INHOUDSOPGAVE

Het zenuwstelsel...................................................................................................................................................................................................... 3

Functies van het zenuwstelsel:............................................................................................................................................................................3

De werking van het zenuwstelsel........................................................................................................................................................................3

Zenuwcellen en zenuwen......................................................................................................................................................................................... 3

Typen zenuwcellen.............................................................................................................................................................................................. 4

Het ruggenmerg....................................................................................................................................................................................................... 6

Grijze en witte stof.............................................................................................................................................................................................. 6

De hersenen............................................................................................................................................................................................................. 7

De hersenstam..................................................................................................................................................................................................... 7

De grote en kleine hersenen................................................................................................................................................................................7

Hersencentra....................................................................................................................................................................................................... 8

Grote hersenen............................................................................................................................................................................................... 8

Kleine hersenen............................................................................................................................................................................................... 8

Beïnvloeding van het zenuwstelsel......................................................................................................................................................................8

De weg die impulsen afleggen................................................................................................................................................................................. 9

Bewuste reacties................................................................................................................................................................................................. 9

Reflexen............................................................................................................................................................................................................... 9

Reflexboog.................................................................................................................................................................................................... 10

Het zintuigenstel.................................................................................................................................................................................................... 10

Zintuigen............................................................................................................................................................................................................ 10

Het ontstaan van impulsen................................................................................................................................................................................10

Waarneming...................................................................................................................................................................................................... 10

Voelen, ruiken en proeven.....................................................................................................................................................................................11

Zintuigen in de huid........................................................................................................................................................................................... 11

Plaatjes; huid, neusholte, smaakzintuigen....................................................................................................................................................12

De ogen.................................................................................................................................................................................................................. 13

Uitwendige bouw van de ogen..........................................................................................................................................................................13

Inwendige bouw van de ogen............................................................................................................................................................................13

De iris en de ooglens..............................................................................................................................................................................................14

Pupilreflex.......................................................................................................................................................................................................... 14

Scherp zien........................................................................................................................................................................................................ 15

Veraf en dichtbij................................................................................................................................................................................................15

Accommoderen.................................................................................................................................................................................................15

Het netvlies............................................................................................................................................................................................................ 16

De oren.................................................................................................................................................................................................................. 17

Geluiden............................................................................................................................................................................................................ 17

Bouw en werking van de oren...........................................................................................................................................................................17

1

BIOLOGIE H5 REGELING &H6 ZINTUIGENHOOFDSTUK 5; REGELINGHET ZENUWSTELSEL

Je zenuwstelsel en het hormoonstelsel regelen dat je lichaam de informatie verwerkt die je zintuigen continu waarnemen, de veranderingen binnen en buiten je lichaam. En regelt dat je lichaam op de juiste manier reageert. Deze stelsels sturen ook veel automatische processen in je lichaam aan, zoals je hartslag en je ademhaling.

Het zenuwstelsel bestaat uit:

- Het centrale zenuwstelsel

o De grote hersenen

o De kleine hersenen

o De hersenstam

o Het ruggenmerg

- Zenuwen

o De zenuwen verbinden het CZS met alle lichaamsdelen.

FUNCTIES VAN HET ZENUWSTELSEL:

- Verwerken van impulsen (een soort elektrische signalen) die ontstaan in zintuigcellen onder invloed van prikkels (bijv. geuren).

- De werking regelen van spieren en klieren.

DE WERKING VAN HET ZENUWSTELSEL

Zintuigcellen in je ogen vangen lichtstralen op die afkomstig zijn van de sinaasappel. Zintuigcellen in je neus nemen de geur van de sinaasappel waar. Een zintuig is een orgaan dat reageert op bepaalde invloeden uit de omgeving. Een prikkel is een invloed (waar een zintuig op reageert) uit het milieu op een organisme, bijv. de lichtstralen en geuren. Onder invloed van prikkels ontstaan in zintuigcellen impulsen. Impulsen zijn elektrische signalen die door zenuwen kunnen worden voortgeleid. De impulsen die in zintuigcellen ontstaan, worden door zenuwen naar je hersenen geleid. Je hersenen verwerken de impulsen en reageren door nieuwe impulsen af te geven. Deze impulsen worden door zenuwen naar je speekselklieren en naar spieren in je arm geleid waarop je speekselklieren reageren op de impulsen door speeksel af te scheiden. Hierdoor ga je ‘watertanden’. Je armspieren reageren op de impulsen door zich samen te trekken. Hierdoor kun je het partje sinaasappel aanpakken.

In het kort: Een prikkel er ontstaan impulsen in zintuigcellen de impulsen worden door zenuwen naar je hersenen geleid je hersenen verwerken de impulsen je hersenen reageren door nieuwe impulsen af te geven.

ZENUWCELLEN EN ZENUWEN

Het versturen van impulsen in het ZWS gaat via zenuwcellen. Het ZWS bevat miljoenen zenuwcellen. Elke zenuwcel is opgebouwd uit een cellichaam en uitlopers

Elke zenuwcel is opgebouwd uit:

- Cellichaam; in het cellichaam bevindt zich de celkern

- Uitlopers; uitlopers die impulsen naar/van het cellichaam toe/af geleiden.

2

TYPEN ZENUWCELLEN

Er zijn drie typen zenuwcellen:

Geleiden van naar; Plaats cellichamen; Uitlopers; Gevoelszenuwcellen Geleiden impulsen

van zintuigen naar het CZS.

De cellichamen liggen vlak bij het CZS.

Een gzc heeft één lange uitloper die impulsen naar het cellichaam toe geleidt. De andere uitlopers geleiden impulsen van het cellichaam naar het CZS.

Bewegingszenuwcellen Geleiden impulsen van het CZS naar spieren of klieren.

De cellichamen liggen in het CZS.

Schakelcellen Geleiden impulsen binnen het CZS.

Schakelcellen liggen in hun geheel in het CZS.

Schakelcellen verbinden elkaar onderling, maar ook de uitlopers van gzc met de uitlopers van bzc.

Impulsen worden via duizenden uitlopers tegelijk voortgeleid. De uitlopers liggen bij elkaar in een zenuw. Een zenuw is dus een bundel uitlopers van zenuwcellen, omgeven door een laag bindweefsel (een stevige laag die zorgt voor bescherming). Elke uitloper in een zenuw is omgeven door een dun isolerend laagje.

3

Er zijn drie typen gevoelszenuwcellen:

Zenuw; Bevat; Extra: Gevoelszenuwen Bevat alleen uitlopers van gzc. Voorbeeld van gzc; oogzenuwen,

deze zenuwen geleiden impulsen van de zintuigcellen in je ogen naar je hersenen.

Bewegingszenuwen Bevat alleen uitlopers van bzc.Gemengde zenuwen Bevat uitlopers van gzc en bzc. De meeste zenuwen in je lichaam

zijn gemengde zenuwen.

De zenuwen die impulsen geleiden van en naar je romp en van je ledematen (armen en benen) | komen bij het ruggenmerg aan. De zenuwen die impulsen geleiden van en naar je hoofd en hals komen bij de hersenstam aan. Uitlopers kunnen soms heel lang zijn.

Zenuwen verbinden het centrale zenuwstelsel met alle lichaamsdelen!

HET RUGGENMERG

De wervels beschermen een belangrijk deel van het zenuwstelsel: het ruggenmerg. Veel zenuwen zijn door het ruggenmerg met de hersenen verbonden. Het ruggenmerg ligt in het wervelkanaal: een opening in de wervels (zie afbeelding hieronder). Het ruggenmerg begint bij de hersenstam en eindigt bij de lendenwervels onder aan de rug. Tussen twee wervels komt steeds aan elke kant een zenuw uit het ruggenmerg (zie afbeelding hier rechts, de verste).

GRIJZE EN WITTE STOF

In de afbeelding hieronder kun je zien dat:

Het binnenste gedeelte bestaat uit de grijze stof;

4

- De grijze stof bevat cellichamen van schakelcellen en cellichamen van bewegingszenuwcellen.

Het buitenste gedeelte bestaat uit de witte stof;

- De witte stof bevat uitlopers van schakelcellen die van en naar de hersenen lopen.

- De witte kleur wordt veroorzaakt door de isolerende laagjes die om de uitlopers heen liggen.

Vlak bij het ruggenmerg splitsen de gemengde zenuwen zich in

gevoelszenuwen en bewegingszenuwen.

- Aan de buikzijde komen de bewegingszenuwen het ruggenmerg binnen.

- Aan de rugzijde komen de gevoelszenuwen het ruggenmerg binnen.

o De cellichamen van gevoelszenuwcellen liggen bij elkaar in verdikkingen zenuwknopen.

Cellichamen van de gevoelszenuwcellen door uitlopers verbonden met cellichamen van schakelcellen in de grijze stof.

Schakelcellen door uitlopers verbonden met cellichamen van bewegingszenuwcellen in de grijze stof.

Andere uitlopers van de schakelcellen lopen door de witte stof van en naar de hersenen. Uitlopers van bewegingszenuwcellen verlaten het ruggenmerg aan de buikzijde in bewegingszenuwen, deze komen uit in de gemengde zenuwen.

DE HERSENEN

De hersenen bestaan uit:

- De hersenstam

5

- De grote hersenen

- De kleine hersenen

DE HERSENSTAM

Ligging: De hersenstam ligt in het verlengde van het ruggenmerg.

Functies:

- Het geleiden van impulsen van het ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen, en omgekeerd

- Het geleiden van impulsen die afkomstig zijn van zintuigen in hoofd en hals naar de grote en kleine hersenen, en omgekeerd.

- Belangrijke levensfuncties aansturen zoals hartslag, ademhaling, bloeddruk en temperatuur van het lichaam.

DE GROTE EN KLEINE HERSENEN

De grote en kleine hersenen bestaan elk uit twee helften; een linkerhelft en een rechterhelft.

In het buitenste gedeelte van de grote en kleine hersenen de hersenschors, ligt de grijze stof; hierin liggen de cellichamen van de schakelcellen van de hersenen.

In het binnenste gedeelte van de grote en kleine hersenen ligt de witte stof; hierin liggen de uitlopers van schakelcellen.

HERSENCENTRA

GROTE HERSENEN

Functie: Impulsen die afkomstig zijn van zintuigen verwerken (bewuste gewaarwordingen) en gewilde bewegingen regelen (bewuste reacties)

In de grote hersenen komen veel impulsen aan die afkomstig zijn van zintuigen. Pas als deze impulsen in de grote hersenen zijn verwerkt, word je je bewust van een prikkel. De plaats waar impulsen in de grote hersenen aankomen en worden verwerkt, bepaalt welke waarneming je doet. In de grote hersenen liggen de cellichamen van de schakelcellen in groepen bij elkaar:

De hersencentra, deze wordt onderverdeeld in;

- Gevoelscentra: ontvangen informatie van zintuigen.

In de gevoelscentra worden binnenkomende impulsen verwerkt (bijv. in het gehoorcentrum).

- Bewegingscentra: sturen spieren of klieren aan.

In de bewegingscentra ontstaan impulsen voor gewilde bewegingen (bijv. in het spraakcentrum). Deze impulsen kunnen via het CZS en bewegingszenuwen naar spieren worden geleid.

Voor elk lichaamsdeel is er in elke hersenhelft een centrum voor bewegen en voelen.

6

KLEINE HERSENEN

De kleine hersenen zorgen ervoor dat alle bewegingen van je lichaam op elkaar zijn afgestemd coördinatie. Bijv. je evenwicht bewaren.

BEÏNVLOEDING VAN HET ZENUWSTELSEL

Er zijn veel stoffen die de werking van het zenuwstelsel beïnvloeden; medicijnen, tabak, drugs en alcohol.

- Deze stoffen kunnen het doorgeven van impulsen remmen of juist stimuleren. Dit heeft invloed op de manier waarop je hersenen informatie verwerken.

o Sommige medicijnen worden voorgeschreven om de werking van het zenuwstelsel te remmen; zoals slaapmiddelen, morfine (zorgt ervoor dat de impulsen vanuit de pijnzintuigen de hersenen niet meer kunnen bereiken) en kalmeringsmiddelen.

- Voor jongeren zijn de risico’s van alcohol en drugs veel groter dan voor volwassenen. Dit komt omdat je in de puberteit nog in de groei bent, ook je hersenen zijn nog tot je 24e jaar in ontwikkeling. Alcohol heeft een verdovende werking op het zenuwstelsel.

o Aan het gebruiken van alcohol, tabak en drugs zijn gezondheidsrisico’s verbonden; je kunt er bovendien verslaafd aan raken. Door bijvoorbeeld overmatig drankgebruik kunnen de hersenen van jongeren zich niet goed ontwikkelen en ontstaat blijvende hersenschade; dit kan leiden tot geheugenstoornissen, leerstoornissen of depressies.

DE WEG DIE IMPULSEN AFLEGGEN

Bij het reageren op prikkels kunnen impulsen op verschillende manieren door het zenuwstelsel worden voorgeleidt. We onderscheiden hierbij bewuste reacties en reflexen.

BEWUSTE REACTIES

Bij een bewuste reactie verlopen de impulsen altijd via de hersenen. Voorbeeld: je ziet een camera en reageert door te lachen:

Lichtstralen van de camera vallen in je ogen op zintuigcellen er gaan impulsen van de zintuigcellen via gevoelszenuwcellen naar schakelcellen in je grote hersenen de impulsen komen aan in het gezichtscentrum en worden daar verwerkt je word je ervan bewust dat je de camera ziet je besluit te lachen er ontstaan in je bewegingscentra in de grote hersenen impulsen deze impulsen worden via de hersenstam naar bewegingszenuwcellen van je gezichtsspieren geleid je lacht!

REFLEXEN

Een reflex is een vaste, snelle, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel. Voorbeeld: je wilt je hand afspoelen maar het water blijkt heel heet te zijn. Je trekt je hand terug, pas daarna word je je bewust van de pijn:

Heel heet water er ontstaan in bepaalde zintuigcellen in je huid impulsen impulsen via gevoelszenuwcellen naar schakelcellen in je ruggenmerg geleid geleiden de impulsen direct door naar bewegingszenuwcellen geleiden de impulsen naar spiercellen in je armspieren hierdoor trekken je armspieren zich samen waardoor je arm terugtrekt.

7

Waarom trek je eerst je hand terug en voel je daarna pas de pijn?

Omdat: schakelcellen in je ruggenmerg ook impulsen naar je hersenen geleiden. De weg van de schakelcellen in het ruggenmerg naar de grote hersenen is echter langer dan de weg van het ruggenmerg naar de armspieren.

De snelheid van een reflex is vaak nodig om het lichaam te beschermen tegen onverwachte beschadigingen; bijv. het terugtrekreflex. Reflexen hebben ook een functie bij het handhaven van bepaalde houdingen en bij bewegingen van het lichaam; bijv. strekreflex (als een spier wordt gestrekt, trekt de spier in een reflex samen). bij deze reflexen gaan geen impulsen naar je hersenen; je bent je dus niet bewust van deze reflexen.

REFLEXBOOG

Een reflexboog is de weg die impulsen afleggen bij een reflex.

- Onder invloed van prikkels ontstaan impulsen in zintuigcellen.

- Gevoelszenuwcellen geleiden de impulsen naar schakelcellen in het ruggenmerg of in de hersenstam.

- Schakelcellen geleiden de impulsen direct door naar bewegingszenuwcellen.

- Bewegingszenuwcellen geleiden de impulsen naar spiercellen of kliercellen waardoor spieren of klieren zich samentrekken.

Het ruggenmerg geleidt impulsen in reflexbogen van romp en ledematen. De hersenstam geleidt impulsen in reflexbogen van hoofd en hals.

HOOFDSTUK 6; ZINTUIGENHET ZINTUIGENSTEL

Met je zintuigen neem je personen en voorwerpen in je omgeving waar. En daar kun je dan weer op reageren. Je lichaam merkt veranderingen in je omgeving op en reageert daarop, bijv. als je tegen de zon in kijkt doe je vanzelf je ogen een beetje dicht.

ZINTUIGEN

Een zintuig is een orgaan dat reageert op prikkels uit je omgeving. De belangrijkste zintuigen liggen in je oren, ogen, neus, tong en in je huid.

Zintuigenstelsel; alle zintuigen samen

In je neus reukzintuigen

Op je tong smaakzintuigen

In je huid zintuigen waarmee je kunt voelen, dit kan op verschillende manieren. Er liggen daarom in je huid verschillende typen zintuigen, deze reageren op warmte, koude, druk of aanraking.

8

Zintuigen Ligging Adequate prikkel Gezichtszintuigen In je ogen Licht Gehoorzintuigen In de oren GeluidEvenwichtszintuigen

In de oren Zwaartekracht

HET ONTSTAAN VAN IMPULSEN

In zintuigen ontstaan onder invloed van prikkels impulsen, als de prikkels sterk genoeg zijn;

Drempelwaarde: de zwakste prikkel die een impuls veroorzaakt. Als een prikkel zwakker is dan de drempelwaarde, ontstaan er geen impulsen (bijv. een heel zacht geluid).

Elke type zintuigcel is speciaal gevoelig voor één bepaalde prikkel de adequate prikkel. Zintuigcellen in je oog zijn bijvoorbeeld speciaal gevoelig voor licht. Licht is daarom de adequate prikkel voor de zintuigcellen in je oog. De drempelwaarde voor de prikkel licht is voor deze zintuigcellen heel laag.

Zintuigcellen kunnen ook andere, niet-adequate prikkels waarnemen. De drempelwaarde voor deze prikkels is veel hoger. Voorbeeld: als een bal zachtjes op je oog drukt, merk je niets; de prikkelsterkte is dan lager dan de drempelwaarde. Maar als je een bal heel hard op je oog krijgt, zie je sterretjes, er ontstaan namelijk door de dreun impulsen in je ogen. Die gaan naar de gezichtscentra in de grote hersenen. De plaats waar de impulsen in de grote hersenen aankomen, bepalen welke waarneming je doet.

WAARNEMING

De drempelwaarde is niet altijd even hoog;

- Gewenning: wanneer een prikkel enige tijd aanhoudt, ontstaan in de zintuigcellen minder impulsen.- De motivatie beïnvloedt de drempelwaarde; als je bijv. heel aandachtig luistert, hebben de zintuigcellen in je oren een

lage drempelwaarde voor geluiden.- Je hersenen kunnen je waarnemingen beïnvloeden, je hersenen verwerken niet alle waarnemingen even snel.

VOELEN, RUIKEN EN PROEVEN

ZINTUIGEN IN DE HUID

Zintuigen Ligging Adequate prikkel Extra

Tastzintuig In tastknopjes vlak onder de opperhuid

Reageren op lichte aanraking van de huid

Drukzintuig Dieper in de huid Reageren wanneer er op je huid wordt gedrukt

Belangrijk bij het regelen van de kracht waarmee je voorwerpen vastpakt

Koude zintuig In de huid Wanneer je huid in aanraking komt met temperaturen lager dan 37 graden

Warmtezintuig In de huid Wanneer je huid in aanraking komt met temperaturen hoger dan 35 graden

Pijnpunten (geen zintuig)

Pijnpunten zijn de vrije uiteinden van gevoelszenuwen. Ze komen op allerlei plaatsen in je lichaam voor.

Je neemt pijn waar met pijnpunten.

Reukzintuig In de neus; zintuigcellen met reukcellen in het neusslijmvlies

Geur Neusholte vanbinnen is bedekt met neusslijmvlies. Boven in de neusholte in het neusslijmvlies liggen de reukzintuigen met reukharen. Als de prikkel (geur) sterk genoeg is, ontstaan er impulsen die door gevoelszenuwcellen naar de hersenen worden geleid.

9

Smaakzintuig In de tong; smaakknopjes aan de zijkanten van groefjes in de tong

Smaak Met de smaakknopjes (hierin liggen de smaakzintuigcellen) proef je alleen zout, zoet, bitter, zuur en umami (hartig). Bij het proeven van andere smaken speelt het reukzintuig een belangrijke rol

PLAATJES; HUID, NEUSHOLTE, SMAAKZINTUIGEN

10

DE OGEN

UITWENDIGE BOUW VAN DE OGEN

- De gezichtszintuigen bevinden zich in je ogen. - De oogkassen: beschermen de ogen. Tussen het oog, de oogkas en de oogspieren zit vetweefsel.- De oogspieren: in de oogkassen zitten verschillende oogspieren aan het oog vast waarmee je het oog in

allerlei richtingen kan draaien. - Wenkbrauwen: zorgen ervoor dat zweet en ander vocht langs de ogen loopt en niet erin.- Wimpers: beschermen de ogen tegen vuil en te vel licht. - Traanklieren: maken traanvocht

o Traanvocht beschermt de ogen tegen uitdroging en spoelt kleine stofjes en prikkelende stoffen weg. - Traanbuizen: voeren traanvocht door twee kleine openingen in de ooghoeken af naar de neusholte. - Oogleden: verspreiden traanvocht over de ogen - Harde oogvlies: stevig, wit vlies dat het oog beschermt. - Hoornvlies: de voortzetting van het harde oogvlies aan de voorkant. Doorzichtig, laat licht door. - Iris: de voortzetting van het vaatvlies aan de voorkant van het oog. Het gekleurde deel van het oog. Ook wel het

regenboogvlies; omdat er veel verschillende kleuren in de iris kunnen voorkomen.o Pupil: opening in de iris. Hierdoor komt licht verder in het oog.

INWENDIGE BOUW VAN DE OGEN

De wand van je oog bestaat uit drie lagen. Het harde oogvlies is de buitenste laag. Aan de voorkant van het oog gaat het harde oogvlies over in het hoornvlies. Het hoornvlies is doorzichtig, waardoor licht je oog binnen kan vallen. De middelste laag noem je het vaatvlies;

- Vaatvlies: bevat veel bloedvaten. Het bloed brengt voedingsstoffen en zuurstof naar het oog en voert afvalstoffen af.

Aan de voorkant gaat het vaatvlies over in de iris (regenboogvlies). Door de opening in de iris (de pupil) komt het licht verder je oog binnen.

- Lens: achter de iris en de pupil

- Kringspieren rondom de lens: zorgen ervoor dat een scherp beeld op het netvlies ontstaat (samen met het hoornvlies en de lens).

- Netvlies: is de binnenste laag van de wand van het oog. Bevat zintuigcellen en zenuwcellen. Over het netvlies lopen bloedvaten. De zintuigcellen worden geprikkeld wanneer er licht op valt, ze geven dan impulsen af die via de oogzenuw naar de hersenen gaan.

11

- Oogzenuw: geleidt impulsen naar de hersenen.

- Gele vlek: plaats in het centrum van het netvlies. Met de zintuigcellen in de gele vlek kun je het scherpst zien.

- Blinde vlek: de plaats waar de uitlopers van zenuwcellen (oogzenuw) door het netvlies, het vaatvlies en het harde oogvlies gaan en het oog verlaat. In de blinde vlek liggen geen zintuigcellen.

- Glasachtig lichaam: een oog is voor het grootste gedeelte gevuld met een geleiachtige massa (het glasachtig lichaam). Helpt het netvlies op zijn plaats te houden. Tussen het glasachtig lichaam en het netvlies liggen bloedvaten.

DE IRIS EN DE OOGLENS

Als je ergens naar kijkt, ontstaat een omgekeerd en verkleind beeld op je netvlies. Zintuigcellen in het netvlies geven impulsen af naar de gezichtscentra in de grote hersenen. Die gezichtscentra verwerken de impulsen en zorgen ervoor dat je het beeld rechtopstaand en op de juiste grootte ziet.

PUPILREFLEX

Als je tegen fel licht inkijkt, kan het je zintuigcellen beschadigen. Je knijpt je ogen daarom ook bijna dicht bij fel licht. Hoeveel licht er in je ogen valt hang af van de grootte van de pupil. Die kan namelijk groter en kleiner worden gemaakt door spiertjes in de iris.

Als er fel licht op het netvlies valt, trekken de kringspieren in de iris zich samen en ontspannen de straalsgewijs lopende spieren zich. Hierdoor wordt de pupil kleiner. (Kringspieren lopen rondom de pupil)

Als er weinig licht op het netvlies valt, ontspannen de kringspieren zich en trekken de straalsgewijs lopende spieren zich samen. Hierdoor wordt de pupil groter. (Straalsgewijs lopende spieren lopen van de pupil naar de buitenrand van de iris).

Het samentrekken van de spieren in de iris is een voorbeeld van een reflex de pupilreflex. Hierdoor worden zintuigcellen in het netvlies beschermd tegen te veel licht.

SCHE RP

ZIEN

12

Lichtstralen die je ogen binnenvallen, worden gebroken; ze worden in en andere richting gebogen lichtbreking. Dit gebeurt in een vooral door het hoornvlies en de ooglens. Je ooglenzen zijn bolle lenzen. Bolle of positieve lenzen buigen lichtstralen naar elkaar toe.

De lens van je oog is elastisch en kan van vorm veranderen, hij kan platter en boller worden. Rondom de lens bevinden zich kringspieren. De lens hangt met behulp van lensbandjes in deze kringspieren.

VERAF EN DICHTBIJ

Het glasachtig lichaam staat onder druk, en zorgt voor het samentrekken of ontspannen van kringspieren en lensbanden.

Een bolle lens buigt lichtstralen sterker af, en dat is nodig om een voorwerp dat dichtbij is (minder dan 5m) scherp te zien.

Bij het zien in de verte Bij het zien dichtbij

De kringspieren rondom de lens zijn;

Ontspannen Samengetrokken

De openingen in de kringspieren zijn;

Groot Klein

De lensbandjes zijn; Strak gespannen Minder strak gespannen

De lenzen zijn; Zo plat mogelijk Boller

De ogen zijn; In rusttoestand Geaccommodeerd

ACCOMMODEREN

Accommoderen: de vorm van de ooglenzen wordt aangepast aan de afstand waarop en voorwerp zich bevindt. De lens zorgt voor een omgekeerd, verkleind beeld. Door het accommoderen wordt bij elke afstand een scherp beeld gevormd. De ooglenzen van oudere mensen zijn minder elastisch, waardoor ze minder god bol kunnen worden; daarom hebben ze vaak een bril nodig.

HET NETVLIES

In het donker zie je alleen contrasten in grijs en zwart-wit; dit komt door de bouw en de werking van je netvlies.

Het licht gaat via het hoornvlies ooglens glasachtig lichaam netvlies. Zintuigcellen die door licht worden geprikkeld in het netvlies geven impulsen af die door de oogzenuwen naar de hersenen gaan.

Het netvlies betstaat uit twee lagen:

- Een laag zintuigcellen. Hierin liggen twee soorten; kegeltjes en staafjes.

13

Staafjes Kegeltjes

De functie is Het zien van contrasten in grijs en zwart-wit.

Het zien van kleuren en details.

De drempelwaarde is Laag Hoog. Een kegeltje reageert op rood, groen en blauw licht (andere kleuren zie je las de verschillende kegeltjes samenwerken)

Ze worden gebruikt In de schemering en in het licht In het licht

Ze komen voor Verspreid over het hele netvlies, maar niet in de gele vlek

Vooral in de gele vlek en in de directe omgeving daarvan. Bij het kijken naar een voorwerp worden de ogen zo gericht dat het beeld van dat voorwerp op de gele vlek valt; hier wordt het scherpste beeld waargenomen.

Wat zie je Met staafjes zie je geen details en kun je niet lezen of tv-kijken.

Met kegeltjes zie je details en kun je lezen en tv-kijken.

Kleurenblind - Bij iemand die kleurenblind is werken bepaalde kegeltjes niet goed. Meest voorkomende vorm; roodgroenkleurenblindheid; ziet geen verschil tussen rood en groen.

- Een laag zenuwcellen; zij geleiden impulsen die in de staafjes en kegeltjes ontstaan naar de grote hersenen. Deze laag ligt tegen het glasachtig lichaam aan. Uitlopers van de zenuwcellen verlaten het oog via de oogzenuw. Bij de blinde vlek (hier wordt geen beeld waargenomen, deze bevat namelijk geen zintuigcellen) gaan de uitlopers door het netvlies, het vaatvlies en het harde oogvlies heen. Het netvlies is op deze plaats onderbroken.

DE OREN

Met je gehoorzintuigen in je oren neem je geluid waar. Het belangrijkste deel van de gehoororganen ligt in de schedel.

GELUIDEN

Geluiden zijn trillingen van de lucht. Als de lucht snel trilt, is het geluid hoog. Als de lucht langzaam trilt, is het geluid laag. En als de geluiden een grote uitslag hebben, is het geluid hard. En als de trillingen een kleine uitslag hebben, is het geluid zacht.

14

Een geluid dat steeds hoger wordt, hoor je vanaf een bepaalde hoogte niet meer. Welke toonhoogten je nog hoort, hang o.a. af van je leeftijd. Als je ouder wordt, kun je steeds minder goed hoge tonen horen. De sterkte (het volume) van het geluid wordt aangegeven in decibel (dB). Een verhoging van de geluidssterkte van 10 dB betekent dat het geluid 10x zo sterk wordt. Toename van 20 dB 100x zo sterk. Geluiden vanaf 80 dB kunnen leiden tot gehoorbeschadiging. Geluiden vanaf 130 dB zorgen voor hevige oorpijn.

BOUW EN WERKING VAN DE OREN

- Oorschelp: vangt geluidstrillingen op.- Gehoorgang: geleidt geluiden naar het trommelvlies

o Oorsmeerkliertjes: maken oorsmeer dat het trommelvlies soepel houdt. - Trommelvlies: wordt door geluiden die worden gebracht door de gehoorgang in trilling

gebracht.- Trommelholte of middenoor: holte achter het trommelvlies, gevuld met lucht.

o Gehoorbeentjes: geven trillingen van het trommelvlies door aan het venster van het slakkenhuis. Gehoorbeentjes: Hamer; zit vast aan het trommelvlies. Stijgbeugel; ligt tegen het venster, dit is een vlies in het slakkenhuis. Aambeeld.

- Slakkenhuis: bestaat uit drie kanalen, die als een spiraal zijn opgerold. Bevat een vloeistof en zintuigcellen.

o Een van deze kanalen begint bij het venster in het slakkenhuis. Als de gehoorbeentjes het vlies in trilling brengen, gaat de vloeistof in de kanalen van het slakkenhuis trillen.

o In het middelste kanaal liggen zintuigcellen. Deze hebben haartjes die met de vloeistof mee trillen. Als de haartjes trillen, ontstaan in de zintuigcellen impulsen. De gehoorzenuw geeft deze door aan de hersenen.

- Gehoorzenuw: geleidt impulsen naar de grote hersenen.- Buis van Eustachius: verbindt de trommelholte met de keelholte.

o Bij slikken of gapen gaat de buis van Eustachius open. Hierdoor kan de luchtdruk aan beide zijden van het trommelvlies gelijk blijven, om het trommelvlies goed te kunnen laten trillen.

- Evenwichtsorgaan: bestaat uit drie kanalen, deze staan loodrecht op elkaar en bevatten vloeistof. Als je je hoofd beweegt, gaat de vloeistof in de kanalen lopen. Hierdoor buigen haartjes van de evenwichtszintuigen om en worden impulsen naar de hersenen gestuurd. Zo kun je je evenwicht bewaren als je bijvoorbeeld beweegt of op één been staat.

15

16