Menyrat e fitimit te pronesise - enkeledaolldashi.comprivate. Iuris civiles–menyrat e fitimit te...

MENYRAT E FITIMIT TE PRONESISE

© Enkeleda Olldashi 2

KUPTIMI I MENYRAVE TE FITIMIT TE PRONESISE

Justi modi dominii adquirendi (menyra te rregullta juridike te fitimit te pronesise) – te gjitha faktet juridike (ngjarjet natyrore dhe veprimet njerezore) te cilat sillnin lindjen e te drejtes se pronesise se ndonje personi.Juristet romake i kushtuan rendesi permbledhjes se ceshtjeve lidhur me menyrat e fitimit te pronesise, perpunimin e seciles menyre fitimi dhe klasifikimin e tyre te pergjithshem.

Allowance only for "fair use"


NDARJA E MENYRAVE TE FITIMIT

TE PRONESISE

Menyra publike te fitimit – menyrat qe themelonin te

drejten e pronesise nepermjet vendimit te organit shteteror.

Menyra private te fitimit – menyrat qe themelonin te

drejten e pronesise nepermjet vullnetit te personave

private.

Iuris civiles – menyrat e fitimit te pronesise sipas dispozitave

te se drejtes romake dhe per fitimin e pronesise nga

qytetaret romake.

Iuris gentium – menyrat e perbashketa te fitimit te pronesise

si per qytetaret romake ashtu edhe per banoret e tjere te lire

te shtetit romak.



NDARJA E MENYRAVE TE FITIMIT TE PRONESISE

Sipas objektit te fitimit:Menyra universale – menyrat nepermjet te cilave e drejta e pronesise vendosej mbi gjithe pasurine e ndonje personi ose mbi grupin e sendeve te te njejtit lloj.Menyra singulare – menyrat nepermjet te cilave e drejta e pronesise vendosej mbi nje objekt te caktuar.

Sipas kohes se veprimit:Menyrat inter vivos – keto menyra parashikoheshin kur ne qarkullimin civil pronaret ishin gjalle.Menyrat mortis causa – keto menyra parashikoheshin kur qarkullimi civil behej pas vdekjes se pronareve.



NDARJA E MENYRAVE TE FITIMIT TE PRONESISE

Sipas ketij aspekti ndarja behej:Menyrat derivative (e prejardhur) – ishin ato menyra sipas te cilave e drejta e pronesise kalonte nga pronari i ri tek pronari i meparshem.Menyrat origjinale – ishin ato menyra qe vendosnin te drejten e pronesise mbi sendin qe nuk kishte pronar si dhe mbi sendin qe kishte pronar, por e drejta e tij e pronesise kishte pushuar sipas vullnetit te tij ose sipas dispozitave te ligjit.



MENYRAT PUBLIKE TE FITIMIT

TE PRONESISE

1. Venditio sub hasta dheVenditio sub corona –ankandi publik ne te cilin organet shteterore (kuestoret e rregullt) shitnin sendet shteterore.

Kushtet e shitjes ne ankande publike ishin te caktuara me pare (lex venditionis).

E drejta e pronesise i jepej gojarisht bleresit qe ofronte me shume.

E drejta e pronesise vendosej mbi objektin e shitjes sipas vendimit te magjistratit, pa kurrfare formaliteti.




TE PRONESISE

2. Adsignatio - ndarja falas e tokes shteterore ne

pronesi te qytetareve romake ose koloneve.

Duoviri (quattuorviri, quindecimviri) agris dandis

adsignandis - organet shteterore te zgjedhura per

ndarjen e tokes.

Me aktin e ndarjes, toka behej prone e individit

(ager viritanus, ager colonicus), duke e detyruar

pronarin qe te mos e tjetersoje token gjate afatit te

parashikuar.Allowance only for "fair use"


MENYRAT PUBLIKE TE FITIMIT TE PRONESISE

3. Adjudicatio – Vendimi gjyqesor i dhene per padite e pjesetimit (actio familiae erciscundae, actio de communi dividundo dhe actio finium regundorum)Ky vendim krijonte dy pasoja:

Zgjidhte marredheniet e bashkepronesise te gjeratehershme;Vendoste te drejten e re te pronesise;



MENYRAT PUBLIKE TE FITIMIT TE PRONESISE

E drejta e re e pronesise vendosej ose ne favor te te gjithe bashkepronareve te gjeratehershem per sendin e pjesetueshem, ose ne favor te njerit nga bashkepronaret, per sendin e papjesetueshem, duke u detyruar pronari i ri t’u paguaj vleren e pjeseve bashkepronareve te gjeratehershem, ose ne favor te nje pronari te ri, ku te gjithe bashkepronaret fitojne cmimin perkates.




TE PRONESISE4. Fitimi i pronesise me ligj (ex lege) – ne rastet e

jashtezakonshme pronesia mund te fitohej me ligj.

Fitimi i drejteperdrejte i pronesise ex lege parashikohej per:

Caduca (pronen pa trashegimtar);

Legun;

Bashkepronarin qe kishte ndrequr sendin e perbashket dhe brenda afatit 4-mujor nuk kishte marre kundershperblimin;

Poseduesin, te cilit pronari ishte perpjekur t’i merrte sendin me force;

Per perdoruesit e parcelave te braktisura;

Per te gjithe pushtuesit e ager publicus (sipas ligjit te vitit 111 para Kr.)



MENYRAT PRIVATE TE FITIMIT

TE PRONESISE (sipas ius civile)

Mancipatio (manum captum ose te prekurit me

dore)– menyra me e rendesishme derivative sipas

dispozitave te se drejtes civile (ligji i XII tabelave)

Kushtet e mancipatio-s ishin:

1. Zotesia e subjekteve;Ne cdo mancipatio ekzistonin dy subjekte: mancipanti

(transferuesi) dhe mancipatori (i transferuari) duhej te ishin

qytetare romake sui iuris dhe me ius commercii te plote.

2. Sendi i pershtatshem;Sende te pershtatshme ishin vetem res mancipi qe gjendeshin

ne pronesi te mancipantit, si dhe prezenca e sendit.




TE PRONESISE (sipas ius civile)3. Forma e parashikuar juridike ishte per aes et

libramMancipanti dhe mancipatari, libripensi dhe pese qytetare romake madhore si dhe objekti i mancipimit.

Nuncupatio – formula e pervetesimit, nepermjet te ciles mund te kontraktoheshin modalitetet te ndryshme

4. Pactio fiducia- pakt i dyanshem mirebesimi, i cili garantonte kryesisht bleresin me shume, p.sh. a.rimancipimi brenda nje afati te caktuar(e drejte per shitesin);b. krijimi i ndonje servituti apo garantimi i madhesise se tokes se blere(e drejte per bleresin);c. dyfishi i vleres se sendit ne rast eviksioni(per bleresin).



MENYRAT PRIVATE TE FITIMIT TE PRONESISE (sipas ius civile)

*Rastet e mancipimit te sendeve te papershtatshmeNe rastin e mancipimit te nje sendi te huaj, mancipatori nuk behej pronar kuirit, “nemo dat quod non habet”-askush nuk mund i kaloje tjetrit me shume te drejta se sa ka vete. Ne rast eviksioni, perpara permbushjes se afatit te parashkrimit fitues, ai mund te ngrinte nje padi actio auctoritatis, padi kontestimi ndaj mancipantit dhe me pas, nese rezultonte i humbur (bleresi), ai kerkonte nga shitesi dyfishin e vleres me actio in dublo;




Ne rastin e mancipimit te nje toke me siperfaqe me te vogel, mancipatari me padine actio de modo agri mund te kerkonte vleren e dyfishte te mbetjes nga toka e shitur te ajo qe ekzistonte ne te vertete.



MENYRAT PRIVATE TE FITIMIT TE PRONESISE (sipas ius civile)In iure cessio – menyra e fitimit te pronesise nepermjet gjykimit formal midis pronarit te gjeratehershem (in iure cedens), fituesit te sendit (vindicans) ne prani te pretorit, ku gjendej dhe prona qe do te transferohej.Ne aktin in iure cessio mund te transferoheshin sendet res mancipi dhe res nec mancipi.Me deklarimin e formules se pervetesimit perpara pretorit nga pronari i ri dhe me aprovimin apo heshtjen e pronarit te gjeratehershem, pretori vendoste t’ia transferonte sendin fituesit.



MENYRAT PRIVATE TE FITIMIT TE PRONESISE (sipas ius civile)Cessio perdorej per transferimin e sendeve te patrupezueshme si p.sh. krijimin e servituteve, kalimin e trashegimise;Cessio e kalonte pronesine menjehere dhe ne menyre te pakushtezuar. Forma ishte shume e rendesishme dhe per aq kohe sa ajo ishte respektuar, transferimi i pronesise nuk mund te cenohej.Nuk permendet ndonje mjet ligjor ne ndihme te pronarit fitues, ne rast te tranferimit te nje sendi te huaj.





Usucapio (Parashkrimi fitues) – fitimi i

pronesise nepermjet posedimit te

vazhdueshem per nje periudhe te pershkruar

ne ligj. (D.41.3.3.)

Kushtet per usucapio u zhvilluan gradualisht

dhe permbanin:

1.res habilis 2. Iustus titulus 3. possessio 4.bona fides, 5.tempus




1.Res habilis ose Res apta – te gjitha sendet e pershtatshme per prone private, me perjashtim te sendeve qe ndaloheshin qe me ligjin e XII tabelave.

2. Iustus titulus / Iusta Causa – menyrat e parashikuara siguronin titullin e rregullt juridik, sende te tjetersuara nga pronari i vertet.

3. Possessio – posedimiZoterimi fizik i sendit ne menyre te ligjshme (possessio ad interdicta)Vullneti i poseduesit qe sendin t’a mbaje per vete




4. Bona fides (mirebesimi) – Konsiderohej se fituesi i sendeve kishte vepruar bona fide ne cdo rast kur ne momentin e vendosjes se posedimit mbi objektin e parashkrimit fitues nuk ka qene i vetedijshem per te metat e menyres se fitimit te pronesise te cilat e pengonin per te qene pronarPoseduesi duhet te ishte ne mirebesim ne fillim te posedimit. Megjithese poseduesi duhet te ishte ne mirebesim, ai nuk kishte nevoje t’a provonte.Usucapio ishte i mundur pa nevojen e bona fides ne rastet e trashegimise vakante (usucapio pro herede);





5. Tempus – koha

Afati i caktuar: 1 vit per sendet e luajtshme dhe 2 vjet per sendet e paluajtshme.

Vazhdimesia – fituesi i sendit duhet t’a posedonte sendin ne menyre te vazhdueshme dhe te sillej me te si pronar gjate afatit te caktuar. Nese mbajtesi i sendit humbiste posedimin natyror apo civil, afati fillonte te llogaritej nga e para.





Longi temporis praescriptio (parashkrimi i gjate) – nje

forme e drejte pronesie mbi pronat provinciale.

Afati ishte 10 vjete kur palet gjendeshin ne nje province

(inter praesentes) dhe 20 vjete kur gjendeshin ne provinca

te ndryshme (inter absentes) per sendet e paluajtshme dhe

3 vjet per sendet e luajtshme .

Pasoja juridike ishte vjetersimi, duke mbrojtur poseduesin

nga padia e pronarit dhe duke pasur keshtu natyre

perjashtuese dhe jo fituese.

Heqja e dallimit midis sendeve res mancipi dhe mancipi e

kthehu ne nje institu fitues duke u perzier edhe me

usucapio.Allowance only for "fair use"


MENYRAT PRIVATE TE FITIMIT TE PRONESISE (sipas K.C.)

Fitimi i pronesise me parashkrim fitues neni 168-171 K.C.

E perbashketa me kryesore eshte “titulus” apo “iusta causa usucapionis”, ekzistenca e nje shkaku te ligjshem per kalim pronesie.

Ndryshimet kryesore: 1. Nuk kerkohet si kusht “bona fide”. 2. Nuk kerkohen “res habilis” , ku si pas te drejtes romake perfshiheshin resfurti,religosae etj, por mjafton qe sendi mos te jete prone publike. 3. “tempus” ka ndryshuar




TE PRONESISE (sipas ius gentium)

Traditio

1.tradensi&accipiene – tjetersuesi dhe fituesi

2.animus dominii transferendi&animus dominii

adquerendi - vullneti i formuar i subjekteve

3.Causa traditionis – baza juridike

4.res nec mancipi&res mancipi – sendet e

pershtatshme

5.akti i dorezimit “corpus et tactus” ta dorezosh

fizikisht dhe ta prekesh me dore sendin.Allowance only for "fair use"


Traditio

Traditio brevi manu-nuk ishte i nevojshem dorezimi i sendit pasi fituesi i sendit ishte poseduesi i gjeriathershem.Mungonte ne kete rast akti i dorezimit te sendit

Traditio longa manu ose dorezimi simbolik si .sh “me celsa ne dore”. Akti i dorezimit te sendit eshte i pamundur



OccupatioZoterimi i sendeve qe nuk kishin zoterues (res nullius) kafshet e egra, shpezet dhe peshqit dhesendet qe ishin braktisur (res derelictae)Zoterimi i sendeve, zoteruesit e te cilave nukgezonin mbrojtjen pronesore – res ex hostibuscaptae) sendet e armikutSende te pershtatshme (res apta), personi i zot per pushtim, vullnet i shprehur qarte, zoterimfizikisht i objektit.




TE PRONESISE (sipas K.C.)

Neni 188-189 K.C te pershtatshme per t’u futur ne

kete menyre jane vetem sentet e luajtshme. Ne te

drejten romake sfera ku mund te perdorej

“occupatio” ishte shume me e gjere, por nevoja

per te jetuar ne harmoni ben qe disa sende te mos

jene me objekt pushtimi si sendet e armikut etj.



ThesaurusThesar – gjerat me vlere, te fshehura ne koherat e hershme nga personat, identiteti i te cileve nuk mund te vertetohej.Thesari i takonte gjetesit nese ishte gjetur ne token e tij, ndahej ne pjese te barabarta midis gjetesit dhe pronarit te tokes, kur thesari gjendej ne token e huaj.




TE PRONESISE (sipas K.C.)

Ne Kodin Civil neni 186-187 eshte cilesuar qe thesar

jane sendet me vlere identiteti i pronarit nuk

dihet.

Thesaret e antikitetit (sente te luajtshme me vlera

kulturore, historike, arkeologjike dhe etnografike )

dhe i sendeve natyrore te rralla me rendesi

shkencore neni 187/1 i perket shtetit si pronar dhe

pronarit te tokes i shperblehet demi qe I

shkaktohet nga germimet neni187/3.



Accessio (shtimi)A.Bashkimi i sendit te paluajtshem dhe i pjeseve te

sendit tjeter te paluajtshem (alluvio, avulsio, insula in flumine nata, alveus derelictus)

B. Bashkimi i sendit te paluajtshem me sendet qe nga natyra ishin te luajtshme. Inaedificatio dhe implantatio, kur dikush nderton ose bjell ne token e dikujt.Kujt i takon sendi mbi toke (ndertesa ose te bjellat) ?

C. Bashkimi i sendeve te luajtshme ose perpunimi(scriptura, pictura, tinctura, textura dhe ferruminatio) .Kjo menyre ngjan me perpunimin.




TE PRONESISE (edhe sipas K.C.)

Ne lidhje me keto menyras perdoren te njejtat regulla qe

vlenin ne te drejten rolake;

A.pronesine e aksesorit e fiton pronari i sendit kryesor. B. konsiderohet kryesor sendi i paluajtshem. C.kriter dallues per sendin kryesor dhe aksesor eshte

funksionimi i sendit por dhe vlefta e sendit. D. bashkimi nuk duhet te preke interesat e sendit.

*Neni 178 -181 legjislacioni shqiptar sanksionon te njejtat

raste si e drejta romake p.sh 1. Bashkim te sendeve te

paluajtshme.2. Bashkimi i sendeve te luajtshme me te

paluajtshme. 3. Bashkimi ose perzierja e sendeve te

luajtshme.



SpecificatioPerpunimi i sendit paraqiste nje rast te vecante dhe shume te rendesishem te shtimit.Justiniani – nese sendi i perpunuar mund te kthehej ne gjendje te meparshme i takonte pronarit te materialit; nese kjo ishte e pamundur sendi i ri i takonte perpunuesit, por me kusht qe perpunimi te ishte ne bona fide dhe te shhperblente pronarin e materialeve.Ne K.C neni 177



Commixtio & ConfusioMund te kryhej me vullnetin e zoteruesit ose rastesisht.Ne rastin e pare konstituoheshin marredheniet e bashkpronesise pro partibus indivisis.



Pervetesimi i frytevePronari mund te tjetersonte te drejten per mbledhjen e frutave (uzufrukti, emfiteoza)Pronari mund te humbiste posedimin e sendit pa pelqimin e tij (bona fide dhe mala fide)Qiraxhinjte afatgjate fitonin pronesine mbi frytet qe ne momentin e ndarjes, ndersa afatshkurtrit ne momentin e pushtetit fizik.

K.C neni151.


Menyrat e fitimit te pronesise - enkeledaolldashi.comprivate. Iuris civiles–menyrat e fitimit te...

Documents

Transcript of Menyrat e fitimit te pronesise - enkeledaolldashi.comprivate. Iuris civiles–menyrat e fitimit te...