Ligjeratat Shkenca Kompjuterike-Kodet

8/11/2019 Ligjeratat Shkenca Kompjuterike-Kodet

http://slidepdf.com/reader/full/ligjeratat-shkenca-kompjuterike-kodet 1/183



Sistemet numerike

Per paraqitjen e vlerave numerike te ndryshme perdoren simbolet te vecanta gjegjeishte

shifrat . Duke i radhitur keto shifra ne vargje fitohen numrat , grumbuli i te gjithë numrave tecilet munden me u fituar me kombinimin e shifrave e formojne Sistemin Numerik.Njeriu ka filluar me numeruar para se me i shkruar vlerat numerike ndersa kur grumbulli ivlerave numerike eshte rritur atehere eshte paraqitur nevoja per shkruarjen e tyre. Keshtufilimishte eshte paraqitetur Sistemi numerik Romak duke i shkruar numrat permes shifravete pervetesuara :

Një……I Pese …V Dhjete…X ….etj. Me vone kur paraqitet nevoja per operacione arifmetikore sistemi numerik romak tregohet

jo praktik dhe deperton i ashtuquajturi Sistemi numerik Arab i cili shkruhet permes shifrave

ose simboleve 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.Grumbulli i simboleve ose shifrave te ndryshme te cilat perdoren gjate shkruajtjes numravene ate sistem paraqet Bazen e atij sistemi numerik.Keshtu qe sistemi numerik per shkruajtjen e te cilit psh perdoren dhjete shifra(0,1,2,3,4,5,6,7,8,9) bazen e ka 10(dhjete), gjithshtu keta shifra munden me ndrruarpocicionin e tyre prandaj edhe këte sistem e quajm Sistem Pozicional te numrave



Sistemet jopozicionale

• Veqori themelore e ketyre sistemeve eshte sesimbolet me te cilat mundesohet paraqitja e tedhenave permes tyre, kane paraqitje fikse dhe nukvaren fare nga pozita ne te cilen ndodhen ne nje

varg te shenimeve te te dhenave. P.sh nese merretnje varge i zakonshem i numrave 1,2,3 i paraqiturne radhen 132 dhe 321, atehere keta dallojne nemes veti , me cka tregone se shenja ne varge dallonnga pozita ku ndodhet, ndersa te keto sisteme njegje e tille nuk ndodhe. Si sisteme me te njohuraderi me sot, te sistemeve jopozicionale jane sistemgrek dhe ai romake.



Llojet e sistemeve numerike

• Deri me sot jane paraqitur dy tipe themelorete sistemeve numerike per nga paraqitja dhefunksionaliteti i tyre. Keto sisteme jane :

• Sistemet jopozicionale dhe

• Sistemet pozicionale



Sistemet pozicionale

• Sistemet pozicionale jane sisteme shume mefunksionale se sa ato te permendura me pare, jopozicionale. Njeri nder sistemet me te mirapozicionale deri me sote eshte sistemi arab inumrave (i njohur edhe si sistem decimal ).Sice dime sistemi i tille ka 10 elemente e te cilat

jane 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.



Sistemi pozicional numerik arab

• Simbolet e tije jane 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9

• Veprimi i mbledhjes

• Veprimi i shumzimit



Veprimi i mblidhjes

• Dihet se veprimi i mbledhjes behet si meposhte:

• 12736

• +

• 345• 13081



Veprimi i zbritjes

• Per shembullin e meparshem do te kemi

12736-345

12391



Veprimi i shumzimit

• 123

• X

• 32• 246

• 369

• 3936



Veprimi i pjestimit

• 234:2=117



Sistemet tjera pozicionale numerike

• Si sisteme te tjera pozicionale numerike tecilat do ti permendim ne vijim jane edhe keto:

• Sistemi numerik binar

• Sistemi numerik decimal

• Sistemi numerik oktal

• Sistemi numerik hexadecimal



Njehsimet ne sistemin binar

• Sistemi binar eshte i perbere prej 2elementeve. Elementet e sistemit binar jane0 dhe 1, me kete tregohet se edhe baza esistemit te tille eshte 2.

• Veprimet te cilat do ti shqyrtojme ne ketesistem do te jene:

• Veprimi i mbledhjes

• Veprimi i shumezimit



Sistemi me baze 10

- Ne jeten e perditshme te gjithe jemi te familjarizuar me

perdorimin e sistemit baze 10, i cili perbehet nga 10 shifra:0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.- Cdo numer paraqitet si nje grup shifrash ku shifra e pare ne temajte te presjes dhjetore perben shifren e njesheve, e dyta

shifren e dhjetesheve (10 ne fuqi 1

) , e treta shifren e qindesheve(10 ne fuqi 2), e katerta shifren e mijesheve (10 ne fuqi3) etj.

-Per shembull:

59476 = 5 x 10 ne fuqi4 + 9 x 10 ne fuqi3 + 4 x 10ne fuqi 2 + 7 x10ne fuqi 1 + 6 ne fuqi 0



Sisteme te tjera numerike

- Sistemi me baze 10 nuk eshte i vetmi sistem numerik.- Cdo numer natyror me i madh ose i barabarte me 2 mund tesherbeje si baze e nje sistemi numerik.- Numri i shifrave te nje sistemi numerik eshte i barabarte mebazen e tij.

- Shembuj sistemesh numerike:

Baza e sistemit Shifrat2 0, 13 0, 1, 24 0, 1,2,38 0,1,2,3,4,5,6,710 0,1,2,3,4,5,6,7,8,916 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F



Sisteme te tjera numerike

- Ne sistemin me baze 16, na duhen simbole te tjera (pervec 0,1,2,…, 9) per te paraqitur shifrat dhe me marreveshje jane zgjedhur 6 shkronjat e para te alfabetit te anglishtes:- A – shifra me vlere 10- B – shifra me vlere 11- C – shifra me vlere 12- D – shifra me vlere 13

- E – shifra me vlere 14-F – shifra me vlere 15

- Kompjuterat funksionojne me sistemin numerik me baze 2 (binar),ndaj kryesisht do jemi te interesuar te kuptojme kete sistem

numerik, por pervec ketij edhe sistemet numerike me baze 8(oktal) dhe me baze 16 (hekzadecimal) per arsye se jane sistemeper te cilat konvertimi ne sistemin me baze 2 eshte mjaft ithjeshte.



-Kompjuterat funksionojne me sistemin me baze 2. Per arsye te kufizimevefizike nuk eshte e mundur te implementohen kompjutera me sistemenumerike me baze me te madhe se 2. Psh ne gjysmepercjellesa tensioni i“larte” 5V perfaqeson shifren 1 kurse tensioni i “ulet” 0.5V perfaqeson shifren 0. Praktikisht ndodhin luhatje te tensionit dhe nga 5V mund teshkoje psh 3.8V. Kjo gje ne sistemin me baze 2 nuk perben problem perarsye se serish deshifrohet si shifra 1.

- Nqs do te implementonim sistemin me baze 10, per secilen nga shifrat dona duhej te percaktonim nje vlere te tensionit, psh 0.5 V per shifren 0,tensioni 1 V per shifren 1, tensioni 1.5V per shifren 2, … dhe 4.5V per shifren 9. Ne kushte ideale kjo do te funksiononte, por praktikisht ndodhin

luhatje te tensionit dhe ne kete rast deshifrimi behet mjaft kompleks, per temos thene i pamundur .

Pse kompjuterat perdorin sistemin binar?



0 : 0 = ?0 : 1 = 0 1 : 0 = ?1 : 1 = 1

Pjestimi: Gjate pjestimit te dy numrave binar me lehte eshte qe pjesa eshifrave qe pjestohen dhe pjestuesi te konvertohen ne numra tesistemit decimal.

Me ? Jane shenue rezultatet kur pjestimi me zero eshte I

palogjikshem

D h k h ll ik i h b ll”



Duhet te respektohen rregullat matematikore si ne shyembull”

Shembulli 1:

Shenderimi ne numra binar:

Mbl dhj



Mbledhja:

Zbritja:

Shumezimi:

Pjestimi:



K ti i g i t i ik d i l ë i t i ik bi 8 bitë h



Konvertimi mga sistemi numerik decimal në sistemin numerik binar 8-bitëshDy mënyra themelore për konvertim:Mënyra e parë:

Nr Decimal a e përmbanë numrin 128Po( 1 _ _ _ _ _ _ _) JO ( 0 _ _ _ _ _ _ _ )A përmbanë edhe numrin 64Po (_ 1 _ _ _ _ _ _ ) JO (_ 0 _ _ _ _ _ _ )A përmbanë edhe numrin 32Po(_ _ 1 _ _ _ _ _ ) JO (_ _ 0 _ _ _ _ _ )A përmbanë edhe numrin 16Po( _ _ _ 1 _ _ _ _ ) JO ( _ _ _ 0 _ _ _ _ )Nr Decimal a e përmbanë nurnrin 8PO ( _ _ _ _ 1 _ _ _) JO ( _ _ _ _ 0 _ _ _)

A përmbanë edhe numrin 4PO ( _ _ _ _ _ 1 _ _) JO ( _ _ _ _ _ 0 _ _)A përmbanë edhe numrin 2PO ( _ _ _ _ _ _ 1 _ ) JO ( _ _ _ _ _ _ 0 _)A përmbanë edhe numrin 1

PO ( _ _ _ _ _ _ _1

) JO ( _ _ _ _ _ _ _0

)



Konvertimi nga sistemi. numerik binar ne sistemin numerik decimal

Konvertimi i numrit 01110000

0 x 20

= 0

0 x 2 1 = 0

0 x 2 2 = 0

0 x 2 3 = 0

1 x 2 4 = 16

1 x 2 5 = 32

1 x 2 6 = 64

0 x 2 7 = 0

Shuma 112



Paraqitja e numrit ne sisteminhexadecimal

• Cdo numer ka formen e trajtesa=(a 1a2a3a4a4…a15)16 ku numrat a i jane njeringa numrat {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F}

• Te paraqitet ne sistemin hexadecimal numri37=2x16 1+5x16 0=(25) 16



Konvertimi (shendrrimi) i numrit ngasistemi binar ne ate decimal

• Te kthehet ne sistemin binar numri decimal

45• 45=1x2 5+0x2 4+1x2 3+1x2 2+0x2+1x2 0=(101101) 2

• Te kthehet ne sistemin decimal numri

• (10111101) 2=1x2 7+0x2 6+1x2 5+1x2 4+1x2 3+1x2 2

+0x2 1+1x2 0=128+32+16+8+4+1=189

K ti i g i t i d i l



Konvertimi nga sistemi decimal nebinar

Te tregohet rruga sipas te ciles numri 234kthehet ne sistemin binar

234:2 =117 ME MBETJE 0117:2=58 ME MBETJE 158:2=29 ME MBETJE 029:2=14 ME MBETJE 114:2=7 ME MBETJE 0

7:2=3 ME MBETJE 13:2=1ME MBETJE 11:2 NUK ESHTE NUMER I PLOTE ,KA MBETJE 1



KTHIMI NGA NUMRI DECIMAL NEBINAR

• NUMRI I KERKUAR BINAR MERRET NE RADHENNGA POSHT LART(te treguare si ne figure me ane teshigjetes se kuqe) SI VIJON (11101010) 2=234

• Te kthehet ne trajte binare numri (0.43)10

• Ne kete rast e shumzojme numrin e dhene me 2• 0.43x2=0.86 me shifren e pare 0• 0.86x2=1.72 me shifren e pare 1

• 0.72x2=1.44 me shifren e pare 1 e keshtu me radhemarrim numrin binar

• (0.43) 10=(0.11) 2 me tri shifra perafruese



Kthimi nga numri decimal ne binar

• Te kthehen numrat decimale ne trajtenbinare

• (224.87) 10

• (65.765) 10



Konvertimi i numrit nga sistemidecimal ne ate oktal

• Te shprehet numri decimal 132 ,ne numer tesistemit oktal

• 132:8=16 me mbetje 4

• 16:8=2 me mbetje 0• 2:8=nuk eshte numer i plote,shenohet numri

qe ka mbetur e ai eshte 2.

• Numri i kerkuare ne trajte oktale eshte(204) 8



Konvertimi i numrit nga sistemi oktalne ate decimal

• Te shprehet ne trajte decimale numri oktal(3507) 8

• (3507) 8=3x8 3+5x8 2 +0x8 1+7x8 0=1863

• Te shprehet ne trajte decimale numri(5403) 8



Konvertimi i numrit nga sistemidecimal ne hexadecimal

• Te kthehet numri decimal 4623 ne atehexadecimal

• 4623:16=288 mbetja 15=F• 288:16=18 me mbetje 0• 18:16=1 me mbetje 2

• 1 nuk ka pjestues te plote me 18 dhe mbetet1

• Numri i kerkuare eshte (120F) 16



Konvertimi i numrit nga sistemidecimal ne hexadecimal

• Te kthehet ne trajte hexadecimale numridecimal (0.345) 10

• 0.345x16=5.520 me shifren e pare 5

• 0.520x16=8.320 me shifren e pare 8

• E keshtu me radhe marrim (0.345) 10=(0.58) 16



Konvertimi i numrit nga sistemihexadecimal ne decimal

• Te kthehet ne trajte decimale numrihexadecimal (108FB) 16

• (108FB)16=1x16 4+0x16 3+8x16 2+Fx161+Bx160=67835

• Te kthehet ne trajte decimale numri

• (ABF56)16

Kthimi i numrit binar ne oktal dhe



Kthimi i numrit binar ne oktal dheanasjelltas

• Meqe baza e sistemit oktal eshte 8=23

, atehereper paraqitjen e cfardoshme te numrit binar tripozita te tij paraqesin nje pozite te sistemitoktal(pasi fuqia e 2-it ne te trete eshte 8)

• Te kthehet ne sistemin oktal numri binar• (100.10101) 2=(4.52) 8

• Sepse kemi 100=4;101=5 dhe 01(0)=2• Te kthehet numri (53.26) 8 oktale ne binar(ketu

secila shifer e numrit oktal paraqitet me trishifra te numrit binar)

• (53.26) 8=(101011.010110) 2 pasi qe5=101,3=011,2=010 dhe 6=110



Kuptimi i informates dhe zhvillimihistorike i saj

• Informata eshte krijuar me mundesin ekomunikimit te njerezve ne mes veti, si nenjerez te nje grupi(fisi ) ashtu edhe ne mes tegrupeve te ndryshme. Dhe ne kete menyreedhe zhvillimi i saj eshte bere me vetzhvillimin e njerezimit.



Modeli matematike i punes sekompjuterit

• Marrja e informates nga kompjuteri

• Kuptimi i bitit dhe byte-it

• Njesit me te medha te informatave se sa bitidhe byte



Marrja e informates nga kompjuteri

• Kompjuteri si aparat elektronik te dhenat i merrpermes te impulseve elektrike dhe ate ne formenkur ka rryme ate impuls e vleresojme me shenjen 1

dhe ne rastin kur nuk ka impuls e vleresojme sishenje zerro. Ne kete menyre behet nje modelimmatematike i punes se tije i cili ne fakte po paraqetnje alfabet prej vetem dy shenjave dhe ato

simbolikisht do ti shenojme me 0 dhe 1. Kjo do tethote se te gjitha te dhenat kompjuterit i paraqitenpermes ketyre dy simboleve.



Kuptimi i biti dhe bajtit

• Paraqitja e njerit nga simbolet e mesiperme0 ose 1 ne baze te te cilit mundesohetparaqitja e te dhenave ne komjuter paraqetnje bit. D.m.th biti paraqet njerin nga simbolet0 ose 1. Vargu i simboleve(bitave) temesiperme prej 8 syresh paraqet kuptimin e

bajtit.D.m.th bajti paraqet nje grup prej 8elementesh te cilat perbehen nga 0 dhe 1-shat.



Njesite me te medha se sa biti dhebajti

• Meqe paraqitja e te gjitha te dhenave nekompjuter nuk do te mundet me u paraqiteme ane te 8 simboleve (nje bajti) paraqitet

nevoja e zgjerimit te ketyre koncepteve nevargje me te medha te simboleve dhe atoparaqiten ne trajte te

kilobajtit,gigabajtit,terabajtit,etj.



Njesit me te medha se sa biti dhebyte

• Kilo byte(Kb)=2 10 bita (shenja 0 ose 1),kjoeshte 1024 bita

• Mega byte (Mb)=2 20 bita ,kjo eshte 1048576bita

• Giga byte (Gb)=2 30 bita ,kjo paraqet1073741824 bita

• Tera byte (tb)=2 40 bita , kjo paraqet1099511627776 bita etj.



Paraqitja e numrave ne kompjuter

• Dallojme dy paraqitje te numrave ne kompjuter• Paraqitjen e numrave te plote dhe• Paraqitjen e numrave reale

• Varesisht nga lloji i kompjutereve ,paraqitjes senumrave ne kompjuter i rezervohen 2,4 apo edheme shume byte,kjo nenkupton se nese paraqitjaeshte 2 byte ,atehere kemi dy vargje prej tete

elementesh te simboleve 1 dhe 0 d.m.th diku216=65536 e paraqitjeve te numrave.

P itj k j t



Paraqitja e num. ne kompjuter• Paraqitja e numrave te plote ne kompjuter arrihet

kur te gjendet komplementi i dyte i tyre, ky gjendetne kete menyre :le te jete dhene numri 4623,teshkruhet paraqitja 16 biteshe e tije .

• Duhet te paraqesim numrin ne sistemin binar dheate me 15 shifra , pasi e para merret per shenje,4623=001001000001111

Tani paraqitja kompjuterike 16 biteshe duke marreedhe shenjen eshte 0001001000001111

Paraqitja e numrit pozitiv ne kompjuter behet mekonvertim direkt ne ate binar(si ne shembullin etreguare me larte),ndersa per numrat negative kjobehet ne kete forme :

Paraqitja e num ne kompjuter



Paraqitja e num.ne kompjuter• Le te jet dhene numri –29468,se pari e gjejme

paraqitjen binare te 29468 qe ne trajtenbinare 15 biteshe eshte111001100011100 mepas kete numer e zbresim nga maksimumi iparaqitjes 16 biteshe te numrave 2 byte-sh icili per nga vlera apsolute me i madhi eshte32768 dhe ka paraqitjen binare1000000000000000

• 1000000000000000

• -• 111001100011100• 000110011100100



Paraqitja e numrit ne kompjuter

• Numri i fituare ne me siper eshte perftuare ne ketemenyre:fillojme nga e djathta dhe zerrot e parapershkruhen se bashku me njeshin e pare, me pas

numrat e tjere nderrohen ne te kundert menumrin mbi te . Keshtu eshte bere paraqitja ekomplementin te dyte per numrin 29468 dhemeqe ai eshte numer negativ, shenja e pare e tije

eshte 1,perfundimisht paraqitja e tije kompjuterike16 biteshe eshte 1000110011100100

Paraqitja e numrit ne kompjuter



Paraqitja e numrit ne kompjuter• Paraqitja e numrave reale ne kompjuter -Numri i

cfardoshem real e ka trajten• a.bgd x ky , ne kete paraqitje te tije pjesa e pare a.bgd

eshte mantisa e tij (dhe kjo per numrin 102.345 x 10 34

eshte 102.345) ,k eshte baza e numrit(qe per numrin102.345 x 10 34 ajo eshte 10) dhe y (qe per numrin102.345 x 10 34 eshte 34) eshte fuqia e tij.

• Nese mantisa e numrit eshte nga intervali (0,1) thuhetse numri reale ka paraqitje normale

• Te shkruhet ne trajte normale numri• 10001010.011• 10001010.011=0.10001010011 x2 8

P i j i l



Paraqitja e numrit reale nekompjuter

• Per paraqitje te numrit reale ne kompjuter separi numri kthehet ne trajte te normalizuarbinare ,me pas behet paraqitja binare e

eksponentit te tij (permes karakteristikes) dhene fund paraqitet mantisa varesisht nga trajtae lejuar e paraqitjes se atij numri.Nga sa u tha

me siper per numrin e cfardoshem abc.de dote kemi kete radhe te paraqitje se numrit nekompjuter:

l k



Paraqitja e numrit reale ne kompjuter

• P.sh nese hapesira memorike e paraqitjes se numritne kompjuter eshte 32 biteshe (4 byteshe) atehere perparaqitje te numrit reale zakonisht 8 bite i ipen perkarakteristike dhe te tjerat per mantise .

• Te paraqitet ne trajten kompjuterike 32 –biteshe numri reale

156.65 ku 8 bite jane te karakteristikes dhe te tjerat permantise• Zgjidhje:• Se pari numrin e dhene e paraqesim ne trajte binare• 156.65= 10011100.101• Me tej numrin e dhene e paraqesim ne trajte te normalizuar

binare• 10011100.101=0.10011100101 x 2 8



P i j i l



Paraqitja e numrit reale nekompjuter

• Paraqitja binare 23 biteshe e tij eshte

• -2341.876=-100100100101.11011011000

• Forma normale e tije eshte

• -0.10010010010111011011 x 2 12 • Biti i shenjes eshte 1,karakteristika eshte 12+2 7-

1=10001011

• Paraqitja kompjuterike eshte• 110001011 10010010010111011011000

Si i ASCI



Sistemi ASCI• Ne vazhdim shenojme elementet e sistemit ASCI

sipas te cilit edhe merren informata ne PC-te.

Shembuj te shenimeve te te



Shembuj te shenimeve te tedhenave ne PC

• Duke u mbeshtetur ne sistemin ASCI te behet paraqitjae te dhenave ne kompjuter per keto shenime:

• Tung• Tungjatëjeta

• Zgjedhje : shprehja Tung merret nga shkronjatT=34,u=117,n=110 dhe g=103• Nga keto dhe tabela e mesiperme do te kemi kete

kombinim te paraqitjes 100010-1110101-1101110-1100111,qe ne te vertete paraqet formen pranuese teshenimit te mesiperm nga ana e kompjuterit.



Parashtrimi i problemit

• Parashtrimi i problemit behet ne formematematike.Me tej behet ndertimi i diagramit(shenimi i kodit te programit )deklarimi i te

dhenave, format nderlidhese te tyre dhe nefund kompajllimi si dhe aktivizimi .



Modeli matematike

• Modeli matematike nenkuptone parashtrimine problemit dhe menyren ne te cilen do tebehet parashtrimi i problemit ne gjuhen

programuse te cilen e shqyrtojme .



Ndertimi i bllok diagramit

• Ne vazhdim do te japim elementet themelorete pergjithshme te cilat paraqiten tebllokdiagramet.

Elementet e bllokdiagrameve



Elementet e bllokdiagrameve

Paraqitja e nje diagrami(flowchart)



Paraqitja e nje diagrami(flowchart)

Paraqitja e nje diagrami hirearkik



Paraqitja e nje diagrami hirearkik

Paraqitja e nje diagrami(pseudokode)



Paraqitja e nje diagrami(pseudokode)

Paraqitja e nje diagrami



(flowchart,hierarchy,pseudokode)



Pjeset perberese te komjuterit



1 Mainboard (pllaka ame)2 Procesor3 RAM4 Hard Disk

5 Kartë Grafike6 Modem7 Network Card8 Monitor9 Kasë + Ushqyes10 CD/DVD Drives

11 Tastierë + Mouse12 Speakers + Kufje+ Mikrofon



Ftohesi flutra



Ftohesi - flutra

Çipat



Çipat

Ne veti integrojnefunksionet e ndryshme:

Gjeneratori i ores, buskontrelleri, tajmer,kontrelleri nderpreres,DMA kontrelleri, ora,

kontrelleri per tastier

M d l j



Modulet e memorjes

SIMM

Modulet e memorjesne nje rend

DIMM

Modulet e memorjesne dy renda

Geheugenmodules



Geheugenmodules

Modulet e memorjes te tipit Rambus



Modulet e memorjes ne pllaken ame

PCI-Kartela (rrjetit)



PCI-Kartela (rrjetit)



Hard disku



Hard disku

Hard disku



Hard disku

EIDE (Magjistralat qe lidhin pajisjet



me pllaken ame)

Hard disk



Hard disk

Hard disk contrelleri + buffering (zbutesi)

Hard disku



Hard disku

3 pllaka6 siperfaqe

ISA-kartela (Arkitektura industriale



standarde)

Hard disku



Hard disku

Xhami me siperfaqen e aluminit meshtresen magnetike, e lemuar

Hard disku



Hard disku

6 koka (vetem 5 m mbi siperfaqen)Per lexim nga çdo siperfaqe eshte nje koke



CD-ROMI



CD ROMI

Matrica e tastieres



at ca e tast e es

Kur butoni eshte I shtypur: mbyllet njenderpreres.

Kodi i skanimit (x,y) konvertohet ne karakter

Buffering I brendshem(16 bytes)

Miu



Çipi per kodim Sfera rrotulluese

Miu



Miu

Sfera rrotulluese

Mouse



Mouse

“rulat” 90º: X- en Y-drejtimin

Mouse



Gjeneratori I

rrezeve infra tekuqe

Printeri laserik



Ink Jet Printerat



• Te lire• Mjaft shpejt (4 ppm, ZW)

• Rezolucioni I mire: 300 dpi maks 1200 dpi(pika ne nje inq)



Ink jet Metoda



Ink jet Metoda

Termike (Nxemja avullimi Ingjyres)

Piezo – elektrike(mekanike)

(epson)

Cathode ray tube (CRT)



y ( )

Madhesia, pamja-raporti & orientimi



, p j p

• Madhesia: 12, 14, 15, 17, 19, 21 inch

• Pamja-raporti: 4:3 (TV) of 16:9 (film)

• Orientimi: pejzazhi ose portreti

! Madhesia e dukshme < madhesia e specifume !

Thellesia e ngjyrave, rezolucioni, distancaik



ne mes pikave

• Ngjyrat reale: 8 byte per komponenten e ngjyres (ekuqe, e gjelberte dhe e kalterte) sipas pikselit: 16,8million kombinime(standardi SVGA)

• Rezolucioni – XGA: 800x600 piksela & ngjyrat reale

– UXGA: 1600x1200 pipiksela & ngjyrat reale

• rezolucionin & thellesia e ngjyres determinon vlerene video ramit ne video kartele

• Distanca ne mes pikave: Madhesia e pikselave

Distanca ne mes pikave



0,31 mm

0,28 mm (common)

0,27 mm

0,26 mm

0,25 mm

0,51 mm (TV)



LCD-Ekranet



• LCD: Liquid Cristal Display• Dy lloje:

– Matricat pasive LCD

– Matricat aktive LCD (e bazuar ne filmtranzistoret e holle TFT)

• Burimi I drites: – I ndertuar pas LCD (backlit) – Drita ambietiale (reflektohet nepermjet

pasqyrave)

Konekcionet e jashtme



j

• Rreze te kuqe (IrDA) 9 kB/s (75 kb/s)• Porti serial 14,3 kB/s (115 kb/s)• Porti paralel 1 MB/s

• USB porti 1,5 MB/s• PS/2 porti• Internet porti 10 MB/s (100 Mb/s)

• SCSI porti 80 MB/s• FC-AL (kanali me fije) 400 MB/s



Monitori.



Monitorët janë dy llojesh:

a . Ekrane CRT (Cathode Ray Tube)Këta janë monitorët tradicionalë të ngjashëm me ekranin e televizorit.

Bazë e parimit të punës së këtyre ekraneve është drejtimi i një tufeelektronesh nga një fushë elektrike drejt ekranit, i cili është i mbuluar sëbrendshmi nga një shtresë e hollë elementesh fosforeshentë të cilët kurgoditen nga elektronet shndërrohen në një pikë të ndritshme që në gjuhën ekompjuterit njihet si pixel.

b . Ekr ane tësh esh të .

Këto janë ekranet me të cilët janë të pajisur të gjithë laptopët por gjithmonë e



Këto janë ekranet me të cilët janë të pajisur të gjithë laptopët por gjithmonë emë shumë edhe kompjuterat e “zakonshëm”. Përvec se te kompjuterat,ekrane të sheshtë mund të keni parë edhe tek televizorët që i quajme shkurtplazma.

Në fakt plazëm është emri i njërës nga dy teknologjitë më të suksesshme nëprodhimin e ekraneve të sheshtë: Plasma (PDP Plasma Display Panel) dheLCD (Liquid Crystal Display).

Teknologjia plasma e shfaq pamjen në sajë të ndricimit të cliruar ngangacmimi i një gazi (përzierje 90% argon dhe 10% ksenon) dhe është shumë epërshtatshme për ekranë me përmasa të mëdha, ndërsa në bazë të parimit tëpunës së teknologjisë LCD janë dy pllaka paralele brenda ekranit të orientuarame një kënd 90 gradë ndaj njëra-tjetrës të cilat e polarizojnë dritën e para

horizontalisht dhe e dyta vertikalisht. Midis tyre ndodhet një lëng, molekulat etë cilit (kristalet e lëngshme) kanë vetinë të orientohen nën praninë e njëtensioni elektrik.

Pa praninë e tensionit drita nuk depërton dot të dyja pllakat, ndërsa kurtensioni është prezent molekulat e lëngut orientohen sipas fushës elektrike

duke e kanalizuar dritën nëpër pixel-at e përmendur më lartë



Disa nga parametrat më të rëndësishëm të ekraneve, qofshin të sheshtë apo jo, janë:• Madhës ia:



- Llogaritet duke matur diagonalen e ekranit dhe shprehet në poliç (masë

gjatësie e barabartë me 2.54 cm). Madhësitë tipike janë 15, 17, 19 dhe 21poliç.

• Definicio ni dh e Rezolucion i . ( Qartësia dhe Zbërthimi)

-Qartësia (definition) ka të bëjë me numrin e pixel-ave që mund të shfaqëekrani. Psh shënimi 1024x768 do të thotë që ekrani mund të shfaqë 1024pixel-a horizontalisht dhe 768 vertikalisht. Kjo varet nga madhësia e ekranitpor standartet janë 800x600, 1024x768, 1280x1024,1600x1200 ku më shumëpixel-a do të thotë më shumë qartësi.

-Zbërthimi (resolution) i shprehur në DPI (ang.: Dots Per Inch; shqip: pikapër poliç) tregon numrin e pixel-ave për njësi lineare të sipërfaqes. Sërishsa më shumë dpi aq më e lartë cilësia e pamjes.

Speakers + Kufje + Mikrofon- të cilat mund të quhen së bashku pajisjetmultimediale tëkompjuterit, janë ato pajisje që na mundësojnë dëgjimin eti j ë të l të k fj dh i i i i ë ik f it Në d itë



tingujve me zë të lartë apo kufjedhe incizimin përmes mikrofonit. Nën dritën eparagrafit të mësipërm “kutitë e zërit ” ( ang.:audio boxes ose speakers) dhe

kufjet janë pajisje dalëse ndërsa mikrofoni pajisje hyrëse.Printer, Scanner dhe Web Cam.Pajisje me anë të së cilave ju mundeni përkatësisht: të printoni materialet qëkeni në kompjuter (pra t’i shtypni në letër) ; të skanoni materiale të ndryshme sidokumente apo fotografi (nga letra të keni një kopje në kompjuter); të

komunikoni në internet me figurë apo të bëni foto nga kamera në kompjuter.Kasa- është kutia metalike ose plastike ku ndodhen pjesët e brendshme tëkompjuterit. Kasa zgjidhet në varësi të përmasave ( duhet shikuar nëse ofronhapsirën e nevojshme për të gjitha pajisjet e brendshme që duam të kemi nëkompjuter) dhe shijeve estetike personale.

Ushqyesi- furnizon me rrymë elektrike të gjitha pjesët e brendshme tëkompjuterit. Ai ndodhet brenda kasës dhe zakonisht shitet së bashku me të.

-Mainboard njihet edhe si motherboard ose system board. Ndodhet në njërënanë të kasës dhe ka formë drejtëkëndëshi me përmasa që variojnë sipasfirmave . Mbi këtë pllakë të hollë plastike të dizenjuar me qarqe vendosen ose



lidhen me kabllo (të quajtur fisha) të gjitha pajisjet e kompjuterit.Si të gjitha pjesët e brendshme të kompjuterit edhe motherboard-i e merr

rrymën elektrike nga ushqyesi përmes një fishe dhe ia shpërndan atë pajisjevetë tjera që “montohen” në bord. Kuptohet se ky është bordi kryesor dhe pa tës’ka kuptim të funksionojë një kompjuter.

-Proçesori apo CPU (Central Processing Unit). Është një komponent shumë irëndësishëm i kompjuterit i përbërë nga një qark i cili në mënyrë direkte apoindirekte kryen të gjithë punën që ne bëjmë në kompjuter. Zakonisht shitetbashkë me mainboard-in dhe nëse jo duhet bërë kujdes që të zgjidhet njëmotherboad dhe një proçesor që mund të funksionojnë së bashku.

-Memorie është fjala më e përgjithshme për të treguar të gjitha pjesët qëshërbejnë për ruajtjen e informacioneve. Në fillim tek tabela e parametrave nëvend të fjalës memorie shkruhet RAM dhe zakonisht është pikërisht RAM-i qënënkuptohet në botën e kompjuterave sa herë përmendet memoria ekompjuterit, edhe pse siç do të shohim më vonë ka shumë pajisje qëklasifikohen si lloje memoriesh.RAM (Random Access Memorry) është memorie e paqëndrueshme, që

nënkuptohet si memorie e cila nuk ruan të dhënat kur kompjuteri fiket.

-Hard Disk-u ruan të dhënat. Tani duhet të jeni duke menduar se hard diskqenka një lloj memorie përderisa ruan të dhënat dhe ky është një mendimshumë i saktë. Është një memorie dhe madje e qëndrueshme. Kjo do të thotëse të dhënat e magazinuara në Hard-Disk që mund jenë praktikisht çdo lloj

f l k d k k



informacioni me të cilin ne punojmë në kompjutër si dokumente, muzikë,lojra etj, ruhen edhe pasi kompjuteri fiket. Hard disk-u lidhet me mainboard-in

përmes fishës ( kur ndodhet brenda kasës) ose me një kabëll të normës USB(dhe në këtë rast quhet hard disk i jashtëm).

-Karta Grafike është qarku që mundëson shfaqjen e imazheve në ekran.Quhet kartë sepse ka formë drejtëkëndëshe dhe montohet në motherboard.Kablli i monitorit që shkon tek kasa lidhet pikërisht me kartën grafike.

-Modem. Pajisje me anë të së cilës bëhet e mundur lidhja e internetit përmeslinjës telefonike. Mund të jetë në formën e një karte të vendosur nëmainboard ose pajisje e jashtme siç është psh printeri.

-NIC (Network Interface Card) kartë rrjeti e cila shërben për lidhjen në rrjet tëkompjuterave duke i lidhur ato fizikisht me anë të kabllove specifikë të rrjetitose nëse karta është Wireless nuk ka nevojë për kabllo për të krijuar rrjetin ekompjuterave.-CD/DVD drives ndodhen në pjesën e përparme të kasës. Janë pajisjet qëlexojnë apo shkruajnë mbi kompakt disqet (CD) dhe DVD-te.-Floppy Drive ndodhet gjithashtu në pjesën e përparme të kasës dhe shërben

ër të unuar lexim/shkrim me disketat kom uterike

Të dish se si funksionojnë gjërat brenda kompjuterittë ndihmon në përmirësimine përdorimit të tij si një mjet pune. “Pse ndodh që kompjuteri punon kaq avash?”Ndoshta ke viruse (programe që shkaktojnë dëme nga më të ndryshme) nëkompjuter



kompjuter.Ndoshta memoria RAM nuk i përballon të gjitha programet që ju mund të hapni

njëkohësisht, ky proçes njihet si multitasking (p.sh dëgjoni muzikë, keni njëprogram antivirusi aktiv duke skanuar dhe keni hapur dhe një program qëkërkon shumë memorie).Ndërkohë që ne presim të hapet kompjuteri çfarë ndodh me pajisjet? Si punojnëpajisjet së bashku?. Si lidhen këto pajisje?Korenti, që natyrisht vjen nga priza, kalon nga ushqyesi dhe ky i fundit e

shpërndan rrymën në mainboard. Kompjuteri bën një vetëkontroll për tëkonstatuar nëse komponentët janë të disponueshëm ose jo. Ky vetëtest njihet siPOST (Power-On Self Test).Mainboard ia jep rolin ROM (lloj memorieje e qëndrueshme në të cilën janëmagazinuar që në fabrikë disa informacione të rëndësishme për funksionimin ekompjuterit). Tranzistorët (pajisje fizike që përçojnë rrymën ose jo) që ndodhen

në ROM, përcaktojnë nëse do të kalojë ose jo rrymë. Me marrëveshje kemi:kalimi I rrymës shënohet me 1 dhe moskalimi i saj me 0.Ky koncept është abstrakt, se në fakt në brendësi të kompjuterit ju nuk do tëshihni asnjë njësh apo zero. Pra është një korrespondencë që është vënë midisrrymës dhe numrave (0 dhe 1).

Kështu ROM prodhon një seri “zerosh” dhe “njëshash” . Këto në gjuhën ekompjuterave njihen si bite. E thënë thjeshtë bit-i është një shifër e vetme, qëmund të jetë 0 ose 1 Bit është njësia më e vogël që është vendosur për të



mund të jetë 0 ose 1. Bit është njësia më e vogël që është vendosur për tëdhënat në fushën e kompjuterave. Një tetëshe bit-esh formon një byte

(shqiptohet bajt). Siç mund të llogaritet me kombinatorikë të thjeshtë kagjithsej 28 = 256 kombinime të ndryshme prej 8 bitesh, pra 256 byte tëndryshme. P.sh karakteri “a” përfaqsohet nga ky byte 01100001. Pra kykombinim (nuk kalon rrymë, kalon rrymë, kalon rrymë, nuk kalon rrymë, nukkalon rrymë, nuk kalon rrymë, nuk kalon rrymë, kalon rrymë) përfaqsongërmën “a”. Mund të hasni edhe termin oktet i cili përdoret në vend të byte. Si

çdo madhësi edhe byte ka shumëfishat e tij. Këto janë:1 byte (B) 8 bit1 kilobyte (K/Kb) 210 byte = 1024 byte1 megabyte (M/Mb) 220 byte = 1024 Kb1 gigabyte (G/Gb) 230 byte = 1024 Mb

1 terabyte (T/Tb) 240 byte = 1024 Gb1 petabyte (P/Pb) 250 byte = 1024 Tb1 exabyte (E/Eb) 260 byte = 1024 Pb1 zettabyte (Z/Zb) 270 byte = 1024 Eb1 yottabyte (Y/Yb) 280 byte = 1024 Zb

Më pas rolin e merr karta grafike, e cila përmes transistorëve të vet shfaq nëk i fi ë ë k j i



ekran emrin e firmës të kompjuterit.Veç madhësisë një karakteristikë tjetër e pajisjeve është edhe shpejtësia e

tyre. Ajo matet me Hz (shqipto: herc) dhe tregon sa veprime në sekondëmund të kryejë një pajisje.I kthehemi sërish atyre shënimeve të fillimit që i quajtëm parametra. Nëse dolexoni këto shënime:Hard disk: Seagate 500 Gb do të thotë se hardisku është i firmës Seagate

dhe ka madhësinë 500 Gb.

Procesor: AMD 1.60 GHz do të thotë se proçesori është i firmës AMD (dyllojet kryesore për proçesorët janë AMD dhe INTEL ) dhe kryen afërsisht 1.6milion veprime në sekondë. Gjithsesi nuk është nevoja të ruani atë letër përtë mbajtur mend parametrat e kompjuterit tuaj. Një mënyrë për të parë seç’parametra ka një kompjutër është kjo:

Klikoni me butonin e djathtë të mausit mbi ikonën My Computer dhe në“tabelën” që shfaqet shkoni tek Properties.

-Procesori është një pajisje e brendshme kompjuterike, ai përkufizohet si “truri” ikompjuterit, ose si komponenti më i rëndësishëm i kompjuterit.Proçesori “i thotë” kompjuterit çfarë të bëjë dhe kur. Cpu është nga ato pajisjeqë hyn në veprim që në fillim kur ndizet kompjuteri. Në momentin që

ë dë POST d h t të th i CPU k t ll ë t ti ë htë



përmendëm POST duhet të themi se CPU kontrollon nëse tastiera është elidhur dhe punon në rregull dhe nëse ndonjë buton është i shtypur.

Pra në testin e kontrollit CPU është një sinjalizues për lidhjen e tastieres. Aipërbëhet nga fije elektronike të bashkuara për të kontrolluar shpjetësinë esinjaleve elektrike. Në kontrollin e punës së kompjuterit, CPU është përgjegjëspër dy detyra:

• Së pari merr instruksionet e programeve nga memoria.• Së dyti i ekzekuton këto instruksione.

Le të sqarojmë se çfarë janë instruksionet e programeve. Program quhet njëtërësi instruksionesh. Instruksionet janë një varg rregullash të shprehura sipasmënyrave të ndryshme. Le të marrim një shembull: Për të përgatitur njëëmbëlsirë do duhej të dinim recetën : marrim ½ lugë gjelle qumësht. 1 litërsheqer etj janë instruksione. Çdo fjali përbën një instruksion. E gjithë recetapërbëhet nga lidhja që u bëhet këtyre fjalive. Pra programi (receta) është njëvarg instruksionesh.

Instruksionet apo sentencat e programeve përkthehen në bite. Proçesori luan njërol të jashtëzakonshëm në këtë rast. Më poshtë po tregohet sesi:E zëmë sedoni të punoni me makinën llogaritëse dhe do të doni të gjeni rrënjën katrore tënjë numri. Së pari do të hapni programin përkatës, më pas do të shkruaninumrin dhe në fund shenjën e rrënjës katrore.

Në momentin që ju hapni programin e makinës llogaritëse në memorie rezervohetvendi i nevojshëm. Kuptohet se në këtë rast përdoret memoria e përkohshme.Instruksionet që mund të jenë shumë të komplikuara në shumicën e rasteve,

ët h ë i t k i b ë i h i t k i i ht d CPU j i



copëtohen në instruksione bazë si psh: instruksioni shto dy numra. CPU - ja imerr instruksionet e memories (të përkthyra në bite), më pas i ekzekuton ato

(kryen veprimin në rastin tonë të rrënjës katrore). Veprimi i rrënjës katrore ështënjë instruksion jo bazë, kështu përdoret një algoritëm i caktuar për gjetjen errënjës katrore. CPU ia dërgon sërish memories këto ekzekutime dhe kjo e fundit ipërkthen në formatin tonë (jo në bite).Ndoshta tani mund t’ju lindë pyetja: “Po pse nuk programohen CPU që të kenërrënjën katrore veprim bazë?” Përgjigja është e thjeshtë: Proçesorët janë të

programuar sipas nevojave të përdorimit.Një kompjuter që do të shërbente për pune grafike do të kishte veprime bazë tëproçesorit të ndryshme nga një proçesor që do t’i shërbente një kompjuteri përlojra shahu. Proçesorët programohen sipas nevojave në mënyrë të tillë që tëpunojë më shpejt secili prej nesh në punën që ka. Veprimet që do të donim tëkryenim me një kompjuter për inxhinierët do të na harxhonte më shumë kohë nësedo të donim të bënim punime grafike me të, kjo pasi instruksionet bazë tëproçesorit nuk janë të programuara për punë grafike; kështu kompjuterit tonë dot’i duhej më shumë kohë për të përkthyer në instruksione bazë instruksionet që dotë merrte për këto punëgrafike.

Shpejtësia CPU- Ajo zakonisht matet me (GHz), që nënkupton sa miliardëinstruksione mund të kryejë CPU në një sekondë. Psh: Një CPU 1.8 GHZ mund tëekzekutojë afërsisht 1.8 miliardë instruksione të thjeshta në një sekondë. Dukekryer miliarda veprime në një sekondë, CPU është i aftë të prodhojë sjelljekomplekse me një shpjetësi që afrohet me atë të eprimit të menjëhershëm të



komplekse me një shpjetësi që afrohet me atë të veprimit të menjëhershëm tëpërdoruesit të kompjuterit.

Memoria është ajo pjesë e kompjuterit ku ruhen të dhënat. Si memorie mund tëshërbejë: Hard disk, Flash disk, Cd/DVD etj. Të gjitha këto pajisje karakterizohennga madhësia (pra sa të dhëna mund të mbajë një pajisje). Sic është përmendurshumë herë tashmë, të dhënat ruhen në formën e byte-ve. Nësë të dhënat janë tëllojit tekst, një byte është i mjaftueshëm për të përfaqësuar një karakter të vetëm.

Një kilobyte është i aftë të mbajë më shumë se njëmijë karaktere teksti (p.sh njëese), një megabyte është i aftë të mbajë më shumë së një milion karaktere teksti(p.sh një libër), një gigabyte është i aftë të mbajë më shumë se një miliardëkaraktere teksti (p.sh një librari e vogël), një terabyte është i aftë të mbajë mëshumë se një triliardë karaktere teksti (p.sh një depo e madhe librash). Edhe psekëto kapacitete mund të duken të mëdha në lidhje me tekstin, ruajtja e llojeve tëtjera të të dhënave mund të kërkojë memorie shtesë.Psh një fotografi me rezolucion të lartë mund të kërkojë disa megabyte të

memories, një këngë afërsisht mund të kërkojë 50 megabyte ( në formate qëquhen nativë si wav dhe jo formate komerciale siç mund të keni dëgjuar të gjithëpsh që një muzikë prej afro 3 minutash ruhet në një skedar mp3 me madhësi prejafro 3 MB).

Memoria cache:Zakonisht ndodhet brënda çipeve të CPU. Ajo përdor shpejtësi të lartë nëqarqe për të mundësuar akses të shpejtë të të dhënave.



Memoria RAM:

Komunikon me proçesorin duke përdorur shpejtësi të ulët në qark, kështu tëdhënat që ndodhen në RAM nuk ekzekutohen aq shpejt sa ato në cache, porRAM kushton më pak për tu ndërtuar. Dizenjatorët e kompjuterave balancojnëkoston dhe performancën duke përfshirë një sasi të vogël (zakonisht në KB)cache për të dhënat vendimatare dhe një sasi të madhe (zakonisht në MB)RAM për të dhënat shtesë.

Cache dhe RAM formojnë sëbashku memorien kryesore të një kompjuteri. Kyemër vjen ngaqë të dyja këto memorie mundësojnë magazinën kryesore përkompjuterin, duke mbajtur çdo lloj të dhëne që CPU është duke përdorur.Megjithëse memoria kryesore është kruciale dhe të dhënat aksesohen shumëshpejt, është më e shtrenjtë se teknologjitë e tjera. Memoria kryesore është

volatile (e paqëndrueshme), që do të thotë së kërkon një rrymë konstante përtë mbajtur të dhënat.Kur kompjuteri fiket të dhënat që ndodhen në cache dhe RAM humbin. Kështukompjuteri kërkon memorie dytësore, që është më pak e kushtueshme dhemundëson një ruajtje të përhershme. Ju mund të rendisni vetë disa llojememoriesh dytësore: hard disk është një lloj memorie dytësore.

Arkitektura e John von NewmannPavarësisht nga aparenca të gjithë kompjuterat kanë të njëjtën strukturëthemelore. Kjo strukturë njihet si arkitektura e von Newmann. Arkitektura e vonNewmann konsiston në ekzistencën e tre komponentëve esencialë që punojnë



Newmann konsiston në ekzistencën e tre komponentëve esencialë që punojnësë bashku për të funksionuar si një kompjuter:

- pajisjet hyrëse dhe dalëse- memoria-përpunuesi i informacionit (CPU)

Këto tre komponentë, për të cilët kemi folur tashmë, lidhen përmes buseve(angl. bus), që janë bashkësi telash që mbajnë informacionin përmes

komponentëve në formën e sinjaleve elektrike.



Software dhe hardware-Software janë programet që ekzekutohen në kompjuter.-Hardware janë pajisjet fizike të kompjuterit, siç janë ekrani, tastiera etj.Software dhe hardware janë shumë të lidhura me njëra tjetrën Software t



Software dhe hardware janë shumë të lidhura me njëra-tjetrën. Software-tmund të jenë aplikative (application software) dhe sistemesh (system

software).-Programe aplikative - Software (Programe kompjuterike) të krijuara për njësistem operativ specifik dhe mund të kenë funksione nga më të ndryshmetpër t'i lehtësuar punën në kompjutër përdoruesit. Shëmbuj: Microsoft InternetExplorer (programi i cili ju mundëson shikimin e faqeve në internet), MicrosoftWord (program i cili ju mundëson krijime dhe ndryshime të dokumenteve),

Adobe Photoshop (program për krijimin e imazheve grafike) etj.-Sistemi Operativ është software-i që bën menaxhimin e një sistemikompjuterik që nga kontrolli I hardware-ve deri tek krijimi i një ambjenti(mik)pritës për çdo program tjetër aplikativ. Shembuj:Microsoft Windows XP, Linux, MacOs. Çfarë duhet të kemi parasysh? Sistemioperativ është si themeli i një shtëpie, pa vendosur themelet s’mund të

ngremë një ndërtesë. Kështu mbi këtë sistem instalohen programet.Programet instalohen në varësi të sistemit operativ. Kështu nëse kemiinstaluar si sistem operativ Linux, nuk mund të instalojmë Microsoft InternetExplorer (programi i cili ju mundëson shikimin e faqeve në internet), porkjos’do të thotë se me këtë sistem operativ ne nuk mund të hyjmë në internet,por do tëinstalojmë atë program që i përshtatet këtij sistemi

Detyrat e Sistemit OperativSistemi operativ mund të konsiderohet si një grupim teknologjish që mund të jenë ose jo prezente tek të gjithë sistemet e ndryshëm.1) Bo ot-strapp ingZakonishit sistemi operativ nuk është kodi i parë që ekzekutohet kur hapet



Zakonishit sistemi operativ nuk është kodi i parë që ekzekutohet kur hapetkompjuteri, por merr pjesë në butim. Bios-i gjen sektorin e butimit që mund të

ndodhet në hard-disk ose ndonjë disk të lëvizshëm. Boot loaderi (pra sektori ibutimit) starton kernelin e sistemit operativ ose në sistemet më modernë i jepmundësinë përdoruesit të zgjedhë midis sistemeve operative që mund të jenë tëpranishme në disk qoftë edhe 1 i vetëm.

2) Ekzekutimi i pro grameve

Një nga funksionet kryesorë të sistemit operativ është të lejojë funksionimin eprogrameve aplikativë. Në sistemet moderne çdo program quhet proces dhekerneli i sistemit operativ së bashku me disa hardware kryesorë është përgjegjëspër krijimin, ekzekutimin dhe shkatërrimin e proçeseve.

3) Menaxhimi i m emories

Tjetër detyrë kryesore e kernelit është të menaxhojë memorjen e sistemit qëpërdor çdo program. Që prej arkitekturës 80286 të gjitha programet 32-bit kanënë dispozicion memorien e tyre. Pra thuhet se programet funksionojnë në"protected mode" dhe nëse një program përpiqet të ketë akses tek një pjesë ememories jashtë segmentit të tij 4 GB menjëherë shkaktohet një "interrupt" dhëCPU-ja hyn sërish në "supervisor mode" ku mund të ekzekutohet vetëm kodi isistemit o erativ

4) Metodat e mult i taskingLe të fokusohemi tek metodat që ofron sistemi operativ për të realizuar"llogaritjetshumëdetyrëshe".Kerneli përfshin një software të quajtur scheduler i cili përcakton se sa kohë



Kerneli përfshin një software të quajtur scheduler i cili përcakton se sa kohëdo i jepet çdo programi dhe në çfarë rendi. Kerneli i kalon kontrollin një

proçesi duke i dhënë mundësinë atij të shfrytëzojë CPU-në dhe memorien esistemit. Më vonë kontrolli i kthehët sërish kernelit nëpërmjet ndonjëmekanizmi në mënyrë që kerneli t'ia kalojë kontrollin një programi tjetër.Mekanizmi i përdorur mund të jetë njëra nga dy metodat: cooperativemultitasking - programi aplikativ e cakton vetë se kur do t'i kthejë kontrollinkernelit, dhe preemptive multitasking - një interrupt dërgohet në një interval

të caktuar kohe duke i kthyer kontrollin kernelit.

5) A ks esi nëd is k d h e si s tem et e skedarëve Të ofrojë akses në disqe ështënjë detyrë e detyrueshme e sistemeve operativë. Në sistemet më të vjetrasistemi i skedarëve përfshihej në sistem operativ duke bërë që të suportohejvetëm një lloj disku. Në disa sisteme moderne përdoret ajo që quhet VFS(Virtual File System). Përmes VFS sistemi operativ i ofron programeveaplikative mundësinë të lidhen me një pafundësi pajisjesh për mbajtje tëdhënash me një variacion të pafundëm sistemesh skedarësh duke u lidhurme driver-in specifik të pajisjes dhe driver-in specifik të sistemit tëskedarëve.

6) Pu na n ërr jet

Aktualisht pjesa më e madhe e sistemeve operative suportojnë një moriprotokollesh, hardware-sh dhe aplikacionesh për t'u lidhur në rrjet. Kjo



siguron ekzistencën e rrjeteve homogjene, pra që kompjutera me sisteme tëndryshme operative të lidhen në të njëjtin rrjet.Lidhja në rrjet mund të ofrojë mundësi të shumta që nga ato më baziket sishkëmbimi I informacionit, e deri duke i mundësuar sistemit operativ të njëkompjuteri të përdorë resurset e një kompjuteri tjetër sikur të ishin të tijat sipsh. kartën grafike, të zërit etj.

7) GUIPothuajse të gjithë sistemet kompjuterike modernë përfshijnë një interface tëtipit GUI për të komunikuar me to dhe shpesh herë GUI përfshihet në kerneline sistemit operativ. Kjo ndodh kryesisht me sistemet që përdoren përkompjuterat personale si psh me versionet origjinalë të Microsoft Windowsdhe Mac OS. Nga ana teknike interface-i grafik nuk konsiderohet një shërbim

që duhet kryer nga sistemi operativ por kjo bëhet për të rritur përformancen esistemeve. Disa sisteme e ofrojnë GUI-n si program aplikativ të përfshirë nëCD-në e sistemit duke i dhënë mundësinë përdoruesit që të instalojë ndonjëinterface që është tipike për një sistem tjetër.

Disa koncepte të nevojshme:1. Single task dhe mu lt i taskingSingle task lejon vetëm një program të punojë në kompjuter dhe pasi e mbyllatë mund të hapësh një tjetër Multitasking të mundëson hapjen e disa



atë mund të hapësh një tjetër. Multitasking të mundëson hapjen e disaprogrameve njëherësh, duke u realizuar përmes time sharing (koha e

nevojshme që i cakton kompjuteri çdo programi për tu hapur).2. Com mand -l ine dhe visu al interface Interface-i përbën mënyrën përmes sëcilës ne komunikojmë me kompjuterin, më saktësisht me një pjesë të tij (softapo hard qoftë). Kështu interface-i që programet aplikative përdorin për tëkomunikuar me pajisjet janë driver-at. Ndërsa në këtë rast është fjala për

interface-in që na mundëson neve (përdoruesve) komunikimin me software.Command-l ine quhet interface-i ku përdoruesi duhet të shkruajë komandanëpërmjet tastierës apo çdo pajisje tjetër që mundëson futjen (input) etekstit në kompjuter. Ky lloj komunikimi ka qenë tipik për sistemet më tëvjetra si psh MS-DOS.Visu al Interface – Ose GUI quhen ato mënyra komunikimi me kompjuterin kupërdoruesi mund të “veprojë” mbi atë që sheh në ekran edhe përmesmouse-it apo çdo pajisje tjetër që lejon komunikimin e përdoruesit mekompjuterin në mënyrë vizive përveç tekstit. Ky lloj interface përdoret ngapothuajse të gjithë sistemet kompjuterike aktualë. Disa sisteme operative qëpërdorin interface visual janë familja familja e sistemeve Microsoft Windows,Mac OS X etj.



Qarqet kompjuterike• Gjuha përmes së cilës njerëzit komunikojnë mes vete formohet si

grumbull fjalësh, të cilat në fakt paraqesin kombinime të një numri tëcaktuar tingush kur flasim përkatësisht shkronjash kur shkruajmë



caktuar tingush kur flasim, përkatësisht shkronjash - kur shkruajmë.Kështu, kur e themi fjalën lapsi, në atë rast e nënkuptojmë një mjet për

shkruarje, kurse kur themi fletore, mendojmë në diçka për shkruarje,sepse ashtu është marrëveshja• Grumbulli i të gjitha fjalëve paraqet gjuhën, përkatësisht kodin

ang. code) për komunikim mes njerëzve të cilët e flasin atë gjuhë.• Në jetën e përditshme njeriu shfrytëzon kode të ndryshme. P.sh.,

gjatë kalimit nëpër udhëkryq, ku komunikacioni rregullohet përmes

semaforit, shfrytëzohet kodi sipas të cilit udhëkryqi mund të kalohetnëse është e ndezur ngjyra e gjelbër, kurse në ngjyrë të kuqe nuklejohet kalimi i udhëkryqit.

• Te pajisjet digjitale, për përpunim dhe për transmetim tëinformatave, gjithashtu përdoren kode të ndryshme, te të cilët çdoshifre numerike, shkronje, ose simboli, i shoqërohet një kombinim icaktuar shifrash binare 1 dhe 0.

• Kombinimet e tilla, të cilat krijohen për kodimin e simboleveelementare të një kodi, quhen fjalë kodike ang. code word).

Në vazhdim do të përmenden disa lloj kodesh binare të cilëtpërdoren më shpesh.

Kodet BCD• Njeriu gjatë llogaritjeve të ndryshme në jetën e përditshme eshfrytëzon sistemin decimal të numrave. Kurse te pajisjet digjitale, gjatë



shfrytëzon sistemin decimal të numrave. Kurse te pajisjet digjitale, gjatëpërpunimit dhe transmetimit të informatave, shfrytëzohen kode binare.

Për këtë arsye, janë krijuar të ashtuquajturit kode BCD nga BinaryCoded Decimal), te të cilët çdo shifre decimale i shoqërohet një fjalëkodike binare, përkatësisht, bëhet kodimi binar i shifrave decimale .Gjatë krijimit të kodeve BCD tentohet që fjalët kodike të zgjidhen ashtuqë kodi të jetë i përshtatshëm për numërim, llogaritje, konvertim,

zbulim ose për korrigjim të gabimeve etj. Te këto kode çdo shifërdecimale zëvendësohet me një grup shifrash binare, përkatësisht mefjalë kodike ka tërshifrore . Me katër shifra binare mund të krijohengjithsej 16 fjalë kodike të ndryshme. Por, për kodimin e shifravedecimale zgjidhen vetëm 10 fjalë kodike, gjë që jep mundësi të krijimittë më shumë kodeve BCD.• Zgjedhja e kombinimeve të shifrave binare brenda një kodi mund tëbëhet duke e pasur, ose duke mospasur, parasysh peshën e pozicionevebrenda fjalëve kodike. Në këtë mënyrë dallohen kodet BCD me peshëdhe pa peshë .

Kodet me peshë

Nëse shifrave binare x, y, z dhe v, brenda fjalës kodike xyzv, ukorrespondojnë peshat a, b, c dhe d, për çdo fjalë kodike të kodit BCD



korrespondojnë peshat a, b, c dhe d, për çdo fjalë kodike të kodit BCDmund të llogaritet ekuivalenti decimal përkatës kështu:

N = x a + y b + z c + v dDisa nga kodet me peshë të cilët përdoren më shpesh janë dhënë nëtabelën e Fig.2.1, ku shifrave decimale u korrespondojnë fjalët kodikenë kolonën e parë të tabelës.

Si kod BCD i cili përdoret më shpesh është kodi 8421 , i cili ndryshequhet edhe NBCD (nga Natural Binary Coded Decimal), sepse fjalët

Kodi NBCD



q ( g y ), p jkodike të këtij kodi u korrespondojnë 10 numrave të sistemit binar

natyror.Kodimi i numrave decimalë, në kodin NBCD, kryhet duke zëvendësuarshifrat e veçanta brenda numrave me fjalët kodike përkatëse.

Shembull: Kodimi i numrave të sistemit decimal:

a. 5476b. 89.763në kodin NBCD.

Ekuivalenti decimal i numrave të koduar në kodin NBCD gjendet dukendarë numrin në grupe 4-shifrore.

Shembull: Ekuivalentët decimalë të numrave të koduar në kodin NBCD:



Shembull: Ekuivalentët decimalë të numrave të koduar në kodin NBCD:a. 1000001101010001b. 01100010.100101110100

Peshat e shifrave brenda fjalëve kodike të këtij kodi janë:23 22 21 20 përkatësisht: 8 4 2 1nga edhe është krijuar emri i kodit.Kështu, p.sh., për fjalën kodike 0101 , në bazë të shprehjes së dhënë mësipër, fitohet numri:

N = 0⋅8 + 1⋅4+ 0⋅ 2 + 1⋅1 = 5

i cili i përgjigjet ekuivalentit decimal, nëse fjala kodike përkatësemerret si numër binar.

Mbledhja në kodin NBCD• Me qëllim që të tregohet se operacionet aritmetikore kryhen edhe mbinumrat e paraqitur përmes kodeve të ndryshme, në vazhdim është



dhënë procedura e mbledhjes së numrave në kodin NBCD.

• Fjalët kodike të cilat shfrytëzohen nga kodi NBCD paraqesin fjalëkodike të lejuara , për dallim nga fjalët kodike të ndaluara , të cilat nuk ipërkasin këtij kodi shih tabelën e dhënë në Fig.2.2).

Fig 2 2 Fjalët kodike të lejuara dhe të ndaluara

Mbledhja në kodin NBCD kryhet në dy faza:• Mblidhen numrat e dhënë, duke shfrytëzuar rregullat e mbledhjesbinare.• Korrigjohen fjalët kodike që fitohen pas mbledhjes nëse ato janë:



• Korrigjohen fjalët kodike që fitohen pas mbledhjes, nëse ato janë: fjalë kodike të ndaluara, ose fjalë kodike me bartje.Fjalët kodike korrigjohen duke ua shtuar numrin decimal 6 (sa ështënumri I fjalëve kodike të ndaluara), përkatësisht ekuivalentin binarpërkatës 0110 . Pas korrigjimit të parë, vazhdon korrigjimi i fjalëvekodike të ndaluara. Por, korrigjimi i fjalëve prej të cilave ka bartjendërpritet. Procesi i korrigjimit përfundon kur në rezultat nuk ka më

fjalë kodike të ndaluara.Shembull: Mbledhja e numrave të shkruar në kodin NBCD:



Për rezulatet e fituara gjatë mbledhjes në kodin NBCD mund të bëhetedhe prova përmes sistemit numerik decimal, duke konvertuar në këtësistem numerik numrat që mblidhen dhe rezultatin. Kështu, p.sh., gjatë



sistem numerik numrat që mblidhen dhe rezultatin. Kështu, p.sh., gjatëmbledhjes nën d te shembulli i mësipërm, kemi:

Konvertimi i numrave të shprehur në kodin NBCD , në numra tësistemit decimal, bëhet përmes zëvendësimit direkt të fjalëve kodikeme ekuivalentët decimalë përkatës.



Kodi BCD 84-2-1 dallohet nga kode të tjera, të dhëna në tabelën eFig.2.1, sepse peshat e dy shifrave të fundit në fjalët kodike përkatësekanë vlerë negative. Prandaj, ky kod quhet edhe kod me peshënegative (ang. negative weighted code) për dallim nga kode të tjera të



negative (ang. negative weighted code) për dallim nga kode të tjera tëcilat paraqesin kode me peshë pozitive (ang. positive weighted code).

Kodet pa peshëSi kod BCD pa peshë këtu do të përmendet kodi Excess-3 , i cili shkurtshënohet edhe XS3. Ky kod fitohet nga kodi NBCD , duke ia shtuar çdofj l k dik k i l ti bi të it 3 jë ë hih t dh ë



fjale kodike ekuivalentin binar të numrit 3, gjë që shihet edhe në

tabelën e cila është dhënë në Fig.2.4.

Kodi XS3 është i përshtatshëm për operacione aritmetikore, gjë që mundtë shihet përmes operacionit të mbledhjes, i cili kryhet në dy hapa:• Mblidhen numrat e dhënë, duke shfrytëzuar rregullat e mbledhjesbinare.



• Korrigjohen të gjitha fjalët kodike që fitohen pas mbledhjes. Për korrigjim shfrytëzohet procedura vijuese.

Fjalëve kodike me bartje u shtohet numri 0011 .Fjalëve kodike pa bartje u zbritet numri 0011 .Fjala kodike e cila fitohet si rezultat i bartjes përfundimtare nuk

korrigjohet.Shembull: Mbledhja e numrave të shkruar në kodin XS3:



Për rezulatet e fituara gjatë mbledhjes në kodin XS3 mund të bëhetedhe prova përmes sistemit numerik decimal, njëlloj si edhe gjatë

bl dh k d h bl dh h



mbledhjes në kodin NBCD . Kështu, te mbledhja e mësipërme, p.sh. nën

b , kemi:

Këtu ekuivalentët decimalë të numrave të shkruar në kodin XS3gjenden duke zëvendësuar fjalët kodike me shifrat decimale përkatëse.

Kodet ciklikeKodet te të cilat fjalët kodike të njëpasnjëshme dallohen mes vete vetëmnë një shifër, duke formuar njëkohësisht një tërësi të mbyllur, quhenkode ciklike (ang cyclic code) Kodet e tilla shfrytëzohen kryesisht gjatë



kode ciklike (ang. cyclic code). Kodet e tilla shfrytëzohen kryesisht gjatëkonvertimit të sinjaleve analoge në digjitale, sepse zbulohen lehtëgabimet eventuale gjatë konvertimit.Si kod ciklik që përdoret më shpesh është kodi i Gray-it (ang. Graycode), I dhënë në tabelën e Fig.2.5.



prej ku, fjalët kodike përkatëse për numrat decimalë formohen sikombinim I vlerave numerike ABCD, ku fusha 0000 i përgjigjet fjalës sëparë kodike.Duke pasur parasysh kodin e Gray-it , në praktikë përdoret disku

ll (Fi 2 6) i d 4 h i j dh 16 k ili



rrotullues (Fig.2.6), i ndarë në 4 shtigje dhe 16 sektorë , përmes së cilit

tek pajisjet rrotulluese mund të detektohet këndi i rrotullimit. Nësehapësirat e nxiera paraqesin sipërfaqe përçuese dhe mbi diskmbështeten 4 brusha përçuese të pozicionuara në 4 shtigjet e veçanta, nëdaljet A, B, C dhe D do të merren vlerat logjike 1, kur gjatë lëvizjes sëdiskut brushat gjenden mbi sipërfaqet përçuese.

Fig.2.6 Disku i koduar sipas kodit të Gray-it

Në bazë të parimit të theksuar më sipër për diferencë mes fjalëvekodike të njëpasnjëshme në një shifër binare mund të krijohen edhekode ciklike të tjera.Gjatë kësaj, procedura e krijimit shihet më mirë nëse shfrytëzohet



tabela e fjalëve të mundshme kodike, e dhënë më sipër.

Shembull: Kodet ciklike të përcaktuara përmes tabelave për kodim:



Kodet ciklike që u dhanë më sipër, quhen edhe kode ciklike komplete , sepsegjatë krijimit të tyre shfrytëzohen të gjitha fjalët kodike të mundshme. Por, nëpraktikë shfrytëzohen edhe kode ciklike jokomplete , të cilat nuk i përmbajnë tëgjitha fjalët kodike të mundshme.



Shembull: Kodet ciklike jokomplete, të përcaktuara përmes tabelave për

kodim:

përmes së cilave kodohen shifrat e sistemit decimal të numrave.



Në tabelat për kodim nuk është e domosdoshme të vizatohet edhe ciklipërkatës, por radha e zgjedhjes së fushave mund të përcaktohet menumra ose me shkronja.Shembull: Kodet ciklike jokomplete të përcaktuara përmes tabelave



për kodim:

Ligjeratat Shkenca Kompjuterike-Kodet

Documents

Transcript of Ligjeratat Shkenca Kompjuterike-Kodet