REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I HISTORISË

DOKTORATË

“Marrëdhëniet politike të shtetit shqiptar me shtetet ballkanike:

Rasti i Turqisë, Jugosllavisë dhe Greqisë në vitet 1920-1939”

Specialiteti: HISTORI

Kandidati: Udhëheqës Shkencor: Ma. Bledar Komina Prof.Dr. Fatmira Rama

Tiranë, 2016

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I HISTORISË

Tel/Fax: +355 4 369987, www.fhf.edu.al Adresa: Rruga e Elbasanit, Tiranë

(Disertacion për mbrojtjen e gradës shkencore “Doktor i Shkencave Historike”)

“Marrëdhëniet politike të shtetit shqiptar me shtetet

ballkanike: Rasti i Turqisë, Jugosllavisë dhe Greqisë në vitet

1920-1939”

Specialiteti: HISTORI

Kandidati: Udhëheqës Shkencor: Ma. Bledar Komina Prof.Dr. Fatmira Rama

Tiranë, 2016

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I HISTORISË

Tel/Fax: +355 4 369987, www.fhf.edu.al Adresa: Rruga e Elbasanit, Tiranë

(Disertacion për mbrojtjen e gradës shkencore “Doktor i Shkencave Historike”)

“Marrëdhëniet politike të shtetit shqiptar me shtetet

ballkanike: Rasti i Turqisë, Jugosllavisë dhe Greqisë në vitet

1920-1939”

Specialiteti: HISTORI

Kandidati: Udhëheqës Shkencor: Ma. Bledar Komina Prof.Dr. Fatmira Rama

Mbrohet më dt. __________________ 2016

1.___________________________ Kryetar

2.___________________________ Anëtar (oponent)

3.___________________________ Anëtar (oponent)

4.___________________________ Anëtar

5.___________________________ Anëtar

Tiranë, 2016

PASQYRA E LËNDËS

Parathënie.......................................................................................................................i-xiii

Hyrje................................................................................................................................xiv-xxxvi

KREU I

BALLKANI DHE SHQIPËRIA NË KONFERENCËN E PAQES NË

PARIS................................................................................................................................. 1

I. 1. Fuqitë e Mëdha në Konferencën e Paqes në Paris dhe interesat e tyre në rajonin e

Ballkanit................................................................................................................................. 1

I. 2. Qendrimet e shtetit serb dhe grek ndaj çështjes shqiptare............................................. 11

I. 3. Situata politike në Turqi dhe përfaqësimi në Konferencën e Paqes............................... 26

I. 4. Shqipëria në trajtimet e Fuqive të Mëdha në Konferencën e Paqes............................... 35

I. 5. Shqipëria nga Kongresi i Lushnjes tek Lidhja e Kombeve............................................ 49

KREU II

MARRËDHËNIET POLITIKE TË SHTETIT SHQIPTAR ME ATË TURK

NË VITET ‘20-30........................................................................................................... 61

II. 1. Marrëdhëniet diplomatike shqiptaro-turke, 1920-1924................................................ 61

II. 2. Republika e Ahmet Zogut dhe shteti turk..................................................................... 82

II. 3. Marrëdhëniet politike mes Shqipërisë dhe Turqisë gjatë periudhës së Monarkisë.......94

II. 4. Bashkësia Islame Shqiptare dhe marrëdhëniet ndërshtetërore, 1920-1939...................112

KREU III

SHQIPËRIA DHE JUGOSLLAVIA NË VITET ‘20-30.................................. 123

III. 1. Situata politike dhe diplomatike mes dy vendeve, 1920-1924....................................123

III. 2. Vermoshi, Shën Naumi dhe Gjykata e Hagës............................................................. 148

III. 3. Uljet dhe ngritjet e marrëdhënieve shqiptaro-jugosllave në periudhën e Republikës

Shqiptare................................................................................................................................ 164

III. 4. Shqipëria dhe Jugosllavia në fokusin e Konferencave Ballkanike, situata politike pas

tyre......................................................................................................................................... 172

III. 5. Çështja e Kosovës në marrëdhëniet ndërshtetërore shqiptaro-jugosllave................... 183

KREU IV

MARRËDHËNIET E SHTETIT SHQIPTAR ME GREQINË NË

VITET ‘20-30................................................................................................................... 200

IV. 1. Marrëdhëniet politike mes dy vendeve, 1920-1924.................................................... 200

IV. 2. Çështja e minoriteteve dhe emigrantëve shqiptarë mes dy vendeve, 1925-1939........ 232

IV. 3. Pakti Ballkanik, Shqipëria dhe qendrimi i Greqisë..................................................... 259

IV. 4. Autoqefalia e Kishës Ortodokse Shqiptare dhe qendrimi grek................................... 267

Përfundime............................................................................................................................ 278

Bibliografia........................................................................................................................... 291

AKRONIME

AMPB Arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme

AMPJSH Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme

AQSH Arkivi Qendror i Shtetit

ASHSH Akademia e Shkencave të Shqipërisë

BCA Basbakanlık Cumhuriyet Arsivi (Arkivi i Kryeministrisë, Periudha e Republikës)

BKSH Banka Kombëtare Shqiptare

BOA Basbakanlık Osmanlı Arsivi (Arkivi i Kryeministrisë, Dokumentet Osmane)

DDI Documenti Diplomatici Italiani (Dokumentet Diplomatike Italiane)

FK Fon Kodu (Kodi i Fondit)

FO Foreign Office (“Zyra për Marrëdhëniet me Jashtë” e Britanisë)

KMKK Komiteti Mbrojtja Kombëtare e Kosovës

KNK Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit

KOASH Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë

LK Lidhja e Kombeve

SKS (Mbretëria) Serbo-Kroato-Sllovene

TBMM Türkiye Büyük millet Meclisi (Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë)

TYIR Turkish Yearbook of International Relations (Vjetari Turk i Marrëdhënieve Ndërkombëtare)

YN Yer No (Vendi numër)

TABELAT

Tab. 1. Shpërndarja e popullsisë shqiptarë në Turqi, vitet 1912-1930................................. 90-91

Tab. 2. Shpërndarja dhe numri i popullsisë serbe në Kosovë, sipas të dhënave të

vitit 1938................................................................................................................................ 192

Tab. 3. Importet dhe eksportet e Shqipërisë gjatë viteve 1920-1921 me disa shtete,

llogaritur në franga ari........................................................................................................... 230

Tab. 4. Niveli i interesit të BKSH në krahasim me shtete të tjera........................................ 257

FIGURAT

Fig. 1. Hartë e vendosjes së popullsisë shqiptare në Stamboll dhe periferitë e tij................ 91

i

PARATHËNIE

Vitet 1920-1939, ishin vitet më aktive në jetën politike të gjysmës së parë të shekullit XX për

Shqipërinë. Ato ishin të mbushura me përpjekje, debate, nxitje për grushte shteti, atentate,

aleanca shtetërore, etj. Gjatë këtyre viteve në fluksin e përpjekjeve, një rëndësi të madhe merr

dëshira e zjarrtë e patriotëve dhe intelektualëve shqiptarë për të ngritur dhe vënë themelet e

shtetit dhe administratës shtetërore. Figura të shquara si Sulejman Delvina, Iljas Vrioni, Mehdi

Frashëri, Mithat Frashëri, Fan Noli, Ahmet Zogu, Hasan Prishtina, Pandeli Evangjeli, Ilias

Vrioni, Eqerem bej Vlora, Rauf Fico e shumë të tjerë, dhanë kontributin e tyre të pashlyer në

këtë detyrë madhore. Veprimtaria e pandalur në politikën e brendshme si dhe në atë të jashtme

bëri që emrat e tyre të mbushin mijëra faqe dokumente në kohën e sotme, të cilëve ne i

referohemi për të argumentuar jetën dhe aktivitetin politik e historik të kësaj periudhe.

Prej katër shteteve që kanë pasur një ndikim të jashtëzakonshëm në politikën e jashtme dhe të

brendshme të shtetit shqiptar: Italisë, Jugosllavisë, Greqisë e Turqisë, tri janë shtetet e

përzgjedhura në këtë studim; Turqia, Jugosllavia e Greqia. U pa e arsyeshme që të lihet mënjanë

Italia për vetë faktin se për marrëdhëniet e saj politike dhe diplomatike me Shqipërinë, kohët e

fundit janë përkthyer e punuar studime të shumta. Prandaj ishte me interes që të

përqendroheshim më shumë në këto shtete balkanike, veprimtaria politike e t