LPG NEDİR

www.kimyamuhendisi.com 1

LPG NEDİR,TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Türkiye’de daha çok mutfaklarda ve bu arada ısınma , aydınlanma ve sanayiimizin

birçok kesimlerinde kullanılan , dünyada ve özellikle de ABD’de otomotiv sanayiinde

araçlara enerji elde etmede , havalandırma cihazlarının çalıştırılmasında , petrol kuyuları

sondaj donanımlarına güç elde etmede karşımıza çıkan LPG;Propan (C3H10) ve Bütan (C4H10)

ın belli oranlardaki karışımından oluşan ve Liquefied Petroleum Gases kelimelerinin baş

harfleri ile ifade edilen sıvılaştırılmış bir petrol gazıdır.Dünyadaki LPG üretiminin % 61’i

doğal gaz , % 39’u ise rafineri üretiminden elde edilmektedir.

Ülkemizde ; otomotiv yakıtı olarak kullanılacak olan gaz üretimi yapılmamaktadır.Bu

da ülkemizde %30 Propan , %70Bütan’dan oluşan LPG olmaktadır.Avrupa ülkelerinde,

Amerika ve Kanada’da Propan gazının oransal olarak ağırlıklı olduğu gaz kullanılırken

Fransa, İtalya, Yunanistan ve İspanya’da ülkemizdeki oranlardaki gaz kullanılmaktadır.

Gaz yakıtların oktan sayıları daha fazladır.Yüksek oktan numaraları, motorun yüksek

sıkıştırma oranları ile herhangi bir vuruntu oluşmadan çalışabilmesinde faydalıdır.Böylece bir

motordan daha yüksek bir güç, dolayısıyla yakıt ekonomisi sağlanabilir.Gaz yakıtların

standart atmosfer şartları altında tutuşması için gerekli enerji de, benzine nazaran daha az

olmaktadır.Bütün yakıtların laminer yanma hızları ve stokiyemetrik oranda hacimde

verdikleri kimyasal enerjileri birbirine yakındır.Bu olay yakıtın yanması sonucu verdikleri

gücün birbirine yakın seviyelerde ve silindir içerisindeki yanma proseslerin birbirleri ile

karşılaştırılabilir olduğunu göstermektedir.

Yakıt seçiminde ikinci faktör de yakıtın depolanması, bulunabilirliği, sürekliliği ve

güvenirliliğidir.Sıvı halde Propanın yoğunluğu, benzine nazaran azaldığı için yakıt tankı

içerisinde kullanılan yakıt bazında birim hacminde enerji miktarı azalmaktadır.

LPG gazı; basınç altında depolanan, uçucu sıvılaştırılmış hidrokarbondur.Üzerindeki

basınç kaldırıldığında hava ile hacimsel olarak %2-9 oranında karışımlarda yanıcı bir gaz

haline gelir.Düşük buharlaşma nedeniyle sıvı gazın insan vücudu ile teması sonucunda ciddi

deri yanıklarına neden olmaktadır.Ayrıca bu gazın teneffüsünden de sakınılmalı ve kullanımı

sırasında dikkatli olunmalıdır.LPG ile temas ihtimali olan durumlarda eldiven ve gözlük gibi

koruyucular kullanılmalıdır.


TEMEL ÖZELLİKLERİ

Bütan ve Propan’ın belirleyici temel özelliklerinden biri (ki bu kullanım alanlarını da

belirler) buhar basıncıdır, yani kapalı hacimdeki, buhar ile dengede olduğu basınçtır.(Tablo 1)

Şekil 1-sayfa 2

Tablo 1: LPG buhar basınçları

LPG’nin ısıl değeri, diğer gazlara göre daha yüksektir.Aşağıda muhtelif gazların nisbi

değerleri Kcal cinsinden verilmiştir.

Hidrojen : 2839 Kcal/Nm3

Havagazı : 4717 Kcal/Nm3

Doğalgaz : 9790 Kcal/Nm3

Asetilen : 13127 Kcal/Nm3

Propan : 22447 Kcal/Nm3

Butan : 29089 Kcal/Nm3

LPG’nin yüksek ısıl değerlere sahip olması önemli bir avantajdır.Ancak daha dikkatli

kullanmayı gerektiren bir faktördür.

Örneğin bütanın 0oC’deki buhar basıncı 0.0005 bar ve 15oC’de 0.8 bardır.Propanın

aynı derecelerdeki bütan karışımının oranlarının değişmesi basınç üzerinde belirgin

farklılıklara neden olur.Isı arttıkça ve Sıvılaştırılmış Petrol Gazının sıvı halindeki hacminde

büyük değişikliklere neden olur; böylece, sıvı halindeki Sıvılaştırılmış Petrol Gazı ile dolu


olan bir ortamda ısı arttıkça basıncın da artmasına ve içinde bulunduğu tankın patlamasına

neden olur.Tank hiçbir zaman Sıvılaştırılmış Petrol gazı ile doldurulmamalıdır.

Bütan ve Propan arasındaki diğer ayırıcı özellik ise onların kaynama noktasıdır, yani

sıvı fazdan gaz faza geçtikleri derecedir.

Propanın –43oC’de gaz faza geçmesi durup, sıvı fazda kalırken, bu olay Bütanda

0oC’de görülür; özellikle soğuk havalarda daha yüksek oranlarda Propan gerektiren

karışımların gereksinimini ortaya çıkarır, böylece gaz fazına dönüşü kolaylaştırılır.

Türkiye’de hava ısısı bölgeden bölgeye değişeceğinden motorlu araçlarda kullanılan

Sıvılaştırılmış Petrol Gazı karışımının da tüm koşullarda uygun olacak şekilde ayarlanması

gerekmektedir.

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE LPG’NİN ALTERNATİF YAKIT OLARAK

KULLANIMI

Kolay bulunması, teknoloji ve endüstride ilerlemeler, ekonomik ve ekolojik zorluklar,

tüm dünyada ve Türkiye’de LPG’nin otomotiv sektöründe kullanımının hızla gelişmesinin

zeminini hazırlamıştır.

Birçok hükümet yukarıda belirtilen nedenleri dikkate alarak uyguladıkları enerji

politikaları ve LPG’ yi destekleyen ekonomik ve mali teşviklerle, bu alternatif yakıtı

kullanıma sokmuşlardır.1990 yılında, dünya genelinde LPG tüketimi 134.6 milyon ton olarak

gerçekleşirken, bunun %73.3’ü enerji üretiminde, %19.5’i petrokimya endüstrisinde ve

%72’si (9.650.000 ton) otomotiv endüstrisinde kullanılmıştır.

Tablo 2 : Ülkelere göre LPG kullanan araç sayısı

ÜLKE LPG kullanan araç sayısı

İtalya 1.200.000 Hollanda 800.000 ABD 500.000 Japonya 350.000 Rusya 250.000 Meksika 240.000 Avustralya 200.000 Güney Kore 160.000 Kanada 140.000 Tayland 80.000 Yeni Zelanda 50.000 Türkiye 40.000 Endonezya 20.000 Cezayir 20.000 Diğerleri 400.000


Altmışlı yılların başından itibaren Japonya hükümeti Tokyo’daki taksilerin LPG

kullanmalarını zorunlu kılan bir karar aldı.Bugün Tokyo’da faaliyet gösteren 270.000 taksinin

herbiri yılda 6 ton LPG tüketmektedir.Japonya bugün dünyanın bir numaralı LPG tüketen

pazarı konumuna gelmiştir.(Tablo 2)

Diğer Asya ülkelerinde de hükümetler benzer uygulamaları hayata geçirmişlerdir.

Güney Kore’de LPG ile çalışan 278.000 taksi. Tayland’da ise 19.000 taksi bulunmaktadır.

LPG fiyatının benzin fiyatına göre üç kat daha ucuz olduğu Tayland’da sadece 1996 yılında

10.000 taksiye LPG yakıt donanımı monte edilmiştir.

Avustralya’da ise hükümetin 1992 yılında; LPG oto yakıtının 5 sene vergiden muaf

tutulması kararı sonucu bugün Avustralya’da büyük şehirlerdeki araçların %20’si LPG ile

çalışmaktadır.

Amerika’da 1990 yılında “Clean Air Act” kanununda yapılan değişikliklerle daha ağır

yeni standartlar yürürlüğe sokulmuştur.

Türkiye2de Sanayi Bakanlığınca 29.6.1995 tarih ve 22328 sayılı Resmi Gazetede

yayınlanan AİTM yönetmeliğinin 119. maddesinde yapılan bir değişiklik sonucu araçlarda

alternatif yakıt olarak LPG kullanımına izin verilmiştir.Bu yönetmelikten sonra, 28.05.1996

tarih ve 22649 sayılı Resmi Gazetede sözkonusu yönetmeliğin “Uygulama Usul ve Esaslarını”

belirleyen bir tebliğ yayınlanmıştır.Bu tebliğ, günün ihtiyaçlarına uygun olarak 28.11.1998

tarih ve 23184 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan bir tebliğ ile yeniden düzenlenmiş ve

dönüşüm yapan firmaların TSE’den “Hizmet Yeterlilik Belgesi” almaları koşulu getirilmiştir.

Tüm Dünya ve Avrupa’nın aksine, LPG’ ye uygulanan farklı fonlar, LPG ile çalışan

araçların fonlu satış yapan LPG ikmal istasyonları yerine, tüpten ikmal yapan ve düşük fiyat

uygulayan kaçak dolum yerlerine yönelmelerine yol açmıştır.

LPG’NİN FİZİKİ ÖZELLİKLERİ

Ürünün güvenli ve akıllıca ele alınması, o ürünün fiziksel özelliklerinin ve

karakteristik yönlerinin bilinmesini gerektirmektedir.LPG’ yi güvenli olarak ele almak ve

azami potansiyel elde etmek isteyen kişi özelliklerini bilmelidir.

1)LPG, %80 gaz ve %20 ham petrolden türemiştir.

2)Hidrokarbon grubundan LPG; sıvı ya da gaz halinde bulunabilir ve gazdan sıvıya

dönüşebilir.Üzerine basınç ve ısı uygulanarak sıvıdan gaza dönüştürülebilir.

3)LPG, renksiz ve kokusuzdur.Sıvı haldeyken suya benzer.LPG rafineride ya da gaz

tesisinde üretici tarafından kokulandırılır.Kokusu karakteristiktir.Gaz kaçağı halinde; bu koku

kaçağın yerini belli etmeye yardımcı olacaktır.Tespit edilebilirlik 1/5 düşük yanabilirlik

sınırındadır.


4)Kaçakların hiçbir zaman açık ateşle kontrol edilmemesine dikkat edilmelidir.Su ve

sabun karışımı; olası kaçağın bulunduğu yüzeye sürülür, baloncuklar oluşuyorsa gaz kaçağı

olduğu anlaşılır.Kaçaklar yine gaz dedektörleri sayesinde kontrol edilebilir.

5)LPG buharı; havadan 1.5 kere daha ağırdır.Yani havaya yavaşça karıştığında aşağıya

çöken gaz fazlalaşarak yukarı çıkar.LPG’ yi atmosfere karıştırmak gerektiğinde basık

alanlarda kalmamasını sağlayacak şekilde bir takım önlemler alınmalıdır.

6)LPG buharı zehirli olmamakla beraber, yeterli miktarda solunursa uyuşturucu etkisi

olabilir.(Oksijen ile yer değiştirme meyline sahiptir.)

7)Atmosfere çıkan sıvı LPG hızla buharlaşır ve donar.Hızla buharlaşan LPG’ nin tene

teması yanık oluşumları meydana getirir.

8)LPG’ li ortamda çalışırken; uzun ve koruyucu eldivenler kullanılmalıdır.

9)LPG bazı durumlarda çözücü görevi görür.Bazı petrol ürünlerinde ve natürel (doğal)

kauçuk dolgusunun çözülmesinde kullanılır.LPG’ nin transferi için kullanılan tüm hortum ve

bağlantı parçaları, bu kullanım için dayanıklılık açısından onaylanmalıdır.

10)LPG için yanabilirlik sınırları %2.4’ten %9.5’e kadardır.Yani, %9.5 LPG karışımı

ve %90.5’lik hava yanma oluşturacaktır.Buna yanabilirliğin üst sınırı denilir.Yanabilirliğin alt

sınırı, %97.6 hava ile %2.4 LPG karışımından oluşur.Tüm hava ve LPG kombinasyonlarında,

%9.5 ile %2.4 arasında LPG kullanılarak yanma gerçekleşir.LPG için yanabilirlik sınırları,

diğer yakıt gazları olan asetilen (yanabilirlik sınırı 80’den 2.5’e) ya da hidrojen (yanabilirlik

sınırı 74’ten 4.1’e) gibi yakıt gazlarına nazaran çok düşüktür.Bu sınırlar, sadece hava ve LPG’

nin tam karışımı halinde geçerlidir.

11)LPG atmosfere karıştığında çökme eğilimi gösterir.Gaz hava ile karışmadan önce,

yanmak için çok zengindir ama gaz ana gövdesindeki saçaklarda bazı karışımlar oluşur.

Ateşleme olursa, saçaktaki gaz yanar, yanan hava hareketi ve daha fazla karışım meydana

getirir.Birçok gaz çok kısa zaman içerisinde, yanabilirlik seviyelerine uygun olarak hava ile

karışır.Karışım normalde yanma için çok zengin olsa da, yanma bu noktada oluşur.

12)Buhar basıncı; gazın cismin bulunduğu hale uyguladığı itmedir.

13)Buhar basıncının iki ana ölçüsü bulunur; (Psi) libre başına parmak karedir.

14)LPG; ısı değişimine göre değişim gösteren hava gibidir.Soğutulduğunda daralır ya

da büzülür; ısıtıldığında genleşir.Sabit hacimli bir tankta genleşen gaz; tankta daha fazla

basınç oluşturur.LPG ısıtıldığında tank duvarlarına itici baskı yapacağından, buhar basıncı

ısıyla artacaktır.Bunun tam tersine, ısı düşüşleri oluştuğunda LPG’nin buhar basıncı da

düşecektir.Aşağıdaki tabloda bazı seçilmiş ısılar ve karşılığında verilmiş Propanın buhar

basınçları bulunmaktadır.(Tablo 3)


Isı Buhar Basınç F C PSIG kPa

100

100

90

80

60

30

43

38

32

27

16

-1

197

172

149

128

92

51

1358

1186

1027

883

637

356

0

-20

-44

-18

-29

-42

24

11

0

162

74

0

Tablo 3 : Seçilmiş ısılar ve Propanın buhar basınçları

LPG’ NİN MOTOR YAKITI OLARAK KULLANIMI

LPG, benzin vb. sıvı yakıtlardan farklı olarak, emme zamanında tamamen

buharlaştırıldıktan sonra yanma odasına gaz fazında gönderilmektedir.Bu nedenle benzine

oranla silindir içerisinde daha fazla hacim kaplamakta ancak sıvı yakıtlara sıvı yakıtlara

oranla daha homojen bir karışım elde edilmektedir.Ayrıca, LPG’ nin silindir dışında

buharlaşması nedeniyle motor çevrimi, yakıtın buharlaşma gizli ısısından etkilenmez.

LPG, Propan (C3H8) ve Bütanın (C4H10) belirli oranlardaki karışımından oluşmaktadır.

Propan ve Bütanın farklı kaynama noktalarına sahip olması, diğer bir deyişle atmosfer basıncı

altında gaz fazından sıvı fazına geçiş sıcaklıklarının farklı olması nedeniyle depolamada iklim

koşullarına göre farklı karışım oranları uygulanmaktadır.

LPG’ nin en önemli özelliklerinden biri buhar basıncıdır.Buhar basıncına bağlı olarak

yakıt deposundaki yakıtın sıvı ve buhar fazları arasında belli bir denge durumu

sağlanmaktadır.Sıcaklıktaki artışla birlikte sıvı fazındaki Propanın ve Bütanın hacmi

azalmakta ve basınç artmaktadır.Bu husus yakıt tanklarında emniyet açısından önem taşır.

Benzin ve dizel yakıtının kaynama noktasının normal ortam sıcaklıklarının üzerinde

olmasına karşın, LPG 0oC’ nin altındaki sıcaklıklarda da buharlaşmaktadır.Bu nedenle

konvansiyonel yakıtlar taşıt üzerinde atmosfer basıncı altında sıvı fazında saklanabilirken,

LPG’ nin sıvı fazında saklanabilmesi için yüksek basınca gerek duyulmakta ve depolama

işlemi 4-10 bar arasında değişen basınçlar altında yapılmaktadır.


ARAÇLARDA LPG SİSTEMLERİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI

Avantajları

• LPG ile tahrik edilen araçlarda iyi bir montaj ve uygun bir ayarlama ile benzinli

araçlara oranla oldukça düşük egzos gazı emisyon değerlerine ulaşılması,

• Bu yakıtın seçilmesinin en önemli nedeni benzine oranla daha ekonomik olması

• LPG benzinden daha düşük sıcaklıklarda buharlaştığı için havayla kolayca karışır;

böylece kurum oluşturmayan tam yanma sağlar,

• Kütlesel olarak benzinle LPG’ nin kalorifik değerleri birbirine yakın olmakla

birlikte hacimsel olarak LPG’ nin kalorifik değeri benzine göre düşüktür; bu

nedenle birim mesafede tükettiği benzinden takriben %12.5 kadar daha litre LPG

tüketir.Sonuç olarak; LPG otomotiv yakıtı olarak benzine göre daha üstün

özelliklerde bir yakıttır,

• İçerisindeki Propan (%30) ve Bütan (%70) gazının hacimsel oranı nedeniyle

benzine oranla motor vuruntu direncini arttırması,

• Egzos gazı emisyonlarından CO’ de %70, HC’ de %40 oranında azalma

sağlanması,

• Kurşun içermemesi,

• Kaynak kullanımı,

• Çevresel etki sağlaması,

• Yeni iş alanının doğması

• LPG benzine oranla daha yüksek oktan sayısına sahip olması nedeniyle motorlarda

sıkıştırma oranı arttırılarak motor verimi ve gücünü arttırmak mümkündür.

Dezavantajları

• Türkiye’de tüketilen 4 milyon ton benzinin %92’si yurt içinde rafinerilerde

üretilmekte, tüketimi yaklaşık 2.500.000 ton olan LPG’ nin %70’ine yakın bölümü

ithal edilmektedir.Kısaca benzine göre dışa çok daha fazla bağımlıdır.

• Yakıt ısı değerinin yüksekliği nedeniyle yoğun trafik ortamında (sürekli durma ve

kalkma) sıcaklığı artar,

• Motorun sıcak çalışması nedeniyle soğutma devresinin çok iyi çalışması

gerekmektedir.

• Taşıma ve depolama harcamaları sıvı yakıtlara nazaran daha yüksektir.


• Birinci nesil dönüşüm sistemi takılmış motorlarda %3, ikinci nesil dönüşüm

sistemi takılmış motorlarda %2 benzine göre güç kaybı olmaktadır.

LPG DÖNÜŞÜM SİSTEMLERİ

Otto çevrimine göre çalışan benzinli motorların aynı zamanda LPG ile

çalışmasını sağlayacak dönüşüm sistemleri birinci, ikinci ve üçüncü nesil dönüşüm

sistemleri olmak üzere üç grupta sınıflandırılmıştır.

Birinci nesil olarak adlandırılan LPG dönüşüm sistemlerinin en basiti olan bu

sistemde açık devreli LPG donanımı kullanılmaktadır.Yakıt deposundan sıvı fazda

alınan yakıt, bir regülatör ve buharlaştırıcı yardımıyla emme manifoldunda yer alan bir

gaz karıştırıcıya (gaz karbüratörü) gönderilerek hava ile karıştırıldıktan sonra

silindirlere yollanmaktadır.Bu basit sistem karbüratörlü benzin motorlarının

dönüşümünde uygulanmaktadır.Ülkemizde bilhassa ticari taşıtlarda ve

toplumumuzdaki gelir seviyesi düşük kesim tarafından birinci nesil dönüşüm

sistemleri tercih edilmektedir.Birinci nesil dönüşüm sistemlerinin en büyük

dezavantajı motor yükü arttıkça giderek zenginleşen karışım oranı sağlamasıdır.

(Şekil 1)

MMO kitap sayfa 19 – şekil 3

Şekil 1: Birinci nesil açık devre LPG dönüşüm sistemi


İkinci nesil olarak adlandırılan kapalı devreli dönüşüm sistemlerinde ise egzos gazları

içerisindeki oksijen miktarı ölçülerek, elektronik kumanda ünitesi yardımı ile yakıt miktarı

regülatörde uygun şekilde düzeltilmektedir.Böylece hava fazlalık katsayısı tam sitokiyometrik

değerde tutulabilmekte ve egzos sistemine eklenen katalitik dönüştürücü yardımıyla EURO

93, hatta EURO 96 emisyon sınırları sağlanabilmektedir.Orijinalinde yakıt püskürtme sistemi

bulunan taşıtlara uygulanan bu dönüşüm sisteminde ak olarak bir lamda (λ) vericisi, çeşitli

motor parametreleri (devir sayısı, gaz kelebeği konumu, motor sıcaklığı vb.) için verici

sinyallerini değerlendiren bir elektronik kontrol ünitesi ve gaz debisini değiştiren debi ayar

valfi bulunmaktadır.Debi ayar valfına λ=1 şartını sağlayacak şekilde elektronik kontrol

ünitesinden aldığı sinyaller ile çalışan elektrikli bir adım motoru ile kumanda

edilmektedir.(Şekil 2)


Şekil 2 : İkinci nesil açık devre LPG dönüşüm sistemi

Halen pek yaygın olarak kullanılmayan Üçüncü nesil sıvı LPG püskürtmeli sistemler

de bulunmaktadır.Benzin püskürtme sistemine benzerlikler bazen bu sistemlerde sıvı LPG

emme supabı üzerine püskürtüldüğü için yakıtın büyük bir miktarı silindire sıvı halde

girmektedir.Birinci ve ikinci nesil dönüşüm sistemi uygulanmış araçlarda LPG’ nin gaz

fazında silindire alınması dolayısıyla volumetrik verimdeki kayıplar neticesinde güçteki %2-5

oranındaki azalma üçüncü nesil dönüşüm sistemlerinde görülmektedir.(Şekil 3)



Şekil 3 : Üçüncü nesil açık devre LPG dönüşüm sistemi

BENZİNLİ ARAÇLARA İLAVETEN LPG SİSTEMİNİN EKLENMESİ

SIRASINDA UYULMASI GEREKEN PROJE İLKELERİ

1- Proje Raporu

2- Yeni araçlarda, teknik belgeye tüpün dolu hali ile ilave cihazların ağırlıklarının

yazılması

3- Ruhsatına ve tescil belgesine LPG ile çalışabilir ibaresinin konması ve projede

fotokopilerinin yer alması

4- Hesaplar

A) LPG tüketimi

B) Depo hacmi

C) LPG sıvı hal akışı

a- Depo-buharlaştırıcı arasındaki boruda sıvı LPG’ nin hızı

b- Reynold sayısı

c- Sürtünme katsayısı hesabı

d- Sürtünme kayıpları

e- Direnç kayıpları hesabı

f- Toplam basınç kaybı

g- Buharlaştırıcıya giriş basıncı hesabı


D) LPG gaz hali akışı

a- Buharlaştırıcı-karıştırıcı arasındaki gaz LPG’ nin hızının hesabı

b- Reynold sayısı

c- Sürtünme katsayısı hesabı

d- Sürtünme kayıpları

e- Direnç kayıpları hesabı

f- Toplam basınç hesabı

E) Buharlaştırma ısısı hesabı

F) İlave ağırlıklar hesabı ( Dolu tüp + ilave donanım)

G) Testler : Tamamen gaz kaçağı arama dedektörü ile yapılmalıdır.

H) Malzeme standartları : ECE-R 67 no.lu Avrupa Birliği standartlarına uygun

ve belgeli olmalıdır

İ) Prensip şemasında istenenler :

a- Dolum ağzı

b- Multi valf

c- LPG tankı

d- Boru güzergahı(Aracın hangi önünden geçecekse prensip

şemasının ona göre çizilmesi

e- Selenoid valfler

f- Buharlaştırıcı ve regülatör

g- Gaz ayar valfi

h- Karıştırıcı

i- Seçici anahtar(Komitatör)

j- Yanmaz boru izolasyonu

k- Çelik tel örgülü LPG’ ye dayanıklı hortum

J) Boru güzergahı : Tüp çıkışından sonra sağ ve sol arka tekerlek davlumbazı

üzerinden, maşbiyel plastik kapağının altında, ön kapı menteşe diğeri

içinden, torpido gözünün arkasından ön cam boşluğuna ve ordan sonra

gerekli yere bağlanır.


Şekil 4 : Benzinli araçların LPG ile çalıştırılmasıyla ilgili prensip şeması

ARAÇLARDA KULLANILAN LPG YAKIT SİSTEMİNİ OLUŞTURAN

EKİPMANLARIN TANIMI, İŞLEVLERİ VE MONTAJI :

LPG DEPOSU VE MONTAJI

Gaz tankı basınçlı kaplar statüsünde olup azami 115 atmosfer basınca ve dış etkenlere

karşı mukavemetli yapılmış bir tanktır.LPG gazını emniyetli olarak muhafaza eder.(Şekil 5)

Silindirik ve triodal (stepne) olmak üzere iki çeşit gaz tankı vardır.Bunlar da kendi

içlerinde ikiye ayrılır;

1- A tipi tanklar, 25 bar işletme basıncı ve 30 bar test basıncı ile çalışırlar.

2- B tipi tanklar, 25 bar işletme basıncı ve 45 bar test basıncı ile çalışırlar.

Genellikle bu tip tanklarda 3-4 mm kalınlığında sac kullanılır.Bu saclar röntgen dikişli

kaynak sistemi ile birleştirilir.


LPG tankları TS ve ECE-R 67 standardında olmalıdır.LPG tankları 10 yıldan fazla

kullanılamaz.10 yıllık ömrünü dolduran tanklar yerlerinden sökülüp imha edilmelidir.

Montajı :

LPG deposu binek araçlarda, genellikle bagaj bölümünün en arkasına orijinal sehpası,

tank ve sehpayı birbirine bağlayan orijinal kayışının sıkı sıkıya gerdirilmesinden oluşur.

Tank montajında en önemli husus; multivalfin tank üzerine monte

edilmesidir.Multivalf üzerindeki göstergenin ve diğer elemanlarının yatay konuma paralel

olması sağlandıktan sonra, tank kayışı gerdirilerek sabitlenir.Yatay konumda monte

edilmeyen bir tank multivalf üzerinde bulunan gaz emme borusundan gazı ya hiç emmez ya

da emme borusu tankın dibine vuracağından LPG içinde bulunabilecek yabancı maddelerin

emilmesine sebep olabilir.

Tanklar; uygun şekilde, farklı uzunluk ve çapta üretilirler.Litre kapasiteleri boyutlara

göre değişiklik gösterir.Tank hangi boyutta olursa olsun montajı aynıdır.

Multivalf muhafazasının bagaj içinde kaçak yapmamasına dikkat etmek

gerekmektedir.Tank üzerinde bulunan multivalf kapağında gaz giriş ve çıkışının bulunduğu

noktalara, gaz kaçaklarını tahliye etmek için muhafazalar konmalıdır.Oluşabilecek gaz

kaçakları bu muhafazalar sayesinde dışarıya tehlikesiz olarak tahliye edilir.

(mmo kitap sayfa 29)

Şekil 5 :Tank bağlantısı örneği


Montajı yapılan tankın, herkes tarafından kolay ve basit bir şekilde sökülmesi

engellenmelidir.Montajı yapılan tankın teste tabi tutulması ve dolum kapasitesi %80 ‘i

geçtiğinde multivalf dolumu kesip kesmediğine dikkat edilmelidir.Mutlaka %20’ lik bir

genleşme boşluğu bırakılmalıdır.Tankın araca bağlantısı; iki çelik bantın alt kısmından

tutturulma şeklinde olmaktadır.Bantlar gergin olmalıdır ki tankın hareketini engellesin ve

monte edildiği yerde kalsın.

DEPO TAŞIYICI TRAVERSİNİN HAZIRLANMASI

Depoyu traverse sabitleyen kuşakların ucundan 200 mm kadar kesilir.Delik uçları

traversin arka tarafındaki üçlü deliklerin içte kalan deliğine M8x20 vida, rondela ve M8

somun ile monte edilir.Sıma torku 2.5 kgm’dir.

Taşıyıcı ayakların montajında, karoserinin altına gelen kısma breket ilavesi

gereklidir.Çünkü depo dolu iken seyahat esnasında, sese neden olur.

Çok amaçlı valf sağ tarafta olacak şekilde; depo, taşıyıcı ayaklar üzerine yerleştirilir.

Otomobil, düz bir zemin üzerinde iken, depo montaj mastarı ile 30o’lik açı verilerek, LPG

deposu montajı tamamlanır.

MULTİVALF GÖREVİ VE MONTAJI

• LPG tankı üzerine bağlanmaktadır,

• Tanka gaz dolum işlemi yapar,

• Dolum limitini ayarlar,

• Tankın seviyesini gösterir,

• LPG’ yi motora gönderir,

• Aşırı akışı kontrol eder,

• Herhangi bir nedenden dolayı, motora giden borular delinirse gaz çıkışını keserek

emniyeti sağlar.

Multivalfler kendi içlerinde ikiye ayrılırlar;

- A tipi multivalflerde 25 barlık tahliye valfi bulunur,

- B tipi multivalflerde tahliye valfi bulunmaz.

Doldurma: Yakıt alma sırasında, yakıt pompasından gelen LPG multivalften geçer.İyi

bir multivalf, uzun bir dolum süresini önlemek için, LPG’ nin geçişine fazla A tipi

multivalflerde 25 barlık tahliye valfi bulunur, direnç göstermemelidir.


Dolum Limiti: Mevcut standartlar ve güvenlik nedenleriyle depo fazla

doldurulmamalıdır.Maksimum miktar deponun toplam kapasitesinin %80’ idir.Kalan %20’ lik

bölüm LPG buharıyla doldurulur, böylece sıcaklıktaki bir artışla birlikte içerideki sıvının

bütün hacmi doldurmadan genleşebilmesine imkan sağlanır.Depoda gaz haldeki LPG için

küçük de olsa bir hacim bırakıldığı sürece basıncın tehlikeli seviyelere yükselmesi olasılığı

yoktur.Dolma işlemini doğru noktada kesebilmek için, multivalf bu şamandıraya bağlı olan ve

maksimum seviyeye ulaşıldığında LPG akışını kesen bir cihazla donatılmıştır.

Seviyeölçer: İki mıknatıs sayesinde depodaki LPG seviyesini ölçmek mümkündür;

bunlardan biri tankın içinde olup, şamandıraya bağlı cihazlarla birleşiktir; ikinci ise deponun

dışında olup göstergeye bağlıdır.Kadran genellikle dörde ayrılmıştır ve bir bölme de rezerv

için mevcuttur.Deponun konumu yüzünden okumanın zor olacağı ya da müşterinin arzu ettiği

durumlarda multivalf uygun elektronik dönüştürücülere bağlanabilir.Bu dönüştürücüler,

gerekli elektronik devrelere bağlanır ve yakıt seviyesini sürücüye uyarı ışıkları veya başka

analog sistemler aracılığıyla gösterirler.

LPG emme işlemi: Deponun dibine doğru dönük bir emme borusu sayesinde multivalf

sıvı LPG çekilmesini sağlar Her durumda, multivalf motorun ihtiyaç duyacağı maksimum sıvı

değerlerinin geçişine, aşırı yük kaybına neden olmadan, olanak sağlayacak geçiş bölümlerine

sahip olmalıdır.

( mmo kitap sayfa 34)

Şekil 6 : LPG seviye sensörü (Multivalf)


Kesme: Multivalfin üzerinde emme ve doldurma borularını bloke etmeye yarayan iki

vana vardır.Bunlar genel olarak açık konumdadır; ancak bakım işlemi sırasında ya da kaza vb.

durumunda kapatılabilir.Multivalfe erişim güç olduğunda, emme borusunu kolayca

kapatabilmek için bir uzaktan kumanda sistemi monte edilmelidir.

Aşırı akım: Multivalfin içinde ve LPG emme borusu üzerine yerleştirilen “Aşırı akım

vanası” belirli bir kalibrasyon değerinin üzerine çıkıldığında akışı durdurmaya yarar.

Gerçekte aşırı akım vanası bir kaza sonucu motora giden LPG akış borusu kırılacak

olursa gaz kaçaklarının durdurmaya yarar.Ancak, devreye girmesi son derece nadir

durumlarda sınırlıdır.Bu kapama mekanizması, sistemin daha sonra sıfırlanmasının

sağlanabilmesi açısından, ulaşılmaz olmamalıdır.(Şekil 6)

Montajı:

Tank üzerinde; özel montaj yeri dolum yapma, yakıtın geri alınması ve tehlike anında

gazı tahliye etme valfi bulunur.

Gazın seviyesini gösterebilmek için bir şamandırası, bir de gazın emilmesi için gaz

emme borusu bulunmaktadır.Montaj sırasında hiçbir şekilde şamandıra çubuğu ile

oynanmamalıdır.Aksi takdirde, %80’ ine ulaşan maksimum hacimde görevini yapamaz.

Multivalf montajında en önemli husus, yatay konuma paralel olmasıdır.

MULTİVALF MUHAFAZA KAPAĞI VE HAVALANDIRMA BORUSU

Görevi: Oluşabilecek gaz kaçaklarının havalandırma boruları sayesinde araç

içerisinden tahliye edilmesini sağlar.Multivalf kapağı sızdırmaz şeffa plastikten imal

edilmiştir.Tabanında mufun üzerine oturması için bir delik mevcuttur.Buraya sızdırmazlık

için o-ring konmaktadır.Muhafaza kutusundan iki adet çıkış olup, bu çıkışlar vent borularıyla

araç dışına irtibatlanmıştır.Bir kaçak durumunda araç bagajının havalandırması

sağlanmaktadır.

DOLUM AĞZI VE MONTAJI

Dünya standartlarında imal edilmiş çok çeşitli dolum ağızları vardır.Türkiye’de

kullanılan dolum ağzı tüm markalarda aynı olup özel pirinç alaşımından yapılmış, gaz dolum

borusunun içinde kalan gazın sızdırılmaması için yayın önüne konulmuş bir bilya vasıtası ile

gaz kaçakları önlenir.


Sıvı gazın geriye dönmemesi için mekanik bir yay ve bir bilya vasıtası ile gaz

kaçakları önlenir.Tank ile dolum ağzı arasındaki 8 mm bakır boru içerisindeki gazın dışarı

çıkmamasını sağlar.(Şekil 7)

1)Koruma Kapağı

2)Rekor bağlantı

3)Ana gövde

4)Dolum ağzı

5)Viton conta ( mmo kitap sayfa 39)

6)Alü conta

7)Metal bilya

8)O-ring

Şekil 7 : Dışarıdan doldurma noktası Avantajları:

1) Montajın çabukluğu ve kolaylığı,

2) Montaj süresinin azalması,

3) Dayanıklı sabitlemenin esetik olması “Göze hoş görünmesi”,

4) Estetik ve emniyet açısından sıkıntı yaratmayan ve tamponun profiline çıkıntı

yapmayan bir kapak bağlanması.

BENZİN VALFİ VE MONTAJI

Benzin otomatiği ve karbüratör arasına konan, benzin akışkanlığını sağlayan veya

kesen bir aparattır.Önünde açma-kapamaya yarayan bir anahtar vardır.LPG ile çalışmadan

doğabilecek herhangi bir arızada, seçici anahtar benzin konumuna getirilerek benzin valfi

önündeki anahtar yatırılarak aracın LPG ile olan irtibatı kesilir.(Şekil 8)


Montaj esnasında LPG konumunda iken, benzin valfinin karbüratöre benzin

geçirmemesi gerekmektedir.Geçiriyorsa arıza giderilmelidir.

Motorda LPG ile benzin birbirine karışıyor ise motor zengin karışım yapacağından

teklemeli çalışır.Enjeksiyonlu araçlarda patlamalara neden olabilir.Montajda bu hususlara çok

dikkat etmek gerekmektedir.

Benzin valfine gelen elektrik devrelerinden biri (+), diğer şase (nötr) olarak bağlanır.

( mmo kitap sayfa 41 şekil 28) Şekil 8 : Benzin Elektrovalfi Montajı:

Bu valf benzin pompası ile karbüratör arasına yerleştirilir.Benzin selenoid valfi

üzerindeki ok işaretine göre düşey olarak montaj edilmeli ve motor bölmesindeki “tehlikeli”

parçalardan uzakta olmalıdır.Bu valfin yalnızca karbüratörlü araçlarda kullanıldığı

unutulmamalıdır.Bu valfin üzerinde manuel bir kol vardır.Bu kol, elektrik sisteminde

herhangi bir arıza durumunda sola çevrildiğinde, sistemi devre dışı bırakarak, otomatikten

karbüratöre benzin akışını serbest bırakır.Bu da herhangi bir sistem arızasında aracın yolda

kalmasını önlemiş olur.


Şoför mahallindeki yakıt seçici anahtar benzin pozisyonunda ve motor çalışıyor iken

bu valf açık olup diğer konumda kapalıdır.

LPG VALFİ VE MONTAJI

Bakır bir boru ile birbirine monte edilmiş LPG tankı ve buharlaştırıcı arasında bulunan

elektromanyetik kumandalı bir valftir.Motor çalışmadığı zaman veya benzinle çalıştığında

LPG akışını kesmektedir.

Seçici anahtardan motorun LPG ile çalışması istendiğinde benzin valfini kapat

komutundan sonra regülatöre (buharlaştırıcıya) LPG gönderen elektronik bir alettir.LPG

içinde olabilecek her türlü partikülleri tutmak için özel bir filtresi bulunur.Nominal çalışma

basıncı 18 kg/cm2, bağlantı basıncı 45 kg/cm2, patlama basıncı 100 kg/cm2 ve üzeridir.

LPG valfinin yük kaybı 1 kg/cm2’dir.Saatte 130 lt. geçirgenliğe sahiptir.Çalışma

ortamı sıcaklığı –29oC ile +90oC arasındadır.Nominal besleme gerilimi 12 V, nominal güç

8W, sargılar emaye kaplı bakır boru ve kaplama sıcaklığı 180oC’dir.Kaplama termostatik

reçinedir.Alevlenme rezistansı UL 94-v standardındadır.

Valfin gövdesi basınca dayanıklı pirinç, filtresi selüloz malzeme ve özel kauçuktan

imal edilmiştir.

LPG tankından gelen, 6 mm kalınlığındaki izoleli bakır boru, gaz valfinin girişine, 6

mm kalınlığındaki izoleli bakır boru da regülatörün gaz girişine, uçlarına havşa açılarak

sızdırmazlığı sağlanarak monte edilir.

Gaz valfi regülatör üzerine monte edildiği gibi regülatöre en yakın noktadan aracın

gövdesine de monte edilir.LPG valf beraberinde bulunan destek uzantısı (bracket) ile birlikte

aracın motor bölümüne dik bir pozisyonda monte edilmelidir.Isı kaynağına yakın bir yere

monte etmemeye özen gösterilmelidir.Çünkü ısı artışı valfi açmak için gerekli olan manyetik

gücün kaybolmasına neden olabilir.

LPG valfinin altında bulunan filtre mutlaka kontrol edilmeli herhangi bir problem

varsa değiştirilmelidir.Filtre ömrü maksimum 50.000 km’ dir.Bu kilometreden sonra

kesinlikle değiştirilmelidir.

Seçici anahtardan gelen elektrik kablosu LPG valfinin artı ucuna, LPG valfinde

bulunan (-) uç da şase ( nötr) ye bağlanır.(Şekil 9)


( mmo kitap sayfa 44 şekil 32)

Şekil 9 : LPG valfi

REGÜLATÖR VE MONTAJI

Görevi:

1) Yüksek basınçta gelen LPG’ nin atmosferik basınca dönüşmesini sağlamak,

2) Sıvı haldeki LPG’ yi, motor suyunun sıcaklığından faydalanarak gaz haline

dönüştürmek,

3) Motorun ihtiyacına göre gaz akışını sağlamak,

4) Motorun devrine göre LPG ayarını yapmak.

Regülatörün elektronik ve pnömatik olarak iki tipi vardır:

Elektronik tipinde regülatörden karbüratöre giden hat kontak ile birlikte çalışır.Hattın

açık olması motor çalışmadığı sürece (bir alt basınç sözkonusu olmadığından) herhangi bir

tehlike teşkil etmez.

Pnömatik tiplerde yani vakumlu regülatörlerde aly basınçtan faydalanılır.Sadece motor

çalıştığında regülatör devreye gireceği için herhangi bir tehlike arz etmeyeceği teorik olarak

ifade edilse de pratikte regülatör içerisinde bulunan diyafram mıknatıslanması görev

yapmadığından kontak anahtarının açık olması veya herhangi bir kaza anında motora gaz

akışı devam edeceğinden tehlike arz edebilir.


Montajı:

Motorun karbüratörüne en yakın noktaya ve araca dikey olarak monte edilmelidir.

LPG tankından bakır boru aracılığı ile gaz valfine gelen LPG, valften geçtikten sonra 8

mm kalınlığında PVC kaplı bakır boru ile başına havşa açılarak regülatörün girişine monte

edilir.

Regülatörde buharlaşan gazın mikser aracılığı ile motora gönderilmesi için üstü metal

kaplı örgülü hortum kullanılmaktadır.Regülatörün sıcak motor suyunu alan giriş ve çıkışına

basınca dayanıklı su hortumları kelepçeler vasıtası ile monte edilir.Bu sıcak su sayesinde likit

olan LPG, regülatör içinde bulunan bir elektro manyetik valf aracılığı ile motora gaz olarak

gönderilir.

Diyafram LPG kalitesine göre 100.000 Km’ de bir değiştirilmelidir.

Genellikle elektromıknatıslanma noktasının ara açıklığı 1 mm’ yi geçmemelidir.Bir

buharlaştırıcı içerisinde; ilk hazne yayığı, ilk hazne çemberi, diyafram su bağlantısı, selenoid

valf, görevini tamamlamış su çıkışı, gaz girişi, alçak basınç diyaframı, alçak basınç haznesi,

alçak basınç bölgesi, alçak basınç valfi, gaz çıkışı bulunur.(Şekil 10)

( şekil bul )

Şekil 10 : Regülatör örnekleri


GAZ AYAR VANASI

Motorun 3500 d/d ve üstündeki devirlerde ihtiyacı olan LPG’ yi sağlamak amacı ile

ayar vanasının tabandan yüksekliğini ayarlayan düz ve çatal bir aparattır.Tabandan

yükseldikçe gaz akışı artar, tabana yaklaştıkça azalır.Motorun ihtiyacı olan gaz miktarı

bulunduğunda ayar vidası sabitlenir.Dolayısıyla motora en ideal gaz akışı sağlanmış olur.

Vanaların düz, çatallı, çok çatallı tipleri mevcuttur.

LPG regülatöründen motora giden örgülü hortum arasına monte edilir.

Motorların karbüratör girişlerine göre seçilir.

Genellikle alüminyum veya pirinç malzemeden yapılırlar.

ÇELİK ZIRHLI GAZ BORUSU VE SICAK SU BASINCINA DAYANIKLI

PLASTİK SU BORUSU

Örgülü/zırhlı gaz borusu.Regülatör ile motor arasındaki LPG transferini sağlar.İç

haddeden geçirilmiş siyah ve nitrik karışımından yapılmış lastik olup dışı çinko kaplı veya

çelik örgülüdür.Bu hortum hidrokarbon geçirimlerine ve yağlı malzemelere karşı dayanıklı

olmalıdır.Borunun kırılma gücü cm’ de 67 kg olup % 350 oranında uzayabilme kapasitesine

sahip olmalıdır.Öte yandan 20o’ den başlamak üzere 90o’ ya kadar dayanma gücü

sözkonusudur.45 bara kadar patlamaya direnç göstermelidir.

Sıcak su basıncına dayanıklı plastik su borusu: Sıcak su motor suyunu regülatörde

sirküle ettirmek üzere kullanılan kauçuk lastik malzemeden yapılmıştır.20-90oC ısıya

dayanıklı asgari 30 bar basıncına mukavim esnek bir malzemeden olmalıdır.Regülatörde

görevini tamamlamış sıcak su, motor dönüş suyuna tekrar bağlanarak devr-i daim

sağlanmalıdır.Kelepçeler vasıtasıyla sızdırmazlık önlenmelidir.

Montajı:

Genellikle 12-16 mm kalınlığında, basınca ve dış etkenlere karşı dayanıklı olan

örgülü, hortum regülatörün gaz çıkışına bir kelepçe ile monte edildikten sonra karbüratörün en

yakın noktasına 3500 d/d’ lık el ayar vanası bir kelepçe yardımı ile monte edilir.El ayar

vanasının diğer ucuna örgülü hortum ilave edilerek boşta kalan hortum ucu miksere

kelepçelenir.Hortumun kırılmamasına dikkat edilmelidir.


MİKSER VE MONTAJI

Motora, LPG ve hava karışımını homojen bir şekilde gönderen aygıttır.Mikserin

görevi çalışan motora, her çalışma konumunda emilen hava miktarı ile orantılı olarak gaz

vermeyi sağlamaktır.Karışıma ister aracın karbüratörün ventil borusu kullanılarak ister

mikserin kendisinde ventil borusu oluşturarak sağlanır.

Karbüratörlü araçlarda en sağlıklı ve en verimli mikser montajı noktası karbüratörün

en üst noktasıdır.

Çok çeşitli karbüratörler olduğundan aynı şekilde mikserlerde çeşitli olacaktır.

Otomobil teknolojisindeki teknik gelişmeler sonucu üretilen yeni motor ve karbüratör

tiplerine uygun olarak kullanılan karıştırıcılarda sürekli yeniden tasarlanmaktadır.

Uygulamada değişik araçlar için farklı karıştırıcılar kullanılmaktadır.Bunları gruplandırmak

gerekirse;

1) Birinci grupta;

a) Aracın “Venturi” yönüne ters monte edilen karıştırıcılar,

b) Orijinal “Venturi” hortumuna akış yönünde montaj yapılan plaka

karıştırıcılar.

2) İkinci grupta;

a) Karışık sistemler “Faturalı veya yuvalı” karbüratörü delen hortum bulunur.

b) Çatallı sistemler; Karbüratörü delmeden içine koyulan hortum bulunur.

SET ÜSTÜ PLAKA BİÇİMLİ KARIŞTIRICILAR

Bunlar karbüratörün üstünde bulundurulan karıştırıcılardır.Montaj sırasında zorlukları

vardır; hava filtresi kabı veya karbüratör hortum bağlantısını çıkartmak ve karıştırıcıya

karbüratör üzerine yerleştirmek yeterli olacaktır

Karıştırıcı, karbüratöre vidalanabilir veya yay ile tutturulabilir.Gerekli olan montaj

için uygun pozisyonu belirlemek ve hava filtresi gövdesine delik açmak ve LPG geçirmek

yeterlidir.(Şekil 11)


(mmo kitap sayfa 54 şekil 43)

Şekil 11 : Set üstü plaka biçimli karıştırıcılar

PLAKA ALTI KARIŞTIRICILAR

İki parçası ayrılabilen karbüratör ve kelebek valf arasına yerleştirilen ince

karıştırıcılardır.Karbüratör giriş üst kısmına, karbüratör havalandırma çıkışı hortumları ile tam

hizada monte edilirler.Montajları uzun sürmesine rağmen, bu tip karıştırıcıların bazı

avantajları vardır.

• Hava ile benzinin daha iyi karışmasını sağlarlar,

• Karbonmonoksit gibi zararlı gazların atımı belirgin şekilde azaltılır,

• Hava beslemesini kesen, tıkayan tüp altına monte edildiğinden benzin kullanımını

ufak miktarda etkiler.

Karıştırıcıyı monte etmek için karbüratörün parçalarını sökmeden önce tüm hareketli

parçalarını dikkatle incelemek gereklidir.Tüm karıştırıcılarda montaj sonrası karbüratörün

orijinal özelliklerini korumak için çubuk, vida ve tutucular bulunur bunlar ve orijinal

parçaların yerine kullanılır.

Bir seri conta karıştırıcı ile birlikte temin edilir ve montaj sonrası hava sızdırmazlığını

sağlaması gerekir.(Şekil 12)


(mmo kitap sayfa 54 şekil 44)

Şekil 12 : Plaka altı karıştırıcılar

KARIŞIK SİSTEMLER

Eğer doğru uygulanırsa bu çözüm iyi sonuçlar verir.Fakat bazı sorunları da vardır.Her

tür karbüratör için geçerli değildir, zaman ve uzmanlık gerektirir ve doğru monte edilmezse

karbüratörde ciddi hasarlara neden olur.

Deliğin bulundurulacağı yer, bağlantıyı bulabilecek şekilde olmalıdır.Gaz girişi

bağlantısının üst kısmı havalandırma hortumunun dar kısmının altında olmalıdır.Bu pozisyon

genellikle karbüratör tıkama hortumunun ucu ile aynı hizadadır.

ÇATAL SİSTEM

Karışık sisteme kıyasla daha kolay bir çözümdür ve neredeyse tüm karbüratörlere

uygulanabilir.

Bu metodu uygulamak için başlangıç kelebek valflerin yeniden şekillendirilmesi

gerekir, yoksa sistem çalışmaz.

Çatalın uçlarının (venturi) havalandırma hortumunun dar kısmına girmesine özen

göstermelidir.Gaz hortumları hava filtresi, filtre elemanından değil, filtre koruma-

kaplamasından geçmelidir.


En iyi gaz ve hava karışımını sağlamak için mikser ölçüsü; karbüratörün üç

bölümünden biri olan orta bölümdeki açıklık ölçüsü, mikserin içi genişlik ölçüsüne eşit

olandır.

Farklı imalatçılar değişik yapılardaki uygun sistemleri piyasaya sunmaktadırlar.

Soğutma suyu ısıtmalı buharlaştırma basınç regülatörü bütün tiplerde çok benzerdir.Gaz ve

hava karışımının sağlanması için farklı prensipler kullanılmaktadır.Genellikle hava filtresi

içine daha doğrusu karbüratörden önce bir gaz karıştırıcısı yerleştirilmektedir.

Enjeksiyonlu tiplerde ise mikser, hava emme manifoldunun ön kısmına konur.

Mikserin tipi, akışı hızlandırmak için dışarıdan içeriye doğru dönük ve huni biçiminde

olmalıdır.

Mikserin karbüratör üzerinde montajı esnasında mümkün mertebe oksijen kaçaklarını

önlemek amacı ile bir conta ile monte edilmelidir.Montajda oksijen ve gaz akışı hesaplanmış

mikserler kullanılmalıdır.

Enjeksiyonlu araçlarda mikser, emme manifoldu ağzına geçeceğinden emme

manifoldunun girişine sızdırmasız bir şekilde monte edilmelidir.

Bir mikserde en önemli unsur ideal bir akışkanlık sağlanması, oksijen kaçaklarına

dikkat edilerek en aza indirgenmesidir.Mikser ile karbüratör arasında oksijen kaçağı

sözkonusu ise motor rölantisi dengesiz çalışacağından randıman düşer.

LPG BAKIR BORUSU

LPG bakır borusunun temel görevi tanktaki gazı LPG valfine, LPG valfinden de

regülatöre aktarmaktır.Bu bakır boru mutlaka 45 bar basıncına dayanıklı olmalıdır.Tankın

üzerindeki multivalften çıkan basınca dayanıklı olmalıdır.Tankın üzerindeki multivalften

çıkan basınca dayanıklı bakır boru, egzosttan asgari 25 cm uzaklıkta veya egzostun karşı

tarafından, arcın en alt kanallarından her 80 cm’de bir tutma mandalları ile tutturularak

geçirilmeli, aracın altının yere sürtmesi halinde, bakır boruların zarar görmeyeceği bir

noktadan regülatöre ulaştırılmalıdır.Bir ucu tank üzerindeki multivalfe diğer ucu da ağızlara

havşa açılarak sızdırmaz bir şekilde gaz valfine monte edilmelidir.

YAKIT SEÇME ANAHTARI VE MONTAJI

Görevi :

Şoför mahalline monte edilen benzin veya LPG ile çalışma ve bekleme seçenekleri

bulunan bir anahtardır.

1) Aracın benzinden LPG’ ye veya LPG’ den benzine geçişini sağlar.


2) LPG tankında bulunan gaz seviyesini gösterir.

3) Gerektiğinde benzin veya gaz valfinin kapalı konumda kalmasını sağlar.

Montajı :

Mutlaka şoförün görebileceği torpido üzerinde bir noktaya monte edilmelidir.Gaz

valfi, benzin valfi, regülatör ve multivalf üzerindeki elektrik yüklü bağlantı kabloları, seçici

anahtardaki bulunan bölümlere göre ilgili devrelere bağlanır.

Bu konut devreleri, seçici anahtara gelmeden evel 4/5 amperlik sigorta üzerinden

geçer.Seçici anahtar üzerinde bulunan ışıklı lambaların göstermemesi durumunda sigorta atık

demektir.Seçici anahtar üzerindeki gaz seviyesi full gözüktüğünde multivalfle temassızlık

durumundadır.Yine multivalf üzerindeki gösterge bir yere sürterek takılı kalmıştır.

Düzeltilmesi gerekmektedir.

Seçici anahtarların jikleli, yarı elektronik ve tam elektronik olmak üzere çeşitleri

vardır.Bunlara ait devre şemaları kendi kit kutusu içinde bulunur.

“Benzin-LPG ve Bekleme” konumlarını içeren üç pozisyonlu bir anahtar ile bunların

led lambaları ve aracın bagajındaki yakıt seviyesini gösteren ışıklı göstergeye sahiptir.Bu

elektronik anahtarın içerisinde yer alan bir devre, motorun ihtiyacı olan gaz miktarını

ayarlamak üzere Buharlaştırıcı-Regülatör üzerindeki elektro valfe komut göndermeyi

sağlamaktadır.Bu devre motor devrini aracın endüksiyon bobininden aldığı sinyale göre

algılayıp elektro valfe komut göndermektedir.

Yakıt seçici anahtar benzin konumunda iken göstergenin kırmızı led lambası yanmakta

ve benzin elektro valfi açık, LPG elektro valfi kapalı durumda olmaktadır.

Yakıt seçici anahtar LPG konumunda ise göstergenin yeşil led lambası yanmakta ve

LPG elektro valfi açık, benzin elektro valfi kapalı durumda olmaktadır.

Elektronik yakıt seçici anahtarda benzin ve LPG seçenekleri arasında bir bekleme

konumu olup, bu bekleme konumu benzinden LPG’ ye geçerken kullanılmaktadır.Bekleme

konumunda hem benzin hem de LPG elektro valfi kapalı olmaktadır.Böylece her iki valfe

kapalı pozisyonda iken aracın karbüratöründeki benzinin bitirilmesi sağlanmakta ve araç stop

ederken anahtar LPG konumuna alınarak motor LPG ile çalıştırılmaktadır.

Elektronik yakıt seçici anahtarın düğer önemli bir görevi de, kontak anahtarı açıkken

motor 5 saniye içerisinde çalışmaz ise otomatik olarak LPG valflerinin kapanmasını

sağlamaktır.

Anahtar üzerinde, LPG tankındaki yakıt seviyesini gösteren 5 adet led lamba

mevcuttur.Bir tanesi kırmızı, dört tanesi yeşil olan bu ledlerin yanma sıralarına göre anlamları

şöyledir.


Kırmızı ışık : Tankta 5 litre gaz var.(Rezervde kalan yakıtı gösterir.)

1.Yeşil ışık : Tankta 15 litre gaz var.(1/4 depo seviyesini gösterir.)




(sayfa 100 şekil-52)

Şekil 13 : Elektronik kontrol ünitesi

Lpg ile kullanım : Seçici anahtar, G konumuna getirilir.Kontak açılır.Bu sırada; seçici

anahtarın yanındaki dört adet gaz seviyesini gösteren led, yeşil olarak yanar.Kontak, MARŞ

konumuna getirilerek motor çalıştırılır.Motor çalıştırılmadığında 5-6 saniye sonra yeşil led

söner.

Benzin ile kullanım : Seçici anahtar, B konumuna getirilir.Kontak açılır.Sarı ledler ile

birlikte yanındaki kırmızı led de yanacaktır.Kontak, MARŞ konumuna getirilerek motor

çalıştırılır.

Yakıt değiştirme : Yakıt cinsini değiştirme işlemi, mutlaka motor çalışır durumda

yapılmalıdır.

Gazdan benzine geçme : Gaz ile çalışırken, seçici anahtarın B konumuna getirilmesi

benzin ile çalışmayı sağlamak için yeterlidir.

Benzinden gaza geçme : Benzinden gaza geçişte, karbüratör şamandra kabındaki

benzinin bitirilmesi için, seçici anahtar B konumundan, orta konuma getirilir.Bu konumda;

benzin azalıp motor devrinin düşmeye başladığı an, seçici anahtar , G konumuna getirilir.Aksi

halde, motora çok fazla zengin karışım gideceğinden stop eder.

Ayrıca, bu işlem rölanti devrinde yapıldığında yine motor stop edebilir.


ARAÇ VE SİSTEM KONTROLU, PERİYODİK BAKIMLAR, ARIZACILIK VE

GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

DÖNÜŞÜM ÖNCESİ ARAÇ KONTROLÜ

Dönüşüm yapmadan önce aracın bakımlarının yapılmış ve ayarlarının iyi olması

gerekmektedir.

1-Ateşleme sisteminde yapılacak kontroller :

• Ateşleme sisteminde yapılacak kontrollerin başında bujilerin tırnak (elektrot)

aralığı kontrolü gelir.

Tırnak aralığının uygun değerde olmaması durumunda motorda yanma yeterince

olmayacağından araç hem aşırı derecede yakıt sarf edecek hem de çekişten

düşecektir.

• Ateşleme sisteminde yapılacak kontrollerden bir diğeri ise distribütör içerisinde

bulunan platinlerin kontak aralığı kontrolüdür.

Platin kontaklarının aralığı Şekil 14’ te olduğu gibi uygun değerde

olmalıdır.Aralığın anormal olması durumunda ateşleme sisteminde düzensiz

ateşleme olacaktır.Bu sonuca bağlı olarak ta motorun çekişten düşmesi ve aşırı

yakıt sarfiyatı meydana gelecektir.

• Ateşleme sisteminde yapılacak bir diğer ayar ve kontrol ise aracın avans

kontrolüdür.

Avans tabancasından 800-850 d/d (RPM) 10 derece

3000-3500 d/d (RPM) 27 derece olmalıdır.

Avansın öngörülen değerde olmaması (düşük olması) durumunda :

• Bujiler zamansız ateşleme yapacak, bu durum motorun teklemesine veya çekişten

düşmesine neden olacaktır.

Avansın öngörülen değerlerde olmaması (yüksek olması) durumunda :

• Motorun yanma odaları iç yüzeylerinde, silindirlerde, subap tablalarında ve

yuvalarında aşınma, hatta söz edilen metal bölgelerde erime meydana gelecektir.

Ayrıca yolda LPG ile giderken motor subabları normal, benzinle giderken ise sesli

çalışacaktır.Avansın düzgün bir şekilde ayarlandığı pratik olarak araç durduğu yerde araca

patinaj çektirilerek anlaşılır.Bu durumda motor stop etmemelidir.


2-Yakıt sisteminde yapılacak kontroller :

Yakıt sisteminde yapılacak kontrollerin başında karbüratör temizliği ve ayarı gelir.

Montajdan önce karbüratördeki devreler ve gözenekler çok iyi bir şekilde temizlenmelidir.

Daha sonra buna bağlı olarak araç benzinle çalışırken karbüratör ayarı yapılmalıdır.

Bu temizliğin ve ayarın gerektiği gibi yapılmaması durumunda;

Motorun ihtiyaç duyduğu yakıt, gerek benzin ve gerekse gaz pozisyonunda yeteri

miktarda motora gidemeyeceğinden motorun düzensiz ve tekleyerek çalışmasına neden

olacaktır.

Yakıt sisteminde yapılacak bir diğer kontrol ise hava filtresinin kontrolü veya

değişimidir.Hava filtresinin temizliğine ve zamanında değişimine uyulmazsa;

Motor gerek benzin ve gerekse gaz pozisyonunda sağlıklı çalışamayacak, gereğinden

fazla yakıt harcayacaktır.

DÖNÜŞÜM SONRASI SİSTEMİN KONTROLÜ

• Sistem monte edildikten sonra montajında kullanılan tüm kelepçeler tekrar kontrol

edilmelidir.

• Çok az miktarda (takriben 10 litre) LPG tanka doldurularak köpükle veya gaz

sızdırmazlık aleti veya sabunlu su ile; depo üzerindeki gaz giriş ve çıkış

rekorlarında, LPG Selenoid valfi bağlantılarında, dolum ağzı ve bağlantılarında

kaçak ve sızıntı olup olmadığının testi yapılmalıdır.

• Dolum tabancası çekildiği anda üzerindeki çekvalfin dolum işlemini doğru yapıp

yapmadığı kontrol edilmelidir.

• Tank üzerine monte edilen multivalfin gaz geçirgenliği kontrol edilmelidir.Sızıntı

var ise; basıncın atmosferik basınca düşmesi için tank içindeki LPG

boşaltılmalıdır.Bu sistem açık havada ve ateş vb. kaynaklardan uzak, izoleli bir

ortamda yapılmalıdır.

• Basınç azaltıcısına kadar LPG besleme hortumunun bağlantıları kontrol

edilmelidir.

• Tank LPG ile doldurulup, kapasitesinin %80’ inde dolumun durup durmadığı

kontrol edilmelidir.LPG dolumunda otomobil düz bir zemin üzerinde olmalıdır.

• LPG deposunun 30o’ lik açı ile bağlandığı kontrol edilmelidir.

• Depo taşıyıcısını bağlayan civataların torkunda sıkılmasının kontrolü yapılmalıdır.


• Jikle kolu çekilerek mikserinin jikle kelebeğine temas edip etmediğinin kontrol

edilmesi gerekmektedir.

• Kontak açılarak LPG kontrol ünitesinin valflere kumanda edip etmediğinin ve

benzin konumunda kırmızı, LPG konumunda yeşil yanıp yanmadığının kontrol

edilmesi gerekmektedir.

PERİYODİK BAKIMLAR

1)Her 10.000 kilometrede elektrik tesisatı kontrol edilecek, bağlantılarda oksitlenme

olup olmadığına bakılacaktır.

2)Her 10.000 kilometrede buharlaştırıcı-regülatörde biriken kostik ve yabancı

maddeler drain tapası açılarak boşaltılacaktır.

3)Her 10.000 kilometrede LPG elektrovalfindeki filtre tamizlenecektir.

4)Her 10.000 kilometrede elektrovalflerin ve buharlaştırıcı-regületörün tamir takımları

değiştirilecektir.

5)Ana hortum ve bağlantı bileşenlerinin durumu kontrol edilmelidir.

6)Basınç düşürücünün birinci ve ikinci kademe basıncı kontrol edilmelidir.

7)Diyafram üzerindeki basıncı karşılayan deliktekinin birikip birikmediği kontrol

edilmelidir.

İLAVE YÜKLER

Cinsi Yeri Ağırlığı

LPG tankı Arka Bagaj 30 kg

Tank bağlantı seti Arka Bagaj 3 kg

1-Bagaj Toplamı 33 kg

2-Bakır Boru Araç altından 3 kg

Selenoid vanalar Motor Bölmesi 0,5 kg

Buharlaştırıcı Motor Bölmesi 1,5 kg

Mikser Motor Bölmesi 0,2 kg

Hortumlar Motor Bölmesi 0,8 kg

3-Motor Toplamı 3 kg

4-LPG (Tam dolu) 26 kg

GENEL TOPLAM 65 kg


MUHTEMEL ARIZALAR VE SEBEPLERİ

1-Motor, her iki yakıtla da çalışmıyor:

a) Gaz ve benzin elektrovalflerinin çalışıp çalışmadığını kontrol et.

b) Elektrik devresindeki sigortayı, voltajın 12 V olup olmadığını ve topraklama kablo

bağlantılarını kontrol et.

2-Motor gazda çalışıyor, benzinde çalışmıyor:

a) Gaz elektrovalfinin kapalı, benzin elektrovalfinin açık olduğunu kontrol et.

b) Elektrik bağlantılarını ve kabloları kontrol et.

c) Herhangi bir pisliğin benzin valfini engelleyip engellemediğini kontrol et.

d) Benzin pompasının düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol et.

e) Karbüratörü, memeleri ve şamandıra devresini kontrol et.

3-Motor benzinde çalışıyor, gazda çalışmıyor:

a) LPG tankındaki multivalf çıkışındaki vananın açık olup olmadığını kontrol et.

b) LPG hortum ve borularında bir tıkanma olup olmadığını kontrol et.

c) Benzin elektrovalfinin kapalı, LPG elektrovalfinin açık olup olmadığını kontrol et.

d) Arabanın kontağını açarak, miksere gaz gelip gelmediğini kontrol et.

e) Eğer motor daha önce gazla normal çalışmışsa, gaz valfinde bir tıkanma olup

olmadığını kontrol et.Pislik varsa temizle.

4-Motor gazda çalışırken rölanti düzensiz:

a) Karbüratör hava ayarını yeniden yap.Bu ayarı yaparken benzinle çalışmayı

etkilemeyecek şekilde olmasına dikkat et.

b) LPG regülatör-buharlaştırıcısı üzerindeki tırtıllı vida marifetiyle rölanti ayarını

yap.

c) Bütün kontrolları 3. maddeden itibaren yap.

5-Motor rölantide normal çalışıyor fakat gaz yemiyor:

a) Regülatör-buharlaştırıcı cihazdan miksere giden LPG hortumlarının hasarlı veya

ezik olup olmadığını kontrol et.

b) Hava-Gaz karışımını kontrol et, gerekirse hava girişini kıs.


6-Motor tam gücüne ulaşmıyor:

a) 5. maddeden itibaren kontrolleri yeniden yap.

b) Regülatör-buharlaştırıcı sıcak su hortumları giriş-çıkışlarını, motorun termostatını

ve devrede hava olup olmadığını kontrol et.

7-Gaz tüketimi fazla:

a) Hava filtresini temizle, gerekirse değiştir.

b) Rölanti ve tam güç ayarlarını kontrol et.

c) Ateşleme avansını kontrol et.Ateşleme avansı benzinli çalışmaya göre biraz daha

yüksek olmalıdır.

GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

1)LPG doğru kullanıldığında güvenli bir hidrokarbon yakıtıdır.Aracınızda, güvenli

çalışmayı sağlamak için aşağıdaki önlemlerin alınması tavsiye edilir.Sıvı denge göstergesi

boşaltma subabı kapının yakınındaki yakıt dolum valfine bitişik olarak monte edilmiştir.

2)Dolum esnasında açıldığında, sabit sıvı LPG akışını yayılırken maximum (%80)

yakıt derecesine ulaşıldığında işaret eder.

LPG’ nin sabit denge valfini herhangi bir sebepten dolayı değiştirmek için

zorlamayınız.LPG’ nin ani hareketi bir zarara yol açabilir.

3)Renksiz kokusuz olduğu için LPG’ ye etil mersaptan eklenmiştir.Bu sayede az

miktarda sızntı ortaya çıktığında bile tanınması kolaylaşır.Güçlü bir LPG kokusu, motorun

çalışması ve stop edilmesi esnasında duyulabilir, bu normaldir.

4)Sürekli bir LPG kokusu, herhangi bir sızıntıyı işaret eder.Bu durumda araç

teknisyenler tarafından kontrol edilmelidir.

5)Aracınızı herhangi bir ateşe yakın olarak park etmeyiniz.LPG buharı, benzin buharı

gibi havadan daha ağırdır, herhangi bir kaçak olduğunda LPG düşük alana yönelecektir.Bu

yüzden aracınızı kanalizasyon, çukur alanlar ya da buna benzer alanlara park etmeyiniz.

6)Eğer aracınız kuşatılmış bir alanda ise, gerekli havalandırma sisteminin

bulundurulması tavsiye edilir.Ayrıca yakıt kaçaklarını yakalamak için “koklama yolu” ile

alarm sistemi de gereklidir.

7)Eğer aracınız uzun süre garajda kalacaksa, servis yakıt tankında bulunan valf kapalı

tutulmalıdır.

8)Eğer aracınız örtülmüşse, rölyef valfinin güvenliğini sağlamak için LPG yakıt

sistemi parçalarının örtülmediğinden emin olunuz.


9)Otomobillerin LPG ile çalıştığını belirten çıkarmalar aracın, ön ve arka camına

yapıştırılmalıdır.

10)LPG tankı her 10 yılda bir değiştirilmelidir.

11)Dolum ağzı ülke genelinde standart olmalıdır.

12)LPG dönüşümünden sonra, 45 bar’da kaçak testi yapılmalıdır.

13)LPG deposu, 45 bar’da test edilmiş ve sertifikalı olmalıdır.

14)LPG deposu, dolu konumda %20’si gaz, %80’i sıvı olmalıdır.

15)Depo bağlantı yerinde, gaz kapanı olmalıdır.

16)Dönüşüm parçalarının tamamı, ECER-67 standardına uygun olmalıdır.

17)Ateş alma sınırları:

%2-9 olan LPG-yakıt karışımı, %5-16 olan benzindeki yakıt karışımı ile kıyaslan-

dığında daha düşüktür.Gaz yoğunluğu ateşlemeden önce bu sınırlar arasında olmalıdır.

18)Ateşleme ısısı:

Ateşleme sıcaklığı, benzinle kıyasla LPG için 500oC’dir. Ateşleme ısısının yüksek

veya yakıt karışımının düşük olmasından dolayı, benzine nazaran LPG gaz kaçağından,

yangın tehlikesi daha azdır.

19)Yakıt kaçağı oluştuğunda, sigaralar söndürülmelidir.Motor, tüm elektrik aksamları,

farlar ve diğer ateşleme kaynakları söndürülmelidir.

20)Ufak çaplı kaçaklar oldukça, çabuk kontrol altına alınabilir.Büyük çaplı kaçak,

çabukça kontrol altına alınmaz ise, itfaiye ve polise haber verilmelidir.

21)Alan boşaltılmalı, herkes en az 200 metre uzaklaştırılmalıdır.

22)Ufak çaplı kaçaktan sonra, yakıt izlerini temizlemek üzere alanı havalandırılmalı.

23)Çukur ve kanal gibi meyilli arazilerde, LPG gazının kabarcıkları dökülmüş olabilir.

24)LPG sızıntısıyla cildinizi temas ettirmeyin.Soğutucu bir yapıya sahip olan LPG,

soğuk yanıklarına sebebiyet verebilir.

25)Araçlarda ısıtma amaçlı açık alevli ısıtıcılar kesinlikle kullanılmamalıdır.

26)LPG kullanan araçlar kapalı otoparka ve yeraltı otoparklarına park edilmemelidir.

LPG İLE ÇALIŞMALARDA İLK YARDIM

LPG zayıf zehirli bir maddedir.Sıvı LPG’nin hızla buharlaşması nedeni ile kısa

zamanda havaya fazla miktarda LPG buharı karışır.Bunun sonucunda havadaki oksijen

konsantrasyonu düşer ve boğulma tehlikesi ortaya çıkar.

Genel ilk yardım kurallarına ek olarak, LPG kazalarında şu önlemler alınmalıdır.


Dikkat (!) LPG satan, depolayan ya da nakleden kuruluşlarda mutlaka bir kaza planı

olmalı ve bu planın bir kopyası kolayca görülebilecek bir yere asılmalıdır.

1-Sıvı LPG’nin Cilde Teması Halinde Şu Belirtiler Görülür:

Birinci Derece : Deri kızarır.

İkinci Derece : Deri kızarır ve su toplar.

Üçüncü Derece : Deri yanık halinde siyahlaşır, donma halinde beyazdır.

2-Solunum:

Fazla miktarda LPG solunduğunda oksijen eksikliğine bağlı olarak boğulma tehlikesi

ortaya çıkar.Bu durumda:

-Hasta tehlikeli bölgeden derhal uzaklaştırılmalı ve mümkün olduğu kadar çabuk açık

havaya çıkarılmalıdır.Bu gibi durumda önce kendi güvenliğimizi düşünmeliyiz.Yangın ve

patlama riskini ihmal etmemeliyiz.

-Kazalı rahat bir konumda yatırılmalı ve giysileri gevşetilmelidir.

-Kazalı tamamen hareketsiz olmalı, konuşmamalı ve ilk yardım kuruluşuna bile olsa

asla yürütülmemelidir.

-Kazalı bir doktor tarafından muayene edilmeli ve hastaneye sevk edilmelidir.

-Kazalıya oksijen verilmeli ve solunum durursa yetkili personel tarafından aktif veya

pasif yapay solunum yaptırılmalıdır.Solunumun durması halinde hasta açık havada yarı oturur

durumda iken en çok 3 litre pasif oksijen verilmelidir.

Dikkat (!) LPG akciğere girerse ciğerin doğal yağ tabakasını ortadan kaldırarak

oksijenin kana karışmasını önler.

3-Göz:

LPG’nin gözle teması halinde derhal aşağıdaki önlemler alınmalıdır;

-Gözü ve etrafını bol su ile yıkayın,

-Göz kapaklarını dikkatle aralayın,

-Gözü yaklaşık 15 dakika bol su ile yıkayın,

-Kazalıyı bir uzman hekime veya hastaneye sevk edin.Kornea tabakasının zarar görme

tehlikesi vardır.

4-Deri-Donma belirtileri:

Sıvı LPG’nin deriye teması halinde derhal aşağıdaki önlemler alınmalıdır.

-Deriyi tazyikli olmayan, yaklaşık 15oC sıcaklığında bol su ile 20 dk boyunca yıkayın.

-Kazalının LPG bulaşmış bütün giysilerini, çamaşırlarını ve ayakkabılarını vs. çıkartın.

Yangın ve patlama riskini unutmayın.


-Vücudun donmuş kısımlarını steril sargı ile sarın.Sargıyı cilde sürmeyin.

-Kazalıyı bir doktora veya hastaneye sevk edin.

5-Deri-Yanıklar:

Yanıklar olması halinde, deri en az 20 dakika su ile yıkanmalıdır.Temiz şebeke

suyunun bulunmadığı durumlarda bu işlemin birikinti su ile bile yapılması, hiçbir şey

yapılmamasından daha iyidir.

-Yaraya hiçbir şey sürmeyin.

-Birinci derecede yanıklarda yanığın yerine göre, ikinci derece yanıklarda vücudun %

10’u yanıktan etkilendi ise; üçüncü derece yanıklarda mutlaka bir doktora başvurun.

-Aşırı yanık halinde kazalıyı derhal hastaneye sevk edin.Bu sırada yanığı su ile

soğutmaya mümkün olduğu kadar devam edin.

-Yanık acımıyorsa bu genellikle yaranın derin olduğunu gösterir.(Üçüncü derece

yanık)Bu gibi hallerde hasta bir doktor tarafından muayene edilmelidir.


ARAÇLARDA LPG KULLANIMININ FAYDALARI

“1970’li yıllarda yaşanan petrol darboğazları ve özellikle 1990’lı yıllarda çevreye

karşı gelişen duyarlılık nedeniyle, birçok ülkede taşıt araçlarında kullanılan benzin ve motorin

gibi konvansiyonel fosil akaryakıtların yerine kullanılmak üzere Likit Petrol Gazı (LPG)

otomotiv sektöründe alternatif yakıt olarak kullanılmaya başlandı.

Günümüzde, dünya genelinde ve 30’dan fazla ülkede global olarak 6 milyon 500 bin

araç, yılda 20 milyon ton LPG tüketmektedir.Sadece 10 ülkede yaklaşık 38 bin LPG ikmal

istasyonu bulunmaktadır.Bu sektörün öncüsü konumundaki ülkelerden İtalya ve Hollanda’da

da özel ve ticari araçlarda LPG, 40 yılı aşkın bir süredir kullanılmaktadır.Japonya’da ise tüm

taksiler LPG ile çalışmaktadır.LPG’nin otogaz olarak kullanımı, sadece bu ülkelerle sınırlı

olmayıp Avusturya, Fransa, Belçika, İspanya’dan Japonya’ya, Güney Kore’ye Singapur’a,

Amerika’dan Kanada’ya Güney Afrika’ya ve Cezayir’e kadar LPG otogaz olarak

kullanılmaktadır.

Tüm dünyada otogaz ile benzin arasındaki fiyat farkı yüzde 50 ile yüzde 70 arasında

değişmektedir.Devletler, bu çevreci yakıtı desteklemek suretiyle çevre kirliliğinin önüne

geçmeyi planlamaktadır.Avrupa çevre beyannamesi de otogaza destek ve teşvik verilmesini

şart koşmaktadır.LPG’nin otogaz olarak otomotiv sektöründe kullanımının başlıca 3 faydası

vardır:

Teknik fayda: LPG kullanımı araçların motor yağının kullanım süresini uzatmasına,

motor gürültü seviyesini azaltmasına, ateşleme ve egzos sistemlerinin bakım maliyetlerini

düşürmesine yol açar.

Çevresel fayda: Temiz ve verimli yanma gerçekleştiği için, benzine göre yüzde 30

oranında ozon tabakasına daha az zarar verir.Tüm dünyada LPG’nin esas kabul sebebi bu

çevresel faydadır.

Ülkemizde otogaz LPG’sine 08.01.1999 tarihine kadar, ek fon konmuş durumdaydı.Ev

tüpü ve dökme gazda olmayan bu ek fon, kaçak ve tehlikeli dolumları beraberinde getirmiştir.

Ürüne farklı fiyat uygulaması, gaz sektöründe büyük kavgaya yol açmıştır.08.01.1999 tarihi

itibariyle tüm LPG ürünlerine, fonun eşit ve çok daha düşük düzeyde uygulanması suretiyle

LPG sektöründeki kargaşaya son verilmiştir.Yine çevresel faydanın önemi gereği İngiltere

Kraliçesi’de Kraliyet araç filosunu LPG’ye dönüştürmüştür.

Ekonomik fayda: Otogaz LPG’sinin 1 litresi, benzinin 1 litresine oranla yüzde 50-60

oranında daha ucuzdur.Ülkemizde LPG’nin araçlarda kullanım yaygınlığı bu ekonomik

sebepten ötürü öncelikle ticari araçlarda başlamıştır.Günümüzde firma araçları da araç

filolarının yakıt masraflarında ekonomi yapmak amacıyla şirket araçlarını LPG’ye


dönüştürmekte, böylece önemli tasarruf sağlamaktadırlar.Bu yaratılan kaynak ise şirketlerin

yatırım hedeflerine, üretim kapasitelerini arttırma amaçlarına hizmet etmek suretiyle,

ekonomimize artı bir değer olarak dönmektedir.LPG tankı özel alaşımdan imal edilip 4 mm

kalınlığında olması itibari ile benzin deposundan çok daha fazla güvenilir olup, benzin

deposunun herhangi bir patlama anında yanma süresi 3 dakika iken bu süre LPG tankında 9

dakikadır ki; bu da araçta tahliye imkanının LPG’de çok daha kolay olduğunu gösterir.Yine

bu özel LPG tankında yer alan herhangi bir tehlike anında gaz akışını kesen “multivalf

sistemi” ile yüzde 100 bir güvenlik sunulur.

Türkiye’de karbüratörlü araçlar olduğu kadar, tek ya da çok noktalı enjeksiyonlu

araçları da dönüştürecek teknoloji vardır.Dönüştürülen araçların yüzde 95’i karbüratörlü olup,

düşük ve orta sınıf olarak tabir edilen grubu oluşturmaktadır.

Avrupa’da 2001 yılından itibaren karbüratörlü araçlar trafikten men edilecektir ve bu

araçlar, ancak otogaza geçerek trafiğe çıkabilecektir.Bu yüzden tüm Avrupa ülkelerinde

araçların otogaza geçirilmesi için teşvikler verilmektedir.Olayın çevresel boyutu en az

ekonomik boyutu kadar önemlidir.

Aksel GOLDENBERG

DEM-AL Otogaz Sanayi ve Ticaret Şirketi Genel Müdürü


ARAÇLARDA LPG KULLANIMININ TEŞVİKİ

Ülke genelinde LPG’ye dönüşüm konusu değerlendirilirken LPG üretimi ve tüketimi

arasındaki denge belirlenmeli ve fayda-maliyet analizi yapılmalıdır.Buna göre dönüşümü

yapılması hedeflenen taşıt sayısı belirlenmeli ve bu hedeflerin sağlanması için gerekli yasal

düzenlemeler yapılmalıdır.

Türkiye’de tüm otomobiller için geçerli olan “Egzos gazları emisyonu” standartları

bulunmaktadır(Bu standartlar yeni trafiğe çıkacak araçlar için geçerli emisyon sınır

değerlerini tanımlamaktadır). LPG’ye dönüştürülecek araçların da emisyon standartlarını

karşılaması gerekliliği söz konusudur.Bu nedenle dönüşüm yapılırken özellikle ikinci nesil

sistemler üzerinde durulmalıdır.Ayrıca doğalgazın da alternatif yakıt olarak otomobillerde

kullanımı konusu uygulamaya konulmalıdır.

Dönüşüm sisteminin başarısı; taşıtın mevcut performansı korumasına, sistemin bakım-

ayar sürelerinin mevcut durumdan daha uzun olmamasına ve bunların yanı sıra yakıt maliyet

açısından kullanıcıya avantaj sağlamasına bağlıdır.LPG fiyatlarının benzine göre daha düşük

düzeyde olması, dönüşüm sisteminin getirdiği ek maliyetlere rağmen, genelde ekonomik

yönden bir avantaj sağlıyor.Ancak LPG üretimi kısıtlı olduğu için, tüketimin sınırlandırılması

amacıyla bazı önlemlerin uygulanmasına gerek duyulmaktadır.Halen yaygın olarak LPG’nin

taşıtlarda yakıt olarak kullanıldığı bazı ülkelerde (Örneğin Hollanda) LPG üzerinde istihsal

vergi bulunmamakta, ancak LPG kullanan taşıtlardan ek vergi alınmaktadır.Diğer taraftan

bazı ülkelerde de (Örneğin İtalya) LPG kullanan taşıtlara ek vergi uygulanmamakta, ancak

LPG üzerindeki istihsal vergisi ile fiyat dengelemesi yapılmaktadır.Her iki uygulamada da

dönüşümün ekonomik yönden avantaj sağlayabilmesi, taşıtın yılda yaklaşık 20 bin km kadar

yol yapması ile mümkün olabilmektedir.

Benzin motorlu taşıtlarda LPG kullanımının ekonomiklik dışında getireceği en önemli

fayda, egzos gazları emisyonunun genelde daha düşük seviyede kalmasıdır.LPG dönüşüm

sisteminde kullanılan yaklaşıma bağlı olarak, taşıtın sağlayacağı emisyon standartları da farklı

olmaktadır.Ancak LPG yakıtı taşıtlarda, mevcut teknolojik olanaklarla Euro’93 emisyon

sınırlarının altındaki değerlerin kolayca sağlanması mümkündür.LPG’nin bir diğer avantajı da

motorun fakir karışımla çalışmasına olanak tanımasıdır.Fakir karışımın getirdiği güç

azalmasını karşılayacak şekilde motor strok hacmi arttırılıp, sıkıştırma oranı da arttırıldığında

enerji bazında yakıt tüketimi düşerken emisyon değerleri de önemli ölçüde azalmaktadır.

Ancak CO ve HC emisyonlarının standartları sağlayabilmesi için, oksidasyon katalizörü

kullanmak gerekmektedir.


Sıvılaştırılmış petrol gazı üretimi oldukça kısıtlı olduğu için, otomotiv amaçlı olarak

tüketimi de yaygın değil.Avrupa ülkeleri içinde en yüksek oranda otomotiv amaçlı LPG

tüketimi, toplam benzin ve dizel yakıt tüketiminin yüzde 15.5’i Hollanda’dadır.Rafineri çıkış

maliyeti gerek benzinin gerekse dizel yakıtın altında olduğu için, üretim miktarının kısıtlı

olması nedeniyle, genellikle otomotiv amaçları için kullanımının sınırlandırılması gerekiyor.

Bazı ülkelerde bu sınırlandırma LPG’nin otomotiv amaçlı satış fiyatı yükseltilerek, bazı

ülkelerde ise LPG sistemi ile donatılmış taşıta ek vergi uygulanarak sağlanmaktadır.Bu

şekilde, LPG yakıta dönüşümün getirdiği ek maliyetinin geri kazanabileceği yıllık yakıt

tüketimi ortaya çıkmakta ve bu değerin altında seyahat eden taşıtlar için, dönüşüm ekonomik

olmamaktadır.Birçok ülkede bu sınır genellikle yıllık 20 bin km’nin üstünde tutularak özel

araçlar dönüşümünden caydırılırken, şehir içinde çalışan taksi ve minibüs gibi taşıtlar LPG

yakıta dönüştürülmeye özendiriliyor.

Teknik açıdan bakıldığında, mevcut bir benzinli taşıtın LPG ile çalışacak şekile

dönüştürülmesinin taşıt performansı, yakıt tüketimi gibi açılardan bir problem

doğurmayacağını söylemek mümkün.Emisyon açısından ise LPG uygulaması belli bir

avantaja sahiptir.Sistemin emniyetiyle ilgili problemler de gerekli standartlara uyulduğunda,

kolayca çözülebilecek niteliktedir.Ancak bu standartlara uygun projelendirme, imalat ve

uygulamanın emniyet açısından çok gerekli olduğu da açıktır.Taşıtlarda yaygın olarak LPG

kullanımının asıl problemi, kısıtlı olan LPG üretimine (veya arzına) denk tüketimi sağlayacak

bir fiyat politikasının belirlenmesi ve uygulanmasıdır.

Prof. Dr. Cem SORUŞBAY

İ.T.Ü. Makina Fakültesi Otomotiv A.B.D. Öğretim Üyesi


ARAÇLARDA KULLANILAN LPG’NİN PLANSIZ BÜYÜMESİ

Toplam 7 senede otogaz pazarında gelinen nokta, Türkiye’yi Avrupa’da 4. büyük

otogaz tüketen ülke yapmıştır.Çok hızlı ancak plansız büyüyen pazar koşullarında ve Türkiye

deki araç parkının teknolojik olarak yetersiz olması nedeniyle, LPG gerçek amacına uygun

olarak kullanılmamaktadır.Avrupa ülkelerinde, hükümetler tarafından oluşturulan çevre

politikalarıyla desteklenen ancak enerji politikalarıyla sınırlanan otogaz pazarının büyüklüğü

ve yapısı, pazara giren büyük firmaların çabaları ile belirli bir noktaya gelmiştir.Avrupa

ülkelerinde uygulanan çevre ve enerji politikaları incelenmeden ve LPG’nin neden ve nasıl

teşvik edildiği anlaşılmadan, otogaz pazarının sağlıklı bir yapıya ulaşması mümkün değildir.

Avrupa ülkeleri incelendiğinde ortaya çıkan politikalar, LPG’nin gerçek kullanım

amacına ulaşmak için otomobil üreticisi, kit üreticisi ve gaz sağlayıcısının bir araya gelmesi

gerektiğini göstermektedir.Bu üçgen tamamlandıktan sonra da, çevre ve enerji politikalarıyla

uzun süreli destek verilerek sektöre yatırım yapması sağlanmaktadır.İngiltere, Hollanad,

Fransa gibi gelişmiş ve LPG’nin neden ve nasıl kullanılması gerektiğini bilen ülkeler, uzun

süreli yakıt vergilendirme politikalarıyla LPG’nin teşviğine devam edileceğini

göstermektedirler.

Sonuç olarak, kullanıcılar LPG’yi kullanırken aynı zamanda çevreye daha az zarar

verdiğini bilmeli ve dünyanın geleceği için bir çaba harcandığının farkında olmalıdır.LPG

kullanımının “Temiz bir gelecek için” uygulanabilecek en kolay ve en ucuz yöntem olduğu,

gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de kabul edilmeli ve bu konuda gerekli uzun

çalışmalar yapılmalıdır.LPG kullanan kişiler, LPG kullandıklarını gurur duyarak açıkladıkları

zaman, otogaz pazarı gelmesi gereken noktaya ulaşmış olacaktır.

Rıdvan UÇAR

Aygaz A.Ş. Dökme Gaz Pazarlama Sorumlusu


LPG VE YANGIN GÜVENLİĞİ

Trafikte her gün onlarca insanın öldüğü, uzu sayılamayacak aralıklarla meydana gelen

depremlerde binlerce insanın can ve mal kaybına uğradığı, sel, yangın ve iş kazası gibi

olaylarla sık sık ölümlerin yaşandığı bir ülke olarak ne yazık ki güvenlik kavramına yabancı

bir görünüm arzetmekteyiz.Teknolojinin gelişmesi, iş dünyasının globalleşme sonucu uluslar

arası üretim standartlarına uyma zorunluluğu, çevresel risklerin artması vb. sebeplerle son

yıllarda genel anlamıyla güvenlik kavramına verilen önemin arttığı gözlemlesek de varılan

nokta istenilen düzeyde değildir.Kaderci bir toplum yapısına sahip olmamız, genel anlamda

güvenlik sorunlarıyla uğraşanlarda bile bir rehavete ve vurdum duymazlığa yol açmaktadır.Bu

açıdan ele alındığında LPG’nin endüstride, konutlarda ve taşıtlardaki giderek yaygınlaşan

kullanımı beraberinde başta yangın ve patlama olmak üzere önemli riskleri taşımaktadır.

Mevcut standart, yönetmelik ve tüzüklerde LPG’nin kullanımı ve alınması gereken önlemlere

ilişkin maddeler yer alsa da uygulamayı yapacak olan insan malzemesinin ülkemizdeki

niteliği yeni soru işaretleri oluşturmaktadır.Endüstride ya da ticari ve kişisel kullanımda

LPG’nin yaratacağı tehlikelere karşı önlem almadan ve aldırmadan önce insanların kişisel

yaşamlarındaki risklerin ortaya konulması ve güvenlik kavramının insanın sosyal yaşamında

ayrılmaz bir yere oturtulması gerekmektedir.

Özel yaşamdaki riskler ve güvenlik anlayışı

Eğitim düzeyi ne olursa olsun birçok insan oturduğu konutlarda önemli risklerle

birarada yaşamaktadır.Var olan riskler detaylı incelendiğinde, sıradan bir konutun yangın

yükünün, en ağır endüstriyel tesisin yangın yükünden çok daha fazla olduğunu ileri sürmek

abartılı olmaz.Şöyle ilk ağızdan sıralarsak evlerimizde; kolonya, aseton, boya, tiner, çakmak,

sigara, kibrit, mum, sinek ilaçları, sprey ve deodorantlar, LPG, doğalgaz, diğer sıvı yakıtlar,

ispirto, alkol, yemeklik yağlar, bacalar, sobalar, elektrikli cihazlar ve standart dışı elektrik

tesisatı can ve mal güvenliği açısından önemli riskleri taşıyan unsurlardır.Ve bizler de be

maddeleri tehlikelilik özelliklerine hiç dikkat etmeden gelişigüzel kullanmaktayız.İşte

endüstride ya da benzeri kullanım alanlarında önlem almaya gitmeden önce kişisel

yaşamımızdaki riskleri saptayıp önlemini almalı ve ona göre davranmalıyız ki iş hayatında

inandırıcı olabilelim.Bunun tek yolu da geniş kitleleri içeren bir eğitim programının

oluşturulmasıdır.

Serkan KÜÇÜK

Kimya Mühendisi/Kimya Mühendisleri Odası

LPG NEDİR

Documents

Transcript of LPG NEDİR