1

نشریه بصائر 1393 فروردین ماه 38شماره

صاحب امتیاز: کانون قرآن و عترت حوزه فرهنگی واحد مرودشت مدیر مسئول: فتوی متقی

سردبیر: یلدا شهروان مشاور علمی و قرآنی: حجه االسالم و المسلمین شیخ ولی اله رحیمی

کمیته علمی: جمعی از اساتید گروه معارف اسالمی واحد مرودشت هیئت تحریریه: ) یلدا شهروان، ذکیه فتاحی، مریم سلیمانی، طیبه زارعی،

موسی نجفی، سیده زهرا اکبری و جواد مالیی(تایپیست: سمیرا کوچکی

جاده تخت جمشید- مرودشت – دانشگاه آزاد اسالمی3آدرس: کیلومتر واحد مرودشت

0728-3112201 – 305کانون قرآن و عترت حوزه فرهنگی تلفن داخلی

2

فهرست مطالب

4سخن سردبیر.............................................................................................…………………….……………………پرتو سخن

………………………………………510ترنم قلم.............................................................................................درمان.................................................................................................

111..........................................آسیب شناسی تربیت دینی با تاکید بر قرآن کریم

222....قرآن و سالمت.................................................................................

.......همراه با بصائر ..............................................................................28

3

سخن سردبیر بگذاریم تا نسیم جان بخش زندگی زیباتر از همیشه بر ما جاری شود، تا از

نوازش آن لذتی ژرف در اعماق وجودمان احساس کنیم. این نسیم چیزی است که از سوی معشوق هستی بخش آمده. اگر خوب

بیندیشی می بینی همه کائنات از اوست. پس هر ذره ای از این هستی می تواند نسیم جان بخش زندگی ما باشد. چشمان دل را بگشائیم و خود را در

معرض آن قرار دهیم.

4

پرتو سخن چند آیه و روایت در مورد حکمت بالها و مصیبت ها

از نظر اسالم بالها و سختی ها دارای علت ها و حکمت های مختلفی می ی کوچک یا بزرگی در عالم اتفاق نمی افتد مگرباشند. چنانچه هیچ حادثه

اینکه از روی حکمت و حساب دقیق خداوند می باشد که زلزله هم از اینقاعده مستثنی نیست.

برخی از علت ها و حکمت های وقوع بالها: حکمت اول، آزمایش

خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن علت وقوع برخی بالها را آزمایش معرفی می کند و می فرماید: » و نبلوکم بالشر و الخیر فتنه؛ و شما را با

بدی ها و خوبی ها آزمایش می کنیم. . . « اما اینکه چرا خداوند آزمایش می کند قطعاً برای فهمیدن خدا نیست بلکه

چنانچه در روایت ها آمده بخاطر معلوم شدن برای بندگان خدا و برای ی » انتخاب«، » رشد« و » سقوط« بندگان است تافراهم آمدن زمینه

افراد در پس این بالها با نوع واکنش های عقیدتی و عملی که انجام میدهند گامی به سوی سعادت یا شقاوت بردارند.

ی ملک می فرمای: » آن کسی که مرگ و حیات را آفریدچنانچه در سوره تا شما را بیازماید که کدامیک از شما بهتر عمل می کنید و او شکست

ناپذیر و بخشنده است.« حکمت دوم بالها، عذاب و جزای اعمال بد افراد

برخی از بالهایی که برای جامعه یا فرد اتفاق می افتد در واقع عذاب الهی می باشد. چنانچه قرآن کریم داستان عذاب شدن اقوام گذشته مثل عاد،

ثمود، لوط و غیره را ذکر کرده است. اما در این باره الزم است نکات زیر را ذکر کنیم:

5

- قرآن کریم زمینه ساز این عذاب را خود انسان معرفی می کند و می1 فرماید: » هر مصیبتی به شما رسد بخاطر اعمالی است که انجام داده

اید، بسیاری را نیز عفو می کند. « چنانچه در روایت پیامبر آمده: » هر گاه امت من ربا خوار شدند زلزله زیاد

اتفاق می افتد.« یا از امام صادق)ع( نقل شده است: » هر گاه زنا علنی شود زلزله ها هم

ظاهر می گردد.« - این لطف خداست که ما را به عذاب دنیوی که هم از نظر زمان و هم2

کیفیت اندک است عذاب کند و ما را از عذاب آخرت که آسمان و زمینطاقتش را ندارد نجات دهد.

- این عذاب ها در واقع هشدارهای خداوند است برای دست برداشتن از3ی او چنانچه می فرماید: نافرمانی خدا و برگشت به رحمت واسعه

» به آنان از عذاب نزدیک ) عذاب این دنیا( پیش از عذاب بزرگ ) آخرت(می چشانیم شاید باز گردند.«

پس عذاب ها زمینه هایی هستند که برای سعادتمند شدن انسان ها که از امام صادق )ع( در این باره حکایت شده: هر گاه خداوند برای بنده ای که گناهی انجام داده اراده خیر کند، بعد از گناه او را به مشکل و بالیی مبتال

ی شر کندمی کند تا یاد استغفار بیفتد و هر گاه خداوند برای بنده ای اراده وقتی او گناه می کند خداوند به او نعمتی می دهد تا استغفار را فراموش

کند و به گناه خود ادامه دهد.حکمت سوم بالها: ترفیع درجه واجر و ثواب

انسانی که در دنیا آمده تا درجات قرب را بپیماید و اجر و ثواب تحصیل کند ی سفر آخرت شود خداوند او را به بال و مشکالتی مبتال می کند تاو آماده

او صبر نماید و خداوند به او درجات و پاداش های زیاد بدهد. » و لنبلونکم بشی من الخوف و الجوع و نقص من االموال و االنفس و

الثمرات و بشر الصابرین« 6

» و قطعه ) همه( شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهش در ثروتها و جان ها و محصوالت، آزمایش می کنیم: و به شکیبایان مژده ده. «

و از حضرت علی )ع( نقل شده است: » هر کس از شیعیان ما که بهبالیی مبتال شود و صبر کند، برای اجر او هزار شهید است.«

و از امام باقر)ع( حکایت شده است: » اگر مؤمن میدانست که خداوند در مقابل این بالها چه اجری به او می دهد، هر آینه آرزو می کرد گوشت های

بدنش را قیچی می کردند تا او به اجر آن برسد. « از امام صادق)ع( حکایت شده است: » در بهشت درجه ای است که فقط

با صبر کردن بر مریضی های جسمی می توان به آن درجه رسید.« حکمت چهارم بالها، ظهور صفات خداوند و نعمت های الهی

اگر چه بالهایی مثل سیل و زلزله و حتی مشکالت و بالهای شخصی و . . . ظاهری تلخ و ناگوار دارند اما امام حسن عسکری)ع( می فرماید: » ما

من بلیه اال ولله فیه نعضه نحیط بها« هیچ بالیی نیست مگر اینکه خداوند در آن نعمتی قرار داده که آن را احاطه کرده است. و از باالترین نعمتهای خداوند بر بشر معرفت به خداوند و صفات اسما حسنای اوست.

لذا قرآن کریم می فرماید: » و چه بسیار نشانه ای ) از خدا( در آسمانها وزمین که آنها از کنارش می گذرند و از آن رویگردانند.«

که در روایتی ذیل همین آیه آمده که مقصود از آیات ارضی، زمزمه و . . .می باشد.«

حکمت پنجم، تطهیر از گناه خداوند متعال بعضی از بندگان مومن خود که در دنیا گناهان و خطاهایی

انجام داده اند بواسطه لطفی که به آنها دارد در همین دنیا با مبتال شدن بهمشکالت و گرفتاری ها پاک می نماید تا مرگ آنها، اول راحتی آنها باشد. چنانچه از امام باقر)ع( حکایت شده است: » هر گاه خدا بخواهد بنده ای را اکرام کند در حالیکه او گناهانی دارد او را مریض می کند تا پاک شود؛ اگر بواسطه شدت گناه پاک نشد او را حاجتمند می کند، اگر بازهم پاک

7

نشد هنگام جان گرفتن بر او سخت می گیرد تا پاک شود و هر گاه خداوند اراده کرده باشد که بنده ای را خوار کند در حالیکه او کار خیری انجام داده است، صحت جسمانی به او می دهد، اگر جبران نشد رزق وسیع می دهد،

باز اگر جبران نشد، راحت جان دادن را به او عطا می کند.« حکمت ششم، رغبت به آخرت

خداوند متعال زندگی دنیا را به انواع مشکالت و سختی ها آمیخته است تا اهل ایمان به آن راضی نشوند و همیشه خواهان حیات بی مشکل و آخرت

باشند و اگر چنین بود که در دنیا هیچ بال و مشکلی نبود، کمتر نسبت بهزندگی آخرت میل داشت.

همانطور که در روایت قدسی آمده است: » خداوند به دنیا خطاب می کند که ای دنیا بر دوستان من به انواع مشکالت سخت بگیر تا اینکه آنها

مالقات من را دوست داشته باشند، و به دشمنان من آسان بگیر تا نسبتبه مالقات من بی رغبت باشند!«

روحی و کماالت حکمت هفتم: اصالح رذایل اخالقی

در بین علت های بالها به اهداف تربیتی نیز بر می خوریم: در این راستا از حضرت علی)ع( نقل شده است: » گاهی بندگانی را که صفت مهلک )کبر( و خود بزرگ بینی دارند به بالها و بیماریهایی مبتال می

کند تا به ضعف و ذلت خود پی ببرند و این درد مهلک از وجودشان دورشود و به دنبال آن درهای رحمت و مغفرت به رویشان باز شود.«

155 و همچنین آیات دیگر مانند بقره/35- انبیاء / 1 2- ملک/ 230- شوری/3333، ص13- مستدرک، ج4 524، ص 1- من الیحضره، ج521- سجده/6

8

229، ص67- بحار، ج7 155- بقره/ 8125، ص59- المتحیص، ج9

24، ص67- بحاراالنوار، ج 10212، ص67- بحاراالنوار، ج11374، ص78- بحاراالنوار، ج 12 105- یوسف / 13857، ص1- تفسیر قمی، ج14433- اعالم الدین، ص158/194/52- بحاراالنوار، 16 156، ص13- شرح نهج ابن ابی الحدید، ج17

منابع: تفسیر نمونه ذیل آیات مربوط به بحث، عدل الهی، شهید مطهری 910348459گردآورنده: سیده زهرا اکبری

ترنم قلم داستان جالب:

منصور وزیر »سلطان طغرل« مردی دانا، با تقوی و درستکار بود، روزی خواجه طغرل وزیر را قبل از طلوع آفتاب احضار کرد. مأموران به منزل وی رفتند و سلطان

گفته آنان را در حال خواندن دعا دیدند. امر پادشاهی را ابالغ نمودند، ولی وزیر به او بیاعتنایی او را به عرض توجهی نکرد و همچنان به خواندن دعا ادامه داد. مأموران

رساندند، سلطان طغرل به سختی خشمگین گردید.

9

وزیر پس از فراغت از نماز و دعا به دربار آمد. به محض ورود، شاه با تندی به وی گفت: چرا دیر آمدی؟

در کمال آرامش خاطر عرض کرد: ای پادشاه! من بنده خداوندم، چاکر سلطان وزیر.کنم طغرل، تا از بندگی خدا فارغ نشوم، نمیتوانم به وظایف چاکری پادشاه قیام

داد و دیدهاش را گفتار محکم و پر از حقیقت وزیر، شاه را سخت تحت تأثیر قرار همواره به این روش ادامه اشک آلود کرد و به وزیر آفرین گفت و سفارش کرد؛ که

برکت آن امور کشور همواره بده و بندگی خدا را بر چاکری ما مقدّم بدار، تا ازصحیح و استوار بماند.

سبب عزت موجود نماز است نماز  زینت درگه معبود نماز است نماز

بی نماز از نظر لطف خدا محروم است شرع را مقصد و مقصود نماز است نماز

روز و شب گر به حسین بن علی گریه کنی شرط اول که دهد سود نماز است نماز

طیبه زارعی عضو گروه معارف اسالمی

درمان درمان تکبر

برای درمان تکبر راهکارهای علمی و عملی وجود دارد: راه عملی:

- توجه به عظمت خداوند1 امام حسن )علیه الّسالم( فرمود: سزاوار نیست برای کسی که عظمت خدا را شناخته،

احساس بزرگی کند. پس به راستی بزرگی کسانی که عظمت خدا را دریافته اند، تواضع و فروتنی است و عزت کسانی که می دانند جاللت و بزرگی خدا چیست، در مقابل او تذلل و

احساس کوچکی کردن است. 10

- توجه به ضعف و ناتوانی خویش 2 علی )علیه الّسالم( می فرماید: از فرزند آدم تعجب می کنم که آغاز او نطفه )بدبو( و

آخرش مردار، وسط آن دو، ظرفی برای مدفوع است با این حال، تکبر می ورزد. - ایمان به قیامت3

در حدیثی از امام زین العابدین )علیه الّسالم( آمده است که » مرد خودخواه و متکبری به سلمان گفت: تو کیستی؟ سلمان گفت: اما آغاز من و تو هر دو نطفه کثیفی بوده و پایان کار من و تو مردار گندیده ای است. هنگامی که روز قیامت شود و ترازوی سنجش برقرار

شود هر کس ترازوی عملش سبک باشد، پست و بی مقدار است و هر کس ترازوی عملشسنگین باشد، با کرامت و با شخصیت و بزرگوار است.

راه های عملی: تکبر علل و اسبابی دارد که باید با آن ها مقابله شود گاهی سرچشمه تکبر ایمان، جهاد،

عبادتها، و تالشهای در راه دین است که انسان متکبر انجام داده ولی باید بداند و بیندیشد که خداوند تنها عبادتی را می پذیرد که از هرگونه عجب و کبر پاک باشد و به یقین گناهکار نادم

و پشیمان به نجات نزدیک ترند تا عابدان مغرور. بعضی افراد بخاطر خانواده خود بر دیگران فخر می فروشند، باید بدانند که: گیرم پدر تو

بود فاضل از فضل پدر تو را چه حاصل؟؟؟ بعضی به خاطر زیبایی گرفتار کبر و غرور می شوند باید بدانند که با یک بیماری پوستی و با

گرد و غبار پیری آن زیبایی از بین خواهد رفت. بعضی به خاطر ثروت زیاد و مال دچار غرور می شوند بدانند که اوالً آنچه بیرون از جان و

روح است نمی تواند مایه مباهات انسان گردد و گاه توسط دزدان ربوده می شود. موسی نجفی عضو گروه معارف اسالمی

آسیب شناسی تربیت دینی با تأکید بر قرآن کریمذکیه فتاحی

zakiyehfatahi@yahoo.comاستادیار دانشگاه آزاد اسالمی واحد مرودشت

سعیده اسدی

چکیده

ایران. ،مرودشت،انسانی علوم مرودشت،گروهواحد,آزاداسالمی، ،دانشگاهاسالمی عرفان دکترای. پرورش و آموزش دبیر و فارس تحقیقات و علوم واحد اسالمی آزاد دانشگاه شناسی زبان ارشد دانشجوی

زن درود منطقه

11

آسیب های تربیت دینی، ناشی از بدفهمی نسبت به آموزه های دینی و بدکرداری ناشی از این بدفهمی هاست. جستجو در ناکامی های اخیر در حوزه ی تربیت دینی در گرو شناخت منشأ و

خاستگاه آسیب ها است. در این مقاله تالش نگارنده بر آن است که برخی آسیب های برجسته تربیت را در متن و بطن قرآن

از جمله ی این آسیب ها که در قرآن کریم در حوزه ی تربیت دینی شاهد آن.کریم جستجو نماید هستیم عبارتند از: دوگانگی گفتار و عمل، تحقیر و تمسخر، تحمیل و اکراه، گسست میان دو نسل و

غیره که با روش کتابخانه ای و سپس تحلیلی به این آسیب ها و برخی پیامدها پرداخته شده است. تعّمق و تأمل در این موضوع امید است به عنوان راهکاری در حوزه ی تربیت دینی مورد توجه

والدین و مربیان قرار گیرد.

کلید واژه ها: قرآن کریم، تربیت دینی، آسیب، روش، پیامد

مقدمه تربیت، شکوفا کردن استعدادهای آدمی در ابعاد گوناگون است و در یک نظام اسالمی، هدف تربیت دینی، تربیتی بر مبنای معیارهای دینی است. وقتی سخن از معیار به میان می آید، نقش روش ها،

اهمیت بسیاری دارد، چرا که برنامه ی تربیتی مورد نظر، هر چند از اصول دینی برخوردار باشد، اگر در مسیر تحقق آن از شیوه های صحیح و کارآمد استفاده نشود، ناکام خواهد ماند. و این یکی از

معضالت نظام تربیتی ماست که برخی مواقع شاهد آن هستیم. چه بسا ارزیابی و بدفهمی غلط از آداب دین بوده است که موجب آسیب های بسیار گردیده، گرچه

نقش مسائل نوظهور عصر سرعت و استفاده نابجا نیز در این معضل ناکامی کم رنگ نیست. در واقع گستردگی امر تربیت دینی سبب شده هر گونه رفتاری که متربّی را تحت تأثیر قرار دهد، از

روش های تربیت قلمداد شود و مربی آن را به کار گیرد، غافل از این که پیامدهای منفی ان رفتارها بیش از تأثیر مثبت آنهاست.

جای بسی توجه است که خداوند در قرآن کریم نه تنها طرح و برنامه های ابعاد تربیتی را تبیین نموده است، بلکه به آفت ها و آسیب ها نیز اشاره دارد. بنابراین ایجاب می کند به شناخت آسیب های اشاره شده در قرآن برجسته قرآنی رفته تا هر چه بیشتر بتوانیم مشکالت تربیتی نسل امروز

را از کالم وحی استنباط نماییم. بی تردید دامنه ی بحث، گسترده تر از آن است که در یک مقاله محدود شود؛ ناگفته نماند که علمای تربیت اسالمی نیز سخنانی و آثاری راجع به این موضوع آورده

( و کریمی در1386اند از جمله خسرو باقری در کتاب نگاهی دوباره به تربیت اسالمی)باقری، (. البته مجددا یک تالش مضاعفی می طلبد که1386کتاب اثرات پنهان تربیت آسیب زا )کریمی،

دایره ی آسیب های تربیت دینی هر چه بیشتر با محوریت قرآن استنباط و تحلیل نموده و دامنه یآسیب ها بررسی شود.

روش پژوهش

12

نگارنده در این تحقیق از روش کتابخانه ای و تحلیلی استفاده نموده و تالش دارد که با تعّمق در قرآن کریم و سخنان ائمه، آسیب ها را استنباط کرده تا هرچه بهترروشن نماید تا بتوان با شناخت

این آسیب ها از منبع وحی، تربیت دینی هماهنگ با فطرت را در نظام تعلیم و تربیت اسالمی ایجادنمود.

نمونه هایی از آسیب های تربیت در قرآن کریم- دوگانگی گفتار و رفتار از دیدگاه قرآن کریم1

در قرآن کریم آیه های فراوانی وجود دارد که به گونه ای به این آسیب پرداخته است. صریح ترینآیه ای که در نکوهش این رفتار آمده است آنجاست که می فرماید:

و3" یا ایها الذین امنوا لم تقولون ما التفعلون. کبر مقتا عندالله ان تقولوا ما ال تفعلون." )صف، (: ای کسانی که ایمان آوردید چرا سخنی می گویید که عمل نمی کنید. نزد خدا بسیار موجب2

خشم است که سخنی بگویید که عمل نمی کنید. این آیه صریحا گفتار بدون عمل را به شدت نکوهش می کند، و در قالب تنبیه، افراد مومن را از این رفتار و دوگانگی بر حذر می دارد. چرا که

در آیه ی بعد از خشم خداوند نسبت به این دوگانگی عمل آدمی سخن می گوید.

– پیامدهای آسیب دوگانگی در رفتار و گفتار1-1 اگرعمل با سخنی همراه نباشد، اثری بر آن مترتب نیست. البته منظور این است که اثر مثبت ندارد

ولی در جهت عکس، بسیار موثر است و به دیگر سخن، این رفتار اثرهای تخریبی بسیاری دارد ازجمله:

ایجاد نفرت متربّی از مربّی از جمله پیامدهای این رفتار این است که متربی را نسبت به علم، مربی و نیز برنامه های تربیتی

بی رغبت می کند. چنانکه حضرت علی )ع( می فرمایند:" از آنجا که مردم زیاد می بینند که عالمان(.86، ص 1377به علم خود عمل نمی کنند، به دانش اندوزی عالقه ای نشان نمی دهند." )آمدی،

غزالی در کتاب میزان العمل، یکی از وظایف هشتگانه ی معلم را عمل کردن به علم خود می داند و در ادامه می گوید: " معلم نباید گفتار خویش را با حالت خود تکذیب نماید، مردم از هدایت و رشد

متنفر می شوند.، و این دلیل است که رفتار با چشم احساس می شود و علم با عقل و خرد درک (.یعنی متربیان150، ص1989می شود و صاحبان چشم سر بیشتر از خردمندان هستند." )غزالی،

بیشتر به مشاهده های خود توجه دارند تا شنیده ها، بر معلمان و والدین جامعه الزم است که بیشتربه عمل بپردازند تا سخن، و آنچه که می خواهند بگویند در رفتارشان نشان دهند.

بنابراین، اولین اثر این رفتار این است که نسبت به برنامه ی تربیتی مورد نظر، تنفر ایجاد می کند، بلکه متربی را در جهت عکس آن ترغیب می نماید. زیرا کسی که به سخنان خود ایمان ندارد و در

عمل چنان نمی نماید که می گوید، اعتبار خویش را نزد مخاطبانش از دست می دهد. به گفته حافظ شیرازی: عنان به میکده خواهیم تافت زین مجلس که وعظ بی عمالن واجب است

نشنیدن(308،ص1372)حافظ،

13

- ایجاد بی اعتمادی در متربّی1-1-2 یکی از ارکان اساسی در تعلیم و تربیت، وجود رابطه ی مورد اطمینان بین مربی و متربی است. هر چه این رابطه قوی تر باشد و متربی اعتماد بیشتری به مربی داشته باشد، اثر پذیری او بیشتر

است و آنچه فرا می گیرد، از نفوذ بیشتری برخوردار است. چرا که آموزه ها ی خود را از یک منبع مورد اطمینان دریافت می کند و دلیلی برای تزلزل ندارد؛ اما اگر این اعتماد ضعیف شود و پایه

های آن سست گردد، اثرپذیری آن نیز ضعیف تر می شود. از اموری که به این اعتماد ضربه می زند و پایه های آن را سست می کند، پارادوکس قول و فعل مربی و والدین است. مشاهده ی دوگانگی در گفتار و کردار مربی، تربیت پذیر را سرگردان می

کند. و اعتماد را از او سلب می کند. این بی اعتمادی ناخود آگاه به سایر امور نیز سرایت می کند و او را در ابعاد گوناگون شناختی و رفتاری با نوعی تزلزل روبه رو می سازد. این پیامد خطرناک

زمانی تقویت می شود که آن دوگانگی را بارها از مربی و یا مربیان مختلف مشاهده نماید. چنانکهامام علی )ع( می فرماید: هر کس به دروغ گویی شناخته شد، اعتماد مردم به او کم می شود.

به هر حال، این بی اعتمادی رفته رفته به ابعاد دیگر زندگی متربیان گسترش می یابد و روابط آنان را با یکدیگر تحت تأثیر قرار می دهد؛ همانگونه که در باورها و آموزه های خویش نیز، سست می

گردند.- تعلیم ریا1-1-3

پیامد دیگر رفتار دوگانه مربی، آموزش ریا به متربی است. او با دیدن این رفتار به جواز ریا پی می برد و به این نکته می رسد که می توان برای رسیدن به هدف، در ظاهر به گونه ای و در باطن به گونه ای دیگر عمل کرد.، یا در مقام حرف، می توان به سخنی قولی داد که در عمل پایبندی بدان الزم نیست.این نتیجه گیری را معلم و مربی به او نمی گویند بلکه خود به آن می رسد. برای اینکه

بدون اینکه مربی بخواهد، از گفتار و کردار او الگو برداری می کند.- ممنوعیت تحمیل در قرآن2

تحمیل کردن از روش هایی است که در تربیت برخالف میل متربی انجام می گیرد. در واقع زمام امور به دست مربی است. در خانواده هایی که والدین از این روش استفاده می کنند، ارتباط

روزمره بین والدین و فرزندان زورمندانه است. در این روش مربی به جای هدایت ریاست می کند؛زور جای تحریک انگیزه را می گیرد. منع تحمیل در متون دینی با دالیلی می توان تبیین نمود:

الف- خصیصه ی مهم انسان در اسالم، آزادی و اختیار است که برخی آیات قرآن کریم به صراحتبدان پرداخته است:

( ما راه را به او نشان دادیم خواه شاکر3- "انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا")انسان/1باشد خواه کفر بورزد.

- برخی آیات به آزمایش انسان اشاره دارد که دلیلی بر داشتن اختیار است: " انا خلقنا االنسان2 ( : ما انسان را از نطفه مختلطی آفریدیم و2من نطفه امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعا بصیرا") انسان/

او را می آزماییم؛ بدین جهت او را شنوا و بینا قرار دادیم.

14

- بر اساس برخی آیات، مسئولیت اخالقی اعمال انسان بر عهده ی خود اوست. و این زمانی3معقول است که فرد در انجام کارهایش اختیار داشته باشد.: "کل نفس بما کسبت رهینه")مدثر/

( هر کس در گرو دستاورد خویش است.38 براساس آیات فوق انسان در انجام اعمال خود مختار است. حال اگر والدین یا مربیان بخواهند با

اکراه، اموری را بر متربیان تحمیل کنند امری خالف شرع است. ب- شیوه ی هدایت قرآن، پرهیز از اجبار و تحمیل است. قرآن کریم راه را نشان می دهد و انتخاب

( روشن است258را بر عهده ی فرد می گذارد. از جمله این آیه: " ال اکراه فی الدین ....")بقره/ که بر اساس این آیه اجبار فرد بر رشد و کمال انسان سودی ندارد. چنانکه در برخی آیات پیامبر رامذکر )تذکر دهنده( می داند و وظیفه او را تذکر دادن و ابالغ پیام می شمارد نه تحمیل و اکراه را.

ج- سنت رسول خدا نیز پرهیز از جبر و تحمیل است. نمونه های خوش رفتاری و مالیمت رفتار پیامبر )ص( از مواردی است که در اغلب کتب حدیثی آمده است که بیانگر این است که او که مربی بشریت است همواره نرمخو بوده و اجبار و فشار در دعوت و تربیت او جایگاهی نداشته

است. چرا که تحمیل، حسن ظن متربی را نسبت به مربی به بدگمانی تبدیل می کند. و نتیجه ای جز تنفر

و مخالفت با مربی را ندارد. آنچه مطرح شد در زمینه ی تبلیغ ایمان بود. در خصوص تربیت نیز می توان به سخنان دیگر پیامبر

(. به95، ص1404اسالم)ص( به والدین اشاره نمود: " کودک تا هفت سال حاکم است")مجلسی، این معنا که تحمیل در تربیت در این سن ممنوع است. در واقع اصل اول در تربیت فرد این است

که در انتخاب آزاد باشد، اما در مواردی که فرد از مسیر الهی خارج می شود و زمینه ی نابودی دیگران را می سازد، آزادی او محدود می شود. در اینجاست که اسالم به مربی اجازه می دهد تا با

اکراه و حتی تنبیه، او را از انحراف باز دارد.

- پیامدهای تحمیل2-1 در واقع تربیت، جز با میل و خواست متربی تحقق نمی یابد. و نمی توان انسان را با فشار به مسیر

تربیت کشاند. و گرنه عواقب سوئی دارد که عبارتند از:- تربیت نشدن2-1-1

نخستین پیامد این روش تربیتی تربیت نشدن است. چرا که نوع تربیت شدن مانع تربیت فطری است. زیرا روح استقالل طلبی متربی، اجبار را بر نمی تابد؛ چنانکه کریمی می نویسد: " تربیت باید

با طبیعت آدمی جوش بخورد؛ با فطرت او یکی شود. هر تربیتی از "بیرون" و هر قانون تربیتی که(. 62،ص1377مطابق با خود انگیختگی فطرت متربی نباشد منجر با شکست می شود." )کریمی،

تربیت کردن، ایجاد اعتقاد در دل متربی است. گرایش باطنی نیز با زور نمی توان ایجاد کرد. چرا که برنامه های تربیتی باید با اقبال قلب متربی روبرو شود. و اگر قلب مورد اجبار قرار گیرد خوبی

برنامه را درک نمی کند. و این نکته، یک پیام روان شناختی ظریفی است که حضرت علی )ع( با صراحت بدان اشاره نموده است:" ان القلوب شهوه و اقباال و ادبارا فأتوها من قبل شهوتها و

15

(. برای قلوب انسان ها عالقه و ادبار193،حکمت 1368اقبالها، فان القلب اذا اکره عمی" )رضی، است؛ پس از ناحیه میل وارد شوید؛ چرا که قلب اگر مورد اکراه قرار گیرد، کور می شود و او از

درک باز می ماند. - تضعیف اعتماد به نفس2-1-2

از مهمترین پیامد تحمیل، شکل گیری نوعی احساس حقارت در متربی و تضعیف نفس اوست. فرزندی که پیوسته تحت فشار باشد شادابی خود را از دست می دهد و به انسانی ورشکسته تبدیل

می شود.

- همانند سازی و یادگیری 2-1-3 اگر متربی مورد اجبار قرار گیرد، زورگویی را نسبت به زیردستان خود می آموزد، چرا که مربیان

برای متربیان خود همواره الگوی مهمی هستند و هر گونه رفتاری که از آنها صادر می شود، ممکناست با همان حالت به متربیان منتقل شود.

در نتیجه روش تربیتی تحمیل در تربیت اسالمی، از ارکان شبه تربیت است و نباید به عنوان روش تربیتی به کار گرفت. البته ممکن است گاهی به عنوان تمهید مقدمه برای تربیت باشد و موجب نجات فرد در لحظه ی خطیر شود. اما در مراحل بعدی تربیت بکارگیری آن صحیح نیست . زیرا تربیت چرا بردار است یعنی بایستی تبیین و ماهیت آن برای متربی آشکار گردد و گرنه پیامدهای

فوق از آسیب هایی است که عاید متربی می گردد.- گسست میان نسل جدید و قدیم3

یکی از آسیب های تربیت دینی گسست میان دو نسل است. به نحوی که مربی و متربی در یک فضای فکری نیستند. یک تربیت در شکل اصیل آن، باید از گسست دور باشد. به همین دلیل در

فرهنگ دینی گفته شده که هر نبی به زبان قوم خود مبعوث شده است. چنانکه در قرآن کریم آمده است: "و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم، تا حقایق را برای آنان بیان کند."

(. در حقیقت این زبان، زبان ظاهری نیست، به خصوص که پیامبر اسالم)ص(، همه4)ابراهیم/ جهانیان را مخاطب خود قرار داده است. پس زبان قوم، تنها زبان ملفوظ نیست؛ بلکه زبان معقول

نیز است. بنابراین در تربیت دینی نباید مربی از دنیای فکری مخاطبان خود، بیگانه باشد. وگرنه این بیگانگی

باعث ظهور عایقی بین نسل قبل و بعد می شود. تربیت مطلوب دینی مستلزم مرتبط شدن است؛ در غیر این صورت، تربیتی وجود نخواهد داشت. اینجاست که آسیب زایی گسست مشخص می

(.296)باقری، ص.شود علت اصلی شکاف و این آسیب از آنجاست که والدین و مربیان بدون تأمل و توجه به نیازهای

واقعی متربیان خود برنامه ریزی نمایند. از آنجا که برخی برنامه ها منطبق با مسائل جدید و فضایفکری حاکم بر جامعه طرح نشده، رفته رفته گسست ظهور می کند.

16

- پیامد مهم آسیب گسست1- 3 وقتی هم فکری میان نسل بعد و قبل ایجاد شود. این امر یعنی عدم هم سخنی مربی و متربی،

مانع تحقق تربیت می شود. در واقع متربی، چون والدین خود را یک گام عقب تر از خود می بیند؛ این امر در نهایت مانع ارتباط و حرف شنوی وی از مربی خود می گردد، و در موارد دیگر نیز از

والدین اطاعت نمی کنند.- تحقیر4

از روش های رفتاری که در میان عامه در ارتباط مربی و متربی معمول است، تحقیر است. اثر تخریبی این شیوه ی تربیتی به مراتب بیشتر از بقیه ی روش ها است، چرا که کمتر پیش می آید که

با این روش متربی تنبّه شود. نکته مهم در این روش آسیب زا این است که کرامت و عزت متربی را خدشه دار می کند. اهمیت این موضوع تا بدانجاست که در شرع اسالم نیز مورد نهی قرار گرفته

است. احادیث متعددی در ممنوعیت تحقیر دیگران بیانگر اثر تخریبی و آسیب این روش را می رساند. بدون تردید این حرمت شرعی ناظر بر تأثیر سوء این روش است؛ از جمله آنجا که حضرت رسول می فرمایند: " مبادا فردی از مسلمانان را کوچک شمرده، تحقیر نمایید؛ چرا که کوچک آنان

(. 4077، حدیث1363هم در نزد خدا بزرگ است." )ری شهری، - پیامدهای تحقیر1- 4

پیامدهای مهم نامطلوب تحقیر عبارتند از: انزواطلبی، ضعف اعتماد به نفس، آشفتگی روانی و..این پیامدها با توجه به مصداق ها و ویژگی های روانی و عاطفی متربیان، دارای شدت و ضعف است،

اما اصل آن با هرگونه رفتار تحقیر آمیز مربی موجب خدشه دار کردن شخصیت متربی شده و اگر این حالت شدت یابد باب رفتارهای نامناسب و ناهنجار باز شده و متربی را به مسیر خطرناکی می

کشاند. ناگفته نماند که تحقیر امری است که می تواند در اشکال گوناگون بروز نماید؛ از جمله: استهزا، سرزنش، ناسزاگویی، تهمت و عیب جویی است و از پیامدهای این ظهورات تحقیر، می توان به

خود کم بینی، افسردگی، عداوت، شرمنده گی، نفاق و موارد دیگر اشاره کرد که هر کدام به تنهاییمی تواند زندگی متربیان را با خطرات و آسیب های جدی رو به رو سازد.

- دالیل به گارگیری روش های تربیتی آسیب زا5 چه بسا والدین و مربیان، روش های تربیتی را بکار می گیرند که قصد تربیت و اصالح رفتار متربی را دارند. اما بجای نتیجه ی درست، این هدف را ناکام ساخته و نتیجه ی عکس می گیرند. استفاده

از این روش های آسیب زا معلول عواملی است که بدان می پردازیم:

17

- عامل فرهنگی1- 5 نگرش و فرهنگ جامعه از عواملی است که می تواند بستری برای به کارگیری این روش های

آسیب زا ایجاد نماید. به عنوان مثال در برخی فرهنگ ها تنبیه و تحقیر فرزندان معمول است. در چنین فرهنگ و جامعه ای، مربیان توجهی به این روش ها نداشته یا در صورت توجه به پیامد آن روش به علت مقبولیت آن در عرف جامعه، به عنوان مجوز بدان می نگرند. چه بسا در روایاتی

والدین را به مکان هایی با سطح فرهنگ باال ترغیب می کند؛ در نهج البالغه آمده است: " در شهرهای بزرگ سکونت کن، زیرا مرکز اجتماع مسلمانان است، و از جاهایی که مردم از یاد

.(69خدا غافل اند و در اطاعت خدا به یکدیگر کمک نمی کنند بپرهیز." )رضی، نامه - عامل شناختی2- 5

تربیت در هر حوزه که باشد بایستی به مبانی و اصول و روش های آن آگاهی داشت. اگر غیر از اینباشد نه تنها گام در مسیر اشتباهی گذاشته بلکه از هدف نیز فاصله می گیرد.

یکی از دالیل استفاده نادرست از روش های آسیب زا در تربیت، عدم شناخت مربیان از مبانی و بدفهمیدن است. در واقع شناخت نسبت به روش ها و آسیب ها مربی و والدین را در انتخاب روش

صحیح کمک می کند و از آسیب ها دور می ماند.- عامل روانی3- 5

خصوصیات روحی و روانی والدین و مربیان یکی از عوامل اساسی مغفول ماندن آنها در استفاده از روش های تربیتی آسیب زا می باشد. چه بسا دیده می شود بسیاری از والدین در هنگام خشم که یک هیجان ذاتی است بدون کنترل از روش های تربیتی بکار گرفته شود. یقینا با این حالت روانی

تربیتی انجام نمی گیرد چنانکه حضرت علی )ع( می فرمایند: (علت این سخن معلوم است، زیرا در96 آمدی، ص)"با خشم و غضب تأدیب صورت نمی پذیرد."

حالت خشم ادب کارآیی نداشته و دوم اینکه جنبه ی اصالحی نخواهد داشت. زیرا که مربی جهت فرنشاندن خود به تربیت می پردازد نه بخاطر اصالح.از لحاظ روانشناسی جدید نیز جبران ناکامی

ها به صورت عقده در ناهشیار ذهن باقی مانده و با فراهم بودن بستر مناسب ظهور می کند. بابراین بعید نیست که مربیان به علت مشکالت روانی به روش های آسیب زا روی آورده تا در

پوشش آنها بخشی از ناکامی خود را جبران نمایند.- عامل تربیتی4- 5

مربیانی که مسئول تربیت اند، خود متربیان دیروزند، بالطبع رفتار آنها ریشه در تربیت دیروز آنها دارد. چه بسا رفتار زورگویانه ی پدر به این علت است که در کودکی رفتارها با آنها خشونت آمیز

بوده است. آیات بسیاری در قرآن کریم به این عامل و مبانی اینگونه رفتارها اشاره می کند:(.23" .... ما پدران خود را بر آیینی یافتیم و به آثار آنان اقتدا می کنیم." )زخرف/

این آیه و آیات دیگر به مبنای رفتار برخی از والدین اشاره دارد که بر اساس آنچه از اولیا خود آموخته اند اشاره دارد.و باالخره عواملی چون تفاوت های فردی مربی و متربیان؛ شتابزدگی در

رسیدن فوری به نتیجه و عوامل بسیار دیگر از جمله دالیلی است که زمینه ای را فراهم می آورندتا مربیان به روش های آسیب زا روی بیاورند و به اهداف خود آنچنان که مطلوب آنهاست، نرسند.

18

- نتیجه گیری کلی6 در پایان به این نتیجه می رسیم که جهت جلوگیری از آسیب های تربیتی و راهکار سالمت و نجات

از این آسیب ها، بهتر است به متون متقن اسالمی به ویژه قرآن کریم مراجعه و ضمن شناخت ریشه ی آسیب ها و پیامدهای آن، بتوان زمینه ی تربیتی منطبق با تربیت دینی و فطرت را فراهم

نمود. در واقع با تعّمق در کالم حق و تحلیل آن، منع تحمیل و عدم دوگانگی در قول و فعل و ایجاد رابطه

و ارتباط با متربی از جمله آسیب هایی است که بدان اشاره شده و نیاز به محققانی دارد که با استنباط در آیات بتواند یک منشور تربیت دینی را استخراج نموده و از همه مهمتر به صورت

کاربردی شکل داده در اختیار مربیان و والدین قرار دهد. همانطور که دیدیم از جمله عواملی که در این امر موجب شده آنچنان که باید موفق نشویم،

عواملی چون عامل فرهنگی، روانی و شناختی است که می توان به عنوان عوامل تربیت آسیب زا نام برد.گر چه مربیان اغلب به این دالیل به روش های آسیب زا تمسک جسته اند، اما یقینا مربیانی که بخواهند یک تربیت دینی مطلوب را ارائه دهند می توانند با جستجو و تأمل در متون دینی اسالم هم شناخت عمیق به خود روش ها و آسیب آنها، و همچنین با آگاهی از پیامد آن روش ها، به هدف

خود که تربیت دینی نسل جدید است دست یابند. چنانکه بررسی شد آسیب هایی چون دوگانگی قول و فعل، تحمیل و اجبار و گسست فضای فکری مربی و متربی و آسیب های دیگری که در این مقال نمی توان جای داد، را هر چه بهتر بشناسیم و

به پیامد های آن ها بیاندیشیم یقینا می توانیم با شناخت بیشتر به جایی رسید که از این آسیب هامغفول نمانیم و در تربیت دینی فرزندانمان بیدارتر عمل کنیم..

فهرست منابع

.1364قرآن مجيد، ترجمة محمد مهدي فوالدوند، تهران، دارالقرآن الكريم، .1337آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه انصاری قمی، تهران، انتشارات دارالکتب،

1386، تهران، انتشارات مدرسه، 2باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسالمی، ج حافظ، خواجه محمد، دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، انتشارات مهرآئین،

1372..1363ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مرکز النشر مکتب االعالم اسالمی، تهران،

سیدرضی، شریف، نهج البالغه حضرت علی)ع(، ترجمة شهیدی، تهران، سازمان انتشارات آموزش.1368و پرورش انقالب اسالمی،

، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،3خوانساری، جالل الدین، شرح غررالحکم و درر الکلم، ج1371.

19

.1989غزالی، محمد، میزان العمل، بیروت، دارالکتب العلمیه، .1373کریمی، عبد العظیم، تربیت آسیب زا، انجمن اولیا و مربیان،تهران،

، بیروت، موسسة104مجلسی، محمد باقر، بحار االنوار الجامعه لدرر اخبار االئمه االطهار، ج ق.1404الوفاء،

Pathology of Religious Education Based on Quran

Fatahi,Zkiyeh

Abstract :

.Assistant Professor of Islamic Azad University,Marvdasht Branch. zakiyehfatahi@yahoo.com

20

Religious education damages are result of misunderstanding of religious training and bad deed of them.search recent failures in the field of religious

education depends on recognize the origin of these damages.In this article the writer tries to search some highlighting training damages

within Quran. of these damages seeing in field of religious training in Quran include:duality of behavior and action,contempt and ridicule ,reluctance and

impose,the gap between two generations and so on which have been searched by library and analytical methods .It is hoped that by contemplation, this

subject be instructors` and parents` interest as a strategy in field of religious education.

KEY WORD: The Holy Quran,Religious education,Damage,Method,Result.

قرآن و سالمت گانه است: جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی. در قران کریم آیات4سالمت دارای ابعاد

متعددی وجود دارد که هر یک از آنها مؤید اهمیت سالمت و توجه خداوند به ارائه راهکارهای آیه فقط در زمینه غذا به160مفید به منظور حفظ و ارتقای آن است. از جمله وجود

عنوان یکی از ارکان مهم سالمت از بعد جسمی، همچنین در زمینه بهداشت روانی مواردی چون کنترل ترس، اضطراب و دستیابی به آرامش در پناه ارتباط مؤمن با خداوند مد نظر

بوده است. در زمینه سالمت اجتماعی راهکارهای علمی و کاربردی به منظور تقویت تعامل اجتماعی، شکل گیری کانون خانواده و . . . ارائه گردیده است و باالخره در زمینه سالمت

معنوی دستیابی به آرامش در پناه توکل و توسل به خداوند و ائمه به انسان مؤمن کمک میکند تا از زندگی لذت برده و به تعالی و شکوفائی نفس برسد.

محتوی:ابعاد سالمت

تعریف سازمان جهانی بهداشت بیانگر این مسئله است که سالمتی یک مسئله چند بعدی است. حتی امروزه عالوه بر بعد جسمی، روانی و اجتماعی، جنبه معنوی را هم در نظر می

گیرند و باید توجه داشت که ابعاد مختلف سالمتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر کرده و تحت تأثیر یکدیگر قرار دارند. چنانچه مشکالت جسمی بر روان فرد، مشکالت روانی بر جسم او و نیز هر دوی آنها بر جامعه و اختالالت موجود در جامعه بر هر دو بعد دیگر سالمتی اثر می

21

گذارند لذا برای ارتقای سالمت باید به تمام جوانب سالمت فردی، جسمی و روانی و معنویو سالمت کلی جامعه توجه داشت.

بعد جسمی معمول ترین بعد سالمتی، سالمت جسمی است که نسبت به ابعاد دیگر ساده تر می توان آن را ارزیابی کرد سالمت جسمی در حقیقت ناشی از عملکرد درست اعضا بدن است. از

نظر بیولوژیکی عمل مناسب سلولها و اعضا بدن و هماهنگی آنها با هم نشانه سالمتجسمی است. به عنوان نمونه بعضی از نشانه های سالمت جسمی عبارتست از:

ظاهر خوب و طبیعی، وزن مناسب، اشتهای کافی، خواب راحت و منظم، اجابت مزاج منظم، جلب توجه نکردن اعضاء بدن توسط خود فرد، اندام مناسب، حرکات بدنی هماهنگ، طبیعی بودن نبض و فشار خون و افزایش مناسب وزن در سنین رشد و وزن نسبتاً ثابت در

سنین باالتر. از مهمترین عوامل مؤثر بر سالمت جسمی می توان به شیوه های زندگی اشاره نمود.

منظور از شیوه های زندگی الگوهای رفتاری افراد در زمینه های تغذیه، خواب، کار و . . .است.

خداوند در قران کریم به سالمت انسان توجه خاص داشته و راهکارهایی را در جهت حفظ سوره عبس خداوند می23بقاء و ارتقاء سالمت ارائه نموده است. در زمینه تغذیه در آیه

فرماید ) فلینظر االنسان الی طعامه( آدمی باید به قوت و غذای خود به چشم خرد بیندیشد. این آیه را می توان از دو دیدگاه بررسی نمود نخست اینکه نگاه کردن به غذا سبب تسهیل

در هضم و جذب غذا می گردد. بدین صورت که اطالعات بینایی مربوط به آن از طریق عصب اپتیک به مغز و قشر بینایی اولیه رفته سپس به ناحیه ارتباطی بینایی ارسال می

گردد که این ناحیه مربوط به ادراک بوده و خاطرات گذشته مربوط به آن غذا را در ذهن بیدار می کند که خود سبب ترشح بزاق می گردد. از دید دیگر می توان اینگونه برداشت

نمود که انسان بایستی نسبت به انتخاب غذای خود آگاهانه و با دید باز عمل نماید همچنین سوره مومنون می فرماید. ) یا ایها الرسل کلوا من الطیبات( ای50خداوند در آیه

رسوالن، از غذاهای طیب و حالل تناول کنید. غذای حالل با طیب متفاوت است و در ادامه می فرماید ) و اعملوا صالحاً ( اول غذای طیب بخورید تا ضمیرتان پاک و نورانی شود و

آنگاه اعمالتان نیز صالح می گردد. در واقع در این جا به تأثیرات سایکوتیک غذا اشاره شده است و همانگونه که می دانیم عقل سالم در بدن سالم است. درخصوص الگوهای تغذیه به

سوره مریم ) ولهم رزقهم منها بکره و62جهت تعداد وعده های غذایی نیز در قران آیه عشیا( و در بهشت هر صبح و شام روزی آنان آماده است. این آیه در مورد وعده های غذای

مصرفی سخن می گوید. بر طبق آیات و روایات دو وعده برای سالمتی و شادابی انسان کافی است. اما از آنجایی اهمیت صبحانه به عنوان مهمترین وعده غذایی بر کسی پوشیده

22

نیست، بر خالف آنچه عموم تصور می کنند شام خوردن نه تنها رد نشده، بلکه بر آن توصیهاکید شده است.

اما می دانیم که از آنجایی که بدن در هنگام خواب نیز رشد کرده و امور داخلی بدن و اطالعات مغزی سازمان دهی می شوند در هنگام خواب نیز بدن مصرف می کند و اگر شام

کم حجم و کم کالری باشد سبب خواب آرام و بوی خوش دهان در هنگام بیداری می گردد زیرا فعالیت باکتری های فلورنرمال دستگاه گوارش هنگام بی غذایی سبب تولید گازهایی با بوی ناخوشایند می گردد. دلیلی دیگر نیز می توان در تأکید بر دو وعده غذایی ذکر کرد: از آنجا که غذا تنها اگر در زمان گرسنگی خورده شود، کامالً هضم و جذب می گردد، بنابراین

ساعت بعد از آخرین24 تا 12بعد از صبحانه تا قبل از شروع دردهای گرسنگی که معموالً وعده غذایی رئی می دهد زمان شام فرا می رسد و فرد کامالً گرسنه شده و انقباضات

ریتمیک جدار معده ) انقباضات گرسنگی( آغاز شده و بهترین زمان برای صرف غذاست و 31بنابراین جذب غذا درماکزیمم میزان خود قرار دارد. درخصوص کمیت صرف غذا آیه

سوره اعراف ) کلوا و شربوا و ال تسرفوا( بخورید و بیاشامید ولی زیاده روی نکنید. اشاره به اهمیت رعایت اعتدال در صرف غذا دارد.

اثرات پرخوری از جمله هیپرتانسیون ) فشار خون(، دیابت و سکه های قلبی و مغزی برکسی پوشیده نیست.

سوره بقره) ائما حرم علیکم و172در زمینه منع قرآن از مصرف برخی خوراکیها در آیه الدم و لحم الخنزیر( به تحقیق خدا حرام گردانید بر شما مردار و خون و گوشت خوک را

وهمه می دانیم که در گوشت خوک انگلهای فراوانی وجود دارد از جمله دو انگل تریشین و تیناسولیوم که میزبان اصلی آنها خوک است و الرو این دو در عضالت خوک زندگی کرده و

از آنجایی که الرو آنها بیماری سخت تری ایجاد می کند، درمان آنها دشوارتر است، لذا خوردن گوشت خوک سبب ابتال به بیماریهای تریشنوز ) در اثر الروتریشین( و سیستی

سرکوزیس که عامل آن تیناسولیوم است می گردد که در بیماری اخیر الرو آن در عضالت و مغز و چشم، جایگزین شده و سبب عالیم صرع و کوری می گردد. خون و مردار: خون و

جسم مردار به دلیل مرگ لکوسیت ها ) سلولهای سیستم ایمنی بدن( و به دام افتادن آنها در لخته های فیبرینی که پس از مدتی ایجاد می گردند می تواند حاوی میزان قابل مالحظه

باکتریهای سالمونا و شیگال باشند، که از طریق دستگاه گوارش وارد بدن انسان می شوند و همچنین عفونت های باکتریایی، ویروسی و انگلی فراوانی که بالفاصله بعد از مرگ بدن را

مورد تهاجم قرار می دهند و همچنین خون به دلیل اینکه نقش انتقال دهنده مواد زائد را نیز در بدن موجود زنده ایفا می کند، می تواند سرشار از سموم و صفرا و . . . باشد که برای

انسان بیماری زا خواهند بود.

23

درخصوص مواد غذایی که مصرف آنها در قران توصیه شده است به موارد ذیل می تواناشاره نمود:

سوره نحل )نسقیکم مما فی بطونه من بین فرت و دم لبنا خالصا سائغا66- آیه 1للشربین(

ما از میان سرگین و خون، شیر پاک شما را می نوشانیم که در طبع همه نوشندگان گواراست. شیر دارای کابری فراوان، پروتئین، کازئین، وی پروتئین، الکتولبومین،

الکتاگلبولین، سرم آلبومین، سرم ایمونوگلوبولین و کربوهیدارت های الکتوز و چربی و وAکلسترول و مواد مینرال: سدیم، پتاسیم، کلسیم و فسفر و آهن و روی و ویتامین های

D تیامین، ریبوفالوین، نیاسین، ویتامین B فوالسین، ویتامین ،B12و پانتوتنات و کاروتن می ذکر است که شیر دارای خواص آنتی بیوتیکی نیز می باشد. بنابراین شیرBباشد قابل به

غذای کاملی است که به جز موارد خاص مصرف آن برای همه افراد مورد نیاز است. سوره فاطر ) هو الذی سخر البحر لتاکلو منه لحما طریا( 12- آیه 2

و اوست که دریا را برای شما مسخر گرداند تا از آن گوشت تازه تناول کنید. گوشت ماهی سرشار از کلسیم است که در مقایسه با منابع حیوانی دیگر منبع غنی تری محسوب می

گردد و بنابراین در پیشگیری از پوکی استخوان و گرفتگی و اسپاسم عضالت و نرمی استخوان و کاهش فشار خون مؤثر بوده و در پیشگیری از بیماریهای عصبی نظیر توهم و

افسردگی نیز مفید می باشد. ماهی همچنین منبع غنی آهن هم می باشد که در جلوگیری ازآنمی میکروسیتیک مؤثر است.

می باشد که در روغن جگر ماهی به فراوانی یافتAماهی سرشار از فسفروید و ویتامین که سبب طول عمر می گردد و سایر ویتامین های مورد نیاز بدن. B2می شود و ویتامین

سوره نحل ) یخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فیه شفا للناس( 69- آیه 3 از درون شکم آن زنبور شهدی که رنگ های گوناگون است بیرون می آید، در آن برای مردم

64درمانی است. همانطور که می دانیم عسل فاقد هرگونه چربی یا کلسترول می باشد % کالری در هر قاشق سوپ خوری عسل وجود دارد. مواد منیرال: کلسیم، فسفر، آهن،

پتاسیم، منیزیم در عسل وجود دارد. عسل حاوی آنتی اکسیدان است از این رو مصرف آن برای سالمت قلب و عروق مفید است. عسل به سالمت پوست کمک کرده و ضد پیری می

باشد. در قدیم هر دارو برای دندان و لثه ها مضر نبوده و باعث سالمت لثه ها و سفیدی دندان می گردد. سبب پاکسازی دستگاه گوارش و ضد اسهال می باشد. تحقیقات نشان

داده اثر بسیار مفیدی بر عفونت های معده با هلیکو باکترپیلوری دارد از این رو در درمان زخم معده مؤثر است. از گذشته تاکنون عسل در درمان بسیاری از بیماریها استفاده شده است. مهمترین خاصیت آن، خاصیت آنتی باکتریال آن است خصوصاً عسلی که در نیوزیلند

بدست می آید که بهترین عسل بوده و دارای اثرات خوبی بر روی استافیلوکوک های24

استرپتوکوکوس و اپیدرمیس و اورونوس است. میکروب ها در معرض عسل نابود شده و اجساد آنها نیز به مرور زمان از بین می روند، زیرا عسل حاوی آنتی بیوتیک و آنزیم دیاستاز است و حتی در مقبره فراعنه مصر کوزه های پر از عسل سالیان دراز باقی مانده و فاسد نشده است. این ماده با وجود شیرینی بسیار ترش نشده و کپک نمی زند. عسل حاوی آنتی

اکسیدان است. از این رو مصرف آن برای سالمت قلب و عروق مفید است. عسل به سالمت پوست کمک کرده ضد پیری می باشد. در قدیم هر دارو را با عسل مخلوط می

کردند زیرا خاصیت بهبودبخشی آن را چند برابر می کند و امروزه از آن در بسیاری از محصوالت آرایشی و بهداشتی استفاده می کنند. در فراورده های ضد سرفه کاربرد داشته،

مزه مزه و غرغره شربت عسل برای برطرف کردن زخم های دهان و ورم گلوبسیار سودمند است. عسل ضد آسم است. برای دندان و لثه ها مضر نبوده و باعث سالمت لثه ها و سفیدی دندان می گردد. سبب پاکسازی دستگاه گوارش و ضد اسهال می باشد. تحقیقات

نشان داده اثر بسیار مفیدی بر عفونت های معده با هلیکو باکترپیلوری دارد از این رو در درمان زخم معده مؤثر است و در درمان کاتاراکت آب مروارید بادشکن و رفع قولنج و مسمومیت های غذایی سنگ های کلیه و مثانه را از بین می برد و برای این منظور باید

عسل را با کندر مصرف نمود. درمان بی خوبی، رفع بی اشتهایی، گرفتگی مویرگ ها را باز می کند و برای عروق بسیار مفید است پس سالمندان اگر هر روز شربت عسل و لیموی

تازه بنوشند عمر طوالنی تری خواهند داشت. سوره نحل ) و من ثمرات النخیل و االعناب تتخذون منه سکرا و رزقا حسنا ان67- آیه 4

فی ذلک الیه لقوم یعقلون( و از میوه درخت خرما و انگور که از آن شراب سکرآور و رزق حالل و نیکو بدست آید و در این کار نیز آیت قدرت حق برای خردمندان پدیدار است. در قران از میوه ها و گیاهانی نام برده شده است که از لحاظ خواص گوناگون بسیار مفید

است به طوری که بشر تاکنون نیز به تمام آنها پی نبرده است یکی از این میوه ها انگور نیز از آن یاد شده است4 و رعد 266، بقره 11است که در آیات دیگری همچون نحل

همچنین دارای منیزیم، کلسیم، آهن،A,B,Cانگور میوه ای است بهشتی شامل ویتامین های فسفر، پتاسیم، آلبومین است. همچنین منبع مهمی از گلوکز و فروکتوز است و دارای اسید

تار تاریک و اسید مالیک. سوره نحل ) ینبت لکم به الزرع و الزیتون و النخیل و االعناب و من کل الثمرات11- آیه 5

ان فی ذلک الیه لقوم یتفکرون( و هم زراعتهای شما را از آن آب باران برویاند و درختان زیتون و خرما و انگور و از هرگونه میوه بپرورد. در این کار آیت و نشانه قدرت الهی برای اهل فکر پدیدار است. در قرآن مجید نام نخل و نخله ) جمیع نخل( در بیش از بیست آیه

% قند تبدیل شده به60آمده است که نشان از اهمیت واالی آن است. خرما دارای بیش از دکستروز به اضافه مقدار زیادی ساکارز و پروتئین، پکتین، تانین، سلولز، نشاسته، چربی به

25

مواد معدنی ، آهن، سدیم، کلسیم، وA,B,Cنسبتهای متفاوت – مقدار زیادی ویتامین های فسفر و خرمای خوراکی مانند عسل در ساختن شیرینی، نوشابه، و شکر و شربتهای

شیرین، به کار می رود و فواید بسیار تغذیه ای دارد. سوره تین ) و التین و الزیتون( قسم به انجیر و زیتون. همانگونه که می بینید1- آیه 6

پروردگار متعال در این آیه با تمام عظمت خویش به دو میوه انجیر و زیتون قسم یاده کرده است بنابراین حتماً در این دو میوه برای بشر فواید فراوانی موجود است که امکان

تحقیقات زیادی را نیز در این باب برای محققان مسلمان فراهم می نماید از نظر ترکیبات شیمیایی انجیر دارای ترکیبات: آب، پروتئین، چربی، هیدراتهای کربن، فسفر، کلسیم، آهن، سدیم، پتاسیم، تیامین، ریبوفالوین، نیاسین، قند، نشاسته، سلولز، آهک، مواد ازتی، منگنز،

است که ارزش غذایی زیادی دارد. B6 و B1، B2سرم، کاروتن و ویتامین های مومنون ) و شجره تخرج من طور سینا تنبت بالدهن و صبغ لالکلین( 20- آیه 7

و نیز درختی که از طور سینا بر آید و روغن زیتون بار آرد و نان خورش مردم گرد. ترکیبات روغن تازه زیتون: اسید اولتیک، اسید لینولئیک، آراشیدینک و میریستیک می باشد

- بهبود دهنده زخم معده و اثنی2- آرام بخش و مسهل مالیم 1فاقد ازت. خواص درمانی - به دلیل عدم وجود ازت به عنوان غذایی مناسب برای افراد مبتال به نارسائیهای3عشر

- مصرف خارجی روغن زیتون بر طرف کننده تاولهای سودا4کلیوی تجویز می شود. ) اگزما( می باشد.

سوره الرحمن ) فیها فکهه و نخل و رمان( 68- آیه 8 در آن دو بهشت نیز هرگونه میوه ) خوش( و خرما و انار بسیار است ترکیبات انار دارای

مقدار آهن و فلزات مفید دیگر بوده و دارای قند، تانن، ماناتین بودهA,B,C,Eویتامین های و مصرف آن باعث تقویت کبد، خونسازی و تقویت معده می شود. گفتنی است همانطور

که علوم تغذیه امروزی توصیه می کنند پیامبر اکرم )ص( نیز می فرمایند: انار را به پیه ) سپیدی است که در درون انار است و دانه ها بر آن تعبیه شده است ( بخورید چرا که

شست و شو دهنده معده است. آیه در زمینه غذا، اهمیت غذا را می رساند که خداوند متعال چقدر برای160- وجود 6

انسان ارزش قائل است و چقدر به سالمت و سعادت او عالقمند است. از دیگر الگوهای رفتاری مؤثر بر سالمت انسان به الگوهای خواب می توان اشاره نمود خواب در زندگی بشر از چنان اهمیتی برخوردار است که به طور طبیعی انسانی که از خواب به هر علتی

محروم می شود ممکن است بمیرد. خواب دارای آثار بسیاری است که به برخی از آنها اشاره شده، ولی افزون بر آن از مهم

ترین آثار و کارکردهای خواب در زندگی معمولی بشر، ایجاد آرامش است. انسان در هنگام خواب تن را به کناری می نهد و فرصتی می دهد تا نظام بدن استراحت کند. خواب این

26

فرصت را برای تن فراهم می آورد که خود را بازسازی کند و نیروی تحلیل رفته خویش رابازیابد.

از این روست که خداوند از خواب به عنوان سبات یعنی آرامش تن یاد می کند که با امنیت به معنای آرامش روح تفاوت دارد. به هر حال در همه آیات سخن از آرامش تن ) سبات( است که بیانگر آن است که تن به آرامش نیازمند است که این به خروج از تن انجام می

شود. این گونه است که خداوند برای آرامش تن و رفع خستگی آن، خواب را قرار داد خداوند در

قران کریم خواب را یکی از عوامل سالمت و آرامش روح انسان بر می شمارد و آن رانعمتی قابل ستایش و آیه ای از آیات اعجاز آمیز الهی معرفی می کند.

نویسنده: جواد مالیی دانشجوی رشته مدیریت خانواده دانشگاه علمی کاربردی مشهد

همراه با بصائر منتظر سؤاالت و نظرات شما هستیم

etrat@miau.ac.irدرس ایمیل: به آ

27