Matura 2015

Nowa formuła egzaminu

z języka polskiego

Wprowadzeniena podstawie informatora

Egzamin ustnyZadanie egzaminacyjne : składa się z polecenia i tekstu (w zadaniach stosowane są trzy typy tekstów:

teksty o języku, teksty literackie teksty ikoniczne

daje możliwość weryfikacji sfunkcjonalizowanej (nie odtwórczej) wiedzy zdającego oraz jego umiejętności analityczno-interpretacyjnych;

umożliwia zdającemu zaprezentowanie poziomu dojrzałości intelektualnej, orientacji w problemach kultury, literatury i języka, a także wykazanie się sprawnością językowo-komunikacyjną;

odwołuje się do umiejętności (i wiadomości) wskazanych w podstawie programowej dla IV etapu edukacji polonistycznej (oraz etapów niższych);

w zadaniu została wyraźnie określona sytuacja komunikacyjna – za pomocą czasowników operacyjnych, które dają uczniowi wskazówkę, jaką formę ma wybrać dla wypowiedzi. ( czasowniki operacyjne : rozważ, uzasadnij, przedstaw ocenę - narzucają wypowiedź interpretacyjną; czasowniki operacyjne: przedstaw, opisz – narzucają wypowiedź informacyjną )

Rozwiązanie zadania egzaminacyjnego w części ustnej wymaga:

• Rozpoznania zadanej w poleceniu intencji i przygotowanie wypowiedzi zgodnie z tą intencją;

• Odczytania ( interpretacji) dołączonego tekstu kultury pod kątem wskazanego w poleceniu (dowolnych) i problemów, które łączą się z tematem wypowiedzi;

• Opracowania wypowiedzi pod względem kompozycyjnym i językowo-stylistycznym;

• Wygłoszenia wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury żywego słowa;

• Udziału w rozmowie dotyczącej wygłoszonej wypowiedzi monologowej.

Egzamin ustny – przykład zadania (1)

Czy poprawność językowa jest potrzebna? Uzasadnij, odwołując się do fragmentu wywiadu z Janem Miodkiem oraz innego tekstu kultury.

• Jan Miodek: Porozumiewamy się bez przeszkód, a przeciętny Polak rzadko przeżywa rozterki gramatyczne. (...)

• Redaktor: Co jest najbardziej niebezpieczne czy może charakterystyczne?• J.M.: Rozchwiane normy stylistycznej. Spotykamy się z tym a każdym niemal kroku, bo Polak

coraz gorzej wyczuwa sytuację, w której dana forma językowa jest stosowna. Nie potrafi wybrać właściwej. Na porządku dziennym jest mieszanie w jednej wypowiedzi stylu wysokiego i niskiego, a także ciśnienie oficjalności, z którą do naszej mowy wkraczają zwroty i sformułowania z urzędniczych sprawozdań, protokołów. Przykładów można podać wiele. Wkurzamy się, opierniczmy kogoś, zadowoleni, że unikamy brzydkiego wyrazu, sięgając po wcale przecież nieelegancki substytut. Przedstawiamy sąsiadowi małżonkę zamiast żonę, nieświadomi, że owa małżonka szeleści dyplomatycznym protokołem. Zalecamy gościom schroniska nadzór nad sprzętem z powodu nasilających się faktów jego zaboru. Chodzimy do Nowaka, ale składamy gazetowe kondolencje (dyrektorowi Janowi Nowak) pod wpływem stylu kancelaryjnego. Młody człowiek pytany, dlaczego uprawia sport, odpowiada – (Gram w piłkę, ponieważ to fajne zajęcie), zderzając potoczne (fajne) z literackim (ponieważ). To są stylistyczne antypody.

Joanna Pyszny, Miodek drąży skałę, Wrocław 1993, s. 84-85.

Egzamin ustny – przykład zadania (2) Cierpienie uszlachetnia czy degraduje? Rozważ problem, odwołując się do

dramatu Mickiewicza i wybranego tekstu kultury.

IMPROWIZACJA (fragment)

K o n r a d

Teraz duszą jam w moję ojczyznę wcielony;Ciałem połknąłem jej duszę,Ja i ojczyzna to jedno.Nazywam się Milijon – bo za milijonyKocham i cierpię katuszePatrzę na ojczyznę biedną,Jak syn na ojca wplecionego w koło;Czuję całego cierpienia narodu,Jak matka czuje w łonie bole swego płodu.Cierpię, szaleję – […].

[1832]Adam Mickiewicz, III cz. Dziadów, [w:] tegoż, Dzieła, t. III, oprac. Z. Stefanowska, Warszawa 1995, s. 164 (Akt I, Sc. II, w. 257-266).

Egzamin ustny – przykład zadania (3)

Informator maturalny s. 32

Jakie refleksje o współczesnej cywilizacji wyrażają twórcy w swoich dziełach? Odpowiedz na podstawie interpretacji podanego tekstu kultury oraz wybranych przez siebie tekstów literackich.

SIEDEM KROKÓW ZDAJĄCEGO PODCZAS EGZAMINU1. Rozpoznanie zawartej w poleceniu intencji – określenie problemu –

TEZA2. Przygotowanie wypowiedzi zgodnie z tą intencją - skonstruowanie

planu wypowiedzi poprawnej pod względem kompozycyjnym i językowo-stylistycznym – ARGUMENTACJA

3. Interpretacja dołączonego tekstu kultury pod kątem wskazanego problemu - wyznaczenie kontekstów interpretacyjnych – ILUSTROWANIE ARGUMENTÓW

4. Odwołanie się do innych tekstów literackich (dowolnych) – nagromadzenie przykładowego materiału ilustrującego (ILUSTROWANIE ARGUMENTÓW)

5. Odwołanie się do problemów , które łączą się z tematem wypowiedzi – wskazanie wniosków – WNIOSKOWANIE

6. Wygłoszenie wypowiedzi zgodnie z zasadami kultury żywego słowa – prezentacja trwająca do 10 minut – WYPOWIEDŹ

7. Udział w rozmowie dotyczącej wygłoszonej wypowiedzi monologowej – żywe uczestnictwo w rozmowie do 5 minut – ROZMOWA

Egzamin pisemny

Zadania w części I: testowe nie ograniczają się do sprawdzania umiejętności wyszukiwania informacji, ale – obligatoryjnie - służą rozpoznawaniu poziomu umiejętności analizy tekstu i jego przekształceń, a także świadomości językowej.

zadania w części II: tworzenie tekstu własnego sprawdzają także znajomość utworów literackich, których , zgodnie z podstawą programową , nie wolno pominąć ( utwory oznaczone gwiazdką *).

zadania testowemogą dotyczyć:• poziomu znaczeń

• poziomu struktury

• poziomu komunikacji

sprawdzają:• umiejętność wykonywania działań na tekście

• sprawdzające świadomość językową

Egzamin pisemny - TEST• Zadania testowe sprawdzające rozumienie czytanego tekstu (na poziomie złożonym) mogą dotyczyć na poziomie znaczeń:

• wyszukiwania informacji złożonych,• dostrzegania powiązań między informacjami,• dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych między zdarzeniami,• odróżniania informacji ważnych od drugorzędnych,• wnioskowania na podstawie przesłanek zawartych w tekście,• określania tematu/ głównej myśli/ przesłania tekstu,• dostrzegania relacji między częściami składowymi tekstu,• określania stosunku autora do opisanych zagadnień,• zadawania pytań do tekstu,• rozpoznawania znaczeń przenośnych wyrazów i konstrukcji wyrazowych.

Egzamin pisemny - TEST

• Zadania testowe sprawdzające rozumienie czytanego tekstu (na poziomie złożonym) mogą dotyczyć na poziomie struktury:

• rozumienia funkcji środków językowych w tekście, w tym epitetu, porównania, przenośni,

• badania struktury tekstu,• określania tezy tekstu i wskazywania argumentów,• objaśniania funkcji wydzielonych fragmentów tekstu na tle

całości,• wyodrębniania części składowych utworu, określania

powiązań między nimi.

Egzamin pisemny - TEST

• Zadania testowe sprawdzające rozumienie czytanego tekstu (na poziomie złożonym) mogą dotyczyć na

poziomie komunikacji:• rozpoznawania informacji i opinii,• wyrażania stosunku do opinii autora (czytanie

krytyczne).

Egzamin pisemny - TEST• Zadania testowe sprawdzające umiejętność wykonywania działań

na tekście mogą dotyczyć:• wyszukiwania słów (pojęć) kluczowych; • transformacji tekstu, czyli różnych przekształceń jego struktury,

opartych na zasadzie równoważności, służących m.in. dostosowaniu formy tekstu do zadanego celu (np. zmiana konwencji stylistycznej i pytanie o efekt takiego zabiegu czy przekształcenia składniowe podporządkowane różnym intencjom komunikacyjnym);

• formułowania pytań, na które odpowiedzią są kolejne zdania lub fragmenty tekstu;

• streszczenia;• tworzenia planu tekstu.

Egzamin pisemny – poziom podstawowy - TEST

• Zadania testowe sprawdzające świadomość językową mogą dotyczyć np.:

• słownictwa, czyli m.in. znaczenia wyrazów i konstrukcji synonimicznych, wyrazów wieloznacznych, definiowania pojęć;

• słowotwórstwa, czyli analizowania budowy wyrazów pochodnych i sposobu ich tworzenia;• fleksji, czyli odmiany wyrazów;• składni w tekście, czyli m.in. budowy wypowiedzeń, funkcji wyrazów w zdaniu (podmiotu,

orzeczenia, dopełnienia, przydawki, okolicznika), związków składniowych między częściami zdania, budowy zdań złożonych, szyku wyrazów i wypowiedzeń składowych w wypowiedzeniu złożonym, transformacji opartych na równoważności jednostek języka i konstrukcji językowych;

• funkcji tekstu;• cech gatunkowych tekstu;• zagadnień stylistycznych, czyli m.in. wartości stylistycznej środków językowych w tekstach

tworzonych w różnych celach i w różnych sytuacjach komunikacyjnych, cech tekstów należących do poszczególnych stylów funkcjonalnych polszczyzny (naukowego, popularnonaukowego, publicystycznego, potocznego, urzędowego, artystycznego), zabiegów stylizacyjnych (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), różnicy pomiędzy tekstem ustnym a pisanym;

• Innych umiejętności wskazanych w podstawie programowej dla II, III i IV etapu edukacyjnego w częściach Świadomość językowa.

Egzamin pisemny – poziom podstawowy – tworzenie tekstu

własnego

dwa warianty wypracowania (do wyboru):

rozprawka problemowa i interpretacja tekstu poetyckiego

zadanie złożone z tekstu i polecenia do tekstu:

- fragment epiki lub dramatu (rozprawka)

- tekst liryczny (interpretacja)

stała formuła polecenia

część zadań dotyczy lektur obowiązkowych dla IV etapu kształcenia

kryteria oceniania jednakowe dla wszystkich rozprawek i jednakowe

dla wszystkich interpretacji

minimalna długość wypracowania: 250 słów

Egzamin pisemny- poziom podstawowyNapisanie rozprawki wymaga od zdającego: zrozumienia załączonego do polecenia tekstu literackiego (epickiego

lub dramatycznego); sformułowania własnego stanowiska (tezy lub hipotezy) wobec

problemu postawionego w poleceniu i odnoszącego się do zamieszczonego w arkuszu tekstu literackiego;

rzeczowego uzasadnienia swojego stanowiska; odwołania się do załączonego tekstu oraz do wybranego tekstu/

wybranych tekstów kultury. W przypadku, jeśli dany tekst literacki jest fragmentem lektury oznaczonej w podstawie jako obowiązkowa, uczeń powinien także odwołać się do całości utworu. Szczegółowe wskazówki dotyczące liczby tekstów i sposobu odwołania się do nich znajdują się w poleceniu;

napisania wypowiedzi, którą powinien cechować widoczny zamysł kompozycyjny, wyrażający się w funkcjonalnej segmentacji i uporządkowaniu tekstu stosownie do wskazanego gatunku wypowiedzi.

Rozprawka - poziom podstawowy

• Sprawdza zarówno umiejętność odbioru, analizy i interpretacji tekstu literackiego, jak i tworzenia własnej wypowiedzi

• Aby przygotować tego rodzaju wypowiedź uczeń musi najpierw rozpoznać sens załączonego do polecenia tekstu, określić jego problematykę, odnaleźć elementy znaczące dla odczytania utworu, a następnie wyszukać odpowiednie konteksty (teksty kultury) przydatne do opracowania zagadnienia wskazanego w poleceniu, a więc porównać funkcjonowanie tych samych motywów w różnych tekstach kultury.

Egzamin pisemny - poziom podstawowy

• W przypadku interpretacji polecenie ma postać:

• Zinterpretuj podany utwór. Postaw tezę interpretacyjną i uzasadnij ją. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

• Forma wypowiedzi: dłuższa wypowiedź argumentacyjna

• Część argumentacyjna powinna zawierać ustalenia analityczne dotyczące na przykład: • elementów sytuacji komunikacyjnej w tekście; • kompozycji tekstu oraz jej funkcji; • cech stylu wypowiedzi i użytych w niej środków językowych oraz ich funkcji; • dosłownych i niedosłownych znaczeń poszczególnych elementów utworu; • przynależności gatunkowej tekstu; • kreacji świata przedstawionego (w tym funkcji motywów literackich);• odwołań do kontekstów, ze szczególnym uwzględnieniem innych tekstów kultury.

• Praca interpretacyjna winna zawierać wyprowadzone z tych ustaleń wnioski służące osiągnięciu głównego celu pracy, czyli zaprezentowaniu odczytania dzieła.

Na czym polega wykonanie zadania interpretacyjnego?

• Praca interpretacyjna powinna polegać na przedstawieniu propozycji odczytania utworu poetyckiego, czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdającego sensów tekstu. Zadaniem zdającego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej za pomocą argumentów pozwalających na jej uprawomocnienie.

Budowa wypowiedzi

Zdający może zbudować wypowiedź w rozmaity sposób: w porządku linearnym prowadzącym od poszczególnych

ustaleń analitycznych do wniosków natury ogólnej; w porządku linearnym prowadzącym od postawienia

tezy/hipotezy poprzez prezentację argumentów w postaci ustaleń szczegółowych, po sformułowanie wniosku;

w porządku nielinearnym – zgodnie z pojawiającym się skojarzeniami, rozszerzającymi krąg ustaleń lub je zawężającymi i pogłębiającymi

Egzamin pisemny – poziom rozszerzony

dwa warianty wypracowania (do wyboru): a) wypowiedź argumentacyjna

b) interpretacja porównawcza dwóch tekstów literackich

zadanie złożone z tekstu oraz polecenia do tekstu

- fragment tekstu teoretycznoliterackiego lub krytycznoliterackiego lub historycznoliterackiego

(szkic lub rozprawka)

- dwa teksty literackie (interpretacja porównawcza)

stała formuła polecenia

minimalna długość wypracowania: 300 słów

stałe kryteria oceniania dla każdej formy wypowiedzi

na napisanie wypracowania zdający ma 180 minut

za wypracowanie można uzyskać 40 punktów

Wypowiedź argumentacyjna na poziomie rozszerzonym

to forma wypowiedzi pisemnej, w której od ucznia wymaga się: zrozumienia załączonego do polecenia tekstu

krytycznoliterackiego, historycznoliterackiego, teoretycznoliterackiego;

określenia głównego problemu przedstawionego w tekście; rozważenia i oceny rozwiązania problemu, które przedstawił

autor tekstu; odwołania się do załączonego tekstu oraz do innych,

wybranych przez ucznia tekstów kultury; przygotowania w formie pisemnej (np. w formie rozprawki

lub szkicu), która powinien cechować wyraźny zamysł kompozycyjny wyrażający się w funkcjonalnej segmentacji i uporządkowaniu tekstu ze względu na wybrany przez zdającego gatunek wypowiedzi.

Egzamin pisemny – poziom rozszerzony:

1. Wypowiedź argumentacyjna – - formuła polecenia: Znajdź i sformułuj problem, jaki podejmuje XY w

poniższym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązania przyjętego przez autora, odwołując się do tego tekstu oraz innych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów.

(zadanie to służy sprawdzeniu, czy zdający potrafi twórczo wykorzystać wypowiedzi takie jak , recenzja, szkic, artykuł, esej, odnosząc się przy tym nie tylko do dołączonego tekstu, ale do różnorodnych kontekstów kulturowych)

Egzamin pisemny – poziom rozszerzony:

2. Interpretacja porównawcza• Zadanie składa się z polecenia i dwóch tekstów literackich (epickich

albo lirycznych, albo dramatycznych) lub ich fragmentów.

• Każdy z zestawionych fragmentów musi mieć charakter autonomiczny, to znaczy można przeprowadzić jego analizę i interpretację bez konieczności odwołania się do innych fragmentów lub do całości tego utworu.

• Forma wypowiedzi: dłuższa wypowiedź argumentacyjna

• Interpretacja porównawcza - formuła polecenia:

• Dokonaj interpretacji porównawczej podanych utworów. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów.

Wyjaśnienie • Interpretacja porównawcza polega na przedstawieniu

propozycji odczytania dwóch utworów należących do jednego rodzaju literackiego, czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdającego sensów zawartych w tych tekstach, a następnie ustaleniu podobieństw i/lub różnic między nimi i przedstawieniu wniosków wynikających z zestawienia tych podobieństw/różnic.

• Zadaniem zdającego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej dotyczącej obu porównywanych utworów przez wskazanie rzeczowych argumentów pozwalających na jej uprawomocnienie.

• Część argumentacyjna powinna zawierać ustalenia analityczne odnoszące się do różnych elementów treści i struktury utworów - podobnie jak w przypadku interpretacji na poziomie podstawowym.

Współczesne metodologie literaturoznawcze.

Interpretacja tekstu poetyckiego

Tekst kultury w nowej podstawie programowej

rozumiany jest według

zasady semiotycznej

Czym jest interpretacja w znaczeniu semiotycznym?

Semiotyka jako nauka o znakach może być podstawowym i skutecznym narzędziem

interpretatora

Każde odkodowaniejest

kolejnym zakodowaniem,to znaczy:

Każda interpretacja jest kolejnym sposobem przedstawienia rzeczywistości wewnątrztekstowej. Staje się tłumaczeniem znaków, ich przekładem na

sytuacyjne rozumienie treści.

Z semiotycznej zasady wynika że:

ILU INTERPRETATORÓW –

TYLE INTERPRETACJI.

Nie istnieje jedna, kanoniczna interpretacja tekstu.Zawsze zależy ona od kompetencji interpretatora (jego erudycji,

doświadczenia egzystencjalnego, indywidualnej wrażliwości, a także dostrzeżonych przez niego kontekstu i konsytuacji).

Jedynym niepodważalnym kryterium w interpretacji jestWIERNOŚĆ TEKSTOWI

KAŻDA INTERPRETACJA WYMYKA SIĘ JEDNOZNACZNOŚCI

Istnieje nieskończoność możliwych artykulacji znaczeniowych.

ZASADA WIELOKIERUNKOWOŚCI INTERPRETACJI UMOŻLIWIA

STOSOWANIE NARZĘDZI WYPRACOWANYCH PRZEZ

WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE

Współczesne metodologie literaturoznawcze

PSYCHOANALIZAFENOMENOLOGIAHERMENEUTYKA

SEMIOTYKAPOSTSTRUKTURALIZM

DEKONSTRUKCJAPRAGMATYZM

NOWY HISTORYZMBADANIA KULTUROWE

POSTKOLONIALIZM

WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE

PSYCHOANALIZA

Tekst literacki jest miejscem, w którym pisarz nieświadomie ujawnia treści spychane do podświadomości.

Tworzenie literatury jako psychiczny mechanizm obronny. Tekst odsyła do kompleksów człowieka i jego przeżyć z przeszłości (traum etc.) oraz jego nieświadomych fantazji.

Badanie tekstu to docieranie do ukrytego (nawet przed autorem) sensu. Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego

ARCHETYP (gr. prawzór) – wyobrażenie zakorzenione w zbiorowej nieświadomości, rządzące ludzką psyche.

Obraz pierwotny (nieikoniczny!), powracający w różnych realizacjach.

SYMBOL – według Carla Gustawa Junga „zmysłowo postrzegany obraz przeżycia wewnętrznego”. Znak wielopłaszczyznowy, polisemantyczny. Odsyła do nieświadomości zbiorowej

PRZEDSTAWCIELE i LITERATURA

• Sigmund Freud• Carl Gustav Jung• Jacques Lacan

• Literatura przedmiotu:• Psychoanaliza i literatura, red. P. Dybel, M. Głowiński, Gdańsk 2001.• Danuta Danek, Sztuka rozumienia. Literatura i psychoanaliza, Warszawa 1997.• Paweł Dybel, Freuda sen o kulturze, Warszawa 1996.• Edward Fiała, Modele freudowskiej metody badania dzieła literackiego, Lublin 1991.

WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE

HERMENEUTYKA*

• Tekst literacki jest zapisem doświadczeń egzystencjalnych autora.• Tworzenie literatury jako utrwalanie egzystencji.• Badanie tekstu to próba dotarcia do pierwotnego sensu (egzystencjalnego doświadczenie

autora) lub sensu wtórnego, który rodzi się w każdym akcie interpretacji (egzystencjalne doświadczenie czytelnika).

Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego• EGZEGEZA – próba odpowiedzi na pytanie, gdzie kryje się prawdziwy sens tekstu, czy jest on literalny (dosłowny) czy figuralny (odsyła

do innego znaczenia).• TRADYCJA – historyczna przestrzeń duchowa łącząca tekst i jego interpretatora. Nieusuwalny składnik samorozumienia (Paul Ricoeur).• KOŁO HERMENEUTYCZNE – według Friedricha Schleiermachera nie można rozumieć części tekstu bez odwołania do całości, zaś całość

pozostanie niezrozumiała bez odniesienia do poszczególnych części. Heidegger twierdził, że każde rozumienie poprzedza przed-rozumienie; interpretator musi dysponować wiedzą, poglądami i narzędziami.

PRZEDSTAWICIELE i BIBLIOGRAFIA

• Wilhelm Dilthey• Martin Heidegger

• Hans-Georg Gadamer• Paul Ricoeur

• Literatura:• Katarzyna Rosner, Hermeneutyczny model obcowania z tekstem literackim [w:] Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze,

Lublin 1992, przedruk: Problemy teorii literatury, seria IV, Wrocław 1998.• Wokół rozumienia. Studia i szkice z hermeneutyki, tłum. G. Sowiński, Kraków 1993.• Andrzej Bronk SVD, Rozumienie, dzieje, język, Lublin 1988.

*Hermeneutyka to sztuka i teoria interpretacji. Hermeneutyka egzystencjalna jest sposobem bycia-w-świecie.

WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE POSTSTRUKTURALIZM

Tekst literacki jest rzeczywistością dynamiczną (krytyka statycznego ujęcia dzieła literackiego jako „depozytu sensu”, mimetycznej teorii interpretacji); kategorii autora, jako „strażnika sensu” oraz kategorii prawdy (Roland Barthes).

Tworzenie literatury jako nieskończona produkcja sensu, w której uczestniczy czytelnik, aktywny współtwórca znaczeń.

Badanie tekstu to określanie napięć między podmiotem a dyskursem oraz mechanizmów władzy w języku (Michael Foucault); poststrukturalizm, a zwłaszcza dekonstrukcja zrywa podważa bezwzględną zasadę wierności tekstowi.

Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego• „ŚMIERĆ AUTORA” (Barthes) – symboliczne usunięcie z dyskursu teoretycznoliterackiego autora jako

hipotetycznego gwaranta poprawności odczytania tekstu.• INTERTEKSTUALNOŚĆ – to pokazanie gry znaczeń w nowym kontekście; każdy tekst wchłania w siebie inne

wcześniejsze teksty, jest więc siecią rozmaitych zapożyczeń (cytatów, klisz), które się w nim nawarstwiły. Analiza ma za zadanie te zapożyczenia wydobyć (odtworzyć, z czego tekst jest zbudowany). Nie istnieje „czyste” źródło literatury (między językiem a światem stoją wcześniejsze użycia danego słowa) (Julia Kristeva).

PRZEDSTAWICIELE i BIBLIOGRAFIA• Jacques Derrida• Roland Barthes

• Julia Kristeva• Michel Foucault

• Literatura przedmiotu:• Ryszard Nycz, Tekstowy świat, Kraków 2001.• Anna Burzyńska, Poetyka po strukturalizmie, [w:] Poetyka bez granic, red. W. Bolecki, W. Tomasik, Warszawa

1995.• Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, red. R. Nycz, Wrocław 1992.• Michał Głowiński, O intertekstualności, [w:] tenże, Poetyka i okolice, Warszawa 1992.• Włodzimierz Bolecki, Historyk literatury i cytaty, {w:] tenże, Pre-teksty i teksty, Warszawa 1991.

WSPÓŁCZESNE METODOLOGIE LITERATUROZNAWCZE BADANIA KULTUROWE

Tekst literacki jest jednym z wielu praktyk symbolicznych poddanych społecznym regułom produkcji i kontroli.Tworzenie literatury to praktyka ideologiczno-kulturowa. Autor i czytelnik spełniają funkcje dyskursywne. Są wezwani do swoich ról

poprzez ideologie oraz sposoby kulturowego usytuowaniaBadanie tekstu to ujawnienie ideologii ukrytej w każdym dziele, które kryje w sobie zbiór wyobrażeń na temat świata i określa

stosunek jednostki do jej własnego życia.Kategorie z zakresu instrumentarium metodologicznego

• HABITUS – kulturowy mechanizm modelujący percepcję, nabywany w wyniku uczestnictwa w różnych instytucjach edukacyjnych (Pierre Bourdieu)

• KAPITAŁ KULTUROWY – stopień posiadanej wiedzy i kwalifikacji niezbędnie potrzebnych do wejścia w krąg pożądanych instytucji kulturalnych.

• DYSKURS – zbiór społecznie usankcjonowanych praktyk wypowiedzeniowych, określających zarówno miejsce podmiotu, jak i status rzeczywistości.

• PRZEMOC SYMBOLICZNA – język nie jest sposobem komunikacji, lecz przejawem walki między jednostkami (lub grupami). Wymiana kulturowa zakłada konflikt interesów i walkę o władzę symboliczną.

PRZEDSTAWICIELE i BIBLIOGRAFIA• Roland Barthes• Pierre Bourdieu

• Michel de Certeau• Michel Foucault• Clifford Geertz

• Antonio Gramsci• Robert Williams

• Literatura przedmiotu:• Kulturowa teoria literatury, red. M.P. Markowski,, R, Nycz. Kraków 2006.• Badanie kultury, wyb. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa 2003.

TRZY NIEZBĘDNE KSIĄŻKI

1. Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku, Kraków 2006.

2. Ryszard Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Kraków 2001.

3. Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, red. R. Nycz, Wrocław 1992.

Co znaczy interpretować?INTERPRETOWAĆ

Umberto Eco żądał ograniczenia swobód interpretatora.

Wymieniał trzy podstawowe źródła znaczenia literatury: intencję autora

intencję czytelnika intencję dzieła.

Te trzy źródła są jednakowo ważne i nawzajem się uzupełniają.

Ich połączenie daje poprawną interpretację.

Interpretacjato szkoła rozumienia:

• tekstu,• świata,

• samego siebie,• perspektywy transcendentalnej

Zasady podstawowe szkolnej interpretacji

1. Tekst stanowi podstawę interpretacji, zatem elementarna uczciwość interpretacyjna

nakazuje skupienie się na nim.

2. Interpretacja obejmuje doświadczenie czytelnika jego światopogląd oraz wiedzę, z

którymi przystępuje do lektury.

3. Sposób odbioru jest elementem kompetencji kulturowej, oznacza umiejętność poprawnego

podejścia do tekstu.

Szkolne metody, techniki, sposoby pracy z tekstem poetyckim

Dlaczego interpretacja w szkole?

Interpretacja to najważniejszaumiejętność złożona kształconapodczas lekcji języka polskiego

Analiza i interpretacja w nowej podstawie programowej

Wstępne rozpoznanie

Analiza

Interpretacja

Wartości i wartościowanie

Analiza CZYNNOŚCI W SZKOLNEJ ANALIZIE LITERACKIEJ:

• przeżycie estetyczne i etyczne tekstu• obserwacja części składowych • wnioski interpretacyjne dotyczące całości• podsumowanie aksjologiczne

CELE SZKOLNEJ ANALIZY LITERACKIEJ:

• uwrażliwienie na tekst literacki• kształtowanie umiejętności opisu utworu literackiego• określenie sensu utworu, poprzez uporządkowanie spostrzeżeń

szczegółowych• otwarcie na świat wartości ( wszystkie elementy egzaminu koncentrują się wokół TEKSTU. Jest on

podstawowym obiektem interpretacji i powinien być głównym bohaterem lekcji. Historia literatury może być jednym z narzędzi interpretacji)

KONIECZNOŚĆ SELEKCJI MATERIAŁU ANALITYCZNEGO

Selekcja powinna przebiegać według określonej hierarchii.

Elementami analizy nie należy zajmować się dla nich samych.

Podstawową zasadą powinna byćFUNKCJONALNOŚĆ.

„Poszczególne elementy i ich struktura interesują nas tylko o tyle, o ile pełnią one w konkretnym utworze określoną funkcję, o ile są związane z nimi pewne cechy lub jakości tego utworu”.

Stefan Sawicki

Konteksty interpretacyjne• Estetyczny – ujawnianie wrażliwości na kategorie piękna• Filozoficzny – interpretacja to rozumienie świata• Egzystencjalny (praktyczny) – interpretacja jest podstawą

funkcjonowania w świecie• Historyczny – interpretacja akcentuje wydarzenia odnoszące się

do tekstu• Biograficzny – interpretacja uwzględnia wydarzenia z życia autora• Historycznoliteracki – interpretacja uwzględnia konteksty

międzyliterackie

W procesie interpretacji tekstu poetyckiego nie ma elementów nieistotnych

Tekst poetycki W czterech ścianach mego bólu

nie ma okien ani drzwi. Słyszę tylko: tam i nazad chodzi strażnik za murami.

Odmierzają ślepe trwanie jego głuche puste kroki. Noc to jeszcze czy już świt? Ciemno w moich czterech ścianach.

Po co chodzi tam i nazad? Jakże kosą mnie dosięgnie, kiedy w celi mego bólu nie ma okien ani drzwi?

Gdzieś tam pewno lecą lata z ognistego krzaka życia. Tutaj chodzi tam i nazad strażnik upiór z ślepą twarzą.

Mentona, luty 1956

Aleksander Wat, ***W czterech ścianach mego bólu…

Próba interpretacji z użyciem instrumentarium z zakresu różnych metodologii

PSYCHOANALIZA

Badanie tekstu to docieranie do ukrytego (nawet przed autorem) sensu.

Pytania do tekstu:

1. Jaki symbole pojawiają się w tym tekście?2. Jaką prawdę o osobie mówiącej one ujawniają?3. Co na podstawie tekstu można powiedzieć o psychice mówiącego?4. Jaki jest jego stosunek do rzeczywistości? 5. Kim w ujęciu psychoanalitycznym może być strażnik z wiersza?6. Czego lęka się ten, który mówi? Jak te lęki w tekście ujawnia?7. Co sprawia mu cierpienie?

HERMENEUTYKA

• Badanie tekstu to próba odnalezienia do pierwotnego sensu (dotarcie do doświadczenia egzystencjalnego autora) lub sensu, który rodzi się w każdym akcie interpretacji (dotarcie do doświadczenia egzystencjalnego czytelnika).

Pytania do tekstu:

1. Czy sens tego wiersza jest tylko literalny czy także nieliteralny?2. Jak można odnieść ten tekst do egzystencji autora?3. Jak utwór ten odnosi się do doświadczeń czytelnika?4. Jak liryk ten może pomóc w samorozumieniu czytelnikowi?

Próba interpretacji z użyciem instrumentarium z zakresu różnych metodologii

POSTSTRUKTURALIZM Badanie tekstu to określanie napięć między podmiotem a dyskursem oraz mechanizmów władzy w języku

Pytania do tekstu:1. Jakie ślady innych tekstów można odnaleźć w tym utworze?2. Do jakich tropów kulturowych odwołuje się ten tekst?3. W jaki sposób po symbolicznej „śmierci autora” może ten tekst zacząć żyć swoim własnym życiem?4. Przedstaw w formie wykresu treść wiersza jako sieć klisz.

BADANIA KULTUROWE

Badanie tekstu to ujawnienie ideologii ukrytej w każdym dziele, które kryje w sobie zbiór wyobrażeń na temat świata i określa stosunek jednostki do jej własnego życia.

Pytania do tekstu:

5. Do jakich toposów kulturowych odnoszą się symbole użyte w tekście wiersza? Z jakich kręgów kulturowych pochodzą?

6. Co świadczy o tym, że w wierszu mamy do czynienia z dyskursem kulturowym? Co jest jego przedmiotem?7. Jaki zbiór wyobrażeń na temat świata zawarty jest w tym tekście?8. Jaki jest stosunek jednostki do własnego życia?

Ból i cierpienie w życiu Aleksandra Wata• Aresztowany przez Sowietów 24 stycznia 1940 r. wraz z grupą literatów

(w wyniku tzw. prowokacji lwowskiej). Jego żona i syn zostali zesłani wraz z wieloma polskimi rodzinami do Kazachstanu (Ola Watowa, Wszystko, co najważniejsze. Rozmowy z Jackiem Trznadlem, Londyn 1984).

• W sowieckich więzieniach i szpitalach Wat spędził ponad trzy lata (1940-1943), tu też przeżył – pod wpływem lektury Naśladowania Chrystusa Tomasza à Kempis – nawrócenie. Po wyjściu z więzienia nie przyjął sowieckiego paszportu. Nie mógł opuścić ZSRR.

• 10 stycznia 1953 roku, Wat przeszedł zawał arterii móżdżkowej, w konsekwencji cierpiąc do końca swojego życia na potworną dolegliwość neurologiczną o charakterze bólowym, zwaną syndromem Wallenberga.

• Wat do końca swoich dni żył w przekonaniu, iż jest to konsekwencja jego powiązań z komunizmem, że niejako został naznaczony chorobą i bólem, które odczytywał, jak już wspomniano, w kategoriach diabolicznych

• Samobójcza śmierć – 29 lipca 1967 roku w Antony koło Paryża.

Wybrane szkolne metody, techniki, sposoby pracy z tekstem poetyckim

• strukturalna, • eksplikacja,• słowa- klucze,• hipoteza interpretacyjna• forum krytyków,• metoda analogii (odbiór kontekstowy) • recytacja, • przekład intersemiotyczny.

Wyróżniki/ cechy metod pracy z tekstemStrukturalna : opis sfunkcjonalizowana analiza (stosowanie określonej terminologii) interpretacjaEksplikacja wykład objaśniający tekst, stosowanie określonej, uporządkowanej procedury:• określenie myśli przewodniej,• rozpoznanie kompozycji,• wskazanie dominat (np. nastrojowej),• komentarz do wcześniejszych rozpoznań,• wnioski końcowe.

Słowa klucze szukanie w utworze miejsc najbardziej znaczących, które wyznaczają kierunki interpretacji, związana z koniecznością prowadzenia ćwiczeń słownikowych

Hipoteza interpretacyjna sformułowanie (np. zapisanie na tablicy) hipotez interpretacyjnych, potwierdzenie hipotez poprzez odwołania do tekstu (weryfikacja hipotez).

Forum krytyków najlepsi uczniowie dyskutują o tekście poetyckim na forum klasy, uczniowie zadają pytania dotyczące tekstu swoim kolegom - ekspertom.metoda analogii zestawienie utworu poetyckiego innym dziełem sztuki (obrazem, rzeźbą), dokumentem.Recytacja głosowe akcentowanie elementów/wymowy dzieła, refleksja związana z odczytaniem tekstu.Przekład intersemiotyczny przełożenie języka poezji na kod innej sztuki (rysunek, plakat, komiks, drama, taniec).

Zalecana literatura przedmiotu

• Stanisław Bortnowski, Jak uczyć poezji?, Warszawa 1998.

• Anna Pilch, Kierunki interpretacji tekstu poetyckiego. Literaturoznawstwo i dydaktyka, Kraków 2003.

• Ryszard Handke, Poetyka dzieła literackiego. Instrumenty lektury, Warszawa 2008.

• Anna Janus-Sitarz, Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze. O praktykach czytania literatury w szkole. Konstatacje, oceny, propozycje, Kraków 2009.

Tekst poetycki i zadania dla grup

Ikarze, patronie kaskaderów, święty ludzi chorych na ryzyko,

błogosław naszym szaleństwom…

Jeśli nie jesteśmy żółwiami , dożywającymi trzystu jałowych lat,

To może za twoją przyczyną…

Jesteśmy kaskaderami, żyjemy głowami w żywiołach, Ikarze, igło płynąca w naszej krwi.

Tadeusz Śliwiak Ikar

Zdanie do pracy w grupach

Wykorzystując wiersz Ikar Tadeusza Śliwiaka, przygotujcie ćwiczenie metodyczne wykorzystujące jedną z metod szkolnej interpretacji tekstu poetyckiego:

• grupa pierwsza: słowa-klucze,

• grupa druga: forum krytyków,

• grupa trzecia: metoda analogii (odbiór kontekstowy)

• grupa czwarta: przekład intersemiotyczny

Tworzenie rozprawki

interpretacyjnej

Kilka cytatów (dr A.Brożek)

• „Tylko co to takiego poezja? Jedna chwiejna odpowiedź już padła , a ja nie wiem i nie wiem i trzymam się tego”.

(W. Szymborska - z przemówienia noblowskiego) • „Praca interpretacyjna wymaga pokory, a nie nieśmiałości” • „ Czy droga przez wiersz musi być drogą przez mękę ? Nie ,ale nie może być drogą przez nudę „

• „Polubić poezje wszyscy mogą , ale nikt nie musi „ • „Rozprawka interpretacyjna - owszem, ale w czytaniu poezji nie tylko

o to chodzi i nie przede wszystkim „

Czym jest interpretacja ? interpretor = wyjaśniać, tłumaczyć Interpretacja to poszukiwanie znaczenia, odkrywanie

najważniejszego sensu tekstu za pomocą wybranego przez interpretatora klucza, który pozwala rozszyfrować to, co w tekście nieoczywiste.

Cel maturalnej interpretacji tekstu poetyckiego: Przedstawienie przez zdającego egzamin propozycji

odczytania utworu poetyckiego, czyli zaprezentowanie odkrytych przez niego sensów tekstu.

Dwa zadania zdającego:1) postawienie tezy/hipotezy interpretacyjnej (koncepcja

interpretacyjna)2) uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy za pomocą

argumentów wynikających z tekstu i kontekstów.

Nadinterpretacja lub interpretacja nieadekwatna do tekstu

- zawiera wnioski wyprowadzone z informacji sprzecznych z tekstem lub w tekście nieobecnych

- opiera się na błędnym rozumieniu znaczących elementów składowych tekstu, np.: na niepoprawnym odczytaniu wyrazów i konstrukcji językowych, pominięciu ważnych środków stylistycznych obecnych w tekście lub konwencji gatunkowej tekstu istotnej dla zrozumienia jego treści,

- umieszczeniu utworu w kontekście niewłaściwej epoki- przypisuje określonym elementom tekstu znaczenie z góry założone odnoszące

się np. do tzw. „obiegowych prawd” lub idei - sprzeczne z tekstem lub w nim nieobecne.

- przypisuje określonym elementom tekstu nacechowanie emocjonalne sprzeczne z tekstem lub w nim nieobecne

- bezpodstawnie ujednoznacznia to, co w utworze wieloznaczne, lub przypisuje wieloznaczność temu, co jednoznaczne.

- wynika z przeniesienia na całość utworu sensu jego fragmentu(-ów) lub opiera się na wnioskach stanowiących uogólnienie nieistotnych szczegółów

- pomija najważniejsze dla utworu konteksty, przywołując konteksty możliwe, ale odległe.

( według H. Markiewicza jest 8 kryteriów odrzucenia interpretacji , zaznaczone na niebiesko nie są oczywiste,są to sytuacje niedyskwalifikujące , potrzebny jest pragmatyzm)

Czym jest teza interpretacyjna? Zdanie/a, w którym/ch została wyrażona

propozycja całościowego odczytania sensu utworu. Najczęściej umieszczone na początku wypowiedzi jako założenie, które autor zamierza udowodnić. Czasem wypowiedź otwiera hipoteza, czyli założenie wymagające sprawdzenia, które dopiero po analizie przedstawionych argumentów można przyjąć w postaci tezy lub odrzucić.

Tezę należy zapisać, gdzie kończy się wstęp.

Uwaga

W kryteriach dopuszcza się możliwość , w której teza nie jest podana wprost, ale lepiej uczniom odradzać takie rozwiązanie, podobnie jak odradzać hipotezę , matura to nie miejsce na eksperymenty)

Co zawiera część argumentacyjna ?

- ustalenia wynikające z funkcjonalnej analizy tekstu (np. elementy sytuacji komunikacyjnej, kompozycja tekstu i jej funkcje, cechy stylu wypowiedzi, użyte środki językowe i ich funkcje, dosłowne i niedosłowne znaczenie poszczególnych elementów utworu, przynależność gatunkowa tekstu, kreacja świata przedstawionego)

- odwołania do kontekstów i innych tekstów kultury - wnioski służące zaprezentowaniu odczytania

utworu.

Etapy pracy nad rozprawką interpretacyjną

1. Wstępne rozpoznanie a) spontaniczna reakcja b) określenie problematyki tekstu. c) rozpoznanie konwencji, wybór kontekstów d) postawienie roboczej hipotezy.2. Pierwsza analiza – sprawdzenie roboczej hipotezy.3. Przyjęcie koncepcji interpretacyjnej. Napisanie wstępu – sformułowanie tezy interpretacyjnej.5. Napisanie uzasadnienia tezy: a) analiza tekstu b) przywołanie odpowiednich kontekstów.6. Napisanie zakończenia: a) podsumowanie rozważań b) sprowokowanie czytelnika do refleksji.

Forma interpretacji

Dłuższa wypowiedź argumentacyjna: - zorganizowana, o czytelnej kompozycji spójna na poziomie znaczeniowym i

logicznym - stosowna i funkcjonalna pod względem

stylistycznym- poprawna językowo i zgodna z normą

zapisu- licząca co najmniej 250 słów.

Typy kompozycji

- linearna (1) – od postawienia tezy/hipotezy poprzez argumenty w postaci ustaleń szczegółowych do wniosków ogólnych

- linearna (2) – od szczegółowych ustaleń analitycznych do wniosków ogólnych

- nielinearna – skojarzeniowa, rozszerzająca lub zwężająca krąg ustaleń.

Kryteria oceny koncepcji interpretacyjnej:

- niesprzeczność z utworem- spójność - poziom sensów (dosłowne – niedosłowne). Kryteria oceny uzasadnienia tezy interpretacyjnej- trafność- stopień pogłębienia argumentacji (z tekstu – z kontekstu). Kryteria oceny kompozycji- graficzne wyodrębnienie segmentów- funkcjonalność segmentacji (uporządkowanie segmentów

zgodne z gatunkiem)- spójność między segmentami.

Literatura 1) J. Bartmiński, S, Niebrzegowska-Bartmińska, 2009,

Tekstologia, Warszawa.2) J. Kowal, 1994, O sztuce pisania wypracowań, Kielce.3) M. Kuziak, S. Rzepczyński, 2002, Jak pisać?, Bielsko-

Biała.4) A. Mikołajczuk, Modele gatunkowe tekstu pisanego

przez uczniów na egzaminie maturalnym, [w:] Poradnik

Językowy nr 1/2013.5) Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, red. E.

Bańkowska, A. Mikołajczuk,Warszawa 2003.6) Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów

kultury, red. A. Janus-Sitarz, Kraków.7) Uczeń w świecie języka i tekstów, red. J. Nocoń, E.

Łucka-Zając, Opole.

Czytanie ikonicznych tekstów kultury na lekcjach języka

polskiego.

Czytanie czy patrzenie? Znak w sztukach plastycznych

Ze względu na znaczenie i rodzaj użytych znaków wyróżnia się trzy rodzaje komunikatów: • ikoniczny, • indeksowy, • symbolicznySemiotyczna analiza systemu znaków przenosi akt komunikacyjny na płaszczyznę odczytywania

jego znaczenia – dosłownego, przenośnego bądź symbolicznego.

Klasyfikacja Eco, Peirce’a, Barthesa, Saussure’a, za: Umberto Eco, Semiologia życia codziennego, Warszawa 1996.

Złamali mu kręgosłup

znaczenie dosłowneznaczenie przenośne znaczenie symboliczneinformacja o poważnej informacja o zniewoleniu kręgosłup to symbol kontuzji układu kostnego człowieka, zmuszeniu go moralności, etyki, do działań niezgodnych praworządności z jego światopoglądem

Znak w sztukach plastycznych

• kompozycja statyczna, dynamiczna, rytmiczna, symetryczna, asymetryczna, diagonalna (odśrodkowa, przekątniowa), horyzontalna, wertykalna, otwarta, zamknięta

• przestrzeń przedstawiona za pomocą perspektywy: zbieżnej (centralna, boczna, z lotu ptaka, żabia), powietrznej (plany oddalające się, coraz słabsze, walorowe), malarskiej (plany oddalające się, coraz chłodniejsze), planów malarskich, topograficznej

• barwa, kolor chromatyczna, achromatyczna (walorowa, od czerni do bieli), abstrakcyjna, lokalna, ekspresyjna, kontrastująca, nasycona, nienasycona, czysta, złamana

• tonacja barwna ciepła, gorąca, chłodna, zimna, ciemna, jasna, smutna, wesoła• plama rozbita (małe plamki), szeroka (duże plamy), ostra, miękka, akwarelowa, płaska,

przestrzennaświatło jednokierunkowe, wielokierunkowe, pełne, przymglone, stałe, jaskrawe, rozproszone, światłocień kolorystyczny, światłocień walorowy, światłocień kontrastowy, światłocień tonalny

• linia prosta, łamana, ostra, mocna, dynamizująca, konturowa, falista, miękka, delikatna, subtelna, zróżnicowana, określająca fakturę, podkreślająca formę; horyzontu, podziału

• faktura gładka, szklista, chropowata, szorstka, matowa, ostra, połyskliwa, mokra, sucha, prążkowana, materii

• bryła dynamiczna, mocna, ciężka, zwarta, rozbita, lekka, ulotna, przezroczysta

•

Modele czytania tekstów kultury

PSYCHOLOGICZNY• Kiedyś: Obcowanie z tekstem traktowane jest jako obcowanie z autorem.• Znaczenie utworu utożsamiane jest z intencją jego twórcy.• Teraz: analiza psychologiczna postaci – bohaterów – i ich przeżyć wewnętrznych.• Perspektywa psychologii behawioralnej, humanistycznej i kognitywnej.HISTORYCZNY• Odczytywanie znaczeń, jakie tekst miał dla pierwotnego odbiorcy, współczesnego powstaniu utworu.• Dzieło literackie traktowane jest jako źródło wiedzy o epoce, którą reprezentuje i której świadectwo stanowi.• Znaczenie utworu jest niezależne od intencji komunikowania, odnosi się do społecznego i historycznego kontekstu.• Interpretacja – analiza historyczna.STRUKTURALNY• Tekst literacki jest bytem autonomicznym, niezależnym od intencji komunikowania, a także znaczenia, jakie miał dla pierwotnego czytelnika

lub może mieć dla współczesnego.• Tekst jest strukturą znaczącą, której elementy zyskują znaczenie w odniesieniu do innych składników tej samej struktury tekstowej.• Zadaniem interpretatora – rekonstrukcja struktury.• Znaczenie tekstu ujawnia się w trakcie odkrycia całościowej struktury owych wewnętrznych relacji.HERMENEUTYCZNY• Przedmiotem interpretacji jest znaczenie samego tekstu, odkrywanie jego sensu.• Tekst skierowany jest do konkretnego czytelnika – nawiązuje on dialog z tekstem.• Obcowanie z tekstem to obcowanie z tradycją kulturową.• Pytanie o prawdę, która została wypowiedziana.• Koncepcja „oswojenia” tekstu – odniesienie go do sytuacji egzystencjalnej interpretatora.• Interpretacja staje się formą samopoznania, wzbogacenia możliwości własnego sposobu istnienia.INTERTEKSTUALNY• Czerpie z ustaleń strukturalizmu i hermeneutyki, traktując tekst literacki jako uczestnika dialogu odbywającego się w obszarze tradycji, a

zatem odkrywa ślady dialogu na różnych płaszczyznach tekstu, • Określa charakter dialogu: konwersacja (kontynuacje), dyskusja (polemika) itp. • Określa relacje tekst – tekst oraz tekst – architekt (np. relacje między tekstem a konwencją gatunkową). • Dzięki temu tekst zachowuje autonomię, a równocześnie w procesie rozumienia zostaje „oświetlony” tradycją kulturową.

Edukacja kosmiczna Marii Montessori

• Wychowanie dla wszechświata ma pomagać uczniowi w rozumieniu świata jako całości, elementy są powiązane ze sobą.

• Mieści się w filozoficznej tradycji traktującej kosmos jako uporządkowane uniwersum.

• Reprezentuje rozumowanie od ogółu do szczegółu.

Dziękuję za uwagę