KRESEL KLM DEGMNN NSAN SALIINA ETKS

Do.Dr.Lokman Hakan Tecer

Balikesir niversitesi

EVRE MHENDSL BLM

Kresel snma

Nedenler

Trend

Tahminler

Etkiler

Neler yaplabilir?

Kresel Isnma nedir?

atmosfere salnan sera gazlarnn atmosferdeki birikimlerine bal olarak,

doal sera etkisinin kuvvetlenmesi sonucunda, yeryzndeki ve atmosferin alt blmlerindeki scaklk artna

kresel snmaad verilmektedir.

fosil yaktlarn yaklmas

eitli insan faaliyetleri

Sanayi

Sera gazlar

CO2 CH4 N2O Su buhar Dier

Sera etkisi ?Sera gazlar

Atmsosferde sy tutar ve dnya yzeyinden kamasn engeller

PresenterPresentation NotesCo2 nn toplam salmdaki oran % 82.7 2003 de

Inmsal zorlamaAtmosfer sisteminin enerji dengesindeki her hangi bir deiiklik

PresenterPresentation NotesCO2 causes most of the positive radiative forcing of climate, but the sum of the other greenhouse gases is comparable.Aerosols generally cool and are the source of greatest uncertainty in radiative forcing since the pre-industrial era.

petrol Biyoktle Gaz Kmr Nukleer YenilenebilirFosil yakltlar: 20 milyar ton CO2/ylBirincil Enerji

akaryaktEndstri ve retimde

direkt yakma CO2

Ulam1/5 CO2

Nihai Enerji

Tketim

Enerji

Ener

ji

Ener

ji

Binalar

Enerji retimi1/3 CO2

Enerji sistemi

KARBON DNGS

Karbon dngs; karbon atomlarnn, jeolojik, kimyasal ve dier sreler sonucunda atmosfer, okyanuslar ile yeryz arasndaki dolamn ifade etmektedir.

nsan aktiviteleriyle atmosferic CO2 deiimi

fosil yaktlar - kmr, petrol, ve gazyanmas; .

% 80 CO2 art

20% of the CO2 increase

kinci olarak, ormanszlama;

Atmosferik sera gazlardeiimi

COOLING WARMING

PresenterPresentation NotesAll gases show small changes until 1800, then exponential growth afterwards.Sulfur in Greenland ice a measure of sulfate aerosols is mostly due to North American and European emissions that peaked in the 1980s.

CO2 emisyonlarndan kim sorumludur?

25%A.B.D.25% Dier

endstrilemi lkeler

30% Gelimekte olan lkeler

20% Geri kalanuzak dou, dou avrupa vs.

Scaklklar artt m?

PresenterPresentation NotesCONCERN: Temperature rise over next 100 yr (considering wide range of climate models and anthropogenic emissions) will be MUCH greater than last millennium

son 1000 yldaCO2 ve scaklk

Atmosferik CO2 konsantrasyonu 1750 ylndan bu yana % 31 artmtr. Bu artn % 80 lik ksm son yllarda insan faaliyetleri sonucu retilen fosil yaktlar etkisiyle meydana gelmitir. Kalan %20 lik kesimin ise orman alanlarnn azalmas gibi yzey zelliklerinin etkisiyle meydana gelmitir.

Atmosfer katmanlarnda meydana gelen snma. zellikle yerkre ile ilk 8 km lik katmanda her on ylda bir 0.15 oC civarlarnda dikkate deer bir snma gzlenmitir.

{

Kutupsal snma

Buzullarn erimesi

Deniz seviyelerinin ykselmesi

Isnma son 20 ylda son 100 yldakinin 8 kat dzeyindedir.

1979 2003

IPCC - WGI

klim deiiklii gzlemlerine gre;

1960 larn son yarsndan itibaren kar birikmesinin % 10 civarnda azald grlmtr.

Geen yzyln son yarsndan itibaren llen scaklk derecelerinde artma meydana gelmitir.

Deniz seviyesi ykselmitir

Buzul erimesi

Tropiklerde tm buzullar hzla eriyor Su arz, turizm, yerel iklim ve ekoloji tehdit

aldnda

Gelecekte kresel snma projeksiyonlar

PresenterPresentation NotesUsing such models, can predict the future climate (not weather)1.4 to 5.8 degC increase by 2100Uncertainty due to models and our actions -- we can reduce magnitude in 2nd half of the century.Uncertainty comes from both models and societys path. Averages only.In perspective of observational record, this appears unprecedented

KLM DEKLNN POTANSYEL ETKLER

Bu sirklasyonu s kontrol eder. Is deiimleri global okyanus ve atmosferik sirklasyonlar deitirir. Bu da blgesel iklimi etkiler.

Dnya okyanuslar ve atmosferindeki aklar tropiklerden kutuplara dorudur.

Bu sirklasyon olmazsa tropikler daha scak kutuplar daha souk olurdu.

Source: IPCC 2001

Thermohaline sirklasyonu

Ya rejimleri deiiyle Seller ve kuraklk yaanr. Scak okyanus ve atmosfer buharlatrmay ve ya

arttracaktk. Ancak, artan yan dengesi bozulan atmosferik dolam ile nerede grlecei nemlidirTrkiyenin gneyinde ya azalrken, Sahra lleri yaa kavuacak..

WWF (Dnya Doay Koruma Vakf)nin 04.07.2005 gn yaynlad rapora gre, kresel snma Akdenizi de tehdit edecek. zellikle turizm endstrisi bu durumdan olumsuz etkilenecek. Akdenizin iklimi sndka ve deitike, turistler scak yaz gnlerinde kavrulmak yerine, souk lkelerinde kalmay tercih edecekler.

deniz suyu ykselmesi, 100 kat kadar sahil eridini erezyona uratyor.. dnya ve Trkiye nfusunun 1/3 deniz kysnda yaamakta. 2100 ylna kadar 40-65 cm ykselecegi tahmin ediliyor. Ky eridinde yaayan nfus, balklar, turizm tesisleri, tarmla uraanlaryerleim ve geim alanlarn ksmen veya tamamen kaybedecek.

Tuzlu deniz toprak, suyu nehir ve yer alt sularn tahrip edecek.

tropikal bitki ve balklarn kutuplara doru yaylmas bunlarla geimini salayan nfusu mlteci yapacaktr. Ekolojik artlarn deimesi insanlar ge zorlayacaktr.

Baz canl trleri tkenecek.

KLM DEKLNN NSAN SALIINA ETKLER

DREKT ETKLER Is stresi, scak arpmas, baylma, UV

radyasyon,

DOLAYLI ETKLER Ekstrem hava olaylar, Bulac hastalklar, Tarmsal retimin dmesi Hastalk yapc haerelerin artmas Hava kirlilii

KLM DEM

Blgesel hava

deiimleri

* Scaklk dalgalar*Ekstrem

hava olaylar*Scaklk*Ya

Mikrobiyalkirlenme yolu

Tarm, ekosistem hidroloji SosyoekonomikDemografik

Salk etkileri

Scaklkla ilikili hastalk ve lmler-Ekstrem hava olaylaryla ilikili salk etkileri-Hava kirlilii ile ilikili salk etkileri-Su ve besin yoluyla gelen hastalklar-Vektrlerle bulaan hastalklar-Gda ve su ktl-Dier salk etkileri

KLM DEKLNN NSAN SALIINA ETKLER

KLM DEKLNN NSAN SALIINA ETKLER

Is stresi, scak arpmas Vucut ss artar, vucut terlemeyle soutmaya

alr, kan dolam hzlanr, kalp atlar artar. Ancak scak ve nemli havalar soutma prosesini yavalatr. Yksek ate beyne hasar verir, lmler geekleebilir.

Dnya Salk rgt, 1970 lerden sonra ylda 150,000 kiinin iklim deiimi etkisiyle ldn rapor ediyor (WHO, 2002)

Pekok Avrupa kentinde, yaz scaklarnda lmlerin artt biliniyor..

Londrada 1976- 1995 dneminde scak arpmas lmleri %15 arttrmtr.

1987 scak yaznda Atinada fazladan 2.000 kii lmtr.

ngiltere6e 2025 ylna kadar her yl 9000 lmn gerekleebilecei hesap edilmi (2.5C scaklk artyla)

Kalp hastalar, Yallar, ocuklar, Ar ilerde alanlar, Kentsel alanlar (krsan alanlara gre)

kentsel s adas etkisi

Klima, soutma sistemlerinden ve yeterli rekreasyon alanlarndan yoksun dk gelir grubundaki insanlar

NSAN SALIINA ETKLER Riskli gruplar

NSAN SALIINA ETKLER

Kasrga, tayfun, tornado, frtna, takn, sel, kuraklk

ekstrem hava olaylar

Tropikal kasrgalarn etkili olduu sahalar. Kaynak: WMO

ekstrem hava olaylar

Global olarak, ekstrem hava ve iklim olaylaryla ilikili afetlerde her yl binlerce insan hayatn kaybediyor..

Yzbinlerce yaral, Alk, Bulac hastalk salgn..

Salk etkileri

ekstrem hava olaylar

Btn nfus etkilenebilir. Ancak, ocuklar, yallar, hasta

insanlar, yoksul blgeler daha fazla risk altndadr.

Corafi blge olarak: takn yatanda ve sahilde yaayanlar.

Riskli gruplar

NSAN SALIINA ETKLER

me suyu yoluyla veya besin kaynakl hastalklara virs, bakteri ve protozoa gibi patojen mikroorganizmalar neden olur.

ou virs, bakteri ve protozalar scak sularda ve havalarda geliirler. Scak sular ve scak havalar bu patojenlerin ar oalmas iin uygun ortam olurlar.

laveten, artan ar yalar, bu patojenleri yzeysel sulara tayarak kirlenmelerine sebep olurlar.

iddetli yalar, uzak blgelerden hayvan, bitki atklar, tarm ve endstriyel atklar tarlar. Bylelikle patojenler de tanm olur.

Scak dnemlerde besin zehirlenmelerinin says artar. Darda tketilen besinler, akta braklan gdalar scak havalarda abuk bozulur.

Hastalk yapca bakteriler Salmonella gibi, scak havalarda oalr.

me suyu ve besin kaynakl hastalklar

NSAN SALIINA ETKLER

me suyu ve besin kaynakl hastalklar

Scaklk ve aylk Salmonella vakalar New Zealand (19652000)

NSAN SALIINA ETKLER

Sivrisinekler, keneler, pire gibi hastalk yapc vektrler insanlara veya hayvanlara hastalk bulatrrlar.

Stma, sar humma, dang, viral ansefalit bu hastalklara rnektir.

Yksek scaklar, bu vektrlerin poplasyonlarnn artmasna ve hastalklarn neden olur.

Vektr yoluyla bulaan hastalklar

NSAN SALIINA ETKLER

Vektr yoluyla bulaan hastalklar

Hava scaklklar ve Bat Nile Virusnn yaylm (New York City,Summer 1999)

1. K mevsimi

2. lk bahar ve yaz

3. Temmuz sca

sivrisinek

HAVA KRLL:

Soluduumuz havann kirlenmesidir

Yetikin bir insan gnde ortalama 20 m3hava solur ocuklar ise yetikinlere gre %50 daha fazla hava solumaktadrlar.

BU YZDENsolunan havann temiz veya kirli olmas insan sal iin olduka nemlidir.

Dnyada her yl 3 milyon insan hava kirliliinden lmektedir. Bu dnyadaki toplam lmn (ortalama 55 milyon) %5idir. Bu lmlerin %90n gelimekte olan lkelerde grlmektedir.

NSAN SALIINA ETKLER

Hava kirlilii

Antropojenik emisyonlarn artmasna neden olur. Yksek scaklklar daha fazla soutma

gerektirecektir. Fazla enerjinin retilmesi iin daha ok fosil yakt yaklarak hava kirletici

emisyonu retilecektir. Hava kirleticilerin doal kaynaklarn etkiler.

Orman yangnlar gibi. Yllk ortalama scaklk artlar ozon seviyesinin

artna neden olur. Yerel ve blgesel iklim zellikleri kirletici

konsantrasyonlarnn birikmesine, tanmasna neden olur.

Polenler gibi hava yolu alerjenlerin tipini ve dalmn etkileyecektir. CO2 seviyesindeki artn baz bitkilerin polen retimini arttracaktr. Bylelikle, astm,anfizemve dier solunum yolu hastalk vakalarn arttracaktrklim

deiimi

NSAN SALIINA ETKLER

Hava kirlilii

Etki piramidi

lm

lm

Hastaneye mracaat

Acil mracaatDoktor muayenesi

Aktivite kstlanmas, performasta dme

la kullanm

Semptomlar, Kardiyovaskler sistemde fizyolojik deiimler

Akcier fonksiyonlarnda bozulmalar

Eikalt etkiler

Salk etkisi iddeti

Etkilenen nfus oran

NSAN SALIINA ETKLER

Hava kirlilii

Ne yapabiliriz ?

Sera gaz azaltm stratejileri;-Yenilenebilir enerji yatrmlar ve dnm (rzgar,gne, biyoktle)

- Enerji etkin kullanm- tat, bina ve ekipmanlarda.

- Biyolojik yutaklarn arttrlmas-

Orman alanlarnn islah ve arttrlmas.

Srdrlebilir ulam !!!

Srdrlebilir ulam

Alternatif otomobil kullanm Araba havuzu Toplu tama, Eer mmknse;

Ortak ara kullanm Rlanti azaltma Arabasz ulam

Srdrlebilir hayat tarz

Daha ok renmek, Enerji tasarrufu Srdrlebilir ulam tercihleri Tketim tercihleri Bilinlenmek ve bilgiyi paylamak evresel ncelikler iin

zaman para Oy kullanm

KRESEL KLM DEGMadaptasyon stratejileri

setler, variyerler, meskun/iyeri ve altyap yenilemeleri, yksek kapasiteli takn suyu tahliye sistemleri

bcek ve haere kontrol, tropikal hastalklarn tedavileri, daha etkili ev/iyeri havalandrma sistemleri, hava-kalitesi alarm sistemleri.

daha scak iklim mahsllerine dnm. Zararllarla etkin mcadele

ormana dayal yakt azaltm projeleri, orman yangnlar azaltm, orman alanlarnn islah ve yeniden oluturulmas.

Frtna/sel taknlar:

Halk sal:

tarm:

orman:

KYOTO PROTOKOL

Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi

ULUSLARARASI SREBilimsel verilerin

toplanmasEylem

StratejileriYkmllkler ve

mekanizmalar

1991/1992; IPCC 1. Raporu+INC; BMDS1995/1997; IPCC 2.Raporu+AWBM; Kyoto Protokol2007/2009; IPCC 4.Raporu+Bali/AWG; ????

KLM DEKL EREVE SZLEMES

1992 ylnda Rioda yaplan evre ve Kalknma Konferansnda kabul edilmi ve

21 Mart 1994 tarihinde yrrle girmitir.

KLM DEKL EREVE SZLEMES

*klim sisteminin eitlik temelinde, ortak fakat farkl sorumluluk ilkesine uygun olarak korunmas,

*klim deiikliinden etkilenecek olan gelime yolundaki lkelerin ihtiya ve zel koullarnn dikkate alnmas,

*klim deiikliinin nlenmesi iin alnacak tedbirlerin etkin ve en az maliyetle yaplmas,

*Srdrlebilir kalknmann desteklenmesi ve alnacak politika ve nlemlerin ulusal kalknma programlarna entegre edilmesi,

Szlemenin temel ilkeleri;

Kyoto Protokol, sera etkisi yaratan gazlarn salnmn snrlamay ve azaltmay hedefleyen uluslar aras bir anlamadr. Bu protokol, 11 Aralk 1997 tarihinde Japonyann Kyoto kentinde dzenlenen bir zirvede oluturulmutur. Uzun sreli almalardan sonra protokol ancak 2005 yl ubat aynda 55 lkenin protokole onay vermesi ile yrrle girebilmitir.16 ubat 2005 tarihi itibariyle Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi adyla anlmaktadr. Lise Fen Bilimleri Zmresi ve Corafya Kulb

Kyoto Japonyann eski bakenti

Kyoto bir doa harikasdr. Doayla uyumlu bir yerdir,

bir modeli gibidir, KYOTO.

EK-I

LichtensteinMonaco

OECD

ABDAvustralya svireJaponya

AlmanyaAvusturyaBelikaDanimarkaFinlandiya

ABFransangiltereHollandarlandaspanya

svetalyaLksemburg PortekizYunanistan

EK-II

Kanada NorveYeni Zelandazlanda TRKYE

EIT

AB-10

Beyaz RusyaRusyaUkrayna Kazakistan*

Estonya Letonya

Litvanya Slovenya

ek Cum.MacaristanPolonyaSlovakya

Szleme D: Andorra, Irak, Somali, Vatikan,

AOSIS G77/NOPEC

EITArnavutluk ErmenistanAzerbaycan

GrcstanKrgzistan

MakedonyaTacikistan

zbekistanSrbistanEK-I D

G.KoreMeksika

Kbrs, Malta

Bulgaristan, RomanyaHrvatistan

(Hhne, 2003)ten uyarland

BMDS lkeler

BMDS Trkiye

1991-1992

Hkmetleraras Mzakere Komitesi (INC) tarafndan Szleme metni yazldnda OECD yelii

nedeniyle hem Ek-I hem de Ek-IIde yer ald. Adil olmayan bu konum dzeltilene kadar

Szlemeye taraf olmama karar ald.

1995 her iki Ekten karlmas ynnde mzakereler balad.

1997 Kyoto Protokol kabul edildi. Azerbaycan ve Pakistan ise Trkiyenin eklerden karlmas iin resmi giriimde bulundu

2000 sadece Ek-II listesinden karlmas ynnde yeni bir strateji belirlendi.

2001 kendi nerisi dorultusunda alnan 26/CP7 numaral karar uyarnca; ortak fakat farkllatrlm

sorumluluk ilkesi nda, zgn konumu dikkate alnarak, sadece Ek-I lkesi olarak ve dier Ek-

I lkelerinden farkl bir konumda Szlemeye taraf olmas kabul edilmitir.

2003 4990 sayl kanun 21 Ekim 2003 gn ve 25266 sayl Resmi Gazetede yaymland

2004 24 Mays 2004 tarihinde BMDSye katlmtr.klim Deiiklii Koordinasyon Kurulu revize edildi.

2007 Sera Gaz Envanteri ve 1. Ulusal Bildirim BMDSye sunuldu.TBMM Kresel Isnma Aratrma Komisyonu kuruldu.BTYK klim Deiiklii Aratrma Program hazrlanmas kabul edildi.TSE ISO14064 kabul etti.

SZLEMEYE GRE TRKYENN KONUMU

Trkiye, yaplan giriimler sonucunda;

2001 ylnda Marakete gerekletirilen 7.taraflarkonferansnda, szlemenin Ek-I listesinde yeralan dier taraflardan farkl bir konumda olanTrkiyenin zel koullarnn tannarak, ismininEK-Ide kalarak EK-IIden silinmesi ynndekarar alnm, ve

Szlemeye 24 Mays 2004 tarihi itibariyle 189.lke olarak taraf olmutur.

Trkiyenin iklim deiiklii ile ilgili seilmi gstergeleri (2000 Yl)

Gstergeler OECD Dnya

Kii ba enerji temini(Toe/kii-yl) 1,2 4,74 1,68

Kii ba elektrik tketimi (kWh/kii) 1,817 8,089 2,343

Yakt tketiminden kaynakl toplam CO2 Emisyonlar (Mt CO2/yl) (2000 yl)

204 12,450 23,395

Yakt tketiminden kaynakl kii ba CO2 emisyonlar (ton CO2/kii-yl)

3,0 11,1 3,9

TRKYENN DURUMU

Trkiye

2004 Sera Gaz Envanteri

Gstergeler Trkiye Dnmya Sralamas

Nfus 72 milyonlk 25 lke arasndaToplam

Salmlar296.6 Milyon ton e-CO2

GSYH $4,187/kiilk 75 lke arasndaKii bas

salmlar 4.13 ton/kii

Toplam Sera Gaz Salmlar: 2005: 312 Milyon ton e-CO2

2004: 297 Milyon ton e-CO2

1990: 170 Milyon ton e-CO2

132,1

26,4

15,2

27,5

227,4

13,1

18,5

6,4

-

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

1990 2004

Milyon ton edeer CO2

Enerji Sanayi Tarm Atk

Trkiyenin zel Konumu

Trkiye kii ba Sera gaz retimi Dnya ve OECD ortalamasnn altnda olmas,

Sanayilemesini henz tamamlamam bir lke olmas ve buna bal olarak enerjiye duyulan ihtiyacn artmas,

Bymesine bal olarak sera gaz emisyonlarndaki artn kanlmaz olmas,

Trkiye Akdeniz lkesi olarak klim Deiikliinden en fazla etkilenen blgelerden birinde yer almas,

Enerji younluunun fazla olmas, Yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar

potansiyelinin olmas, AB yelik srecinde yer almas,

PresenterPresentation NotesTrkiyenin zel durumu

2012 SONRASI ULUSLARARASI KLM DEKL REJM KURGUSU

BMDSBMDS

Bali Eylem Plan

Rusya nerisiRusya nerisi

2009

Yeni Anlamann imza ve onay sreci

2009

Yeni uluslararas rejim

2012

KYOTO PROTOKOLKYOTO PROTOKOL

2. Gzden GeirmeAWG

KYOTO PROTOKOLKYOTO PROTOKOL

2. Gzden GeirmeAWG

PresenterPresentation NotesBali toplantlar, Kyoto sonras

BAL TOPLANTILARININ NEM klim deiiklii artk evre camiasnn dnda da kabullenmi ve benimsenmitir

Bali ncesi mzakere leinde srama: Stern Raporu / Davos 2007 Dnya Ekonomik Forumu / 17 ubat 2007 - BM Gvenlik Konseyi zel Oturumu / G8 Almanya Zirvesi / 24 Eyll BM Genel Kurul Oturumu

Bali Srasnda st Dzey katlm: 10a yakn Babakan, 110dan fazla evre Bakan, 15ten fazla Sanayi ve Ticaret Bakan, WTO, OECD, ABD/AB/in/Hindistan/ngiltere parlamenterleri, Bonn/Londra/New York belediye Bakanlar, 1500 basn mensubu

Uluslararas ilikilerde Ek-I/Ek-I D lkeler arasnda giderek artan bir yaknlama Gelimekte olan lkelerin ilk defa sera gaz salmlarnn azaltlmas konusunda aba gstermeyi kabullenmeleri

2012 sonrasnda uluslararas iklim deiiklii rejimi iin 2 temel mzakere ekseni Szleme Ekseni (Bali Eylem Plan/Bali Yol Haritas) Kyoto Protokol Ekseni ( AWG-Ek-I/B lkeleri + 2. Gzden Geirme + Rusya nerisi)

Temel Beklenti; 2008 ABD Bakanlk seimlerinden sonra 2 eksenin kesimesi, 2009da kesin karar

Her ikjis srecin Kyoto Protokol ile en byk farklardan birisi; aadan yukarya deil, yukardan aaya (herkesin kendi hedefini belirlemesi yerine, 2020 ylna kadar toplam %25-40 azaltm hedefinin sorumlu lkelere datlmas NASIL?)

Slide Number 1Kresel snma Kresel Isnma nedir?Sera etkisi ? Slide Number 5Enerji sistemiKARBON DNGSSlide Number 8Slide Number 9CO2 emisyonlarndan kim sorumludur?Slide Number 11son 1000 ylda CO2 ve scaklkKutupsal snmaklim deiiklii gzlemlerine gre; Deniz seviyesi ykselmitirBuzul erimesiSlide Number 17Slide Number 18Slide Number 19Slide Number 20KLM DEKLNN POTANSYEL ETKLERSlide Number 22Slide Number 23KLM DEKLNN NSAN SALIINA ETKLERKLM DEKLNN NSAN SALIINA ETKLERKLM DEKLNN NSAN SALIINA ETKLERNSAN SALIINA ETKLERNSAN SALIINA ETKLERekstrem hava olaylarekstrem hava olaylarNSAN SALIINA ETKLERNSAN SALIINA ETKLERNSAN SALIINA ETKLERNSAN SALIINA ETKLERSlide Number 35Slide Number 36Slide Number 37Slide Number 38Srdrlebilir ulam !!!Srdrlebilir ulamSrdrlebilir hayat tarzSlide Number 42KYOTO PROTOKOLULUSLARARASI SRESlide Number 45Slide Number 46KyotoSlide Number 48Slide Number 49Slide Number 50Slide Number 512004 Sera Gaz Envanteri Trkiyenin zel KonumuSlide Number 54Slide Number 55Slide Number 56