1

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi

Yayını

Kuru Temizleme ÇalışanlarınaYönelik İş Sağlığı ve Güvenliği

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi’nin (ÇASGEM) Kurumsal Kapasitesinin Güçlendirilmesi

Teknik Destek Projesi

2

Hazırlayanlar Deniz BOZ ERAVCI

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanı

Begüm DOĞANÇalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanı

Seval EROĞLUÇalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanı

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma MerkeziOcak 2016, Ankara

1

KURU TEMİZLEME ÇALIŞANLARINA YÖNELİK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Bu doküman kuru temizleme sektöründeki sağlık ve güvenlik risklerinin azaltılmasında, çalışanlara basit, anlaşılır bir kaynak oluşturması amacı ile hazırlanmıştır.

Riskli İşkolu Olarak Kuru Temizleme

Pek çok insan kuru temizleme sektörünün tehlikelerinin farkında değildir.

Tehlikeler

y Kas iskelet sistemi hastalıkları y Düşme/Çarpma y Şiddet y Termal Konfor y Kimyasal Tehlikeler y Elektrik Tehlikeleri y Makine Tehlikeleri y Yangın y Asbestos y Basınçlı Kaplar vb.

2

Kas İskelet Hastalıkları

Kuru temizleme sektöründe çalışanlarda kas iskelet sistemi hastalıkları, uzun süreli uygun olmayan duruş pozisyonlarında, uzanma, eğilme, kaldırma vb davranışlar neticesinde ortaya çıkar.

Çalışanların ergonomik olmayan pozisyonlarda/duruşlarda çalışması sonucu oluşabilecek kas iskelet sistem hastalıkları risklerine karşı;

y Giysi transferlerinde, elle taşınamayacak kadar ağır olan yükler kaldırılmamalıdır (maksimum 9 kg.’dan fazla olmaması tavsiye edilir).

y Elle taşıma araçlarına gereğinden fazla yüklenmemelidir. y Uzun süre aynı pozisyonda çalışılmamalıdır. y Çalışma yapılan masa, sandalye ya da diğer ekipmanlar belinizde,

bacaklarınızda, boynunuzda ya da ellerinizde ağrıya sebep olmamalıdır. y Uzanma gerektiren durumlar sizi zorlayacak ise, uygun yükseltici

(basamak, merdiven..vb) kullanımı tercih edilmelidir.

3

y El ütülerinin ya da preslerin çalışma ortamındaki düzeni, çalışanın uzanarak çalışmasını engelleyecek şekilde olmalıdır.

y Giysi torbalama sistemi çalışana göre ayarlanabilir olmalıdır. y Ütü, el bileğine yüklenecek ağırlığı azaltacak bir mekanizmaya bağlı

olmalıdır (Şekil 1).

p

://www.hse.gov.uk/laundries/

Şekil 1. Ütü ağırlığını azaltacak mekanizma

y Giysilerin preslenmesi, torbalanması gibi işlemler, çalışanda eğilme, uzanma gibi duruş bozuklukları oluşturmayacak sistemler ile organize edilmelidir. (Şekil 2)

Şekil 2.Duruş bozukluklarını azaltmak için tasarlanmış ayarlanabilir ekipman

4

Düşme/Çarpma

Çalışanların ve müşterilerin çalışma ortamında bulunan nesnelere olası takılmaları/çarpmaları sonucu vücutlarında meydana gelebilecek kırık/çıkık ve ezikler gibi sağlık risklerine karşı;

y Zeminde kayganlaşmaya sebep olabilecek maddeler derhal temizlenmeli ve zemin kuruyana kadar uyarı işaretleri yerleştiriniz.

y Zeminde kuruluğun devamlılığını sağlamak için yağışlı havalarda kapı önlerine paspas koyunuz.

y Çalışma ortamı iyi aydınlatınız.

Şiddet

5

Şiddet

Çalışanlar; müşterilerden, diğer çalışanlardan ya da diğer dış faktörlerden (hırsızlık, sabotaj, toplumsal olaylar vb.) kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik risklerine karşı;

y İşyerinde şiddetin önlenmesine ilişkin bir prosedür olmalıdır. Güvenli durumların ihlali halinde (acil durumlarda) uygulanacak prosedürler adımları konusunda çalışanlar bilgilendiriniz.

y Çalışanlar ast-üst ve yatay hiyerarşilerde doğru iletişim kurabilmeleri için eğitim almalıdır.

y Çalışanların işyerlerinde maruz kaldıkları psikososyal tehlikeler ortadan kaldırılmalı ya da azaltılmalı ve çalışanlar psikososyal açıdan desteklenmelidir.

y Şiddetin dışarıdan geldiği durumlar için (hırsızlık, sabotaj, toplumsal olaylar) özel güvenlik ya da emniyet güçlerinden faydalanılmalıdır.

6

Gürültü

Genel anlamda çalışanları rahatsız eden her ses gürültü olarak tanımlanır. Konuşurken bağırmak, ortamda gürültü olduğunun da bir göstergesidir. Gürültü, kuru temizlemelerde işin yürütümü sırasında kullanılan yıkama, presleme makine ve ekipmanlardan kaynaklı olabilir. Sağlıklı bir insan 60-90dB aralığındaki sese karşı duyarlıdır ve 80 dB ve daha yüksek sesler önlem alınmaması durumunda işitme kaybına sebebiyet verebilir.

Kuru temizleme çalışanları gürültü kaynaklı oluşabilecek sağlık ve güvenlik risklerine karşı;

y İşyerinizde gürültü ölçümü yapılmış, gürültü kaynağında önlenmeye çalışılmış ve size kişisel koruyucu verilmiş, kullanmanız istenmiş ise, size verilen talimatlara uyunuz. Verilen talimatlara uygun olmayan davranışlar çalışan sorumluluğundadır.

y Gürültü ölçümü yapılmadıysa ve çalışılan ortam gürültüsünden rahatsızlık hissediliyorsa, durum hakkında işverene bilgi veriniz.

y Gürültü tüm önlemlere rağmen istenilen seviyeye indirgenemiyorsa çalışma sürelerinde düzenlemeye gidilmelidir.

Gürültü Seviyesi Yer ve Konum

0 dB İşitme Eşiği

20 dB Sessiz bir Orman

30 dB Fısıltı ile Konuşma

40 dB Sessiz bir Oda

50 - 55 dB Şehirde bir Büro

60 dB Karşılıklı Konuşma

70 dB Dikey Matkap

80 dB Yüksek Sesle Konuşma

90 dB Kuvvetlice Bağırma

100 dB Dokuma Salonları

110 dB Havalı Çekiç, Ağaç İşleri

120 dB Bilyeli Değirmen

130 dB Uçakların Yanı

140 dB Ağrı Eşiği

Şekil 3. Gürültünün Şiddetine Sınıflandırması

8

Titreşim

Bir nesnenin ya da molekülün denge noktası yörüngesinde salınma hareketlerine titreşim denir. Kuru temizleme işletmelerinde yer alan yıkama ve presleme gibi makinelerdeki titreşimin maruziyet eylem değeri ve maruziyet sınır değerini aşması durumu çalışanda belli sağlık problemleri baş gösterebilir. Bu titreşime el, el bileği ve kolda maruz kalınıyorsa, maruz kalınan bölgede sinir sıkışmasına bağlı sağlık problemleri görülür iken tüm vücut maruziyetlerde kardiyo-vasküler (kalp ve damarlar, dolaşım sistemi) ve gastrointestinal (mide, bağırsak vb) sistem hastalıkları görülebilmektedir. Kuru temizleme çalışanları titreşim kaynaklı oluşabilecek sağlık ve güvenlik risklerine karşı;

y İşyerinizde titreşim ölçümü yapılmış, titreşim kaynağında önlenmeye çalışılmış ve size kişisel koruyucu verilmiş, kullanmanız istenmiş ise, size verilen talimatlara uyunuz. Verilen talimatlara uygun olmayan davranışlar çalışan sorumluluğundadır.

y Titreşim ölçümü yapılmadıysa ve çalışılan ortamı, makine ve ekipmandaki titreşimden rahatsızlık hissediliyorsa, durum hakkında işverene bilgi verilmelidir.

y Titreşim tüm önlemlere rağmen istenilen seviyeye indirgenemiyorsa çalışma sürelerinde düzenlemeye gidilmelidir

Termal Konfor Çalışılan ortamın hava kalitesi hem çalışan sağlığını hem de performansını etkileyen önemli bir faktördür. Bir çalışma ortamının termal konfor şartları 6 temel faktör ile ifade edilebilir. Bunlar;

y Hava Sıcaklığı, y Nem, y Hava Akım Hızı,

9

y Radyant Isı y Metabolik Hız y Giysi Yalıtımı

şeklinde sıralanabilir.

Termometre ile ölçülen nicel sıcaklık değeri yerine çalışan etkisinin de bir ifadesidir. Hissedilen sıcaklık iklimsel çevre, giysiler, vücut yapısı ve kişisel etkilerin de bir bileşkesidir. Dolayısıyla hissedilen sıcaklık kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Hissedilen sıcaklıkta artış, terlemedeki artış ile birlikte su kaybı artar, kalbin ortalama atım sayısı artabilir (çarpıntı), kan basıncısında düzensizlik oluşabilir, sıcak çarpması yaşanabilir. Hissedilen sıcaklık değeri, nem, hava akım hızı, radyant ısı, metabolik hız ve giysi yalıtımı faktörlerinden etkilenmektedir.Kuru temizleme çalışanları termal konfor özelliklerinin uygunsuzluğu dolayısıyla maruz kalabilecekleri sağlık ve güvenlik risklerine karşı;

y İşletmenin bulunduğu yörenin iklim koşulları da dikkate alınarak ısıtma sistemi üzerinde düzenlemeler yapılmalıdır.

y Giysiler yapılan işin koşullarına göre belirlenmiş, terlemeyi ya da üşümeyi engelleyen nitelikte seçilmiş olmalıdır.

y Çalışma ortamının sıcaklığı, nemi ve hava akım hızı, işten kaynaklı fiziksel aktivite de göz önünde bulundurularak düzenleyiniz.

10

Çalışma Ortamı

y Bina içinde işaretlenmiş yürüyüş yollarını kullanınız. y Zeminde herhangi bir çatlak ve bozulma varsa ilgililere bilgi veriniz. y Temizlik adımlarında belirtilen aşamalara eksiksiz olarak uyunuz. y Tüm duvarların, tavanların ve boruların toz, tüy gibi materyalleri

toplamayacak şekilde yapılmış olması gerekmektedir. Toz, tüy birikmesi halinde derhal ilgililere bilgi veriniz.

y Acil çıkış yolları ve kapılarının önlerinde ya da arkalarında çıkışı zorlaştıracak hiçbir engel bulundurmayınız, acil çıkış kapılarını kilitlemeyiniz veya bağlamayınız.

y Mekanik havalandırma sistemi olan işyerlerinde havalandırma sisteminin çalışmaması halinde işverene gecikmeksizin bilgi veriniz.

y Pasif (suni) havalandırma sistemlerinde hava akımından rahatsız olmanız halinde işverene bilgi veriniz.

y İşyeri ortamı, sağlık ve güvenlik risklerine yol açmayacak ve çalışanların işlerini rahatça yapabilecekleri şekilde düzenlenmelidir. Aksi durumda işvereni bilgilendiriniz.

y Ortamda, CO2 yayılımının azaltılması ve enerji tasarrufu için doğal aydınlatmalar kullanılmalıdır. Çalışma sırasında mümkün mertebe doğal aydınlatmaları kullanınız.

11

Kimyasallar

Kuru temizlemelerde petrol bazlı çözücüler, hidrokarbonlar, trikloroetilen, perkloroetilen, amil asetat, petrol naftası, oksalik asit, asetik asit, esterler, eterler, ketonlar, hidroflorik asit, hidrojen peroksit ve seyreltik amonyak gibi kimyasallar kullanılmaktadır. Kanserojen etkiye sahip kimyasallara maruziyet sonucu depresyon, karaciğer ve böbreklerde hasar, baş dönmesi, baş ağrısı, uyuşukluk ve göz, burun ve boğaz tahrişi gibi rahatsızlıklar oluşabilmektedir. Tehlikeli kimyasallara maruziyet, genellikle kimyasal buharların cilt tarafından emilimi, gözle teması veya solunması sonucu oluşmaktadır.

Kimyasal Özelliği

Perkloroetilen Zararlı

Deterjan Tahriş edici

Hidrokarbon çözücü Yanıcı

Pas sökücü alkali yükseltici Toksik

Çamaşır deterjanı Korozif

Hidrojen peroksit ağartıcı Oksitleyici Ajan

12

Kimyasalların olduğu yerlerde daima bir tehlike kaynağı bulunabilmektedir. Emniyet kuralları her ne kadar tehlikeyi azaltmaya yönelik planlansa da bu kuralların izlenmesi emniyeti garanti etmez. Ancak temel kurallara kesinlikle uyulmalıdır. Unutulmamalıdır ki, yapılacak bir hata size olduğu kadar diğer insanlara da zarar verecektir. Bu sebeple kimyasallarla çalışırken alınması gereken bazı sağlık ve güvenlik tedbirleri vardır.

Çalışmaya başlamadan önce

y İşyerine vardığınızda günlük kıyafetlerinizi değiştiriniz, bedeninize uygun olan, gevşek olmayan iş kıyafetinizi ve kişisel koruyucu donanımlarınızı giyiniz. İş elbiselerinizin yıpranması ve eskimesi halinde işverenden yenisi talep edilmelidir. Kişisel koruyucu donanımları kullanmadığınızda kendinizi tehlikeye attığınızı ve kanunları çiğnediğinizi unutmayınız.

y Ellerde açık yara, kesik, çatlak vs. varsa çalışmaya başlamadan önce mutlaka bandajla kapatınız ve yapacağınız işe uygun eldiven giyiniz.Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve delici aletler taşımayınız.

Hasta Olmamak İçin Kişisel Koruyucu Donanımlarınızı Kullanınız!

Cildin korunması için;

Ciltle teması önlemek için uygun çizme, dirseklere kadar uzun eldiven

ve önlük olmak üzere kimyasalları geçirmeyen koruyucu giysiler giyiniz

ve koruyucu kremler kullanınız.

Gözlerin korunması için;Kimyasallara karşı koruyucu gözlük ve / veya sıçramalara karşı tam yüz

siperi kullanınız.

Solunum sisteminin korunması için;

İşe uygun maske vb. kullanınız.

y Çalışma esnasında saçlarınız uzunsa toplayınız. Çalışma bölümlerinde yüzük, künye, kolye, bilezik gibi eşyalar ile çalışmak tehlikeli olabilir. Çalışmaya başlamadan önce çıkarınız.

13

y Kontak lens kullanmayınız. y Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve delici aletler taşımayınız. y Herhangi bir çalışmaya başlamadan önce, çalışmanın gidişatını

düşünerek işyerinde oluşabilecek aksaklıkları değerlendiriniz. Olası bir acil durumda gerekecek olan malzemeleri ve acil çıkış prosedürlerini günlük olarak kontrol ediniz.

y Tüm kimyasallar, ürün adı ve tehlike sembolünün görüneceği şekilde depolanmalıdır.

y Kimyasalları; sıkı sıkı kapalı orijinal ambalajında ve kuru ve serin bir yerde depolayınız. Sıcaktan, kıvılcımlardan, ateşten koruyunuz. Yiyeceklerden, içeceklerden ve hayvan yemlerinden uzak tutunuz. Fiziksel hasar ve/veya sürtünmelerden koruyunuz. Depolama sırasında yaralanmaların engellenmesi için konteynırları yüksek raflara koymayınız.

y Kimyasalların güvenli kullanımına ilişkin talimatları (veriler, tahliye prosedürleri, acil iletişim bilgileri, acil durumda yapılması gerekenler vb.) okuyunuz.

y Havalandırma sistemlerini engelleyecek şekilde eşyaları yerleştirmeyiniz, sistemin açık ve çalışır olduğundan emin olunuz.

y Gerekli kimyasal hijyen önlemlerini göz önünde bulundurunuz.

Çalışma sırasında;

y Çalışma ortamını temiz ve derli toplu tutunuz. y Sık sık ellerinizi yıkayınız ve alkol bazlı el yıkama şişeleriyle ellerinizi

dezenfekte ediniz. y Çalışma alanlarında kimyasalların vücudunuza rahatlıkla girmemesi için

asla bir şey yiyip içmeyiniz ve sigara içmeyiniz. y Sigara kullanıyorsanız kesinlikle özel olarak ayrılmış alanlarda sigara

içiniz. y Yemek ve dinlenme molalarına çıkmadan önce, gıda ile vücuda daha

çabuk nüfuz etmesi ihtimaline karşı ellerinizi iyice yıkayıp iş kıyafetlerinizi çıkarınız.

y Yemek ve dinlenme yerlerine hiçbir kimyasal maddeyi sokmayınız.

14

y Dinlenme molalarınızda çalışma ortamı dışına çıkınız ve temiz hava almaya özen gösteriniz.

y Kayıp düşmemek için yere dökülen maddeleri hemen temizleyiniz. y Çevre dostu iş uygulamalarına katkı sağlanması için, mümkün

olduğunca tehlikeli olmayan atıkları (askı, kâğıt, gazete vb.) işletmedeki geri dönüşüm kutularına atınız.

y İşletmenizde geri dönüşüm imkânları mevcut değilse, ilgililerden talep ediniz.

y Kimyasallara karşı, hassas bünyeli küçük çocukların ve yaşlıların çalışma alanlarında bulunmamasına dikkat ediniz.

İşyerinizdeki kimyasal madde dökülmeleri ve sızıntılarının azaltılması için;

y Tehlikeli madde içeren kimyasal kapları yüksek raflara koymayınız. Çözücüleri hava geçirmez kaplarda saklayınız.

y Kimyasalları ağzı açık ve sızıntı olabilecek çatlak kaplarda saklamayınız. Aksi halde işvereni bilgilendiriniz.

y Tüm tutuşma kaynaklarını uzaklaştırınız. Kıvılcım saçan araç ve gereçleri kullanmayınız.

y İzole edilmiş tehlikeli bölgelere izinsiz girmeyiniz. y Kimyasal dökülmelerin dikkatlice çevrelenerek yayılması engellenmelidir.

Bu sistemlerin temiz ve kullanıma açık olup olmadığını kontrol ediniz. y Dökülme olabilecek alanlarda aşınmalara karşı dayanıklı zeminler ve

fişler kullanılmalıdır ve tüm kimyasal dökülme çevreleme sistemlerinin korozyona dayanıklı çelik ve paslanmaz çelik gibi, PERC geçirmeyen malzemelerden yapılmış olması gerekmektedir. Aşınma varsa muhakkak yetkiliye bilgi veriniz.

y Ekipman ve makineleri kullanırken temiz ve düzenli kullanınız ve kimyasal depolama alanlarını temiz tutunuz.

y Atık kimyasal şişeleri direkt gün ışığından uzak tutunuz ve parlayıcı maddeleri minimum miktarlarda stoklayınız.

y Şişelerin etiketlerine, mümkün olduğu kadar açık ve ayrıntılı bilgi yazınız. y Şüpheli şişeleri ellemeyiniz. İçindeki madde, zamanla, ışıkla ya da ısıyla

ayrışabilir. Etiket görünmüyorsa açmayınız ve kullanmayınız.

15

y Herhangi bir kimyasal madde başka bir yere aktarıldığında yeni kabın üzerine kimyasal maddenin adının açık ve net bir şekilde belirtildiği bir etiket yapıştırınız.

y Kullanılan tehlikeli kimyasalların listesi görünür bir yerde asılı olmalıdır, yıpranmış ve okunaklı olmayan listeleri değiştirmesi için işverene bilgi veriniz.

y Kuru temizleme deterjanları ve leke çıkarıcılar, tahriş edici özelliğe sahiptir. Bu sebeple üzerinde yazılı olan talimatlara kesinlikle uyunuz.

Kimyasal madde dökülmesi halinde;

y Sıvı döküntünün sıcak ve soğuk olmasına göre farklı adımları izleyiniz. y Küçük çaplı çözücülerin soğuk halde sızması halinde, yeterli eğitimi

almışsanız malzeme güvenlik formlarında belirtilen şekilde uygun bezle temizleyiniz.

y Büyük çaplı bir sıvı döküntüsü varsa ve sıcaksa alanı tahliye edip yetkilileri bilgilendiriniz.

y Sıcak kimyasalların bazılarının küçük çaplı sızması bile tehlike oluşturabilir, bu sebeple sadece yetkililere haber veriniz.

y Gaz sızmalarının fark edilmesi oldukça zordur, bu sızmalar, işveren tarafından yapılacak sızdırmazlık testleri ile tespit edilebilir. Ancak per kloroetilen gibi çözücülerin gazları güçlü kokusu sebebiyle hemen hissedilir ve kişilerde temiz havaya çıkılmazsa uyku hali yapar. Bu sebeple kuru temizleme cihazları çalışırken en az iki kişi çalışılmalıdır.

y Döküntü alanını havalandırınız. y Dökülen sıvıyı malzeme güvenlik bilgi formlarına uygun şekilde

temizleyiniz. Sıvının ne olduğunun bilinmediği durumlarda sıvıyı kimyasal atık konteynırında saklayınız. Kimyasal atık konteynırı yoksa vermikülit, kuru kum veya toprağa emdirerek kutuların içine koyunuz. Talaş gibi yanıcı malzemeler kullanmayınız. Dökülen sıvıyı atık yönetmelikleri çerçevesinde bertaraf ediniz.

y Yanıcı maddeleri dökülmüş maddelerden uzak tutunuz. y Çalışma arkadaşlarınızı uyarınız.

16

y Kimyasal sıvı ya da döküntülerin toprağa veya su kanalına dökülmesinden kaçınınız. Döküntüler ve kirlenmiş maddeleri çalışılan yerden en kısa sürede uzaklaştırınız ve uygun bir kabın içine koyarak kabın üzerindeki etikete bilgileri yazınız. Çözücünün dökülmesi durumunda kirlenen giysileri ve ayakkabıları çıkarınız. Sızdırmaz poşete koyarak ağzını sıkıca kapatınız. Poşetin üstüne kimyasal bulaşmış olduğunu belirten bir etiket etiketleyiniz. Poşetteki giysileri kirli çamaşır toplama ünitesine atınız. Giysileri yeniden kullanmadan önce yıkayınız ve ayakkabılarınızı iyice temizleyiniz.

y Cildinize kimyasal dökülmesi halinde soğuk suyla yıkayınız. Sıcak su cilt tarafından kimyasalların daha çabuk emilmesine sebep olmaktadır.

Pas lekesi çıkarıcılara karşı alınması gereken ek önlemler:

Hidroflorik asit veya amonyum bi-florit gibi pas sökücülere, aşındırıcı özellikleri sebebiyle daha özel tedbirler uygulanmalıdır.

y Göze sıçraması sonucu kör olunabilir, mutlaka kişisel koruyucu donanım kullanılmalıdır ve sıçramanın olması halinde göz, duşlarında acil olarak yıkanmalıdır.

y Cilde (özellikle tırnak diplerine) teması kemik iliğine kadar zarar verebilir, bu sebeple acil olarak soğuk ve sabunlu su ile yıkayınız ve prosedürlere uygun acil durumları uygulayınız. Kirlenen giysilerinizi çıkarınız.

17

Çalışma sonrası;

y İşyerini temizlerken, yemek ve dinlenme bölümlerinden ve diğer kimyasallardan ayrı yerlerde depolanmış bulunan temizlik kimyasallarını kullanırken, tedarikçi tarafından etikette belirtildiği şekilde temizlik yapınız ve kişisel koruyucu donanım kullanınız.

y İşyerinden ayrılmadan önce işyeri tarafından sağlanmış olan yerlerde duş alınız.

Acil Durumlarda;

y İşletme tarafından dökülme, sızıntı, yangın vb. tehlikelere karşı hazırlanan Acil Durum Planına uygun hareket edilmelidir. Bununla birlikte çalışanlar, kimyasalların güvenli kullanımı hakkında ve kimyasallar sebebiyle oluşabilecek durumlar karşısında uygulanacak acil durum prosedürleri konusunda bilgilendirme amaçlı hazırlanan ve işveren tarafından sağlanan eğitimlere katılmalıdır.

y Dinlenme yerlerinde veya yakınlarında asılmış bulunan kimyasallara ilişkin malzeme güvenlik bilgi formlarını ve kimyasalın dökülmesi halinde nasıl temizleneceği gibi birçok bilgiyi bulunduran acil durum bilgilerini mutlaka okuyunuz, bu bilgilerin olmaması halinde işverenden bunları talep ediniz.

y Çözücü dumanının etrafı kapladığını ve çalışma arkadaşınızın yerde yattığını gördüğünüzde, ortamda sizden başka çalışan da yoksa asla yardım için yanına gitmeyiniz, aksi halde yardım edemeden siz de benzer maddeye maruz kalabilirsiniz. Acil olarak 112’yi arayınız, alanı boşaltınız.

y PERC veya diğer çözücülerin cildinize teması halinde derhal en az 15 dakika boyunca cildinizi bol sabun ve su ile yıkayın.

y Solunması halinde hastayı ortamdan uzaklaştırınız ve temiz havaya ya da havalandırması iyi bir ortama çıkarınız. Solunum güçlüğü varsa oksijen veriniz, nefes almıyorsa acilen 112 aranarak yetkili kişilerce ilkyardım uygulanmalıdır.

18

y Gözle teması halinde derhal en az 15 dakika boyunca bol miktarda suyla göz kapaklarınızı açıp kapayarak yıkayınız.

y Yıkama esnasında parmaklarınızla göz kapaklarınızı açın ve göz bebeğinizi farklı yönlere oynatın ki su her tarafa gidebilsin, diğer göze girmesini engelleyiniz. Yıkamanın etkinliği açısından varsa lensler hemen çıkarılmalıdır.

y Steril veya temiz bir yara bezi ile kapatıp 112 acil servisi arayınız. y Yutulması halinde mutlaka yutulan maddenin özellikleri öğrenilmeli ve

tıbbı destek sırasında bildirilmelidir. y Yutan kişinin ağzının çalkalanması sağlanmalı, takma dişleri varsa

çıkarılmalıdır. Yutan kişi asla kusturulmamalıdır. Çünkü yutulurken boğazı ve yemek borusunu yakan bir madde (kostik soda gibi), kusturulmaya çalışılırken tekrar yanıklara neden olacaktır, derhal 112’yi arayınız.

Makinelerle Çalışma

Kuru temizlemelerde pek çok makine ve cihaz kullanılmaktadır. Bu makine-ler ve cihazlardan kaynaklanabilecek sağlık ve güvenlik tehlikelerine karşı alınması gereken tedbirler bulunmaktadır:

y Makineleri ve cihazları kullanım kılavuzunda belirtilen kriterlere uygun şekilde, yalnızca yetkiliyseniz çalıştırınız.

y Makine ve cihazların havalandırması iyi ve tozsuz bir ortamda çalıştırılması gerekmektedir.

y Cihazları ve makineleri yalnızca elektrik kablosunda ve cihazın gövdesinde hiçbir hasar görünmezse kullanınız. Herhangi bir hasar varsa yetkiliye bilgi veriniz.

y Makine ve cihazların su, elektrik ve enerji (örneğin gaz, buhar) hatlarında herhangi bir kırık, çatlak varsa yetkililere bildiriniz.

y Makine kapılarını kapalı tutunuz ve çalışır durumda asla açmayınız. y Makine ve cihazlarda bulunan kilitleme ve acil durdurma sistemini asla

devre dışı bırakmayınız.

19

y Çözücülerle çalışırken makinelerden uzak durunuz, çalışma düzeninde makineler arkanızda kalacak şekilde yerleştirilmelidir.

y Bakım öncesi makine ve çözücü sıcaklıkları düşene kadar bekleyiniz. y Makineleri kapasitesinin üzerinde yüklemeyiniz; aşırı yüklendiğinde,

makinenin yıkama performansı düşecektir. Ayrıca ses ve titreşim problemleri oluşacaktır.

y Titreşimi ve oluşabilecek gürültüyü azaltmak için çamaşırları dengeli yükleyiniz.

y Yükleme kapağını, kilitlenme sesini duyana kadar iterek kapayınız. Giysilerin kapağa sıkışmamasına dikkat ediniz.

y Makinelere konulacak çözücülerin otomasyon sistemiyle kapalı olarak iletilmesi gerekmektedir, elle temas etmeyiniz.

y Çamaşır makinelerindeki atık bertaraf sisteminin sızdırmaz olması gerekmektedir, sızma varsa yetkiliye bilgi veriniz.

y Çamaşırhanelerde tozların etrafta uçmasını ve dağılmasını önlenmek için kullanılan bariyerlerin yerlerini yetkiliye bilgi vermeden değiştirmeyiniz.

y Hasarlı bir cihaz ya da cihazın hasarlı parçaları ciddi yaralanmalara ve yangına neden olabilir, yetkiliye bilgi veriniz.

y Cihazınızda herhangi bir arıza meydana gelirse, cihazı kendiniz tamir etmeye kalkışmayınız.

y Kullanım sonrası makine ve cihaz düğmelerinin kapalı konuma getirildiğinden emin olunuz.

20

Sıcak Yüzeylerden ve Buhardan Kaynaklanan Tehlikeler

Kuru temizlemede leke çıkartmak için kullanılan buhar tabancası ile püskürtme, makinelerin sıcak yerlerine dokunma, ütüleme veya buhar olan herhangi bir yere temas etmeniz sonucu istenmeyen sebeplerle cildinizde yanma oluşabilir.

y İşyerinizdeki tüm buhar borularının izole edilmesi gerekir. Buhar borularında herhangi bir açıklık olmadığından emin olunuz, varsa işverene başvurunuz.

y Güvenli olduğundan emin olmadığınız sürece hiçbir nesneye asla dokunmayınız.

y Cihazlardaki acil durdurma butonlarının çalışır durumda olduğundan emin olunuz.

y Çalışırken, çalışma arkadaşlarınızın da tehlikeye düşmemesi için dikkatli davranınız.

y Kuru temizlemelerde yüksek basınç altında bulunan su buharı yaklaşık 150 °C civarındadır. Buhar basıncı arttıkça yanıkların şiddeti artmaktadır, buhar sızıntılarına karşı dikkatli olunuz. Buhar sızıntıları basınç göstergelerinin kontrolü, sesle ve göz (kuru buhar görünmez) ile tespit edilebilir.

21

Elektrikli Araçlarla Çalışma Kuru temizlemelerde elektrikle çalışan bir çok makine ve ekipman bulunmaktadır. Meydana gelebilecek olası elektrik çarpmaları sonucu, ciltte ve derin dokularda yanıklar oluşabilir ya da kalp ritminin bozulması, hatta ani kalp durması veya sinir sistemlerinde hasar oluşumu gibi tehlikelerle karşı karşıya kalınabilir.

Elektriksel tehlikelerden kaçınmak için;

y Cihazınızın elektrik kablosunun ve fişinin ıslanmamasına dikkat ediniz. y Topraklamanın yasal düzenlemelere uygun şekilde yapılması

gerekmektedir. y Ucu açılmış, hasarlı kablolar kesinlikle yetkili kişiye bildirilmelidir,

herhangi bir müdahalede bulunmayınız. y Elektrik kaçağı olduğunu gördüğünüzde kabloya yaklaşmadan yetkililere

haber veriniz. y Elektrik kablolarını tehlikeye sebep olmayacak ve keskin kenarlardan

geçmeyecek şekilde uzatınız. Kabloyu sıcak ve ıslak alanlardan uzak tutunuz, sıkıştırmayınız.

22

y Kabloların ezilmemesi ve katlanmaması gerekir, dikkat ediniz. y Uzatma kablolarını kullanılırken çok dikkatli olunuz. Uzatma kablosu

kullanıyorsanız, söz konusu kablonun cihazın voltaj değeri ile aynı olmasına dikkat ediniz. Cihazın tipi topraklıysa, uzatma kablosu topraklı ve kablo 3 telli olmalıdır. Uzatma kablosunun, çocuklar tarafından çekilebileceği veya birilerinin takılıp düşebileceğini göz önünde bulundurarak, tezgâh veya masa üzerinden sarkmayacak şekilde yerleştiriniz.

Elektrik Çarpmalarında Yapılması Gerekenler

y Elektriği kesmek için sigortaları kullanınız. y Lastik tabanlı ayakkabı giyiniz, kuru bir lastik eldiven kullanınız. y Elektrik akımını iletmeyecek kuru cisimler üzerinde çalışınız. y Elektrik çarpan kişinin yakınındaki kablo gibi iletkenleri, yalıtkan bir

çubukla uzaklaştırınız. y Hastayı giysilerinden çekerek bölgeden uzaklaştırınız. y Hasta nefes alıp vermiyorsa ve nabzı atmıyorsa, ilkyardım eğitimi

almışsanız solunum yardımı ve kalp masajı yapınız. Aksi halde müdahale etmeden yardım çağırınız.

y Elektrik çarpan kişiye kalın lastik tabanlı ayakkabınız yoksa dokunmayınız. y Sigortaları kapatmadan yaralıya temas etmeyiniz. y Çıplak elle çarpılmış kişiye dokunmayınız. y Çocukları olay yerinden uzak tutunuz. y Dokunmak için iletken cisimler kullanmayınız.

İşyerinde Hijyen

y Kişisel hijyen kurallarına titizlikle uyunuz. y İşyerinizde bulunan zararlı bakterileri ve virüsleri eve taşımamak için

işyerinizde günlük kıyafetlerinizle çalışmayınız. Yaptığınız işe uygun olarak işveren tarafından sağlanmış olan ve bedeninize uygun eldiven, gözlük, maske gibi kişisel koruyucu donanımları talimatlara uygun şekilde kullanınız.

23

y Hijyenik açıdan yeterli temiz bir kuru temizleme için temizlik adımlarını takip ediniz. Temizlik sırasında tüm alanları, rafları, çamaşır arabalarını, sepetleri vb. sağlık açısından tehlike oluşturmayacak malzemelerle temizleyiniz.

y Çalışma alanında biyolojik tehlikelere karşı ellerinizi sık sık yıkayınız ve işyerinizde sağlanmış ise alkol el temizleme pompalarını kullanınız.

y Çok kirli ve mikrop barındıran kumaşlar , kuru temizleme ünitesine kırmızı torbalarda gelmelidir.Bu torbaları yıkama makinesine gelinceye kadar açmayınız. İş hijyeni için sıcak su ile çözülen torbaları tercih ediniz.

y Kirli çarşaflar ile temiz çarşaflar arasında çalışma esnasında, olası enfeksiyon riskine karşı gerekli kontrol adımlarını takip ediniz.

y Haşereyle mücadele ve kontrol aşamalarında oluşabilecek tehlikelere karşı, işveren tarafından sağlanan bilgiler doğrultusunda alınan tedbirlere uyunuz. Kirli çamaşırların taşındığı sepetlerin ve arabaların kapaklarını kapatınız.

y Kirli çarşafların taşındığı arabalarla ve sepetlerle temiz çarşaflar taşımayınız, taşımanız gerektiğinde iyice temizledikten sonra kullanınız.

y Küfün artması, hastalık bulaşma gibi riskleri bulunan ve yağ lekesi olan keten kumaşlar gibi tutuşma tehlikesi bulunan kirli çamaşırları uzun süre bekletmeden yıkayınız.

y Çamaşır sepetlerinin, torbaların temizliğini belirtilen şeklide yapınız. y Çöpleri düzenli olarak atınız.

Yangın Tehlikeleri

Genel Bilgiler

y Kuru temizlemede kullanılan petrol bazlı çözücülerin sağlık ve güvenlik tehlikeleri göz önüne alındığında en önemli özelliği yanıcılık özelliğidir.

y Perkloroetilen (PERC) solventinin yanıcılık özelliği bulunmamaktadır. y ABD’de kuru temizlemecilerin yaklaşık %10’unda patlama noktası 49oC

olan ve yanıcı veya parlayıcı özelliği bulunan petrol bazlı çözücüler kullanılmaktadır.

24

y Yanma ürünlerine maruziyet, duman yoğunluğu nedeniyle görme bozukluğuna veya göz tahrişine, asfiksanların solunumu nedeniyle narkoz etkisine ve üst ve alt solunum yollarında tahribata neden olur.

y Yukarıda belirtilen etkiler, yangın esnasında çıkar ve motor koordinasyon kaybına, fiziksel güçsüzleşmeye, denge kaybına, görme kaybına ve paniğe neden olur.

y Yangın sırasındaki ölümlerin %70’ine duman ve ortaya çıkan gazlar neden olmaktadır.

y Karbon monoksit yangın sırasında ortaya çıkan en zehirli gazdır. y Kuru temizleme dükkanlarında çok sayıda tekstil olması nedeniyle azot

içeren malzemelerin (yün, ipek, naylon, sentetikler vb.) yanmasıyla ortaya çıkan hidrojen siyanür gazı da yangın esnasındaki bir diğer endişe edilmesi gereken mevzudur. Çünkü hidrojen siyanür, karbon monoksite göre 20 kat daha zehirlidir ve hızla yayılır.

25

y NFPA (National Fire Protection Association) ve BOCA (Building Officials and Code Administrators) tarafından yazılan ve kuru temizleyicileri de etkileyen bazı düzenlemeler/kodlar şunlardır:

� NFPA 30 – Yanıcı ve Parlayıcı Sıvı Kodu (Flammable and Combustible Liquids Code)

� NFPA 32 – Kuru Temizleme Tesisleri için Standard (Standard for Drycleaning Plants)

� NFPA 101 - Hayat Güvenlik Kodu (Life Safety Code) � BOCA – Temel Yangın Önleme Kodu (Basic Fire Prevention Code)

y ABD’de kuru temizleme yapan işyerlerinde yaklaşık 270 litre yanıcı sıvı mevcut ise bu alan yüksek tehlike alanı olarak belirlenmektedir.

Öneriler

y Tüm kapıların (yangın merdiveni, işyeri kapısı ve acil çıkış kapıları vb.) dışarı doğru açıldığından emin olunuz.

y Tüm kapıların (yangın merdiveni, işyeri kapısı ve acil çıkış kapıları vb.) önünde veya arkasında çıkışı engelleyecek herhangi bir şey bulunmamalıdır.

y Çalışma alanında, kapıları ve diğer kaçış yollarını gösteren acil durum levhalarının görülebilir uygun yerlerde olduğundan emin olunuz.

y Yangın merdivenlerini ışıklandırınız. y İlk yardım dolabının içerisinde son kullanma tarihi geçmemiş yeterli

malzemenin bulunmasına ve dolabın çalışanların kolaylıkla ulaşabileceği bir yerde olmasına özen gösteriniz.

26

y Yangın söndürücülerin son kullanma tarihlerini ve basınçlarını düzenli aralıklarla kontrol ediniz.

y Yangın riskine karşın, dökülen/sıçrayan kimyasalların temizliği ile ilgili çalışanlarınızı bilgilendiriniz.

y Acil durumlarla ilgili çalışanlarınıza gerekli eğitimleri almalarını sağlayınız.

y Acil durumlarda iletişime geçilecek yerlerin (ambulans, itfaiye, polis vb.) telefon bilgilerini görünür yerlere asınız ve çalışanları bilgilendiriniz.

y Yangın riskine karşın ilgili gerekliliklerin yerine getirilmesi için “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik”, “İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik” ve ilgili diğer mevzuatın incelenmesi önemlidir.

y İlgili tüm mevzuat incelenerek işyerine özel yangın risk değerlendirmesi yapmanız önerilir.

Makineler & Basınçlı Kaplar

y Çalışma esnasında kullanılan tüm ekipmanların kullanım kılavuzlarına uygun şekilde kullanıldığından emin olunuz.

y Çalışanlara ekipmanların güvenli ve doğru kullanımı ile ilgili eğitim sağlayınız.

27

y Her gün işe başlamadan önce tüm ekipmanların arızalı olup olmadığını kontrol ediniz.

y Arızalı ekipmanın kullanımını engelleyiniz. y Buhar kazanlarının ve diğer basınçlı kapların periyodik kontrollerini ve

bakımlarını yapınız. y Buhar kazanının bakım periyodu aralığı 14 aydan fazla olmamalıdır. y Buhar kazanının çalışma prensibi hakkında çalışanlarınıza bilgi veriniz.

Örneğin, buhar kazanı yüksek veya düşük su seviyesi alarmı verdiğinde çalışanlarınız ne yapmaları gerektiğini biliyor mu?

y Çalışanların yanık tehlikesine maruz kalmamaları için tüm buhar ve sıcak su borularının yalıtımlı olmasına özen gösteriniz.

y Gaz yakıtlı kazanların bacasının yeterli olduğundan emin olunuz ve temizliğine özen gösteriniz.

Asbest

y Asbest, solunum yoluyla alınması sonucunda akciğerde ciddi rahatsızlıklara (akciğer zarında kireçlenme/kalınlaşma/su toplaması, akciğer zarı kanseri (mezotelyoma), akciğer kanseri vb.) neden olmaktadır.

y Asbestin yol açtığı hastalıkların tedavisinin ekonomik yükü Almanya’da yıllık 290 Milyon Avro olduğu belirtilmektedir.

28

y Türkiye’de 2010 yılı itibari ile asbest üretimi ve kullanımı yasaklanmıştır. y 2012 yılında Türkiye Asbest Kontrolü Stratejik Planı başlatılmış olup bu

kapsamda asbest teması olan iller tespit edilerek asbest ıslahı planlaması yapılmaktadır.

y Kuru temizleme çalışanları, çalışma ortamı yönüyle asbest yapı malzemelerine maruz kalma yönüyle oldukça riskli bir gruptur.

y İşyerinizdeki ahşap kaplama, kazan yalıtımı, fayans veya duvar gibi yerlerin asbest içerip içermediğinden emin olunuz.

y Asbest ile temas etmiş ve asbest bulaşmış kıyafetleri kesinlikle kuru temizleme yapmayınız.

y Çalışanlarınızı, asbest bulaşmış kıyafetleri kabul etmemeleri yönünde bilgilendiriniz.

Klimalar & Soğutucu/Isıtıcılar

y Sıcak havalarda konforlu olabilmek ve verimli çalışabilmek amacıyla kullanılan klimalar, klima hastalığı olarak da bilinen “lejyoner hastalığına” neden olabilmektedir.

y İngiltere’de lejyoner hastalığı vakasının her yıl 100 ila 200 arasında değiştiği kaydedilmiştir.

29

y Legionelle Pneumophilia adlı bakterinin neden olduğu ve bir zatürre hastalığı çeşidi olan lejyoner hastalığı, bakımı ve temizliği uygun şekilde yapılmayan klimalardan kaynaklanmaktadır.

y İnsandan insana bulaşmadığı belirtilen bu hastalık, özellikle klimaların filtresinde bulunan bakterinin, uygun nem ve ısıda çoğalarak ortam havasına dağılması sonucu ortaya çıkmaktadır.

y Kemoterapi hastalarında, alkoliklerde, şeker hastalığı, kronik böbrek ve akciğer hastalığı olan kişilerde vücut dirençlerinin düşük olması sebebiyle hastalığa yakalanma oranı daha yüksektir.

y Hastalık, kuru öksürük, ateş, yaygın kas ve eklem ağrıları, baş ağrısı, halsizlik, huzursuzluk, bulantı ve kusma gibi bulgularla ortaya çıkmaktadır.

y İşyerinizi mümkün olduğunca doğal havalandırma yöntemleri ile düzenli havalandırmaya özen gösteriniz.

y İşyerinizi sıcaklık ve nem düzeyinin, rahatsızlık vermeyecek düzeyde tutulmasını sağlayınız.

y İşyerinizdeki havalandırma araçlarındaki filtrelerin düzenli olarak yetkili kişilerce değiştirildiğinden ve bakımlarının yapıldığından emin olunuz!

30

Kaynaklar

y http://laundryanddrycleaning.com.au/wp-content/uploads/2015/05/Laundry-Standards-Codes-of-Practice-2012.pdf

y http://www.ltcworldwide.com/wp-content/uploads/2014/10/DCO-HS1-Health-safety.pdf

y http://www.hse.gov.uk/electricity/faq.htm#working-with-electricity y http://www.cdc.gov/niosh/docs/97-150/ y “Control of Health and Safety Hazards in Commercial Drycleaners-

Chemical Exposures, Fire Hazards and Ergonomic Risk Factors”, The National Institute for Occupational Health and Safety (NIOSH), (1997

31

32

Bu yayın Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin mali katkısıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca Human Dynamics liderliğindeki konsorsiyum sorumludur ve bu içerik hiçbir şekilde Avrupa Birliği ve Türkiye

Cumhuriyeti’nin görüş ve tutumunu yansıtmamaktadır.

www.casgem.gov.trYunusemre Mah. Kübra Sok. No:1 Pursaklar / ANKARA

Telefon : (0312) 527 51 27 / 594 14 00. Faks : (0312) 527 51 23