Mehmet Taner.asil

7/28/2019 Mehmet Taner.asil

1/9

evre itin zerindeYamur

Damtlm bu


2/9

Damtlm buyu amak ve/yaevre itin zerinde..n Mehmet Taner Poetikas

Mustafa Durak

0.Her alan az beni anlatr. Bu hem szle, hem de benle ilgili bir yargdr.Burada benin 'biz' olduunu, insan olduunu da sylemeli. Bir nefes olan, birnefis olan insan, ayni zamanda iirletike bir baka nefis olan insan. nsannagre nefisin iki anlam da geerli. Hatrlyorum: Mehmet Taner (iiri) ile ilgili

bir bildiri sunacaktm. Hazrladm metin yerine insan (ben) genelinden yolakp Mehmet Taner'e varmaya almtm. imdi de yazya giri yle olsunistedim. Benin zayfln anladka, benin szndeki anlam da anlyorinsan. Srekli kendini savunmak ve/ya sunmak iin azn aan insan. sterse,hi szn ettiim durumla ilgisi olmayan bir konu olsun dile getirdii. Yine dezeminde ileyen bir anlatm vardr benle ilgili. zerinden anlatm, dorudanama sunu bakmndan dolayl anlatm.

Kim bilebilir, Mehmet Taner zerine konuurken, Ahmet Oktay ya da EnisBatur konumadm ya da dorudan kendimi anlatmadm? Sabahtan beri araara, dne dne evre itin zerinde Yamur kitabn okuyorum. Belki siz de

benim gibi ne demek bu, demisinizdir. yle ya herhangi yeni bir szck,

herhangi yeni bir sylem, insana sz olarak tandk gelebilir, en azndan szolduunu kavrarz, ama anlamla bulumaynca hep havada kalr. Hele iirselanlam; bu birleme, bu dn olmadan sezdirmez kendini. Sradan bir szck

bile gnderileniyle birlemezse, bakaca szck ve - gnlk dildeki karlyla-anlam birlemezse bolukta kalmaz m? Kitap szcyle ilk kez karlaanve bunu kendine sorunsal edinen kiinin durumu pek farkl deildir. Kitapszcn iirsellik bakmndan, yaratclk bakmndan sorun edinen kiinindurumu ise farkl dzlemde ileyen bir aynilie, bir durum benzerliine iletir

bizi. Sylemek istediim: en yaln szck bile ok farkl almlarn

balalangc, liman olabilir. Bir szcn dilsel anlam da, iletiim anlam da,ve iletiimi saptran armsal anlam da, iir anlam da bizde kaytl birdeneyime dayanr. Dil deneyimi eksikse dilsel anlam, iletiim deneyimi eksikseedimsel anlamlar, iir deneyimi(miz) eksikse iirsel anlam kavrayamayz.stelik iirsel anlam znenin bakna ve ilgi alanna gre eitlenebilir.

Mehmet Taner'in kitabnn ad (evre itin zerinde Yamur), it ilebalantl olmasndan dolay, bende, Alphonse Daudet'nin Bay Seguin'inKeisi yksn artrmtr. Elbette znel bir anlam. Bu gn, kitab

yeniden, dikkat ede ede okurken Eksik Koma iirindeki iti aan gzdalnda /Gz yapra ifadesinin anlam yolunda aydnlatc olacan dndm.


3/9

Demek ki itin zerindeki yamur, iti aan yapra besliyor: snrlarna razolmayan selamlyor, diye dndm. evre itine gelince dznden vetersinden okursak, hem evreleyen it, hem de evrelenen it. Bu, uzam iin

byle. Snrsz uzam snrlayan, snrladn sanan insan iin byle. Yani

hapisanelerimiz, deli evlerimiz, tarlalarmz, lke snrlarmz. Oysa evren: doa,baraj dinlemiyor. Her ey bir yere kadar. Elbette adlandrma ve kavram iin debyle. Her adlandrma bir kop(ar)madr, br szcklerden(adlandrlmlardan) ayrllp yeni bir kimlik, btnlk (entit) olarak ortayak(ar)madr. Her ayrlan, bamszlaan kendi snrlarn da beraberindesrkler. Bakasndan ayrlaym derken kendi snrlarn izer. Bu balamda herev, kendi yarattmz bir hapisane, hatta genellikle bir hcredir. Kavramlar daszckler araclyla zihnimizde alan bir Alis (Alice) dnyasdr. Zihinseldekald srece bir d lkesi. Bir kendine doyum. Eyleme getiinde,geirildiinde efendi-kle ilikisine dnen, dntrlen bir sistem. stereliki deyin, ister paradoks, ister aporia, o da tam burada. imizdeki buka.

1.iir byle bir sorunu iaret ediyor mu acaba? Bakalm:

Eksik Koma

Ne bildim: Kara gecedeKara gece are bana

Srdm indim, kara yrimKapnda gl, are bana

aren deilim deme, pesare midir are bana

Sen deilsin sen deilsindirSana gelmem, are bana

iti aan gz dalndaGz yapra are bana

Mehmet Taner

iir bana iki ulu, iki zml bir bilmece gibi geliyor. Bilmecelerden biribiimsel, dieri anlamsal. iirin biimiyle ilgili bir merak gidermek iin, belki,bir itiraf, bir aklama gibi en bata verilmi. Andrsa da, klasik tam bir komaolmadn, o biimi andrd iin, air, bunu eksik koma olarak adlandrm.

Komann tematik olarak genelde doa, sevi temelinde gelitiini dikkatealrsak, bu adan da bir eksiklik, daha dorusu bir bakalk olduu


4/9

grlmektedir. Bu bakalk iiri gnmzn klmakta. imdi bu bakalayrntlaryla serimlemeye alaym.

iir u szce ile balyor: Ne bildim. Burada kiiyi deitirerek, bir

aklatrmaya gidebilirim: Ne bildin?. Bu sylemede nenin yerinegeebilecek kullanmlar unlardr: nereden, nasl. Ancak bu olaslkesinleyemeyiz. Ne, neyi yerine de kullanlm olabilir. Bu da tam iimesinmiyor. Bir bakalk var bu sylemde, bir yabanslk. ngilizcede whatnilge zamiri olarak kullanlmasyla da ba kurarak, bu sz beini yleeviriyorum: 'unu bildim'. Yani bildii ey, bu ifadenin ardndan sunulanifadelerde anlatlanlardr. Zaten aklama ilevi olan iki nokta st stenin bu szbeinin ardndan kullanlm olmas bu anlamlandrmay destekliyor. ncekara gece yinelemesine yakndan bakyorum: bir: iki kullanm da aynianlamda: kara gecenin iinde kara geceye snmak bana zm oluyor; iki: herkullanm farkl anlama sahiptir: ilk karanlk gece, birey olarak, ya da iindevarolduu toplum olarak byk bir skntdan (karanlk bir geceden) geiyor.te bu srete kara geceye snmak, kamak, oluruna brakmak, bilinsizce,cahilce davranmak are bene. Ama hangi bene?

kinci ikilikte yrim szc odaa alnm. Kara yr, ilk bakta esmersevgili olarak anlalyor. Ne var ki benin eylem(ler)ini (: srdm indim) yleayorum: srmek ve inmek; bileik bir fiil (srerek indim: inerken, srmek dedevam ediyor) ve srdm ve (sonra da) indim. Yani eylemlerin

gerekletirilmesi iki farkl biimde anlalabilir. Bu ayrmn anlalmas okadar nemli mi? Srmek eylemi ile kara yrim deyiini 'kara toprak'giderek 'vatan' ile buluturursak, zincirlemeli bir arm sonras ayni yerde(yerde) hem esmer sevgili, hem toprak, hem de vatan kavramnn iletilebildii

bir kavaa dnr kara yr szc. Demek ki bu deyiin merkezliindeevresi de bu alardan deerlendirilebilir. Bylece anlamlandrma daolaslklara ak hale gelir. lk olasl esmer sevgiliyi ele aldmzda, srdmindim bulanklayor. Neden srp indiini kolayca yantlayamayorum. Belkiat srp sevgiliye erime, kavuma dnlebilir. Toprak sz konusu edilirse,

krsalda topran srdkten sonra kente inmesi dnlebilir. Vatan szkonusu edilirse, vatan toprandaki igalci dman srp inmek olarakanlalabilir. Sonrasn da ayni olaslklarla ele alabiliriz. Esmer sevgiliyesesleniyorsa, yarinin kapsnda kendisine glmesini diliyor. Ya da kapsndagrmeyi istedii gl, sevgilinin ona kar sevgisinin, mutluluunun simgesiolacandan, benin derdi, sevgilinin ilgisi, ak, mutluluu olacaktr. kinciolaslkta (kara toprak), Ak Veysel'in kendisini gl ile karlayan karatoprakna bir gnderme olabilecek. Toprakla urata verdii emein karlnalmak, topra rn vermi grmek onun derdine are olacak. Bu durumda doa

sevgisi ve/ya geim, benin derdi olacaktr. nc olaslkta, vatannkapsnda gl, vatann mutluluunu, vatan ile vatana bal sevgilinin yani


5/9

vatan seven sorumlu vatandan mutluluu, bamszl, zgrl beninderdidir.

aren deilim deme, pes

are midir are bana

are bana yinelemelerinde merkez bu nc ikili dize. Bu ikiliden nce vesonra are bana ikier kez kullanlm, burada are kez yineleniyor. Bu,yinelemeyi tekdzelikten kurtaryor. Ayni yap (are bana yineleme yaps)srerken, bir balon, bir anafor oluturuyor, ve syleyii yine areyinelemesinde kalarak renklendiriyor. are isteyi, bekleyi; imdat'neanlamls deil midir? Yani bu yinelemelerle iir bir imdat arsna,haykrna dnyor. Ama ayni zamanda biim asndan bir dm, dolaklkizlenimi veren yineleme merkezi, anlam bakmndan zmn balangc, birsilkini, kendi olma. Sorunun zmne gtren yolu kendisi belirliyor. Ben,(sevgili, toprak, vatan) sen'e aren deilim deme! dedikten sonra kullandpes szbirimini hem anlam olarak, hem de szdizim olarak ikili okuyorum.Pes, eit 'teslim oluyorum' ve 'yeter'. Dikkat edilirse ilk anlamda bir edilgenliksz konusu iken, ikincisinde etkinlik, hatta nlemsel deyie brndrldndeiddeti artan bir etkinlik. Pes szcne szdizim olarak baktmzda hem

bulunduu dizeye bal olarak, 'yeter' anlamyla okunabiliyor, hem de alt dizeyebalanarak okunabiliyor: pes (teslim olma) are midir? Sorusu yaplanabiliyor.Bu yorumda are bana deyii hem are szcnn hem de soru biimin

yinelemesi olarak kalyor. Pes szcn olduu dizede brakrsak bu kez,arenin de kendisine are olmayacan, dolaysyla karmak bir ruhsaliinde bir beni iletebiliriz. zlendii gibi yoruma gre benin ruhsal, iirinseslendirilii deiebilmektedir. Bir bakma iir hem sesli okumaya hem de itenokumaya ok uygun bir yaplanma iinde. 'Okuyucu ben'in algsna gredeiebilecek bir anlatm. Ben kendi payma, pesten nceki virgl dikkatealarak teslimiyete bakaldran, etkin bir zneyle anlamlandryorum.

Sen deilsin sen deilsindir

Sana gelmem, are bana

Bu ikiliye gelinceye dein, kililerin ilk dizesi, sz dizim asndan bamsz birifade olarak grnyordu. Burada da yle ele alnabilir. Ancak her dize, birerifade olarak da iliyor: /Sen deilsin sen deilsindir /Sana gelmem, are bana/.Bu iki ifadeyi bamszlatrdmzda ilk ifadenin znesi yukarda kalmoluyor: /...are bana /Sen deilsin sen deilsindir/.

Bu yaklam, dize anlayyla ilgili bir durumu, rglenmeyi, ba grmeye

yaryor. Sen (sevgili, toprak, vatan), bene are deil. Tpk Mecnunun,Leyla'y tanrsal ak iin basamak olarak kullanmas gibi, varln, kavramn


6/9

kendisinin deil de, ona varma, ona bavurma are bene. Onu araclatryor.Ama Fuzuli'de tanrsal ak ama iken, burada kendi varlnn bilincine varma,kendi gcn hissetme, bakaca bamszlk, zgrlk are bene:

iti aan gz dalndaGz yapra are bana

lkinde snr teli, iti yani nesnenin ad iken ikincisinde, itin iinde kalan gzyaprann, benin, belirli snrlar iinde kalmasn isteyen, kendi evresidir.'Ben'i snrlayan, ou zaman iine 'ben'in de dahil olduu ben, bizzat kendisisnrlayandr ve ayni zamanda snrlanan. zgrle gereksindiimiz zamansnrszlamak isteyen, bakasnn zgrl sz konusu olduunda snrlaycgce bir ekilde dahil olan, katlan 'ben'.

2.'evre itin zerinde yamur' yeniden:Yukardaki iiri zmlemeye noktay koymuken, 'evre itin zerinde yamur'yorumumun 'salama'sn yapmaya gereksinim duydum. Ve kitapta bununlailgili grdm ifadeleri gzden geirmeye karar verdim.

/Bir palmiye gibi uzak, mziinden senin /Geen k bahede geirdim//evre itin zerinde yamur /Gizler baheleri, soutur //Kimsesiz miydim, hideil /Pencereler yanar durur, sner durur/ () // itlerle ykselen u kokulu

/Sarmaklardan glden iittim bunu /Seninle sana iinde dilsiz /Dolaacandefteri de gnderiyorum, /Gecede parlar, gnde nemli /Kayadan ve yosundan

/Ayryorum seni (Temas)

Kitabn ad evre itin zerinde yamuru, Temas iirine greanlamlandrdmzda sevda zemini zerine oturtmamz gerekiyor. Dolaysyla'it' de, dorudan baheli bir evin evreleyici gesi oluyor. Her ne kadarszbirimler ya da deyiler ardl, dolayl anlatml, allm biimde sylersemyan anlaml (figratif) olarak kulanlm olsa da. Allm inemeyen,

kendine zg anlatm arayan Taner, yatay izgisellii ifade eden uzakszbiriminin snrn genileterek dikey izgisellik iin kullanr. Elbette buanlamda ilk kullanan deildir. Gkte olanlar iin de uzak kullanlr. Ve iteyataylkta ve dikeylikte kesien anlam birimi 'eriilmezlik'tir. Ama dikkat,allm biimiyle yldzlar gibi eriilmezdin demiyor. Bunun yerine Bir

palmiye gibi uzak imgesini buluyor. Uzaklk, eriilmezlik palmiye ile anlatlrm? Her bir gesi bildik, anlalr olan bir btnle, okuru duralatyor, onu diline,zihnine girmeye zorluyor. Eriilmezlii anlatmak iin palmiyenin niyeseildiini bir raslantyla, airin zel dnyasyla aklayabileceimiz gibi,

'palmiye' szbirimini para yerine btnn kullanlmasyla ve giderek sevgilinin,aslnda uzaklarda deil de palmiyenin gvdesi gibi yaknlarda, en azndan ayni


7/9

kentte olduunu syleyebiliriz. Sevgilinin mziiyle benzetme ilikisikurduuna gre palmiye, dikkate ald, palmiye dedii dallardr. Dallarnrzgarda sallanmasyla oluan grsel, iitsel estetiktir. Ne var ki ara

benzetilende para yerine btn kullanlrken, ama benzeyende btn yerine

para kullanlarak aralarndaki koutluk bozulmutur. Mziiyle temsil edilensevgili benzemezletirilmitir. Esiz bir romans. Ak, ayrlk acsn anlatan daralanda keskin geili kvrak bir dans. Mziin ve temsil ettii kadnngrntsnn elik ettii. Geen k bahede geirdim. Szbirimleregvenirseniz dz bir anlatm. Ama tesine geerseniz (bu anlamda metafizikiirdir Taner'in iiri) ikili bir anlamlandrmayla okunabilir: ilkinde seni bahede(kapda) bekledim durdum, ikincisinde k bahede geirmesi, sevgilisiz olma,korunaksz, korumasz kalma anlamyla her trl etkiye akl, dolaysyla zorkatlanlr bir acy da anlamlandrmaya dahil eder. Yamur, bir zne olarak

burada devreye girer. Ama allm 'slatma' eylemiyle deil de baheyigizlemesiyle ve soutmasyla. Eylemlerinden ilkinde nesnesi ak: bahe. Amaikincisi en azndan szckle somutlanmad iin net deil. Bahe ile ben

bahe arasnda gezinebiliyor 'soutma' eylemi. Yine de okur unu sormadanedemez: Yamur niye evre itin zerinde? Bu ifade zorunlu olarak bak birfotograf karesine, ite ve zerine yaan yamura odaklyor. Bir yakn ekim bu.Tm acsna, zlemine karn dolayl rtk anla(t)mn srdrr. Yamur gibialarken gizler. Yalnzln olumsuzlua, deillie sarar: Kimsesiz miydim,hi deil kesinleyicisinin hemen ardndan Pencereler yanar durur, snerdurur ile bir yandan yalnzlnn derecesini iddetlendirir, bir yandan da kendi

direnciyle, olumsuz tutumuyla dalga geer.

Ve it ayni zamanda sarmaklarn, gllerin kokularnn ve gnein ykseldiibir mekandr. Bir ufuktur. Daraltan ve genileten bir ufuk.

Sabah olsun da yolunu gzleyeyimey nur tanesi

Gnein itlerde ykseliini izleyeyimey nur tanesi

(Sabah Olsun da Gazeli)

3.mgesel eitlikler= yinelemeler

evre itin zerinde Yamur kitabnda snr kavramyla ilgili imge yalnzca'it' ile somutlanmaz. Bir baka imgesel szck, 'eik'tir. 'it', kitabn adndageerken 'eik' de bir iir addr.

Eik /te, ay da ldamaya balad /Ksnca odada /avkn ocuk,lmbann //Belleksiz henz, bir ay /ocuun aznda aan./


8/9

Ancak, dardan ieriye (evin iine) geneye yarayan basamak anlamylakullanlmam iirde. iir ad olarak eik, iirin iinde 'tek basamak' anlamylaanlatlan bir eik sz konusu olmadna gre ncelikle bu szc iire gei

basama olarak yorumlayabiliriz. Ardndan kslm lmba ay'n parltsnartran bir karanlklama yaratyor. Ayn ltsn belirginletiriyor. Bakacakslm lmba, karanlkla ldayan ay (k) arasnda eikleiyor. Karartman eksiltilmesiyle salanyor. Sonuta karanlktan k douyor. Demek kiTaner dnyas, salt ikiliklerle deil, eik ara evresiyle btnleniyor. Yalnzcakartlarn birlii deil, ara evre, onun dnyasn anlamak iin nemli. Ne var ki

bu l (karanlk, ay ve eik olarak aydnl eksiltme edimi), temel anlatlmakistenen deil. Her ne kadar n eksiltilmesinden k kmas artc grnse

bile. Asl odak noktas yinelemeyle belirginleen 'ocuk'tur. Ho, iirdeyinelenen yalnzca ocuk deil, ay da yineleniyor. Ama her iki ge de eylemde

benzeiyor: ay aydnlanyor, ve ocuun aznda bir ay ayor. Dikkat edelimocuun yznde asayd, ay temel olacakt, ocuun yzne yansyan olarak.Oysa ocuun aznda ayn, hem de ldayan ayn bir iek gibi amas.anlatdaki ayn mas srecini, dolayl benzetmenin hazrlk srecinedntryor. Yine 'amak' eylemiyle bir benzetme daha devreye girer. Byleceak benzetmelerde alkn olduumuz 'gibi' ilgeci kullanlmadan ikili bir

benzetme edimi gerekletirilmi oldu. Ve ocuun lmbay ksma eylemiglmeyen ocuk ile glen ocuk arasnda, ilk eikleti. kinci eik aynldamas. Bu eikler ayni zamanda neden sonu ilikisi olarak da okunabilir.

lgintir: okur, aydnlkla oynayarak, onu azaltarak baka bir aydnlaulalmasna ap zihninde bir gereklik iei aarken, ocuk da kendiediminin sonucu (farknda ya da deil) ayn aydnlanmasna ap seviniyor.Elbette bir de ocuk(luun), yetikinie (mutsuzlua, aclara) geite eikliide iletilebilir.

Bu iirde dikkat ettiim noktalardan biri 'eik' teriminin 'it' ile eanlamllamas. kincisi bu iirin oluturulmasnda temel kaygnn ar (saf) iirolmas. Elden geldiince sz azaltp, anlatlan oaltmak. in iine en azla

anlatmak girdii iin yabanca karlyla 'minimalist' bir iir sz konusu.nc dikkat ettiim iirin gstergenin bir zelliiyle ilerlemesi: gsteren,gsterdii, iaret ettii nesneyi, eyi kavramlatrmann yannda, onu zihinde

btnlemenin yansra onun temel zelliini de kavramlatrabilir. Yani eikkavram zihnimizde eik nesnesinin alglannda yardmc olacak biimde tmeik biimleri arasnda ortak bir eik kavram (nosyanu) yaratrken, aynizamanda onun temel zellii olan geii salayan, deikeleriyle hudut, snrkavramlarn da yaratyor. Bu kavramlamalar ikinci admla ilgili olarakdeerlendirilirse Mehmet Taner'in iiri dolayl olana, ikinci admlara, satran

terimiyle sylersem, anlatmnda, anlamlandrmann, en azndan bir ka hamlesonrasndan konuuyor. O yzden syleilerde, sylemek istediini aka


9/9

sylediinde, kapal iir yazmadnda direniyor. Ona apak grnen okruzorluyor.

Bu iir kitabnda kullanlan 'ayna' ve 'temas' kavramlar, eik gibi 'it'in

deikeleri olarak okunabilir.

Bu kartlklar ve ara evre sreci onun iiri tanmlayna da yansr:

/iir bolukta buluur, hudut / Boylarnca tensiz nefsin //Tyleriyle buluur,kendi //Kendini tututuran iir / (Kuzgun)

Kuzgun iirinden aktardm bu kesitin yaps ilgintir. iirin kendisi (sayfadagrdmz harfler btn olarak) ve dizeleme ve ayni zamanda szdizimi birsnrlanm (hudutlu) bir biimi sunar. Ancak yaplandrlnda snrszlatrmaabas izlenir yani snrl snrszlktr bu iir. Bakaca snrllk ile snrszlkarasnda bir ara evre, eiktir bu iir. Nasl? Dikkat edilirse, biraz ncesylediklerime ek olarak bu kesit bata ve sonda 'iir' szcyle desnrlandrlm. Tamam. Snrszla geleceim: 'hudut' szc dize snrlarn,dize krlmasyla ap sonraki dizeye ekleniyor, ayni edim nc dize iin degeerli: dize 'kendi' ile sonlanyor ama anlatm sonlanmyor, sryor. kincidizede bir noktalama hatas var sanki diyorum. yle deil mi? 'Hudut' ve 'kendi'gibi 'nefsin' szbirimiyle de krlyor dize: nefsin tyleriyle buluur. Buyzden de dierleri gibi krlma gesinden nce virgl kullanlmalyd. Ancak

dikkat edilirse 'nefsin' szbirimi dierleri gibi netlikle kopamyor ncesinden.Yani 'tensiz' szbirimi hem ncesine hem sonrasna balanabiliyor, hem dencesinden ayrlabiyor. Yani bu szbirim eikleebiliyor. Bakaca dikkatetmezsek tkezletebiliyor. Grnmezleebiliyor ve grnmeyi arzu ediyor.Yanabiliyor (maddesel) ama kllerinden douyor (Zmrd Anka). iirin tanm

bu ite: snrl snrszlk. Ancak iirin adnn da atlanmamas gereken ayr bireik olduunu grmeliyiz: karsadm Zmrd Anka'ya kart biimdeKuzgun. Kara karga olmakla Zmrd Anka olmak aras bir yerde iir.brelerin dengesini arayan, Ac ve mutluluun/Uyumuyum ben (s: 38),

snrl snrszlk, Kuzgun-Zmrd Anka. Raz ama deil. Eiin peinde. itiamann, iti aan gz dal olmann ardnda. Sevgiliye, dnyasal dinamik varlkolarak, devrimci bir kimlik olarak, hem de belki metafizik olarak kavuturucueie (iire) erme derdinde.

Mehmet Taner.asil

Documents

Transcript of Mehmet Taner.asil