Dilimiz, adabiyyatrmu, incasanartmiz TЭFOККUR 〃 隆12013〃

l'luriqinin inlon hayotlndo toltt

irade Memmadova,E TM * Tafakkiir " Unive rsitetinin mii al limi,

pedaqoji elmlar namizadi, dosent

Agar siizler: musiqi dili,temrinler, musiqi xarakteri.

K,rroqenue cJroBa: r3bIK My3btKLt, My3blKzlJlbuul.i nxyc, norpe6uocrsr\'{y3r,rKe, My3brKalbHble }irpaxHeH LI-'I, rlpHpoaa My3bIKH.

Key words: language of music, enjoy the music, interest in music,

music exercises, the nature of music.

usiqi inceseneti insan hisslerinetasir etmek, onu dtigiindtirmek, xa-

五ci alonu dork ctlnOk kirni kcyflyyotloro rna―

likdir.ⅣIusiqi do bod五 odobiyyat,teatr,rosm

osorlori kirni sosial toroqqinin inkisaflnda

bёyiik rol oynaylr.``Incosonot― bo,oHyyotin

topladlЁ l on yax,l numunolorlo xalqlan zon―

ginlo,dirir''flk五 ni sёyloyon ulu ёndor Hey―

dor 01iyevin hakilniyyoti dё vriindo nlilli

modoniyyotimizin inki§ai namino bёytik vo

OVOZ01unmaz islor gёriilmti§diir.

Ⅳloktoboqodor dё vrdo usaqlar otraf

alonl,gё zoniklor10 d01u flisunkar votoni―

miz,qayЁlkCs,qonaqpoⅣ or xalqlmlz haq―

qlnda miioyyon bilikloro yiyolonmoklo

yanasl,bittin bunlarin olvan 9alarh inusiqi―

nlizdo vosf edilmosi ilo tanl,olurlar.

ⅣIusiqinin ccazkar quvvosi ondadlr ki,o,

insanin miixtolif anlardakl hisslorini tosvir

etmok bacarlЁ lna malikdir.Musiqi insanl

hoyatl boyu izloyir.Xalqln hoyatl,scvinci,

qolni lnusiqido oks oluna bilir.Sevincli an―

lar,xo,xatirolor,tobiotin bahar 9aЁ lnl VOSf

edon noЁ mo10r― tOntonoli vo Oon xarakterli

musiqidЭ ёz oksini taplr.Ordu noЁ m010ri_

doqiq ritinli,nikbin xaraktcrli rnar,,kёrpo―

sini yatlrarkon ananin oxuduЁ u noЁ mO iSO

hozin laylay olur.

D.D.5ostakOVic musiqinin insan hoya¨

tinda bё yiik vo ovozolunmaz rolunu qeyd

edorok yazlrdl:く くQomli VO Sevincli 9aЁ la―

rinda,is gё rorkon,dincolorkon― musiqi ho―

mi§ o insanladlr.Musiqi tam bitinliyti ilo

insan hoyatina elo daxil ollnusdur ki,onu in―

sanlar nofos aldlqlarl hava kiini qobul cdir.

ⅣIusiqi ollnasaydl,bu diinya no qodor danx‐

121

TOFOККUR 〃 N212013〃 Dili肌乞∂`わら

"yα

力″Jろ ル`お

∂″∂″″々

dlncl,no qodor monaslz olardl〉〉(6,s.3-4).Insan hisslorinin sevinc vo kodorinin bё ¨

lii§diiriilmosi baxllnindan da musiqi ovoz¨

olunmazdlr.QoribO burasindadlr ki,musiqi

oso五 bir insan toroflndon yaradllmaslna bax―

mayaraq,ba§ qa bir qolbdo do ёz oksinitapa

bilir.

Mixayll lvanovi9 Qlinka demi§ dir:《To―

bioti duymayan,lllllusiqidon zё vq alinayan

adanllar yoxsuldurlar.cinki Onlar gё zol do¨

qiqolorin he9 bir tohsi1lo duyulllllasl rniinl―

kiin ollnayan on bё yiik zёvqdon mohrum―

durlar〉〉(7,s.2).Azorbaycan bostokarl F.01nirovun dc―

diyi killllli,musiqi osorinin ikinci osas xiisu―

siyyoti osorin ёzunomoxsus《 musiqi dilidir〉〉

(3,s.20… 21).BoStOkar otraf miihiti,ona ёz

miinasibotini rnusiqi dili ilo― osorin ёziino―

moxsus ritini,mclodiyasl,harlnoniyasl ilo

izah ctmoyo 9all§ lr.

Bir musiqi osori biitiin dinloyiciloro cyni

ciir tosir edo bilolllli?Olbotto,yox!Bu da

musiqinin osas cohotidir.Hor bir dinloyici―

nin sevdiyi bostokar,IIlusiqi janrl,sc9diyi

musiqi nё lrro10H vardlr.OxumaЁ l,yazmaЁ l,

rosn1 9oklnoyi ёyrondiyirlliz kilni,musiqini

qiymotlondilllloyi,onu dinlomoyi,lnёvzular

araslndakl kontrastllЁ l,llllusiqido tosvir olu―

nan xeyir vo,or qiivvolorin miibarizosini,

nohayot, hansinln qalib golocoyini basa

di§moyi,anlamaЁ l da bacarmaq lazlmdlr.

Musiqi tolim― torbiyosi haqqlnda XX os―

rin ovvol10rindo yasaylb¨ yaratinl,InuSiqi―

SiinaS alim E.Yak― ]Dalkroz olllllu§ dur.Onunmusiqi torbiyosi metodikasina gё ro,§ agird―

loro ёyrodilon osas horokotlor,inki§ afctdi―

rici tomrinlor,lnusiqi qabiliyyoti,yaddas,

diqqot,ritini hiss etino bacarlЁ lna istinad

olunmaqla hoyata kccirilnlisdir.Bu inctodi¨

ka flziologiya,psixologiya vo lnusiqisiinas―

hq sahosindo oldo olunmus cllni yeniliklor,

ねkt vo qanunauyЁunluqlar nozoro ahnmaq‐

la sagirdloro tOsir etinOk,Onu ruhon zongin―

lo§dirorok qar§ lya qoyulan mOqsodo nail

ollnaq i9iin miintozonl,ardlcll,sistcmatik

tolimdir.

Musiqinin insan orqaniznlino lllluSbOt to―

siri var.I.ヽ4.Sc9cnov〈〈Ba§ beyinin refleks―

lori》 adh osorindo rnusiqiilo insan Oz01olori

araslnda slx olaqonin olduЁ unu qeyd etinis―

dir.

Hor hansl bir hiss vO ya ohvali― ruhiyyo

ёz―ёziindon yarannllr.Onlarin monboyinin

hoyat olduЁunu desok,yanllmarlq.Voziy¨

yotdon aslll olaraq,biz kOdOrlonirik,§ adla―

nlrlq,qiissolonirik vo ya sevinirik.ゝ /1usiqi

iso bu hisslori ifadO edir.Demoli,musiqi

ger9okliyi oks etdirir.

Incosonotin ba§ qa nёvlori kilni,musiqi

do otrafalonli Oks ctdirir,insanlar vo hoyat

barodo sёhbot a91r,lakin ёz dili― musiqi

dili ilo.Xalqll■ lzln tarix boyu scvdiyi mah―

nllar,roqslor onun hoyatl,Omoyi vol■ oi§ oti

ilo batth olmu§ dur.Bu monada istor xalq

musiqisi,istorso do bostOkarlar toroflndon

yaradllml,rnusiqi osorlori Azorbaycan xal‐

qlnin inonevi sorvOtinin qiymOtli torkib his―

sosidir.Azorbaycan musiqisi ёz milli zomini

iizorindo"kS01mis,diinya modoniyyotinin

on gёzol ononO10rindon bu vo ya digor do―

rocodo bohrolonnlis,daha da inki§ afcdorok

miiasir§ okilini alrnl§dlr.0,ё z incoliyi ilo

diinyanln miitoroqqi musiqi modoniyyoti

xozinosini do zOnginlo,dirlnisdir.

Azorbaycan musiqisi bayranllarda,§ on―

liklordo vo elocO dO qonlli,kodorli vaxt―

larda xalqln monovi dayaЁ 1 01musdur.Milli

musiqi niimunolorindo xalqln ytksok mo―

noviyyatl,onun arzLI VO iStok10ri,iillllidi,go―

locoyo inalnl,Ohvali¨ ruhiyyosi toronnim

cdilir.

Bclo zongin torbiyovi imkanlara malik

olan Azorbaycan musiqisi,sё zsiiz ki,yetis―

mokdo olan gonc nosildo gё zOl hisslor ya―

122

D ili m iz, a da b iyy atrm tz, in c a s a n atimiz TOFOККU8 〃 h1012013〃

radlr,onlara nocib rnonovi keyflyyotlor asl―

laylr,notico ctibarl ilo insanlarda bod五 zёv―

qiin to§ okkiil taplb follllala§ maslna imkan

vcrir.Yiiksok ideyah gё zol lnusiqiyo mo―

hobbot vo maraЁ ln inki§af ctdirilmosi osl

sonoti saxta,qondarlna lnusiqi osorlorindon

aylra bilmok bacarlЁ lnln giiclondirilmosi,

hoyatda bayaЁ lllЁ l,ideyaslzhЁl vO ZёVqsiiz¨

liiyti lniioyyonlo,dilllloyO,Orait yaradlr.

Yeniyetinolor ger9okliyin bu vo ya digor

dorocodo lnusiql osorloHndo neco oks olun―

duЁunu gё rdiikdo onlarin gё zollik haqqlnda

tosovvurlori toknlinosir,。 nlarda rnusiqinin

mozmununa uyЁ un hiSS,hoyocan,emosiya

yaranlr;Inusiqi niianslarl vo onun sё zlori

araslndakl olaqo,birlik tutu§ durulur,estctik

duyulll vo bodii zё vq follllala,lr.

Musiqini qiymotlondillllok,hor hansl bir

,oxsin ёziiniin cmosional― fordi cohotdon

tokrarolunmazhЁ lna baxmayaraq,insanln

cstctik,siyasi,会 )lsofl baxl,larl ilo olaqodar―

dlr.Beloliklo,onlar ictimai llllonafe ilo ba―

hom insanlarin ictimai miinasibotlorinin bii¨

tiin iniixtolifliyi ilo baЁ h§Okildo tozahiir

edir.

Aydlndlr ki,biitiin insanlann otraf alom

vo onun hadisolorino olan baxl,larl hc9 do

cyni deyildir.siibhOSiz,burada estetik tor―

biyo do miistosna rol oynaylr.ゝ /1usiqi,bir

torofdon miirokkob insani hisslori,duyЁ u,

emosiyalarl toronniiln ctllnok i9iin gё zol bir

vasitodir.I)igor torofdon,dinloyici tofok―

kiiriindo honlin hisslori canlandlrlnaq,in―

sanlarda tosir oyatmaqdan ёtru rniihiinl oho―

llliyyoto malikdir. Gё rkornli Azorbaycan

bostokan S.Rtistomovun dediyi kilni,《 ...Inu―

siqi insan qolbinin dilidir. Bu, ohvali¨ ru―

hiyyolor,hissiyyatlar alolnidir;bu,soslordo

hoyati hisslorin tosviridir〉 〉(3,s.42).Musiqi incosonotin qcyri― adi janrldlr.

Onun ii9iin dil mancolori yoxdur,ona tor―

ciimo9i lazlrn dcyil. Biz Bcthovcn, Bax,

NIIotsart,sopen,Qlinka,caykOVSki,Hacl―

boyli,QarayCV,Omirov,Quliyev,NIIoliko―

vun osorlorini dinlodikco diinOni diisiniir,

bu giiniin,sabahln,golocoyin c§qi ilo yasa―

ylrlq.

U§ aqlarla aparllan torbiyo i§ i osason ki―

9ik ya,lardan ba,lanlllr.Bu isin ёhdosindon

miivoffoqiyyotlo gollnokdon ёtrti Azorbay―

can vo ya xarici ёlko bostokarlarinln musi―

qilorindon istifado etinoklo rcpertuarln diiz¨

gin se9ilmosino flkir vcrilmolidir.U§aqllq

on sevincli,on qayЁ lslZ,On 91lЁ ln dё Vr 01-

duЁundan,Onlarla tolim¨ torbiyo zamanl pc―

daqai vo pSixol可 i prinsiplor gё zlonilmoli,

ёyrodilocok matcrial ovvolcodon diisiniil―

miis,planla§ dlrllnll,sistcm iizro a§ 1lanma¨

1ldlr.

Torbiyo isinin tomoli ailodo vo mokto¨

boqodor torbiyo miiossisolorindo qoyulur.

Ⅳloktoboqodor torbiyo miiossisolorindo

u§aqlarla kc9irilon miixtolif nё v oyunlar,

oyloncolor ancaq bir lnoqsodo xidmet et―

molidir.Bu da mahnl,oyun vo oyloncolor―

do verilnlis mozmunun (VOtOnporvorlik,

diizliik,dogru9uluq,Inordlik,dё ziilllliliik,

doyanot,validcyn vo dostlara mohobbot)

usaqlann yaddaslnda rnusiqi vasitosilo hokk

olunmaslna xidmot ctinolidir.

Molum olduЁ u kimi,xarakter foaliyyot―

do forlnala,lr vo bu follllala§ ma ёz―ёziino

deyil,torbiyo noticosindo rniittiindiir.Xa―

rakter torbiyosi ilo usaqlarla rnoktoboqodor

ya§ dё、咀Indon mosЁ ul olmaq lazlmdlr.6-7

ya§ dё vrundo xarakter olamotlori 9oxco―

hotli llliinasibotlordo tozahiir cdir.Ona gё ro

musiqi rohbori honlin yasda olan usaqlarl

sociyyolondirorkon onlarln musiqiyo,roq¨

so,otrafrniihito,omoyo,yolda,larina,ё zun…

don bё ytkloro vo hom9inin ёzlorino rniina―

siboti zamanl a§ kara 91xan xaraktcr olamot―

lorini rnusahido etinoli vo dorindon ёyron―

molidir.Xarakter insanln fordi psixi xasso―

123

TOFOККUR 〃 隆 12013〃 Dilimiz, adabiyyafimu, incasanatimiz

lorindon On iniihiimi olub,sё zun geni§ rno―

naslnda,varllqla qar,11lqll rniinasibotdo ya―

ranlnl,on oSas,on tipik vo davall11l psixi

xiisusiyyotlorin vohdotindon ibarotdir.

Tocibo gё storir ki,musiqi rohbori bё ―

ytik qruplarda musiqi mo§Ёo1010rinin ke9i―

rilmosi isino planla§ dirlnadan ba§ lamahdlr.

Ba§qa sё zlo,onlar rno§Ёolonin planlnl ov―

volcodon tortib etinOli,se9diklori musiqi

niimunolorinin u§ aqlarln ya§ xiisusiyyot10-

rino vO qavrama qabiliyyotlorino uyЁ un ol¨

duЁunu rniioyyonlo,dirdikdon sonra i§ pla―

nlna daxil ctmolidir.5-6 yash usaqlar digor

ya,lara nisbotOn daha hossas olurlar.Onlar

biitiin varhqlarl ilo torbiyo9iyo inanlr,eti―

bar edirlor.ⅣIusiqi rniiolliininin sosinin to―

nu,oxuma torzi,roqs elementlorinin niima¨

yisi,musiqi alotlorindoki ifrasln1 9ox diq―

qotlo izloyirlor.

Bozi usaqlarin lnusiqi torbiyosinin qcyri¨

miitonasib inkisafctinOsinin soboblorindon

biri ba言 9a i10 usaЁ ln ai10Si araslndakl zoif

olaqodir.NIlisahidolor gё storir ki,belo hal―

larda usaq iki bir― birino zidd olan psixoloJi

iqlilll1lo izlo§ moli olur.

Azorbaycan musiqisinin kёmoyilo ki9ik

yash usaqlarda rnusiqi zё vqiiniin forlllala§ ―

dlrllmasl hor§ eydon ovvol,hor bir usaЁln

ifa olunan,dinlonilon musiqi niimunosino

maraq gё stolllloSindOn asllldlr.Maraq§ ox―

siyyotin ger9okliyi basa diismOyo,mivaflq

foaliyyot nё vuno,hor hansl bir bilik saho―

sino yiyolonmoyo az vo ya 9ox istiqamot¨

lonmosino ёz ifadosini tapnll,lordi psixi

xiisusiyyotdir.0,tolobat osaslnda yaranlr

voおaliyyotin icra xiisusiyyotino,siirotino,

cloco do keyflyyotino miistosna dorocodo

giiclii tosir gёstorir.Maraq dailna lniioyyon

bir obyckto doЁ ru iStiqamotlonir.Bu mo―

nada ki9ik yash u§ aq iimunliyyotlo deyil,bir

hadisO i10,bir cisiinlo,hor hansl bir soslo,

mioyyonおaliyyotlo maraqlanlr.MaraЁ in

mozmunu,yoni onun dOЁ ru iStiqamot gё s¨

torlnosi,usaЁln qiymOt vO kcyiyyotiniinii―

oyyonlo§dirir.Yaddan 91xarlnaq 01lnaz ki,

maraЁln hOcmi do mioyyon ohomiyyotomalikdir,9inki maraЁ ln mOhdudluЁu imu¨

mi inkisafa sOn doroco lnonfltosir edir.NIla¨

raq hom dorinlik,hom dO davan1111lq baxl―

mlndall ll■ iiXt01ifdir.Beloliklo,maraЁ ln qiV‐

vosi do az rol oynanllr.Passiv llnaraq adanll

おaliyyoto sёvq ctllnir,9inki o,ё tOri vo da¨

yazdlr.Foal maraq iso insanl hOvoslondirir,

izo五no gё tiirdiiyii isi sona 9江 dlrlnaЁa,yiik―

sok notico qazanmaЁ a,orait yaradlr.Foal

maraq zёvqlo baЁl1 01ur.

ⅣIusiqiyo lnaraq insanln ohvall ilo qlrll¨

maz surotdo baЁ hdlr.TOb五 dir ki,ohvali―

ruhiyyo asaЁ ldlrSa,llllioyyon bir osya V0

ha― disoyo,tozahiiro maraq da ёz―ёzliiyin…

do asaこ l di§ OCOkdir.lradOsi lnё hkolnlon―

momis usaЁ ln davranl§ lnda hiss mthimohollliyyot da,lylr.Otrafda ba,veron hor

scyi o,hoyocanla 9ox tcZ VO iirokdon qavra―

ylr,asanllqla forOh hissi ke9irir v0 90x tCZ

do kodorlonir.

Ⅳlolumdur ki,Inusiqini rniioyyon ardlcll¨

hqll soslo■ omolo gotirir.Bu sos10rin,oxu―

maqlarln,rnahnllarin diizgin ifaslnl tomin

ctinok moqsodilo sos tomrinlorindon ycri

goldikco istifbdo olunmasl rnoslohotdir.

Inamslzhq,xlrda qЭ yyum9uluq,ycrsiz

nozarot u§ aЁln qiiVVOSini slxl,dlrlr,xarak¨

terini zoiflodir.Onun nlhi alomin0 0n aЁ lr

zorboni ailo hoyatlnln kodorli,sё niik lniihi―

ti,validcynlor araslndakl narazlllq,rnubahi―

solorゃurur.Belo,oraitdo u§ aЁln suXluЁ uV0,onliyi sёntr,Ovozindo ozginlik,pis ohval,

moytlsluq yaranlr.Oksino,ai10dO§ on,giim¨

rah vo saЁlam yasayls torzi hё km siriirso,

bu,u§aqda nikbinlik doЁ urur.

Musiqi torbiyosi izro isin ps破 01ai mo―

sololorindon danl§ arkon diqqotin rolunu xii¨

susi qcyd etmok lazllndlr.E)iqqot psixi foa¨

124

Di limiz, ad a b iW attmq,, in c a s a n atim ix TOFOККUR 〃 N912013〃

liyyotin ela teqkilidir ki, bu zaman hominfealiyyet mi.ioyyon cisim ve hadisede diq-qet obyektine gevrilib diger obyektlerdenfarqlenir ve daha aydrn suretde derk edilir.Belelikle, diqqet psixi fealiyyetin seqici se-

ciyye dagrmasrnda ifade olunur.

Dcmoli,usaqlarda Azorbaycan vo xarici

ёlko bostokar vo xalq lnusiqilorino rncyil vo

maraЁ ln yaradllmasinda hor scydon ovvol

bir slra pedaqai Vo pSiXoldi mOS0101orin

nozoro ahllmasl zoruridir.

Odobiyyat:

1.Xolilov V.``sagirdlo五 n musiqi yaradlclllЁl''.Bakl-2003.

2.Rocobov O.``U9un biziin lnahnllar''.Bakl-1995.

3.5ofoq R.``Moktoblinin musiqi alomi''.Bakl-1986.

4.NIIollninodov A.I.``ⅣIusiqi pedaqogikasl''.Bakl-2009.

5.Ziilfttqarov O.“ Gёyor9inik biz".ヽ 4uzgiz-1985.6.lllocTaKOBИЧ Д.``ヽ〔Иp My3ЬIKИ ". 1959.

7.“ Bostokar haqqlnda sё hbot'',“ Koms.Pravda",1973,26 iyun.

[puaa MaMe,uosa

Po.rrr uy:uKrr B xIt3HIt qeIIoBeKa

PesrcMe

B crarre AaHo He3aMeHrrMarr ponb My3brKr.r B xr.r3Hr.r qeJroBeKa. B uy:rtre Moxerorpaxaercfl rope ll pa.tlocrb lrcgefr, eMour.roHarrrHufr o6lux, $unoco$uuecKufr, gcre-ru.Iecxafr B3uIsA qeJIoBeKa.

Irada Mamadova

The Role of music in Human LifeSummary

The basic foun of the article is about the main role in the humanls life is abouthuman's feelings. The people's life, happyness sadness can be reflected in music.The apreciating of music is mentioned on every persons emotional-individual, esthetic,political, philosofial views.

\{aqala redaksilava daxil olmuqdur: 17.05.2013Takrar iglanmal,a giinderilmigdir: 24.05.2013

Qapa qabul olunmuqdur: 31.05.2013

125