LESIDEEËN OORLOGSWINTERJAN TERLOUW Geschreven door Maranke Rinck

Deze lesideeën kunnen docenten houvast geven wanneer ze in de klas aan de slag

gaan met het boek Oorlogswinter. Alle activiteiten zijn aan te passen in niveau en

omvang. Uitgangspunt is dat alle leerlingen het boek hebben gelezen.

INHOUD

Speel een quiz 21Boekenclub in de klas 32Oorlogswoorden 33Word een recensent 44Ontwerp een nieuw boekomslag 45Schrijf een brief aan Michiel 56

Maak een boektrailer 57Internet-onderzoek 58Word een dichter of songwriter 69Zoek een lied 710Vergroot je vertrouwen 711Lees en kijk verder 812

JAN TERLOUW (Kamperveen, 1931)

is niet alleen bekend als jeugdboeken-

schrijver, maar werkte ook als natuur-

kundige en was onder meer fractie -

voorzitter van D66 in de Tweede Kamer,

minister van Economische Zaken en

vice-premier. In 2010 werd hij door on-

derzoeksbureau Hendrik Beerda uitge-

roepen tot de schrijver met de sterkste

reputatie.

VRAGEN

Wie heeft het boek Oorlogswinter geschreven? 1Verklaar de titel: waarom heet het boek Oorlogs-2winter?Welk beroep had de vader van Michiel?3Waarom ging het verzet het distributiekantoor4overvallen?Michiel moest een brief bewaren van Dirk. Wat5stond er in de brief?Wat besloot Michiel na het lezen van de brief? 6Welke rol speelde Erica, de zus van Michiel?7Waarom vertrouwde Michiel Schafter niet?8Wat gebeurde er met de vader van Michiel, nadat9de Duitsers een dode soldaat vonden?

Welk besluit nam Michiel na wat er met zijn10vader gebeurde? Wie hadden die Duitse soldaat vermoord? 11Michiel hielp een Joodse vader en zoon. Hoe? 12Wat deed Schafter werkelijk in de oorlog?13Hoe liep het af met oom Ben? 14Maak de zin van Michiel af: ‘Eén ding heeft maar15zin. Nooit meer in een oorlog vechten, alleennog…’

BONUSVRAAG:

Noem nog een ander boek van de schrijver. 16

pagina 2

1 . SPEEL EEN QUIZ

WIE WEET HET MEESTE VAN HET VERHAAL?

Maak teams in de klas. Elk team kiest een schrijver, die de antwoorden op een blaadje schrijft.Bepaal zelf hoeveel tijd de leerlingen krijgen voor overleg en het opschrijven van hun antwoord.Beoordeel de antwoorden na elke vraag. Is het antwoord goed? Dan noteren de schrijvers van deteams een punt. Aan het einde van de quiz wint het team met de meeste punten.

ANTWOORDEN QUIZ

Jan Terlouw.1Het verhaal speelt zich af in de laatste bitter-2koude winter van de Tweede Wereldoorlog, in1944-1945.Hij was burgemeester (van het dorpje Vlank, in3de buurt van Zwolle).Het verzet wilde bonnen verdelen onder de men-4sen die onderduikers in huis hadden, om henaan eten en kleding te helpen. In de brief stond dat Dirk een gewonde Engelse5piloot die Jack heette had gevonden in het Dag-dalerbos. De piloot was gewond en had medi-sche hulp nodig. Michiel ging de piloot opzoeken en helpen. 6Erica had wat ervaring als leerling-verpleegkun-7dige. Ze hielp Jack, ook zonder toestemming vanMichiel. Jack en Erica werden verliefd. Schafter was vriendelijk tegen de Duitsers. En8het leek alsof hij informatie had verraden. Daar-bij werd er in het dorp geroddeld dat hij fout zouzijn.

Hij werd gegijzeld en vermoord, terwijl hij niks9met de dood van de soldaat te maken had. Hij besloot de Duitsers zo veel mogelijk tegen te10zitten, zolang het geen mensenlevens kostte. Jack (de piloot) en Dirk. 11Door ze te verkleden als twee boerinnen. En ze12de IJssel over te helpen met een geheime veer-boot.Hij liet Joden in zijn huis onderduiken. Hij deed13vriendelijk tegen de Duitsers om zich niet telaten verdenken.Oom Ben was een verrader en werkte samen14met de Duitsers. Hij werd gedood in een lucht-aanval. ‘… tegen oorlog.’15Bijvoorbeeld: Koning van Katoren, De kunstrijder,16De kloof, Oosterschelde windkracht 10.

Gebruik als leidraad de volgende vragen. Ga doorop de antwoorden.

Wat vind je leuk aan het boek?1Wat vind je niet leuk aan het boek?2Wat vind je moeilijk?3Welke thema’s komen voor in het boek? 4Beschrijf een personage uit het boek. Wat vind je5interessant aan deze persoon? Hoe zullen an-dere mensen over deze persoon denken?Wat zou jij hebben gedaan als je de brief had ge-6kregen van Dirk? Zou jij je in de oorlog aansluiten bij het verzet? 7Zou jij hebben geholpen de Joden te laten ont-8snappen, met gevaar voor eigen leven?

Stel dat er nu een oorlog uitbreekt in Nederland.9Wat zou je doen?Herken je dingen uit het verhaal in je eigen10leven? Welke?Denk je dat Jan Terlouw iets wilde bereiken met11zijn boek? Wat? In landen buiten Nederland vluchten mensen nu12voor oorlog. Ze vluchten ook naar Nederland.Vind jij dat Nederland deze vluchtelingen moethelpen? Leg je antwoord uit. Heb je andere boeken gelezen die passen bij13deze onderwerpen? Of films gezien? Zo ja, welkeraad je aan? Waarom?

pagina 3

Laat de leerlingen de woorden in een woordenboekof op internet opzoeken en de betekenis erbij schrij-ven of tekenen. Dit kan op een papier. Maar ook cre-atiever: als poster, lijn door de klas, woordenboekje,enzovoort. Als uitbreiding kunnen de leerlingen ookbij elk woord aangeven welke rol het speelt in hetboek.

– De knijpkat– De ondergrondse– Het eenmansgat– De verduistering– Het distributiekantoor– De nsb’er – De kazerne– De Spitfire

Vul de lijst aan met nog twee of drie woorden uithet boek, naar keuze.

2. BOEKENCLUB IN DE KLAS

Bespreek het boek klassikaal of in kleine groepen. Bij deze opdracht zijn antwoorden niet goed of fout. Hetgaat erom dat de leerlingen onder woorden proberen te brengen wat ze voelen bij het verhaal, waar het henaan doet denken en wat ze ervan vinden.

3. OORLOGSWOORDEN

In het boek komt een aantal woorden voor dat tegenwoordig niet meer (veel) wordt gebruikt. Het zijn woorden die passen in de tijd van Tweede Wereldoorlog.

– Wat is een recensie? Een recensie is een beoordeling van (in dit geval)een boek, met als doel toekomstige lezers te helpenbij de beslissing of ze dit boek willen gaan lezen.– Hoe ziet een recensie eruit?Een recensie bestaat uit een korte beschrijving vanwaar het boek over gaat, zonder de afloop te ver-klappen. En de mening van de recensent over hetboek. – Waaruit bestaat die mening? De recensent schrijft op wat hij/zij de beste stukkenvond. Wat het meeste indruk maakte. En hij/zij

geeft aan welke stukken minder goed of vreemdwaren en wat er misschien niet klopte in het boek.Als slot volgt de eindconclusie.

De leerlingen kunnen hun recensie natuurlijk ge-woon typen en inleveren. Een leuk alternatief is derecensie op internet zetten. Zo hebben anderen erook nog wat aan. Dat kan bijvoorbeeld op www.ikvindlezenleuk.nl/recensie-schrijven

pagina 4

4. WORD EEN RECENSENT

De leerlingen schrijven een recensie over het boek. Bespreek eerst de betekenis en inhoud vaneen recensie.

5. ONTWERP EEN NIEUW BOEKOMSLAG

Elk boek heeft een omslag. Dat is de kaft waarop in ieder geval de titel en de namen van de schrijver, de illus-trator en de uitgever van het boek staan. Meestal staan er ook één of meerdere plaatjes op. Bespreek met deklas: hoe ziet een goed boekomslag er eigenlijk uit?

Laat vier verschillende omslagen van Oorlogswinterzien. Bespreek met elkaar wat er te zien is.

– Welke scène of welk gevoel laat het beeld zien? – Hoe is het gemaakt? – Welke is het beste? En waarom?

Elke leerling kiest nu een scène of een gevoel dathij/zij heel belangrijk vindt in het boek en bedenkter een passend beeld bij. Eerst met een schets oppapier. Daarbij krijgen ook de titel en de auteur al-vast een plek.

Het uitwerken kan op verschillende manieren: teke-nen met potlood, stift, verf, houtskool of krijt opeen groot vel. Digitaal. Collage maken. Zelf eennieuwe foto maken, enzovoort.

Op een apart blaadje geeft de leerling een beschrij-ving van het eigen boekomslag. Waarom is het opdeze manier gemaakt? Wat is het idee erachter?

Eventueel kunnen de leerlingen ook een nieuweflaptekst voor bij het boekomslag schrijven.

Op internet staan veel goede voorbeelden en uitleg,zoals de instructie van Eye:https://youtu.be/A7TcfVab-6

Is het filmen en het bewerken op de computer telastig? Laat de leerlingen de trailer dan opvoeren alskort toneelstuk, compleet met kostuums, voice-overen dergelijke.

Is de film goed gelukt? Zet hem online!

pagina 5

6. MAAK EEN BOEKTRAILER(Of speel een scène na en voer hem op in de klas)

Een trailer is een kort filmpje waarmee je op een pakkende manier iets laat zien van een film of een boek.Het roept emotie op en maakt nieuwsgierig. Vraag de leerlingen om zo’n trailer van Oorlogswinter te maken.Met het korte filmpje willen ze anderen zover krijgen dat ze het boek Oorlogswinter direct willen gaan lezen.Een simpele camera, op bijvoorbeeld een telefoon, is al voldoende om de film te maken.

7. SCHRIJF EEN BRIEF

Lees de volgende passage voor:

In plaats van Erica af te halen, ging Michiel naar zijn kamertje op zolder om na te denken. Een tijd langzat hij op de rand van zijn bed in de duisternis te staren. Voor de zoveelste keer was hij in een toestand vanonzekerheid en niet-begrijpen. Hoe wist Schafter dat hij dat briefje in zijn bus had gedaan? Dat wist tochniemand? […] Was hij nou zo’n uilskuiken? Alles wat hij deed, liep uit de hand.

In het boek spelen brieven een belangrijke rol. Be-spreek dat kort, als het nog niet aan bod is geko-men. Nu is het de beurt aan de leerlingen. Vraag

hen een brief te schrijven aan Michiel, waarin zehem advies geven en een hart onder de riem steken.Lees enkele brieven daarna in de klas.

8. DOE EEN INTERNET-ONDERZOEK

Door het lezen van Oorlogswinter leer je Michiel en zijn omgeving een beetje kennen. Je komt ook het eenen ander te weten over de Tweede Wereldoorlog.

Welke persoonlijke verhalen zijn er nog meer te vin-den over leven in de Tweede Wereldoorlog? Vraagde leerlingen op internet op zoek te gaan naar zo’nverhaal. Waarschijnlijk kennen ze het verhaal vanAnne Frank. Maar zijn er nog andere, minder be-roemde verhalen? Verhalen van gewone burgers,soldaten of gevangenen?

De leerlingen kunnen hun verhaal presenteren aande klas, met bijvoorbeeld een collage of PowerPoint.Of ze schrijven de ervaringen van die persoon alsverhaal op en lezen het voor.

9. WORD EEN DICHTER OF SONGWRITER

Lees het gedicht Mensen met koffers van Sjoerd Kuyper voor en bespreek het.

pagina 6

– Waar gaat het gedicht over? – Wat zou het te maken kunnen hebben met

Oorlogswinter? – Wat vind je van het gedicht?

Laat de leerlingen nu zelf een gedicht schrijven, metals onderwerp oorlog, verraad of vluchtelingen.

In plaats van een gedicht kunnen de leerlingen ookeen liedtekst/rap schrijven. Op YouTube staan voor-beelden van liedjes die kinderen hebben geschrevenover de Tweede Wereldoorlog. Zoek bijvoorbeeldop: liedje tweede Wereldoorlog.

Laat ter illustratie het liedje ‘We’ll Meet Again’horen. Het is één van de meest bekende liedjes uitde periode van de Tweede Wereldoorlog, gezongendoor de Britse zangeres Vera Lynn. Het werd ge-schreven door Ross Parker en Hughie Charles. Hetsluit aan bij het afscheid dat soldaten en hun fami-lies en geliefden van elkaar moesten nemen.

Zoek op YouTube naar ‘We’ll Meet Again’ en kieseen mooi fragment.

De liedjes die de leerlingen gaan kiezen kunnenpassen bij het boek om verschillende redenen.– Ze kunnen in de oorlog gemaakt zijn. – De tekst kan gaan over oorlog, angst, verraad,

vechten…– Maar het kan ook gaan over de melodie of de in-

strumenten.– Het kan een oud liedje zijn, maar ook iets van

nu.

De leerlingen beschrijven waarom ze voor deze lied-jes hebben gekozen. Een aantal kan het presente-ren, door hun liedjes aan de klas te laten horen enerover te vertellen.

pagina 7

10. ZOEK EEN LIED

Welke muziek past bij het boek? Vraag de leerlingen op zoek te gaan naar één of twee toepasselijkeliedjes. Muziek die aansluit bij het verhaal van Michiel, of bij de Tweede Wereldoorlog. Of bij eenbepaald gevoel, zoals verraad.

11 . VERGROOT JE VERTROUWEN

Voer een gesprek over vertrouwen met de klas.

Vertel: Michiel is vijftien jaar in het boek. Maar hijstaat voor moeilijke keuzes en moet zich gedragenals een volwassen man. Hij twijfelt soms over of hijhet allemaal wel goed doet. Hij durft bijna niemandin vertrouwen te nemen uit angst verraden te wor-den.

– Wat is vertrouwen? – Wat is verraad? – Vind jij het moeilijk of makkelijk om andere

mensen te vertrouwen? – Ben jij een open boek of gesloten?

Doe een vertrouwensoefening met de klas – één diebij hen past. Bijvoorbeeld de volgende. (Op internetstaan veel spellen en opdrachten over vertrouwen.)

HET BLINDDOEKSPEL

Zorg dat je de oefening in een veilige ruimte kuntuitvoeren. Je hebt een blinddoek nodig voor elkeleerling.

De leerlingen verspreiden zich door de ruimte endoen een blinddoek voor. Ze luisteren naar huneigen ademhaling en concentreren zich op hun om-geving. Dan beginnen ze door de omgeving telopen, zonder te botsen. Wanneer je je concentreert,voel je het als er iets in de buurt komt en bots jeniet.

Dan in tweetallen: een van de twee leerlingen krijgtde blinddoek. Degene die niet geblinddoekt is, be-geleidt de geblinddoekte door de ruimte. Na eenpaar minuten wisselen ze van rol en kunnen ze op-nieuw begeleidend/geblinddoekt door de ruimtelopen. Eventueel later nog laten versnellen.

Dan in viertallen: geef instructie om viertallen tevormen. Maak een kringetje, waarbij één geblind-doekt persoon stokstijf in het midden gaat staan.Hij/zij laat zich rustig in de armen van de omrin-gende personen vallen. Door de groep wordt mentelkens weer zachtjes naar de andere kant van decirkel geduwd.

Evalueer deze opdracht.

– Wat dacht je toen je de opdracht kreeg?– Hoe was het om verantwoordelijk te zijn voor de

ander? – Hoe was het om te leiden/geleid te worden? – Wanneer voelde je twijfel? – Wat heb je toen gedaan?

Nog een activiteit om meer zelfvertrouwen te krij-gen is de volgende.

DE COMPLIMENTENRONDE

Verdeel de klas in tweetallen. Laat elke leerling bij deander een papieren bordje met tape op de rug plak-ken. Nu gaat iedereen met een pen in zijn handdoor elkaar lopen. En telkens wanneer ze iemand te-genkomen (of opzoeken) schrijven ze iets positiefsover die persoon op het bordje. Iets wat de andergoed kan, hoe hij/zij in de klas is, een leuke ervaringmet de persoon, een compliment…

Stop wanneer iedereen op elk bordje heeft geschre-ven, of wanneer de bordjes vol zijn. In plaats vanbordjes kun je ook een vel stevig papier gebruiken.Of losse Post-it-briefjes. Zorg dat iedereen een volbordje heeft. Laat de leerlingen daarna rustig bekij-ken wat er op hun bordje staat. Hou in de gaten dater alleen positieve dingen worden opgeschreven.

Kijk voor meer oefeningen bijvoorbeeld op:www.101werkvormen.nl/alle-werkvormen/blind-vertrouwen-oefening-voor-binnen/

pagina 8

12. LEES EN KIJK VERDER

Tip: maak een presentatietafel in de klas of op de gang, waar je relevante materialen neerlegt: het boek, voorwerpen, een aantal werkstukken…

Nog enkele websites met veel informatie over de Tweede Wereldoorlog:www.tweedewereldoorlog.nl www.beeldbankwo2.nlwww.getuigenverhalen.nlwww.uiteerstehand.wordpress.comwww.tweede-wereldoorlog.orgwww.verzetsmuseum.org

Andere jeugdboeken en films over de Tweede Wereldoorlog:Een uitgebreide lijst staat op www.entoen.nu/tweedewereldoorlog/verwijzingen/boeken-en-films.

Enkele musea:www.verzetsmuseum.org www.jhm.nl www.aaltensemusea.nl/onderduikmuseum-markt-12 www.ovmrotterdam.nl www.annefrank.org

Voor meer musea, zie:www.tweedewereldoorlog.nl/bronnen/oorlogsmusea