgebonden werken. Met de keuze voor dit onderwerp verbind ik beide interessegebieden.

1.2 Relevantie van het onderzoek

1.2.1 Maatschappelijke relevantie

Afgelopen jaren heeft er een paradigmatische verschuiving plaatsgevonden in de beheersing van islamistisch radicalisme en terrorisme. Waar dit vroeger bovenal een taak was voor de toenmalige 5 In dit onderzoek is ervoor gekozen te spreken over ‘hij’ en niet over ‘hij of zij’. Dit om de leesbaarheid te vergroten. Echter, waar ‘hij’ staat kan ook ‘zij’ worden gelezen.

Mission impossible?

17

Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) is deze taak nu toebedeeld aan iedereen die deel uitmaakt van onze samenleving. Er heeft in deze een responsabilisering plaatsgevonden van burgers en lokale overheden (NCTb, 2006-b). Ook de lokaal georiënteerde politie wordt geconfronteerd met deze nieuwe verantwoordelijkheid. Dit onderzoek hoopt, hoe bescheiden ook, een bijdrage te kunnen leveren aan een effectievere herkenning van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme door Nederlandse wijkagenten. Uiteraard is met herkenning het radicaliseringsproces of de terroristische daad niet gestopt. Een adequate en effectieve reactie op de herkenning is nodig teneinde het radicaliseringsproces te kenteren en een mogelijke terroristische actie te voorkomen.

1.2.2 Wetenschappelijke relevantie

Op het gebied van terrorisme en het aan terrorisme voorafgaande radicaliseringsproces zijn verscheidene auteurs reeds actief geweest en er bestaat een groot scala aan wetenschappelijk werk. Studies over indicatoren van radicaliseringsprocessen zijn echter beperkt. Hierbij wordt sterk geleund op studies van de AIVD, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding6 en de opleidingsprogramma’s van politieregio’s op het gebied van islamistisch radicalisme en terrorisme. Ook aan de werkwijze van de wijkagent is in de wetenschappelijke literatuur reeds aandacht besteed. Dit onder meer door Stol et al. (2004) en Zoomer et al. (2002). Vanuit het Internationaal Politie Instituut Twente (IPIT) wordt er momenteel onderzoek gedaan naar de werkwijze van de wijkagent: hoe houdt hij zijn wijk veilig? Het betreft een participerend observatieonderzoek naar de werkwijze en de handelingsstrategieën van wijkagenten gericht op de vraag hoe hij de veiligheid in de wijk bewerkstelligt (www.ipit.nl, 7 april 2006). Recent is in het kader van de ‘Leergang Internationale Politie Oriëntatie’ een visiedocument gepubliceerd betreffende een scan hoe wijkagenten in Nederland en drie Europese steden inhoud geven aan het signaleren van radicalisme en islamistisch terrorisme (Garssen, 2006). Dit onderhavige onderzoek hoopt een bijdrage te leveren aan de verbreding van het onderzoek naar de werkwijze van wijkagenten en meer specifiek de vraag in hoeverre zij geëquipeerd zijn radicaliseringsprocessen en terrorisme te signaleren. De vernieuwende dimensie van dit onderzoek betreft dan ook het analyseren van de voorwaarden waaronder de wijkagent zijn taak in een vroegtijdig stadium optimaal kan uitoefenen. Deze taak betreft het signaleren van islamistisch radicalisme en terrorisme.

1.3 Terminologie en leeswijzer

Momenteel wordt op initiatief van de Vries, Europees coördinator terrorismebestrijding, gewerkt aan een zogenaamd ‘emotief lexicon’ voor de bespreking van radicalisering in EU verband. Het lexicon moet termen als ‘islamitisch terrorisme’ en ‘jihad’ vervangen door neutralere termen. Dit om te voorkomen dat islamitische gemeenschappen zich op een negatieve manier voelen aangesproken, terwijl ze niets met radicalisme en terrorisme van doen hebben. Het ‘emotief lexicon’ is en wordt niet openbaar gemaakt (persoonlijk contact EU, afdeling communicatie, 8 mei 2006). Omdat in dit onderzoek eveneens het gebruik van een waardevrije terminologie wordt nagestreefd, is gepoogd naar eigen inzicht waardevrije terminologie te gebruiken. Zo wordt nadrukkelijk selectieve terminologie gehanteerd, namelijk islamistische terrorisme in plaats van islamitisch terrorisme en gewelddadige jihad in plaats van jihad.

6 Vanaf nu zal de ‘Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding’ worden aangeduid met afkorting ‘NCTb’.

Mission impossible?

18

In het volgende hoofdstuk behandel ik de probleemstelling van het onderzoek. De probleemstelling wordt gevolgd door een methodologische verantwoording in hoofdstuk drie. In de hoofdstukken vier tot en met acht geef ik antwoord op de onderzoeksvragen uit de probleemstelling. In het laatste hoofdstuk kom ik tot conclusies op basis van het voorgaande en sluit ik af met enkele aanbevelingen.

Mission impossible?

19

2 Probleemstelling

Het thema van dit hoofdstuk is de probleemstelling. De probleemstelling moet worden opgevat als een geheel van redeneringen waarmee de onderzoeker het te onderzoeken verschijnsel tot een wetenschappelijk onderzoekbaar en relevant probleem definieert (Bruinsma, 1992, p. 199). Doelstelling en vraagstelling vormen samen de probleemstelling (Verschuren, 1994, p. 78). In dit hoofdstuk ga ik eerst in op de doelstelling. Daarna behandel ik de centrale hypothese. Deze bestaat uit veronderstellingen omtrent het onderwerp van onderhavig onderzoek. Vervolgens behandel ik de vraagstelling.

2.1 Doelstelling

Bij de formulering van de doelstelling gaat het om de vraag wat het probleem is dat men wil oplossen en waarom het een probleem is en wordt geformuleerd in termen van wat men met het onderzoek wil bereiken (Bruinsma, 1992, p. 206). Het doel van dit onderzoek is: Het verkrijgen van inzicht in het signaleren van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme door Nederlandse wijkagenten. Bij het stellen van bovenstaande doelstelling zijn enkele keuzes gemaakt met betrekking tot het onderwerp van onderzoek. De eerste keuze betreft de keuze voor juist de islamistische variant van radicaliseringsprocessen en terrorisme. In de inleiding is duidelijk geworden dat deze vorm van radicalisme en terrorisme momenteel actueel is. Ook is een keuze gemaakt om het onderzoek toe te spitsen op wijkagenten. Dit is gedaan omdat de wijkagent expliciet wordt genoemd als het gaat om de herkenning van terrorisme en radicaliseringsprocessen. In deze vraag wordt bewust gesproken van ‘signaleren’ in plaats van ‘herkennen’. Signaleren omvat namelijk zowel het ‘herkennen’ als het daaruit volgende handelen op basis van de verkregen informatie. Met ‘herkennen’ wordt gedoeld op het sec zien of ter ore komen van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme. Deze nuancering zal consequent worden gehanteerd in onderhavig onderzoek.

2.2 Problematisering

Richtinggevend voor het onderzoek is de manier waarop ik het proces van herkenning door de wijkpolitie karakteriseer. Hoe gaat dit proces in zijn werk? Een wijkagent die islamistisch radicalisme en terrorisme binnen zijn werkgebied herkent, doet dit natuurlijk op basis van wat hij denkt dat indicatoren hiervoor zijn. Hij kan dit rechtstreeks doen op basis van eigen waarneming. Ook kan de wijkagent dit doen via zijn netwerk. Dit kan via zijn formele netwerk, de overlegstructuren met burgers en professionele partners of via zijn informele netwerk, de contacten met individuele burgers of groepen burgers. Hieronder bespreek ik de aspecten 1) de kennis van indicatoren, 2) het netwerk en 3) het contact. Deze worden hieronder besproken. Het beeld van het herkenningsproces wordt afgebeeld in figuur 1. De buitenste cirkel is de wijk, de binnenste cirkel is het formele netwerk. De wijkpolitie is de blauwe figuur, de overige gekleurde figuren zijn de professionele partners en de witte figuren zijn burgers. Een indicator is een kruis. Een pijl is de directe waarneming van een indicator. Een lijn is het contact tussen personen. De drie

Mission impossible?

20

bovengenoemde aspecten, te weten kennis, het netwerk en het contact worden hierna middels enkele voorbeelden geïllustreerd Figuur 1: Het herkenningsproces

Voorbeeld 1: Kennis van indicatoren Enige weken na de moord op van Gogh kwam de volgende melding binnen. Een vrouw kwam thuis en trof in haar woonkamer drie mannen met een Noord Afrikaans uiterlijk aan. Deze mannen zaten aan haar eettafel. De drie mannen zijn aangehouden. Binnen een half uur na dit incident werd ook een leverancier van groenten aangehouden, die twee huizen verderop groenten kwam afleveren. Ook werden twee voorbijgangers aangehouden. De in totaal zes aangehouden personen, allen met Noord Afrikaans uiterlijk belandden voor een periode van ruim een uur in de ophoudkamer. De aanhouding van de eerste drie mannen staat niet ter discussie. De laatste drie aanhoudingen berusten volgens mij op misclassificatie. Eén van deze aangehouden personen gaf bij zijn in vrijheidsstelling aan dat ons optreden juist mensen in de handen van terroristische organisaties dreef. Dit misverstand is mijns inziens veroorzaakt door onvoldoende kennis van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme en een foutieve interpretatie ervan. Nu zijn er opleidingen op dit gebied aangeboden en daarmee zou het kennisniveau van de politiemedewerker verbeterd moeten zijn. Maar dit betwijfel ik. Ik heb de opleiding in Utrecht gevolgd. Deze bestond uit een zeer algemeen verhaal, dat benadrukte dat ‘terrorisme dichterbij kwam’. Kennis van indicatoren werden in de laatste vijf minuten van de opleiding nog snel behandeld. Onvoldoende wat mij betreft (eigen observatie). Voorbeeld 2: Het netwerk Om te herkennen kan de wijkagent rechtstreeks of via het netwerk herkennen. De rechtstreekse herkenning kan alleen plaats vinden als de wijkagent voldoende tussen de mensen is. De tijd dat wijkagenten op straat zijn, staat echter onder druk en daarmee staat de rechtstreekse herkenning ook onder druk. Daarnaast kan de wijkagent ook via het netwerk notie krijgen van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme. Ook hier geldt dat de tijd om in zijn netwerk te investeren onder druk staat. De druk ontstaat als gevolg van de vele werkzaamheden die zij moeten verrichten (Stol et al., 2004, p. 149). Voorbeeld 3: Het contact Naar aanleiding van de moord op van Gogh en de daarop volgende brandstichtingen op islamitische ontmoetingsplaatsen maakte ik samen met een collega een ronde langs de moskeeën. Bij elke moskee spraken wij onder meer met de imam. De collega richtte het woord tot de tolk van de imam en zei dat we vooral het hoofd koel moesten houden. “We moeten ons niet gek laten maken omdat één gek van jullie iemand van ons neersteekt, en dat daarop een gek van ons een brandbom gooit op een moskee van jullie”. Overigens vroeg hij aan de aanwezigen niets. Dit terwijl de vraag hoe zij de

Mission impossible?

21

gebeurtenissen van de afgelopen weken hadden ervaren, voor de hand zou liggen. Naar aanleidingdit gesprek, vraag ik mij af of dit een incident is of dat dit eerder regel is voor het contact. Als dit maatgevend is voor het contact met burgers dan lijkt het mij sterk dat zij de politie in vertrouwen nemen en informatie verstrekken. De herkenning van indicatoren van islamistisch

van

radicalisme en rrorisme via het netwerk komt hiermee onder druk te staan (eigen observatie).

nog niet

idt als volgt: De wijkpolitie herkent indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme nog niet.

2.3 Vraagstelling

levanties het onderzoeksdoel

ruinsma, 1992, p. 217). De centrale onderzoeksvraag luidt als volgt:

enten voldoende geëquipeerd om lamistisch radicalisme en terrorisme te signaleren?

idelijkt.

ij elke

ontact met urgers en de knelpunten die hij ervaart bij het signaleren van waargenomen indicatoren.

nderzoeksvraag 1: Wat is islamistisch radicalisme en terrorisme en wat zijn de achtergronden?

errorisme gegeven. Ten slotte wordt aandacht besteed aan de orzaken van radicalisme en terrorisme.

in Nederland op het gebied van de estrijding van islamistisch radicalisme en terrorisme?

kaar levante

te Bovenstaande leidt tot de veronderstelling dat 1) de kennis van indicatoren van wijkpolitie nogonvoldoende is, 2) de wijkpolitie nog onvoldoende in het netwerk zit om middels dat netwerk indicatoren te herkennen, en 3) de manier waarop het contact met burgers plaatsvindt, vooralsuitnodigt om informatie aan de politie te geven. Op basis van bovenstaande kan een centrale hypothese worden opgesteld. Deze is bewust uitermate scherp neergezet en wordt later in dit onderzoek genuanceerd. De centrale hypothese lu

De kritische doordenking van de doelstelling en de centrale hypothese via de verschillende releidt tot een formulering van de centrale onderzoeksvraag in termen van(B Centrale onderzoeksvraag: Zijn de Nederlandse wijkagis Ter beantwoording van de centrale onderzoeksvraag zijn een vijftal deelvragen geformuleerd. De eerste twee onderzoeksvragen scheppen een kader, wat het onderwerp van dit onderzoek verduHet geeft inzicht in de achtergronden die onmisbaar zijn voor beantwoording van de centrale onderzoeksvraag. Het beschrijft ook een context waarbinnen de wijkagent zijn werk moet doen. Hheeft te maken met islamistisch radicalisme en terrorisme, maar wat is dat nu precies? En wmaatregelen zijn er afgekondigd waar hij direct of indirect mee te maken krijgt? De derde onderzoeksvraag gaat in op wat de wijkagent zou moeten weten om islamistisch radicalisme en terrorisme te herkennen. De vierde onderzoeksvraag gaat in op wat er in de literatuur bekend is over de wijkagent. Hoe werkt hij en welke knelpunten doen zich daarbij voor? De laatste onderzoeksvraagbetreft een beschrijving van het signaleren door de wijkagent vanuit de praktijk. Daarbij is aandacht voor zijn kennis van indicatoren, zijn kennis van relevante maatregelen, zijn netwerk, het cb O Hierbij wordt ingegaan op definities van radicalisme, terrorisme en aanverwante begrippen. Ook worden classificaties van radicalisme en to Onderzoeksvraag 2: Wat zijn de belangrijkste maatregelenb Naar aanleiding van de dreiging van een islamistisch terroristische aanslag in Nederland hebben diverse maatregelen elkaar opgevolgd. Niet altijd is duidelijk hoe deze maatregelen zich met elverhouden. Met de beantwoording van deze vraag wordt gepoogd een overzicht van remaatregelen te creëren. Hiermee wordt een context gecreëerd waarbinnen de centrale onderzoeksvraag kan worden beantwoord. Veel van de maatregelen vinden hun wettelijke grondslag

Mission impossible?

22

in de Nederlandse wetgeving. Bij beantwoording van deze vraag wordt tevens een overzicht gegevevan de van toepassing zijnde Nederlandse wetgeving. Alleen de wetten in formel

n e zin worden hier

esproken omdat anders tot een wel zeer uitgebreid overzicht wordt gekomen.

nderzoeksvraag 3: Hoe is islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme te herkennen?

het

’ en niet van ignaleren’ omdat hier sec het zien of ter ore komen van een indicator wordt bedoeld.

nderzoeksvraag 4: Hoe wordt het werk van de wijkagent in de literatuur beschreven?

en komen. ze vraag is benodigd om de gesprekken met de

ijkagenten goed gefundeerd in te gaan.

enten islamistisch radicalisme en rrorisme en welke knelpunten ervaren zij daarbij?

en welke knelpunten hem in de weg

taan om islamistisch radicalisme en terrorisme te signaleren.

b O Bij beantwoording van deze onderzoeksvraag wordt een tweedeling aangebracht. Het eerste aspect betreft indicatoren voor de herkenning van radicalisme en terrorisme. Het tweede aspect betreft de plaatsen waar deze indicatoren kunnen worden waargenomen. De vraag wordt beantwoord vanuitaanbod van documenten en literatuur. Beantwoording van deze vraag is voorwaardelijk voor het toetsen van de kennis van wijkagenten. Bij deze vraag wordt gesproken over ‘herkennen‘s O Bij beantwoording van deze vraag wordt geprobeerd een overzicht te geven van de theoretische inzichten over het werk van de wijkagent. Er wordt een context beschreven waarbinnen de wijkagent zijn werk uitvoert. Ook wordt aandacht besteed aan de knelpunten die uit literatuur naar vorKennis opgedaan bij beantwoording van dew Onderzoeksvraag 5: Hoe signaleren Nederlandse wijkagte Deze vraag wordt beantwoord vanuit de praktijk. Er wordt bekeken wat de wijkagent feitelijk doet omislamistisch terrorisme en islamistisch radicalisme te signalerens

Mission impossible?

23

3 Methodologische verantwoording

In dit hoofdstuk staat de methodologie centraal. Het gaat hier om de manier waarop de onderzoeksvragen uit het vorige hoofdstuk worden beantwoord. In de eerste paragraaf zal kort worden ingegaan op de gebruikte onderzoeksstrategieën. Tevens wordt de fasering van het onderzoek beschreven. De gebruikte onderzoeksstrategieën worden in afzonderlijke paragrafen gedetailleerd uitgewerkt.

3.1 Onderzoeksstrategieën

Om de onderzoeksvragen uit het voorgaande hoofdstuk te beantwoorden, gebruik ik de volgende twee strategieën: • Het onderzoek dat gebruik maakt van bestaand materiaal: Bestaande documenten of vastgelegde

gegevens worden verzameld en geanalyseerd op inhoud; • Het interview: De onderzoeker verzamelt informatie door middel van het stellen van vooraf

bedachte mondelinge vragen aan de onderzochten, respondenten genoemd (’t Hart et al., 1996, pp. 93-94).

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven met behulp van welke onderzoeksstrategieën de onderzoeksvragen worden beantwoord. Tabel 1: Overzicht onderzoeksvragen en onderzoeksstrategieën

Nummer Onderzoeksvraag Onderzoeksstrategie Onderzoeksvraag 1 Wat is islamistisch radicalisme en

islamistisch terrorisme en wat zijn de achtergronden?

Bestaand materiaal: onder meer vakliteratuur, beleidsnota’s, onderzoeken.

Onderzoeksvraag 2 Wat zijn de belangrijkste maatregelen in Nederland op het gebied van de bestrijding van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme?

Bestaand materiaal: onder meer beleidsnota’s, onderzoeken, internet, persberichten.

Onderzoeksvraag 3 Hoe is islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme te herkennen?

Bestaand materiaal: onder meer vakliteratuur, onderzoeken, opleidingsmateriaal politie.

Onderzoeksvraag 4 Hoe wordt het werk van de wijkagent in de literatuur beschreven?

Bestaand materiaal: onder meer vakliteratuur, onderzoeken.

Onderzoeksvraag 5 Hoe signaleren Nederlandse wijkagenten islamistisch radicalisme en terrorisme en welke knelpunten ervaren zij daarbij?

Interviews met wijkpolitie.

Mission impossible?

24

3.2 Fasering van het onderzoek

De onderzoeksvoortgang kende de volgende fasen: 1. Oriëntatiefase: Deze fase omvat het oriënteren op doelstellingen en richtlijnen, het starten en de

keuze van het onderwerp; 2. Informatiefase: Deze fase behelst het verzamelen van informatie, het globaal uitdiepen van het

onderwerp en het opzoeken van literatuurbronnen; 3. Vraagstellingsfase: Hier wordt een vraagstelling geformuleerd, een voorlopige inhoudsopgave

opgesteld en een werkplan gemaakt. Deze fase eindigt met het definitieve onderzoeksontwerp. 4. Onderzoeksfase I: Tijdens deze eerste onderzoeksfase zijn interviews gehouden met

sleutelfiguren. Deze interviews zijn richtinggevend geweest voor de te bestuderen materialen, waaronder opleidingsmaterialen. Daarnaast bevat deze fase de intensieve bestudering van alle verzamelde materialen. Tijdens deze fase wordt onderzocht opdat onderzoeksvragen één tot en met vier kunnen worden beantwoord.

5. Onderzoeksfase II: Deze tweede onderzoeksfase omvat de interviews met de wijkpolitie. Hiermee wordt informatie verzameld voor de beantwoording van onderzoeksvraag vijf.

6. Schrijf/herschrijffase: In deze fase wordt de eerste versie geschreven en vervolgens meermalen herschreven naar aanleiding van eigen voortschrijdend inzicht en de kritieken van mijn begeleiders.

7. Afwerkingsfase: In deze laatste fase worden conclusies, inleiding en voorwoord geschreven. Uiteindelijk wordt de definitieve versie opgeleverd (Coolsma en Schuiling, 1995).

De genoemde fasering verloopt niet overal lineair. Onderstaande figuur laat zien dat enkele fasen gelijktijdig worden doorlopen en dat er interactie plaatsvindt tussen de verschillende fasen. Zo wordt onder meer teruggegrepen op de vraagstellingsfase vanuit de informatiefase en de onderzoeksfasen. De vraagstelling wordt aangescherpt aan de hand van de bevindingen uit andere fasen. Figuur 2: Fasering binnen het onderzoek

3.3 Literatuurstudie

Onderzoeksvragen één, twee, drie en vier zijn beantwoord aan de hand van literatuurstudie. Wel is de eerste interviewronde mede richtinggevend geweest voor de materialen die uiteindelijk gebruikt zijn. Bij de literatuurstudie zijn diverse type bronnen gebruikt: populaire en wetenschappelijke literatuur, beleidsstukken, opleidingsmateriaal van de korpsen (onder meer powerpoint presentaties, dvd’s), internetinformatie en niet openbare, vertrouwelijke bronnen (onder meer interne politierapporten en onderzoeken). Tevens is gebruik gemaakt van interne politie informatiesystemen als Intranet. Ten

Mission impossible?

25

slotte zijn resultaten van andere onderzoeken, indien dit mogelijk en toepasbaar was, gebruikt om het verrichten van dubbel werk te voorkomen en de verworven informatie aan te vullen. Onderzoeksvraag vijf is beantwoord aan de hand van interviews.

3.4 Interviews

Er is gekozen om interviews te houden en geen schriftelijke enquêtes of telefonische interviews. Dit allereerst vanwege de hoge verwachte respons. Voor het onderliggende onderzoek zijn in interviewronde 2 in totaal 20 respondenten benaderd, van wie er 20 instemden mee te werken. De verwachting van een hoge respons is uitgekomen. Ten tweede is de kwaliteit van de antwoorden hoger doordat open vragen kunnen worden gesteld en gecompliceerde kwesties kunnen worden besproken. Ten derde wordt met mondelinge interviews de kans op sociaal wenselijke antwoorden kleiner. Bij mondelinge interviews is een meer vertrouwelijke sfeer aanwezig dan bij bijvoorbeeld een schriftelijke enquête. Verder zijn de interviews geanonimiseerd en zijn de interviews afgenomen in een voor de respondent vertrouwde omgeving. Dit bevordert de medewerking van professionals aan een interview en vermindert de kans op organisatiecultureel wenselijke antwoorden.

3.4.1 Selectie van respondenten

In een eerste interviewronde zijn gesprekken gevoerd met toonaangevende politiemedewerkers op het gebied van islamistisch radicalisme en terrorisme. Deze gesprekken zijn bepalend geweest voor de oriëntatie op het onderwerp en voor het te bestuderen materiaal. De vier grote korpsen, Amsterdam Amstelland, Rotterdam Rijnmond, Haaglanden en Utrecht hebben een eigen opleidingsprogramma voor medewerkers opgezet en zijn hier ook al mee van start gegaan. Zij zijn vergevorderd op het gebied van opleidingen met betrekking tot islamistisch terrorisme en radicalisering van de Nederlandse politiekorpsen (IOOV, 2005, p. 3). Hierin ligt de reden dat met deskundigen van deze korpsen gesprekken zijn gevoerd om tot een oriëntatie op het onderwerp te komen en richting te kunnen geven aan het onderzoek. Respondenten zijn geselecteerd op basis van de verwachte informatie die zij konden verschaffen. De vier korpsen hebben hun opleidingsmateriaal ter beschikking gesteld ten behoeve van dit onderzoek. Voor beantwoording van onderzoeksvraag vijf vindt een tweede interviewronde plaats. Hierbij gaat het om de vraag naar de herkenning van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme door Nederlandse wijkagenten. Om redenen van doelmatigheid wordt bij deze tweede interviewronde niet de gehele populatie van wijkagenten in het onderzoek betrokken. In de praktijk is gebleken dat na 15 tot 30 interviews over een bepaald onderwerp geen nieuwe informatie meer naar boven komt. In dat geval spreekt men van inhoudelijke verzadiging (Baarda et al., 2001, p. 83). In dit onderzoek worden binnen vijf regiokorpsen interviews gehouden. Binnen elke regio worden vier personen geïnterviewd. De concrete selectie van de vier politieregio’s en de in totaal 20 respondenten berust op een beredeneerde steekproef in twee stappen. In de eerste stap worden een viertal regiokorpsen geselecteerd. Daarna worden in stap twee de respondenten binnen elk regiokorps geselecteerd. In ‘Kerngegevens Nederlandse Politie’ (MinBZK, 2005, p. 5, 7) worden de regionale politiekorpsen gegroepeerd in clusters (Bijlage A). Deze clustering is gebaseerd op de dichtheid van omgevingsadressen en het aantal woningen per regio. De korpsen in cluster één hebben het meest verstedelijkte verzorgingsgebied, de korpsen in cluster vijf het meest landelijke. De clustering gaat ook op wanneer we kijken naar de sterkte per politiekorps. In cluster één bevinden zich de grootste korpsen, in cluster vijf bevinden zich de kleinste korpsen. In dit onderzoek is uit elk van de vijf clusters één regiokorps gekozen (Tabel 2). Bij de keuze uit elk cluster is gelet op het beschikbare

Mission impossible?

26

tijdsbudget voor dit onderzoek en daarom gekozen voor politieregio’s die voor wat betreft afstand dichtbij elkaar liggen. Tabel 2: Selectie regiokorps

Regiokorps Cluster Utrecht Cluster 1 Hollands-Midden Cluster 2 Zuid-Holland-Zuid Cluster 3 Gelderland-Zuid Cluster 4 Gooi en Vechtstreek Cluster 5 Binnen de geselecteerde regiokorpsen is gekozen voor een politieverzorgingsgebied waar de islamitische gemeenschap relatief het sterkst vertegenwoordigd is. Dit is het geval in de gekozen districten (Tabel 3). De verwachting is dat in deze gebieden wijkagenten zich hebben moeten oriënteren op islamistisch radicalisme en terrorisme en dat daardoor in interviews met deze wijkagenten relatief meer relevante informatie wordt verkregen. Hiermee wordt een mogelijke bias of vertekening geaccepteerd. Binnen elk district worden een wijkchef en een drietal wijkagenten geïnterviewd. Welke respondenten dit zijn hangt af van de beschikbaarheid op de geplande interviewdagen. Dit betekent dat de selectie van de respondenten willekeurig is. Tabel 3: Selectie respondenten

Regiokorps District Respondenten Utrecht Utrecht-Noord 3 wijkagenten, 1 wijkchef Hollands-Midden Leiden-Voorschoten 3 wijkagenten, 1 wijkchef Zuid-Holland-Zuid Dordrecht en Zwijndrechtse Waard 3 wijkagenten, 1 wijkchef Gelderland-Zuid Stad Nijmegen 3 wijkagenten, 1 wijkchef Gooi en Vechtstreek Hilversum 3 wijkagenten, 1 wijkchef

3.4.2 Registratie en verwerking

Aanvankelijk zouden de interviews worden opgenomen. Hiermee zou de controleerbaarheid van het onderzoek zijn gediend. Veel respondenten gaven echter aan niet over dit onderwerp te willen praten wanneer de gesprekken zouden worden opgenomen, wat zou leiden tot een onwenselijke non-respons van 60 %. Het is een mogelijkheid om alleen respondenten te betrekken die geen bezwaar tegen opname hebben. Hiermee wordt wel een mogelijk ongewilde selectie van respondenten gemaakt. Immers, respondenten die een verhaal hebben wat gevoelig is, worden uitgesloten, terwijl hun verhaal juist interessant kan zijn. De validiteit7 van de interviewresultaten komt hiermee onder druk te staan. Derhalve is gekozen om respondenten niet uit te sluiten. Er zijn geen gesprekken opgenomen wat heeft geleid tot een respons van 100 %. Dit laat wel de vraag open hoe dan wel de gesprekken vast te leggen. Tijdens de gesprekken zijn uitspraken, verbanden en voorbeelden genoteerd, die tijdens de gesprekken door de respondenten zijn aangegeven. Deze interviewverslagen zijn opgenomen in een interviewboek. Elk interviewverslag is voorzien van een uniek identificatienummer (Bijlage B). Dit identificatienummer maakt het voor de

7 Validiteit betreft de mate waarin een meetinstrument vrij is van zowel toevallige als systematische fouten. Een systematische fout betreft een systematische vertekening van de meetresultaten doordat je niet meet wat je wilt weten (Swanborn, 1987, p. 175-176).

Mission impossible?

27

onderzoeker mogelijk om via een codetabel te achterhalen welke respondent bij welk interviewverslag hoort. De analyse van de interviewverslagen vindt plaats door binnen de verslagen op zoek te gaan naar elementen, die van belang zijn voor de beantwoording van de onderzoeksvragen. Vervolgens worden deze bevindingen gerapporteerd. In de eerste interviewronde zijn topic interviews gehouden met deskundigen. In de tweede interviewronde met wijkchefs en wijkagenten zijn tevens topic interviews gehouden waarbij onder meer de elementen uit het geconstrueerde model voor het signaleren van islamitische radicaliseringsprocessen als topics hebben gediend. Deze topic lijst is opgenomen in Bijlage C.

Mission impossible?

28

4 Islamistisch radicalisme en terrorisme

In dit hoofdstuk staat de eerste onderzoeksvraag centraal. Dit is de vraag naar islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme. Deze begrippen worden in een bredere context geplaatst van terrorisme en radicalisme alvorens de islamistische varianten te bespreken. Ook ga ik in op de trends en oorzaken van islamistisch radicalisme en terrorisme. Hieronder wordt voor de duidelijkheid nogmaals de eerste onderzoeksvraag herhaald. Onderzoeksvraag 1: Wat is islamistisch radicalisme en terrorisme en wat zijn de achtergronden?

4.1 Terrorisme

Het geven van een eenduidige definitie van terrorisme is problematisch. Binnen de literatuur zijn er wel meer dan honderd verschillende definities te onderscheiden (Hoffmann, 1998, p. 39). Muller et al. (2004, p. 2) en Hoffman (1998, p. 31) geven aan dat deze discussie over wat wel en wat niet onder terrorisme valt, met name te maken heeft met de negatieve connotatie van de term terrorisme. Het heeft de normatieve bijbetekenis dat het slecht is. Daarom willen sommige groeperingen bepaalde acties niet als terrorisme aanmerken aangezien het in hun ogen juist gaat om een goede en gerechtvaardigde strijd tegen onrecht. De door politieke machthebbers als terroristische organisaties aangemerkte groeperingen zien zichzelf eerder als vrijheidsstrijders en bestempelen de politieke machthebber tegen wie wordt gestreden als terrorist. Zo wordt G.W. Bush die met zijn ‘war on terrorism’ claimt juist tegen het terrorisme te strijden, door tegenstanders aangeduid als terrorist. De term ‘terrorisme’ is aldus niet waardevrij. Daarnaast wordt door politici ook uiterste voorzichtigheid betracht bij het benoemen van een gebeurtenis als terrorisme vanwege de maatschappelijke onrust en de polariserende werking die daarvan uit kan gaan. Politici spreken dan liever van een misdaad in plaats van terrorisme. Een andere reden om niet van terrorisme te spreken is de aantrekkingskracht die dit heeft op sympathisanten; Terrorisme is ‘hot’. Terrorisme kent aldus een normatieve en een politieke dimensie die eenduidige definiëring bemoeilijkt. Ondanks dat er een veelvoud aan definities bestaat, zijn er elementen die terugkeren in de definities van terrorisme. Elementen als geweld, politiek, angst en bedreiging behoren tot de top vier van terugkerende elementen (Hoffman, 1998, p. 40). Drie van deze meest voorkomende elementen komen terug in de definitie zoals deze wordt gehanteerd door de AIVD:

‘Terrorisme is het plegen van of dreigen met op mensenlevens gericht geweld, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen of politieke besluitvorming te beïnvloeden’ (AIVD, 2001, p. 9).

Deze definitie komt terug in enkele AIVD beleidsnotities die onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties8 zijn gepubliceerd (AIVD, 2001, p. 9; AIVD, 2006, p. 11). In documentatie van de NCTb en de opleidingsprogramma’s van de vier grootste politiekorpsen van Nederland wordt de strafrechtelijke definitie van terrorisme gebruikt (www.nctb.nl, 15 april, 2006; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005; Politie Haaglanden, 2005; Politie Rotterdam-Rijnmond, 2005; Politie Utrecht, 2005). In deze definitie komen alle eerdergenoemde top vier elementen terug. Deze luidt als volgt:

8 Vanaf nu wordt ‘Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties’ afgekort tot ‘MinBZK’.

Mission impossible?

29

‘Het (samenspannen tot het) plegen van misdrijven met het oogmerk om de bevolking of een deel der bevolking van een land ernstige vrees aan te jagen, dan wel een overheid of internationale organisatie wederrechtelijk te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden, dan wel de fundamentele politieke, constitutionele, economische, of sociale structuren van een land of een internationale organisatie ernstig te ontwrichten of te vernietigen’ (Artikel 83a Wetboek van Strafrecht).

Dit zijn hiermee de meest gehanteerde definities van terrorisme in Nederland. De eerste definitie is ‘smaller’ voor wat betreft de betekenis. Deze beperkt zich tot het op mensenlevens gericht geweld, terwijl het bij de strafrechtelijke definitie gaat om het plegen van misdrijven met een gekwalificeerd oogmerk. De keuze van de AIVD voor een ‘smalle’ definitie is bewust en wel omdat het tot terrorist verklaren van politiek gewelddadige activisten, met de daarbij behorende overkill van justitiële en politiële maatregelen, in ernstige mate radicaliserend kan werken (AIVD, 2001, p. 7). Coolsaet (2005-a, p. 10) stelt dat enkel een algemeen aanvaarde definitie van wat precies het probleem is, een solide basis biedt voor binnenlandse en internationale terrorismebestrijding. Dat AIVD, NCTb en politieorganisaties niet één en dezelfde definitie hanteren, roept bij mij dan ook de vraag op of dit het samenwerken minder effectief en efficiënt maakt. Omdat dit onderzoek de wijkagent centraal stelt en binnen de politieorganisatie de strafrechtelijke definitie gangbaar is, wordt in dit onderzoek ook uitgegaan van de strafrechtelijke definitie. Terrorisme moet worden onderscheiden van terreur. Alhoewel in politieke discussies en nota’s en in de media terrorisme en terreur door elkaar worden gebruikt, wordt er onder terreur iets heel anders verstaan dan onder terrorisme. Wanneer een staat een schrikbewind voert tegenover haar eigen onderdanen, veelal met als doel de macht van de heersende politieke, religieuze of etnische elite te handhaven, is er sprake van terreur (AIVD, 2001, p. 8). In het meest zwarte scenario kan terreur het antwoord zijn op terrorisme of omgekeerd. Van Gunsteren (2004) bespreekt dit gevaar van willekeurige uitoefening van staatsmacht, waarbij de maatregelen schadelijker zijn dan het gevaar dat de machtshebbers proberen te beteugelen.

4.1.1 Geografisch, ideologisch en religieus terrorisme

Een algemeen gehanteerde indeling van terrorisme is de onderverdeling in politiek geografisch terrorisme, politiek ideologisch terrorisme en politiek religieus terrorisme (Muller et al., 2004, p. 8; van Leeuwen, 2004, p. 4). Rosenthal et al. (2005, pp. 68-76) gebruikt een vergelijkbare indeling maar met andere naamgeving. Hij gebruikt de termen terrorisme gebaseerd op territoriale aanspraken, radicale denkbeelden en religie. De drie vormen van terrorisme worden hieronder kort besproken. Het doel van politiek geografisch terrorisme is het stichten van een eigen onafhankelijke staat. Kenmerkend voor dit type terroristische organisatie is dat ze meestal actief zijn binnen de eigen leefgemeenschap. Hun doel wordt vaak breed gedragen binnen de eigen bevolkingsgroep (Muller et al., 2004, pp. 8-12). De motivatie van politiek ideologisch terrorisme wordt gevormd door de ideologie van de groepering. De drie volgende typen ideologie zijn hier het meest opvallend: • Links extremisme: Deze ideologie heeft tot doel het omverwerpen van de kapitalistische

economische en sociale orde;

Mission impossible?

30

• Rechts extremisme: Terrorisme van extreem rechtse signatuur is primair gericht op het behouden of herbevestigen van de status en privileges van het dominante ras. Extreem rechts groeperingen bezigen over het algemeen racistische, fascistische of antisemitische overtuigingen;

• Single issue: De kern van dit type activisme is dat het zich concentreert op relatief beperkte beleidsterreinen, zoals milieu, anti abortus, dierenrechten en anti globalisme (Muller et al., 2004, pp. 13-23).

Politiek religieus terrorisme kan worden onderverdeeld in religieus sektarisme en religieus fundamentalisme. Religieus sektarisme gaat uit van een radicale en nihilistische filosofie. Deze groepen zien zichzelf verwikkeld in een strijd tegen een vijand die ten koste van alles moet worden vernietigd (van Leeuwen, 2001, p. 5). Religieus fundamentalisme heeft religie als grondslag voor terrorisme. Momenteel staan het islamistisch fundamentalisme en de gewelddadige jihad in de schijnwerper.

4.1.2 Catastrofaal en persoonsgericht terrorisme

Verder is van belang het onderscheid tussen oude en nieuwe terrorisme. Het nieuwe terrorisme wordt gekenmerkt door catastrofaal terrorisme en persoonsgericht terrorisme. Waar het oude terrorisme werd gekenmerkt door het motto: “Dood één, beangstig tienduizenden”, wordt het nieuwe catastrofale terrorisme gekenmerkt door het motto: “Dood duizenden en beangstig miljoenen”. Het nieuwe terrorisme is het terrorisme van de overtreffende trap (Rosenthal et al., 2005, pp. 1-34; van Leeuwen, 2004, pp. 2-6). Het catastrofaal terrorisme wil maximaal effect bereiken door een zo groot mogelijk aantal dodelijke slachtoffers te maken. De aanslagen van 11 september 2001, 11 maart 2004 en 7 juli 2005 zijn angstaanjagende voorbeelden hiervan (van Leeuwen, 2001, p. 4). De vraag is echter hoe reëel deze dreiging is. De statistieken maken duidelijk dat het aantal aanslagen en het aantal slachtoffers in het jaar 2005 is gestegen ten opzichte van het jaar 2004. Dit zou het beeld van een grotere terroristische dreiging bevestigen. Het aantal slachtoffers van aanslagen in West Europa daalde in deze periode echter met zeventig procent. Over de jaren 2002 tot en met 2005 betreft het aantal slachtoffers in West Europa in totaal tweehonderdtweeënzeventig. Dit is anderhalf procent van het mondiale aantal slachtoffers, die zijn te betreuren als gevolg van terroristische aanslagen. De statistieken duiden op een substantiële dreiging, maar met name voor het Midden Oosten en niet voor West Europa (Coolsaet, 2006, p. 3). In Bijlage D is deze ontwikkeling uitgewerkt in enkele tabellen. Het persoonsgericht terrorisme komt tot uitdrukking in ongekend gewelddadige acties tegen prominente personen, zoals de moord op Theo van Gogh. Ook de bedreigingen aan het adres van bewindslieden als A. Hirsi Ali en G. Wilders (www.elsevier.nl, 12 februari 2006) en de in 1989 uitgesproken ‘fatwa’9 tegen S. Rushdie zijn voorbeelden van persoonsgericht terrorisme (www.ikonrtv.nl, 12 februari 2006). Zowel het catastrofaal terrorisme als het persoonsgericht terrorisme zijn uitingen van politiek verzet tegen het systeem.

9 Een fatwa is een wettelijke verklaring in de islam, die door een godsdienstige wetspecialist wordt uitgevaardigd met betrekking tot een specifieke kwestie. Op 14 februari 1989 sprak Ayatollah Khomeini een fatwa over S. Rushdie uit die zijn executie aankondigde (nl.wikipedia.org, 12 februari, 2006).

Mission impossible?

31

4.2 Radicalisme

‘Radicalisme is een geesteshouding waarbij iemand de bereidheid heeft om de uiterste consequentie uit een denkwijze te aanvaarden en die in daden om te zetten’ (MinJus,2005-b, p. 2; NCTb, 2006-b, p. 63). Deze geesteshouding is op zich geen reden om er als overheid tegen op te treden. De ontwrichtende daden of het uitdragen van ondermijnende ideeën maken dat radicalisme een probleem wordt waartegen overheden willen optreden (NCTb, 2006-a, p. 1). De definitie van de AIVD, die ook wordt gehanteerd in de politiële opleidingsprogramma’s, is ‘smaller’ dan bovengenoemde definitie uit de koker van het Ministerie van Justitie. De AIVD spreekt pas van radicalisme als er ook daadwerkelijk sprake is van een handelen op basis van de geesteshouding. Radicalisme wordt hier als volgt gedefinieerd: ‘Radicalisme is het (actief) nastreven en/of ondersteunen van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving, die een gevaar kunnen opleveren voor (het voortbestaan van) de democratische rechtsorde (doel), eventueel met het hanteren van ondemocratische methodes (middel), die afbreuk kunnen doen aan het functioneren van de democratische rechtsorde (effect)’ (AIVD, 2005, p. 15; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005; Politie Haaglanden, 2005; Politie Rotterdam-Rijnmond, 2005; Politie Utrecht, 2005). Net als bij terrorisme hanteren overheidsdiensten verschillende definities van radicalisme. Ook hier is het de vraag of het hanteren van meerdere definities een effectieve en efficiënte aanpak van radicalisme kan belemmeren. In het vervolg van dit onderzoek zal uitgegaan worden van de tweede definitie. Dit is de definitie zoals deze binnen de politieorganisatie wordt verkondigd. Radicalisme brengt twee gevaren met zich mee. Allereerst kan radicalisme uitmonden in gewelddadig terrorisme en bedreigt daarmee de democratie. Daarnaast kan radicalisme ook als het niet direct tot geweld leidt, een breder gevaar vormen voor de maatschappelijke binding en de democratische rechtsorde. Dit is het geval wanneer, als gevolg van radicale opvattingen, groepen zich isoleren of afkeren van de rest van de samenleving. Hiermee wordt gedoeld op de negatieve effecten van radicalisme op de integratie van etnische minderheden in westerse samenlevingen. Ook als leden van dergelijke groepen zelf niet oproepen tot geweld kunnen zij een stilzwijgende steun en voedingsbodem leveren voor het uiterst radicale gedachtegoed dat anderen wel aanzet tot extreme acties (NCTb, 2006-b, p. 63). Naast radicalisme wordt veelvuldig in de literatuur gesproken over radicalisering. Radicalisme is het radicaal zijn, radicalisering is het proces van radicaler worden. In hoeverre is dit onderscheid voor het onderhavige onderzoek van belang? Als het gaat om de herkenning van islamistisch radicalisme is het vaak juist de verandering die aandacht trekt. Als in deze studie wordt gesproken van radicalisme wordt hier tevens gedoeld op radicalisering, het dynamische aspect van radicalisme.

4.3 Trends in islamistisch radicalisme en terrorisme

De AIVD (2006) onderscheidt een viertal trends. De eerste trend betreft een ontwikkeling van een exogene terroristische dreiging vanuit het buitenland naar het ontstaan van terrorisme van eigen bodem (AIVD, 2006, pp. 13-18). Coolsaet (2006, p. 3) onderbouwt deze trend met een statistische uiteenzetting, welke is opgenomen in Bijlage D. Ook al is de trend van ‘home-grown’ terrorisme groeiende, de exogeen internationale dimensie kan niet worden ontkend.

Mission impossible?

32

De tweede trend betreft een top-down proces. Het gaat hier om decentralisatie van internationaal georganiseerde terroristische organisaties en lokale inbedding van jihadistische netwerken. Hierbij spelen aspecten als migratie van jihadveteranen en rekrutering een centrale rol (AIVD, 2006, pp. 19-28; Coolsaet, 2005-b). ‘Rekrutering ten behoeve van de jihad is het in beeld brengen (zoeken en ontdekken van potentiële rekruten) en vervolgens controleren en manipuleren van personen om een geïnternaliseerde radicaal politiek islamistische overtuiging bij deze personen te bewerkstelligen, met als uiteindelijk doel om deze personen op enigerlei wijze te doen participeren in de jihad’ (AIVD, 2002, p. 7). Er zijn meerdere wegen waarlangs rekruten kunnen worden geronseld. De meest voorkomende vorm van rekrutering voor de Jihad vindt plaats op scholen en moskeeën. De rekruut wordt door zijn leraar of imam geselecteerd op basis van zijn vaardigheden en toewijding. Maar ook wordt geselecteerd op zijn of haar gevoeligheid voor rekrutering. Toetreding tot een terroristische groep is immers veelal een poging om zich ergens thuis te voelen en er bij te horen. Door leerlingen te indoctrineren worden rekruten ontvankelijk voor het radicale gedachtegoed (Muller et al., 2004, pp. 142-144). De derde trend betreft het bottom up proces van radicalisering. Hierdoor ontstaan losse lokale netwerken die vrijwel los staan van bestaande internationale netwerken. Deze lokale netwerken bestaan uit in Europa geboren en getogen personen met een doorgaans islamitische achtergrond en ontstaan als gevolg van autonome radicalisering of zelfontbranding. Dit wil zeggen dat het gaat om een grotendeels spontaan, interactief en grotendeels autonoom proces. Radicalisering vindt plaats onder invloed van leeftijdgenoten, die elkaar motiveren om zich in woord en daad in te zetten voor de gewelddadige jihad. Dit wordt aangeduid als jihadisering. De autonome radicalisering vindt ook voor een belangrijk deel plaats op het internet (AIVD, 2006, pp. 29-42). De vierde trend betreft deze virtualisering van de gewelddadige jihad onder invloed van het internet. Het internet vervult allereerst een rol in het aanbieden van islamistisch gedachtegoed. Ten tweede is internet een instrument tot netwerkvorming. Met behulp van internet kunnen individuen en lokale groepen gemakkelijk met elkaar in contact komen met ideologische medestanders over de hele wereld. Ten slotte is het internet een virtueel trainingskamp waar geïnteresseerden kennis op kunnen doen van strijdmethoden en te gebruiken geweldsmiddelen (AIVD, 2006, 43-52).

4.4 Oorzaken van radicalisme en terrorisme

Aan de basis van het radicaliseringsproces ligt het gevoel gemarginaliseerd te worden. Met name allochtone groepen krijgen het gevoel slechts mee te doen aan de rand van de samenleving. Men krijgt het gevoel niet volwaardig mee te doen en dat er met hen geen rekening wordt gehouden. Door zichzelf het aureool van strijder tegen het onrecht te geven, rechtvaardigen zij hun terroristische daden (Coolsaet, 2005-a, p. 16). Dit proces is niet zo verschillend van het proces dat leidt tot criminele jeugdbendes (Coolsaet-a, 2005, p.23). Marginalisering, met name wegens gebrek aan scholing of werk, kan aldus ook ten grondslag liggen aan criminalisering. Zo blijkt uit analyses van de recente onrust in de Franse achterstandswijken dat deze uitbarsting het gevolg was van een mengsel van sociaal-economische factoren, waaronder achterstelling op onder meer het gebied van huisvesting en stadsvernieuwing, werkgelegenheid, onderwijs, discriminatie en integratie. Hier was sprake van eenzelfde marginalisering die even goed kan leiden tot radicalisering (Gräeve, 2006, pp. 17-20). Criminalisering en radicalisering als gevolg van het gevoel gemarginaliseerd te worden, zijn symptomen van een scheefgegroeide samenleving (Coolsaet-a, 2005, p. 16). Naast bovengenoemde achterstelling op diverse terreinen kunnen ook de volgende drie invloeden bijdragen aan het gevoel gemarginaliseerd te worden:

Mission impossible?

33

• Secularisatie: Door de verwereldlijking worden moslims blootgesteld aan allerlei wereldse invloeden die de werking van de islam als alomvattende leidraad bemoeilijken. Deze invloeden moeten worden uitgebannen;

• Ineffectieve moslimregeringen: Moslimregeringen blijken niet in staat te zijn de religieuze en economische belangen te behartigen en worden beschuldigd van corruptie en nepotisme10. Deze regeringen dienen volgens de islamistisch fundamentalisten te worden omver geworpen teneinde een ware moslimregering in het zadel te krijgen;

• Buitenlandse inmenging en internationale orde: Buitenlandse seculiere inmenging in de moslimwereld worden opgevat als beledigingen. De grote invloed van de internationale orde op de moslimwereld, en met name de invloed van de mondiale economie, die wordt beheerst door een dominant westen, wordt afgewezen (Muller et al., 2004, pp. 27-30).

Ten slotte is het goed mogelijk dat de hype die momenteel het radicaal islamistische terrorisme omringt, de vrijwillige aanmelding vergroot. Islamistisch radicalisme en terrorisme is in. Het lijkt wel ‘cool’ om je er als jongere bij aan te sluiten.

4.5 Terug en vooruitblik

In dit hoofdstuk zijn de begrippen radicalisme en terrorisme uitgelegd. Daarbij viel op dat er verschillende definities worden gehanteerd door organisaties die op het terrein van terrorismebestrijding samen moeten werken. Een gezamenlijke definitie van wat het verschijnsel is waar we mee te maken hebben, is voorwaardelijk voor een effectieve, efficiënte en legitieme aanpak. Daarna zijn een viertal trends in islamistisch radicalisme en terrorisme besproken. Deze trends zijn het groeiende islamistisch radicalisme en terrorisme van eigen bodem, de top down radicalisering, de bottom up radicalisering en de virtualisering van het radicaliseringsproces. Ten slotte is ingegaan op de oorzaken van radicalisering. Hierbij staat het gevoel dat men wordt gemarginaliseerd centraal. Het gevoel niet volwaardig mee te doen en buiten de boot te vallen, maakt mensen gevoeliger voor radicalisering. In het opzetten van een aanpak moeten de trends en de oorzaken worden meegenomen. Een aanpak die zich richt op de dieperliggende oorzaken beperkt zich niet tot symptoombestrijding maar ondervangt het probleem in een zo vroeg mogelijk stadium. Het volgende hoofdstuk gaat in op de aanpak van islamistisch radicalisme en terrorisme.

10 Begunstiging en bevooroordeling van bloedverwanten en vriendjes door hooggeplaatste personen.

Mission impossible?

34

5 Maatregelen islamistisch radicalisme en terrorisme

In dit hoofdstuk komen de belangrijkste maatregelen op het gebied van de bestrijding van islamistisch radicalisme en terrorisme aan bod. De beantwoording van onderzoeksvraag twee staat centraal. Deze onderzoeksvraag luidt als volgt: Onderzoeksvraag 2: Wat zijn de belangrijkste maatregelen in Nederland op het gebied van de bestrijding van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme? Dit hoofdstuk spitst zich toe op de maatregelen in Nederland, die relevant zijn voor het werk van de wijkagent. Maar niet zonder te benadrukken dat veiligheid niet alleen op lokaal, regionaal en/of landelijk niveau kan worden gerealiseerd. Terrorisme houdt zich op geen enkele wijze aan grenzen. Aandacht voor de internationale dimensie van terrorisme is cruciaal. Toch sluit ik de internationale maatregelen in dit onderhavige onderzoek uit. De reden is gelegen in het feit dat het hier nadrukkelijk gaat om de wijkpolitie. Alleen die maatregelen worden besproken die ik het meest relevant acht voor het signaleren van islamistisch radicalisme en terrorisme door de wijkagent.

5.1 Organisatorische maatregelen

Verschillende organisaties en overlegorganen zijn op dit moment betrokken bij de aanpak van islamistisch radicalisme en terrorisme. Een doelmatige organisatie van informatie, beleid, mankracht en bevoegdheden is van groot belang. De coördinatie hiervan is daarom ondergebracht bij de NCTb. De NCTb is verantwoordelijk voor de regie over de beveiliging. Het gaat dan onder meer om de ontwikkeling van het alerteringssysteem met bijbehorende identificatie van mogelijke doelwitten, het stelsel bewaken en beveiligen, de informatie-uitwisseling met de Regionale Informatie Coördinatoren11 en de aanpak van radicalisering (www.nctb.nl, 14 februari 2006; TK, 29754, nr. 60, 2005-2006). Genoemde maatregelen komen hieronder in afzonderlijke deelparagrafen aan bod. Tevens wordt aandacht besteed aan de opleidingsprogramma’s van de politiekorpsen op het gebied van islamistisch radicalisme en terrorisme.

5.1.1 Alerteringssysteem

Met een nieuw ‘alerteringssysteem’ kunnen aan de hand van herkenbare codes overheidsinstanties, bedrijven en burgers worden geïnformeerd in geval van een hogere kans op aanslagen per aangesloten sector12. Aan bepaalde codes worden voorzorgsmaatregelen gekoppeld. Ze geven bovendien aan welke mate van alertheid is geboden. Wanneer nodig worden ook burgers geïnformeerd over de toegenomen risico's en aangespoord om opvallende zaken te melden bij de politie. De NCTb draagt zorg voor zowel de implementatie als het verdere beheer van het systeem. Dreigingsinformatie wordt in het Alerteringssysteem meegewogen als duidelijk is dat de dreiging zich richt tegen een aangesloten sector. Het Alerteringssysteem kent vier opschalingniveaus: Het basisniveau, plus drie niveaus van oplopende dreiging: lichte dreiging, matige dreiging en hoge dreiging. De minister van Justitie is 11 De term ‘Regionale Informatie Coördinator’ wordt vanaf nu aangeduid met de afkorting ‘RIC’ en ‘Regionale Informatie Coördinatoren’ met de afkorting ‘RIC’s’. 12 Aangesloten sectoren zijn Schiphol, drinkwatersector, spoorsector, stads en streekvervoer, gassector, elektriciteitssector, nucleaire sector en financiële sector.

Mission impossible?

35

verantwoordelijk voor het bekendmaken van alerteringscodes. Bij ieder opschalingsniveau hoort een pakket veiligheidsmaatregelen per aangesloten sector. Naarmate het opschalingsniveau hoger is, zijn de beveiligingsmaatregelen zwaarder en ingrijpender. Overigens hoeft niet strikt te worden vastgehouden aan het pakket maatregelen dat bij een opschalingsniveau hoort. Indien nodig nemen betrokken instanties uiteraard extra maatregelen. Het uitgangspunt is om zoveel mogelijk maatwerk toe te passen (TK 29754, nr. 3, 2004-2005; NCTb, 2005-b).

5.1.2 Stelsel bewaken en beveiligen

Uitgangspunt van het nieuwe stelsel is dat de verantwoordelijkheid voor de eigen veiligheid primair ligt bij de burger zelf, de organisatie waartoe deze behoort (zoals het bedrijf waar hij werkzaam is) en het decentrale gezag. In aanvulling daarop is er sprake van een bijzondere verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid voor een bepaalde groep personen, objecten en diensten. Vanuit deze verantwoordelijkheid vraagt de NCTb wel de hulp in van de regionale politiekorpsen. Wanneer een persoon, object of dienst niet op de limitatieve lijst van het Rijksdomein voorkomt dan valt deze dus in principe binnen de actieradius van het decentrale domein. Het decentrale niveau beschikt daartoe over dezelfde maatregelen als die getroffen kunnen worden ten behoeve van het Rijksdomein. In navolging van de Politiewet is op decentraal niveau de burgemeester het bevoegd gezag als het bij bewaken en beveiligen om de openbare orde gaat. Voor de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde is de officier van justitie op decentraal niveau het bevoegde gezag. Het doel waarvoor de bewakings en beveiligingsmaatregelen ten aanzien van bepaalde personen, objecten en diensten worden getroffen, is bepalend voor de vraag bij wie het bevoegde gezag ligt. Persoonsbeveiliging wordt in de regel ingezet wanneer bij een gebeurtenis voor het leven van personen of hun fysieke integriteit of voor andere ernstige delicten valt te vrezen. De officier van justitie is dan de bevoegde autoriteit vanwege zijn taak om in concrete gevallen ernstige strafbare feiten te voorkomen of te beëindigen (TK 28974, nr. 2, 2002-2003; TK 28974, nr. 5, 2005-2006).

5.1.3 Informatie Coördinatoren

Informatie die door de politie in de wijk wordt verkregen, komt indien relevant via de RIC’s, vaak ondergebracht bij de RID, terecht bij de NCTb. In reactie hierop of op eigen initiatief kan de NCTb de RIC’s verzoeken bepaalde acties uit te zetten in de betreffende regio. Zo heeft de NCTb de RIC’s enige tijd geleden zorg te dragen voor persoonsbeveiliging van enkele tweede kamer leden. Dit overeenkomstig het ‘stelsel bewaken en beveiligen’ (Politie Amsterdam-Amstelland, 2005, p. 33-34). Ook enkele gemeenten, waaronder Amsterdam en Den Haag kennen een informatiecoördinator. Op een dergelijk informatiepunt komen door de netwerkpartners waargenomen signalen bij elkaar. Het gaat hierbij in de eerste plaats om bestuurlijke informatie-uitwisseling. Na weging en beoordeling kan er voor worden gekozen om een melding door te geleiden aan de politie. Deze weging en beoordeling heeft het risico in zich dat nuttige informatie voortijdig wordt afgevangen en de politie, de RIC’s en de NCTb nooit zal bereiken. Het is de vraag of de gemeentelijk informatiecoördinator in staat is deze afweging te maken (NCTb, 2006-b, p. 68).

5.1.4 Aanpak radicalisme

Het kabinet heeft enkele hoofdlijnen geschetst op basis waarvan het radicalisme wil tegengaan. Deze hoofdlijnen zijn:

Mission impossible?

36

• Het versterken van de binding van mensen aan de Nederlandse samenleving en meer in het algemeen aan de democratische rechtsstaat;

• Het vergroten van de weerbaarheid van groepen en individuen tegen radicalisme; • Het vroegtijdig onderkennen en belemmeren van radicale activiteiten, verstoren van radicalisering

en isoleren van gevaarlijke radicale krachten (NCTb, 2006-b, p. 64). In het kader van het laatste punt coördineert de NCTb een aanpak zoals beschreven in het ‘Beleidskader aanpak radicaliseringshaarden’ (NCTb, 2006-a). Per geval wordt bezien welke maatregelen de landelijke en lokale overheden in moeten zetten. Het gaat om bestuurlijke, financiële, communicatieve of vreemdelingenrechtelijke maatregelen op basis van bestaande bevoegdheden. Dit met het oogmerk om de radicaliseringshaard te verstoren. Het gaat hier aldus, in tegenstelling tot de eerste twee punten, om een hoofdlijn met een sterk repressief karakter. Van gemeenten wordt verwacht dat zij lokaal de regie voeren over maatregelen, zoals het opzetten van een systeem van vroegtijdige signalering en het bestuurlijk hinderen op eigen initiatief of op verzoek van de NCTb. Ook de preventieve kanten van de aanpak van en de samenhang met lokaal integratiebeleid verdienen hierbij de aandacht. Deze lokale verantwoordelijkheid komt naar voren in gemeentelijke plannen als het actieprogramma ‘Meedoen of achterblijven’ (Gemeente Rotterdam, 2006) en het ‘Utrecht = van ons allemaal’ (Gemeente Utrecht, 2006). Beide programma’s stellen dat het bevorderen van integratie en het bestrijden van achterstand evident zijn bij de aanpak van radicalisering en geven hier ook concreet invulling aan middels enkele actiepunten. De nadruk blijft echter liggen op repressie. Ook beperken de actiepunten zich tot een gering aantal beleidsterreinen. Hiermee worden kansen onbenut gelaten voor het wegwerken van achterstanden op beleidsterreinen van huisvesting en opleiding.

5.1.5 Opleidingen binnen de politieregio’s

Naar aanleiding van de recente aanslagen zijn de politiekorpsen gestart met opleidingstrajecten met betrekking tot islamistisch radicalisme en terrorisme. De Inspectie Openbare Orde en Veiligheid13 heeft een quick scan uitgevoerd onder de politiekorpsen naar deze toerusting van medewerkers betreffende het onderkennen van signalen van islamistisch radicalisme en terrorisme. Op dit moment worden bij de politiekorpsen dergelijke opleidingen gegeven. Elke regio geeft op een eigen manier invulling aan het toerusten van hun medewerkers (IOOV, 2005, p. 3). Het feit dat de korpsen zelfstandig opleidingen ontwikkelen, zou kunnen leiden tot onwenselijke differentiatie in kennis die de politiemedewerker wordt aangereikt. Dit is voor wat betreft de grote vier korpsen niet het geval. De opleidingen vertonen weliswaar enkele verschillen maar hebben grotendeels een inhoudelijke overlap (Politie Amsterdam-Amstelland, 2005; Politie Haaglanden, 2005; Politie Rotterdam-Rijnmond, 2005; Politie Utrecht, 2005). Het risico dat opleidingen inhoudelijk uit elkaar lopen blijft echter bestaan. Afstemming lijkt noodzakelijk. Daarnaast is het zo dat het ontwikkelen van gelijke content zeer inefficiënt is en vanuit bedrijfsmatig oogpunt onwenselijk. De inhoud van de initiële opleidingen is voornamelijk gericht op het bestrijden van islamistisch terrorisme. Het islamistisch radicalisme komt bij de diverse korpsen in een later opleidingsstadium aan bod.

13 Vanaf nu zal de ‘Inspectie Openbare Orde en Veiligheid’ worden aangeduid met de afkorting ‘IOOV’.

Mission impossible?

37

5.2 Juridische maatregelen

5.2.1 Wet Terroristische Misdrijven

Op 10 augustus 2004 trad de Wet Terroristische Misdrijven in werking. In de wet zijn de werving voor de jihad en samenspanning met als doel een terroristisch misdrijf te plegen apart strafbaar gesteld in artikel 205 Strafrecht respectievelijk artikel 140a Strafrecht. Ook worden de maximale gevangenisstraffen hoger voor misdrijven zoals doodslag (art. 288a Strafrecht), zware mishandeling (art. 304a Strafrecht), bedreiging (art. 285 lid 3 Strafrecht) en kaping of ontvoering (art. 282b Strafrecht) als zij met een ‘terroristisch oogmerk’ worden gepleegd. Hiermee wordt beoogd strafrechtelijk optreden gemakkelijker te maken tegen terroristische netwerken en bewegingen die opereren in een los en wisselend samenwerkingsverband. Voor veroordeling wegens samenspanning moet worden aangetoond dat twee of meer personen (waaronder de verdachte) hebben afgesproken om een ernstig terroristisch misdrijf te plegen. Een dergelijke afspraak of overeenkomst kan worden afgeleid uit de verklaringen van degenen die de afspraak hebben gemaakt, maar kan ook blijken uit getuigenverklaringen of afgeluisterde telefoongesprekken (TK 28463, nr. A, 2003-2004; www.nctb.nl, 17 april 2006).

5.2.2 Wetsvoorstellen in voorbereiding

Verruiming mogelijkheden tot opsporing en vervolging van terroristische misdrijven Met dit wetsvoorstel is voor het inzetten van bijzondere opsporingsmethoden, zoals observatie, infiltratie, pseudo-koop en de telefoontap, niet langer een redelijk vermoeden van een strafbaar feit nodig. Aanwijzingen dat een terroristische aanslag wordt voorbereid, zijn voldoende voor het inzetten van deze bijzondere opsporingsmogelijkheden. Van dergelijke aanwijzingen is sprake, als feiten en omstandigheden duiden op de voorbereiding van een aanslag. Het wetsvoorstel kent verder bevoegdheden toe, om in een verkennend onderzoek informatie te verzamelen over groepen van personen waarbinnen mogelijk een aanslag wordt beraamd. Ook kunnen bij een terroristische dreiging verdachten eerder in bewaring worden genomen, dan nu nog het geval is. Niet langer zijn bij een verdenking van een terroristisch misdrijf ernstige bezwaren vereist; een redelijk vermoeden van schuld is in de toekomst voldoende. Ten slotte maakt het wetsvoorstel het mogelijk dat volledige inzage van processtukken van een terroristisch misdrijf wordt uitgesteld, als voortijdige openbaarmaking de voorbereiding van de zaak tegen een verdachte bemoeilijkt, of schadelijk is voor de voorbereiding van strafzaken tegen eventuele medeverdachten (TK 30164, nr. 3, 2004-2005; TK 29754, nr. 24, 2005-2006; www.nctb.nl, 17 april 2006). Wetsvoorstel afgeschermde getuigen Dit wetsvoorstel verbetert op een aantal punten de mogelijkheden om AIVD-informatie in het strafproces te toetsen en te gebruiken. Zo voorziet het wetsvoorstel in twee bijzondere procedures om onder afgeschermde omstandigheden een ambtsbericht van de inlichtingen – en veiligheidsdiensten te laten verifiëren door de rechter-commissaris. De meest zware procedure maakt het mogelijk een ambtenaar van de AIVD als afgeschermde getuige te horen, al dan niet anoniem. De lichtere procedure voorziet in afscherming van bepaalde gegevens in verband met het belang van de staatsveiligheid bij een regulier verhoor door de rechter-commissaris (TK 29743, nr. 6, 2003-2004; TK 29754, nr. 24, 2005-2006; www.nctb.nl, 17 april 2006).

Mission impossible?

38

Wetsvoorstel strafbaarstelling verheerlijking van terroristische misdrijven en de ontzetting van de uitoefening van bepaalde beroepen In dit wetsvoorstel wordt het verheerlijken, vergoelijken, bagatelliseren of ontkennen van zeer ernstige (terroristische) misdrijven onder bepaalde omstandigheden afzonderlijk en zelfstandig strafbaar gesteld. Het wetsvoorstel is ingegeven door de noodzaak de samenleving beter te beschermen tegen uitlatingen die de grenzen van het toelaatbare verre hebben overschreden. Daarnaast zal het wetsvoorstel voorzien in de mogelijkheid tot ontzetting van de uitoefening van een beroep, wegens het begaan van bepaalde misdrijven. Zoals belediging van een groep mensen, aanzetten tot haat, discriminatie of geweld of discriminatie bij ambts of beroepsuitoefening (TK 29754, nr. 24, 2005-2006; www.nctb.nl, 17 april 2006).

5.3 Terug en vooruitblik

De organisatorische maatregelen laten duidelijk zien dat landelijk de nadruk ligt op een repressieve benadering van islamistisch radicalisme en terrorisme. De structurele oorzaken van radicalisme en terrorisme lijken er niet door te worden weggenomen. Integendeel. Door de repressieve aanpak voelen risico groepen zich verder gemarginaliseerd met het risico op verdere radicalisering. De Wijk en Toxopeus (2005) merken in dit kader op dat juist het winnen van de ‘hearts and minds’ van minderheden die met het internationale terrorisme worden geassocieerd van fundamenteel belang is voor het tegengaan van radicalisering. Het aanpakken van de structurele oorzaken wordt lokaal weggezet. Gemeenten nemen acties op in hun plannen. Dit is echter beperkt en ook in deze plannen ligt de nadruk op een overwegend repressieve aanpak. Uit genoemde juridische maatregelen blijkt een heilige overtuiging in het effect van strafrechtelijke oplossingen. De verruiming van de mogelijkheden tot opsporing, de verruiming van de strafbaarstelling en verhoging van de strafmaat duiden hierop. Ook dit draagt het risico in zich van een versterkt gevoel van marginalisering met bijbehorende verdergaande radicalisering. Aanvullende wetgeving op bijvoorbeeld het gebied van antidiscriminatie blijft achterwege. Uit de organisatorische en juridische maatregelen wordt duidelijk dat de centrale overheid meer controlerend en sturend op gaat treden. Hiermee worden vrijheden van lokale overheden beperkt. De uitvoering wordt wel weer decentraal ondergebracht. Het lokaal gezag lijkt aldus aan controle te moeten inleveren ten faveure van het centraal gezag. De ontwikkeling van opleidingen voor politiemedewerkers geschiedt door meerdere korpsen, wat vanuit bedrijfsmatig oogpunt onwenselijk is. Zeker omdat de inhoud van de programma’s niet wezenlijk verschilt. Het risico dat de inhoud van opleidingsprogramma’s uit elkaar gaat lopen, is wel aanwezig. Daarmee is ook het risico aanwezig dat de herkenning in de regio’s op verschillende manieren plaats vindt. Ten slotte blijkt dat er veel schakels in de informatieketen zitten, die informatie kunnen afvangen. De vraag is dan ook op grond waarvan informatie wordt doorgegeven. Hoe beoordelen schakels in de informatieketen, waaronder gemeentelijke diensten, wijkagenten en RIC’s of informatie belangrijk genoeg is om te melden? Welke signalen zijn relevant en welke niet? Is er een lijst met indicatoren die duiden op mogelijk radicalisme of zelfs terrorisme? In het volgende hoofdstuk wordt gekeken naar indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme en naar de locaties waar deze indicatoren waar te nemen zijn.

Mission impossible?

39

6 Herkennen van islamistisch radicalisme en terrorisme

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van wat de actuele kennis is op het gebied van het herkennen van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme. In dit hoofdstuk wordt onderzoeksvraag vier beantwoord. Deze luidt als volgt: Onderzoeksvraag 4: Hoe is islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme te herkennen? Bij de beantwoording van deze vraag wordt gekeken naar enerzijds de indicatoren en anderzijds de locaties waar deze indicatoren waargenomen kunnen worden. Eén en ander zal resulteren in enkele lijsten van indicatoren en locaties, welke in aparte paragrafen zullen worden behandeld. Hierin gaat een groot gevaar schuil. Lijsten wekken de suggestie dat ze volledig zijn. Dit is geenszins het geval. Het klakkeloos toepassen van lijsten kan leiden tot misclassificatie. Bovendien veranderen profielen en moeten lijsten dus ook continu worden geactualiseerd. Beantwoording van deze vraag is voorwaardelijk voor het volgende hoofdstuk waarin onder meer een uitspraak wordt gedaan over het kennisniveau van de wijkpolitie met betrekking tot deze indicatoren en locaties.

6.1 Indicatoren van islamistisch radicalisme

De NCTb (2005-a) onderscheidt drie indicatoren die handvatten bieden bij het herkennen van radicaliseringsprocessen. Deze lijst van indicatoren is samengesteld aan de hand van informatie afkomstig van de regionale politiekorpsen, de bestuursdiensten van de grote gemeenten, de AIVD en de NCTb. De indicatoren staan bekend als de drie I’s. De manier waarop de indicatoren zijn gevormd om ze met een ‘i’ te laten beginnen, maakt het er mijns inziens niet duidelijker op. De NCTb spreekt van 1) ideologie, 2) indicatoren betreffende gedrag en 3) identiteit en uiterlijk. Het gaat eenvoudiger gezegd om ideologie, gedrag en uiterlijk: • Indicatoren betreffende ideologie. Dit heeft betrekking op veranderingen van maatschappelijke,

politieke of geloofsovertuigingen. Het gaat aldus om een verandering van het gedachtegoed van een persoon;

• Indicatoren betreffende gedrag. Dit betreft een verandering in het handelen en reageren van een persoon. Iemand weigert bijvoorbeeld om vrouwen een hand te geven;

• Indicatoren betreffende uiterlijk. Hier gaat het om een veranderend uiterlijk. Iemand kan zich andere kleding of baardgroei aanmeten (NCTb, 2005-a, p. 2-3).

Een uitgebreide lijst met voorbeelden per indicator is weergegeven in Bijlage E.

6.2 Risico-objecten van islamistisch radicalisme

Radicaliseringsproblematiek kan tot uiting komen in de sociale verhoudingen op scholen, uitgaanscentra, buurtcentra, religieuze centra en in het sociale gemeenschapsleven (NCTb, 2006-a). Ook in de thuissituatie kan radicalisering tot problemen leiden. Kortom radicalisering is niet gebonden aan bepaalde delen van het maatschappelijk leven en daarmee ook niet gebonden aan bepaalde locaties. Het kan zich overal openbaren.

Mission impossible?

40

Wel kunnen we enkele locaties met een verhoogd risico onderscheiden. Rekruteurs zoeken ontvankelijken met name in buurthuizen, moskeeën en islamitische theehuizen. Ook vindt radicalisering plaats binnen hechte allochtone groepen jongeren. Dit kan dan ook plaats vinden op locaties waar jongeren samenkomen, zoals scholen, buurthuizen, verenigingshuizen of sportscholen. De zogenaamde zelfontbranders radicaliseren doorgaans onder grote invloed van het internet. Dit is de virtuele risicolocatie van zelfontbranders.

6.3 Indicatoren van islamistisch terrorisme

Een terroristische aanslag vereist vaak maandenlange voorbereiding en een zeer gedegen planning. Terroristen zelf zijn als zodanig niet herkenbaar. Ook kunnen ze de hoedanigheid van ‘sleepers’ aannemen. Door hun manier van werken wordt het echter wel mogelijk om patronen te ontdekken. Door patronen die aan een terroristische aanslag voorafgaan tijdig te herkennen, kan een terrorist of een terroristische organisatie in beeld komen. De opleidingsprogramma’s van Amsterdam-Amstelland, Haaglanden, Rotterdam-Rijnmond en Utrecht gebruiken een soortgelijke lijst met indicatoren voor het herkennen van islamistisch terrorisme. De patronen of indicatoren van terrorisme zijn de zes V’s: Valuta, verblijf, voorbereiding, voorwerpen, vervoer en valse documenten. Binnen het opleidingsprogramma van Haaglanden worden daar nog twee indicatoren aan toegevoegd: Verbindingen en veranderd gedrag (IOOV, 2005, p. 3). Deze twee indicatoren kunnen ook worden gezien als onderdeel van eerst genoemde 6 V’s of in het geval van veranderd gedrag als onderdeel van de 3 I’s. Derhalve wordt deze aanvulling hier niet expliciet besproken. Valuta: Centraal bij deze indicator is de veronderstelling dat terroristen geld nodig hebben, want een terroristische aanslag kost geld. Hierbij kan gedacht worden aan de kosten van verblijf en levensonderhoud voor de organisatieleden, het huren van woonruimte, werkplaats of opslagruimte, vervoermiddelen, communicatieapparatuur, wapens en natuurlijk de materialen die gebruikt worden om de aanslag te kunnen plegen. Terroristen hebben dus veel geld nodig. Tegelijkertijd mag dit geld niet traceerbaar zijn. Terroristen doen er dus van alles aan om te voorkomen dat men via het natrekken van transacties tegen de lamp loopt. Terroristische activiteiten worden aldus gefinancierd uit de baten van diefstallen, overvallen, drugshandel, ontvoeringen en gijzelingen, of het inzamelen van geld onder voorwendsel van een goed doel (NCTb, 2005-a, p. 4; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005, p. 28). Echter bovenstaande is geen regel. Het is ook goed mogelijk om met zeer eenvoudige middelen een aanslag voor te bereiden en uit te voeren. Verblijf: Terroristen hebben verblijf nodig. Zowel woonverblijf als opslagplaatsen en ontmoetingsplaatsen. Bij voorkeur zoeken terroristen deze locaties in grote steden waar het niet moeilijk is om enige tijd onopgemerkt te verblijven. Buurten met een zeer lage sociale controle, waar men elkaar niet kent en elkaar met rust laat, zijn favoriet. Het zijn de verplaatsingen tussen de locaties die terroristen kunnen verraden. Woningen waarvan de bewoners vaak wisselen, kunnen belangrijke informatie geven (NCTb, 2005-a, p. 4; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005, p. 29). Voorbereiding: Voordat een specifiek doelwit wordt gekozen gaan doorgaans uitgebreide verkenningen vooraf. Voorbereidingshandelingen kunnen ogenschijnlijk onschuldig lijken, maar blijken later alle aandacht waard. Zo is een toerist die oninteressante foto’s of films maakt van spoorweg en metrostations, luchthavens of andere vitale objecten, toch verdacht. Ook het observeren van bewakingsprocedures en het proefrijden van mogelijke vluchtroutes behoren tot de standaard voorbereiding van een terroristische aanslag. Voorbereidingshandelingen kunnen de zwakke plekken zijn in de terroristische organisatie (NCTb, 2005-a, p. 4-5; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005, p. 29).

Mission impossible?

41

Voorwerpen: Terroristen gebruiken voorwerpen en materialen als plattegronden, foto en video opnamen van objecten en gebouwen. Wanneer deze worden aangetroffen is dat aanleiding voor onderzoek. Dat geldt ook voor materialen voor de terroristische daad zelf. Onder meer batterijen, slaghoedjes, mobiele telefoons, flessen of vaten met chemische stoffen, trechters zijn voorbeelden van dergelijke materialen. Deze materialen kunnen ingrediënten zijn voor het maken van explosieven (NCTb, 2005-a, p. 5; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005, p. 30). Vervoer: Terroristen hebben vervoer nodig zowel in de voorbereidingsfase als bij de uitvoering van de terroristische daad. In de voorbereidingsfase, bijvoorbeeld bij de verkenning is dit vaak geen opvallende auto maar de manier waarop de auto wordt gebruikt kan wel weer opvallend zijn. Een auto die langere tijd ergens onbeheerd geparkeerd staat is verdacht. Ook het afrekenen met contant geld bij de aanschaf van een auto of het niet opgeven van de naam van de koper kunnen belangrijke aanwijzigen zijn (NCTb, 2005-a, p. 5; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005, p. 30). Valse documenten: Terroristen beschikken doorgaans over valse papieren van goede kwaliteit. Er wordt van alles gedaan om de ware identiteit te verhullen. Door de identiteit en de bijbehorende papieren heel zorgvuldig te controleren, kunnen daders voortijdig tegen de lamp lopen. Dat geldt ook voor de aangifte van vermissing van identiteitspapieren. Een gestolen paspoort kan gemakkelijk in handen komen van een terroristische organisatie. Ook kan het zijn dat een terroristische organisatie onder haar sympathisanten mensen aangifte laat doen om zo voor de organisatie een nieuw identiteitspapier aan te kunnen vragen (NCTb, 2005-a, p. 5-6; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005, p. 31). Een uitgebreide lijst met voorbeelden per indicator is weergegeven in Bijlage F.

6.4 Risicodoelwitten van islamistisch terrorisme

In het vorige hoofdstuk zagen we reeds dat in het alerteringssysteem een negental bedrijfssectoren waren benoemd als mogelijk doelwit. Bij deze objecten is een vergrote kans op een terroristische aanslag. Indicatoren die duiden op enkele voorbereidingshandelingen of de uiteindelijke aanslag zullen zich hier manifesteren. Deze sectoren waren de volgende: 1. Schiphol; 2. Haven en petrochemische industrie in Rotterdam; 3. Drinkwatersector; 4. Spoorsector; 5. Stads en Streekvervoer; 6. Gassector; 7. Elektriciteitssector; 8. Nucleaire sector; 9. Financiële sector. De lokale overheid is verantwoordelijk voor verdere uitwerking in samenwerking met de professionele partners en de betreffende bedrijfssector. In de politieregio Utrecht betekent dit bijvoorbeeld dat voor Utrecht Centraal Station en voor Amersfoort Centraal Station een pakket van maatregelen wordt afgesproken. Verder dient de lokale overheid zelf na te gaan welke mogelijke doelwitten nog meer voor een speciale behandeling in aanmerking komen. Zo zijn door de gemeente Utrecht het stadion Galgenwaard en het Universitair Medisch Centrum Utrecht aangewezen als een dergelijk risicovol object (persoonlijk contact E. Verweij, 12 november 2005).

Mission impossible?

42

6.5 Terug en vooruitblik

De 3 I’s en de 6 V’s bieden houvast wanneer het gaat om het herkennen van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme. Tegelijkertijd is opgemerkt dat de betrekkelijkheid van lijsten van indicatoren niet mag worden vergeten. Een te strakke toepassing van lijsten met indicatoren kan leiden tot misclassificatie. Daarnaast dienen lijsten met indicatoren, zeker als het gaat om een sterk fluctuerend verschijnsel als islamistisch radicalisme en terrorisme, continu te worden geactualiseerd. In een eerder hoofdstuk werd duidelijk dat of informatie en welke informatie uiteindelijk doorkomt via gemeentelijke diensten, maatschappelijke organisaties, burgers, politie sterk afhankelijk is van de individuele beoordeling van betrokkenen. Een set van indicatoren kan een belangrijke middel zijn om te komen tot een uniforme set van signalen welke vermeldenswaardig zijn. Hierin ligt een belangrijke meerwaarde van een dergelijke lijst. Maar dan alleen wanneer alle betrokkenen hiervan kennis hebben en tegelijkertijd de relativiteit van een dergelijke lijst inzien. Als het gaat om risico locaties voor islamistisch radicalisme geven de drie hoofdtypen van radicalisering richting. Risico locaties voor radicaliseringsprocessen zijn moskeeën, buurthuizen en theehuizen, maar ook hangplekken van allochtone jongeren of bij deze jongeren thuis. Risico locaties voor islamistisch terrorisme zijn de aangewezen bedrijfssectoren uit het alerteringssysteem, aangevuld met door de lokale overheid aangewezen risicolocaties. De vanzelfsprekendheid waarmee wordt aangenomen dat wijkagenten zicht hebben op deze indicatoren is mijns inziens aan discussie onderhevig. Hebben wijkagenten wel de beschreven kennis en de toegang tot genoemde locaties? In het volgende hoofdstuk wordt beschreven hoe vanuit de literatuur tegen het werk van de wijkagent wordt aangekeken en welke belemmeringen er zijn als het gaat om het signaleren van indicatoren.

Mission impossible?

43

7 De wijkagent

In dit hoofdstuk worden visienota’s en beleidsdocumenten die bestaan om het werk van de wijkagent te beschrijven, uitgewerkt. Daarbij wordt toegespitst op het herkenningsproces, het opvangen van signalen. Allereerst wordt een overzicht gegeven van de diverse politietaken, die de wijkagent in de portefeuille heeft. Daarna wordt ingegaan op de theorie van ‘community policing’. Er wordt bewust gesproken van ‘community policing’ in plaats van het veel gebruikte Nederlandse equivalent gebiedsgebonden politiewerk. Mijns inziens is gebiedsgebonden politiewerk deel van ‘community policing’. Daarna wordt het concept informatiegestuurde opsporing besproken en het spanningsveld tussen ‘community policing’ en informatiegestuurde opsporing behandeld. Vervolgens wordt aandacht besteed aan de presentietheorie. Deze theorie stelt voorwaarden aan een relatie waaraan moet worden voldaan alvorens signalen kunnen worden opgevangen. Opmerkelijk is de overlap tussen elementen uit deze presentietheorie en het concept ‘community policing’. Ten slotte worden enkele opmerkingen geplaatst over politiewerk in een multiculturele samenleving. De in dit hoofdstuk te behandelen onderzoeksvraag wordt hieronder nogmaals herhaald. Onderzoeksvraag 5: Hoe wordt het werk van de wijkagent in de literatuur beschreven?

7.1 De politietaak

De Politiewet 1993 omschrijft de politietaak als de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die dat behoeven (art. 2 Politiewet). Aan de hand van de gezagsverdeling tussen burgemeester en officier van justitie wordt de handhavingstaak onderscheiden in handhaving van de openbare orde en hulpverlening enerzijds (art. 12 Politiewet) en strafrechtelijke handhaving en het verrichten van taken ten dienste van justitie anderzijds (art. 13 Politiewet). Analoog aan de indeling in de Politiewet onderscheidt de Raad van Hoofdcommissarissen14 (2005, pp. 13-14) een drietal politiële taken. Dit zijn handhaving, opsporing en noodhulp. Deze taken sluiten aan bij de in de Politiewet genoemde taken. In aanvulling op deze taken worden de twee taken signalering en advisering onderscheiden. De taken staan afgebeeld in figuur 3. De taken signalering en advisering vloeien voort uit de drie in de politiewet genoemde politiële taken en zijn voorwaardelijk om de initiële politietaken effectief en efficiënt uit te kunnen voeren. In eerdere beleidsnotities hadden de taken signalering en advisering geen plaats. Het roept dan ook de vraag op hoe de politieorganisatie deze taken gaat uitvoeren. De nota ‘Politie in Ontwikkeling’ (RHC, 2005) stelt dat de genoemde taken dienen te worden uitgevoerd vanuit onder meer de concepten ‘community policing’ en informatiegestuurde opsporing. Deze twee concepten komen in de volgende paragrafen aan bod.

14 Vanaf nu zal de ‘Raad van Hoofdcommissarissen’ worden afgekort tot ‘RHC’.

Mission impossible?

44

Figuur 3: Taken van de politie (RHC, 2005)

7.2 Community policing

De nota ‘Politie in Ontwikkeling’ ziet gebiedsgebonden werken als een vorm van ‘community policing’. Alvorens in te gaan op gebiedsgebonden werken verdient het begrip ‘community policing’ aandacht. Bennett (1998, pp. 108-109) onderscheidt een drietal dimensies: Community policing als een filosofie, community policing als een organisationele structuur en community policing als een operationele strategie. Deze worden in afzonderlijke deelparagrafen besproken.

7.2.1 Community policing als een filosofie

Bij community policing als een filosofie ligt de nadruk ligt op effectieve samenwerking met de gemeenschappen (Segrave and Ratcliffe, 2004, p. 3). De politie wordt gezien als lid van de gemeenschap en politiemedewerkers zijn onderdeel van de gemeenschappen waarbinnen zij werken en leven (HMIC, 2004). Het stelt gemeenschappen en politie in staat om samen te werken aan nieuwe manieren om leefbaarheid en veiligheid te verbeteren (Tilley, 2003, p. 314). De actuele gedachte bij ‘community policing’ is dat de huidige veiligheidsproblematiek door burgers zelf effectief kan worden aangepakt. Politie en andere professionele partners sluiten hierop aan, stimuleren en ondersteunen (persoonlijke communicatie P. van Os, 24 mei 2006).

7.2.2 Community policing als een organisationele structuur

‘Community policing’ stelt eisen aan de organisatiestructuur om effectief met gemeenschappen te werken aan veiligheid. Mastrofski (1998) onderscheidt een viertal eisen. Bennett (1998) en de RHC (2005) voegen daar nog een vijfde eis aan toe. • Het verminderen van de bureaucratie en centralisatie: Het aantal middenmanagers en

administratieve krachten is te groot. Een onoverzichtelijke wirwar van procedures en regels is ontstaan. Centralisatie heeft de besluitvormers verwijdert van de gemeenschap;

• Verhogen van de professionaliteit: Analoog aan meer discretionaire bevoegdheden aan de basis van de organisatie ligt de noodzaak voor een hogere opleiding en aanvullende training van de basis;

• Versterking van het democratisch gehalte: Burgers dienen een cruciale rol te krijgen in het beheer en uitvoering van het werken aan veiligheid;

• Integratie van diensten binnen de veiligheidsketen: De inspanningen van de diverse actoren in de veiligheidsketen dienen op elkaar te worden afgestemd (Mastrofski, 1998, pp. 163-166);

• Gebiedsgebonden werken (Bennett, 1998, pp. 115-117; RHC, 2005, p. 16).

Mission impossible?

45

Het gebiedsgebonden werken komt als volgt tot uitdrukking in de Politiewet. Volgens artikel 35

le

et gebiedsgebonden werken als onderdeel van ‘community policing’ is en blijft een leidend principe

de

e nota ‘Politie in Ontwikkeling’ noemt in aanvulling op het gebiedsgebonden werken de noodzaak

k

urt ligt in het feit dat gemeenschappen met e

leemgerichte

7.2.3 Community policing als een operationele strategie

Bij ‘community policing’ als een operationele strategie kan worden gedacht aan een veelvoud van

Burgernet is een telefonisch netwerk van bewoners en ondernemers in Nieuwegein. Wanneer een

ijken

• e in Tilburg bewoners over allerlei zaken die met veiligheid in

eft

• ij buurtbewoners in nauw overleg met de jk,

jke actie versterkt de samenhang binnen de buurt (www.zoetermeer.nl, 6 mei, 2006);

Politiewet bestaat een regionaal politiekorps uit functionele en territoriale eenheden. De territoriaeenheden van de regionale politiekorpsen zijn allereerst de districten. In elk district zijn vervolgens basiseenheden of wijkteams werkzaam. Binnen die basiseenheden of wijkteams zijn wijkagenten of gebiedsgebonden politiefunctionarissen werkzaam. Deze politieambtenaar heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de integrale politiefunctie in zijn wijk. Hvoor de Nederlandse politie. De Nederlandse politie kiest ervoor om de politiefunctie dicht bij de burger te continueren en op die wijze vorm te blijven geven aan de basisveiligheid van de overheid(RHC, 2005, p. 15). In het ‘referentiekader gebiedsgebonden politie’ wordt het gebiedsgebonden werken verder uitgewerkt (Nap en van Os, 2006). Van gebiedsgebonden politie wordt gesproken wanneer binnen de context van gemeenschappelijke veiligheidsaanpak een fijnmazig georganiseerpolitie opereert, op basis van systematisch vergaarde informatie probleemgericht en in samenwerking met partners herkenbaar maatwerk oplevert. Dvan ‘policing of communities’ (gemeenschappen). De politie wil het begrip maatschappelijke omgeving niet beperken tot geografische eenheden als wijken en buurten, maar de aandacht oonadrukkelijk richten op andere gemeenschappen als bedrijfsleven, sociale groeperingen en maatschappelijke organisaties (RHC, 2005, pp. 16-17). De reden waarom toch vaak wordt gesproken van een bugedeelde normen en waarden niet geografisch zijn ingekaderd conform de territoriale eenheden van dpolitie (Tilley, 2003, p. 315). Het ‘referentiekader gebiedsgebonden politie’ zegt hierover dat gebiedsgebonden politie niet alleen een geografische benadering aanhoudt maar ook een doelgroepbenadering (gemeenschappen), een persoonsgerichte benadering en/of een probbenadering kan omvatten (Nap en van Os, 2006, p. 17).

initiatieven die zijn ontplooid. Enkele voorbeelden worden hieronder genoemd: •

zoekactie wordt gestart, bijvoorbeeld naar een inbreker, een verdwaald kind of een gestolen voertuig worden deelnemers gebeld door de politie. Deelnemers worden verzocht om uit te knaar een duidelijk omschreven persoon of voertuig vanuit de eigen woning of werkplek (www.burgernet.nl, 6 mei 2006); Via SMS-Alert informeert de politide wijk te maken hebben. De politie verstrekt via een SMS-bericht informatie over bijvoorbeeld een woninginbreker die in de buurt is gesignaleerd. Door de burgers erbij te betrekken hoopt de politie dat dit zal leiden tot bijvoorbeeld een snelle aanhouding van de betrokken inbreker. Bewoners worden daarmee aangemoedigd de politie te bellen als ze iets zien dat verband hemet de melding (www.politiemwb.nl, 6 mei 2006); De nachtwacht of nachtpreventie is een project waarbpolitie ‘s nachts op straat wachtlopen. Dit project loopt in meerdere plaatsen waaronder WaalwiLeiden en Zoetermeer. Zij grijpen niet actief in bij onraad, maar waarschuwen de politie. De zichtbare aanwezigheid van een groep buurtbewoners kan preventief werken en de gezamenli

Mission impossible?

46

• n op diverse

n met

Het basis idee is om bindingen van vertrouwen en betrouwbaarheid tussen de politie en het publiek tot tand te brengen. Deze aanpak vraagt van een politiemedewerker dat hij zonder vooroordelen, en met

at

en met

7.3 Informatie-gestuurd politiewerk

erder dat de Nederlandse politie informatie-gestuurd wil werken. Waarneming en het verzamelen van informatie vormen de grondslag voor het dagelijkse

het

an formatiegestuurde politie en landelijke of regionale informatiecoördinatie. In dit kader werkt hij

ers (Nap ld,

t

n

7.4 Community policing en informatie-gestuurd politiewerk

Weliswaar zijn de merites van ‘community policing’ onontbeerlijk voor informatiegestuurd politiewerk vanwege de verbindingen met burgers. Maar diezelfde informatie-gestuurde oriëntatie zet

Marokkaanse buurtvaders zoeken contact met (Marokkaanse) jongeren. Ze zorgen voor een stuk sociale controle door zichtbaar aanwezig te zijn in de wijk. Ook kunnen ze jongereterreinen hulp bieden. Het kan daarbij gaan om scholing, werk en vrijetijdsbesteding. De Marokkaanse vaders kunnen de jongeren in hun eigen taal aanspreken, een gesprek aangaan, waarschuwen of doorverwijzen naar bijvoorbeeld een hulpverlenende instantie. Initiatievebuurtvaders lopen in onder meer Den Haag, Amsterdam en Lelystad (www.denhaag.nl, 6 mei 2006).

sgevoel voor de zorgen en problemen van gemeenschapsleden, binnen de gemeenschap staat. Ook al is hij het niet eens met het gezichtspunt van de klager, zal hij moeten proberen te luisteren en te begrijpen wat het probleem is. De politiemedewerker zal oprecht empathie en medeleven moeten tonen. De politiemedewerkers zullen moeten worden getraind in planning, probleemoplossing,interpersoonlijke communicatie en kritisch denkvermogen (HMIC, 2004). Deze beschrijving van w‘community policing’ betekent voor het contact tussen politie en burgers, komt verassend overede kenmerken uit de presentietheorie. Deze theorie wordt verderop in dit hoofdstuk beschreven.

De nota ‘Politie in Ontwikkeling’ noemt v

opereren van de politie op lokaal niveau en voor analyse en veredeling15 van informatie voor andereveiligheidsdoelen. Op die manier vormt de dagelijkse uitvoering van de politietaken de uiterst belangrijke basis voor de algehele uitvoering van de politiefunctie (RHC, 2005, p. 17). Informatie-gestuurd politiewerk is niet nieuw. De afgelopen jaren zijn er meerdere initiatieven geweest dieinformatie-gestuurd werken binnen de politie hebben geborgd. Echter deze initiatieven zijn niet organisatiebreed neergezet maar hadden betrekking op enkele organisatieonderdelen. De wijkagent vervult een sleutelfunctie binnen de informatieverzameling in het kader vinonder meer actief samen met informatiemedewerkers van RID en CID en andere medewerken van Os, 2006, p. 29). Dat de wijkagent en andere leden van wijkteams deze rol krijgen toebedeevolgt logischerwijs uit het bestaan van ‘community intelligence’. Dit is het bewust zijn van het feit dapartners binnen de veiligheidszorg in het bezit zijn van informatie, die van belang kan zijn voor een effectieve en efficiënte aanpak binnen de veiligheidsketen (HMIC, 2004, pp. 35-36). Op zichzelf staand, hoeft deze informatie niet van belang te zijn. Echter na veredeling is deze informatie wellichtbruikbaar voor toepassing op verschillende informatieniveaus. Wijkteams en met name wijkagentezitten door een gebiedsgebonden manier van werken van alle politiediensten het dichtst bij deze informatie. Zij worden geacht deze informatie ter beschikking te stellen van de overige politiediensten. Toepassing van het concept ‘community policing’ en de daaruit voortvloeiende verbindingen met burgers zijn voorwaardelijk voor informatie-gestuurd politiewerk.

15 Veredeling is het proces waarbij informatie elementen worden gecombineerd tot nieuwe informatie en nieuwe inzichten.

Mission impossible?

47

deze verbindingen onder druk. De gebiedsgebonden taak van de wijkagent vanuit het concept van ‘community policing’ kan op gespannen voet staan met zijn sleutelrol in de informatievoorziening.

chappen.

aan

uikt

dat

p en

r

r, 2003, p. 4).

probeerd

m de misdadigers te pakken, terwijl het bij ‘community policing’ draait om tevreden

van elkaar.

kunnen beide concepten onvoldoende profiteren van elkaars merites. Pas wanneer formatie-gestuurde oplossing onderdeel gaat uitmaken van gebiedsgebonden politiewerk wordt dit

De operationele dimensie van ‘community policing’ werd reeds in verband gebracht met de kenmerken van de presentietheorie. Hieronder wordt deze theorie uitgewerkt. Deze theorie is

het pastorale werk maar krijgt steeds meer een bredere toepassing (Laan, 2003, p. 5). Al eerder is in opleidingen voor wijkagenten de vergelijking met het pastorale werk en

onlijk t als

Enerzijds moet de wijkagent samenwerken met partners en vertegenwoordigers van gemeensHij moet samen met hen problemen analyseren, prioriteren en aanpakken. Anderzijds moet hij verkregen informatie ter beschikking stellen aan de politieorganisatie. Snels (2005, p. 10-11) geeft dat ‘community policing’ door het intensieve contact met de gemeenschap informatie kan ontsluitendie van groot belang kan zijn voor het herkennen van radicalisme en terrorisme. Echter dit mag niet het hoofddoel van ‘community policing’ zijn. Community policing mag niet louter worden gebrom informatie te ontsluiten op basis waarvan aanhoudingen worden gedaan. Als dit wel gebeurt, wordt de basis onder community policing weggeslagen en zullen gemeenschappen minder investerenin een samenwerking met de politie. Zij zullen behoudend zijn in het geven van informatie. De wijkagent kan door de botsing tussen het concept van informatie-gestuurde politie en ‘community policing’ in een spagaat geraken. Terecht merkt het ‘referentiekader gebiedsgebonden politie’ op de wijkagent het onderscheid dient te kennen tussen vertrouwelijke informatie en direct bruikbare opsporingsinformatie en waar nodig burgers in contact brengt met medewerkers van de RID (Navan Os, 2006, p. 29). Zo niet dan komt zijn vertrouwenspositie in gevaar. In de praktijk is dit spanningsveld merkbaar. In Haaglanden blijken er op verschillende bureaus tegenstellingen te ontstaan tussen het wijkgerichte werken en de centrale diensten. Het over en weeonvoldoende respecteren van de verschillende belangen en werkwijzen maakt dat dit verschijnsel de informatiepositie in zijn geheel onder druk zet en zelfs ondermijnt (Timme Ook Tilley (2003, pp. 324-328) ziet deze spagaat. Hij werkt een twintigtal dimensies uit waarbij een aantal op zeer gespannen voet staan met elkaar. Hij duidt dit onder meer op het verschil in doelen diemet beide concepten worden nagestreefd. Zo wordt bij informatie-gestuurd politiewerk geogemeenschappen. Ook de tactiek aanhouden respectievelijk mobilisatie van de gemeenschap staan haaks op elkaar. ‘Community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk zijn zonder meer afhankelijkZolang het echter als twee verschillende concepten wordt gezien, zal het spanningsveld merkbaar blijven bestaan eninspanningsveld hanteerbaar. Het ‘referentiekader gebiedsgebonden politie’ staat deze integratie voor.Om deze reden is referentie tien, ‘wijkagent en informatiegestuurde politie’ opgenomen.

7.5 De presentietheorie

oorspronkelijk afkomstig uit

gebiedsgebonden politiewerk gemaakt. De presentietheorie als zodanig is niet gebruikt (persocontact P. van Os, 24 mei 2006). De presentietheorie wordt door Baart (2001, pp. 10) neergezeeen middel om in contact te komen met mensen. Deze manier van contact maken is volgens de presentietheorie een voorwaarde om signalen op te pikken. Dit hoeven niet persé signalen van terrorisme te zijn, maar dit gaat op voor signalen die duiden op het bestaan van diverse problemen binnen wijken of gemeenschappen.

Mission impossible?

48

7.5.1 De methodiek

De presentietheorie wordt gekenmerkt door een viertal methodische kenmerken (Baart, 2003, pp. 12-13):

• Het eerste methodische kenmerk betreft beweging, plaats en tijd. Dit houdt in dat de wijkpolitie

anaf de straat. De daarbij aansluitende beweging is naar de mensen toe in plaats van omgekeerd. De presentiebeoefenaar houdt zich vrijelijk op in het leefmilieu van betrokkenen, en is

•

oeft rverwijzen of

en en tevens rtrouwen

•

•

at

sign

De presentietheorie maakt duidelijk onderscheid tussen presentie en interventie, waarbij presentie een contactvorm is op basis van wederkerigheid en bij interventie eenzijdigheid van de actie centraal staat.

tie or interventies. Dat legitimatiekader is een noodzakelijke voorwaarde voor een zorgvuldige interventie. De presentie levert bovendien de informatie die

Naast ad van

ssarissen ook de functies signalering en advisering. De functies handhaving, opsporing n noodhulp(verlening) zijn functies met een interveniërend karakter. Signalering daarentegen is een

ffectief ent

als presentiebeoefenaar niet vanuit een pand of een bureau werkt. Hij leidt een zwervend bestaan, v

gemakkelijk aan te klampen. Het ritme van het werken is afgestemd op het leefritme van de betrokkenen. De politie dient aldus in de publieke ruimtes aanwezig te zijn; Het tweede methodische kenmerk betreft ruimte en begrenzing. De wijkpolitie als presentiebeoefenaar is niet louter aanspreekbaar op één probleem, maar er is sprake vandomeinoverschrijding. De beweging naar de kerntaken toe lijkt hiermee te conflicteren. Dit hmijns inziens niet het geval te zijn. Luisteren en vervolgens professioneel dooinschakelen van een andere instantie is een werkwijze die recht doet aan de kerntakhet vertrouwen van de burgers in de politie niet beschadigd. Burgers zullen dankzij dit vemet informatie naar de politie blijven komen en daarmee de informatiepositie blijven versterken; Het derde methodische kenmerk is aansluiting. Er wordt aangesloten bij de leefwereld en levensloop van betrokkenen. Dit betekent dat de wijkpolitie niet vanuit de eigen beleving spreektmaar zich verplaatst in wat de ander bezig houd; Het vierde methodische kenmerk is afstemming en openheid. Doelen liggen niet van te voren vast. De analyse van de problemen, het prioriteren van de problemen en het kiezen van eenaanpak vinden interactief met burgers plaats.

Met bovenstaande methodische kenmerken wordt een basis gelegd voor contact met betrokkenen, dalering mogelijk maakt.

7.5.2 Presentie versus interventie

Presen levert een legitimatiekader vo

benodigd is voor een effectieve interventie. Andersom leidt een effectieve interventie ook tot legitimiteit. De Nederlandse politie vult met het oog op haar wettelijke taakopdracht verschillende functies.de traditionele functies van handhaving, opsporing en noodhulp(verlening) onderscheidt de RaHoofdcommiefunctie die uitgaat van presentie. Interventies doorbreken het natuurlijke patroon van mensen waardoor afwijkend gedrag niet meer waar te nemen is. Interventies wekken ook wantrouwen op, waardoor mensen niet snel geneigd zijn informatie te verstrekken. Interventie en presentie en daarmeetraditionele politiefuncties en signalering staan op gespannen voet met elkaar. Het is daarom de vraag in hoeverre deze functies in één en dezelfde persoon maar ook in één en dezelfde organisatie ekunnen worden uitgevoerd. Immers burgers zien een uniform en niet de interveniërende en de preszijnde diender.

Mission impossible?

49

Dat een wijkagent dit spanningsveld voelt, blijkt zonder meer uit het feit dat sommige wijkagenten bij voorkeur geen aanhouding willen doen in hun eigen wijk of om aan hun bonnenquota te voldoen in en naburige wijk gaan schrijven in plaats van in hun eigen wijk. Een politieman blijft handhaver en

de

Politiemedewerkers worden meer en meer geconfronteerd met wijkbewoners van niet-Nederlandse et moeilijk om zonder kennis van taal, cultuur en Islam een

vertrouwenspositie te verwerven en een geaccepteerde partij te zijn of te worden bij het oplossen van

anpak

it is momenteel niet het geval (Garssen, 006,p. 46). Om dit te bereiken zouden doelen moeten worden gesteld om de representativiteit van de

tie.

rminderen en pvallend in deze is dat

sis

onden Wellicht kan multi-etnisch politiewerk een nieuwe op zich zelf

e minder aan handhaven gaat doen. De politie lijft legitieme handhaver boven alles. Dit geldt expliciet binnen het werken binnen de multi-etnische

en

ezal deze ogenschijnlijk tegenstrijdige functies op een professionele manier moeten combineren. Sterker nog: Door afbreuk te doen aan de rol van handhaver kan een basisvertrouwen in de politie worden geschaad en wordt de politie minder serieus genomen. Juist in probleemwijken dienen een strakke handhaving hand in hand te gaan met probleemoplossing door een samenwerking tussen gemeenschap, de politie en andere professionele partners (WRR, 2005, p. 197).

7.6 Multi-etnisch politiewerk

afkomst en cultuur. Daarbij blijkt h

problemen. Het kennen van de aard en de oorzaak van problemen zonder voldoende kennis en netwerk is eveneens lastig waardoor het vinden van de juiste aanpak wordt bemoeilijkt. Bij de avan cultuurgerelateerde misdrijven als eerwraak, schaking, vrouwenbesnijdenis en islamistisch terrorisme blijkt het ontbreken van een vertrouwenspositie, specifieke cultuurkennis en een functioneel netwerk onontbeerlijk (Timmer, 2003, p. 2). Om aansluiting te vinden bij de multi-etnische samenleving zal de samenstelling van de politie een weergave moeten zijn van de diversiteit in de bevolking. D2bevolking binnen de politie te verhogen. Er moet een streven zijn om etnisch gemengde teams te realiseren. Politiediensten moeten gelijk toegankelijk zijn voor mensen van verschillende etnische groepen (OSCE, 2006, pp. 7-8). Het is geenszins de bedoeling dat een etnisch team op eenzelfde etnische gemeenschap wordt gezet. Het gaat meer om de kruisbestuiving binnen de politieorganisaKennis en know-how van etnische gemeenschappen moet worden gespreid binnen de politieorganisatie en politiemedewerkers moeten op dit punt van elkaar leren. Daarnaast zullen politiemedewerkers moeten worden opgeleid en getraind om relaties op te bouwen met etnische groeperingen. Dit teneinde spanningen tussen etnische groeperingen te veeen succesvolle multi-etnische samenleving te realiseren (OSCE, 2006, p. 8). Omulti-etnisch politiewerk geen zelfstandige plaats heeft verworven binnen het initiële onderwijs. Multi-etnisch politiewerk komt voorbij in enkele kernopgaven, die primair een ander accent hebben. De student heeft daarbij ruimte om in de proeven voorbij te gaan aan het onderwerp multi-etniciteit (Politieacademie, 2003; Politieacademie, 2005; Politieacademie, 2006). Dit terwijl juist aan de bamedewerkers moeten worden doordrongen van het belang van multi-etnisch politiewerk en hiertoe dienen te worden toegerust. Ook op Politie Kennis Net16 heeft multi-etnisch politiewerk geen zelfstandige plaats verworven. Enige informatie is te vinden onder de categorie terrorisme. Etniciteit en terrorisme zijn echter niet onlosmakelijk met elkaar verbstaande categorie vormen op het Politie Kennis Net. Eerder werd al gesteld dat de spanning tussen het concept ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk niet mag leiden tot een politie, dibsamenleving. Het geeft betere resultaten indien de politie primair bij haar hoofdtaken zal blijven

16 Kennis die nodig is voor het uitvoeren van politietaken wordt beschikbaar gemaakt op een landelijk intranet genaamd Politie Kennis Net.

Mission impossible?

50

vanuit deze houding samenwerkt met partners die haar daarin ondersteunen en aanvullen (Timmer, 2003, p. 4).

7.7 Terug en vooruitblik

pten ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk uitgewerkt. De presentietheorie bleek veel overeenkomsten te vertonen met het concept ’community

eerst is dat het spanningsveld ssen ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk. De bespreking van dit spanningsveld

e

aakt ssen ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk of tussen interventie en presentie.

n.

olitie aanwezig zijn. Politiële opleidingen dienen hierop te worden afgestemd. Ook zal de politie

oemde knelpunten? In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op e ervaringen van wijkagenten met betrekking tot het signaleren van indicatoren van islamistisch

In dit hoofdstuk zijn de conce

policing’ en bleek tevens een theoretische aanvulling te kunnen bieden vanuit de ‘communitypolicing’ gedachte betreffende het contact tussen politie en burgers. Dit hoofdstuk bracht verder twee spanningsvelden aan het licht. Allertuleidde tot de volgende paradox. Informatie-gestuurd politiewerk kan niet zonder verbindingen met dbevolking, die ‘community policing’ oplevert. Tegelijkertijd zet informatie-gestuurd politiewerk diezelfde verbindingen onder druk. Het tweede spanningsveld betreft interventie versus presentie. Veel politiële taken zijn interveniërend van aard terwijl signalering uitgaat van het present zijn. Dat wijkpolitie deze spanningsvelden ervaart, wil niet zeggen dat er een keuze moet worden gemtuIntegendeel. Beide concepten moeten een plek krijgen. De spanningsvelden bestaan en het vergt van leden van de wijkpolitie een hoge professionaliteit om een werkbaar evenwicht hierin aan te brenge Ten slotte is het nodig dat kennis, inzicht en vaardigheden van allochtone gemeenschappen binnen de pmeer een afspiegeling moeten worden van de samenleving. Dit betekent dat het aantal allochtone politiemedewerkers omhoog moet. Maar ervaren wijkagenten bovengendradicalisme en terrorisme. Waar mogelijk wordt een relatie gelegd met eerder beschreven knelpunten.

Mission impossible?

51

8 Signaleren van islamistisch radicalisme en terrorisme door wijkagenten

In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe welke knelpunten Nederlandse wijkagenten ervaren bij het signaleren van islamistisch radicalisme en islamistisch terrorisme. Beantwoording van onderzoeksvraag vijf staat centraal. Deze vraag luidt als volgt: Onderzoeksvraag 5: Hoe signaleren Nederlandse wijkagenten islamistisch radicalisme en terrorisme en welke knelpunten ervaren zij daarbij? Ter beantwoording van deze vraag is gesproken met wijkagenten en wijkchefs over het herkenningsproces van genoemde indicatoren. Daarbij is gevraagd naar de organisatie van de wijkpolitie en de taakstelling voor wijkagenten. Ook is gevraagd naar succesfactoren waardoor een wijkagent kan signaleren. Ten slotte zijn de knelpunten uit vorige hoofdstukken besproken en hebben wijkagenten aanvullende knelpunten benoemd.

8.1 Organisatie van de wijkpolitie

Volgens het referentiekader ‘gebiedsgebonden politie’ zou het korps een gemiddelde verhouding van één wijkagent op 5000 inwoners moeten hanteren. Het merendeel van de respondenten geeft aan dat dit bij hen niet het geval is. Doorgaans is dit meer. Eén respondent gaf zelfs aan dat het aantal inwoners in zijn geval 13.000 bedraagt in een niet met andere wijkagenten gedeelde wijk. Op zich hoeft dit niets te betekenen. Immers: Het gaat om een gemiddelde verhouding van 1 wijkagent op 5.000 inwoners. Echter het is dan wel te verwachten dat deze verhouding in probleemwijken minder is en in niet probleemwijken meer. De gebieden waar interviews zijn gehouden zijn echter nu juist de probleemgebieden van deze regio’s. Dit in acht nemende, kan worden gesteld dat niet aan de normering uit het referentiekader wordt voldaan. Dit kan nog worden opgevangen door een sterke ondersteuning van de wijkagent vanuit de wijkteams. Het referentiekader ‘gebiedsgebonden politie’ is gebaseerd op de gedachte dat het hele wijkteam gebiedsgericht werkt. Veel respondenten geven echter aan dat zij het gevoel hebben er in hun wijktaak alleen voor te staan en dat de leden van het wijkteam weliswaar op verzoek van de wijkagent bepaalde klussen op zich nemen, maar zich doorgaans met andere zaken bezig houden. Blijkbaar leeft de gedachte dat gebiedsgebonden werken iets is wat je met het hele team doet en alle processen betreft, niet binnen de wijkteams. Het opbouwen van verbindingen met de buurt is niet iets wat alleen de wijkagent dient te doen. Het hele team zou hieraan moeten werken. In de taakverhouding van de wijkagent is de verhouding wijkgerelateerd werk en overige werkzaamheden tenminste 80:20. Wijkchefs geven in interviews aan deze normering te hanteren. Enkele wijkchefs interpreteren deze verdeelsleutel zelfs als 80% van de tijd in de wijk bezig zijn en 20% overige werkzaamheden. Wijkchefs in alle bezochte regio’s geven aan dat wijkagenten in principe zijn vrijgesteld van noodhulp, recherche en projecten. Wanneer specifieke kennis van de wijkagent benodigd is bij recherche of projecten wordt hiervan afgeweken. Zo kan het gebeuren dat wijkagenten toch participeren in onderzoeken of projecten. Ondanks dat wijkchefs aangeven de verhouding 80:20 te hanteren, komt hier volgens de wijkagenten weinig van terecht. Dit heeft te maken met meerdere oorzaken, die samengevat kunnen worden onder de noemer concurrerende werkzaamheden. Deze komen aan bod in paragraaf 8.4.

Mission impossible?

52

8.2 Taken van de wijkpolitie

Respondenten geven unaniem aan dat de belangrijkste taak van de wijkagent, het vergaren van informatie uit de wijk is en deze ter beschikking stellen aan de organisatie. “Ik ben de Haarlemmerolie, zodat alle onderdelen van het politieapparaat goed kunnen draaien. De olie is de info uit de wijk”. “Van mij wordt verwacht dat ik per taakaccent weet wat er speelt in mijn wijk en dit vertel aan de organisatie”. “Mijn belangrijkste taak is het zijn van een informatiemakelaar. Dit tussen de organisatie en het publiek maar ook tussen de diverse organisatieonderdelen”. “Kennen en gekend worden is het devies”. “Ik moet met info schuiven van en naar mijn interne en externe contacten”. “Het zijn van een informatiebron voor de collega’s”. “Ik moet alles signaleren wat er speelt. Ik moet de ‘deining in de wijk’ in het snotje hebben”. De hiervoor benodigde informatie wordt verkregen door het actief opbouwen en onderhouden van verbinding met de gemeenschappen in de wijk. “Ik moet de lijn met de buurtbewoners open houden”. “Om informatie te krijgen, beschik ik over een netwerk en ben benaderbaar voor nieuwe leden. Ik ben de spin in het web van de wijk”. ”Je moet bekend zijn bij de burgers. Dit is de beste manier om signalen op te pikken”. “Mijn informatie krijg ik van burgers en netwerkpartners. Met netwerkpartners zit ik regelmatig om de tafel”.”Als het netwerk voor je werkt, komt de informatie naar je toe”. Het opbouwen en onderhouden van de netwerkcontacten zijn volgens respondenten voorwaardelijk voor het verkrijgen van informatie. Naast bovengenoemde taak van het zijn van ‘informatiemakelaar’ middels het opbouwen en onderhouden van een netwerk, noemen wijkagenten veel en diverse neventaken. Coaching van collega’s, coördinatie en aansturing van het wijkteam, het opstellen van een wijkscan, bekeuringen uitschrijven, processen verbaal opstellen en evenementen begeleiden zijn voorbeelden hiervan. De drie politiële basistaken, handhaving, noodhulpverlening en opsporing worden genoemd. Opvallend is dat signalering meermalen wordt genoemd als taak, maar advisering slechts éénmaal.

8.3 Succesfactoren

Opvallend is dat respondenten succesfactoren voor het signaleren noemen die kunnen worden gecategoriseerd onder de eerste drie methodische kenmerken uit de presentietheorie. Dit geldt wat respondenten betreft niet alleen voor het signaleren van radicalisme en terrorisme maar voor een breed palet aan wat er speelt binnen de wijk. Het eerste methodische kenmerk uit de presentietheorie betreft beweging, plaats en tijd. Dit houdt in dat de wijkpolitie als presentiebeoefenaar niet vanuit een pand of een bureau werkt. Hij leidt een bestaan, vanaf de straat. “Ik ben zichtbaar op straat. Dan maak je contact”. “Ik krijg alleen informatie als ik aanwezig en aanspreekbaar ben”. “Om te kennen en gekend te worden, moet je dichtbij de mensen zijn”. “Als burgers mijn voice-mail inspreken bel ik altijd terug, betrouwbaar zijn is belangrijk”. “Als ik dienst heb, ben ik telefonisch bereikbaar en heb ik tijd voor de bewoners”. Het tweede methodische kenmerk betreft ruimte en begrenzing. De wijkpolitie als presentiebeoefenaar is niet louter aanspreekbaar op één probleem, maar werkt domein overschrijdend. “Men kan bij mij terecht voor alle problemen. Niet dat ik overal mee kan helpen. Maar ik kan wel begrip tonen en ze doorverwijzen naar andere hulpverleners”. “Het is belangrijk dat ik alles aanneem en zonodig doorverwijs”. “Je moet in eerste instantie willen helpen in plaats van direct duidelijk maken wat je allemaal niet doet”.

Mission impossible?

53

Het derde methodische kenmerk is aansluiting. Er wordt aangesloten bij de leefwereld en levensloop van betrokkenen. ”De winter is een slechte periode. De mensen zitten dan binnen en je spreekt op straat zelden iemand”. “Het is van groot belang dat je praat over de dingen die hen bezighoudt”. “Ik verander mijn dienst regelmatig van bijvoorbeeld vroeg naar laat omdat ik dan weet dat ik bepaalde figuren tegenkom in de wijk”. Naast de genoemde elementen uit de presentietheorie noemen wijkagenten tevens duidelijk normstellend gedrag als succesfactor. Dit als aanvulling op bovenstaande. “Het is belangrijk om grenzen aan te geven, en bij overschrijding ook op te treden”. “Ik doe veel voor de bewoners, maar ze moeten niet de indruk krijgen dat ze een loopje met me kunnen nemen”. “Het is belangrijk om altijd en consequent aan te spreken op fout gedrag”.

8.4 Concurrerende werkzaamheden

“Als de Dom omvalt moeten we daar allemaal naartoe”. Hiermee doelde één van de Utrechtse respondenten op de impact die de waan van de dag heeft op het signaleren van radicalisme en terrorisme. Andere respondenten bevestigen dit beeld. Incidenten die direct aandacht vragen van de wijkagenten houden hen af van het present zijn. Hierdoor zijn zij minder in staat verbindingen op te bouwen en te onderhouden met bewoners en indicatoren van radicalisme en terrorisme te herkennen en op te vangen. Respondenten geven verder aan dat zij door capaciteitstekort worden ingezet voor zeer uiteenlopende projecten. “Mijn wijk is een urgentiewijk. Dit betekent dat niet alleen de prio 1 meldingen, maar dat ook alle verdachte situaties binnen tien minuten moeten worden gereden. Om dit te kunnen, rijdt er een extra auto, met onder meer een wijkagent. De gedachte is dat je tijdens zo’n dienst naast de meldingen ook aan je wijkwerk toekomt. Dat is niet het geval. Er zijn teveel auto- en woninginbraken, vernielingen en overlast waar wij op moeten rijden, waardoor je continu brandjes aan het blussen bent”. Ook eisen recherchewerkzaamheden tijd op van wijkagenten. Zij participeren in lopende recherchezaken vanwege hun lokale bekendheid. Wijkchefs en wijkagenten zien het feit dat wijkagenten specifieke kennis inbrengen als reden voor deelname aan recherchezaken. Toch blijft het in de praktijk niet bij informatie inbrengen en kost het de wijkagent meer tijd dan gedacht. “Als ik iemand voor een verhoor moet bijpraten, dan kan ik het verhoor vaak net zo goed zelf doen. Dat kost me net zoveel tijd”. “In een onderzoek moet je kunnen anticiperen op nieuwe feiten en omstandigheden. Ik weet van te voren dus niet welke aanvullende informatie naar boven komt en dus ook niet welke informatie van mij van belang is voor het onderzoek. Dus ik ben bij het hele onderzoek van begin tot einde betrokken”. “ Uiteindelijk komt het erop neer dat wij leidend zijn in het onderzoek.” Daarnaast geven enkele respondenten aan regelmatig plankzaken17 te moeten wegwerken. “We worden als district afgerekend als er teveel plankzaken liggen. Om het aantal plankzaken naar beneden te brengen, moet iedereen helpen. Met als gevolg dat je soms dagen met plankzaken bezig bent. Mij zie je dan niet in de wijk”. Het politiewerk vergt veel administratieve werkzaamheden, aldus de respondenten. Zo moeten wijkagenten zich inlezen in de gebeurtenissen, die hebben plaatsgevonden tijdens eerdere diensten. Een respondent beschrijft zijn dag als volgt: “Als ik aan het begin van de dienst op het bureau kom, 17 Het gaat hier om aangiften van misdrijven waarbij opsporingsindicatie aanwezig zijn maar waarop nog geen onderzoek is gestart.

Mission impossible?

54

dan bekijk ik eerst de voor mij nieuwe dagrapportages. Daarin staat onvoldoende informatie, dus moet ik het systeem in om bij enkele gebeurtenissen meer informatie te zoeken. Dan hebben we nog de briefing. Vervolgens moet ik mijn mail wegwerken en dat zijn er zo’n 40 per dag. Ook zijn er mensen binnen en buiten de organisatie die ik moet terugbellen. Dus telefoneren. Na een paar uur op het bureau kan ik pas mijn wijk in. Mijn werkzaamheden in de wijk moet ik natuurlijk registreren, dus terug op het bureau moet ik kloppen18. Ook moet ik informatie voor de briefing klaarzetten. Feitelijk ben ik nog geen kwart van mijn werkdag op straat”. “Er wordt via de mail, het internet en het bedrijfssysteem zoveel informatie aangeboden, dat ik de hele dag zou kunnen lezen. Dat kan natuurlijk niet. Maar van mij wordt wel verwacht dat ik van alles op de hoogte ben”. Ook geven respondenten aan dat zij hun targets moeten halen, welke hun afleiden van het opbouwen van verbindingen en daarmee het waarnemen van indicatoren. Deze targets bestaan onder meer uit het schrijven van bekeuringen, opstellen dossiers inzake artikel 8 WVW19 en Halt bemiddelingen20. In onderstaande tabel wordt duidelijk hoe vaak respondenten elke categorie van concurrerende werkzaamheden hebben genoemd. Hier geldt dat maximaal een score van 20 per categorie kan worden behaald. Dit in verband met het aantal respondenten. Tabel 4: Score concurrerende werkzaamheden

Omschrijving concurrerende werkzaamheden score (maximaal = 20) De waan van de dag / incidenten 9 Participeren in projecten 5 Participeren in lopende onderzoeken / recherche 7 Plankzaken wegwerken 2 Administratie 11 Targets halen 6 Hoe komt het nu dat de wijkagent voor zoveel verschillende zaken wordt ingezet en daarmee voorbij wordt gegaan aan zijn primaire taakstelling. Een van de respondenten zegt hierover het volgende: “Als ik niet in mijn wijk ben, merk je daar niet direct wat van. Pas op de lange termijn betaalt dat zich uit. Maar hier wordt korte termijn gedacht. Er is nu iemand nodig. De wijkagent missen we niet direct. Dus hem trekken we weg. Er wordt geen echte keuze gemaakt voor wijkgericht werken. De wijkagent wordt gebruikt om het gebrek aan capaciteit te vullen. Dit ten koste van de wijkzorg. Terwijl er nooit een noodhulper wordt weggetrokken om de wijkzorg te vullen”. Dit beeld wordt door bijna alle respondenten onderschreven.

8.5 Kennis van indicatoren en locaties

Respondenten geven in de interviews aan niet op de hoogte te zijn van indicatoren van radicalisme en terrorisme. De 3 I’s en de 6 V’s als zodanig worden geen enkele keer genoemd. Geen van de respondenten is bekend met deze indeling. Wel noemen wijkagenten voorbeelden die kunnen worden gecategoriseerd onder één van de indicatoren (I’s en V’s). Dit is dan gebaseerd op logisch nadenken, eigen ervaring of de media. Hierin is men echter verre van volledig en even vaak geven wijkagenten aan geen enkel idee te hebben waar ze op moeten letten. Dit terwijl de 3 I’s en de 6 V’s de set 18 Hiermee doelt de respondent op het invoeren van informatie in de computer. 19 Dit betreft het opmaken van een dossier voor het besturen van een motorvoertuig, terwijl het alcoholgehalte van de adem dan wel het bloed te hoog is. 20 Dit betreft het aanbrengen van jeugdige plegers van strafbare feiten bij het bureau Halt waar ze een alternatieve taakstraf krijgen en daarmee een justitiële aantekening voorkomen.

Mission impossible?

55

indicatoren van het moment is (NCTb, 2005-a) en onderdeel uitmaakt van de meeste onderwijsprogramma’s. Onderstaande tabellen geven een indruk van dit kennistekort. Elke respondent kan zorgen voor maximaal 1 score op elke indicator. Wat opvalt in de tabellen is dat respondenten beter in staat zijn om indicatoren van radicalisme dan indicatoren van terrorisme te benoemen. Verder scoort de indicator identiteit en uiterlijk het hoogst. Dit komt doordat de baard veelvuldig wordt genoemd. Tabel 5: Score wijkagenten op de 3 I's

3 I’s score (maximaal = 20 per I) Ideologie 8 (Indicaties van) gedrag 8 (Identiteit en) uiterlijk 12

Tabel 6: Score wijkagenten op de 6 V's

6 V’s Score (maximaal = 20 per V) Valuta 2 Verblijf 4 Voorbereiding 2 Voorwerpen 2 Vervoer 3 Valse documenten 1 Dat het kennisniveau in deze tekort schiet, wijten respondenten aan het feit dat ze de opleiding terrorisme niet hebben gevolgd. Enkelen gaven ten onrechte aan dat er binnen hun korps geen opleidingen op dit gebied worden aangeboden. Anderen gaven aan dat de opleiding niet verplicht was en dat ze door de drukte van het dagelijkse werk niet zijn gegaan. Respondenten die de opleiding wel hebben gevolgd, geven aan dat de opleidingen te algemeen zijn. De opleiding blijft hangen in het overbrengen van het bewustzijn dat radicalisme en terrorisme een issue is. Men ervaart de opleiding als slechts een bewustwordingscursus en niet als feitelijke aanzet tot operationalisering. Verder geven respondenten aan dat men de kennis, die wordt aangereikt op de opleiding allang eigen heeft gemaakt via de kranten, internet, televisie en radio. Men weet al dat er een dreiging van radicalisme en terrorisme uitgaat. De opleiding is volgens respondenten door de tijd ingehaald. Als een opleiding wordt ontwikkeld om het hoofd te kunnen bieden aan een actuele dreiging en het duurt vervolgens meer dan een half jaar voordat de opleiding start, dan heeft de wijkagent reeds verdieping gezocht rond dit thema. De opleiding sluit niet meer aan bij het kennisniveau van de wijkagenten. Mijns inziens loop je door de lange ontwikkelperiode van het opleidingsprogramma bovendien de kans dat aangeboden kennis niet meer actueel is. Zo nam een jaar geleden rekrutering een centrale rol in binnen het radicaliseringsproces. De laatste inzichten laten zien dat zelfontbranding momenteel een aanzienlijke rol speelt in het radicaliseringsproces. Respondenten benoemen zonder problemen de risico locaties voor radicalisme. Men noemt de locaties waar wordt gerekruteerd en de locaties waar wordt gejihadiseerd. Dit is anders bij het noemen van risico locaties voor terrorisme. De aangewezen risico-objecten, dat wil zeggen objecten die behoren tot de aangewezen acht bedrijfssectoren, worden slechts incidenteel genoemd. De respondenten zijn niet bekend met het alerteringssysteem en de meeste respondenten zijn niet bekend met de risico-objecten. Respondenten zijn wel erg creatief in het bedenken van mogelijke doelwitten van terrorisme. Met name winkelcentra worden vaak door hen genoemd.

Mission impossible?

56

8.6 Kennis van de lokale gemeenschappen

In hoofdstuk 7 werd gesteld dat kennis, vaardigheden en inzichten met betrekking tot het werken in een multiculturele samenleving van groot belang is. Respondenten geven aan dat zij op dit punt een knelpunt ervaren. Het niet spreken van dezelfde taal wordt door respondenten genoemd als barrière om in contact te komen met allochtone bevolkingsgroepen. “Veel allochtonen spreken geen of slecht Nederlands. Dit geldt met name voor de oudere allochtonen. Als ik met hen in gesprek wil, betekent dit dat hun kinderen vaak moeten tolken, wat het contact niet bevordert. Bovendien gaan veel gesprekken juist over het gedrag van hun kinderen”. Ook geven respondenten aan dat de allochtone gemeenschappen erg gesloten zijn. “Ik word niet uitgenodigd op vergaderingen en bijeenkomsten. De problemen handelen ze liever zelf af. Het lijkt wel alsof ze zich voor hun problemen schamen of ons niet vertrouwen”. “Het enige waarvoor ik wordt uitgenodigd is het suikerfeest”. Hiertegenover staan enkele respondenten die juist aangeven dat allochtone gemeenschappen juist heel open zijn. “Ik bezoek allochtone gezinnen. Ik word daar altijd hartelijk ontvangen. Ik probeer dan altijd op de foto te gaan met het gezin. Zo weet ik precies wie in welk gezin thuis hoort. Bovendien krijg ik een goed beeld van hoe het er in het gezin aan toegaat en weten ze mij later ook weer te vinden”. Respondenten geven aan dat zij te weinig kennis hebben van de allochtone bevolkingsgroepen in hun wijk. “Ik weet niet waar ik op moet letten. Ik weet niet wat normaal is en wat afwijkend is binnen een vreemde cultuur. Voor mij is de hele cultuur afwijkend. Als je onbekend bent met een cultuur lijkt alles afwijkend, terwijl het binnen die gemeenschap heel gewoon is”. Ook al zijn enkelen geschoold in het herkennen van indicatoren van radicalisme en terrorisme. Zij zijn niet in staat om dit in een juiste context te plaatsen zonder kennis van de cultuur. Dit levert het gevaar van misclassificatie op. Deze context kan worden aangeboden door specialistische afdelingen bij de politie op het gebied van multi-etnisch politiewerk. In Utrecht bestaat er een Regionaal Expertisecentrum Diversiteit, dat onder meer trainingen verzorgd aan personeel over de cultuur en de bijbehorende omgangsvormen van allochtone gemeenschappen. Ook bieden zij informatie aan op het intranet. Echter slechts één van de Utrechtse wijkagenten had training ontvangen van dit bureau. Met het internet materiaal was men niet bekend. In onderstaande tabel zijn de cultuur gerelateerde knelpunten nogmaals uiteengezet met het aantal maal dat respondenten een item hebben genoemd. Met name het tekort aan kennis, vaardigheden en inzicht in de specifieke cultuur van allochtone gemeenschappen wordt vaak genoemd. Tabel 7: Score cultuur gerelateerde knelpunten

Omschrijving cultuur gerelateerd knelpunt score (maximaal = 20) Taalbarrière 4 Gesloten allochtone gemeenschappen 3 Tekort aan kennis van allochtone culturen 11 Het beeld ontstaat dat de politieorganisatie plotseling geconfronteerd werd met de actualiteit van islamistisch terrorisme. Vervolgens is specifiek daarop kennis aangeboden bij de medewerkers. Dit terwijl de basis voor deze kennis ontbreekt. Men zou moeten beginnen met het aanreiken van kennis over de culturen die vertegenwoordigd zijn in de wijken. Op deze kennis kan verder worden gebouwd. Hierin kan een Regionaal Expertisecentrum Diversiteit een grote rol spelen. Deze dient zich dan wel sterk te profileren binnen de organisatie. Trainingen voor wijkagenten mogen niet vrijblijvend zijn.

Mission impossible?

57

Dat informatie contextloos wordt overgedragen, geldt niet alleen voor radicalisme en terrorisme, maar voor allerlei cultuurgerelateerde misdrijven. Met een juiste basiskennis kan eenvoudiger worden uitgebouwd en is een politiemedewerker eerder ook zelfstandig in staat om op een juiste wijze op een cultuur gerelateerd misdrijf te anticiperen. We zouden toe moeten naar een zogenaamde adaptieve organisatie, een organisatie met een kern die de politieorganisatie een basis biedt voor een diverse probleemoplossing. Deze basis bestaat dan uit kennis, vaardigheden en inzichten over de cultuur van gemeenschappen met wie de politie werkt aan veiligheid. Nieuwe vormen van criminaliteit kan de politie nu snel plaatsen binnen de reeds verworven kennis van de gemeenschappen. Figuur 4: Van ad hoc naar adaptief

8.7 Het formele en informele netwerk van de wijkagent

Bij de beschrijving van het netwerk worden door respondenten twee verschillende netwerken beschreven. Deze netwerken duid ik aan met het formele netwerk en het informele netwerk. Het formele netwerk wordt gekenmerkt door een zakelijke benadering van het netwerk. De wijkagent bouwt zijn netwerk op basis van de overlegstructuren met de ketenpartners en op basis van de contacten die hij bij de uitvoering van de politietaak opdoet. Naast de ketenpartners heeft hij dan ook alleen contact met daders, slachtoffers en getuigen van misdrijven. De vaak meerdere overlegstructuren waarin de wijkagent participeert zijn ketenpartners als woningbouwverenigingen, welzijnsorganisaties, buurtverenigingen, bewonerscommissies, moskeebesturen, gezondheidszorg Het informele netwerk wordt gekenmerkt door het vaak genoemde ‘praatje pot’ met de bewoners uit de wijk die je ontmoet wanneer je in de wijk aanwezig bent. Veel respondenten geven aan dat zij door de omvang van de wijk in combinatie met de werkdruk en eerdergenoemde concurrerende werkzaamheden, niet toekomen aan het onderhouden van een informeel netwerk. De focus ligt voor sommigen noodgedwongen op het formele netwerk. Andere respondenten geven aan zich bewust te beperken tot het formele netwerk. Daarbij geven ze aan dat ze toch niet met iedereen contact kunnen hebben en dat met actieve participatie in het formele netwerk toch een breed beeld van de wijk wordt verkregen. Op de vraag welk netwerk het meeste informatie oplevert, wordt een divers beeld verkregen.

Mission impossible?

58

Tabel 8: Score genereren van informatie per netwerk

Omschrijving score (maximaal = 20) Formeel netwerk genereert het meeste informatie 9 Informeel netwerk genereert het meeste informatie 7 Beide netwerken genereren evenveel informatie 2 Een knelpunt dat respondenten ervaren met betrekking tot zowel het formele als het informele netwerk is dat in veel wijken deze nog in opbouw zijn. Van de 16 wijkagenten gaven er maar liefst 7 aan dat het netwerk nog in opbouw is, omdat ze nog maar kort wijkagent zijn of onlangs zijn gewisseld van wijk. Respondenten geven aan dat pas na een jaar een netwerk is opgebouwd dat functioneert.

8.8 Informatiedeling

Terugkerend thema bij de interviews is het gebrek aan informatiedeling met andere afdelingen. Opvallend hierbij is dat niet alleen de AIVD en de RID worden genoemd, maar dat ook de recherche veelvuldig wordt genoemd. De respondenten geven aan voordelen te zien in een uitgebreidere informatiedeling met deze diensten en wel om vier redenen: • Wijkagenten hebben meer bruikbare informatie dan de informatiediensten van hen krijgen. Dit

komt omdat de zoekvraag van de informatiediensten contextloos wordt uitgezet bij de wijkagent. De wijkagent geeft sec antwoord op deze vraag, terwijl hij met inachtneming van de context en zijn kennis van de wijk meer bruikbare kennis kan aandragen dan nu het geval is. “We krijgen wel eens de vraag om kentekens te noteren. Maar dan weet je niet waar het over gaat. Hoor ik later dat er een vermoeden bestond dat er huiskamerbijeenkomsten werden gehouden. Nou, ken ik die bewoners goed en van huiskamerbijeenkomsten was helemaal geen sprake. Het ging om buurtoverleg”. “Bij een verzoek van de RID geef ik antwoord op hun vraag. Ik denk dat ik veel meer kan vertellen, als ik weet waar het over gaat, maar dat krijg je niet te horen”. “Als ik weet wat er aan onderzoeken draaien, kan ik keuzes in mijn werk daar op aanpassen. Normaal gesproken doe ik een overlast blaffende hond telefonisch af. Maar als het interessant is om eens een kijkje te nemen bij de eigenaar van de hond, ga ik daar natuurlijk langs. Maar dan moet ik wel weten of die man in de belangstelling staat van de RID”;

• De motivatie van de wijkagent om informatie te verstrekken zal toenemen. Wijkagenten horen zelden iets terug van de informatiediensten. Zij geven aan hierdoor gedemotiveerd te raken. “Als je elke keer braaf informatie verstrekt en je hoort nooit wat terug, denk je ook van waarvoor doe ik het eigenlijk. Het zou wel leuk zijn als je eens wat terughoorde. Ik snap ook wel dat ze niet in detail kunnen treden, maar een bericht terug zou wel leuk wezen”;

• De alertheid van de wijkagent zal toenemen. Wanneer een wijkagent op eigen initiatief informatie verstrekt aan de informatiediensten, zal door een terugkoppeling van de bruikbaarheid en relevantie van de informatie, de wijkagent beter in staat zijn te bepalen welke informatie hij naar de diensten moet communiceren. “Ik heb wel eens melding gemaakt van mensen waarvan ik vermoed dat ze radicaliseren. Maar ik heb geen flauw idee of ze21 daar wat mee konden”;

• De wijkagent krijgt zo meer kennis van wat er in zijn wijk speelt of gaat spelen. Hij wordt aangesproken door bewoners betreffende alle politie activiteiten in die wijk. Dus ook over acties die zijn gebaseerd op informatie van de informatiediensten. Als hij niet eens weet van die acties, nemen burgers hem dan nog wel serieus? “Ik zou het erg fijn vinden als ik terugkoppeling krijg over wat er in mijn wijk voor acties zijn. Burgers hebben eens melding gemaakt van een auto die stond te posten. Bleek het een auto van het observatieteam te zijn. Ja, dat wil je wel graag weten”.

21 De respondent doelde met ‘ze’ op de RID.

Mission impossible?

59

“Het Arrestatie Team heeft eens een inval gedaan. Ik wist daar helemaal niets van. Dus ik loop in mijn wijk en moet door buurtbewoners worden geïnformeerd over deze actie. Dan voel ik me echt lullig”.

Als het gaat om de informatiedeling door wijkagenten ervaren de meeste respondenten het eerder beschreven spanningveld tussen ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk. Dit resulteert in een behoudendheid ten opzichte van het doorgeven van informatie aan informatiediensten. “Ik ben voorzichtig met het doorspelen van informatie. Ik heb meermalen meegemaakt dat er actie in de wijk werd ondernomen op basis van mijn door mij aangeleverde informatie. Nou, die mensen zijn echt niet gek. Die weten dat de informatie van mij komt en vertellen mij de volgende keer niets meer”. “Als Piet mij vertelt dat Kees een mitrailleur thuis heeft liggen en vervolgens stapt bij Kees het Arrestatie Team binnen, dan heeft Piet een blauw oog en krijg ik van Piet nooit meer wat te horen. Dat maakt het wijkagent zijn zo lastig”. Slechts een enkeling geeft aan hier geen moeite mee te hebben. “Iedereen weet dat ik een diender ben. En ik maak ze ook altijd heel duidelijk, dat als ik iets hoor wat niet door de beugel kan, dat ik er dan wat mee moet doen naar de organisatie toe. Als ze het dan niet meer willen vertellen, geef ik aan dat ze altijd nog bij de Regionale Criminele Inlichtingen Eenheid (RCIE) of bij ‘Meld Misdaad Anoniem’ terecht kunnen. Daar ben ik heel duidelijk in”. In onderstaande tabel wordt aangegeven door hoeveel respondenten bovenstaande knelpunten worden genoemd. Tabel 9: Score knelpunten informatiedeling

Omschrijving knelpunten informatiedeling score (maximaal = 20) Onvoldoende informatiedeling door informatiediensten

12

Spanningsveld tussen ‘community policing’ en informatie-gestuurde opsporing

13

8.9 Aansturing

Twee wijkchefs geven aan dat zij niet beoordelen op de informatie die de wijkagent produceert. Dit terwijl zij de wijkagent wel zien als de informatiemakelaar tussen de organisatie en de gemeenschappen. De andere twee wijkchefs geven aan dat zij de hoeveelheid meldingen meenemen in de beoordeling. Let wel. Het gaat hier dus om de kwantiteit en niet om de kwaliteit van de aangebrachte informatie. Eén van de wijkchefs zei het als volgt: “Wijkagenten worden beoordeeld op het aantal tobiassen, het aantal verbalen, het aantal schade bemiddelingen, het aantal papos stukken, het aantal mutaties, het aantal meldingen bij de informatiediensten en de mate waarin zij de briefing vullen”. Kwaliteit van de informatie wordt niet meegenomen. De beoordeling op basis van kwaliteit is ook erg lastig. De informatiestroom van de wijkagent vindt namelijk plaats in isolatie van de chef. Eén van de wijkchefs geeft het volgende aan: “Ik heb geen idee wat er aan meldingen door de wijkagenten bij de informatiediensten wordt gedaan. Ik krijg daar geen terugkoppeling van. Dat hele gedoe rond terrorisme is zo schimmig als ik weet niet wat. Ik kan ze daar dus ook niet op beoordelen”.

Mission impossible?

60

8.10 Presentie versus interventie

Het in het vorige hoofdstuk besproken spanningsveld tussen interveniërend optreden en present zijn, wordt door de meeste respondenten ervaren. Dat betreft allereerst het optreden van de wijkagent zelf. Hij ervaart een spanning tussen de vertrouwenspositie die hij bij de burgers heeft en het schrijven van bonnen voor wijkbewoners en het aanhouden van wijkbewoners. Daarnaast kan hij dit spanningsveld ervaren wanneer collega’s in de wijk optreden. Hij wordt aangesproken door wijkbewoners over het repressief optreden van collega’s uit het wijkteam. Een respondent gaf dat als volgt aan: “Burgers kunnen al moeilijk begrijpen dat een agent knakt voor een eenvoudige verkeersovertreding. Als vervolgens de burger geen legitimatie kan tonen en diezelfde agent geeft daarvoor ook een bekeuring, dan begrijpt de burger het helemaal niet meer. Zeker wanneer het gaat om een voor de agent bekende buurtbewoner. Van dit soort optreden door collega’s heb ik veel last”. De prestatiecontracten, die korpsen en dus ook medewerkers verplichten tot het schrijven van een bepaald aantal bekeuringen, worden genoemd als factor die onredelijk en daarmee onbegrijpelijk politieoptreden bevordert. “Laatst kwam ik in de wijk collega’s uit het wijkteam tegen. Ze waren aan het laseren op een 50 kilometer weg. Goed voor de cijfers. Bij een lichte overschrijding tot 60 kilometer per uur is er op die weg echt geen sprake van een gevaarszetting. Dus die burger begrijpt dan ook niet dat hij een bekeuring krijgt”. In het kader van bovengenoemd spanningsveld noemen enkele respondenten dat het afgeven van een duidelijk en eenduidig signaal naar bewoners goed doet. Men geeft aan dat het belangrijk is om aan te geven waar de grenzen liggen. Burgers moeten begrijpen dat de politie een handhavende taak heeft en bij normoverschrijdingen corrigerend moeten optreden. Daarbij moet de politie interventie wel door de burger te begrijpen zijn. Daarvan is volgens respondenten niet altijd sprake. Wellicht is dit mede het gevolg van het feit dat leden van wijkteams zich nog altijd meer als noodhulper of surveillant zien dan als wijkpolitie, aldus de respondenten. Het contact met een burger hoeft niet onder druk te staan wanneer het politieoptreden wordt begrepen.

8.11 Terug en vooruitblik

In dit hoofdstuk zijn veel knelpunten behandeld, die herkenning van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme in de weg staan. In tegenstelling tot eerdere hoofdstukken gaat het hier om de knelpunten zoals ervaren door de wijkagenten. Deze knelpunten zijn de volgende: Concurrerende werkzaamheden. Wijkagenten participeren in projecten, recherche onderzoeken en noodhulp. Ook worden zij ingezet voor het wegwerken van plankzaken. Capaciteitsproblemen lijken altijd ten koste te gaan van het wijkgericht werken. Naast genoemde werkzaamheden die de wijkagent als gevolg van gebrek aan capaciteit moet verrichten, wordt hij ook nog afgeleid van zijn wijkgericht werk door administratieve werkzaamheden en het halen van opgelegde targets als het uitschrijven van bekeuringen en het opstellen van processen verbaal. Wijkagenten blijken onvoldoende te zijn toegerust met kennis van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme om deze waar te nemen. De oorzaak is enerzijds gelegen in het feit dat de opleiding, die wijkagenten van kennis zou moeten voorzien in de meeste regio’s vrijblijvend is en anderzijds in het feit dat de inhoud van de opleiding is te algemeen van aard, niet aansluit bij het kennisniveau van de wijkagent en niet meer actueel is. Wijkagenten zijn onvoldoende toegerust met kennis, vaardigheden en inzichten over de etnische bevolkingsgroepen in hun wijk. Zij ondervinden problemen in het maken van contact met deze

Mission impossible?

61

gemeenschappen. Daarnaast kunnen zij ‘normaal’ gedrag niet onderscheiden van ‘afwijkend’ gedrag omdat zij de cultuur onvoldoende kennen. Dit bemoeilijkt het juist classificeren van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme. Men heeft wellicht wel de kennis van indicatoren maar geen kennis van de context, waardoor zaken verkeerd kunnen worden geïnterpreteerd. De informatie uitwisseling is onvoldoende als gevolg van het spanningsveld tussen informatie-gestuurd politiewerk en ‘community policing’. De verbindingen die ‘community policing’ tot stand brengt zijn onmisbaar voor informatiegestuurde politie en tegelijkertijd zet informatiegestuurde politie diezelfde verbindingen onder druk. Als samenwerkingspartners en burgers de indruk krijgen dat informatie wordt doorgespeeld, dan komt de relatie met de politie onder druk te staan. Wijkagenten ervaren dit spanningsveld en het maakt hen voorzichtig met het doorspelen van informatie richting de informatiediensten. Wijkagenten geven aan dat zij veel meer informatie kunnen aanreiken als zij bij een vraag van de RID ook een stuk context van de vraag meekrijgen. Bovendien motiveert een reactie om vaker informatie te delen. Ten slotte verneemt een wijkagent zelden wat voor acties er in zijn wijk plaatsvinden op basis van informatie van de informatiediensten. Hierdoor kan zijn positie onder druk komen te staan. Tussen present zijn en repressief optreden zit een spanningsveld. Om informatie te krijgen moet je present zijn. Een actie van repressieve aard wordt altijd als een interventie ervaren. Dit spanningsveld zal blijven bestaan. Immers politiewerk is voor een groot deel repressief. Aansturing op de informatie uitwisseling vindt niet overal plaats en als het plaats vindt slechts op basis van kwantiteit. Leidinggevenden hebben geen zicht op wat hun medewerkers overdragen aan de informatiediensten. Op die manier kan er niet op worden gestuurd. Al deze knelpunten wekken de indruk dat wijkagenten niet in staat zijn om indicatoren van islamistisch radicalisme te signaleren. Elf respondenten geven ook aan dat zij de verwachting van het herkennen, niet kunnen waarmaken. Zij geven aan niet in staat te zijn indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme te herkennen. In het volgende hoofdstuk zal de balans worden opgemaakt naar aanleiding van al het voorgaande en zullen aanbevelingen worden geformuleerd.

Mission impossible?

62

9 Conclusies en aanbevelingen

De diepere oorzaak van islamistisch radicalisme en terrorisme is gelegen in het feit dat bevolkingsgroepen zich gemarginaliseerd voelen en politiek cultureel gemotiveerd verzet tonen tegen de westerse maatschappij. Vanuit dit gevoel kunnen radicale invloeden via rekrutering, jihadisering en zelfontbranding een effect sorteren. Zo kan een radicaliseringsproces worden ingegaan dat uiteindelijk zou kunnen uitmonden in een terroristische aanslag. Om dit proces in een zo vroeg mogelijk stadium te kunnen herkennen en daarop actie te kunnen ondernemen, is de wijkpolitie met zijn verbindingen in de wijk van groot belang. Deze wijkpolitie ondervindt problemen bij het signaleren van islamistisch radicalisme en terrorisme en bij het hanteren van de informatie die dit oplevert. De centrale hypothese dat wijkagenten niet in staat zijn om islamistisch radicalisme en terrorisme te signaleren, wordt bevestigd door de vele knelpunten die wijkagenten in dit proces aangeven. Onderhouden van het netwerk van de wijkpolitie Het eerste probleem betreft het opbouwen van het netwerk door de wijkagent. Netwerken blijken nogal eens in de opbouwfase te zitten doordat wijkagenten wisselen van wijk of zelfs van functie. Doordat deze netwerken nog niet maximaal operationeel zijn, kunnen deze netwerken ook niet maximaal informatie opleveren. Netwerkcontacten zouden moeten worden overgedragen van de ene wijkagent op de andere wijkagent. Of wijkagenten zouden hun wijken en daarmee hun netwerken moeten delen, zoals in enkele regio’s reeds het geval is. Hiermee blijven netwerken functioneren als een wijkagent van werkplek verandert. Het tweede probleem betreft het onderhouden van het netwerk. Wijkagenten hebben doorgaans geen tijd om het informele netwerk te onderhouden en moeten zich beperken tot het formele netwerk. Dit komt door de vele concurrerende werkzaamheden die van de wijkagent worden verwacht, waaronder het reageren op onverwachte incidenten, het afhandelen van administratie, het participeren in projecten of het bijspringen in de noodhulp of de recherche. Nog nadrukkelijker zouden wijkagenten moeten worden vrijgehouden voor wijkgerelateerd politiewerk. Capaciteitsproblemen moeten structureel worden opgelost, waardoor wijkagenten niet meer worden weggetrokken naar noodhulp of recherche. Ook kan de wijkagent worden ontlast door het wijkteam te doordringen van het feit dat zij allemaal wijkgericht werken. Het wijkteam zal als één geheel moeten opereren en indien nodig werk van elkaar moeten overnemen. Als de wijkagent bepaalde belangrijke contacten moet laten liggen, dienen deze te worden overgenomen door wijkteamleden. Dat de wijkagent niet aan zijn informele netwerk toekomt, betekent ook dat hij minder op straat is om zelf rechtstreeks waar te nemen. Ook hier kan het wijkteam bijspringen. Een politiële ‘mindset’ dat wijkpolitie, dat wil zeggen zowel wijkagenten als wijkteamleden, gezamenlijk werken aan het opbouwen en onderhouden van verbindingen met gemeenschappen is onmisbaar.

Mission impossible?

63

Verbeteren van kennis, vaardigheden en inzichten van de wijkpolitie Wijkagenten blijken onvoldoende kennis te hebben van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme om deze waar te nemen. Ook kunnen ze mogelijke doelwitten van aanslagen, de risico-objecten als het gaat om terrorisme, niet benoemen. Hiervoor zijn een tweetal oorzaken te geven met bijbehorende aanbevelingen. De eerste oorzaak is gelegen in het feit dat de opleiding, die wijkagenten van kennis zou moeten voorzien in de meeste regio’s vrijblijvend is. Door de drukte van het werk zien wijkagenten af van deelname. Deelname aan opleidingen op het gebied van radicalisme en terrorisme moet verplicht zijn. Mocht dit gezien de aard van het werk toch niet mogelijk zijn dan zal een internetmodule zoals in het Utrechtse wellicht uitkomst bieden. Uiteraard zal deelname hieraan ook niet vrijblijvend mogen zijn. De tweede oorzaak betreft de inhoud van de opleiding. De inhoud van de opleiding is te algemeen van aard, sluit niet aan bij het kennisniveau van de wijkagent en is niet meer actueel. Eén en ander is gelegen in de lange doorlooptijd voor opleidingsontwikkeling in combinatie met het snel veranderende fenomeen islamistisch radicalisme en terrorisme. De duur van het ontwikkeltraject voor opleidingen om een actueel probleem te ondervangen moet naar beneden. Gezien het snel fluctuerende karakter van islamistisch radicalisme en terrorisme moet het opleidingsprogramma continu geactualiseerd worden. Met een internetmodule in combinatie met een niet vrijblijvende uitnodiging om de geactualiseerde module te bekijken, kunnen medewerkers up to date worden gehouden. De kennis, vaardigheden en inzichten van wijkagenten over de etnische bevolkingsgroepen schieten tekort. Zij ondervinden problemen in het maken van contact met deze gemeenschappen. Daarnaast kunnen zij ‘normaal’ gedrag niet onderscheiden van ‘afwijkend’ gedrag omdat zij de cultuur onvoldoende kennen. Dit bemoeilijkt het juist classificeren van indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme. Men heeft wellicht wel de kennis van indicatoren maar geen kennis van de context, waardoor zaken verkeerd kunnen worden geïnterpreteerd. Ten slotte is de wijkagent die in de basis een hoeveelheid kennis, vaardigheden en inzicht heeft met betrekking tot de gemeenschappen waarbinnen hij moet opereren, meer zelfredzaam als hij voor nieuwe cultuurgerelateerde uitdagingen staat. Hij is eerder in staat deze te begrijpen en er adequaat op de te reageren. Wijkpolitie dient te worden getraind op het verkrijgen van kennis, inzicht en vaardigheden met betrekking tot de cultuur van gemeenschappen in de wijk. Multi-etnisch politiewerk heeft vooralsnog geen zelfstandige plaats verworven binnen het initiële onderwijs. Dit terwijl juist aan de basis medewerkers moeten worden doordrongen van het belang van multi-etnisch politiewerk en hiertoe dienen te worden toegerust. Ook het Politie Kennis Net kan hieraan een bijdrage leveren. Er dient een sterkere positionering van multi-etnisch politiewerk plaats te vinden binnen het initiële politie onderwijs en op Politie Kennis Net. Versterken van de informatie uitwisseling De informatie uitwisseling is onvoldoende als gevolg van twee spanningsvelden. Het eerste spanningsveld handelt om het volgende. Informatiegestuurde politie is sterk afhankelijk van het concept van ‘community policing’. De verbindingen die ‘community policing’ tot stand brengt zijn onmisbaar voor informatiegestuurde politie en tegelijkertijd zet informatiegestuurde politie diezelfde

Mission impossible?

64

verbindingen onder druk. De politie moet in het kader van ‘community policing’ over komen als een betrouwbare partner. Als samenwerkingspartners en burgers de indruk krijgen dat informatie wordt doorgespeeld, dan komt de relatie met de politie onder druk te staan. Wijkagenten ervaren dit spanningsveld en het maakt hen voorzichtig met het doorspelen van informatie richting de informatiediensten. De wijkpolitie dient in het contact met de burgers vooral duidelijk te zijn over wat er met informatie die hen ter ore komt, gaat gebeuren. Indien nodig kan de wijkpolitie doorverwijzen naar de RID of naar ‘meld misdaad anoniem’. Het spanningsveld tussen ‘community policing’ en informatie-gestuurd politiewerk kan niet zonder meer worden opgeheven. Door duidelijke communicatie met gemeenschappen over hoe de politie werkt, hoeft het vertrouwen niet te worden geschaad. De wijkpolitie geeft aan dat zij veel meer informatie kan aanreiken als zij bij een vraag van de RID ook een stuk context meekrijgen. Bij het melden van opvallende zaken bij de RID hoort de wijkagent zelden iets terug. Het is de wijkagent dan ook niet duidelijk of zijn informatie van waarde was. Zou hij weten of iets bruikbaar was dan kon hij zijn meldingsgedrag daarop kunnen aanpassen. Bovendien motiveert een reactie om vaker informatie te delen. Ten slotte verneemt een wijkagent zelden wat voor acties er in zijn wijk plaatsvinden op basis van informatie van de informatiediensten. Hierdoor komt zijn gezag onder druk te staan. Informatiediensten en wijkteams moeten bevredigende afspraken maken over het melden en terugmelden. Er moet minder krampachtig worden omgegaan met betrekking tot het delen van informatie. Toepassing van de presentietheorie De presentietheorie biedt een kader dat aansluit bij het werk van de wijkagent. Zowel het concept ‘community policing’ als het praktijkwerk van de wijkagent komen grotendeels overeen met de presentietheorie. De presentietheorie zou in opleidingen voor wijkagenten een theoretisch kader kunnen bieden. Zeker omdat er geen uitgewerkte theorieën bestaan betreffende het contact tussen wijkagenten en burgers. Begrijpelijk repressief optreden Tussen present zijn en repressief optreden zit ook een spanningsveld. Om informatie te krijgen moet je present zijn. Een actie van repressieve aard wordt altijd als een interventie ervaren. Dit spanningsveld zal blijven bestaan. Immers politiewerk is voor een groot deel repressief. Een evenwicht in dit spanningsveld wordt alleen dan bereikt wanneer de politie zo optreedt dat de burger het begrijpt. Alleen dan wordt het vertrouwen niet beschadigd en zal de burger de politie van informatie blijven voorzien. De politiemedewerkers moeten voor de burger begrijpelijk optreden. Op basis van hun professionaliteit zullen zij een evenwicht moeten vinden tussen niet te veel en te weinig handhaven. Bij gebrek aan balans tussen deze twee politiestrategieën kan de burger het vertrouwen in de politie verliezen. Sturing mogelijk maken Aansturing op de informatie uitwisseling vindt niet overal plaats en als het plaats vindt slechts op basis van kwantiteit. Leidinggevenden hebben geen zicht op wat hun medewerkers overdragen aan de informatiediensten. Op die manier kan er niet op worden gestuurd.

Mission impossible?

65

Informatie uitwisseling moet zichtbaar worden voor leidinggevenden. Niet alleen het aantal uitwisselingen maar ook de kwaliteit van de overdracht. Een mogelijke oplossing zou zijn: Het laten terugkoppelen van kwaliteit en kwantiteit van de meldingen door de informatiediensten. Dit zowel richting wijkagent als leidinggevende. Op basis van al het voorgaande kan worden geconcludeerd dat de geïnterviewde wijkagenten door genoemde knelpunten nog niet voldoende zijn geëquipeerd om indicatoren van islamistisch radicalisme en terrorisme te signaleren. Wijkagenten ervaren knelpunten bij het signaleren. De veronderstelling van politici en politieleiders dat de wijkagent hier zonder meer voor in de gelegenheid is, kan pas dan volledig worden gerealiseerd als aan een aantal aanvullende randvoorwaarden wordt voldaan, zoals opleiding en capaciteit. Het verdient aanbeveling verder te onderzoeken of deze problematiek in het signaleren van islamistisch radicalisme en terrorisme door wijkagenten representatief is voor alle wijkagenten in Nederland. Ook zou gekeken kunnen worden of deze knelpunten zich manifesteren bij wijkagenten in de ons omringende landen waar ‘community policing’ is ingeburgerd.

Mission impossible?

66

Literatuurlijst

AIVD (2001). Terrorisme aan het begin van de 21e eeuw. Dreigingsbeeld en positionering BVD. Den Haag: Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst. AIVD (2002). Rekrutering voor de jihad in Nederland. Van incident naar trend. Den Haag: Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst. AIVD (2005). Van dawa tot jihad. De diverse dreigingen van radicale islam tegen de democratische rechtsorde. Den Haag: Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst. AIVD (2006). De gewelddadige jihad in Nederland. Actuele trends in de islamitisch terroristische dreiging. Den Haag: Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst. Baarda, D.B., M.P.M. de Goede en J. Teunissen (2001). Basisboek kwalitatief onderzoek. Praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren kwalitatief onderzoek. Groningen: Stenfert Kroese. Baart, A. (2001). Een theorie van de presentie. Utrecht: Lemma. Baart, A. en M. Steketee (2003). Wat aandachtige nabijheid vermag. Over professionaliteit en present zijn in complexe situaties. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Bennett, T. (1998). Police and public involvement in the delivery of community policing. In Brodeur, J.P. (ed) (1998). How to recognize good policing. Problems and issues. Londen: Sage Publications. Bruinsma, G.J.N. en M.A. Zwanenburg (1992). Methodologie voor bestuurskundigen. Stromingen en methoden. Muiderberg: Coutinho. Coolsaet, R. (2005-a). Het islamistische terrorisme. Percepties wieden en kweekvijvers dreggen. Justitiële verkenningen. 2005-2. Coolsaet, R. (2005-b). Al Qaida. The Myth. Gent: Academia Press. Coolsaet, R. and T. van de Voorde (2006). The evolution of terrorism in 2005. A statistical assessment. Gent: University of Gent, department of political science. Coolsma, J.C. en K.F. Schuiling (1995). De kleine scriptiegids: stappenplan met schrijftips voor juristen en bestuurswetenschapper. Bussum: Coutinho. Garssen, A. (2006). Verstoren of verbinden? Warnsveld: School voor politieleiderschap. Gemeente Rotterdam (2006). Actieprogramma meedoen of achterblijven. Rotterdam: Gemeente Rotterdam. Gemeente Utrecht (2006). Aanpak radicalisering en terrorisme. Utrecht = van ons allemaal. Dat laten we ons niet afnemen. Utrecht: Gemeente Utrecht. Gräeve, R.P.J. en L.H.J. Gregoire (2006). Achtergrond rellen in Franse voorsteden. Het Tijdschrift voor de Politie. 2006-4. Gunsteren, H. van (2004). Gevaarlijk veilig. Amsterdam: Uitgeverij Van Gennep.

Mission impossible?

67

Hart, H. ‘t, J. van Dijk, M. de Goede, W. Jansen en J. Teunissen (1996). Onderzoeksmethoden. Amsterdam: Boom. Heijsman, C.J. (2005). Column van de korpsleiding. Korpskrant Politie Utrecht. 2005-6. HMIC (2004). Local connections. Policing with the community. Edinburgh: HM Inspectorate of Constabulary for Scotland. Hoffman, B. (1998). Inside Terrorism. London: Indigo. IOOV (2005). Update in professionaliteit. Inspectiebericht, december 2005. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Inspectie Openbare Orde en Veiligheid. Laan, G. van der (2003) Presentie als ingebedde interventie. Sociale Interventie, 2003-2. Den Haag: Lemma. Leeuwen, M. van (2001). Trends in terrorisme. Atlantisch perspectief. 2001-6. Den Haag: Stichting Atlantische Commissie. Leeuwen, M. van (2004). Catastrofaal terrorisme en niet conventionele wapens. Internationale Spectator. November 2004-11. Mastrofski, S.D. (1998). Community policing and police organization structure. In Brodeur, J.P. (ed) (1998). How to recognize good policing. Problems and issues. Londen: Sage Publications. MinBZK (2005). Kerngegevens Nederlandse Politie 2004. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. MinJus (2005-a). De lokale en justitiële aanpak van radicalisme en radicalisering. Den Haag: Ministerie van Justitie. MinJus (2005-b). Radicalisme en radicalisering. Den Haag: Ministerie van Justitie. Muller, E.R., R.F.J. Spaaij en A.G.W. Ruitenberg (2004). Trends in terrorisme. Alphen aan den Rijn: Kluwer. Nap, J. en P. van Os (2006). Referentiekader gebiedsgebonden politie. Apeldoorn: Politieacademie. NCTb (2005-a). Signaleren van radicaliseringsprocessen en herkennen van voorbereidingshandelingen. 3 I’s en 6 V’s. Den Haag: Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. NCTb (2005-b). Alerteringssyteem Terrorismebestrijding. Den Haag: Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. NCTb (2006-a). Beleidskader aanpak radicaliseringshaarden. Den Haag: Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. NCTb (2006-b). Terrorismebestrijding op lokaal niveau. Handreiking. Den Haag: Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding.

Mission impossible?

68

Netwerk (2006). Televisie uitzending “Blik achter de schermen bij de politie”. Hilversum: Netwerk OSCE (2006). Recommendations on policing in multi ethnic societies. Wenen: Organization for Security and Co-operation in Europe. Politie Amsterdam-Amstelland (2005). Terrorisme tegenhouden. Onderwijsleerpakket. Amsterdam: Politie Amsterdam-Amstelland. Politie Haaglanden (2005). Radicalisering, rekrutering en terrorisme. Onderwijsmateriaal. Den Haag: Haaglanden. Politie Rotterdam-Rijnmond (2005). Terrorisme. Dichterbij dan u denkt! Onderwijsmateriaal. Rotterdam: Politie Rotterdam-Rijnmond. Politie Utrecht (2005). Terrorisme. Onderwijsmateriaal. Utrecht: Politie Utrecht. Politieacademie (2003). Studiewijzer politiekundige master. Apeldoorn: Politieacademie. Politieacademie (2005). Studiewijzer politiekundige bachelor. Apeldoorn: Politieacademie. Politieacademie (2006). Studiewijzer allround politiemedewerker. Apeldoorn: Politieacademie. RHC (2005). Politie in ontwikkeling. Visie op de politiefunctie. Den Haag: Raad van Hoofdcommissarissen. Rosenthal, U., E. Muller en A. Ruitenberg (2005). Het terroristische kwaad. Diagnose en bestrijding. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Segrave, M. and J. Ratcliffe (2004). Community policing. A descriptive overview. Sydney: Australian Institute of Criminology. Snels, M. (2005). Community policing as a police philosophy and strategy in the light of intelligence gathering on extremism and Muslim fundamentalism: a difficult and delicate balancing exercise. Warnsveld: Collège Européenne de Police. Stol, W., A. Ph. Van Wijk, G. Vogel, B. Foederer en L. van Heel (2004). Politiestraatwerk in Nederland. Noodhulp en gebiedswerk: inhoud, samenhang, verandering en sturing. Zeist: Uitgeverij Kerkebosch BV. Swanborn, P.G. (1987). Methoden van sociaal wetenschappelijk onderzoek. Boom: Meppel. Tilley, N. (2003). Community policing, problem-oriented policing and intelligence-led policing. In T. Newburn (ed) (2003). Handbook of policing. Cullompton, Devon: Willan Publishing. Timmer, W. (2003). Politie dichter bij all(ochton)e burgers. Een onderzoek naar multi etnisch politiewerk. Den Haag: Politie Haaglanden. TK 28463, nr. A, (2003-2004). Wet Terroristische Misdrijven. Den Haag: Tweede Kamer der Staten Generaal. TK 28974, nr. 02, (2002-2003). Nieuw stelsel van bewaken en beveiligen. Den Haag: Tweede Kamer

Mission impossible?

69

der Staten Generaal. TK 28974, nr. 05, (2005-2006). Nieuw stelsel van bewaken en beveiligen. Den Haag: Tweede Kamer der Staten Generaal. TK 29743, nr. 06, (2003-2004) Terrorismebestrijding. Den Haag: Tweede Kamer der Staten Generaal. TK 29754, nr. 03, (2004-2005). Terrorismebestrijding. Den Haag: Tweede Kamer der Staten Generaal. TK 29754, nr. 24, (2005-2006). Terrorismebestrijding. Den Haag: Tweede Kamer der Staten Generaal. TK 29754, nr. 60, (2005-2006). Terrorismebestrijding. Den Haag: Tweede Kamer der Staten Generaal. TK 30164, nr. 03, (2004-2004). Wijziging van het Wetboek van Strafvordering,het Wetboek van Strafrecht en enige andere wetten ter verruiming van de mogelijkheden tot opsporing en vervolging van terroristische misdrijven Den Haag: Tweede Kamer der Staten Generaal. Vermaat, E. (2005). De Hofstadgroep. Portret van een radicaal-islamitisch netwerk. Soesterberg: Aspekt. Verschuren, P.J.M. (1994). De probleemstelling voor een onderzoek. Utrecht: Het Spectrum. Wijk, R. de en R. Toxopeus (2005). Hoe binnen en buitenlandse veiligheid verweven zijn. Internationale Spectator. 2005-7,8. WRR (2005). Vertrouwen in de buurt. Amsterdam: Amsterdam University Press. Zoomer, O.L., P. Geurts en C.D. van der Vijver (2002). De gebiedsgebonden politiezorg als uitdaging. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Mission impossible?

70

Bijlage A Clustering politieregio’s

Cluster 1 Amsterdam-Amstelland (13) Rotterdam-Rijnmond (17) Haaglanden (15) Utrecht (9) Midden- en West-Brabant (20) Cluster 2 Hollands Midden (16) Kennemerland (12) Brabant-Zuid-Oost (22) Groningen (1) Limburg-Zuid (24) Cluster 3 Gelderland-Midden (7) Zuid-Holland-Zuid (18) Twente (5) Noord- en Oost-Gelderland (6) Noord-Holland-Noord (10) Cluster 4 Brabant-Noord (21) Gelderland-Zuid (8) Fryslân (2) IJsselland (4) Zaanstreek-Waterland (11) Cluster 5 Gooi en Vechtstreek (14) Limburg-Noord (23) Flevoland (25) Drenthe (3) Zeeland (19)

Mission impossible?

71

Bijlage B Respondentenlijst

Interviewronde 1 Regio respondent functie Amsterdam-Amstelland R6.D1 Programmamanager terrorisme Haaglanden R7.D1 Beleidsmedewerker terrorisme Haaglanden R7.D2 Beleidsmedewerker terrorisme Rotterdam-Rijnmond R8.D1 Docent terrorisme Utrecht R4.D1 Beleidsmedewerker terrorisme Interviewronde 2 Regio / district / wijk respondent functie Gelderland-Zuid / Stad Nijmegen R1C0 wijkchef Gelderland-Zuid / Stad Nijmegen R1A1 netwerker Gelderland-Zuid / Stad Nijmegen R1A2 netwerker Gelderland-Zuid / Stad Nijmegen R1A3 wijkpolitie Gooi en Vechtstreek / Hilversum R2C0 wijkchef Gooi en Vechtstreek / Hilversum R2A1 wijkagent Gooi en Vechtstreek / Hilversum R2A2 wijkagent Gooi en Vechtstreek / Hilversum R2A3 wijkagent Hollands-Midden / Leiden-Voorschoten R3C0 wijkchef Hollands-Midden / Leiden-Voorschoten R3A1 wijkagent Hollands-Midden / Leiden-Voorschoten R3A2 wijkagent Hollands-Midden / Leiden-Voorschoten R3A3 wijkagent Utrecht / Utrecht Noord R4C0 wijkchef Utrecht / Utrecht Noord R4A1 wijkpolitie Utrecht / Utrecht Noord R4A2 wijkpolitie Utrecht / Utrecht Noord R4A3 wijkagent Zuid-Holland-Zuid / Dordrecht en Zwijndrechtse Waard R5C0 wijkchef Zuid-Holland-Zuid / Dordrecht en Zwijndrechtse Waard R5A1 buurtagent Zuid-Holland-Zuid / Dordrecht en Zwijndrechtse Waard R5A2 buurtagent Zuid-Holland-Zuid / Dordrecht en Zwijndrechtse Waard R5A3 buurtagent

Mission impossible?

72

Bijlage C Topic lijst

Topic lijst Persoonlijke gegevens Organisatie wijkpolitie Takenpakket wijkagent Opleiding radicalisme en terrorisme Indicatoren voor het herkennen van radicaliseringsprocessen (De 3 I’s: Ideologie, Indicaties gedrag, Identiteit en uiterlijk) Risicovolle objecten en informatiebronnen (Moskees, buurthuizen, sportverenigingen, scholen, radicaliseringshaarden) Indicatoren voor het herkennen van terrorisme (De 6 V’s: Valuta, Verblijf, Voorbereiding, Voorwerpen, Vervoer, Valse documenten) Risicovolle objecten en informatiebronnen (Risicovolle bedrijfssectoren en aanvullende risicovolle objecten) Mismatches ten aanzien van de taken Netwerk en informatiebronnen Aard van het contact met burgers en netwerkpartners

Mission impossible?

73

Bijlage D Statistieken terroristische aanslagen

Terroristische aanslagen Omschrijving 2005 2004 2003 2002 Totaal aantal slachtoffers 7484 5066 2347 2763 Buitenlands terroristische aanslagen Omschrijving 2005 2004 2003 2002 Midden Oosten 394 405 327 375 Zuid Azië 35 74 30 105 Zuid Oost Azië / Oceanië 0 10 42 214 Noord Amerika 0 * * * West Europa 0 192 1 0 Totaal aantal slachtoffers 443 733 470 970 * Gegevens zijn niet beschikbaar Binnenlands terroristische aanslagen Omschrijving 2005 2004 2003 2002 Midden Oosten 5831 2290 557 189 Zuid Azië 764 803 773 918 Zuid Oost Azië / Oceanië 71 192 30 137 Noord Amerika 0 0 0 0 West Europa 56* 2 6 15 Totaal aantal slachtoffers 7041 4333 1877 1793 * Aanslagen in Londen van 7 juli 2005 (Coolsaet, 2006, p. 3)

Mission impossible?

74

Bijlage E De 3 I’s

Ideologie: • Contact zoeken met leidersfiguren van radicale groeperingen; • Het hebben van propaganda materiaal zoals islamistische lectuur, pamfletten en video’s; • Het maken van radicaal islamistische pamfletten, folders of essays; • De moskee niet meer bezoeken, omdat de leer niet streng genoeg is; • Deelnemen aan huiskamer en gebedsbijeenkomsten; • Bezoeken van internetsites met radicaal islamistische ideeën en het deelnemen aan chat sessies

daarover; • Pogingen anderen te bekeren tot de ware islam; • Uiten van anti-Amerikaanse en antiwesterse gevoelens en denkbeelden; • Het plotseling aangaan van een islamitisch huwelijk; • Verblijf in Golfstaten; • Uitingen die een radicale uitleg van de islam tonen zoals homohaat, jodenhaat, minachting voor

ongelovigen en onechte moslims. (Indicaties van) gedrag: • Isolatie van de sociale omgeving, alleen contact met personen met radicale ideeën, het volgen of

veel verblijven bij een leiderfiguur; • Wegblijven van school, sportvereniging, buurthuis; • Bezoeken van ontmoetingsplaatsen: moskee, koffiehuis, internetcafé; • Opeens geen hand meer geven aan personen van het andere geslacht; • Opeens geen alcohol meer drinken en afkeuring tonen als anderen dat wel doen; • Tonen van afnemende tolerantie richting vrouwelijke collega’s, docenten, klasgenoten; • Plegen van kleine criminaliteit uit disrespect voor de overheid en de samenleving; • Het gebruiken van specifieke terminologie voor de buitenwereld of de ander. Bijvoorbeeld

Amerikanen, zionisten, kruisvaarders of ‘kafir’ of ‘kufar’. (Identiteit en) uiterlijk: • Het veranderen van christelijke naar islamitische naam; • Verandering naar traditionele kleding boven de enkel en het niet meer dragen van westerse

kleding; • Baard laten staan; • Of baard opeens weer afscheren en westerse kleding gaan dragen terwijl dit hiervoor duidelijk

niet het geval was. (NCTb, 2005-a; Politie Amsterdam-Amstelland, 2005).

Mission impossible?

75

Bijlage F De 6 V’s

Valuta: • Vals geld bezitten of uitgeven; • Grote hoeveelheid cash geld bezitten of uitgeven; • Ongebruikelijke financiële transacties; • Grote hoeveelheden vreemde valuta bezitten of uitgeven; • Fraude met sofi-nummers en financiële gegevens; • Plegen van geldverschaffende criminaliteit: winkeldiefstallen, overvallen, drugshandel,

ontvoeringen, gijzelingen; • Inzamelen van geld voor liefdadigheidsinstellingen of stichtingen. Verblijf: • Regelmatige wisseling van bewoners; • Langdurige afwezigheid van bewoners; • Woning wordt gebruikt als ontmoetingsplek; • Afwijkend gebruik van opslagplaatsen zoals loodsen, schuren, garages. Voorbereiding: • Video’s of foto’s maken van mogelijke doelen, het in kaart brengen van dienstregelingen en het

documenteren van de infrastructuur, onder meer het tekenen van plattegronden; • Het proefrijden van mogelijke vluchtroutes; • Het observeren van bewakingsprocedures; • Het verdacht ophouden in de nabijheid van risico-objecten; • Opmaken van een jihad testament; • Een verblijf in een trainingskamp in het buitenland. Voorwerpen: • Plattegronden of bouwtekeningen; • Vluchtschema’s of doorgangsroutes; • Video’s of foto’s van objecten of gebouwen; • Navigatie en observatiemiddelen; • Stoffen om explosieven te kunnen maken, zoals kunstmest, zoutzuur en ammoniak; • Voorwerpen om explosieven te kunnen maken zoals batterijen, ontstekers, gesoldeerde elektrische

circuits, latex handschoenen, halogeenlampjes; • Militaire of chemische handboeken; • Mobiele telefoons; • Wapens of explosieven. Vervoer: • Auto gebruikt als observatievoertuig; • Een langdurig onbeheerde auto; • Diefstal bedrijfsauto of klein vaartuig;

Mission impossible?

76

• Kopen van een auto door middel van contante betaling; • Gebruik van een auto met een buitenlands kenteken. Valse documenten: • Paspoorten; • Rijbewijzen; • Creditcards; • Veelvuldige aangiften van vermissing of diefstal van documenten. (NCTb, 2005-a).

Mission impossible?

77

Politieacademie Postbus 834 7301 BB Apeldoorn Nederland Telefoon: +31 55 5392000 Canterbury Christ Church University Canterbury Kent, CT1 1QU United Kingdom Telefoon: +44 1227 767700 Politie Utrecht Postbus 8300 3503 RH Utrecht Nederland Telefoon: +31 900 8844