MEVSİMLER VE İKLİM - fenkurdu.gen.tr€¦ · MEVSİMLER VE İKLİM A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU...
6
1 MEVSİMLER VE İKLİM A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU Ülkemizde hepimizinde bildiği gibi dört mevsim yaşanmaktadır. Bu mevsimler ilkbahar, yaz, son- bahar ve kış mevsimleridir. Peki ilkokuldan beri özellikleriyle beraber öğrendi- ğimiz bu mevsimler nasıl oluşmaktadır? Mevsimler bir gezegenin yörüngesindeki hareketi sırasında Güneş’e doğru olan yöneliminin düzenli ve tekrar eden şekilde değişmesi sonucu oluşur. Çünkü bu durum Güneş’ten gelen radyasyon mik- tarının ve atmosfere girme açısının değişmesine neden olur. Bir gezegende mevsimlerin oluşmasına neden olan iki etken vardır; gezegenin eksen eğikliği ve Güneş etrafındaki yörüngesinin şekli. Dünya’nın eksen eğikliği yaklaşık 23 derecedir ve Dünya’da mevsimlerin oluşmasında eksen eğikliği- nin belirgin bir etkisi vardır. Eksen eğikliği, bir gezegenin dönme ekseniyle yörünge ekseni arasındaki açıdır. Düşünüyorum Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesi elips şek- lindedir. Ancak bu şekil daireye yakın olduğu için yörünge hareketi sırasında Dünya'nın Güneş’e en yakın ve en uzak olduğu mesafeler arasındaki fark çok azdır. Bu nedenle yörünge şeklinin Dünya’nın mevsimleri üzerinde etkisi yok denecek kadar azdır. Acaba Dünya'nın her noktasında aynı anda aynı mevsim mi yaşanır? Kuzey yarıküre, Dünya'yı ekvator hizasından bölen hayali bir düzlemin üstünde (kuzeyde) kalan yarısı- dır. Güneyde kalan kısma ise güney yarıküre denir. Dünya'nın kuzey yarıküresi, birçok ülkeyi ve dünya nüfusunun yaklaşık %90'ını kapsamaktadır. Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketi sırasında, eksen eğikliği nedeniyle Güneş ışınları Dünya yü- zeyindeki farklı bölgelere farklı açılarda gelir. Işığın dik geldiği yüzeye bıraktığı ısı enerjisi eğik geldiği yüzeye bıraktığı enerji miktarından fazladır. Güneş ışınlarının geliş açışına ve aydınlanan bölgelere göre aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mev- simler yaşanır. Örneğin Kuzey Yarım Küre’ye dik gelen Güneş ışınları sayesinde burada yaz mevsimi yaşanır- ken Güneş ışınlarının eğik geldiği Güney Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanmaktadır. Aynı şekilde bir yarım kürede sonbahar yaşanırken diğerinde ilkbahar yaşanır.
Transcript of MEVSİMLER VE İKLİM - fenkurdu.gen.tr€¦ · MEVSİMLER VE İKLİM A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU...
1
MEVSİMLER VE İKLİM
A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Ülkemizde hepimizinde bildiği gibi dört mevsim yaşanmaktadır. Bu mevsimler ilkbahar, yaz, son-bahar ve kış mevsimleridir.
Peki ilkokuldan beri özellikleriyle beraber öğrendi-ğimiz bu mevsimler nasıl oluşmaktadır?
Mevsimler bir gezegenin yörüngesindeki hareketi sırasında Güneş’e doğru olan yöneliminin düzenli ve tekrar eden şekilde değişmesi sonucu oluşur. Çünkü bu durum Güneş’ten gelen radyasyon mik-tarının ve atmosfere girme açısının değişmesine neden olur.Bir gezegende mevsimlerin oluşmasına neden olan iki etken vardır; gezegenin eksen eğikliği ve Güneş etrafındaki yörüngesinin şekli.
Dünya’nın eksen eğikliği yaklaşık 23 derecedir ve Dünya’da mevsimlerin oluşmasında eksen eğikliği-nin belirgin bir etkisi vardır.Eksen eğikliği, bir gezegenin dönme ekseniyle yörünge ekseni arasındaki açıdır.
Düşünüyorum
Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesi elips şek-lindedir. Ancak bu şekil daireye yakın olduğu için yörünge hareketi sırasında Dünya'nın Güneş’e en yakın ve en uzak olduğu mesafeler arasındaki fark çok azdır. Bu nedenle yörünge şeklinin Dünya’nın mevsimleri üzerinde etkisi yok denecek kadar azdır.Acaba Dünya'nın her noktasında aynı anda aynı mevsim mi yaşanır?
Kuzey yarıküre, Dünya'yı ekvator hizasından bölen hayali bir düzlemin üstünde (kuzeyde) kalan yarısı-dır. Güneyde kalan kısma ise güney yarıküre denir. Dünya'nın kuzey yarıküresi, birçok ülkeyi ve dünya nüfusunun yaklaşık %90'ını kapsamaktadır.
Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketi sırasında, eksen eğikliği nedeniyle Güneş ışınları Dünya yü-zeyindeki farklı bölgelere farklı açılarda gelir. Işığın dik geldiği yüzeye bıraktığı ısı enerjisi eğik geldiğiyüzeye bıraktığı enerji miktarından fazladır. Güneş ışınlarının geliş açışına ve aydınlanan bölgelere göre aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mev-simler yaşanır.
Örneğin Kuzey Yarım Küre’ye dik gelen Güneşışınları sayesinde burada yaz mevsimi yaşanır-ken Güneş ışınlarının eğik geldiği Güney Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanmaktadır. Aynı şekilde bir yarım kürede sonbahar yaşanırken diğerinde ilkbahar yaşanır.
8. SINIF
2
A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Kuzey yarı küre için mevsimler
Dünya’nın eksen eğikliği ve Güneş etrafındaki hareketi mevsimlerin oluşumuna neden olur. Mevsimlerin başlangıcı olarak dört önemli tarih bulunmaktadır. Bunlar, 21 Haziran-21 Aralık (gün dönümü) ve 21 Mart-23 Eylül (gece-gündüz eşitliği) tarihleridir.
21 Haziran Gün Dönümü
21 Haziran’da Güneş ışınlarının öğle vaktiKuzey Yarım Küre’de dik olarak geldiği enlemYengeç dönencesi olarak adlandırılır. Bu tarihtenitibaren Kuzey Yarım Küre’de yaz, Güney YarımKüre’de ise kış mevsimi yaşanmaya başlar. AyrıcaKuzey Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya,geceler uzamaya; Güney Yarım Küre’de ise gece-ler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar.
21 Aralık Gün Dönümü
21 Aralık’ta Güneş ışınlarının öğle vakti GüneyYarım Küre’de dik olarak geldiği enlem Oğlak dö-nencesi olarak adlandırılır.
Güney Yarım Küre’de en uzun gündüz, en kısa gece; Kuzey Yarım Küre’de ise en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
Bu tarihten sonra Güney Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya; Kuzey Yarım Kü-re’de ise geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre’de yaz, Kuzey Yarım Küre’de ise kış mevsimi yaşanır.
21 Mart Ekinoks
23 Eylül Ekinoks
Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a dik açıyla dü-şer. Ekvator’da öğle vakti düz zeminlerdeki aynımeridyen üzerinde bulunan bütün noktalarda Gü-neş aynı anda doğar aynı anda batar. Dünya’nın her yerinde gece-gündüz eşitliği (ekinoks) yaşanır.
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
21 Mart
21 Haziran 21 Aralık
23 Eylül
İlkbahar
Yaz Sonbahar
Kış
Notlarım
3
MEVSİMLER VE İKLİM
A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Dünya’nın Güneş Etrafında Dolanımı (Yıllık Hareket) :Dünya, kendi ekseni etrafındaki günlük dönüşünü sürdürürken, bir yandan da Güneş’in çevresinde dola-nır. Dünya, Güneş etrafındaki dönüşünü elips şeklindeki bir yörünge üzerinde 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna 1 yıl denir.
Dünya, 939 milyon km lik yörüngesi üzerinde saatte 108 bin km. hızla hareket eder.
Dünya’nın eksen eğikliği yaklaşık 23,5 derecedir ve Dünya’da mevsimlerin oluşmasında eksen eğikliğinin belirgin bir etkisi vardır.
Eksen eğikliği, bir gezegenin dönme ekseniyle yörünge ekseni arasındaki açıdır.
Bir gezegende mevsimlerin oluşmasına neden olan iki etken vardır; gezegenin eksen eğikliği ve Güneş etrafındaki yörüngesinin şekli.
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktasınoktası
Güney kutup noktası
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
21 Mart
21 Haziran 21 Aralık
23 Eylül
Güney kutup Güney kutup noktası
152 milyon km
147 milyon km
3 ocakGünberi
4 TemmuzGünöte
Eksen Eğikliğinin Sonuçları:1. Mevsimlerin oluşmasına neden olur. 2. Bir noktaya düşen güneş ışınlarının açısı yıl
içerisinde değişir.3. Bir noktaya dikilen çubuğun gölge boyu yıl
içinde değişir.4. Dönenceler oluşur.5. Kuzey ve Güney yarım kürelerde aynı anda
farklı mevsimler yaşanır.6. Gece ve gündüz süreleri uzayıp kısalır.7. Mevsimlik sıcaklık ve basınç farkları oluşur. 8. Güneşin doğuş-batış saati ve yeri değişir.
Eksen Eğikliği Olmasaydı:1. Güneş ışınları daima ekvatora dik açıyla ge-
lirdi ve bu durum hiçbir zaman değişmezdi.2. Mevsimler ortadan kalkardı.3. Yıllık sıcaklık farkı meydana gelmezdi.4. Daima gece gündüz eşitliği yaşanırdı.5. Güneşin doğuş batış yer ve saati değişmezdi.6. Güneş ışınlarının öğle vakti gelme açıları
değişmezdi.7. Kutuplarda alaca karanlık yaşanırdı.8. Dönenceler ortadan kalkardı.9. Bitki ve hayvan türleri azalırdı.
8. SINIF
4
A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
Kuzey kutup noktası
Güney kutup noktası
21 H
azira
n 21 Aralık
noktasınoktası
Kuzey kutup Kuzey kutup noktasınoktası
1
2
1 Yönünde Kuzey Yarım Kürede1. Geceler kısalır, gündüzler uzar. Fakat 21 Mart
tarihine kadar geceler gündüzlerden uzundur.2. Güneş ışınlarının gelme açıları büyür.3. Birim alana düşen enerji miktarı artar.4. Gölge boyları kısalmaya başlar.
2 Yönünde Kuzey Yarım Kürede1. Gündüzler kısalır, geceler uzar. Fakat 23 Eylül
tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur.2. Güneş ışınlarının gelme açıları küçülür.3. Birim alana düşen enerji miktarı azalır.4. Gölge boyları uzamaya başlar.
1 Yönünde Güney Yarım Kürede1. Gündüzler kısalır, geceler uzar. Fakat 21 Mart
tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur.2. Güneş ışınlarının gelme açıları küçülür.3. Birim alana düşen enerji miktarı azalır.4. Gölge boyları uzamaya başlar.
2 Yönünde Güney Yarım Kürede1. Geceler kısalır, gündüzler uzar. Fakat 23 Eylül
tarihine kadar geceler gündüzlerden uzundur.2. Güneş ışınlarının gelme açıları büyür.3. Birim alana düşen enerji miktarı artar.4. Gölge boyları kısalmaya başlar.
Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi sadece gece ve gündüzü yani günlük sıcaklık farkını oluşturur. Mevsimsel sıcaklık farkına etkisi yoktur. Gün içerisinde Gölge boyunun değişmeside Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmesinden dolayıdır.
8. SINIF
5
A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Etkinlik:
Şekil 1
Yukarıdaki düzenekte küre üzerine sarı ışık kayna-ğından ışınlar dik bir şekilde gönderilmiştir. Daha sonra aşağıdaki şekil 2'deki gibi küreye göderilen ışınlar 90o den daha küçük açı ile gönderilmiştir.
Şekil 2
Işınlar 90o den daha küçük açı ile göderildiğinde, küre üzerinde aydınlattığı alanda artmaktadır.Bu yüzden ışığın dik geldiği yüzeye bıraktığı ısı enerjisi eğik geldiği yüzeye bıraktığı enerji mikta-rından fazladır.
Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketi sırasında, eksen eğikliği nedeniyle Güneş ışınları Dünya yüzeyindeki farklı bölgelere farklı açılarda gelir.
Güneş ışınlarının geliş açışına ve aydınlanan böl-gelere göre aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır. Örneğin Kuzey Yarım Küre’ye dik gelen Güneş ışınları sayesinde burada yaz mevsimi yaşanırken Güneş ışınlarının eğik geldiği Güney Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanmaktadır. Aynı şekilde bir yarım kürede sonbahar yaşanırken diğerinde ilkbahar yaşanır.
Etkinlikler:1. Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımısırasında dört farklı konumunu gösterenşekil verilmiştir.
Buna göre bu dört farklı konumda Kuzey Yarım Küre’de yaşanan mevsimleri aşağıdaki tabloda işaretleyiniz.
2. Güneş ışınlarının 21 Haziran tarihinde Dünya üzerine şekilde verilen konumda iken düşüşü görülmektedir.
Güneş ışınlarının dik olarak ve atmosferdekısa bir yol izleyerek geldiği noktalardayaz, güneş ışınlarının eğik açılarla veatmosferde uzun bir yol izleyerek geldiğinoktalarda ise kış mevsimi yaşanır.Verilen şekil ve bilgiye göre aşağıda verilenifadeleri doğru ya da yanlış olma durumlarına göre sınıfl andırınız.
Şekil 2
şekil verilmiştir.
Yaz Sonbahar Kış İlkbahar
1
2
3
4
İfade D Y
1 Güney Yarım Küre’ye güneş ışınları dik olarak geldiği için yaz mevsimi yaşanır.
2 Kuzey Yarım Küre’ye güneş ışınları eğik açıy-la geldiği için kış mevsimi yaşanır.
3Güneş ışınlarının farklı şekillerde Dünya’ya gelmesi Dünya’nın eksen eğikliğinin bir sonucudur.
4 Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyleKuzey Yarım Küre Güneş’e daha dönüktür.
8. SINIF
6
3. Duru Fen Bilimleri dersi için aşağıdaki etkinliği gerçekleştiriyor.
a. Hangi yarım kürede birim yüzeye düşen ışık enerjisi miktarı en azdır?
b. Duru'nun yaptığı etkinlikte yarım kürelerde hangi mevsimler oluşmuştur.
Kuzey yarım küre : .................... Güney yarım küre : ....................
c. Hangi yarım kürede geceler gündüzlerden daha uzundur?
d. Güney yarım kürede Güneş ışınlarının 21 Aralık tarihinde dik olarak geldiği ve gölge boyunun sıfır olduğu enlem ne olarak adlandırılır?
4. Aşağıdaki görselde Dünya haritası üzerinde ekvator çizgisi gösterilmiştir.
Buna göre ekvator ile ilgili aşağıda verilen ifadeleri doğru ya da yanlış olma durumlarına göre sınıfl an-dırınız.
5. Dünya'nın Güneş etrafındaki dolanımı ve Dünya üzerindeki bazı ülkeler gösterilmiştir. Buna göre hangi ülkede hangi mevsimin yaşandığını tabloya yazınız.
Kutuplara gidildikçe sıcaklık neden azalır?Yerin geoid şeklinden dolayı Güneş ışınları Ekvator ve çevresine büyük açılarla düşer ve atmosferde daha kısa yol alır. Kutuplara ise küçük açılarla düşer ve atmosfer-de daha uzun yol alır.Bundan dolayı kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır.
Bunları biliyormusunuz?
Kuzey kutup noktası
21 Aralık
Ekvator
Güney kutup noktası
Oğlak Dönencesi
Ekvator
İfade D Y
1Paralel (enlem) dairelerinin başlangıcıdır. 0° paraleli dünyayı kuzey ve güney olmak üzere iki yarım küreye ayırır.
2Ekvatorun kuzeyinde bulunan 23°27' Kuzey enlemi olan Yengeç Dönencesi ve güneyinde bulunan 23°27' Güney enlemi olan Oğlak Dönencesi arası ekvatoral bölgedir.
3 21 Aralık günü 23°27' Kuzey enlemi (yengeç dönencesi) güneş ışınlarını tam dik açı ile alır.
4Ekvator enlemi Güneş ışınlarını yılda iki kez 21 Aralık ve 21 Haziran tarihlerinde tam dik açı ile alır.
Ülke Mevsim
K
L
M
N
A. MEVSİMLERİN OLUŞUMU
