Kuruluş Yeri Seçimi - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/uzeyme.dogan/kurulusyerisecimi.pdf · •...
Transcript of Kuruluş Yeri Seçimi - kisi.deu.edu.trkisi.deu.edu.tr/uzeyme.dogan/kurulusyerisecimi.pdf · •...
30.03.2010
1
Kuruluş Yeri Seçimi• Kuruluş yeri: işletmenin üzerinde kurulacağı,
yaşamı boyunca faaliyetlerini sürdüreceği yerdir.• İşletme stratejisi saptanırken, firma ne tür bir mal
veya hizmet sunacağını ve hangi pazarın içinderekabet edeceğini belirlemiştir.
• Firma stratejisinin bir parçası da bu potansiyelpazarlara hangi yerden hizmet verileceğiniseçmektir.
• Çeşitli pazarlarda gerçekleştirilebilecek taleptahminlerini de yaparak, talebi de belirlemişolması gerekir.
• Kuruş yeri kararının, kapasite ve taleptahmini ile birlikte verilmesi gerekir.
• Özellikle hizmet işletmelerinde kuruluşyeri, talebi belirler. Kapasite ise talebegöre belirlenir. Bu nedenle kararların birarada alınması gerekir.
• Kuruluş yeri seçimi uzun dönemli, stratejikkararlardandır. Uzun dönemli bir yatırımkararı olduğundan değiştirilmesi güç vemaliyetlidir. Ancak yine de dinamik birkarardır.
• İmalat ya da hizmet faaliyetlerinin yeri yatırım ve işletmemaliyetleri üzerinde önemli etkiye sahiptir.
• Kuruluş yeri kararı; girdileri temin etme, üretim vedağıtım maliyetlerini etkiler, dolayısıyla verimliliği etkiler.
• Kuruluş yeri kararı, sabit maliyetleri, ve de değişkenmaliyetleri etkiler. Aynı zamanda gelir üzerinde de etkisivardır. Böylece karı ve bekli de fiyatı etkiler.
• Örneğin ürün ve üretim tipine göre veya hizmet verilenyere göre ulaştırma maliyetleri (hammaddenin gelmesive tamamlanmış ürünün dağıtımı) satış fiyatının %25 inekadar çıkabilir oluşturabilir.
• Ulaştırma maliyeti bunlardan sadece biridir. Ücretler,vergiler, kiralar, hammadde maliyeti vs....etkiler
30.03.2010
2
• Kuruluş yeri kararı sadece yeni kurulacakişletmelerde değil, bir tesisi kapatıp yenibir yerde açma, tesis genişletme,yeniürün üretme, işletmeye yeni bir bölümekleme gibi kararlarda da söz konusudur.
• Normalde periyodik olarak yer seçimikararı gözden geçirilmelidir.
Tesis yeri seçimi aşağıda belirtilen nedenlerdendolayı oluşabilir:
• Yeni bir tesis kurulması• Yeni bir alana veya binaya taşınılması,• Yeni ürün tasarımları veya mevcut ürünlerdeki
önemli tasarım ve yönetim değişiklikleri, teknolojikyenilemeler,
• Bazı ürün üretimlerinden vazgeçilmesi,• Yeni makine alımları,• Ergonomik koşullardaki olumsuzluklar,• Çevre koruma etmenlerinden kaynaklanan
zorlamalar,• Malzeme taşımalarının maliyetlerde ki etkisi,• Ürün ve üretim kalite spesifikasyonlarının
sağlanabilmesi.
• Endüstriyel kuruluş yeri seçimi analizindemaliyetleri:
1.Girdi sağlama maliyetleri: hammadde, işgücü, enerji, doğalkaynaklar vs..
2.Ürünün üretilmesi maliyeti: dönüştürme3.Tüketiciye ulaştırma maliyetleri olarak gruplandırabiliriz.
• Kötü seçilmiş bir kuruluş yeri: yüksek ulaşımgiderlerine, işgücü ve hammaddenin yeterlikarşılanamamasına, rekabetsel ve finansalkayıplara yol açar.
30.03.2010
3
• En iyi yer, işletme tipine göre değişir.• Endüstri işletmeleri maliyeti minimize
edecek yeri, hizmet işletmeleri ise karımaksimize edecek yeri seçmeye çalışırlar.
• Endüstri işletmeleri maliyete odaklanarakmaliyetleri düşürecek bir yeri, hizmet işletmeleriise gelire odaklanarak, satılacak miktarıartıracak yeri belirlemeye çalışırlar.
• Sonuçta yararları maksimize edecek yeri ararlar.
KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİNİ ETKİLEYENFAKTÖRLER
• Kuruluş yerinin seçimini etkileyen faktörlerhem çok karmaşıktır , hem de birbirleriyleyakından ilgilidir.
• Belli bir yerde yapılan üretim veyapazarlama faaliyetine üstünlüksağlayan(özellikle maliyet üstünlüklerisağlayan) her şey kuruluş yeri faktörü olaraknitelendirilebilir.
• Maliyetlerin yanısıra birçok subjektif faktör deyer kararını etkiler. Ön seçim maliyetleregöre yapılırsa da daha sonra subjektiffaktörlerle de değerlendirme yapılabilir.
• Subjektif faktörler:– İşgücü arzı– İşgücü türü– Sendika faaliyetleri– Toplumun davranışları– Yerin dış görünümü-imajı– Ulaşım,– Alt yapı hizmetleri (elektrik, doğal gaz, su, kanalizasyon, telefon,
internet vs.)– Yaşam koşulları-rekreasyon imkanları vs....
• Bu faktörler subjektif olsa da, bu faktörleri esas alarakalternatif yerleri değerlendirerek aslında uzun dönemmaliyetleri düşünmüş oluruz. Örneğin işgücü arzının azolması ve sendika faaliyetlerinin fazla olması, gelecekteişgücü maliyetlerinin yüksek olacağını gösterir.
• Kuruluş yeri seçiminde önemli subjektif faktörlerden biride yönetici ve/veya sahiplerin kişisel tercihleridir.Özellikle küçük, tek fabrikalı girişimlerde..
30.03.2010
4
KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİNİ ETKİLEYENFAKTÖRLER
• İşletmelerin, üretim konusuna göre kuruluşyeri seçiminde bazı faktörlerin baskın roloynadığı gözlenmektedir:– Maden işletmeleri doğal kaynakların çıktığı
yere bağlı iken,– tarım üretimi ile ilgili işletmeler iklim ve
coğrafyayı,– KOBİ'ler pazarı,– büyük kuruluşlar ise yan sanayileri daha çok
dikkate almaktadırlar.
Bu kritere göre işletmeleri 3 ana grupta toplayabiliriz:• Kaynaklara- tedarikçiye yakın olmak zorunda olanlar:
– tarım, ormancılık, madencilik gibi sektörlerin başka seçeneğiyoktur.
– Çabuk bozulacak gıdaları işleyenler– Hammaddesi çok ağır, yüklü olan firmalar (kağıt-kereste)
• Müşteriye yakın olmak zorunda olanlar:– Özellikle hizmet işletmeleri, müşterinin ulaşabileceği yerleri
seçerler– Büyük perakendeciler pazarın ortasını tercih ederler, küçükler de
daha fazla müşteri geleceği için büyüklerin yanını seçerler– Aynı zamanda isyerleri de daha fazla müşteri kitlesi çekmek için
birbirlerine yakın olmak isterler.• İşgücüne yakın olmak zorunda olanlar:
– Özellikle işgücü yoğun işlerde işletmeler kendilerine uygunnitelikte işgücü bulunan yerlere yakın olmalıdır.
– İşgücü yoğun olmasa da bazen teknoloji için gerekli kalifiyeişçiye, bazen ucuz işgücüne, bazen çalışma ahlakı tutumu iyiolan işçiye ... Yakın olmak isterler
Kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler içinbir sınıflandırma:
Kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler:• 1.Ekonomik Faktörler• 2.Doğal Faktörler• 3.Sosyal Faktörler• 4.Psikolojik, Fizyolojik ve Politik FaktörlerOlarak gruplandırılabilir.
30.03.2010
5
• 1. Ekonomik FaktörlerHammadde, enerji, işçilik v.b. gibi faktörlerbu grupta ele alınmaktadırlar.Ulaştırmaolanakları, arazi ve inşaat maliyetleri, pazarayakınlık, işgören sağlama kolaylıkları, altyapıve hizmetlerin varlığı
• 2.Doğal Faktörlerİklim ve arazinin durumu kuruluş yeri seçiminietkileyebilir. Arazi yapısı, yüksekliği, ısıfarklılıkları, yerin deprem kuşağında olupolmaması, nemlilik derecesi, hatta rüzgardurumu, karar vermede etkindir.
• 3.Sosyal FaktörlerGürültü, hava kirliliği veya suya zarar vereceği gerekçesi iletoplumun direnişi, işletmenin yerinin seçimini etkileyebilir.Toplumun sağlığını, şehirlerin kuruluşunu ve gelişmelerinigöz önüne tutmak gerekir
• 4. Psikolojik, Fizyolojik ve Politik FaktörlerGirişimcinin, bir ülkenin belirli bir bölgesine duyduğuyakınlığın da kuruluş yerinin seçiminde rolü olabilir Devlet,iktisadi ve sosyal yararlar sağlayacağı düşüncesiyle,işletmelerin belirli yerlerde kurulmasını öngörebilir veyaişletmecilik bakımından kurulmaması gereken yerlerdeişletmeler kurulabilir.
Diğer bir gruplandırma ise kuruluş yeri seçiminietkileyen faktörleri 10 ana grupta toplamıştır:(Endüstriyel gelişim dergisi-1960)
• Pazar• İşgücü• Malzeme ve hizmetler• Ulaşım• Hükümet ve yasama gücü ile organları• Finansman• Su ve atıkların yok edilmesi• Enerji ve yakıt• Toplumun özellikleri• Bireysel faktörler
Bu ana sınıflandırma kendi içinde daha alt faktörlere bölünmüşve sonuçta 753 değerlendirme faktörü elde edilmiştir.
30.03.2010
6
Benzer bir biçimde “Factory” dergisi , 1961 yılında 36 ana faktör ve 317 altfaktörlü bir liste önermiştir.
• Ulaşım• İşgücü arzı• Genişleme olanağı• Sosyal çevrenin
davranışları• Varolan tesislerle
birleştirme olanağı• Hammadde arz
bölgelerine yakınlık• Su sağlanması• Ulaşım tesislerinin ve
maliyelerinin uygunluğu
• İyi yaşama koşulları• Pazarlara yakın olma• Kanalizasyon ve çöp
atma hizmetleri vetesisleri
• Üniversite ve yükseköğretim kurumlarınınvarlığı
• Reklam yapma olanağı• Arsanın topografyası• Enerji sorunu• Varolan işgücünü
tutabilme olanağı
• İşçi-işveren ilişkileri• Yakıt harcamaları• İşçi ücretleri• Vergilerin özelliği ve
yapıları• Eğitim durumu• Dinsel etmenler• Mühendis ve yönetici
sağlama durumu• Araştırma kurumlarına
yakınlık
• Sosyal çevre içindekimülkiyet durumu
• İklim• Benzer sanayi dalında
çalışan imalatçılarınolumlu yöndeki etkileri
• Mülkiyet harcamaları• İletişim olanakları• Mahalli yönetim ve vergi
politikası
• Kuruluş yeri karar sürecinde son yıllarda bazıfaktörlerin önemi artmıştır:– Enerji bulunabilmesi, enerji maliyetleri, kirlilik
problemleri. Kirlilik yaratan fabrikalar toplum direnci ilekarşılaşmakta ve kirlilik kontrolu maliyetleriniartırmaktadır. Enerji maliyeti artıkça yabancı enerjikaynaklarına bağlılık azaltılmaya çalışılmalıdır.Firmalar kesintisiz bir enerjinin olup olmadığınabakmakta ya da kendi enerjilerini sağlamayagitmektedirler (güneş enerjisi, enerji geri dönüşümügibi).
– Vergiler. Devlet ve belediyelerin aldığı vergiler dikkatealınmalıdır. Kardan alınan normal vergiler dışındavergiler incelenmelidir. Bazen de ülkeler firmalarabüyük kolaylıklar sağlarlar. Ucuz arsa, ucuz kredi,vergiden muafiyet, binaların uzun süreli kiralanması ...Gibi. Bunlar sermaye maliyetini düşürür.
30.03.2010
7
Kuruluş yeri seçimini dört aşamada inceleyebiliriz:
1. Ülke Seçimi (globalleşme)2. Coğrafi Bölge Seçimi3. Yerleşim Bölgesi Seçimi4. Konum Yeri Seçimi
1. Ülke Seçimi (globalleşme)• Her şeyden önce işletmenin hangi ülke sınırları
dahilinde olacağı düşünülmelidir. Globalleşen dünyave çokuluslu şirket kimliğinin yaygınlaşması da busoruna eğilme derecesinin artmasına neden olmuştur.
• İnternet, e-mail, faks, video, hızlı teslim ... Gibi yeniteknolojiler mesafenin önemini azaltmış, işletmelerinkuruluş yerlerini tüm dünya üzerinden seçebilmeimkanı sağlamıştır. Bu nedenle kuruluş yeri seçilirkenmesafe dışında faktörler kritik hale gelmiştir.
• Avantajlar:– İthal mallara talebin artması, dış pazarı ele geçirme
için neden oluşturmuştur. Firmalar direk yabancıülkelerde üretim yaparak ithal mallara olan olumsuztutumu azaltırlar.
– Ticari engeller EU, NAFTA, GATT gibi örgütlerinkurulması ile azalmıştır. Müşterinin olduğu yerdeüretim yapan firma ithalat kotalarına takılmamış olur.
– Ucuz işgücü firmaları bu bölgelere çekmektedir. Kore,Çin, Taiwan gibi
– Tam zamanında üretim anlayışı, üretici vetedarikçilerin birbirine yakın olmasını gerektirmiştir.
• Dezavantajlar:– İstikrarsız hükümetlerin olması: politik riskler
söz konusu, bölgesel yasalara uyulmasıgerekir.
– Kıyıötesi işletmeciliğinde bilgilerinpaylaşılması: Firma kendine özgü teknolojileri,bilgileri paylaşmak zorunda kalabilir.
– Farklı İşgücü özellikleri: işgücünün düşükverimliliği, işe gecikme, ilgisizliği..
– Alt yapı sorunu: gelişmemiş alt yapıya sahipülkeler, işletmelerin çalışma koşullarınayetersiz kalabilir. (yollar, tesisler, destekhizmetler vs..)
30.03.2010
8
2. Coğrafi Bölge Seçimi• İşletmenin kurulması için seçilen ülke içerisinde
bir coğrafi bölge seçmek gerekecektir. Coğrafibölge seçiminde hammadde kaynaklarınayakınlık, enerji ve yakıt kaynaklarındakiyoğunluk, yan sanayi kuruluşları, işgücü maliyeti,pazara yakınlık, nakliye olanakları ve maliyetleri,ulaşım olanakları, faaliyetleri ve yaşantıyıetkileyecek iklim koşulları, devlet teşvikleri vekısıtlamaları gibi ....nicel ve nitel veriler birliktedeğerlendirilir.
• Bu şekilde belirlenecek bir bölge içindeki tümnoktaların, bu bölge dışında kalan noktalarkarşısında aynı üstünlüklere sahip olduklarıkabul edilir.
3. Yerleşim Bölgesi Seçimi• Bir sonraki aşamada, seçilen coğrafi bölge
içinde bir yerleşim bölgesi seçmek gerekir.Örneğin coğrafi bölge olarak Ege Bölgesi’niseçen bir işletmenin yerleşim bölgesi olarakİzmir-Denizli arasını seçmesi olasıdır.
• Bu seçimi yaparken göz önüne alınmasıgerekenler; arsa bulunabilirliği ve maliyeti;işgücü temini ve maliyeti, hammadde vepersonelin tesise uzaklığı ve bunlarınnakliyesinin getireceği maliyet; su, yakıt, enerjive kanalizasyon durumu; sağlık ve eğitimkurumlarının varlığı .....olarak sıralanabilir.
4. Konum Yeri Seçimi• Son aşama olarak işletmenin üzerine kurulacağı
arsanın seçimi yani konum yeri seçimi sözkonusu olacaktır. Konum yeri seçimi, arsaseçimindeki faktörler ve aralarındaki ilişkileraçısından bölge seçimine göre daha karmaşıkbir karardır. Bu seçimi yaparken arazi alanı vearazinin direnci, topoğrafik yapısı, imar durumugibi faktörler ve diğer işletmelerle bütünleşmeolanağı, yan sanayinin durumu daincelenmelidir. Bu veriler değerlendirilerekişletmenin üzerine kurulacağı arsaya kararverilir.
• Bölge seçiminde yapılan bir hatanın konum yeriseçimiyle düzeltilmesi mümkün değildir.
30.03.2010
9
İmalat ve hizmet işletmeleri kuruluş yeristratejileri
Hizmet/perakende İmalat/endütriyel kuruluş yeri
Gelir odaklı Maliyet odaklıSatılan miktarı ve geliri artırmaya yönelikMiktar-gelirSatın alma gücü, rekabet, cazibe bölgesi,reklam/fiyatlamaFiziksek olanaklarPark yeri/ulaşabilme, güvenlik/aydınlatma,dışgörünüm/İmaj
Görünür(somut) ve görünmez(soyut)maliyetleri azaltmaya yönelikGörünür maliyetUlaştırma mal. , Dağıtım mal., enerji, su vsmal. İşgücü, hammadde, vergi ...Görünmeyen maliyetYaşam kalitesi, eğitim, sendikalar, yerelyönetim, hükümet...
VarsayımlarK.Y. gelirin ana belirleyicisidirMüşteri temasının fazla olmasıönemlidirBelirli bir bölge için maliyetler oldukçasabittir. Bu nedenle gelir fonksiyonukritiktir
VarsayımlarK.Y. Maliyetin ana belirleyicisidirAna maliyet kalemleri her bölge içinbelirlenebilirMüşteriyle temas az olduğundansomut, ölçülebilen maliyetler üzerineodaklanılabilir.Görünmeyen maliyetler değerlendirilebilir.
Kuruluş Yeri Seçim Yöntemleri1. Karşılaştırmalı Yöntemler– Maliyetlerin karşılaştırılması– Karların karşılaştırılması– Karlılıkların karşılaştırılması2. Faktör karşılaştırma ve değerlendirme
(puanlama yöntemi)3. Sevkiyat-uzaklık modeli4. Ağırlık merkezi yöntemi5. Başabaş analizi6. Doğrusal Programlama Modeli (ulaştırma
modeli)
Maliyetleri Karşılaştırma YöntemiOlası kuruluş yerleri
Görünür maliyetgiderleri
A B C
Hammadde
Yardımcı madde
Ulaştırma
İşçilik
Enerji
Kira
Amortisman
Vergi
Diğer giderler
toplam
30.03.2010
10
• bir fabrika için A, B, C, D, E ile adlandırılan beşaday kuruluş yeri olduğunu düşünelim. Buyerleri, toplam maliyetteki paylarına göre birhistogramla gösterip aşağıdaki şekli eldeettiğimizi kabul edelim. Histogram bize her adaybölgeye ait toplam maliyetleri göstermektedir vebu basit sıralama sayesinde kıyaslama yapmakoldukça kolaylaşmıştır. Aday kuruluş yerlerininarazi, işçilik, vergi vb her maliyeti için de benzerhistogramlar oluşturmak işimizi oldukçakolaylaştıracaktır.
Görünür maliyetlerin karşılaştırılması
• Ancak son kararı verirken bu verilerleyetinmemek gerekir. Görünmeyen maliyetunsurlarını da incelemekte yarar vardır.
• Böyle bir inceleme için de, bu unsurlarasübjektif değerler vererek bir kıyaslamatablosu oluşturabiliriz. Ve bu sübjektifdeğerlere daha sonra bir ağırlık veya puanverilerek sayısal bir kıyaslama yapılabilir.
30.03.2010
11
Görünmeyen maliyetlerin karşılaştırılması
Değerlemede Verilen DerecelerYer Seçimi
Faktörleri C A E B D
İşgücü Bolluğu Yeterli Yeterli Çok Çok Yeterli
İşgücü Kalitesi İyi İyi Çok İyi Çok İyi Çok İyi
Sosyal Çevre Orta İyi Çok İyi İyi İyi
Bölgenin Gelişimi Normal Hızlı Çok Hızlı Çok Hızlı Hızlı
Sosyal Tesisler Yetersiz Yeterli Çok İyi Çok İyi Çok İyi
Bir yol inşaatında kum tedarik kaynağının yerininsaptanması problemi (gerekli kum miktarı: 150.000 m3 )
Maliyet fak. A BKum ocağı-şantiyeuzaklığı
5 km 4 km
Kazı mal yok 0,8 TL/m3
Kum ocağı kirası 120.000 TL yok
Kum ocağı yoludüzeltme mal
275.000 yok
Ön kazı mal yok 250.000
Taşıma mal. 1,5 TL/km/m3 1,8 TL/km/m3
Toplam mal. 1.520.000 1.450.000
Kar ve Karlılıkları Karşılaştırma Yöntemi
• Karlılıkları karşılaştırma yönteminde, enönemli sakınca, maliyet ve özellikle satışgelirlerinin isabetli şekilde tahmin etmeninzorluğunda yatmaktadır. Özellikle,istikrarsız dönemlerde karlılığı adayyerlere göre belirlemek, hemen hemenolanaksız hale gelir.
30.03.2010
12
Olası kuruluş yerleriA B C
Satış gelirleri 130.000 130.000 130.000Maliyetler
---
----
----
-----
Toplam maliyet 118.000 119.500 115.500
Yıllık kar 12.000 10.500 14.500
yatırım 90.000 90.000 90.000
Karlılık(kar/yatırım)
%13,3 %11,7 %16,1
Faktör Değerlendirme veya Puanlama Yöntemi
• Bu yöntem, bir çok değişkeni aynı anda analizetabi tutarak, yalnız kuruluş yeri seçiminde değilpek çok işletme faaliyetinde karar aracı olarakkullanılmaktadır.
• Faktör karşılaştırma veya puanlama yöntemindeilk olarak kuruluş yerini etkileyen faktörler birliste halinde tespit edilir. Daha sonra, faktörlerinönem dereceleri için bir sıralama yapılır.Ağırlıklar verilir. Her aday yerin her faktör içinaldığı puanlar belirlenir..
• Puanlamada 1-3, 1-5, 1-7, 1-100...arasıpuanlama sistemi kullanılabilir
Faktör Değerlendirme veya Puanlama Yöntemi
• Sonraki aşamada, alınan puanlar, faktörağırlıkları ile çarpılarak ağırlıklı puanlarbulunur. Tüm puanlar toplanarak her adayyerin aldığı toplam puanlar hesaplanır. Enyüksek puanı alan yer tercih edilir.
• Dereceleme veya puanlamada sübjektifliğinfazla oluşu, yöntemin sakıncası olarak kabuledilmektedir. Yararlı tarafı ise, basit veuygulanabilir olmasıdır.
30.03.2010
13
Factor Rating Example
Factor-Rating ExampleCriticalCritical ScoresScores
SuccessSuccess (out of 100)(out of 100) Weighted ScoresWeighted ScoresFactorFactor WeightWeight FranceFrance DenmarkDenmark FranceFrance DenmarkDenmark
LaborLaboravailabilityavailabilityand attitudeand attitude .25.25 7070 6060 (.25)(70) = 17.5(.25)(70) = 17.5 (.25)(60) = 15.0(.25)(60) = 15.0
PeoplePeople--toto--car ratiocar ratio .05.05 5050 6060 (.05)(50) = 2.5(.05)(50) = 2.5 (.05)(60) = 3.0(.05)(60) = 3.0
Per capitaPer capitaincomeincome .10.10 8585 8080 (.10)(85) = 8.5(.10)(85) = 8.5 (.10)(80) = 8.0(.10)(80) = 8.0
Tax structureTax structure .39.39 7575 7070 (.39)(75) = 29.3(.39)(75) = 29.3 (.39)(70) = 27.3(.39)(70) = 27.3EducationEducation
and healthand health .21.21 6060 7070 (.21)(60) = 12.6(.21)(60) = 12.6 (.21)(70) = 14.7(.21)(70) = 14.7TotalsTotals 1.001.00 70.470.4 68.068.0
Table 8.4Table 8.4
Restoran yeri seçimi örneği( 1-5 puanlama sistemi, 1 yetersiz, 5 en iyi )
faktörFaktörağırlığı
1. yer 2. yer 3. yer Ağır.Puan 1.
Ağır.Puan 2
Ağır.Puan 3
Görünüş 20 5 3 2 100 60 40
Genişlemeimkanı
10 4 4 2 40 40 20
Pazarayakınlık
20 2 3 5 40 60 100
Park yeri 15 5 3 3 75 45 45
ulaşılabilirlik 15 5 2 3 75 30 45
rekabet 10 2 4 5 20 40 50
İşgücütemini
10 3 3 4 30 30 40
toplam 100 380← 305 340
30.03.2010
14
Sevkiyat –uzaklık modeli• Bu model, kuruluş yeri alternatiflerini uzaklığa
bağlı olarak değerlendiren bir yöntemdir.Modelin amacı toplam sevkiyat miktarının katedilen mesafe ile ağırlıklandırılmış değeriniminimize edecek bir kuruluş yeri seçmektir.
• Alternatif yerlerin karşılaştırılmasında, heralternatifin “ld” (load-distance)(sevkiyat-uzaklık)puanı hesaplanır. “ld” puanı, her sevkiyatınuzaklıkla çarpılması ve bulunan değerlerintoplanmasıyla bulunur. Amaç, büyüksevkiyatların mesafelerini azaltarak “ld” puanınımümkün olduğunca düşük tutmaktır.
• 1. uzaklıkların belirlenmesi: Gerçek km ölçüsüylebelirlenebilmektedir. Sıklıkla kullanılan bir ölçüde dik doğrusal uzaklığın hesaplanmasıdır. Dikdoğrusal uzaklık kuzey-güney, ve doğu-batıölçüleri kullanılarak iki nokta arasındaki yolunbulunmasıdır. İki noktanın x ve y koordinatlarınınmutlak farklarının toplanmasıyla bulunur.d= I xA- xB I + I yA – yB I
• 2. Sevkiyatın belirlenmesi:LiJ = i ve J arası sevkiyat
• 3. her alternatifin sevkiyat ve uzaklı değerleriçarpılır.
A Load-Distance Model Example: Matrix Manufacturing isconsidering where to locate its warehouse in order to service its fourOhio stores located in Cleveland, Cincinnati, Columbus, Dayton. Twosites are being considered; Mansfield and Springfield, Ohio. Use the
load-distance model to make the decision.
• Calculate the rectilinear distance:
• Multiply by the number of loads between each site and the four cities
miles4515401030d AB
30.03.2010
15
Calculating the Load-Distance Scorefor Springfield vs. Mansfield
•
• The load-distance score for Mansfield is higher than forSpringfield. The warehouse should be located in Springfield.
C o m p u t i n g t h e L o a d - D i s t a n c e S c o r e f o r S p r i n g f i e l dC i t y L o a d D i s t a n c e l d
C l e v e l a n d 1 5 2 0 . 5 3 0 7 . 5C o l u m b u s 1 0 4 . 5 4 5C i n c i n n a t i 1 2 7 . 5 9 0D a y t o n 4 3 . 5 1 4
T o t a l L o a d - D i s t a n c e S c o r e ( 4 5 6 . 5 )
C o m p u t i n g t h e L o a d - D i s t a n c e S c o r e f o r M a n s f i e l dC i t y L o a d D i s t a n c e l d
C l e v e l a n d 1 5 8 1 2 0C o l u m b u s 1 0 8 8 0C i n c i n n a t i 1 2 2 0 2 4 0D a y t o n 4 1 6 6 4
T o t a l L o a d - D i s t a n c e S c o r e ( 5 0 4 )
Ağırlık Merkezi Yöntemi• AMY, dağıtım maliyetlerini minimum kılacak
dağıtım merkezinin yerini bulmada kullanılanmatematiksel bir tekniktir. Yöntem genellikleperakendeci birimlere mal gönderen işletmelertarafından kullanılır. İlk önce talep merkezlerikoordinat sisteminde işaretlenir ve minimumdağıtım maliyeti oluşturan X ve Y koordinatlarıhesaplanır. Koordinat sisteminin merkezi (orjin)ve kullanılan ölçek standart değildir. Sadecegöreceli olarak uzaklıkların orantılı bir şekildetemsil edilmesine dikkat edilir.
• Bu koordinatlar aşağıdaki denklemler ilehesaplanır:
10.641436
lYl
Y;7.941325
lXl
Xi
iic.g.
i
iic.g.
30.03.2010
16
The Center of Gravity Approach• This approach requires that the analyst find the
center of gravity of the geographic area beingconsidered
• Computing the Center of Gravity for MatrixManufacturing
• Is there another possible warehouse location closer to theC.G. that should be considered?? Why?
10.641436
lYl
Y;7.941325
lXl
Xi
iic.g.
i
iic.g.
Computing the Center of Gravity for Matrix ManufacturingCoordinates Load
Location (X,Y) (li) lix i liyi
Cleveland (11,22) 15 165 330Columbus (10,7) 10 165 70Cincinnati (4,1) 12 165 12
Dayton (3,6) 4 165 24Total 41 325 436
Center-of-Gravity MethodNorthNorth--SouthSouth
EastEast--WestWest
120120 –
9090 –
6060 –
3030 –
–| | | | | |
3030 6060 9090 120120 150150ArbitraryArbitraryoriginorigin
ChicagoChicago (30, 120)(30, 120)New YorkNew York (130, 130)(130, 130)
PittsburghPittsburgh (90, 110)(90, 110)
AtlantaAtlanta (60, 40)(60, 40)
Figure 8.3Figure 8.3
Center-of-Gravity MethodNumber of ContainersNumber of Containers
Store LocationStore Location Shipped per MonthShipped per MonthChicagoChicago (30, 120)(30, 120) 2,0002,000PittsburghPittsburgh (90, 110)(90, 110) 1,0001,000New YorkNew York (130, 130)(130, 130) 1,0001,000AtlantaAtlanta (60, 40)(60, 40) 2,0002,000
xx--coordinate =coordinate =(30)(2000) + (90)(1000) + (130)(1000) + (60)(2000)(30)(2000) + (90)(1000) + (130)(1000) + (60)(2000)
2000 + 1000 + 1000 + 20002000 + 1000 + 1000 + 2000== 66.766.7
yy--coordinate =coordinate =(120)(2000) + (110)(1000) + (130)(1000) + (40)(2000)(120)(2000) + (110)(1000) + (130)(1000) + (40)(2000)
2000 + 1000 + 1000 + 20002000 + 1000 + 1000 + 2000== 93.393.3
30.03.2010
17
Center-of-Gravity MethodNorthNorth--SouthSouth
EastEast--WestWest
120120 –
9090 –
6060 –
3030 –
–| | | | | |
3030 6060 9090 120120 150150ArbitraryArbitraryoriginorigin
ChicagoChicago (30, 120)(30, 120)New YorkNew York (130, 130)(130, 130)
PittsburghPittsburgh (90, 110)(90, 110)
AtlantaAtlanta (60, 40)(60, 40)
Center of gravityCenter of gravity (66.7, 93.3)(66.7, 93.3)+
Figure 8.3Figure 8.3
Örnek
• Bir işletmenin altı adet perakendeciyesatış yaptığını düşünelim. Söz konusuişletmenin deposu Z şehrindedir. Yeni birdepo kurmak isteyen işletmenin her birperakende satış noktasından gelen talepdüzeyleri aşağıdaki gibidir:
Kuruluş Yerleri Talep (konteyner/ay)
A 400
B 300
C 200
D 100
E 300
F 100
30.03.2010
18
C x =100300100200300400
)100)(65()300)(127()100)(90()200)(30()300)(80()400)(60(
=76,9
C y =100300100200300400
)100)(40()300)(130()100)(110()200)(120()300)(75()400)(95(
=98,9
Başabaş Analizi• Ekonomik temele dayalı karşılaştırmalarda sadece gelir
ve maliyetlerin göz önüne alınması yeterli olacaktır. Eğerürünlerin fiyatı da kuruluş yerinden etkilenmiyorsa toplamgelirleri de analiz dışında bırakmakta sakınca olmaz.İşletmeler için tesis kurulurken karşılaşılan maliyetlersabit ve değişken maliyetler olmak üzere iki gruptatoplanır. Arazi, inşaat için yapılan masraflar sabitmaliyetler grubuna girerken; işçilik, hammadde gibimaliyetler de değişken maliyetler olarak adlandırılır. Heriki maliyet grubu da bölgeden bölgeye farklılık gösterir.Bu yüzden farklı bölge seçim alternatifleri için bumaliyetleri hesaplamak ve kıyaslamak gerekecektir.
• Başabaş noktası analizinde tüm maliyetler sabit vedeğişken olarak gruplandırılır ve başabaş noktalarıhesaplanarak, hedeflenen üretim hacminde en düşüktoplam maliyeti veren kuruluş yeri seçilir.
30.03.2010
19
Break-Even Analysis
• Remember the break even equations used forcalculation total cost of each location and forcalculating the breakeven quantity Q.– Total cost = F + vQ– Total revenue = pQ– Break-even is where Total Revenue = Total Cost
Q = F/(p-v)Q = break-even quantityp = price/unitV = variable cost/unitF = fixed cost
Example using Break-even Analysis: Clean-ClothesCleaners is considering four possible sites for its newoperation. They expect to clean 10,000 garments. The
table and graph below are used for the analysis.
Example 9.6 Using Break-Even AnalysisLocationFixed CostVariable Cost Total Cost
A $350,000 $ 5(10,000) $400,000B $170,000 $25(10,000) $420,000C $100,000 $40(10,000) $500,000D $250,000 $20(10,000) $450,000
• From the graph you can see that the two lowest cost intersections occurbetween C & B (4667 units) and B & A (9000 units)
• The best alternative up to 4667 units is C, between 4667 and 9000 unitsthe best is B, and above 9000 units the best site is A
örnek
• A, B ve C olarak adlandırılan üç kuruluşyeri alternatifinin maliyet detayları aşağıdagösterildiği gibi olsun. 75.000 birimliküretim hacminde hangi alternatifinseçilmesi gerektiğini inceleyelim.
30.03.2010
20
Kuruluş YeriSabit Maliyet
(TL)
Değişken Maliyet
(TL/birim)
A 100.000 3
B 150.000 2
C 250.000 1
• Başabaş noktalarını hesaplayalım;• 100.000 + 3Q = 150.000 + 2Q• Q= 50.000 birim olarak hesaplanır.• 150.000 + 2Q = 250.000 + Q• Q= 100.000 birim olarak hesaplanır.
Özetle;
Q
Kuruluş Yeri Üretim Hacmi (birim)
A 0 – 50.000
B 50.000 – 100.000
C 100.000
30.03.2010
21
Ulaştırma Modeli• Ulaştırma modeli genellikle, hali hazırda
faaliyet gösteren bir işletmeye yeni birtesis eklenmesi durumunda kullanılır;ancak yeni bir sistemin kurulmasıdurumunda da uygulanması mümkündür.
• Ulaştırma problemi, DoğrusalProgramlama olarak bilinen problemlerinözel bir durumudur. Optimum çözümeulaşmak için özel bir algoritmaya sahiptir.
• ulaştırma modelinde, toplam ulaştırma maliyetiniminimum kılmak üzere, her birinin belirli miktardakapasitesi (ai , i=1,2……m) olan üretim noktalarından (Ai, i=1,2…..m) ,
• talep düzeyleri (bj, j=1,2…..n) bilinen talep noktalarına(Bj, j=1,2….n) ne kadar mal gönderilmesi gerektiğininbelirlenmesi söz konusudur.
• Bu belirleme yapıldığında optimum dağıtım planıhazırlanmış olacaktır. A’den B’ye bir birim malgöndermek için katlanılması gereken maliyet, Cij, sabitkabul edilmektedir. Bu koşullar altında optimum dağıtımplanı, A’lardan B’lere taşınacak mal miktarları olan xij lerinbelirlenmesi şeklinde ortaya konmaktadır. Buna göreklasik ulaştırma modeli aşağıdaki şekilde formüleedilebilir:
30.03.2010
22
Amaç Fonksiyonu: Min.Z.=
m
i
n
jijijXC
1 1
m
ijij bX
1
n
jiij aX
1
Kısıtlayıcılar:i.Tüm talep noktalarının talep düzeyi tamamen karşılanmalıdır.
(tüm j=1,2….n için)i.Her üretim noktasından çeşitli talep noktalarına gönderilen mal miktarı,üretim noktasının kapasitesine eşittir.
(tüm i=1,2…m için)
• Üretim noktalarının toplam kapasitesi, talepnoktalarının toplam talep düzeyine eşittir. (Bu koşulsınırlayıcı koşul ya da denge koşulu olarak adlandırılır.Gerçek problemde bu koşul sağlanamadığı takdirde,bir hayali tesis ya da talep noktası ilavesiyle (kuklafaaliyet) yapay olarak sağlanır).
m
i
n
jji ba
1 1
(tüm i ve j ler için)
i. Negatif olmama koşulu
X ij 0 (tüm i ve j ler için)
30.03.2010
23
• Modeli bir örnekle açıklamak gerekirse; birişletmenin üretim yerlerinin A ve B bölgelerindebulunduğunu ve X,Y ve Z bölgelerindekipazarlarlara göndermekte olduğunu düşünelim.Talebin arttığını ve toplam talebin mevcut ikifabrikanın üretimiyle karşılanamayacağını kabuledelim. Bu durumda işletmenin yeni bir fabrikakurmaya gereksinimi vardır. Bu yeni tesis için deC ve D olmak üzere iki alternatif bölge olduğunuvarsayalım. Alternatifler arasında bir seçimyapalım. İlk önce aşağıdaki tablo kurulmalıdır:
Fabrika Talep
NoktalarıX Y Z
Fabrika
Kapasitesi
A C AX C AY C AZ K A
B C BX C BY C BZ K B
C C CX C CY C CZ K C
D C DXC DY C DZ K D
Talep T X T Y T Z
KAPASITE
TALEP
• Tabloda yer alan C değerleri, birfabrikadan bir pazara bir birim ürününtaşınması için katlanılan maliyeti ifadeetmektedir. Örneğin C, bir birim ürünü Afabrikasından X pazarına ulaştırmanınmaliyetidir. Bu tablonun oluşturulması içinfabrika kapasiteleri ve pazar talepleri kesinolarak bilinmelidir. Daha sonra bu değerlertablodaki yerlerine yerleştirilerek optimalçözüm rahatça görülebilecektir.
30.03.2010
24
• Ulaştırma probleminde öncelikle uygun birbaşlangıç çözüm bulunur. Uygun başlangıççözüm için bir kaç yol:– Kuzeybatı köşeşi yöntemi– En küçük maliyetli hücre yöntemi– Ceza ( VAM – Vogel’s Aproximation Method) yöntemi
• Daha sonra çözümün optimum olup olmadığıtest edilir. Eğer çözüm optimum değilse daha iyibir çözüm bulunur..... (Atlama taşı veya MODİile)
Atlama taşı• Başlangıç uygun çözümden optimum çözüme
gidilmesine yardım eder. Boş hücrelerin doldurulmasıdurumunda maliyet etkinliğini değerlendirir. Her boşhücre , “eğer buraya bir birim mal gönderilse toplamgönderme maliyeti ne olurdu” diye test edilir.
1. Boş hücre seç2. Bu boş hücreden başlıyaral, dolu hücreler yardımıyla
(yatay ve dikey hareketlerle) kapalı bir döngü yarat. Birboş veya dolu hücreden atlayabiliriz.
3. Seçili boş hücreye (+) vererek, sonra sırasıyla (-) ve(+) vererek tekrar boş hücreye gel
4. Bir iyileştirme indeksi hesapla ( + ve – leri toplayarak)5. Bu işlemi tüm boş hücreler için yap. indeks≥0 ise
çözüm optimaldeğilse çözüm iyileştirilebilir.(-) ler içinde maksimum değerliyi seç oraya göndermeyap
Solving Transportation Problems CSUPPLEMENT
30.03.2010
25
Learning Objectives
• Define the problem & prepare thetransportation tableau
• Obtain an initial feasible solution• Identify the optimal solution• Understand special situations
Transportation Problems• Transportation problems determine how much of
the demand at each one of several destinationsis supplied by each one of several sources
• The goal is to minimize costs• Terminology:
– Points of demand:• The destination that products are shipped to
– Points of supply:• Where products are shipped from
LP Notation
jic
ijx
NjDx
MiSx
xczMinimize
ij
ij
j
N
jij
i
M
iij
ij
M
i
N
jij
ndestinatiotosourcefromunitonengtransportiofcostthe
sourcefromndestinatiotodtransporteunitsofnumberthe:where
,...1ndestinatioeveryfor
,...1,sourceeveryfor
:tosubject
1
1
1 1
30.03.2010
26
Preparing the Problem
• To use the stepping stone or modifieddistribution (MODI) methods, supply mustequal demand.– If not, create a dummy source or destination
to make up the difference.– In the solution, shipments from the dummy
source represent unmet demand & deliveriesto a dummy destination represent excesssupply capacity.
Required Information
• Demand values for each destination (blue)• Capacity level at each source (green)• Cost of delivering 1 unit to each destination from each source (yellow)
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2 200
Demand 200 200 300 100
Initial Solutions• Common heuristics (rules of thumb):
– Select a cell & allocate as large a shipment aspossible without violating capacity or demandconstraints (this eliminates a row or columnconstraint)
– Continue selecting new cells until all row & columnconstraints are satisfied
• Examples:– Northwest Corner Method (NWC)– Vogel’s Approximation Method (VAM)
30.03.2010
27
Northwest Corner Method(kuzeybatı köşesi yöntemi)
• Begin in the upper left-hand corner of thetableau (the NW corner)
• Assign the largest shipment possible– If the column constraint is satisfied, move to the
column on the right– If the row constraint is satisfied, move to the row
below• Continue until all row & column constraints are
satisfied
NWC Example: Step 1
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2 200
Demand 200 200 300 100
200
Colu
mn
Satis
fied
NWC Example: Step 2
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3300 – 200 =
100
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2 200
Demand 200 200 300 100
200 100Row Satisfied
30.03.2010
28
NWC Example: Step 3
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2 200
Demand 200200 – 100
= 100 300 100
200 100
100
Colu
mn
Satis
fied
NWC Example: Step 4
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5300 – 100 =
200
C 6 1 4 2 200
Demand 200 200 300 100
200 100
100 200Row Satisfied
NWC Example: Step 5
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2 200
Demand 200 200 300 – 200
= 100 100
200 100
100 200
100
Colu
mn
Satis
fied
30.03.2010
29
NWC Example: Step 6
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2200 –100 =
100
Demand 200 200 300 100
200 100
100 200
100 100
NWC Initial Solution
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2 200
Demand 200 200 300 100
200 100
100 200
100 100
Limitations
• NW Corner Method ignores the objectivefunction coefficients (costs)
• Solution often isn’t very good:
Total cost:200 units ($2) + 100 units ($4) + 100 units ($2) + 200units ($6) + 100 units ($4) + 100 units ($2) =$2800 to transport the 800 units
30.03.2010
30
Vogel’s Approximation MethodVAM yöntemi
• Compute penalties for each row & column:– Compute penalties by subtracting the smallest cij from
the next smallest cij
• Select the row or column with the largest penalty• Select the cell with the lowest cij
• Allocate as many units as possible to that cell• Continue until all constraints are satisfied
VAM Example: Step 1
Plant Destinations Sources Penalties
A 2 4 1 3 300 1
B 8 2 6 5 300 3
C 6 1 4 2 200 1
Demand 200 200 300 100
Penalties 4 1 3 1
200
Colu
mn
Satis
fied
VAM Example: Step 2
Plant Destinations Sources Penalties
A 2 4 1 3 100 2
B 8 2 6 5 300 3
C 6 1 4 2 200 1
Demand 200 200 300 100
Penalties 1 3 1
200
Tied
30.03.2010
31
Arbitrarily Chose 3rd Destination
Plant Destinations Sources Penalties
A 2 4 1 3 100 2
B 8 2 6 5 300 3
C 6 1 4 2 200 1
Demand 200 200 300 100
Penalties 1 3 1
200 100Row Satisfied
VAM Example: Step 3
Plant Destinations Sources Penalties
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300 3
C 6 1 4 2 200 1
Demand 200 200 200 100
Penalties 1 2 3
200
Tied
100
Arbitrarily Chose 4th Destination
Plant Destinations Sources Penalties
A 2 4 1 3 300 2
B 8 2 6 5 300 3
C 6 1 4 2 200 1
Demand 200 200 200 100
Penalties 1 2 3
200 100
100
Colu
mn
Satis
fied
30.03.2010
32
VAM Example: Step 4
Plant Destinations Sources Penalties
A 2 4 1 3 300 2
B 8 2 6 5 300 4
C 6 1 4 2 100 3
Demand 200 200 200 100
Penalties 1 2
200 100
100
200
Colu
mn
Satis
fied
VAM Example: Step 5(only 1 column left & only one feasible solution)
Plant Destinations Sources Penalties
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 100 3
C 6 1 4 2 100 1
Demand 200 200 300 100
Penalties 2
200 100
100
200
100
100
VAM Initial Solution
Plant Destinations Sources
A 2 4 1 3 300
B 8 2 6 5 300
C 6 1 4 2 200
Demand 200 200 300 100
200 100
100
200
100
100
30.03.2010
33
Better Initial Solution
• Total Costs:200 units ($2) + 100 units ($1) + 200 units ($2) +100 units ($6) +100 units ($4) + 100 units ($2) =$2100 to transport the 800 units
• Compared to $2800 using the Northwest CornerMethod
Finding the Optimal Solution
• Initial solutions are feasible, but may notbe optimal
• Use the Stepping Stone or ModifiedDistribution Method to identifyimprovements & confirm optimality
Atlama taşı ile test• d12 = +4-1+6-2 = 7 (d12 ,birinci sıranın ikinci sütunu)
• d14 = +3-1+4-2 = 4
• d21 = +8-2+1-6 = 1
• d24 = +5-6+4-2 = 1
• d31 = +6-2+1-4 = 1
• d32 = +1-2+6-4 =1
• Tüm indeksler pozitif, çözüm optimum