9 llllllll~ !I Jiii~ ~ [l[l[lllll

G.14

IZDAVAC: Arhiv Federacije

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:

Adamir Jerkovic

UREDNIK:

Edis MesihoviC

DESIGN, DTP I STAMPA:

Dobra Knjiga, Sarajevo

TI RAZ: 300 primjeraka

11VNV

j

.. ~f

~----'-------- ---+;--------i--- ---- --~ -·-~-·- ..

BOSNA I HERCEGOVINA

Federacija Bosne I Hercegovine

Arhiv Federacije

Broj:O l 40-2-f165/12 Sarajevo, 23. 8. 2012.

VLADA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE Sarajevo

KABINET PREMIJERA

N/r gdin Nermin NikSic, premijer

Postovani gospodine Premijeru,

liOCHA H XEPI(ErOBHHA

e.11epauHja liocne H XepueroeHne

ApxHB IJ>eaepaunje

Zelim da Vas izvjestim da je Arhiv Federacije priredio u Turskoj nekoliko izlozbi o stradanju Bosnjaka Srebrenice. Na putovanju dugom 23 dana obisli smo gradove: Trabzon, Kayseri, Ankara i Istanbul. Cijeli put smo obavili uz manimalne troskove. Avio-karte, smjdtaj u hotelu, autobuske karte ... sve su to snosili domacini u pobrojanim gradovima. N~u mec!unarodnu izlozbu vidjelo je nekoliko hiljada ljudi u svakom gradu. Posjetioci su nam prilazili i trafili informaciju vi~e. Susreo sam se sa privrednicima i politi~arima iz pobrojanlh gradova gdje sam iz obja§njavao situaciju u Bosni i Hercegovini, rekavSi da ,,bitka" za naSu domovinu jos nije zavrsena. Clanu Parlamenta Republike Turske Gunus Bakir, na njeno trazenje, dostavio sam podatke o gradnji srpske pravoslavne crkve na samom mezarju i to tamo gdje nema pravoslavnih vjemika. Ona je prijateljica premijera Tayippa Erdogana i tvrsto mi je obecala da ce potaknuti premijera da se ukljuti u razrjesavanje ovog problema. Sugeriram i Varna, postovani Premijeru, da predsjedniku Vlade Turske koji 6e uskoro posjetiti na!u zemlju kandidirate ovo pitanje. Varna, naravno, nije potrebno obja.Snjavati pozadinu ove srpske provokacije.

Sto se ti~e razgovora sa privrednicima, postdji sna.Zna motivacija da turska privreda bude prisutna u Bosni i Hercegovini. Zalagao sam se da Turci investiraju u Srebrenicu i Goral.de. Oni hoCe, ali imam utisak da ne znaju sa kim. Cini mi se da osim prili~no nepov!jnog ambijenta, prepreku predstavlja nepoznavanje siruacije i ljudi... Ako dopustite, angazirao bih se na tom planujos vise u ciiju privlatenja turskih privrednika na ove prostore. U Ankari smo pozvani da utestvujemo u programu kojeg su prirec!ivale nacije iz 30 islamskih zemalja. ,,Bosansku noC" sam otvorio sa naCelnikom opCine KeCioren koja je zaduZena ispred grada Ankare za medunarodnu saradnju. Natelnik g. Mustafa Ak govorio je sa simpatijama o Bosni i Hercegovini izraZ.vajuci tvrstu rije!enost Turske da nam pomogne i da ne dozvoli nikome da ugrozi suverenitet i nezavisnost na~e zemlje.

71000 Sarajevo, Reisa Dt. Cau!evica br. 6 Tel. +387 (0)33 214 481 Fax +387 (0)33 214 481 www.arhivfbih.gov.ba E·mail: info@arhivfbih.gov.ba

Informacija za premijera Niksica

114

MANASTIR SUMELA I ANTICKI TRGOVACKI PU

Pise: jsmail KOSE1 .. Prevod: Aleksandra Popovic

Sazetak

D obro je poznata Cinjeni-ca da su trgovacki putevi i hramovi oduvijek imali blizak od-nos. Manastiri ne mogu biti izuzeti iz ove generalizacije. Neizbjefoo je napraviti vezu izmeau trgovine i tri manastira smjestena u oblastima gdje prolaze trgovacki putevi. •Ma-nastir Sumela se istice niea~.ostala dva po svojoj jedinstven0j loka-ciji na ljetnom trgovackom putu. Osmatraenice i gostionice u blizini Manastira dokazuju ovu Cinjenicu.

Drugi vafan aspekt povezan sa manastirom Sumela i njegovom

vezom sa trgovackim putevima je demografska struktura i nase-lja sela smjestenih na trgovackim destinacijama. Memoari putnika i evidencije Otomanskog carstva posebno pokazuju da je tokom du-gog perioda u ovoj regiji postojala vrlo ziva ekonomija. Terenska ispi-tivanja tokom proteklih godina su takoae pokazala vafoost trgovac-kih puteva koji su prolazili kroz regiju.

Kljuene rijeCi: Kolat, Soumela, trgovacki putevi,Sameruksa, pore-zne knjige, karavani kamila

1 Zahvaljujemo se Aleksandri PopoviC, saradniku Arhivu Federacije, na izvanredno uradenom prevodu rada naseg turskog kolege Ismaila Kosea

115

Uvod

Brojne religije imaju monas-ki aspekt, ukljueujuCi hinduizam, budizam i hriseanstvo. Monaska trndicija ove tri religije eesto uk-ljueuje zavjct siromastva i sluie-nja, pri cemu se monasi i redovni-ce pokoravaju veeoj sluzbi Bogu.

Izbor mjesta je imalo veliku vaznost u izgradnji manastira; ma-nastiri su gradeni daleko od nase-lja, na vrhu stijena koje gledaju na oblifoje doline, u peCinama velikih sti3ena koje su bile napustene i do

kojih je skoro nenoguce doei iii brdima na koje o>e bilo moguce po-peti jedino vrlo strmim stazama. Ponekad su u manastiru bile smje-stene religi_jske za)ednicc fratara i redovnica koje su njime upravljali. Princevi u izgnanstvu, protivnicke dinastije i svec'enstvo su zatvarani i tffnirani u manastirima kako bi ih se oslobodili njihovih spornih ide-ja. Najvafoiji izvor prihoda u ma-nastirima su bile donacije i porezi koji su prikupljani iz sela u blizini manastira.

Manasti: Sumela je smjesten na ni?pristupacnom mjest;.i !Poto: Arhi-1 Federaci}e)

"Monasi i

nu nadbiskupi. Kako su se biskupi smatrali predstavnicima i nasljed-nicima apostola, biskupi su takode radili kao svjedoci vjere u svojim parohijama. 3 U ovoj kanonskoj hi-jerarhiji, nakon odredenih predo-dredenih koraka, biskupi su imali priliku da postanu metropoliti.

Metropoliti su prebivali u cen-tru svojih metropolitata i bili su predstavnici hriSeanskih parohija u svojim oblastima. Rjdavali su pro-bleme svojih parohija i kontrolirali su dufoosti svih sve8tenika. Hri-scanske skole, crkvene zgrade ili ra-dovi ponovne izgradnje su bile pod nadlefooseu metropolita. Oni su bili pod Patrijarhatom i odgovorni za svoje parohije i radove, te su bili obavezni da podnose periodifoe izvjestaje. Metropoliti su bili ime-novani od strane Patrijarhata i nji-hove oblasti nadldnosti su utvrdi-. vani poveljama koje su im davane.

Ojaeavali su i ohrabrivali ne-prestanu suradnju izmedu crkvi i manastira, te su takode bili ovla-steni da vr5e inspekciju manasti-ra pod svojim ovlasti. Metropoliti su bili ovlasteni da kontroliraju fondacije manastira i nakon odo-brenja monaha su mogli kupovati imanja u ime manastira. Godi5nji

3 Mehmet Aydm, "Hzristiyan Konsullerine Gene/ Bir Baki(, Belleten, C. LIV, Sayi: 24, (Ankara: Ti.irk Tarih Kurumu Yaym-

lan, Nisan 1966), 372.

118 ·i.

prihod manastira Je takode bio pod ovlastenjem i odgovornoseu metropoliti koji SU OCuVali gore navedena prava tokom Otoman-ske vlasti. 4 U dodatku prihodima manastira u njihovim oblastima, neki manastiri su takode imali pri-hode iz Eflak Wallachia i Bugdan Moldovia5.

U monaskoj hijerarhiji zadnji polofaj koji bi svecenik mogao po-stignuti je da postane Patrijarh sto je jednak polofaj Papi u pravoslav-lju. Patrijarsi su bili najveea vlast, te SU bili na tom rolofaju do Sffir-ti, vladajud Citavim hriScanskim svijetom, crkvam'a, manastirima i svecenstvom ispod njih. U Anado-liji kao i ostale pravoslavne crkve i manastiri, Sumela i njeni mona-si su bili pod vlasC:u pravoslavnog Phanar Patrijarhata. 6

U Anadoliji osnivac monaske tradicije je bio Sveti Bazilije Veliki (329-379). Po izranjanju razliCitih metoda na samom pocetku hri-

4 Ahmet Ti.irkan, "Trabzon'da Hiristiyan-lzk Tarihi ve Sumela Manastzn'nm H1ri-stiyan/1ktaki Yeri'', Yaymlanmamt? Yuksek Lisans Tezi, No: 123189, (Konya: YOK Doki.imantasyon Merkezi, 2003) 53.

5 Dana5nja Rumunija je bila poznata kao Eflak i Bugdan tokom vremena Osman-skog carstva.

6 Unatoc diskusijama o svom ekumen-skom polofaju, patrijarhat Phanar da-nas vlada Citavi grcko pravoslavnim drustvom.

i l

Opasne litice (Poto: Arhiv Federacije)

scanstva, Sveti Bazilije je imao cilj da postigne obrazovno jedinstvo i da podueava nepismene ljude hri-scanstvo te je stoga osnovao prve manastire. Stoga, veliki broj ma-nastira u Anadoliji su proizvod monaske discipline Sv. Bazilija . Manastiri su osnivani u blizini definiranih regija gdje SU zivjeli

i sredifojim dijelovima crkvi. Na-' kon strukturiranja svoje discipline

Sv. Bazilije, koji je preferirao da bude monah, je posjetio monaske centre u Palestini, Egiptu, Siriji i Mezopotamiji, te je 357.-362. do-fao u Trabzon7 koji je u to vrijeme bio pod vladavinom drfave Pon -tos.8 St. Bazilije je do5ao u Trabzon

monasi. Iako je monaska tradicija ·------i monaski naCin zivota poceo pri-,. je njega, Bazilij je priznat kao prvi svecenik koji je odredio osnovna pravila i uredio monaske zivotne standarde i monaske tradicije.

Iz ovog razloga Baziliju je u pravoslavlju dana superiorna vaz-nost ion je jedan od nekoliko sve-taca Ciji se lik pojavio u Kapadociji i koji su uvijek slikani na apsidama

7 Ti.irkan, Zoe cit., 41-42. 8 Drfava Pontos: Nacionalna drfava Ana ..

dolije, osnovana 298 p.n.e. od strane perzijskih monarha koji u Zivjeli u Ana-doliji zajedno sa narodom porijeklom iz Anadolije. Prvi glavni grad je bio grad Amasya (u ovoj oblasti su izrezbarene kamene grobnice kraljeva), drugi glavni grad je bio Sinop, a privremeni glavni grad je bio Pergama, te je u toj oblasti napustena tradicija koristenja placenika Jonaca te je formirana nacionalna vojska od strane ljudi iz regije Istoenog Crnog

119

~

oko datuma dolaska Sv. Sofroniusa i Barbabasa u Trabzon koji su pri-znati kao prvi osnivaCi manastira Sumela. Medutim, nemamo nika-kvu informaciju iz pismenih izvo-ra koja bi napravila vezu izmedu posjete Sv. Bazilija i osnivanja ma-nastira Sumela. Nakon Sv. Bazilija, monaski naCin zivota i monaske tradicije su zavladali redom i od tog datuma je postao obicaj da su monasi obuceni u crno, sto je za-pravo simbol svetosti. Zbog svojih dugih crnih odora kojima su po-krivali svoje glave, monasi su dugo bili poznati kao ,,crnoglavi".

Budud da su misionarske ak-tivnosti bile primarne i da su vje-rovatno bile najvafoiji cilj uceni-ka, tokom obrazovanja u manasti-rima posebna pafoja se pridavala obuci novih ucenika u toj oblasti. U pravoslavlju u postojale tri vrste

. manastira: muski manastiri u koji-ma SU zivjeli Samo monasi; zenski manastiri gdJe su zivjele samo re-

mora. To je bila nacionalna drfava Ana-dolije, nJena zastava je bila sa polumje-secom i zvijezdom, dominirala je nad Joncima i borila se protiv Rima kako bi zastitila nezavisnost Anadolije. Nema nikakve veze sa Jonskim narodom iii Grcima. Budud da je istoeno Crno ore bilo pod vlasti ove drfave, takode je na-zivano ,,Pontus" u antickim vremenima. Za vise informacija pogledajte: Mahmtu Gologlu, Trabzon Tarihi Fetih'ten Kurtu-lu~a Kadar, l. Baskr, (Trabzon: Serander Yaymlan, 2000), 60-63.

·1.

120

dovnice i treea vrsta koja se zvala zajednicki manastiri u kojima su monasi i redovnice zivjeli zajedno. U oblasti Mac;:ka skoro svi mana-stiri SU bili muski gdje SU Zivjeli samo monasi zbog ostrih Zivotnih uvjeta u te8koj okolini. U ovoj re-giji su postojala tri glavna mana-stira: Vazelon (prema prieama da -tum osnivanja je 270.g.), Sumela (prema prieama datum osnivanja je: 386.g.) i Peristera (prema prica-ma datum osnivanja je: 752.g.) i to SU bili muski manastiri. Uz zenski manastir u Trabzon centru, prema evidencijama, postojao je jos jedan ±enski manastir u na lokaciji Vaze-lon manastira, smjdten uz Ham-sikoy seoski put. Ovaj manastir je izgorio u potpunosti 1944.g.9

Na vanjskom ulazu u manastire uvijek su postojale crkve kojima SU muskarci i zene mogli lako pri-stupiti radi sluzbi. Crkva ili kapela Sumele je bila Sveta Barbara uda-ljena jedan kilometar na desnoj strani novoizgradenog kolskog puta. Sallina Balance .kaze da nije sigurna da Ii je ova kapela pripada-la Svetoj Barbari ili ne, grubi iidar-ski radovi i vrlo mali prozori kape-le joj daju srednjevijekovni izgled, ali Siljasti luk iznad vrata izgleda kao da je napravljen kasnije. 10

9 Eyi.iboglu, Zoe cit., s. 45. 10 Anthony Bryer i ostali., Post- bizantijski

spomenici Pantosa, (UK: Ashgate Var-iourum, 2002), Part I, 262.

orijentalnorn stilu. Osnovni gra-devinski materijal je bio kamen i unatoc nedostatku kamenoloma u blizini, karneni blokovi za izgrad-nju Sumele koriSteni na prednjirn povrsinama, udubinama i okviri-ma vratima i prozora su iskopani u kamenolomima i doneseni iz platoa Svetog vrha sedamnaest ki-lometara udaljenih od Sumele. 13

Vrata i prozori zgrada su izgradeni od lueno sjecenih kamenih bloko-va dok su njihovi sredifoji lukovi bili napravljeni od glatko sjecenog kamenja.

Skoro na svim zgradama udu-bljenja, blokovi i ornamenti pro-zora i vrata su od velike vrijedno-

Od datuma svog osnivanja do 1923.g. kada je manastir 1spra-fojen, Sumela ili na turskom po-znatija kao Maryemana je o~tala muski manastir. Necmettin Aygun, dok je istraZivao trgovinu u Trabzonu u 18. stoljecu u svom radu o sudskim evidencijama Otomanskog carstva, citirajud Fallmerayera tvrdi da su u Sume-li redovnice zaradivale izradujuCi platno, 11 stoga mislim da je Aygun u citiranju pomijefao zenski ma-nastir u Trabzonu sa Sumelom. U Sumeli redovnice nisu nikada zi-vjele i niti jedan izvor ne ukljueuje bilo kakvu informaciju o postoja-nju redovnica u manastiru. • sti i vrlo razradeni. Krovovi zgrada

su opcenito zasvodeni, ponekad sa cjevastim svodom a ponekad su krifoo zasvodeni. Krov Sumele u crkvi i u samostanskom dijelu je uglavnom predstavljen cijevnim svodom, dok je u manastirskom dijelu procelja najvise zastupljen

Po svojoj arhitekturi, radovima u kamenu, unutrasnjim slikama i lokacijama, manastiri, kapele i cr-kve u naseljima Mac;:ka, Kurum, Stavri i Imera vise lice na kavka-ske prirnjere arhitekture nego bi-zantijske. Posebno .ie na slikama tih zgrada jasna sinteza Kavka-za i Bizantije. 12 Dok neke zgrade' imaju slienosti sa karakteristika::, ma izgradnje bazilika koje su rra- . slijedene iz hdeanstva iz Rima, druge su uglavnom izgradene u

" Necrnetti11 Aygi.in, 011sekizi11ci Yi.i::v1!-da Tl'ab:-.011 'da Ticaret, (Trabzon: Se-rander Ya~' nlan, 2005), 352.

1' Gabriel Millet i D. Talbot Rice .. Byzan-

tine Painting at Trabi::ond, I. izdanje, (UK: Academie Des Inscriptions et Belles-Lettre& i London Univerzitet, 1936), 148.

krifoi svod, izgraden od drveta. BuduCi da su bili bogati, manastire SU CeStO napadali krijumeari i od-metnici, te je stoga izgradena po-sebna ulazna kapija manastira sa jakim kamenim blokovima koja je bila siroka toliko da rnaksimalno propusti jednu osobu.

Kao sto je navedeno iznad, ula-zne kapije SU izgradene U sirinu tako da samo jedna osoba moze ud, i uvijek je iznad ulaza posto-

13 Ozkan Tlifek, Sume!a li1ervemana, (Trabzon: 1978), I 0 I.

121

....

jao prozorCic radi gledanja napo-lje i euvanja osoba unutra. Kada bi se prodrlo u ulaz, postojali su uski prolazi koji su omogucavali odbranu. Isti slueaj je bio i sa Su .. melom. Ulaznu kapiju u Sumeli su euvali strafari i pristupalo joj se putem viseCih drvenih ljestvi do 1850.-tih. Ljestve su se povlacile noeu i manastir je bio nedostupan osobama napolju. 14 Ulazni hod-nik Sumele koji vodi od kapije je tri metra dugaeak, izgraden sto je uZi moguc i ima cjevasto zasvoden krov. Kao sto je receno ranije, stil koji se koristio u crkvama i mana -stirima u Ma

Manastir Sumela i stari trgo-vacki putevi povezani sa njim

Izmedu Trabzona i provincije Gi.imi.i~hane postoje planine Ziga-na i Soganh koje se nastavljaju na planinski lanac Kackar- Vercenik. Zigana planine su takode funkci-onisale kao ruta povratka Deset hiljada u 4. stoljecu p.n.e. Tokom prelaska preko vrhova Zigana, De-set hiljada su ugledali Crno more i dosli u Trabzon nakon svog tes-

za osnivanje nekoliko naselja, tako da su u ovim oblastima izgradeni brojni manastiri, crkve i kapele. Cak i danas postoje mnoga sela gdje se mogu naCi ljudi tokom Citave godine do visine od 1800 metara i mnoga sezonska pa5njac-ka naselja koja su naseljena samo lj eti.

Kao sto je ranije navedeno, oto-manski hriscanski gradani pod pravoslavnim patrijarhatom su se

U posjeti manastiru delegacija Arhiva Federacije: Jerko vie i Bajramovil -'.Poto: Arhiv Federacije)

kog putovanja. 22 Jos uvijek postoje nekj kameni zidovi koji su ostali od Deset hiljada. Soganh planine su juino od Zigana planina i oba plariinska lanca su bila povoljna

21 Ksenophon Anabasis, Onbinleri11 Donii$z1, (,:evJren; Tanju Giik9{)J, ikin-ci Bask!, (Ankara: Sosyal Yaymlar, 1998), 144.

.,,

zvali ,,Rumi" kao u Millet siste-mu.23 Rumi su ukljuCivali ljude Cije 23 Millet sistem: Bila je to vrsta ugovora

izmedu Otomanskog carstva i ne-mu-slimanskih gradana koji SU ZiVJeli na osvojenom tlu. Zbog ovog ugovora, prava ne-muslimana, njihve slobode i zastita je bila garantirana. Sistem Mi-llet nije bio zasnovan na etnickom iii piemenskom srodstvu, ali je bio zasno-

124 ------+-- ------- I I

;1

je porijelStali, Trab:on Y1llzgz 97, Yaym No: .52. (Trabzon: Trabzon Belediye>i Kiiltfir Yaymian, 1997), 86.

:· 7 Necmettin Aygiin, Onsekidnci Yiizv1!-da Trabzon 'da Ticarer, (Trabzon: Se-rander Yaymlan, 2005), 119.

125

~ I

kom stoljeea, ali su izgubili svoju vaznost sa otvaranjem Sueckog kanala 1896. godine i otvaranjem alternativnih trgovackih puteva u Samsunu. Bryer izvjestava

Unutra5njost manastira (Poto: Arhiv Federacije)

Prema Weeks-u, od Tabriza do Crnog mora put karavanom ka-mila traje tri mjeseca sto obieno podrazumijeva putovanje noeu i odmaranje tokom dana. 39 Giimii~hane je smjesten na glavnoj ra-skrsnici trgovackih i karavanskih puteva te je u to vrijeme bio pod vladavinom Kadi Burhaneddin te ga je posjetio i Ibn-i Battuta jedan od najpoznatijih putnika srednjeg vijeka. Battuta u svojim putopisi-ma iz prve polovine 14. stoljeea priCa o Gi.imii~hane kao o gradu koji ima svoje rudnike srebra, ve-likom populacijom, posjetama trgovaca iz Iraka i Damaskusa, te tim~ potvrauje OilO sto SU ranije rekli Cahen, Tellioglu i ostali put-

39 Edwin Lord Weeks, Od Crnog mora kroz Perziju i Jndiju, (New York: Har-per & Brothers Publishersl896), 2.

t. 128

nici. 4° KoristeCi navedene trgovac-ke puteve da dodu iz Erzurum-a u Trabzon, razliCite rute su se ko-ristile u zavisnosti od godiSnjih doba. Informacije o tim putevima ce biti dane kasnije na stranicama ovog rada.

Sjeverne padine planina Sogan-li SU pokrivene zelenim i carobnim borovim Stimama dok se sa strane Giimii~hane, jufoe padine sasto-je od jalove zemlje, te zbog kr5ne morfologije povrsine, po rijeCima Tellioglua, na tim padinama po-stoje brojne podzemne spilje. Pu-tevi koji idu od Giimii~hane i vode u Trabzon na jedan ili drugi naCin moraju da produ Ma

Trabzonu pokriva period posli-je 15. stoljeca i da nema nikakve evidencije koja govori o periodu prije ovog datuma. 46 Porezne knji-ge carstva o 15. stoljeeu takode ne ukljueuju ime sela Altmdere, sta-vise, pafojaci koji se trenutno zovu Saveriksa smjesteni na gornjim obroncima Altmdere i koje seljaci iz Yazhk Livera koriste samo ljeti, te je vjerovatno da je ova oblast bila registrovana pod imenom Samerkusa u Otomanskim Pore-'znim knjigama. Informacije koje daje Porezna knjiga vezane za selo Galyan(e) koje je smjesteno na su-protnoj strani obronka Saveriksa potvrduje ovu pretpostavku. To vidimo kasnijih godina; ime Sa-merkusa selo u Poreznoj knjizi se mijenja u dva imena - Sameruk-sa-i Kebir Velika Sameruksa i Sa-meruksa-i Kii

ovu Cinjenicu. 53 Prema poreznim knjigama ukupno je postojalo de-vet muslimanskih kucanstava- u selu Samerkusa u Macki jedno kucanstvo, Galyan(e) selu jedno kueanstvo, Elvaniye selu tri kucan-stva, Hacevera Selu dva kueanstva i Kongi selu dva kucanstva54 . Sud-ske evidencije daju informacije o sporovima i rjesenjima sporova izmedu muslimanskih i hriSean-skih gradana koji SU zivjeli U selu Samerkusa.

Hanefi Bostan u svom elaboratu o poreznim knjigama procjenjuje populaciju Macke 1486. godine na 9,580 ljudi. Ova populacija se sa-stojala od 9,535 hriScana i 45 mu-slimanskih gradana.55 Prema gore navedenim brojevima, suprotno od argumenata, dvadeset i pet go-dina nakon osvajanja, hriseanska populacija u regiji Macka je ocu-vala svoju vjeroispovijest i gusto-eu naseljenosti. Prema poreznim knjigama iz 1515. godine, popu-lacija Macke je porasla do 11,474 ljudi, od kojih su 11,289 bili hri-seani a 185 ljudi SU bili muslima-ni. 56 Izmedu 1486. i 1515. godine dok je hriscanska populacija naglo porasla, rast muslimanske popu-lacije je bio vrlo ogranicen i manji od 1 % ukupnog rasta. Sva ta kre-tanja populacije su uglavnom bila pov-ezana sa trgovackim putevima

53 Jennings, op. cit., 597. 5" Bostarr, op. cit., 184. 5' Ibid, 185. :.r, Ibid.

132 t.

i utjecala su na manastir Sumela. Krcata sela u okruzenju, donacije i aktivnosti trgovackih puteva su uzrokovala veliki porast prihoda manastira.

Prema Sveouhvatnim poreznim knjigama Icmal Defterleri, 1520. godine populacija Macke je bila 14.397 ljudi, a od te populacije 525 osoba (3%) su bili muslimani. 57

Dok j e u ovih pet go din a musli-manska populacija porasla za 350 osoba, hriseanska populacija je porasla za 2,583 ljudi. Prema ela-boratu Hanefi Bostana o poreznim knjigama, izmedu 1520. i 1554.g., hriScanska populacija je porasla do 14,241 ljudi, dok se musliman-ska populacija poveeala za 894. 58 U registrima iz 1583.g. nailazimo na Sumelu po prvi put, te u poreznim knjigama Sumela opisana kao Cr-kva Sumela nazvana centrom div-ljeg naselja "Kilisa-i Sumela adm-daki kzr iskan merkezi". U ovoj eri, monasi i drugo osoblje Sumele se sastojalo u 0,45% populacije Mac-ke i u manastiru je zivjelo sezdeset ljudi. 59 U 19. stoljeeu popis sta-novnika u Sumeli pokazuje porast broja monaha. 60 (Prilog: I)

Prema gore navedenim registri-ma, od 1515.g. i 1520.g. prihod od

57 Ibid, 185-186. 58 Ibid, 188. 59 Ibid. 60 Ba~bakanhk Osmanh Ar~ivi (BOA) Br.

1101 Knjiga: Pop1E iz lii35 Knj1ga re-gistraciJa.

karavanskih poreza u Macka regiji je bio 100 Akche. 1554.g. prihod od karavanskih poreza je takode bio 100 Akche, te su neka svratista za karavane bila smjdtena u okv;... ru gramca Macke. 1583.g. prihod od karavanskih poreza je porastao na 200 Akche.61 Porast prihoda od karavanskih poreza i vertikalni rast populacije su paralelni. To-kom 16. stoljeca, sto je otkriveno u registrima poreznih knjiga, doslo je do velikog rasta broja karava-na i njihovih tereta koji su prola-zili kroz Macku, te je i populacija Macke nastavila da neprestano raste tokom ovog doba. U to vrije-me, u Sumeli je bilo sezdeset mo-naha ukljucujuci drugo osoblje, sto je bio veliki broj za ta stoljefa Monasi Sumele su vrlo vjerovatno bili ukljuceni u rad sa karavanima

ljeeu voenjaci, 5umarci ljesnika, Stimarci maslina, vinogradi, kos-nice i pafojaci i dalje dominirali ruralnim pejzaZima, koje takode karakteriziraju vodeni mlinovi, fontane i izvori u maloj regiji Mac-ka. Sudski registri biljeze postoja-nje vinograda kao i to da su neke farme posjedovale tvornice za pro-izvodnju soka od groZda. 62 Kao rezultat karavanskih ruta u blizini Sumele, trgovackog zivota poveza-nog sa ovim rutama, plodnog ze-mljiSta, podrucja slobode koju je omogucilo Osmansko carstvo, kao i prisutnosti gusto naseljenih hri-scanskih naselja, u ovoj oblasti su izgradene brojne crkve i manastiri. Otomanski Godifojak Salnameler

'iz 20. stoljeca takode potvrduje ovaj podatak. Prema podacima iz GodiSnjaka na pocetku 20. Stolje-ea u regiji Macka koja je bila po-

u t , d , . . k znata kao Cevzzlik (Suma or. aha), na oc · omacem i vanJS om . . . k t · 1 .. · d t'h postoplo Je preko 500 crkv1, ma-

i u trgovinu u blizini.

re a. 11JU popu ac11e izme u 1 . . k 1 6, d k . b h. t . , t k nasttra 1 ape a. · go ma OJe o u va aJu poce a

i zadnje dekade 16. stoljeca, do Isto je bilo i na obroncima pla-kraja 19. i pocetka 20. stoljeca, ne ,nina na Gi.imi.i~hane strani, posto-vidimo znaeajan rast populacije jale su mnoge crkve, manastiri i u regiji Macka smjdtenoj na ka~;, velika hriSeanska sela od kojih su ravanskom putu Trabzon- Tabriz: ·najvafoija bila sela Kurum, Stavri Stoga, gustoea hriSeanske popula- i Imera. Stavri ldi na jednoj od cije je ostala ista tokom tih godina. bocnih dolina obali rijeke Yagli-

R Id C J . k .. . dere (Kurum) koja se protde pa-ona . enmngs OJl Je za-

dnji vrsio studije poreznih knji-ga iz Trabzona Tahrir Defterleri i sudskih evidencip Ser'iyye Sicils takode kaze da su u 17. i 18. sto-

"Ibid, 447-448.

"2 Jennings, op, cit., 583. 1'3 Trabzon Vilayeri Sal11amesi, 1904,C.

22, Transkripsiyon Kudret Emiroglu. (Ankara: Trabwn iii ve il

ralelno sa njom i lezi na njenom sjeveru, te je pod pravim uglom u odnosu na rijeku. Glavna dolina se racva sjeverno i istocno u Kumm, nekih dvanaest kilometara istoeno od Stavri i istoeno u Imeru koja je jos tri kilometra dalje. Gradevine u tim velikim naseljima se Cine da su iz srednjeg vijeka i poznato je da su Komnenus kralj evi dr:fave Trabzon u srednjem vijeku izgra-dili zamke u Kurumu kako bi stiti-li najpopularnije trgovacke puteve koji su prolazili tamo. 64 Za razli-ku od Stavri i Imera, Kumm ima vaine rudnike bakra i ta vainost je naglasena u Godifojacima. 65

Prema Godifojacima, na pocetku 19. stoljeea Kromnitos je izgradio siri i udobniji put izmedu njiho-vog naselja i Macke. 66 U ovom trenutku je vafoo da se fokusirao na Kumm koji je bio smjdten na najvainijem ljetnom trgovackom putu, te je takode najblize i najvece .naselje u Sumeli.

Anthony Bryer i David Win-field kroz svoj terenski rad koji su radili zadnjih dekada, ignorifoCi sve evidencije i historijske doku-mente, ponekad jasno a ponekad prefotno tvrde da su svi hriSeani u regiji grckog poriJekla. Obojica proSiruju svoje argumente tvrded

64 Bfyer i ostali., op. cit., Part- I, 268, 287. 65 Sabri Ozcan San, Trabzon Salname-

lerinde Giimii~hane Sanca[p, No:3 (Gi.imi.i~hane Valiligi Yaym1), 104.

66 Trabzon Vilayeti Salnamesi, op. cit., 229.

134 !,

da su muslimani u OVOJ regiji po-tomci Grka. 67 Skoro svi orijenta-listi koji su proucavali ovu regiju i koji iznose gore navedene argu-mente ignorifo realnosti koje po-drivaju ili proturjece njihovim ide-jama. Bez obzira, realnosti su vrlo drugaCije, orijentalisticki histori-eari namjerno ili slucajno ignori-Su biljdke o krstenjima manastira Vazelon koji 1e bfo mjesto krstenja za sve hriSeane u blizini. Da su bi pogledali te biljeske, oCigledno bi vidjeli brojna imena zapisane u knjigama krstenih koji etimoloski nemaju nikakve veze sa grckim ili Grcima.

Rustem Shukurov koji je radio na biljeskama o krstenjima u ma-nastiru Vazelon kaie da su medu imenima u tim knjigama, imena turskih plemena cdca nego dru. gih etnickih grupa. Imena Kou-manos i Khzaros vjerovatno pri-padaju bilo kojem pridoslici sa sjevera i jos vjerovatnije osobama iz regije Krima illi Dashti Qipc-hag. Zbog masovne hriScanizacije turskih plemena, grcki jezik koji se govorio u regiji je takode bio pod utjecajem turskog. 68 Shukurov i drugi neutralni istrazivaCi poka-zuju da, suprotno od tvrdnji Ant-

67 Bryer i ostali., op. Cit., Dio-I, 268-287. 60 Rustam Shukurov. Bizantijski koji su

prieali turski u Pontosu, Trabzor: Tarihi Sempozyumu Bildirile1i, 06-08 Kas1m 1998, 2. Bask1, (Trabzon: Trabzon Be-lediyesi Ki.ilti.ir Yaymlan, 2000), 102-104.

hony Bryer-a, Heath W Lowry-a69 i drugih orijentalistickih historiCara, Grci u regiji nisu bili islamizirani pa onda poturceni tokom perioda prije osvajanja Otomana, nego oo su turska plemena bila veCinom hriSeanizirana i da su postajala grc-kim, tj. drugim rijeCima da su se stopila sa rumskim gradanima. 70

Skoro je nemoguce zanijekati interakciju medu ljudima koji su Zivjeli u regiji izmedu Macka i Gu-mushane koja se u to doba nalazila na raskrizju vrlo aktivnih trgovac-kih putova i bila jedan od glavnih prolaza nekoliko civilizacija. U

Virane nose jasno turska imena, te su nazvana po turskim pleme-nima. 71 Takoder, ime naselja koje se na turskom zove "Krom", na engleskim i grckim izvorima "Ku-mm" je ime jednog od turskih ple-mena, zajednice iz Goklen Turaka. Istovremeno, povijesni dokumenti pokazuju da je "Krum = Kumm" bio je naziv jednog od bugarskog Turk khans. 72 Dakle, ocito je da kr-scanski narod, po Bryer rijeCima, kripto-krscani s prebivalistem u naselju Kumm nisu bili Grci, na-protiv vrlo je moguce da su uglav-nom bili Turci.

ovom podrucju su apsolutno po- Takoder, glazbeni instrument stojale osobe razliCitih nacija koji kemenre koji je jedan od osnov-prdli na Islam i postali Turci dok nih instrumenata crnomorskog u meduvremenu povijesni doku- 'folklora kojeg Grci pokufavaju menti i dokazi takoder dokazuju priznaju, je glazbeni instrument Cinjenicu da su apsolutno posto- Koumanos I kumanskih Turaka jala i turska plemena koja su se te lokalnu predstavu koja se sada pokrstila i zaboravljajuCi svoje na- izvodi u Trabzonu u pratnji ovog cionalne korijene postala Grcka. instrumenta s istim likovima i dje-Suprotno argumentima koje daje lima izvode i Gokoguzi, s danas-Bryer i neki drugi orijentalisti, njim imenom, Gagauzia Turci koji etimoloska istrazivanja pokazuju • Zive na Balkanu te to pokazuje da da imena gusto naseljenih naselja su oba dolaze iz iste turske tradi-nisu Grcka, nego da zapravo ima- cije. 73 Gore navedene primjere je ju tursko porijeklo. Na primjel', - moguce viSestruko pokazati, ali u Macka neka seoska naselja gu- cilj ovog rada nije razotkriti etnic-sto naseljena od strane krseana ko porijeklo ljudi koji zive ili su naime, Hortokop, Guzari, Cali, Zivjeli u tom podrucju, zapravo to Varyan, Zavera, CIN, ~emseddin, nije potrebno. Zelio bih samo na-

69 Heath W. Lowry, Trabzon $ehrinin js[amla~masz ve Tiirkle~mesi 1461-1583, (Istanbul: Bogazi9i Dniversitesi Yaymevi, 2005).

70 Rostan. op. cit., 347, 545.

glasiti Cinjenicu da, suprotno ar-gumentima orijentalisticih histo-

71 Ibid, 341-342. 72 Ibid, 345. 73 Ibid, 350

135

[' I

ricara, veliki dio ljudi koji zive na tom podrucju, iako su bili krseani oCito nisu bili grckog porijekla. Kao sto neki povjesnieari tvrde, ako su, kako se vjeruje, ljudi koji Zive u crnomorskom podrucju bili I su potomci Argonauta ili kolo-nijalista koji su dosli na ove obale u 8. stoljeeu prije Krista74 rast ove populacije po dana5njim stopama rasta je nemoguc. Cak ako i za tre-nutak ne uzmemo u obzir epide-mije, ratove, vojne pohode i druge prirodne nesrece koji SU negativno utjecali na rast populacije u to vri-jeme, Grci, Ciji broj populacije je bio poznat u ta vremena, nisu mo-gli uspostaviti suverenitet na tako velikoj oblasti i njihov uspjeh na tako velikoj populaciji je jos uvijek nemoguc. Jedini razlog rasta bilo useljavanje ali ne s mora nego iz

unutra5njosti koja je bila prekrive-na turskim plemenima koji su mi-grirali iz sredi5nje Azije i Kavkaza te se uputili u Anadoliju.

Zapravo nije vatna tema koja SU etnicka porijekla ljudi koji zive na tom podrucju, oni su uspjeli da zive u miru kroz stoljeea i vje-rojatno da nisu bili pokrenuti na-mjernim propagandama tokom proslog stoljeca postojeCi mir bi se nastavio bez prekida. Do razmjene stanovniStva je doslo tako StO SU krscani Karamanid Turci bili po-slani u Grcku i zaboravljajuCi svoje etnicke korijene stopili su se sa Gr-cima i tako su nastali gradani mu-slimani grckog porijekla. Pristrani argumenti bez osnova su protresli ove ljude i razbili njihovu solidar-nost, i mislim da je nad njima po-Cinjen zloCin protiv fovjeenosti.

Ovdje se nekad odvijao zivot (Poto: Arhiv Federacije) -----74 Estin i Lapo1ie, op. cit., 190-191.

i.

136

T I j

Osmansko carstvo nikada nije vrednovalo svoje gradane na osnovu njihove etnicke pripadno-sti, stovise, ukljueujuCi Macka i sve oblasti oko nje, utvrdili su slob~du ljudi da stuju svoju vjeru i da zive u skladu s tom vjerom u miru. Kao islamska drfava, Osmansko carstvo, bez obzira na etnicko po-drijetlo, kada bi osoba postala mu-sliman, sva vertikalna kretanj a tog gradana su se uvijek ohrabrivala

koja ima cetiri sredi5nja stupa i svod iznad prolaza, jos uvijek po-stoji i natpis na sjevernim vratima daje godinu izgradnje 1876.g., a 1930.-tih godina je koristena kao dfamija i tokom tog perioda slike na crkvi su bile prekrivene krefom. Vrlo je vjerovatno da je izgradena na mjestu ranije crkve, ima jedan dugi prolaz u smjeru istok-zapad, u stilu bazilike i dugi bacvast svod sa cetiri stuba sa ornamentima.

te nije bilo staklen~ barijere pove- Apsida na istoenoj strani je zane sa nacionalmm identitetom. v . 'd · d srusena 1 ravan z1 Je sagra en na Krvne v~ze su ?~le samo neophod~ mjestu apside kada je pretvore-ne za Smtanat 11zuzev trona, svaki dv .. 0 v · · k v d v na u zamIJU. cev10 azu a su drzavljanin Otoma.nskog carstva postojale slika na srusenoj apsi-je imao pravo i prihku da postane d' k · d d V l

.k. . v • k . 1

d 1, er va Je uga vanaest metara e 1 1 vezir sto Je e viva ent a- d . t k d · v · k

v • .. , o 1s o a prema zapa u, 1 siro a nasnJem premiJeru. osam metara sagradenih od tesa-

Ostavimo etnicke rasprave na stranu i fokusirajmo se na trgovac-ku mrefo u blizini Sumele; naselje Altmdere Ciji su neki di,ielovi da-nas nacionalni park je smjdteno na sjeveroistoku Sumele. Veliki dijelovi naselja nazvanog Same-ruksa u poreznim knjigama sada • su u ok-viru granica sela Altmdere. Zbog smanjenja broja svojih s~i: novnika selo Altmdere je goto-Vo -pokriveno 5umama dok je tokom razmjene stanovnika imalo polja kukuruza, psenice i jecma te su naselja su obuhvacala cijeli dio padine na suprotnoj strani doline. Na otprilike sredi5njoj tacki ovog sela postoji crkva srednje veliCine, oCito izgraden od Khorasan vapna (odredena vrsta kamena). Crkva

nog kamena, debljine zidova oko jednog metra. Ima dva ulaza, je-dan na sjeveru a drugi na zapadu, te je bacvasti svod krova pokriven crijepom. Vanjske strane prozora zgrade poput drugih prozora zgra-da u tom podrucju su pravokutne i uske, unutra5nje povdine povi-jene ispod strana izgradene pod stupnjem nagiba od oko sedamde-set stupnjeva. Ornamenti i trago-vi jednostavnih slika su jos uvijek vidljive na granicama okvira. Za razliku od arhitekture tradicio-nalnih kapelica i crkvi, zgrada je izgradena u pravokutnom obliku, njeni radovi u kamenu i arhitektu-ra su slieni zgradama u dolini Ku -rum. Njegova atraktivna sjeverna vrata koja su skinuta i ukradena u

137

-~ l

j

2008. godini su bila ukrasena vi-novom lozom.

Slika na stropu koja je prdivjela do danas je Theotoks Majka Bozja s djetetom i Pantacrator Krist Cije figure su dijelomieno vidljive is-pod kreea. Takoder na stropu, slic-no ornamentima u Kurum dolini, postoji dvanaest krufoo oblikova-nih granica ukrasenim sa liscem i krugovima u obliku dodekaedra. Uzevsi u obzir gusto naseljeno kr-seansko stanovnistvo u ovom po-drucju i aktivne trgovacke rute iz-medu Gumushane i Macka, oCito je jasno da je postojao aktivan od-nos, komunikacijska mrefa, veza izmedu gradova Kurum, Imera i Stavri koji se nalaze na jufoim pa-dinama i Sumela manastira koji se nalazi na sjevernoj padini na pro-celju stijene.

Zbog Cinjenice da u poredenju s Trabzonom, Giimii~hane ima strozije i snafoije veze s srediS-. njom Anadolijom, vrlo je vjerojat-no da je Giimii~hane bio pokrsten prije Trabzona. Unatoc nedostatku informacija o tome da Ii je dolina Sumela bila kultno podrucje ili ne, ipak je oCito da su prije osnivanja Soumele postojali trgovacki putevi koji su prolazili iz ove doline pri-je utemeljenja samostana jer je to po\;lrucje koje se nalazi na raskri-zju. Dakle, redovnici osnivaCi So-umele, prema prieama, St. Barna-bas i Sofronios iz Atene su dosli na ovo podrucje prolazeCi ka odredi-stu Kolat-Kurum ili SU ih podrfa-

1.

138

li krscani i redovnici koji Zive na podrucju Kurum. Podrucje Kolat gdje su izgradeni karavan saraji za kamile nalazi se na rubu izme-du Sumela i Kuruma. S obzirom na gornje podatke mozemo doCi do zakljucka da je prije osnivanja Sumela trebala biti strafarnica na podrucju gdje je osnovan samo-stan.

Na suprotnim obroncima od Sumele, lijevo od novoizgradenog drugog mosta odakle je vidljivo procelje Sumele je bila mala kape-la. Kapela koja je djelomieno vid-ljiva i uglavnom srusena u ovom trenutku, nalazi se na des et minu -ta hoda od mosta. Bila je smje5te-na simetricno linearno suprotnoj strani kapele sv. Barbare i svako je odatle mogao lako gledati na ulaznu kapiju Sumele. Arhitektu-ra kapele, izbor mjesta i lokacija podsjeeaju na kapadocijski stil. Trenutacno u unutrasnjosti posto-je ostaci fresaka, u stilu koji je sli-ean trecem sloju Spiljskog hrama. Navedena kapela se nalazi u sredi-ni stijene, duzine je dva metra, oko jedan i pol metara sirine i izgrade-na je na uskom ravnom podrucju. Mislim da je izgradena ili se koristi s ciljem posmatranja jer je oko ce-tiri metra vi5a od tla, i nemoguce joj je pristupiti u bez koristenja lje-stava. Vrlo je vjerovatno koristena za sigurnost Sumele kao i sigur-nost oblifojih trgovackih puteva. Kao leglo podsjeea na male crkvi-ce izgradene na vrhovima stijena

u Kapadociji. Kapela skrivena iza borova i uvala stabala ipak dijeli sudbinu ostalih zgrada u blizini, bila je opljackana i demolirana. Iako je demolirana od strane Id" vaca na blago, njen cjevasti svodni krov i zidarski radovi na zapadu, kao i slika Hrista na apsidi su dje-lomieno prezivjeli. BuduCi da je na usamljenom mjestu, takode su je koristili monasi za molitve.

ma i monasima u regiji koristec'i anticke Karaaga

mjesece ili preko drevnih trgo-vackih putova koji prolaze preko mjesta na kojima su bile gostioni-ce Kurum.76 Karaaga

ljaka Mersin Yildmm i Aziz Ti.ifok, u blizini zgrade danasnje dfamije su postojale gostionice sa kamila-ma u tom mjestu nazvanom Rijec-na go~tfonica .Hamn Suyu i kara-vanski put je bio djelomicno sirok jedan metar, sa kaldrmom koja .k vodila uzbrdo. Navedeni put je prvo prolazio sirokim livadama koje su se zvale Yenikoy Novo selo zbog Cinjenice da je ova oblast bil pofomljena tokom pocetka 19. .>toljeea i da je vodila do druge ve-like livade nazvane ~evirme okru -iena koja je bila smjestena izmedu sela Altmdere i pafojaka Saverik-sa. Na navedenoj livadi su vidljivi ostaci zidova. Dva seljaka ka:Zu da sn to duz ovog puta postojali osta-ci nekoliko kapela, crkve, kuce i nasel_ia. (Prilog: II)

Zakljufak

Trabzon je bio vafan centar i trgovacki putevi koji su kretali iz njega su vodili prema unutarnjoj Aziji tokom stoljeea. Manastir Su-mela je igrao vafou ulogu 11a jed-nom od alternativnih karavanskih puteva, posebno za ljetne koCije. Redovnici i seljaci koji :live u bli-zini su imaii pko puno koristi od trgovine koja se defavala oko njih. Tereriske studije koje sam wsio sa seljacima koji dobro poznaju oblast potvrduju informaciju na-vedenu ispod. Medutim, veliki broj antickih trgovackih puteva je nestao ili zato StO SU OStali is-

. ,

pod novo otvorenih puteva nakon 1958.g. ili zato sto se nisu ko.dstili dugo vremena.

.. Mjesto gdje su se nalazile gosti· onice za karavane sa kamilama je najvazniji dokaz da su anticb tr· govacki putevi koristeni posebno ljeti i U proljece, i

no od lokalnih stanovnika od veli--ke vafoosti.

U skladu sa dogovorom pot-pisanim u Lausanne u augustu 1923.g., Grci koji SU zivjeli u antic-kim naseljima Altmdere, Kurum, Stavri i Irnera, ukljueujuCi mana-stir Sumela i njegovo okruzenje i drugim selima su morali da napu-ste Tursku. Nakon sto je hriScanska zajednica Trabzona otiSla, prego-vori o uslovima izmjene Lausanne dogovora izmedu Turkse i Grcke, koji su poceh 1924.g. su zakljuceni tek 1925.g. zbog nesuglasica koje je bilo tesko rijditi o posjedima onih ko,ii su bili podvrgnuti procesu iz-mjene. 80 Nakon razmjene popula-cije, prvi ljudi koji su naseljeni od strane vlade u selu Altmdere, koje je bilo prazno do 1929.g., su bili oni koji su ostali beskuenici nakon poplava koje su se desile u blizini provinci,ia Siirmene i Of od S. do 7. jula 1929.g. i koje su odnijele .mnogo zivota.81 Prije tog nomad-sk.og ZiYota,. stanovnici sel.a Karlik su nekada naseljavali neke regiJe sela Altmdere, posebno eetv1t To-pele~. Izm_ienu stanovnika reg1je pod.rfava Cinjenica da je 1930.ih

80 Mehmet Gimliibol, Cem Sar i ostali. Olaylarla Tiirk Dz:j Politikasz (1919-1995), 9. Baski, (Ank:ara: Siyas~.l Kita-bevi Yaym1, ! 996), 63-69.

" Hikinet Oksiiz, "C::qkara 'da A/"

·-----------·----·----·--------·------------··-·-~--

I:~

2-

,, .6111

/~').

~I\ .-~~

~Al-.; -~

~}t.i..i~·:\,J!'(~ ,,~------

~ w ~.r . .-' -~4 ,

W-1 'I: .i\:".1.,k\ ~~

-

·M •.• ::: .. •\"\

'~

~~i

Jls; X.:b\' .,t,$1

~ ~ .. l• ' ..

\j ,i~

~-i .::~~

·+-

-~-;:1

~-:;

,;\::

~~~# -~.;r '!'~

1.;:

t ·~ .A(-' 'lo· ..... ~ ~AO.

{• "

··~~~/' -~t,-:~y···c. -~jj ¢~' . :'flij;

"" .~t

:~.

'f.;J, ~- / ..ie,,

{..~~ ~l '!:

v .•

VJ.; -~~

.i(j.~, l\'-Jf" ~,.L. ~' ~'A:14 .. ~-!~ ., ....... ..,~

7-1

J._f;.•

"~.-.t~, . ~~

"'!-.·

·~ .h.· C... ~i i. '""' ' ·~ 1 "· ,,,1'1, ~~ +'~.>.tliM ~_let( ~·.)··~'tr 't. --~J.:l~,

"""-"· C.r;

'"a-•••••··-•···•- ·•· -~

~'\ ~ ...,e. ~i,) .,....

"'\~

~--' --~~i .\1- -·. ri;

. ..._~·\. ''i.1J,l";.::'.~·· ·-7~ ·~' ~:;..~ .. .,

'1:• . '·

>..:.,

-~~1-~;,"> !

'i>-:o-~~·

"1

~I ..r,:j' "!~> ·~?-' ··-,~,

v.. H ~4!i-_!, f~~

.• ~~'i'' ' ~~ -~· "'

(~'*· .f:.:' \ WI> " ',. ~~;\ ;, . '

' -"'fi,,Vfl,~" .r~~JJ"

·"'·"~ \: •)

I, --~---- --·--'· -~· -·- --· -·----- '" ·~' ---~W•A, .~ ... ·~~ --~

t ! ' ' \ I

J f r

' < r • l l. !

I I I I 1 I l j I I I 1 t

I 7 e •~-... -~~=---~--..

----------- ------------------------ ·----~-------·--Prilog: H

Crte/ • \ V < i'.' j .r v, e ~ .~ 'f: ~ .._ I:: ~-""' •,; -~ .::. §, IL 'b'\ '/' l ;-,_; i ~.,. ""'-' ~ -- \.._ .., I _;::, / ::; l....~t ,~ "'1,-.," -~ 4 °' ~ I~ "~ .:.; ~- .,.!i~ ' °'~; "'( .. ~..-..i;_-1 •.,; f . ... :;: - ""':." .:-:. \ ~ -J' --,,,,., t- · j .... .._,, .. ' ~ f,/; /~2 . ~ I "12.. II· ,::.. "'·":" ~ ·~~

..i.

N

t! ,,,../.f"/

"· --...,_

I I I I i _,.. 'r"

: '/. ! \ 1'-·. . \ ' .) ~~. ~·

.. ,

-;. \ 1

":~>~-;)'-_~ \.. .:c' ! _;.-. ·-.....1.~ '·---\ ;.

-S· .2 .:: "'

~

_,;~·,. ~

.- '-..........

' ' /j' " ·:,I~'>(/ ";J!;lf i :: . .-·,1 " ..:: -... I --' ' _, .-r \/ .,.,. / ~..., ., ~ ;;, '"~·--·-,-4.-L ( ·..(~ :..:.,~ :.e· ~· :_':

f I

, ~r 1 ,~vapcrrzena.-

'!~

~ ,, . I ~ .:::" ~ ~

Lmail KOSE ie historicar kc,;1 uskoro brani doktorsku teza. Ori Je 010 zactu±en isprecl Opcine Trabzo~ za delegaciju Arhiva Fede:-aci}e .. S njim srr;iq ostnrili odlicnu saradnju i ovim putem rim se zahva!jujemo.

Z