Microsoft word 6 3

6. Sınıf Üniteler

117

Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim

3. Ünite : Maddenin Tanecikli Yapısı

Önerilen Süre : 28 ders saati

A. Genel Bakış

Öğrenciler, 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde maddenin üç hâlde bulunduğunu fark etmiş, ısınma veya soğuma yoluyla maddenin hâl değiştirdiğini, genleştiğini veya büzüldüğünü sezmiş, saf madde ve karışım ayırımını öğrenmiş durumdadır. Bu ünitede ise öğrenciler, sıkışma ve genleşme özelliklerini karşılaştırarak maddelerin küçük, görülemez, hareketli taneciklerden oluştuğunu, bu tanecikler arasında boşluklar bulunduğunu sezecek, atom ve molekül kavramlarıyla ilişkilendirerek element ve bileşik kavramlarını tanımlayacaktır. Ayrıca ünitede öğrenciler, örneklerden yola çıkarak maddede meydana gelen değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandıracak, hâl değişimini tanecikli yapı ile ilişkilendirecektir. Böylece öğrenciler, 7. sınıfta element ve bileşik kavramlarını açıklayabilmek ve atomun yapısı konusunu kavrayabilmek için alt yapı oluşturacaktır.

Öğrencilerin maddenin tanecikli yapısı ile ilgili ilk sezgilerini edinme aşamasında küresel atom modellerini kullanması esastır. Bu nedenle, ünite boyunca konu ve kavramların öğretiminde top-çubuk atom modellerinden veya resimlerden faydalanılmalıdır.

Ünitede verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler fizikî şartları da dikkate alarak tüm öğrencilerin etkin katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitenin amacı; öğrencilerin sıkışma ve genleşme özelliklerinden faydalanarak maddelerin görünmez hareketli taneciklerden oluştuğunu sezmesini, maddede meydana gelen değişimleri fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandırıp bu değişimleri tanecikli yapı ile ilişkilendirmesini, aynı ilişkileri hâl değişimleri konusunda da kurmasını sağlamaktır.

C. Ünitenin Odağı

Bu ünite, maddenin tanecikli, hareketli ve boşluklu yapısı kavramı etrafında öğrencilerin; gözlem yapma, karşılaştırma-sınıflandırma, çıkarımda bulunma, tahmin etme ve model oluşturma gibi bazı bilimsel süreç becerilerini geliştirmeye odaklanmıştır.

Ç. Önerilen Konu Başlıkları

• Maddenin Yapı Taşları - Atomlar

• Elementler - Bileşikler – Moleküller

• Fiziksel Değişim – Kimyasal Değişim

• Maddenin Hâlleri ve Tanecikli Yapı


118

D. Ünitenin Kavram Haritası

MADDE

Fiziksel Değişim

Kimyasal Değişim

Element

Bileşik

uğrayabilir

uğrayabilir

oluşur

Atom

Molekül

Öteleme Hareketi

oluşturur farklı tür içerir

tek tür içerir

Sıvı

Katı

Gaz

olabilir

olabilir

olabilir

yapmaz

yapar

yapar

***BU KAVRAM HARĐTASI SADECE ÖĞRETME0Đ BĐLGĐLE0DĐRMEK VE Ü0ĐTE ĐÇĐ0DEKĐ KAVRAMLARI BĐR BÜTÜ0 HALĐ0DE GÖSTERMEK AMACIYLA VERĐLMĐŞTĐR. BU KAVRAMLAR KULLA0ILARAK FARKLI KAVRAM HARĐTALARI DA OLUŞTURULABĐLĐR.


119

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRE0ME ALA0I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 3. Ü0ĐTE: MADDENĐN TANECĐKLĐ YAPISI

Ü0ĐTE KAZA0IMLAR ETKĐ0LĐK ÖR0EKLERĐ AÇIKLAMALAR

MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

1. Maddenin yapı taşları olan atom ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Katıların, sıvıların ve gazların sıkışma-

genleşme özelliklerini karşılaştırır (BSB-1, 2, 4, 5, 6).

1.2. Gazların sıkışma-genleşme özelliklerinden,

gazlarda boşluk olduğu çıkarımını yapar (BSB-1, 2, 8).

1.3. Maddelerin görünmez küçük parçalara

bölünebildiğini deney yaparak fark eder (BSB-15, 16, 17, 18).

1.4. Maddelerin nereye kadar ardışık

bölünebileceğini sorgular (BSB-30, 31). 1.5. Her türden maddenin bölünmesi zor,

görülemeyecek kadar küçük yapı taşlarından oluştuğunu belirtir (TD-5).

1.6. Maddenin, küreye benzer yapı taşlarını

atom şeklinde adlandırır.

� Hangisi Sıkışır? Öğrenci grupları, sızdırmasız iki şırınganın birine su doldurur; diğerini, piston geri çekilmiş durumda hava dolu hâle getirir. Şırıngaların iğne takılmamış uçlarını parmakları ile kapatarak pistonu ileri itmeyi denerler. Piston bırakılıp hava genleşirken, tanecikler arası boşluğun büyüdüğü, hava sıkışırken bunun tersinin olduğu sonucuna götürecek bir tartışma yapılır. Öğrenciler, havanın ve suyun sıkışma özelliklerini gözlemleyip karşılaştırırlar. Ayrıca bir tahta blok veya taş üzerine basınç uygulanarak sıkışma özelliği gözlemlenir. Maddenin üç hâlinin sıkışma özellikleri topluca irdelenir. Gazların, katı ve sıvılara göre çok daha kolay sıkışmasının sebebi üzerinde tartışma açılır. Öğretmen, gazların bünyesinde boşluk bulunması gerektiği çıkarımına ulaşmaları için öğrencileri yönlendirir. Şırınga pistonunun sıkışma sırasında geri itilmesi “gaz basıncı” ile açıklanır. Gaz basıncının, yüzeye çarpan görünmez parçacıklardan kaynaklanmış olabileceği, yani gazların görünmez parçacıklardan oluştuğu vurgulanır (1.1; 1.2), (BSB-3). � Đyot Dağılınca 0e Olur? Öğrenciler, bir behere yarıya kadar alkol doldurur. Alkolün içine birkaç iyot kristali atıp iyodun zamanla, sıvı içinde dağılıp yayılmasını gözlemler. Sıvıya dağılan renkli maddenin iyot kristalinden ayrıldığı, sonuç olarak iyodun küçük parçalarının kristal yüzeyinden kopup uzaklaştığı çıkarımına yönlendirilmiş bir tartışma açılır. Aynı deney sıcak su ve şeker kulanılarak tekrarlanır. Şekerin suya yayılması görülemediği hâlde katı şekerin tamamen tükenmesi gerçeğinden, şekerin de suda küçük parçalara ayrıldığı ve bu parçaların görülemeyecek kadar küçük olduğu çıkarımına götürecek yönlendirmeli bir tartışma açılır (1.3; 1.4; 1.5), (FTTÇ-35). � Tarih Boyunca Atom Fikri Bir demir teli art arda bölme işleminin, nereye kadar sürdürülebileceği sorusu öğrenciler tarafından tartışılır. Öğretmen bu sorunun tarihsel arka planını anlatır. Her maddenin bölünmesi çok zor atomlardan oluştuğu bilgisi sunulur. Atomların küre biçimli olduğu vurgulanır (1.4;1.5; 1.7). Elmas, demir, bakır gibi maddelerin yapı modelleri veya resimleri üzerinde atomlar gösterilir. Su, iyot gibi molekül yapılı maddelerin örgü model veya resimleri üzerinde “atom kümeleri”ne dikkat çekilir. Bu kümelerdeki atomların, kümeler arasındaki mesafeye göre birbirine daha yakın olduğu vurgulanır. (1.5; 1.6, 1.7; 1.8; 2.3), (BSB-25; FTTÇ-16).

[!] 1.1 Bu kazanım için öngörülen sıkışma özellikleri karşılaştırması, gazlarda yüksek oranda boşluk olduğu fikrini vermek içindir. Boşluk fikrinden de bağımsız yapı taşlarına (moleküllere) geçilecektir. �� Gazların basıncı konusu 8. sınıfta “Kuvvet ve Hareket” ünitesinde işlenecektir. [!] “Hangisi Sıkışır?” etkinliğinde amaç, gazların basıncı ile ilgili kuralları ve bağıntıları vermek değil, gaz basıncının nedenini sezdirmektir. [!] 1.3 Đyodun alkolde dağılması, görünmez taneciklerden oluştuğu gerçeğine doğrudan bir gönderme anlamı düşündürmeyebilir. Ancak sıvının renklenmesi, iyottan bir şeylerin sıvıya karıştığına, karışan parçaları göremeyişimiz de bunların görünmez olduğuna işarettir. Bu açıklamaya göre iyodun görünmez parçacıklardan oluştuğu çıkarımına gidilebilir. Etkinliğin sonunda, iyodun alkoldeki

çözeltisinin tentürdiyot olduğu ve bu çözeltinin mikrop öldürücü (antiseptik) olarak kullanıldığı vurgulanıp günlük hayatla ilişki kurulabilir.

�� 1.5 Radyoaktiflik kavramına girilmeyecektir. �� Akran Değerlendirme Formu �� Proje ve poster çalışması (atomun

tarihsel arka planı ile ilgili) .

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


120

ÖĞRE0ME ALA0I: MADDE VE DEĞĐŞĐM 3. Ü0ĐTE: MADDENĐN TANECĐKLĐ YAPISI Ü0ĐTE KAZA0IMLAR ETKĐ0LĐK ÖR0EKLERĐ AÇIKLAMALAR

MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

1.7. Atom kavramı ile ilgili düşüncelerin

zaman içinde değiştiğini fark eder (FTTÇ-1, 2, 3, 4, 14).

1.8. Atomların daha da küçük parçacıklardan oluştuğunu ifade eder (TD-3).

� Hücre Atoma Göre Çok Büyüktür! Soğan zarında hücre konusu hatırlatılır. Hücrenin yeteri kadar büyütülmesi ile daha küçük iç yapıların görülebileceği belirtildikten sonra, hücre çekirdeğinin de büyütülmesi ile moleküllerin, onlar büyütülünce de atomların görüleceği vurgulanıp “Atom büyütülebilseydi ne görürdük?” sorusu tartışmaya açılır. Atomu görünür boyuta kadar büyütmenin teknik güçlüğü hatırlatılır. Tek bir hücrede bile trilyonlarca atom olabileceği çıkarımı yapılır. Atomun yapısı hakkındaki bilgilerimizin büyütüp gözlemleme ile değil; dolaylı deneylerle anlaşıldığı, atomu oluşturan ondan daha küçük parçacıkların bulunduğu bilgisi verilir (1.8).

[!] �� 1.5. Bu düzeyde esas olan, maddenin görünmez küçük parçalardan (atom) oluştuğu fikrini vermektir. Atomun yapısı ile ilgili kısım, 7. sınıfa bırakılmıştır. Atomun yapısı verilmeden de element, bileşik, karışım, molekül, fiziksel değişim ve kimyasal değişim kavramları işlenebilir. Burada böyle bir yaklaşım esas alınmıştır. �� 1.8. 6. sınıf “ Canlılarda Üreme, Büyüme ve Gelişme” ünitesi ile ilişkilendirilir. [!] 1.7 Demokritus ve diğer Yunan filozofları her maddenin hep aynı özdeş atomlardan oluştuğunu düşünüyordu. Onlar, maddelerin farklı görünmesinin atomların düzeninden ve hareketlerinden ileri geldiğini öne sürüyordu. Dalton, her elementin ayrı tip bir atomu olduğunu gösterdi. Dalton (1819), atomların içi dolu, berk ve bölünmez olduğu fikrindeydi. Atomdan daha küçük parçacıkların bulunduğu 50 yıl sonra dolaylı yoldan kanıtlandı. Atomların bölünebildiğini, Becquerel (Bekerel) ve Madam Curie (Küri)’ nin çalışmaları daha net olarak göstermiştir. Bu noktada, “atom” adının “bölünmez” anlamına geldiği, aslında atomların bölünebildiği, fakat atom teriminin hâlâ kullanımda olduğu belirtilir. [!] 1.7 John Dalton, Madam Curie, vb. bilim

adamlarının hayatları araştırma konusu olarak verilebilir.

[!] �� 1.8 Atomların zor da olsa bölündüğü, atomdan daha küçük parçacıkların bulunduğu belirtilir; bu parçacıkların isimlerine ve özelliklerine girilmez.

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �:Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


121


MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

2. Maddelerin özellikleriyle tanecikli yapısı arasında ilişki kurmak bakımından öğrenciler;

2.1. Maddelerin farklı olmasından yola

çıkarak atomların da farklı olabileceği sonucuna ulaşır (BSB-9).

2.2. Aynı cins atomlardan oluşmuş maddeleri “element” şeklinde adlandırır.

2.3. Bileşik modelleri üzerinde farklı element atomlarını ayırt eder (BSB-30).

2.4. Farklı atomlar içeren saf maddeleri “bileşik” olarak adlandırır.

2.5. Basit model veya resimler

üzerinde molekülleri gösterir. 2.6. Basit molekül modelleri yapar

(BSB-28). 2.7. Her molekülde belirli sayıda atom

bulunduğu çıkarımını yapar. 2.8. Model üzerinde molekül içeren ve

içermeyen maddeleri birbirinden ayırt eder (BSB-30).

� Element mi Değil mi? Öğrenciler, atom modelleri takımında yer alan aynı renk ve büyüklükteki topları veya oyun hamurundan kendi hazırladıkları özdeş topları bir araya getirerek madde modelleri üretirler. Farklı renkte/büyüklükte kürelerden oluşmuş madde bloklarının aynı maddeye ait modeller olup olamayacağı irdelenir. Biri demiri, biri bakırı temsil eden, madde modellerinin atomlarının farklı olacağı çıkarımı yapılır. Aynı renkteki toplar, aynı tip atomlara benzetilerek elementlerin bu şekilde oluşmuş maddeler olduğu vurgulanır. Farklı atomlar kullanılarak değişik türde atom içeren madde modelleri yapılır. Örneğin; iki ayrı atom kullanılmışsa eldeki bloğun tuzu veya kireci temsil ettiği kabul edilebilir. Farklı atomlar içeren maddelerin element olmadığı vurgulanır (2.1; 2.2), (BSB-28). � Molekül Modelleri Küçük gruplar hâlinde oturan öğrenciler, farklı renkte oyun hamuru ve kürdanlar alarak bir molekül modeli oluştururlar. Gruplar, oluşturdukları modelleri sınıfa göstererek modellerini tanıtırlar. Öğrenciler, her moleküldeki atomları sayıp hangi molekülün basit hangisinin daha karmaşık olduğunu irdelerler. Đncelenen modellerin resimleri çizilir. Oksijen, su ve karbondioksit molekül modelleri öğretmen tarafından tanıtılır. Bu modellerde kaç ayrı tür atom bulunduğu irdelenir. Moleküllerde atomların aynı veya farklı olabileceği vurgulanır. Modelleri sınıfta tartışan öğrenciler, hangi molekülde atomların aynı, hangilerinde farklı olduğunu irdelerler. Gerçek moleküllerde kürdanın karşılığı olan bir bağlayıcının olmadığı vurgulanır (2.3; 2.4; 2.5; 2.7; 2.8), (BSB-28, 30). � Her Maddede Molekül Var mı? Sınıfta oluşturulan grupların her birine su, demir, alüminyum, bakır, şeker, tuz, iyot, oksijen, vb. maddelerin tanecikli yapılarının sembolik gösteriminin yer aldığı küçük kartlar dağıtılır. Öğrenciler bu kartları atomların gruplanma özelliklerine göre iki gruba ayırırlar. Bu sınıflandırmayı neye göre yaptıklarını sınıfa sunarlar. Yapılan sınıflandırmanın doğruluğu öğretmen rehberliğinde tartışılır. Bu tartışmadan bazı maddelerin molekülünün olmadığı, bazılarının ise moleküler yapılı olduğu çıkarımına gidilir. Molekül modellerindeki atomlar sayılır. Molekülü olmayan maddelerde bağlanmış atomların sayılamayacak kadar çok olduğu vurgulanır. Öğrenciler, modeller üzerinde, molekülü olan ve olmayan maddelerin atomlarının yerleşimini inceler. Öğrenciler molekülü olan ve olmayan maddeleri ayırır (2.3; 2.5; 2.6; 2.7; 2.8), (BSB-25; FTTÇ-16).

[!]�� 2.1; 2.2 Burada hidrojen, oksijen, karbon ve iyot sadece adları ile tanıtılacaktır. Model atomlar farklı renk ve büyüklükte seçilebilir (hidrojen en küçük, iyot en büyük…). Farklı elementlerin adları ve sembolleri verilmeyecek, element kavramı sadece model üzerinde sezdirilecektir. Bu konudaki ayrıntılı bilgi 7.sınıf “Maddenin Yapısı ve Özellikleri” ünitesine ertelenecektir.

[!] 2.3 Bileşiklerin sadece modelleri

incelenecek; su, karbonmonoksit, karbondioksit, kükürtdioksit hariç, bileşik adları verilmeyecektir. Burada verilmek istenen fikir sadece bileşiklerde birden çok tip element (atom) bulunduğu ve bunların birbirine bağlı olduğudur.

�� 2.3; 2.8 Molekül modellerinde bağ

açıları gerçeğe uygun gösterilecek; üç boyutlu, CH4, NH3 gibi modellere girilmeyecektir.

[!] 2.3; 2.8 Öğrenci model üzerinde

çalışırken hem bileşiklerin hem de elementlerin molekülleri olabileceğinin vurgulanması esastır. Molekülsüz bileşik ve element modelleri ile bu bilgi pekiştirilmelidir.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


122


MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

3. Fiziksel ve kimyasal değişimlerin atom-molekül düzeyinde açıklaması ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Maddenin sadece görünümünün değiştiği

olaylara örnekler verir (BSB-6, 8).

3.2. Bir maddenin değişerek başka bir

maddeye/maddelere dönüştüğü olaylara örnekler verir (BSB-6, 8).

3.3. Fiziksel değişimlerde değişen maddenin kimlik değiştirmediğini vurgular (BSB-6, 8, 9; TD-2).

3.4. Kimyasal değişimlerde madde kimliğinin değiştiğini fark eder (BSB-6, 9).

3.5. Atom-molekül modelleri ile temsil

edilmiş değişimlerde fiziksel ve kimyasal olayları ayırt eder.

3.6. Çok sayıda atom ve molekül içeren

maddelere bakarak, “ saf madde” ve “ karışım” kavramlarını atom ve molekül düzeyinde fark eder.

� Madde Aynı Madde, Görünüm Değişti Öğrenciler; küp şeker, ceviz içi, fındık gibi maddeleri havanda ezerek; kâğıt, kurdele, kumaş, vb. maddeleri keserek; mum, sütlü sade çikolata, buz gibi maddeleri ise hafifçe ısıtıp eriterek ilk hâlleri ile etkinliğin sonunda ulaşılan hâllerini karşılaştırırlar. Ortaya çıkan her değişim; ezilme, ufalma, parçalanma, erime, vb. şeklinde adlandırılır. Bütün bu değişimlerde, şekerin şeker, cevizin ceviz vb. lerinin de aynı kaldığı vurgulanıp maddenin kimlik değiştirmediği belirtilir. Bu değişimlerin fiziksel değişim olduğu öğretmence belirtilir (3.1; 3.3). � 0e Đdi, 0e Oldu! Öğrenciler; kâğıt, kibrit, mum gibi maddeleri yakarak maddelerin yanmadan önceki hâlleri ile yanmadan sonraki hâlleri arasındaki farkı tartışırlar. Yanma olaylarında maddenin kimliğinin değişip değişmediğini irdelerler. Ayrıca çaya limon sıkarak, yemek sodasına sirke damlatarak, patates veya elma dilimlerini bekleterek, yumurta kabuğuna sirke damlatarak, süte sirke katarak gerçekleşen değişimleri gözlemler ve gözlemlerini kaydederler. Bu değişimlerin kimyasal değişim olduğu öğretmence belirtilir. Bu ve önceki etkinliklerde ulaştıkları sonuçları aşağıdaki gibi bir tabloda gösterirler (3.1; 3.2; 3.3; 3.4), (BSB-25, 27, 28).

Değişim Fiziksel Kimyasal Değişimi 0asıl Anladık?

Küp şekerin öğütülmesi

� Şeker taneleri ufalandı.

Çaya limon sıkılması � Çayın rengi değişti.

� Değişim Her Yerde Var Öğrenciler, kuaför, itfaiye eri, aşçı, çiftçi gibi değişik meslekten olan kişilerle, mensupları ile yaptıkları iş konusunda röportaj yaparlar. Onların yaptığı işlerin hangilerinde fiziksel, hangilerinde kimyasal değişim olduğunu irdelerler. Elde ettikleri bilgileri, gözlemlerini ve yorumlarını sınıfta sunarlar (3.1; 3.2; 3.3; 3.4), (BSB-32; FTTÇ-34). � Atomlar, Moleküller ve Saflık Öğrenciler, saf maddelerin küresel atom-molekül modellerini ve bu modellerden oluşan resimleri inceleyerek saf maddelerde hep aynı birimlerin yan yana geldiğini sezer. Karışım model ve resimlerinde, farklı taneciklerin yan yana geldiği, incelenip görülür. Yapılardaki atom ve moleküllerin bileşiklerde ve karışımlarda diziliş düzenlerine dikkat çekilir. (3.5 3.6).

�� 3.1-3.3 Fiziksel ve kimyasal değişimleri, maddenin kimliğini koruması veya değiştirmesi temeline dayandırmak esas alınmıştır. Atomlar arası veya moleküller arası bağ kopması kavramına girilmeyecektir. Bu değişimlerle tersinirlik-tersinmezlik ilişkisi kurmak, istisnası çok olduğu için uygun görülmemiştir.

[!] 3.3 Bu yaştaki öğrenci için maddenin kimliği kavramı, anlamı net bir kavram olmayabilir. Kimliğin değiştiği veya aynı kaldığı olay örnekleri kullanılarak madde bağlamında kimlik sezgi yoluyla kavratılmalıdır.

[!] 3.5 Hâl değişimi, gaz moleküllerinin karışması, aynı gazın veya sıvının kısımlara ayrılması gibi fiziksel değişimler ve elementlerden bileşik oluşumu, bunun tersi; bileşiklerden başka bileşiklerin oluşumu gibi kimyasal değişimler, modellerle gösterilerek bu modeller üzerinde fiziksel ve kimyasal değişimin ayırt edilmesi sağlanır.

Katıların öğütülmesi veya parçalanması, gazın ve sıvının kısımlara ayrılmasına benzetilir.

[!] 3.6 Bileşiklerin atom-molekül modelleri incelenirken, 4. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde (2. ünite 6.1, 6.3 kazanımları) verilen “kendinden başka madde katılmamış” nitelemesi model üzerinde irdelenir. �� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Anladıklarınızı Kontrol Edin �� Akşam Yemeği �� Kabarcıkları Đzleyelim

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar � :Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


123


MA

DD

E0

Đ0 T

A0

EC

ĐKL

Đ Y

AP

ISI

4. Maddenin hâlleri ile tanecikli yapı arasında ilişki kurmak bakımından öğrenciler;

4.1. Gazların genleşme-sıkışma özelliklerinden,

moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımını yapar (BSB-6, 8).

4.2. Sıvıların çok fazla sıkıştırılamayışlarından,

moleküllerinin birbiri ile temas hâlinde olduğu sonucunu çıkarır (BSB-30, 31; TD-3).

4.3. Akma özelliklerinden yararlanarak sıvı

molekülleri arasında az da olsa boşluk bulunduğu çıkarımını yapar (BSB-6, 8).

4.4. Gazların ve sıvıların akma özelliklerinden,

moleküllerinin öteleme hareketi yapabildiği çıkarımına ulaşır (BSB -6, 8).

4.5. Katılarda atom ve moleküllerin öteleme

hareketi yapmadığını tahmin eder (BSB- 9).

� Gazlarda Atom-Molekül Düzeni Öğrenciler, iğne çıkışı kapatılmış boş bir enjektör pistonunun sıkışabilme özelliğini hatırlar. “Hava molekülleri birbirine dokunur durumda olsaydı sıkışma olur muydu?” sorusunu tartışırlar. Öğretmenin öncülük ettiği tartışma sonucunda gaz moleküllerinin bağımsız olduğu çıkarımı yapılır. Ayrıca gazlar konusu ile ilgili bir film izlettirilir veya internetten dinamik bir gaz modeli indirilerek sınıfta gösterilebilir (4.1), (FTTÇ-8, 16, 17). � Katılarda ve Sıvılarda Atomlar-Moleküller Öğrencilere; tahta parçası, su ve hava dolu bir balon gösterilerek bunların özelliklerini, tanecikleri düşünerek tartışmaları istenir. Öğrenciler, üç gruba ayrılarak, birinci grup katı, ikinci grup sıvı, üçüncü grup ise gaz taneciklerini canlandırırlar. Her grubun canlandırdığı rolleri diğer gruplar gözlemler. Hatalı buldukları, düzeltilmesi gereken davranışları sınıfta tartışırlar. Tartışmalar sonunda katıyı canlandıran öğrenciler, birbirleriyle kol kola girip sadece titreşim hareketi yaparlar. Sıvıyı canlandıran öğrenciler birbirine tutunmadan sürtünerek öteleme hareketi yaparlar. Gazı canlandıran öğrenciler ise sınıfın içine dağılacak şekilde koşarak hareket ederler. Maddenin hangi hâlini canlandıran öğrencilerin en bağımlı, hangi hâlini canlandıran öğrencilerin ise en bağımsız olduğu irdelenir. Canlandırmalar sonucunda, bütün maddelerin taneciklerden oluştuğu, bu taneciklerin atom veya molekül olarak adlandırıldığı, tanecikler arasındaki boşluk ve hareketliliğin katı, sıvı, gaz sırasında artış gösterdiği irdelenir (4.1-4.5), (BSB-28, 30, 31, 32).

[!] 4.1-4.5 Buradaki sıkışma-genleşme karşılaştırmaları var olduğu bilinen atomların/moleküllerin aralarında ne kadar boşluk olduğunu sorgulamak içindir. Yapıdaki tanecikler arasındaki boşlukların, katı-sıvı-gaz hâllerle ilişkisi kurulacaktır. [!] 4.1;4.5 Maddenin hâlleri ve

moleküllerin hareketleri ile ilgili internet ortamından indirilmiş veya CD’de kayıtlı dinamik modeller sınıfta gösterilebilir.

�� Akran Değerlendirme Formu �� Öğrenci Gözlem Formu �� Hâl Değişimi

↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik �: Okul Dışı Etkinlik ��: Ders Đçi Đlişkilendirme ��: Diğer Derslerle Đlişkilendirme ��: Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı ��: Sınırlamalar �: Ara Disiplinlerle Đlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


124

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri

Etkinlik 0umarası : 1 Etkinlik Adı : Anladıklarınızı Kontrol Edin Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2; 3.3; 3.4

Aşağıda verilen durumlardan her biri için, fiziksel veya kimyasal olay tahmininde bulunabilir misiniz? Tabloda ilgili sütunlara, değişimlerin türünü yazınız. Açıklamalar sütununa da tahmininizin sebebini yazınız. Eğer bir tahminde bulunamıyorsanız, bunun nedenini de açıklamalar sütununda belirtiniz.

Durum

Fiziksel olay

Kimyasal olay

Açıklamalar

Büyük bir kaya parçası, 1 mm çaplı küresel tanecikler oluşacak şekilde parçalanıyor.

Büyük bir kaya parçası, çok ince toz hâline gelinceye kadar parçalanıp öğütülüyor.

Kum, su ile ıslatılıyor.

Yeni dilimlenmiş elma, açık havada bekletilince kesilmiş yüzeyler sarı-kızıl renk alıyor.

Kum, kireç ve su karıştırılıp bekletilerek beton yapılıyor.

Yumurta, suda haşlanarak içinin katılaşması sağlanıyor.

Çatı saçağındaki kar, eriyip akarken donup buza dönüşüyor.

Hamur, pişirilerek ekmek yapılıyor.


125

Etkinlik 0umarası : 2 Etkinlik Adı : Kabarcıkları Đzleyelim Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1;3.2; 3.3; 3.4

Aşağıda verilen olaylar ile ilgili gözlemlerinizi, olayın fiziksel veya kimyasal oluşu ile ilgili düşüncelerinizi ve gözlemlerinizin nedenini tablodaki ilgili yerlere yazınız.

Olay

Kabarcık görüyor musun?

Kimyasal/ fiziksel değişim

Neden böyle bir cevap verdiniz?

Kaynayana kadar suyu ısıtın.

Bir çay kaşığı kabartma tozu üzerine limon sıkın.

Kolalı içeceklerin kapağını açıp bardağa boşaltın.

Suyun içine bir sandoz tableti koyun.

Bir bardak soğuk suyun oda sıcaklığına ulaşmasını bekleyin.

50 mL suya , 10 mL pekmez ekleyin. 25 mL suya bir tatlı kaşığı maya koyarak karıştırın. Pekmezli çözeltiyi mayalı ılık suyun üzerine ekleyin. Bu karışımı birkaç saat boyunca izleyerek değişimleri kaydedin.


126

Etkinlik 0umarası: : 3 Etkinlik Adı : Akşam Yemeği Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1-3.4

Öğrenciler, verilen hikâyede gizlenmiş olan fiziksel ve kimyasal değişimleri bularak aşağıdaki gibi düzenledikleri bir tabloya kaydederler. Buldukları olayları, neden fiziksel/ kimyasal değişim olarak nitelediklerini tartışırlar. Öğrenciler, fiziksel ve kimyasal değişimler içeren bir hikâyeyi yazarak arkadaşlarına sunarlar.

“Ece okuldan geldi, önce ödevlerini yaptı. Daha sonra mutfakta akşam yemeği hazırlayan annesinin yanına giderek ödevlerini tamamladığını ve ona yardım etmek istediğini söyledi. Bir tarafta duran soyulmuş patatesleri dilimlemeye başladı. Annesi, akşam yemeği için pilâv ve omlet hazırlıyordu. Pilâvı pişirmek için kullanacağı su kaynarken pirinçleri yıkadı, kaynayan suyun içine biraz tuz atıp iyice karıştırdı. Daha sonra yıkadığı pirinçleri bu suya ekledi. Omleti hazırlamak için yağı eritti ve yumurtaları kırdı. Yemeğin pişmesi devam ederken salata yapmak üzere buzdolabından marul, domates, biber, salatalık ve maydanozu çıkardı ve yıkayarak doğramaya başladı. Ece, patatesleri dilimlemeyi bitirdikten sonra annesine patateslerin kızartılmaya hazır olduğunu söyledi. Salata yapmayı bitiren annesi tavaya yağ koyarak ısıttı ve patatesleri içine attı. Bir süre sonra kızaran patatesleri tavadan çıkardı. Ece annesine, yemeğin yanına içecek de hazırlamak istediğini söyledi ve bir miktar su, biraz meyve özlü içecek tozu ve birkaç tane de buz parçasını sürahiye atarak iyice karıştırdı. Yemek de piştiğine göre artık yemek masasını hazırlayabilirlerdi. Annesiyle birlikte yemekleri tabaklara, içecekleri de bardaklara doldurup masayı hazırladılar. O sırada mutfağa gelen babası da ekmekleri dilimlemek istedi; ancak ekmeklerin renginde bozulma olduğunu ve kötü koktuklarını fark etti. Bu nedenle ekmekleri çöpe attı. Taze ekmekleri dilimleyerek masaya getirdi. Ece, odasında pastel boyalarıyla resim yapan kardeşini de yemeğe çağırdı ve ailece yemeklerini yediler.” Olay Fiziksel değişim Kimyasal değişim Patatesin dilimlenmesi � Patatesin kızartılması � …. ….. ….. …..


127

Kar tanesi havadayken…

Kar tanesi araba üzerindeyken…

Kar tanesi buharlaştığında…

Etkinlik 0umarası : 4 Etkinlik Adı : Hâl Değişimi Đlgili Olduğu Kazanımlar : 4.2; 4.4; 4.5

Kar yağıyorken, havadaki kar tanesi, yeni park etmiş bir arabanın kaportasının üzerine düşerek, erir ve buharlaşır. Kar tanesinin yapısını ve geçirdiği değişiklikleri açıklarken aşağıdaki kelimeleri kullanınız. Taneciklerin düzenini aşağıdaki kutulara çizerek gösteriniz. Öteleme

Titreşim

Hareket

Düzenli

Tanecik

Katı

Sıvı

Gaz

Microsoft word 6 3

Documents

Transcript of Microsoft word 6 3