Kommunedelplan energi, miljø og klima 2010-2015 · kommunesentret. Grendene elles i kommunen er...

Kommunedelplan energi-, miljø og klima

Førde kommune – bystyret – 25.03.2010 1

Kommunedelplan energi, miljø og klima 2010-2015



Samandrag Kommunedelplan for energi, miljø og klima for Førde kommune byggjer på analysar og nasjonale føringar. Dette er den første planen i sitt slag i Førde kommune, og vi ser på den som eit overordna dokument. Ny kunnskap vil kunne medføre endringar ved seinare revisjon av planen. Den politiske- og administrative arbeidsgruppa, som har utarbeidd framlegget til kommunedelplan, rår til at tre områder får sterk fokus framover:

1. Førde som sykkelby. Det vert oppretta eit eige prosjekt med oppgåve å konkretisere og samanstille alle tiltak i planen, for ei betre tilrettelegging for auka bruk av sykkel i Førde. Døme på tiltak er: bygging av sykkelvegar, parkeringsordning, utleigesyklar m.m.

2. Miljøsertifisering av kommunale bygg. 3. Fjernvarmeanlegg i Førde.

Fjernvarmeanlegg er eit system for transport av energi frå ei sentral varmekjelde. Kommunen må avklare korleis vi skal forholde oss til eit slikt distribusjonssystem, ut frå eit miljø-, og kost-/nyttevurdering.

For arbeidsgruppa Nils Gjerland leiar / ordførar



Innhaldsliste: Side

1. Bakgrunn 4 2. Nasjonale og regionale råmer 4 2.1 Norsk klimapolitikk 4 2.2 KS: kommunane si rolle i klima- og energispørsmål 5 2.3 Ny plan- og bygningslov 5 2.4 Fylkesplan 5 3. Status 6 3.1 Generelt om Førde kommune 6 3.2 Klima i Førde 8 4. Energi 9 4.1 Generelt om energi 9 4.2 Energisituasjonen i Noreg 9 4.3 Energibruk i Førde 10 4.4 Utfordringar innan energi – prognose 12 5. Klimagass 13 5.1 Utslepp av klimagassar i Noreg 13 5.2 Utslepp av klimagass i Sogn og Fjordane 14 5.3 Utslepp av klimagass i Førde 14 5.3.1 Transportsektoren i Førde 15 5.3.2 Landbruket i Førde 16 5.3.3 Avfall 17 5.3.4 Utslepp frå stasjonær forbrenning – privat hushald og anna næring 18 5.3.5 Offentleg sektor 19 5.3.6 Forbruk 19 6. Klima og energiutfordringane 20 6.1 Klima i endring 20 6.2 Forventa klimaendringar i Noreg mot år 2100 21 6.3 Verknad av og tilpassing til klimaendring i ulike sektorar 23 7. Mål og tiltak 26 7.1 Visjon, hovudmål 2020, mål for planperioden 2010-2015 26 7.2 Kommunal planlegging 27 7.3 Energi 28

7.4 Reduksjon av klimagassutslepp 30 7.4.1 Kommunal verksemd 30 7.4.2 Transport 31 7.4.3 Avfall 33 7.4.4 Landbruk 34 7.5 Tilpassing til klimaendringar 35

8. Handlingsplan 36 9. Vedlegg 42



1. BAKGRUNN Kommunedelplan for energi, miljø og klima set fokus på energi og miljø i Førde kommune. Kommunedelplanen skal vere rammegjevande for andre planar og eit viktig verktøy i all kommunal planlegging. Planen skal reviderast minst ein gong i kommunestyreperioden, med ei vurdering av kva grad målsettingane i planen er oppnådd. Tiltak i handlingsplanen som har økonomisk verknad for kommunen skal vurderast i samband med økonomiplanen for 2011-2015. Fyrste del i kommunedeleplanen gjev ei oversikt over energibruk og utslepp av klimagass i Førde fram til i dag, og korleis dette har endra seg over tid. Det vert vist til utfordringar og tilpassing til klimaendringar. Mykje av dette stoffet er henta frå sentrale statlege databankar og andre fylkes- og kommunale planar. Arbeidet har vore utførd av ei administrativ arbeidsgruppe i kommunen. Desse har vore: Magne Reidar Førde (FDV), Harald Bjarte Reite (helse), Frode Fluge (SNU), Magnus Mo og Berit Holme (arealforvaltning). Med bakgrunn i statusdelen og dei utfordringar som kjem fram der, har kommunen kome fram til kva mål kommunen skal nå innan energibruk og utslepp av klimagassar. Kommunen har sett opp kva tiltak som bør gjennomførast for å nå måla. Det er likevel ikkje til å legge skjul på at nasjonale råmer og internasjonale føringar vil i mange tilfelle styre kommunen si evne til å nå målsettingane i planen. Mål- og tiltaksdelen er utarbeidd av arbeidsgruppe som vart utnemnt av bystyret 28.05.09. Arbeidsgruppa har vore sett saman av politikarar Nils Gjerland (SP), Turid Vallestad ( SV), Rune Nydal (SP), Turid Hatlem (V), Johan Kjærstad (AP), Roy Inge Råheim (vara H) og tilsette i Førde kommune Frode Fluge (SNU), Åsmund Rakke, Liv Judith Straume, Magne Reidar Førde, Harald Bjarte Reite, Anne Randi Skaflestad, Bjørn Hatlelid, Jarle Hellebust, Magnus Mo og Berit Holme.

2. NASJONALE OG REGIONALE RÅMER Dette kapitlet oppsummerar nasjonale og regionale råmer for kommunalt klima- og energiarbeid. 2.1 Norsk klimapolitikk

Regjeringa har i St.meld.nr 34 (2006-2007) – Norsk klimapolitikk - kome med tilrådingar om norsk klimapolitikk, og m.a. sett følgjande mål: � Noreg skal vere karbonnøytral i 2050 � Noreg skal fram til 2020 kutte dei globale utsleppa av klimagassar tilsvarande 30

prosent av Noreg sine utslepp i 1990 � Noreg skal skjerpe Kyoto-forpliktinga si med 10 prosentpoeng til 9 % under 1990-

nivået Regjeringa føreslår vidare at det skal utarbeidast sektorvise klimahandlingsplanar og sektorvise mål for dei sentrale utsleppssektorane i Noreg. Hovudføremålet er å identifisere dei verkemidla som gjev kostnadseffektive utsleppsreduksjonar innanfor sektorane: petroleum og energi, transport, industri, primærnæringar, avfall samt kommunalt klimaarbeid og drifta av stateleg sektor. Regjeringa legg vekt på at klimapolitikken får ei lokal forankring, og vil stimulere lokalt klimaarbeid. Plan- og bygningslova er eit av dei viktigaste verkemidla i kommunal sektor, og regjeringa legg til grunn at lova vil medverke til utsleppsreduksjonar gjennom kommunalt klimaarbeid. Det er ikkje presentert eigne reduksjonsmål for kommunesektoren, men regjeringa viser til verkemidla omtalt under respektive sektorar. Regjeringa vil også vurdere rikspolitiske retningslinjer for kommunalt klimaarbeid.



Klimaforliket på Stortinget Arbeiderpartiet, Sosialistisk Venstreparti, Senterpartiet, Høgre, Kristeleg Folkeparti og Venstre kom med felles klimaforlik i januar 2008. Partia støtta klimameldinga med tillegg av nokre hovudpunkt som at Noreg er karbonnøytralt seinast i 2030, nasjonal reduksjon av 15-17 millionar tonn CO2-ekv. innan 2020, økonomiske verkemiddel og tilskot for å satse på fornybare energikjelder, CO2-handtering, kollektivtrafikk, transport, fleksible energisystem i off.bygg. 2.2 KS: kommunane si rolle i klima- og energispørsmål

Landstinget for KS i 2008 meiner at alle kommunar og fylkeskommunar skal: � Setje konkrete klima- og energimål � Utarbeide og setje i verk klima- og energiplanar som ein del av kommune-/

fylkesplan, med spesiell merksemd mot areal og transport, energi og avfall og kommunal verksemd.

� Inngå forpliktande partnarskap med innbyggjarar, næringsliv og statlege etatar for å gjennomføre tiltak som skal redusere utslepp av klimagassar.

� Utarbeide planar for førebyggande tiltak, klimatilpassing og beredskap for å motvirke konsekvensane av endra klima

� I endå større grad bruke plan- og bygningslova til å stille strenge krav til energibruk i bygningar

Regjeringa og KS har etablert programmet ”Livskraftige kommunar – kommunenettverk for miljø- og samfunnsutvikling”. Dette er eit tilbod til kommunar om å samarbeide i læringsnettverk med sikte på å gjennomføre offensive tiltak for miljø og samfunnsutvikling. Førde kommune deltek i nettverk med fokus på klima saman med 4 andre kommunar i fylket. 2.3 Ny plan- og bygningslov Plan- og bygningslova, pbl, er under revidering, og plandelen vil gjelde frå 1.7.2009. Bygningsdel kjem i 2010. Den nye pbl skal vere eit meir effektivt reiskap for klimaarbeidet i fylker og kommunar. Lova slår fast at kommunane skal ta omsyn til klima ved planlegging, og at dei skal utarbeide planar som reduserar energibruk og transportbehov. Vidare opnar lova for at kommunane kan setje ei rekkje krav: i ein generell planføresegn kan kommunane fastsetje at nye utbyggingsområde skal tilretteleggast for vassbåren varme, områda kan visast som omsynssone på plankartet. Kommunen kan fastsetje krav om tilrettelegging for vassbåren varme i den einskilde reguleringsplan (ny som reguleringsføresegn), og kommunen kan fastsetje rekkefølgjeføresegn som gjer at eit område ikkje kan byggast ut før energiforsyninga er løyst. Utbygging av vassbåren varme krev framleis konsesjon etter energilova. I energilovforskrifta heiter det at fjernvarmeanlegg med yting over 10MW er konsesjonspliktige. Kommunen kan gjennom vedtekt innføre tilknytingsplikt for nye bygg innafor konsesjonsområde når det er gjeve konsesjon for fjernvarmeanlegg. Pbl gjev ikkje heimel til å bestemme kva energiberar som skal nyttast. 2.4 Fylkesdelplan Sogn og fjordane fylkeskommune har utarbeidd Fylkesdelplan for klima og miljø som vart vedteke av fylkestinget 24. mars 2009. Fylkesplanen har som mål å setje fylket og kommunane i stand til å møte klimautfordringane. Fylkeskommunen oppmodar kommunane om å inkludere både klimagassutslepp og klimatilpassing i klimaplanane sine. Fylkesdelplanen legg opp til samarbeid med kommunane for gjennomføring av prosjekt og gjensidig læring.



3. STATUS 3.1 Generelt om Førde kommune Areal: Den vakre Førde-naturen er skapt av isbrear på vandring og elvane Jølstra og Anga. Dalane, elvane, fjorden og dei fem byfjella står som ei flott råme rundt fylkessenteret og det velstelte kulturlandskapet. Arealet til Førde kommune er på ca 586 km2, og det bur om lag 11 650 personar i kommunen. Om lag 78 % av innbyggjarane bur i og nær kommunesentret. Grendene elles i kommunen er Angedalen, Sunde, Moskog, Holsen, Haukedalen, Erdalen og Solheimsdalen. Avstandane til grendene varierer mellom 6 km til vel 3 mil. Førde er det største handelssenteret mellom Bergen og Ålesund med ca 45 000 menneske innafor ein radius av ein times reise. Europaveg 39 som bind Vestlandet saman går gjennom kommunen og bysentrum.

Folketal: Folketalet i Førde har vore i jamn vekst fram til i dag med ein gjennomsnittleg årleg auke på 2 % sidan 1995. Framskriving av folketalet med ein middels vekst syner at denne utviklinga vil halde fram mot år 2025. Forventa vekst i befolkninga er sett til 1,4 % pr. år. Hovudtynga av veksten vil truleg skje i sentrum og i nærliggande område. I 2001 var det 4 327 hushaldningar, og pr. 01.01.08 var dette auka til 4 693, i gjennomsnitt 2,48 personar pr. hushaldning i Førde. Dette ligg litt over landsbasis, og noko under fylkesnivå. Folketalsutvikling i Førde kommune : År Folketal auke 1970 4 642 1980 7 086 2444

1990 8 505 1419

2000 10 473 1968

2008 11 650 1177

Kjelde: Statistisk sentralbyrå (SSB)



Næringsliv: Det er registrert 1366 bedrifter i Førde. Det er ei stor overvekt av bedrifter innan privat tenesteyting med 670 bedrifter. Offentleg tenesteyting representerer 202 bedrifter med Førde sentralsjukehus som største arbeidsplass, medan transport/bygg/anlegg og jordbruk/skogbruk/ fiske (primærnæringar) representerer om lag 180 bedrifter kvar. Det er i hovudsak bedrifter innan tenesteyting som dominerer næringsstrukturen i Førde. Det vil truleg ikkje skje dei store endringane i strukturen framover. Sysselsette: Tal sysselsette i Førde har auka jamt dei siste åra, frå 5708 i 1990 til 7792 sysselsette i 2003. Tabellen nedanfor syner sysselsette fordelt på næring i prosent. I 2006 var 38,5 % sysselsett i offentleg forvaltning. Netto pendling inn til kommen var på vel 2187. Sysselsette fordelt på næring i prosent Førde 1990 1998 2003 Jordbruk, skog og fangst 3,9 2,7 2,1 Industri, energi 11,4 12,9 9,1 Bygg og anlegg 8,9 6,7 7,3 Handel, hotell, restaurant 21,6 20,4 20,9 Transport. Post, telekommunikasjon 10,9 8,5 7,6 Bank, privat tenesteyting 10,1 14,4 10,1 Offentleg tenesteyting 30,3 34,3 42,9 Andre næringar 2,9 0,1 0,2 Tabellen over syner sysselsette fordelt på næring i prosent i åra 1990, 1998 og 2003. Alle tala gjeld arbeidsplass pr. 31.12.

0 %

20 %

40 %

60 %

80 %

100 %

Kommunen Fylket Landet

Sysselsette i Førde etter næring 2006

Tertiær

Sekundær

Primær

Kjelde: SSB

Helsetunet Handelshusa Foto: Oskar Andersen



Foto: Ravindra Seneviratne

3.2 Klima i Førde Førde ligg i eit område med maritimt klima i dei vestlege delane ved Førdefjorden og meir innlandsklima i dei austlegaste områda, som strekk seg mot fjell og bre. Årsnedbøren ligg på om lag 2000 mm i dalstroka og ca 3000 mm i fjellstroka. Topografien med høge fjell og djupe dalar, kanaliserer luftstraumane og gjev lokale variasjonar i nedbørsmengda. Særleg Angedalen og Haukedalen har store snømengder. Framherskande vindretning i hovuddalføret er frå N/NV om sommaren og A/SA om vinteren. Årsgjennomsnittet for temperaturen i Førde ligg på 6 grader C. Det er ikkje utarbeidd lokale modellar/scenariar som viser korleis klimaet kan endre seg framover. Temperatur: Det har vore målstasjon på Vie? sidan 1919, og fram til (85) 1992. I dag er målestasjonen plassert på Tefre. Stasjonen starta desember 1992, og viser ein årsnormal for døgnverdien lik 5,6 grader. Grafen ved sida viser døgnnormal middeltemperatur for dei ulike månadane gjennom året sidan målingane starta. Nedbør: Nedbørsmengde i Førde by i eit normalår er rekna å vere 2270 mm. Største nedbørsmengde kjem om hausten og våren.

Nedbør (mm) i Førde by

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

måned



4. Energi 4.1 Generelt om energi Energi er ein av dei viktigaste ressursane i samfunnet i dag. Energi vert produsert av fornybare energikjelder, som til døme ved å nytte energien i vasskraft, sjøvatn, luft ved bruk av varmepumper, sol- og vind. Energi vert også produsert av ikkje-fornybare energikjelder som olje, gass og kol. Nesten 80 % av verda sitt behov for energi vert i dag dekka av olje, kol og naturgass. Etterspurnad etter energi vil auke i komande år, der største auken vil skje i utviklingsland som Kina og India. Energi kan leverast i mange ulike former, ofte kalla ulike kvalitetar. Elektrisitet har den høgste kvaliteten fordi den kan nyttast direkte, nesten utan tap, og omdannast både til lys, mekanisk arbeid og varme. Vi skil gjerne mellom termisk og elektrisk energi. Termisk energi er energi brukt til å produsere varme, og har lågare kvalitet enn elektrisitet. 4.2 Energisituasjonen i Noreg I Noreg er elektrisitet og olje dei viktigaste energikjeldene. Olje vert i hovudsak brukt til transportformål, og elektrisitet vert brukt til anna formål, gjerne kalla stasjonær energibruk. Forbruket av energi målt per innbyggjar i Noreg ligg over gjennomsnittet for energiforbruket i vestlege land, og om lag på linje med Sverige og Finland. Dei siste 10 åra har det vore ein gjennomsnittleg årleg auke av energiforbruket på 1.8 %, sjå tabell. Auken i energibruk er vesentleg mindre etter år 2000 enn i 1990-åra. Det har skjedd ei endring frå bruk av oljeprodukt til bruk av elektrisitet til oppvarming. Nasjonalt har elektrisitetsforbruket auka med 49 % sidan 1980, medan stasjonært oljeforbruk er redusert. NOREG 1991 1995 2000 2003 2004 Auke Auke (GWh) (GWh) (GWh) (GWh) (GWh) 1990-2004 1990 -2004

Kull, kullkoks, petrolkoks 1343 1875 1544 1472 1175 -169 -13 %

Ved, treavfall, avlut 9679 11007 11380 13165 13143 3464 36 %

Gass 11658 14319 19324 20872 21496 9838 84 %

Bensin, parafin 24302 23831 23102 23603 23370 -931 -4 %

Diesel-, gass - og lett fyringsolje 23131 26353 26955 32734 31633 8320 36 %

Tungolje, spillolje 3815 3928 3225 3442 3342 -473 -12 %

Avfall 1197 1307 1741 2274 2262 1064 89 %

Elektrisitet 99964 104964 110915 104272 109623 9659 10 %

SUM 175271 187584 198186 201834 206044 30773 18 %

Folketal 4249830 4348410 4478497 4577457 4606363 356533 8 %

Pr. person (kWh) 41242 43139 44253 44093 44730 3488 8 %

Sum stasjonær 138388 147863 156862 157528 159962 21575 16 %

Sum mobil 36883 39721 41324 44307 46082 9198 25 %

Tabellen viser utviklinga av energiforbruk i Noreg frå 1991 til 2004. Kjelde: SSB Frå 2006 til 2007 auka den totale energibruken i Noreg med om lag ein prosent. I hovudsak skuldast dette auka straumbruk og bruk av meir drivstoff til transport. Aukande energibruk til transportformål føl ei historisk trendmessig auke, medan det er ei utflating i forbruk innafor andre sektorar.



Bruk av energi i hushaldningane auka frå midten av 1970-talet fram til midten av 1990-talet. Dei seinare åra har vist ein meir dempa utvikling av forbruket, sjå figur. Utflatinga i energibruken skjer sjølv om folketalet aukar, auke i tal bustader og ein merkbar vekst i privat konsum. Det er fleire forhold som verkar inn på dette, både høgare energiprisar, meir energieffektivt utstyr og apparat, endring i livsstil og auka merksemd om og tiltak for energieffektivissering. Effekt av auka bruk av meir energieffektive omnar og varmepumpe kan ikkje lesast direkte av statistikken. (Kjelde NVE) 4.3 Energibruk i Førde I Førde kommune er storparten av stasjonær energibruk dekka av elektrisitet, der Sunnfjord Energi AS distribuerer elektrisk kraft i kommunen. I kommunale bygg, skular og forretningsbygg vert det nytta ein heil del olje som energikjelde til oppvaring. Gass er mest nytta i hotell og restaurantnæring. Den siste tida er det også bygd private og offentlege bustadblokker som nyttar gass til oppvarming. Sunde skule nyttar også gass til oppvarming. Den viktigaste forma for biobrensel i Førde er bruk av ved, i stor grad teken frå eigen skog. Dei siste åra har det vorte montert stadig fleire varmepumper, då mest luft til luft varmepumper til oppvarming i bustadhus. (Kjelde: Sunnfjord Energi AS) Tabellen viser energibruken i GWh i Førde i perioden 2004-2006 (Kjelde: SSB)

År

I alt Elektrisk kraft

Fossil energi til transport

Fossil energi til anna bruk

Biobrensel

2004 309,5 173,5 98,1 20,5 17,4 2005 325,4 181,6 104,0 18,9 20,9 2006 333,7 187,8 105,2 19,4 21,3

Energibruk i Norske husholdninger1976-2006



Det samla forbruket av elektrisitet i Førde var ca 187 GWh i 2006. Bruk av elektrisitet har auka jamt dei siste åra, men varierar frå år til år, avhengig av klimatiske forhold. Førde kommune brukte totalt ca 13,9 GWh i 2008. Av dette ca 11,5 GWh i eigne bygg. Nettoforbruk av elektrisk kraft i GWh i Førde etter forbrukargruppe. (Kjelde: SSB) År

I alt Bustadar

Hytter og fritidshus

Industri og bergverksdrift m.v.

Tenesteytande næringar

Primærnæringar

MWh/ innbyggar i bustadar

2004 173,5 68,6 0,4 6,2 2005 181,6 69,4 0,4 17 90,6 4,3 6,2 2006 187,8 67,4 0,4 20,9 95,2 3,9 5,9 Tenesteytande næring nyttar vel 50 % av det totale el-forbruket i Førde, bustader er nest størst med nesten 40 % og industri/bergverk ca 11 %. Det største potensiale for reduksjon av forbruk av elektrisk straum ligg i desse brukarane. Lokal produksjon : Sunnfjord Energi As opplyser at produksjon av elektrisitet i 2006 i Førde var på 165,7 GWh. Av dette er eigen produksjon på 145,3 GWh og 20,4 GWh er frå minikraftverk. Potensiale for små kraftverk i Førde kommune er rekna til om lag 282 GWh. I 2006 vart det avverka 5807 m3 skog i Førde, men det er eit årleg potensiale på om lag 22300 m3. Ein god del av skogen er vanskeleg tilgjengeleg på grunn av ulendt terreng og ev. manglande veg. Biobrensel kan vere eit alternativ til energi som oppvarming ut frå potensiale av biomasse. I 2008 vart det gjeve konsesjon til fjernvarmenett frå biobrensel. Det vil derfor truleg skje ei endring i energibruk når fjernvarmenettet vert bygd ut, vonleg som reduksjon av olje- og elektrisitetsforbruk. Bygg: Om lag 90 % av befolkninga i Førde kommune bur i bygg som er bygd etter 1961. Dette ligg over landsgjennomsnittet som er 67 %. I ein vanleg bustad vil ca 55% av energien gå med til oppvarming og ventilasjon, ca 30% til lys og utstyr, ca 15% til tappevatn og ca 5% til kjøling. Elektrisitet i kommunale bygg: Elektrisk kraft er den vesentlegaste energikjelda for Førde kommune. I tillegg har vi i gjennomsnitt brukt 100 m3 fyringsolje pr år. Vi brukar ca 500 l gass pr år. Vi har installert ei varmepumpe, i Kulturskulen. Sjå vedlegg nr 2 over energiforbruk i kommunale bygg. Utfordringane i kommunal drift, kan kort oppsummerast:

1. Generell reduksjon av energiforbruket - tekniske og fysiske utbetringar i eksisterande bygg og anlegg - betre driftsrutiner i eigne driftseiningar - energikrav til nye bygg og anlegg

2. Utfasing av olje som energikjelde

3. Val av andre energialternativ

- vassbåren varme, både fjernvarme og lokale varmepumper - pelletsfyring - flisfyring - gass



Utfordringane generelt i kommunen er mindre fysiske, og kanskje derfor også større: 1. Val av energikjelde for framtidige bustader, næringsbygg og offentlege bygg

2. Planlegging og tilrettelegging av nødvendig infrastruktur i utbyggingsområda

3. Informasjon og haldningsskapande arbeid

4.4 Utfordringar innan energi – prognose EA (International Energy Agency – Det Internasjonale Energibyrået) hevdar i fleire rapportar at fossile brensel vil dominere den internasjonale energiforsyninga minst fram til 2030. Det er forventa at etterspurnaden vil auke med 25 % innan 2015, og innan 2030 kan den ha auka med 50 % i høve 2006-nivået. Meir enn 70 % av denne auken vil skje i utviklingsland, der auken i Kina vil representere 30 %. Nasjonalt vert det rekna med ein vekst på 2,8 prosent pr. år fram til 2020 for hushald. Tre fjerdedel av denne veksten vert rekna å vere el-bruk. Største vekst er venta vil skje i privat og offentleg tenesteyting. Årsak til veksten er kraftig konsumvekst og ein auka mekanisering og IT-orientering på grunn av auka kostnader for arbeidskraft. Høgare standard og meir energikrevjande utstyr aukar også etterspurnad av energi. Kraftbalansen mot 2020: I rapport om ”Kraftbalansen fram mot 2020” skriv NVE at dei meiner det vil bli bygd mykje ny kraftproduksjon, særleg mindre vasskraftanlegg, men også vindkraft dersom støtteordningane vert oppretthalde. Forbruket av elektrisk kraft er framleis på nivå med 2001, og NVE ventar låg vekst i det samla norske kraftforbruket dei neste 15 åra. I NVE sine utrekningar om ny kraftbalanse i eit normalår vil totalforbruket i 2020 bli ca 140 TWh, medan produksjonen vil bli 135 TWh inklusive 3,5 TWh frå det nye gasskraftverket på Kårstø. Differanse vert dekka av import frå Sverige, Danmark/og eller Nederland. Auka kraftprisar i forhold til 90-talet vil stimulere til kraftutbygging og dempe veksten i forbruket. Forbruk av kraft i petroleumsverksemda veks raskast fram mot 2020, medan NVE legg til grunn uendra forbruk i kraftkrevjande industri, og forbruk i vanleg forsyning veks moderat. (Kjelde: NVE) Arbeidsgruppa si betraktning/fundering: Sola er den bærande kjelde til livet på jorda. Prosessane på/i sola frigjer enorme mengder energi i form av strålevarme. Ein liten del av desse råkar Jordkloden. Der er energien frå sola vi nyttiggjer oss i form av lys og direkte oppvarming. Men også som brensel frå biologisk materiale, fossekraft og vind. Vår evne til å fange, omdanne og lagre strålevarmen frå sola vil vere heilt avgjerande for vår framtidige levemåte, når vi må fase ut den noverande metode med energi tappa frå lagra kjelder i kol, olje og gass.



5 Klimagass 5.1 Utslepp av klimagassar i Noreg Dei samla utsleppa av klimagassar i Noreg var på 55,0 millionar tonn CO2 -ekvivalentar i 2007. Dette er 1,5 millionar tonn eller 2,7 prosent meir enn i 2006, og ein oppgang på nær 11 prosent samanlikna med 1990. Det har aldri før vore høgare uslepp i Noreg. Etter to år med nedgang i utsleppa, mellom anna på grunn av redusert produksjon av råolje, var det i 2007 noko over nivået i tidlegare toppår 2004. Dei største bidragsytarane, 72 % av samla utslepp i 2007, er industrien, olje- og gassverksemda, og vegtrafikken. Transportsektoren stod for nesten 30 % av desse utsleppa med vegtrafikken som den største enkeltkjelda. Landbruket stod for ca. 9 % av alle utslepp. Utsleppa er knytte til husdyr og bruk av gjødsel i form av metan og lystgass. Klimagassutslepp frå avfallsdeponi stod for ca 7 %, og var i hovudsak metan danna over fleire år ved biologisk nedbryting av organisk avfall. Oljefyring til oppvarming i kontor og hushaldningar sto for ca. 6 % av utsleppene i form av CO2 og metan. Fordelinga av det norske klimagassutsleppet i 2007 etter gass kan framstillast slik:



5.2 Utslepp av klimagass i Sogn og Fjordane Utsleppa av klimagass i Sogn og Fjordane har auka gradvis i perioden 1991 til 2005, med ein liten nedgang i 2006. Samla utslepp av klimagass for fylket vårt var om lag 1.6 mill tonn, målt i CO2 ekvivalentar i 2006. Av dette utgjer CO2 åleine 80% av utsleppa. Utsleppet av metan og lystgass har blitt redusert i perioden. Klimagass 1991 1995 2000 2005 2006 CO2 1048000 1074000 1186000 1293000 1285000 CH4 218000 215000 205000 184000 174000 N2O 120000 120000 118000 112000 108000 Sum CO2- ekvivalentar

1386000

1409000

1509000

1589000

1567000

Kjelde: SSB. I 2005 hadde innbyggjarane i fylket noko lågare utslepp frå stasjonær forbrenning enn gjennomsnittsnormannen, og utslepp på same nivå som resten av landet frå mobil forbrenning. Det er på prosessutslepp at fylket skil seg markant frå resten av landsgjennomsnittet. Det kjem særleg av at det er stort innslag av prosessindustri i Årdal, Høyanger og Bremanger, men også landbruksutsleppet er høgare enn snittet. (Kjelde: Fylkesdelplan Klima og energi) Vestlandsforskning karakteriserar auken i utsleppa frå vegtrafikken på 31 % frå 1991-2005 som eit direkte resultat av vekst i transportarbeidet, ein nasjonal trend som gjev seg utslag også her. Vekst i transportarbeidet er særleg sterk for godstransporten. Dette viser igjen i utsleppsrekneskapen med ein auke i utsleppa frå lastebilar og bussar på heile 50 % i løpet av 15-årsperioden.

5.3 Utslepp av klimagass i Førde Utslepp av klimagass i Førde kommune er rekna til totalt 56 727 tonn CO2 ekvivalentar i 2007. Grunnlagsmaterialet er henta frå den kommunefordelte utsleppsstatistikken til SSB/SFT, Miljøstatus i Norge. Tala her skil ikkje mellom berekna utslepp frå nasjonale/regionale kjelder og lokale kjelder.

1991 1995 2000 2005 2006 2007

Utslepp i alt CO2-ekv,1000 tonn 45,220 46,726 50,302 54,137 55,509 56,727

Befolkning 8 744 9 484 10 473 11 151 11 327 11465

Uslepp CO2-ekv tonn, pr person 5,17 4,93 4,80 4,85 4,90 4,94

Mobil forbrenning 18,721 21,362 24,452 27,899 28,553 30,922

Stasjonær forbrenning 9,794 8,554 6,532 5,537 7,080 6,237

Prosessutslepp 16,715 16,810 19,317 20,699 19,878 19,570

Dersom ein ser utsleppsauken i forhold til folketalet viser det ein nedgang i gjennomsnitt utslepp pr. person sidan 1991, men tendensen er stigande sidan år 2000.



Usleppa av klimagass er fordelt slik på dei ulike kjeldene i Førde:

Utslepp av klimagass i Førde 1991 - 2007

0

5

10

15

20

25

1991 1995 2000 2005 2006 2007År

1000

tonn

CO

2-ek

v. Vegtrafikk

Statsjonær forbrenning

Jordbruk

Luftutslepp fråavfallsdeponi

Anna mobil forbrenning

Kjelde: Miljøstatus i Norge Figuren viser at det er vegtrafikken som står for den største delen av utsleppa i Førde. Over 16 år har utsleppa auka med 50 %. Uslepp frå jordbruk er nest størst, men viser ein nedgang på 13 % sidan 1991. Utslepp frå avfallsdeponi er høg, og har auka 260 % sidan 1991. Utslepp frå stasjonær forbrenning har halde seg forholdsvis stabilt dei siste ti åra med ein svak nedgang sidan 1991. 5.3.1 Transportsektoren i Førde I 2007 stod transport-sektoren for 30 922 tonn CO2 ekv i Førde. Av dette var 22 890 tonn frå lette og tunge køyretøy på veg, og viser ein auke på 50 % sidan 1991. Lette køyretøy står for 76 % og tunge køyretøy står for 24 % av utsleppa frå vegtransport. Køyretøy med diesel står for 59 % og køyretøy med bensin står for 41 % av utsleppa. Trenden viser at utslepp frå køyretøy som går på diesel aukar medan utslepp frå køyretøy på bensin er minkande. Dette heng truleg saman med at køyretøy vert stadig betre og meir effektiv på bruk av drivstoff. I tillegg ser vi ein auke i tal private dieselbilar. Anna mobil forbrenning er snøscooter, småbåtar og motorreiskap.

Utslepp av klimagass frå mobil forbrenning i Førde 1991 - 2007

0

2

4

6

8

10

12

14

1991 1995 2000 2005 206 2007År

1000

tonn

CO

2-ek

v.

Lette køyretøy, bensin

Tunge køyretøy bensin

Lette køyretøy, diesel

Tunge køyretøy diesel

Motorsykkel - moped

Luftfarat

Skip og båter, avgasser

Anna mobil forbrenning

Figuren viser utslepp av klimagassar frå mobil forgrenning i Førde.



I Førde disponerer 76 % av hushaldningane bil. Landsgjennomsnittet er 70,3 % og for fylket 71,8 %. I 2007 budde om lag 78 % av befolkninga i tettbygd strøk. Dette er det same som for landsgjennomsnittet, medan det ligg over fylkessnittet (55 %). Frå Førde sentrum er det ca 4 mil til Haukedalen, ca 1,5 mil til Angedalen, og ca 2 mil til Heilevang. Det er mange som arbeider i Førde slik at det er eit overskot på vel 2100 netto innpendling til Førde. Europaveg 39 går gjennom Førde, og fører til ein god del gjennomgangstrafikk i nord-sør retning. I tillegg går riksveg 5 vestover til Florø, og riksveg 13 aust mot Sogn. Førde er fylkessenter med høg andel av handel- og servicenæring. Dette gjev ein stor andel av tilreisande til Førde. Det er ikkje rekna nokon tal klimagassutslepp frå desse. Vestlandsforskning viser i rapporten ”Klimagassutslepp i Sogn og Fjordane 1991-2005” at auken i utsleppa frå vegtrafikken er eit direkte resultat av vekst i transportarbeidet, og at dette er ein nasjonal trend som også gjev seg utslag i vårt fylke. Prognose/utvikling 2020: Vegdirektoratet gjev prognose for trafikkvekst, og for Sogn og fjordane er det venta ein vekst på 20 % frå 2007 til 2020. Dette vil føre til at klimagassutsleppa frå vegsektoren vil auke frå 22 443 tonn CO² ekv til 26 800 i Førde dersom det ikkje vert sett i verk tiltak som kan redusere utsleppet.

5.3.2 Landbruket i Førde Landbruket, som består av jordbruk og skogbruk, er ein del av prosessutsleppa. Den nasjonale databasen for utrekning av utslepp av klimagass skil ikkje mellom utslepp frå jordbruk og skog. Det er heller ikkje sagt noko om binding av klimagassen CO2. Skogen er ein viktig faktor i CO2 binding. I Førde består landbrukseiningane stort sett av både jordbruk og skogbruk, slik at kvar av desse samla vil få ein positiv CO2 binding. Jordbruket i Førde: Nest største utsleppskjelde av klimagass i kommunen er jordbruket med 11 846 CO2 ekv i 2007. Utsleppa viser likevel ein reduksjon på 13 % sidan 1991. I 2007 var det totale jordbruksarealet i drift i Førde på nesten 21000 dekar. Utviklinga i landbruket dei siste ti åra viser at tal einingar går ned med ein reduksjon i tal små- og storfe, medan det totale jordbruksarealet held seg forholdsvis konstant. Dette betyr at kvar eining vert større med større jordbruksareal og dyretal. Jordbrukslandet i Førde vert i stor grad nytta til produksjon av gras (i små- og storfeproduksjon). Det er lite potetproduksjon og andre åker- og hagevekstar (ca 77 daa) i Førde. Det vert estimert at det går dobbelt så mykje drivstoff i potetproduksjon pr. da enn i grasproduksjon. Det er i hovudsak tre ulike klimagassar som kjem frå landbruket. Desse er karbondioksid (CO2), metan (CH4) og lystgass (N2O). • Karbondioksid (CO2) Vi definerar utslepp av CO2 frå landbruket som kan knytast til bruk av fossilt brensel i landbruksproduksjonen, meir spesifikt knytta til dei arealrelaterte aktivitetane.



• Metan (CH4) Metanutslepp frå landbruket er i hovudsak knytt til fordøyingsprosessar hjå husdyr (85 %) og spreiing av husdyrgjødsel (15%), og er ein nærast uunngåeleg konsekvens av husdyrhald, og derfor vanskeleg å finne tiltak mot. Utviklinga i utsleppa av metan frå landbruket i Førde kan derfor beskrivast ved å sjå på omfanget av dyrehaldet i kommunen. Totale uslepp av metan i Førde kommune er rekna til 14 115 tonn CO2 ekv. i 2007, og 6911 tonn CO2 ekv er rekna frå landbruket i Førde. Vi står att med 1036 tonn CO2 ekv frå metangass pr år som kjem frå jordbruket sitt handteringssystem av gjødsel. • Lystgass (N2O) Den viktigaste kjelda til lystgass er mikrobiologisk aktivitet i jordsmonnet som gjer om ulike nitrogenbindingar til lystgass. Drift av jordbruksareal, bruk av nitrogenhaldig mineralgjødsel og husdyrgjødsel, nedbryting av restavlingar og dyrking av myrområde fører til auka utslepp. Også desse utsleppa er i stor grad ein naturleg følgje av det moderne landbruket. Totale utslepp av lystgass i Førde kommune er rekna til 6537 tonn CO2 ekv i 2007. Noko av dette kjem frå mobil og stasjonær forbrenning, medan største delen (4 935 tonn) kjem frå jordbruket i form av prosesser i jorda. Skogbruk: Det er lagra store mengder karbon i skogøkosystemet, dvs i jordsmonnet, i trea og i myr. Førde har eit produktiv skogareal på 105 000 dekar. Årleg tilvekst av alle treslag er rekna til ca 36 000 m3. Netto tilvekst av skog er rekna til ca 26 400 m3. Då er skog som er avvirka og skog i naturleg avgang trekt frå. Skogen som økosystem i Førde bind såleis netto 36920 tonn CO2 ekv. Dei ulike treslaga har litt ulik bindingseffekt . Det er viktig at skogen vert forvalta slik at desse store karbonmengdene ikkje vert frigjorde. Ved bruk av tre til varige konstruksjonar bind ein karbon lenger enn treet si levetid. Dessutan kan tre delvis erstatte andre produksjonar som t.d. stål og betong som representerar større utslepp ved produksjon. Den delen av tømmerstokken som ikkje kan brukast til varige konstruksjonar, bør til slutt brukast til bioenergi, eventuelt etter ein ”runde” som papir, papp, trefiberprodukt eller materialrestar. På nye hogstflater vil skog vekse opp og binde karbon. Utvikling i Landbruket: I dei seinare åra er det vorte færre landbrukseiningar, og tendensen viser ein nedgang i klimagassutsleppa. Utviklinga av maskinteknologi har ført til ein nedgang i gjennomsnittleg forbruk av diesel pr. maskineining. Dei større landbrukseiningane har ført til auka transportbehov m.a. fordi det vert større avstand frå landbruksareal til driftssenteret. Truleg vil denne trenden halde fram i dei komande tiåra. Miljøvenleg teknologi for gjødselspreiing vil redusere utsleppa av metan og lystgass. Det vil også redusere tap av næringsstoff i gjødsla.

5.3.3 Avfall Førde kommune er medlem av Sunnfjord Miljøverk (SUM) som er eit interkommunalt selskap skipa av kommunane Førde, Naustdal, Jølster, Gaular, Askvoll, Fjaler og Hyllestad. SUM har samla inn avfall frå kommunane sidan 1994, og har nytta Hesjedalen i Førde kommune som deponiplass sidan 1997. Selskapet har stasjonar for gjenvinning av ulike fraksjonar, og stasjonar for spesialavfall i kommunane. Sidan desember 2003 vart det forbod mot deponering av organisk avfall, og restavfallet vart derfor sendt til forbrenning i anlegg i Noreg eller Sverige. Slam vert kompostert i Hesjedalen. Ein del hushaldningsabbonnentar komposterer organisk avfall. Det meste av papir vert sortert

Foto: Ola Kvaal



Hushaldningsavfall, kg per innbyggar i Førde

300

320

340

360

380

400

2001 2002 2003 2004 2005 2006

og gjenvunne. I 2007 vart 94 % av hushaldsavfallet i SUM-kommunane sendt til gjenvinning. Det er rekna at 6 717 tonn CO2-ekvivalentar kjem frå klimagassutslepp frå avfallsdeponi i 2007. I 2006 var den totale avfallsmengda frå haushaldningar i Førde 3 916 tonn som gjev gjennomsnittleg 340 kg hushaldsningsavfall pr person i kommunen. Dette er under både fylkes- og landsgjennomsnittet. Avfallsmengda frå hushaldningane har endra seg lite sidan 2001, medan avfall som vert deponert har minka dei siste åra pga auka gjenvinning og forbrenning av restavfall. Utvikling i avfallshandtering: Det har ikkje kome noko signal om at handteringa av avfallet vil endre seg i framtida. Vi vil framleis kjeldesortere avfallet for attvinning, kompostering og deponering. Truleg vil sorteringsgrad for enkelte avfallssortar auke. På landsbasis har tre av fire kommunar lågare utslepp av klimagass frå avfall i 2007 enn i 1991, og meir enn 100 kommunar har redusert utsleppa med over 50 %. Forbrenningsanlegg for avfall og betre sortering har redusert mengda organisk avfall som vert deponert. I tillegg har oppsamling og forbrenning av metan redusert utsleppa. 5.3.4 Utslepp frå stasjonær forbrenning – privat hushald og anna næring Stasjonær forbrenning frå privat hushald og anna industri og næring utgjer 11 % av det samla utsleppet av klimagass i Førde. Av dette kjem 26 % frå hushaldningar, 61 % frå andre næringar og 13 % frå industri og bergverk. Sidan 1991 er utsleppa redusert med 37 %, og heng truleg saman med redusert bruk av fyringsolje til stasjonær forbrenning. Næringsstrukturen med mange tilsette innan offentleg og privat tenesteyting, og varehandel er truleg årsak til at den stasjonære forbrenninga er så høg i Førde.

Utslepp av klimagass frå stasjonær forbrenning i Fø rde 1991 - 2007

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1991 1995 2000 2005 2006 2007År

1000

tonn

CO

2-ek

v.

Industri og bergverk

Andre næringer

Husholdninger



5.3.5 Offentleg sektor Statleg styresmakter, fylkeskommune og kommune bidreg til utslepp av klimagass både gjennom direkte utslepp (produksjon av varer og tenester) og gjennom det offentlege forbruket. Vi har ikkje eksakte tal over kva den kommunale verksemda bidreg med av utslepp av klimagass, men det er berekna at kommunane direkte eller indirekte påverkar 20-50 % av klimagassutsleppa i Noreg (St.meld. nr 34, Vevatne m.fl. 2005, Groven m.fl. 2002). Førde kommune har skrive under Fredrikstad-erklæringa den 11.02.1998 der ein har forplikta seg til å gjere ein innsats for ei berekraftig samfunnsutvikling. Målet er ei samfunnsutvikling som sikrar livskvalitet og livsgrunnlag både i dag og for kommande generasjonar.

5.3.6 Forbruk Forbruksmønsteret i samfunnet verkar inn på mengde av klimagassutslepp i Noreg og verda elles. Forbrukarane, dvs. kvar enkelt av oss, er ein viktig nøkkel i arbeidet med forbruk av energi og bruk av ”biff”, ”bil” og ”bustad” som er nøkkelord for maten, persontransporten, og bygging og drift av bustaden vår. Forbruk skjer også i offentlege og private verksemder. Undersøkingar viser at klimagassutsleppa frå norsk forbruk er noko høgre enn utsleppa frå norsk produksjon. I følgje Kyoto-protokollen er det produksjonslanda som har ansvar for klimagassutsleppa. Dette fører ikkje alltid til dei rette og beste tiltaka i Noreg. Dersom Noreg flytter produksjonen av aluminium til andre land med høgre utslepp for å redusere eigne utslepp, fører dette berre til høgre globale utslepp. Rapporten "Norwegian Consumption, Chinese Pollution" viser at norsk og europeisk import av elektronikk, maskiner og andre produkt fører til hurtig veksande industriproduksjon, energibruk og klimagassutslepp i Kina. (Kjelde: fylkesplan) Klimautfordringane på forbrukssida kan møtast gjennom fokus på regulering av produksjonsutleppa eller på friviljug tiltak frå den einskilde innbyggjaren. Dei harde verkemidla som skatt og liknande ligg i hovudsak til dei nasjonale styresmaktene, medan kommunen i større grad nyttar verkemiddel av den ”mjukare sorten” – til dømes informasjon og haldningskampanjar. Men også her kan det vere aktuelt med dei meir ”harde” verkemidla – ikkje minst knytt til plan- og bygningslova



6 Klima- og energiutfordringane 6.1 Klima i endring Målingar viser at middeltemperaturen på jorda har auka med vel 0,7°C over dei siste 100 åra med 1990-talet som det varmaste tiåret. 1998 var det varmaste året med ein global middel-temperatur på ca. 0,6°C over gjennomsnittet for perioden 1961-90. (2005 var det nest varmaste året med ein global middeltemperatur på ca. 0,5°C over gjennomsnittet. 11 av de siste 12 åra (1995 - 2006) er mellom dei 12 varmaste åra sidan målingane av gjennomsnittleg global overflate-temperatur starta i 1850.

FNs klimapanel (Ipcc): Den globale temperaturen er forventa å auke med 1,4-5,8 C Kjelde: IPCC 2007 Vinteren 2007/2008 var middeltemperaturen 4,0 grader over normalen i Noreg. Det er den mildaste vinteren som er registrert for landet. Nedbøren for Noreg var over 145 % av normalen for vinteren. Smelting av isbreane er eit teikn på oppvarming, og havisen i Arktis har minka kraftig. Is på land, fjellbrear og iskappane på Grønland og Antarktis har minka. Dette har ført til auka havstigning og oppvarming av hava. Menneskeskapte klimaendringar: FNs klimapanel (IPCC) reknar det som svært sannsynleg - meir enn 90 prosent sannsynleg - at mesteparten av klimaendringane dei siste 50 åra er skapt av menneske. Det er også svært sannsynleg at gjennomsnittstemperaturen på den nordlege halvkule var høgare i perioden 1950 - 2000 enn i noko anna femtiårsperiode dei siste 500 åra. Den mest sannsynlege årsaka til endringane er utslepp av klimagass til atmosfæren. Dei viktigaste klimagassane er vassdamp, karbondioksyd (CO2), metan (CH4), lystgass (N2O), hydrofluorkarboner (HFK), perfluorkarboner (PFK) og svovelheksafluorid (SF6). Sidan ikkje alle gassane har same drivhusgasseffekt, er det innført eit internasjonalt system for å kunne samanlikne dei ulike gassane sin effekt på klimaet. Karbondioksid er sett som basis for samanlikning, der det er definert at denne gassen si såkalla "Global Warming Potential" (GWP) er sett til 1. Utslepp vert derfor vanlegvis referert som CO2-ekvivalenter. Klimagassane i atmosfæren slepp den kortbølgja varmestrålinga frå sola inn i atmosfæren, men hindrar den langbølgja varmestrålinga frå jorda å sleppe ut til verdsrommet, og vi får ein drivhuseffekt. Det er auken av CO2 i atmosfæren som betyr



mest for den menneskeskapte auken i drivhuseffekten, sjølv om dei andre gassane har eit høgare globalt oppvarmings-potensial (GWP) omrekna som CO2-ekvivalentar. Alvorlege konsekvensar for miljø, helse og økonomi: Ein må rekne med framleis vekst i konsentrasjonen av klimagass i atmosfæren i dei komande tiåra. Det er rekna at dette vil føre til ein auke i den globale middeltemperaturen på så mykje som mellom 1,1 og 6,4 grader, og ein auke i havnivået på mellom 20 og 60 cm innan 2100. Rapport frå klimapanelet (2007) viser ein raskare avsmelting av dei store isbreane. Resultatet kan bli ein raskare og meir dramatisk auke i havnivået enn ein trudde tidligare. Globale klimaendringar kan føre til alvorlege økologiske og helsemessige konsekvensar, og kan og få store økonomiske ringverknader. 6.2 Forventa klimaendringar i Noreg mot år 2100 Det finst fleire ulike modellar som gjev ulike utslag på utviklinga av klima. I brosjyre ”Norges klima om 100 år” frå RegClim og FNs klimapanel er det vist følgjande:

Vind og nedbør • Årlig nedbørmengde øker med mellom 5 og 20 %, mest langs kysten i sørvest og i nord. Vestlandet, Midt-Norge og Nord-Norge får 20 % mer nedbør. • På Østlandet øker nedbøren høst og vinter med 15 - 20 %. • Sommeren blir tørrere på Østlandet og Sørlandet med opptil 15 % mindre nedbør. • Vestlandet får ca. 15 flere døgn per år med mer enn 20 mm nedbør. • I hele Norge vil ekstreme nedbørmengder opptre oftere. Langs kysten av Troms og Finnmark vil mengder tilsvarende nåværende årsmaksimum forekomme 2,5 - 3 ganger per år. • På Øst- og Sørlandet blir det ca. 10 flere døgn med oppholdsvær per år. • Årlig får vi inntil 4 flere døgn med sterkere vind enn 15 m/s (stiv til sterk kuling). • Om høsten øker vinden mest langs kysten og i Langfjella.

Temperaturer � Årlig middeltemperatur i Norge forventes å stige med 2,5 til 3,5 °C de neste 100 årene. Temperaturen stiger mest i innlandet og i nord. � Vinteren blir mildere med minimumstemperaturer 2,5 – 4 °C over dagens nivå, mens sommerens maksimum stiger med 2-3 °C, mest på Sørlandet. � Med økte globaltemperaturer vil både havets og jordens evne til å absorbere CO2

reduseres. Dette vil føre til ytterligere temperaturøkning.

(Kjelde: Bjerknessenteret)

Klimaendringar i Sogn og Fjordane: (Kjelde: Fylkesdelplan klima og miljø) I fylkesdelplan for klima og energi vert endringar i klima i Sogn og Fjordane omtala. Fylket vårt har svært variert landskap som strekkjer seg frå kyst til innland, frå fjord til fjell/bre. Det er store variasjonar i været i dag, både temperatur, vind og nedbør. Normalnedbør: Figuren synar normalnedbøren i perioden 1961-1990. Denne kan vere ein indikasjon på tåleemna til infrastruktur og til natur – skred fare.

(Figurane i desse avsnitta er henta frå fylkesdelplan for klima og miljø)



Nedbørsauke:

Figuren syner auke i nedbørsmengde fram mot 2071-2100. Endringa er viktig å vurdere, men for å vurdere konsekvensane av den bør det sjåast i samanheng med når på året auken kjem, og kva retning det kjem frå. Topografien i fylket vil i stor grad avgjere kva mengde, og når tid på året nedbørsauken kjem i dei ulike delane av fylket. Dette vil vere viktig informasjon for mange sektorar, som t.d beredskap, reiseliv, primærnæring mv. Temperaturauke: Figuren syner auke i årsmiddeltemperatur fram mot 2071-2100. Auken vil vere størst i indre strøk, og noko meir om vinteren enn sommaren. Snøreduksjon: Figuren syner endring i årsmaksimum av snømengda. Aukande temperatur flytter snøgrensa opp i høgda. Generelt flyttar snøgrensa seg ca 100 meter pr. varmegrad. For lågareliggjande område kan det bety at snøen i normalåra forsvinn. I fjellområda vil snøgrensa i grove trekk flytte seg omlag 300 meter høgre enn i dag. I dei høgareliggjande område kan den auka nedbørsmengda bety meir snø i ein mellomperiode. På sikt vil også denne truleg verte mindre. Havstiging: Figur: Prognose for havnivåstiging i Sogn og Fjordane Auka havtemperaturar, smelting av brear på land vil gje aukande havnivåstigning. Innan 2100 er det venta ei nivåstigning på litt i underkant av 70 cm i gjennomsnitt for fylket. Det kan saman med påland-svind og lågtrykk, gje stormflo som er 270 cm høgre enn dagens normal-vasstand. Men det er viktig å vere klar over at desse tala føreset at det ikkje skjer vesentleg smelting av isen på Grønland eller Nord- og Sørpolen. Om det er tilfellet vil havnivået kunne auka dramatisk mykje meir.



Bjerknessenteret har på oppdrag frå DSB laga ei framskriving av mogeleg havnivåauke fordelt på dei fleste store tettstadane som grenser til hav og fjord i fylket (jf figur over). Konsekvensane av havnivåauka kan vise seg på mange område. Bygningar kan bli skada; vegar kan bli periodevis fløymd over eller grunnen under vegar kan bli ”vaska ut”. Kaianlegg kan bli for ”låge” og må derfor hevast (dette er alt tilfelle for fleire kaianlegg i fylket). Vidare kan økosystem bli påverka, t.d. øysamfunn og elvemunningar. 6.3 Verknad av og tilpassing til klimaendring i ulike sektorar Mykje nedbør og skiftande vær i periodar er ikkje noko nytt i vår landsdel. Både folk og natur har over lang tid tilpassa seg klimaet til ein viss grad. Likevel er prognosane for klima ein hurtigare og kraftigare endring i været, såkalla ekstremvær. Dette gjer både natur og samfunn meir sårbare for ulike hendingar. Der er derfor viktig at kommunen vurderer risiko og førebygg eventuelle hendingar som endra klima kan føre til. Det er få statlege føringar for klimatilpassing, men kommunen må ta utgangspunkt i noverande kunnskap og regelverk, og setje i verk tiltak som gjer kommunen i betre stand til å møte endringane. Kommunal planlegging: Kommunen vurderer allereie i dag risiko og sårbarheit (ros-analyse) i samband med arealplanlegging i eit område. Dette er heimla i Plan- og bygningslova (Pbl) som også gjev høve for å vise omsynssoner på plankart. Dette har som føremål å klargjere spesielle forhold, interesser og eigenskapar som det skal leggjast vekt på uavhengig av bruksføremålet. I gjeldande arealplan står det at dei einskilde områda skal i detaljplanlegginga ha med relevante vurderingar i høve tryggleiks- og beredskaps-messige omsyn og berekraftig utvikling. Klimaendringar må takast omsyn til i arealplanlegging og byggjesaker, men ein må vere klar over at det er umogleg å framskrive alle hendingar og fare. Ulukke kan skje, og ein må vere budd på at krisesituasjonar kan oppstå. Det er viktig at kommunen har gode beredskapsplanar. Skred: Når ulike areal vert regulert til byggeområde vert tryggleiken som t.d. fare for skred vurdert i planarbeidet. Bygging på eigedomar utanfor regulert område vert vurdert i kvart enkelt tilfelle. Det er gjort fleire geologiske undersøkingar med omsyn til rasfare i ulike byggeområde i Førde. Undersøkingane er ikkje samla slik at kommunen har ei oversikt over kvar det er gjort vurderingar. NGU (Norges geologiske undersøkelse) har utarbeidd ”aktsomhetskart” som viser kor det er potensiale for skredfare. Karta viser ikkje detaljar, og områda må derfor kartleggast nærare. Potensielle fare for skred er i hovudsak knytt til bratte fjellsider, men skred i seinare tid har vist at sjølv i slakare lier er utsett for ras. Det er lagt ut ei oversikt over registrerte ras i Førde på NGU sine heimesider, skrednett. Oversikta viser at det har gått fleire ulike typar ras som steinsprang, fjell- , snø-, jord- og lausmasseskred. Det er i hovudsak skred langs vegar som er registrert. Av større skred som har gått dei siste åra kan nemnast Ulltang (2009), Angedalen (2008), Erdalen (2007).

Erdalen 2007, Foto: Anne-Line Haukaaas



Flaum: NVE har utarbeidd flaumsonekart for Førde sentrum der nedre del av Jølstra og Anga er vurdert. Andre vassdrag er også utsett for flaum, men desse vert ikkje vurdert før områda skal setjast av til byggeområde i samband med arealplan eller byggesak. Tidlegare vurderingar er ikkje samla slik at kommunen har ei samla oversikt over dette. Det er likevel viktig å merke seg at elvar og vassdrag stadig er i endring ved graving, flytting av masser i og nær vassdraga. Førebygging mot flaum er m.a. ret arealbruk, setje av nok areal til overfløyming, og ta vare på kantvegetasjon. Endringar i klima kan føre til at storleik, tidspunkt og frekvens for flaum vert endra. Havnivå og stormflo: Prognose som Bjerknessenteret har utarbeidd viser at havnivå saman med stormflo i Førdefjorden vil heve seg til ca 200 cm over kote 0 i år 2050 og 253 cm i år 2100. Berre auke i havnivå er venta å bli ca 70 cm fram mot år 2100. Dette vil føre til at bygg og anlegg i strandsona er utsett for overfløyming.

Jølstra i november 2005, Foto: Firda, Keth Øren Vassforsyning: Flaumar, ras og skred kan spreie smittestoff frå jord, beitemark og avløpssystem som finst i nedbørsfeltet, og forureine vasskjelder og badeplassar. Vasskvaliteten kan òg verte redusert som følgje av auka humusinnhald og auka algeoppblomstring. Biologisk mangfald: Det er utarbeidd ein rapport i 2005 om Biologisk mangfald i kommunen. Det er registrert 6 raudliste karplantar. Det er ikkje gjort registreringar av dyreartar. Det vert arbeidd med å legge registreringane inn i den kommunale kartdatabasen slik at opplysningane er lett tilgjengeleg i arealplanlegging. Det er ikkje kjent korleis klima vil verke inn på det biologiske mangfaldet, men med eit varmare klima vil truleg dei alpine artane bli sjeldnare. Likeeins vil artar frå sørleg strøk ha større føresetnad for å overleve i eit varmare klima. Kunnskap om dei ulike artane og ev. endringar vil vere viktig i framtida. Landbruk: Den forventa auken i temperatur vil gje lengre vekstsesong og stimulere plantevekst. Dette kan føre til at gardsbruka vil få tre avlingar pr. år, endra artar og plantekulturar. Samstundes må ein rekne med nye sjukdomar og skadedyr som igjen vil auke bruk av t.d. plantevernmiddel. Jordbruksarealet kan truleg utvidast mot fjellet, og attgroing av utmarksbeite og skog vil auke. Auka nedbør vil føre til endra vassbalanse i jordsmonnet og auka avrenning, og dermed trong for god drenering. Endra grunnvassnivå i skog vil verke inn på m.a. tilvekst av tre og organisk nedbryting. Store svingingar i temperatur om vinteren kan føre til fare for isbrann, og gjere forhold for overvintring for fleirårige plantar vanskelegare. Regnvêr på delvis frosen jord gjev større jorderosjon med større tap av m.a. jordpartiklar og fosfor. Auka CO2-innhald i lufta vil auke planteveksten og gje større avlingar. Endringane i klima vil føre til både positive og negative sider for landbruket i Noreg. Landbruksareal vil vere svært viktig i samanheng med transport og kortreist mat. Truleg mangel på vatn i andre delar av verda gjer at landbruksarealet i Noreg vil bli viktigare. Infrastruktur: Nedbør, frost og vind verkar inn på vegnettet. Endringar i klima kan føre til auka fare for skred, flaum og erosjon som igjen vil verke inn på sikring, drenering, fundamentering og dimensjonering av vegnettet. Inngrep i terrenget som skjeringar og fyllingar vil vere med på å gjere grunnen ustabil.



God vedlikehald av vegar vil vere førebyggande tiltak for å oppretthalde framkomst på vegnettet. Dette vil truleg føre til auka kostnad innan vedlikehald. Beredskap og alternative vegruter vil vere viktige. I urbane strøk med tett utbygde areal vil auka nedbør føre til risiko for flaum. Meir overflatevatn i dreneringsnettet vil kunne føre til at oppstuving av vatn og bygg og infrastruktur vert utsett for flaumskade. Skade på avløpsnettet kan føre til at auka vassmengde og utslepp av avløpsvatn. Dette vil føre til auka ureining, og risiko for dårlegare vasskvalitet. Auka havnivå vil forsterke dette forholdet, spesielt i Førde sentrum. Elektrisk anlegg, maskinelt ustyr og bygningar er alle sårbare for vasskade. Kraftforsyninga vert distribuert rundt i kommunen med 22 Kv høgspentnett der storparten er luftlinjer. I Førde sentrum er det i hovudsak kabelnett. Høgspentnettet i Førde har i dei seinare åra vorte utskifta, og har såleis ein god standard. Auka frekvens av nedbør og vind vil likevel auka risiko for skade på linjenettet. Det vil derfor vere viktig med alternative tilførslar og straumaggregat i utsette område.

Angedalsvegen Foto: Firda, Arne Stubhaug



Utslepp av klimagass i Førde 1991-2020

0

10

20

30

40

50

60

1991 1995 2000 2005 2010 2015 2020

1000

tonn

CO

2-ek

viva

lent

ar

Utslepp av klimagassar pr innbyggjar i Førde 1991-2020

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1991 1995 2000 2005 2010 2015 2020

kg C

O2-

eekv

ival

enta

r

7. MÅL OG TILTAK 7.1 Visjon Førde kommune er karbonnøytralt i 2050. Visjonen har eit 40 års perspektiv, og vil såleis strekkje seg over 10 delplan-periodar. Visjonen kan justerast i takt med måloppnåing i dei kortsiktige (4 år) planperiodane. Visjonen er samordna med dei nasjonale langsiktige måla og Noreg sine forpliktingar i Kyotoprotokollen. Karbonnøytralitet treng ikkje innebere 0 klimagassutslepp, men at eventuelle klimagassutslepp i 2050 vert dekt inn ved t.d. eksport av fornybar energi, og/eller andre tilgjengelege mekanismar i klimamarknaden. Det må i tillegg settast fokus på mengde energibruk pr. person i framtida.

Hovudmål 2020 Førde kommune skal i 2020 ha redusert sine klimagassutslepp med 30 % av 1991 utsleppet. Hovudmålet for 2020 tilsvarar Noreg sine langsiktige ambisjonar som er vist i Klimameldinga. Førde kommune skal aktivt arbeide for at nasjonale målsettingar vert nådd når det gjeld reduksjon av klimagassutslepp, energiomlegging og energi-effektivisering. I tillegg skal Førde kommune førebu lokalsamfunnet på framtidige klimaendringar, og arbeide for at verknadane vert minst mogleg skadelege.

Mål for planperioden 2010-2015 Førde kommune skal redusere sine klimagassutslepp med 20 % av 1991 innan 2015. Dette utgjer 904 tonn CO2 ekvivalentar. Klimagassutsleppet skal ikkje overstige 4117 kg CO2 ekvivalentar pr. innbyggar i 2015. Førde kommune skal ved tilgjengeleg verkemiddel medvirke til (arbeide for) å redusere energibruk og klimagassutslepp i tråd med nasjonale mål. Strategien vil vere å tenkje globalt, og handle lokalt. Måla er relativt ambisiøse når ein tek omsyn til at både ressursbruk og folkemengda aukar. For å nå måla må energi nyttast mykje betre enn i dag. Ein kjem ikkje forbi tiltak som verkar inn på livsstil til folk, men dei viktigaste tiltaka er betre planlegging og tilrettelegging innan både offentleg og privat sektor. Det er mykje som kan gjerast både innan transport, ENØK-tiltak, avfall osv.



7.2 Kommunal planlegging Delmål Førde kommune skal ta omsyn til klima og energi i framtidige planar, og fremje tiltak som reduserer bruk av energi og utslepp av klimagass. Strategiar Fremje arealplanlegging som gjev høg arealutnyttig med mindre transport og betre kollektivløysingar. Tiltak Planstrategi, overordna planar, arealplan, planprogram Frå 01.07.2009 vart den nye plandelen av Plan og bygningslova sett i verk. Kommunen skal ta omsyn til klima ved planlegging der det m.a. vert sett fokus på energibruk og transportbehov. I arealplanar skal kommunen legge til rette for tett utbygging og korte avstandar mellom bustadområde og handels- og serviceområde. Her kan det ligge ein interessekonflikt mot auka fokus på større bu og arbeidsområde. I revidering av Trafikkplan skal det takast omsyn til bruk av hybrid og el-bilar med trong for areal til ladestasjonar m.m. Kommunal forskrift/retningslinje om fjernvarme, bioenergi i kommunen Kommunen bør aktivt stimulere til bruk av bioenergi/ fornybar energi til oppvarming i nye bygg, gjennom m.a. utarbeide kommunal forskrifter med utgangspunkt i moglegheitene i ny Plan- og bygningslov. I 2009 vart det gjeve konsesjon til ei bedrift om etablering av fjernvarmeanlegg på Ytre Øyrane. Dei skal nytte flis (bioenergi) som energikjelde. Kommunen kan krevje at nye bygg skal knyte seg til anlegget ved PBL § 66 a. Slik forskrift kan t.d. krevje vassboren varme i nybygg over 300 m2. • Kommunen kan i generelle planvedtak fastsette at nye områder for utbygging skal

tilretteleggast for vassboren varme. • Områder som blir omfatta av slike vedtak kan visast spesielt på plankart

(”omsynssone”). Rekkjefølgjekrav i arealplanar Kommunen kan nytte rekkjefølgjekrav i arealplanar for å sikre miljø og klima-venlege energiløysingar i eit område. Kommunen kan vedta bestemt rekkjefølgje for utbygging, fleire alternative energiløysingar, krav om ”lågenergibygg”, og anna som gjer at eit område ikkje kan byggast ut før t.d. energiforsyninga er løyst. Utbyggingsavtalar Aktivt nytte utbyggingsavtalar for etablering og tilrettelegging av energiløysingar. Gjennom utbyggingsavtaler kan utbyggar ta ansvar for utbygging av alternative energiløysingar. Miljøomsyn i areal- og transportplanlegging Plassering av offentlege bygg (skular, barnehagar), bustader, m.m. er viktig i høve til transportbehov og klimagassutslepp. Meir konsentrert utbyggings-mønster vil legge til rette for meir kollektivtransport, og fleire kan gå/sykle. Areal- og transportplanlegging må derfor vektleggast når det gjeld utbygging av nye områder, ved nybygg og nye gang- og sykkelvegar. Jordbruksareal i overordna planar Gode jordbruksareal til matproduksjon vil bli ein mangelvare i framtida, og må sikrast i kommunen sine overordna planar. Førde kommune har i 2009 slutta seg til Landbruks- og matdepartementet sin tilråding til strategi for jordvern i kommunane. Kjerneområde for landbruk må innarbeidast i arealplan når den skal reviderast. Likeeins skal busetnaden i samband med eit aktivt landbruk oppretthaldast i kommunen.



Energiutgreiing Krav til energiutgreiing i samband med større nybygg, større utbyggingar og nye byggeområde. Energiutgreiing som standard vedlegg til reguleringsplan. Målsetting må vere reduksjon av totalt energibehov (kWh/m2) og redusert bruk av elektrisitet. Utgreiinga må omfatte energi- og effektbudsjett for utbygginga. Kommunal ENØK-plan for kommunale bygg vert sett i verk, og prioriterte tiltak vert gjennomført. Vurdering av tilleggsisolasjon, skifting av vindauge, rutinar for oppfølging, gjenvinning av varme m.v. Energi- og klima i byggesakshandsaming vert fylgd opp som tilsyn i byggesak ved kontroll av prosjekteringsdokument. Gang og sykkelvegar Det skal setjast av nok areal i arealplanar som sikrar at innbyggjarane har gode tilbod for å gå og sykle. Reguleringsplan Kommunen skal setje krav til det ytre visuelle miljøet kring industri og næringsbygg. Førde forventar eit ryddig uteområde, med ”grøne” areal, utforming av parkeringsplassar for bil, mc og sykkel. Oppbevaring av gods container, bilvrak m.m. utandørs skal normalt ikkje tillatast. Ved utarbeiding av reguleringsplanar skal føresegner om dette innarbeidast i plandokumentet.

7.3 Energi Delmål Førde kommune skal syte for ein effektiv energibruk kombinert med auka bruk av alternative energikjelder. Innan år 2020 skal energibruket reduserast med 10 % i forhold til 1991 forbruket. Delen av biobrensel skal aukast. Strategiar Auka fokus på bruk av alternative og klimavenlege energikjelder, og bruk av dette i eksisterande og nye bygg. Vidareføre og styrke arbeidet med oppgradering av energiløysingane i kommunale bygg og gjennomføre ENØK plan. Tiltak Førde kommune Energieffektivseringstiltak i kommunale bygg Energieffektivisering er vurdert som den rimelegaste vegen til lågare energibruk. Uansett om energikjelda er elektrisitet eller olje, vil meir effektiv energibruk være ein fordel, gjennom m.a. innføring av energistyringssystem, etterisolering, skifting av gamle vindauge og modernisering av varme- og ventilasjonssystem m.m. Generelt ENØK-potensiale i bustader og yrkesbygg er vurdert til å ligge på om lag 10 % (i fleire tilfelle langt høgare). Sjå oversyn over energibruk i kommunale bygg, vedlegg nr 2. Energistyringssystem Installering av energistyringssystem i kommunale bygg med t.d. sentral driftskontroll, styringssystem/anlegg, termostatar, sensorar, m.v. Konvertering til meir miljøvenleg energikjelde i kommunale bygg Førde kommune skal ha ei plan for utfasing av oljekjelar til oppvarming. Planen skal vise miljøvenleg alternativ fornybar energikjelde. Varmepumpe kjem vanlegvis godt ut økonomisk, men avhengig av alder og bygningstype kan tilleggsisolasjon eller skifting av vindauge totalt sett være vel så effektivt. Ein kombinasjon av begge deler vil ein oppnå mest effektiv energiutnytting.



Energimerking av kommunale bygg når det er etablert eit tilfredsstillande system som viser energibruk i bygga. Miljøvenleg materiale og gjenbruk Kommunen skal stimulere til bruk av miljøvenleg materiale og gjenbruk i kommunale bygg. Det må takast omsyn til livsløpsrekneskap (LSC) til bygget. Det skal vere minst mogleg kjemisk stoff som er til skade for miljø og helse i bygningsmateriale. Det er i tillegg eit stort potensiale for gjenbruk av bygningsmateriale og bygg i kommunal verksemd dersom dette vert sett i rett system. Informasjon og motivering Tilsette og brukarar av kommunale bygg skal få årleg informasjon av energibruk og tiltak som fremjar klima og miljø. Kunnskap og haldning til energi må formidlast til barn og unge i barnehagar og skular i følgje godkjende lærebøker og fagplanar i skulen. Årleg konkurranse om bygg med største reduksjon i energibruk/el-bruk. Dette kan motivere til gjennomføring av sparetiltak, endra energibruk, haldningar osv. Samfunnet Førde Lokal fornybar energiproduksjon I samband med søknad om utbygging av lokal fornybar energi (vasskraft, biobrensel-anlegg, vindkraft, m.v.) må kommunen ha klare retningslinjer for vurdering av tiltaket i eit heilskapleg overordna perspektiv. Konsekvens av utbygging må vere akseptabel innan eit miljø- og ressursaspekt. Kommunen skal vurdere om det skal utarbeidast kommunedelplan for vasskraft. Fjernvarme i Førde sentrum Kommunen skal ved tilgjengelege verkemiddel medverke til at det vert lagt til rette for etablering av fjernvarmeanlegg i Førde sentrum. Oppgradering av eksisterande produksjons- og distribusjonsanlegg Medverke/pådrivar til igangsetting av oppgradering av linjenett, eldre vasskraftverk m.v. Vassboren varme i nye bygg I medhald av ny pbl skal ein i kommuneplan og reguleringsplanar vurdere krav om vassboren varme i nye bygg, jf § 12-7 punkt 8. Energieffektiviseringstiltak i private hushaldningar og næringsbygg Det finst mange tiltak som kan føre til meir effektiv energibruk i private hushaldningar og næringsbygg. Kunnskap og informasjon om dette må ut til brukarane. Kommunen kan samarbeide med energiverka om ev. utviding av eksisterande ordning, og å gjere ordninga betre kjend for folk flest. Det kan ev. opprettast ein ENØK-rådgjevar for fleire kommunar. Døme på tiltak kan vere:

• Energistyringssystem, etterisolering, skifte gamle vindauge, m.m. kan vere enkle tiltak som effektiviserar energibruken i bygg. I tillegg kan ”tradisjonelle sparetiltak” som å slå av lys og elektrisk, sparepærer, redusere forbruk av varmvatn vere tiltak som reduserer energibruk.

• Nye, reintbrennande vedomnar vil truleg utgjere den største effektiviserings-

gevinsten i private husstandar. Svært mange fyrer med ved, og nyare omnar har større verknadsgrad enn gamle, brukar mindre ved, og slepper ut reinare røyk.

• Informere om alternative miljøvenleg energikjelde til olje- og parafinfyrte omnar i

private bustader og næringsbygg.



• Luft, jord, sjø og fjell har energi i form av varme. Ei varmepumpe brukar mindre energi til å produsere same varmemengde enn ein vanlig elektrisk omn. Varmepumpe kan redusere straumforbruket til oppvarming og varmvatn med 20-60 %, og kan levere varme til 1/3 av prisen samanlikna med direkte elektrisk oppvarming. Sjølv om varmepumpe kjem godt ut økonomisk, kan tilleggsisolasjon eller skifting av vindauge totalt sett være eit vel så effektivt, avhengig av alder og type bygg.

• Biogassanlegg som nyttar husdyrgjødsel til energiproduksjon, vil gje dobbel

positiv klimaeffekt. Utsleppa frå husdyrgjødsla vert redusert samtidig som det vert produsert klimavenleg energi, Det er sett i gang eit par prosjekt i fylket.

• Aktive solvarmeanlegg kan i teorien dekke 30 % av varmebehovet til ein bustad.

Noreg har flest solcelleinstallasjonar pr innbyggar i verda, om lag 140 000 (faktisk er om lag 2000 fyrlykter langs kysten er solcelledrivne).

Klimavenleg bustadbygging Bevisstgjere byggefirma og eigarar om alternative energikjelder, miljøvenleg materiale og andre byggetiltak ved ny bustadbygging. Kommunalt ”ENØK-fond” Det bør arbeidast med etablering av kommunal eller regional ENØK-fond, for t.d. å stimulere til gjennomføring av konkrete tiltak i hushaldningane (tilskott ved kjøp av ny vedomn eller installering av varmepumpe). Effekten av eit slikt fond vil likevel vere liten samanlikna med effekten gjennom auka statlege verkemiddel.

7.4 Reduksjon av klimagassutslepp 7.4.1 Kommunal verksemd Delmål Førde kommune skal fremje ei berekraftig utvikling og drift av organisasjonen med fokus på energibruk og klimagassutslepp Strategiar Auke kunnskap om energibruk og klimagassutslepp i organisasjonen, og stimulere til gode klima- og miljøhaldningar i kommuneorganisasjonen. Nytte mest mogleg kortreiste varer og tenester. Tiltak Energi- og klimakrav ved kommunale innkjøp og eigedomsforvaltning Kommunen kjøper mange varer og tenester, og bør ha som policy at miljøeffektive bedrifter og kvalitetsvarer skal ha prioritet. Som miljøbevisst innkjøpar bør kommunen prioritere dette slik: • Unngå produkt med helse-/miljøfarlege kjemikalie og utslepp • Velje produkt med positiv miljømerking (t.d. Svanen, Ø-merket, EU-blomsten,

Miljøfyrtårn) • Velje leverandørar med miljøbevisst innkjøpspolitikk • Velje leverandørar med gjenvinningssystem • Minimere transportbehovet ved innkjøp • Vurdere haldbarheit, design, energibehov og brukseigenskapar • Vurdere service og reparasjonsbehov Miljøfyrtårn Miljøfyrtårn er eit nasjonalt sertifiseringsprogram for små og mellom store verksemder. Ordninga tek utgangspunkt i verksemda si HMT-system (Helse, Miljø og Tryggleik), og hjelper verksemda til å finne fram til miljø- og klimatiltak som er konkrete, målbare og



lønsame. Førde kommune vedtok 2. april 2009 å bli med i Miljøfyrtån-nettverk, og bør vidare vurdere om eigen verksemd skal ta del i ordninga. Satsingsområder er internkontroll, Helse/ Miljø/Tryggleik (HMT), arbeidsmiljø, innkjøp/materialbruk, avfall, energi, transport, utslepp til luft/vatn, estetikk. Kommunen skal stille med sertifisør til verksemder som ynskjer å delta i ordninga Miljøfyrtårn. Papir Reduksjon av papirbruk i verksemda t.d. ved tosidig kopiering, e-post til utvala og andre, elektronisk arkiv, m.v. Lys Redusere bruken av lys (straum) ved t.d. utskifting til LED-lys, sensorstyrd slokking, slå av datautstyr m.v. Reinhald Nytte miljømerka reinhaldsmidlar, innføre bruk av innesko i skular, barnehagar, offentlege kontor m.v. Køyretøy – transport Kommunane er storbrukarar av bil i samband med nødvendig og viktig tenesteyting, og bør sette klare energi- og miljøkrav til den kommunale bilparken (el-/hybrid bilar, drivstoff, forbruk, utslepp) eller ved leige av bilar. Det skal arbeidast for å redusere årleg køyrelengde. Det skal etablerast uttak for motorvarmar slik at kommunale køyretøy kan nytte dette om vinteren, sjå også pt 7.4.2 trafikkplan. Gang- og sykkelvegar Kommunen skal drifte gang- og sykkelvegar slik at desse kan nyttast året rundt. Det skal vere lett å nytte gang- og sykkelvegane, og medvirke til at fleire brukar dei heile året. Videomøter Teknisk utstyr for videokonferanse er tilgjengeleg fleire stadar i regionen, og er eit godt alternativ til ”fysiske møter”. Informasjons- og haldningsskapande arbeid Effektive klimatiltak vil krevje store haldningsendringar hos den enkelte. Informasjons- og haldningsskapande arbeid bør derfor prioriterast høgt. • Informasjons- og haldningsskapande arbeid retta mot barnehagar og grunnskulen • Energiundervisning i grunnskolen, t.d. "Regnmakerne", "Nettverk for miljølære" • Kommunen skal årleg informere tilsette om verksemda sitt energibruk, utslepp av

klimagass og miljøspørsmål i HMT arbeidet • CO2 rekneskap i årsmelding • Informasjons- og haldningsskapande arbeid retta mot innbyggarar – heimeside • Kortversjon av energi-, miljø og klimaplan til innbyggarane • Initiere kampanjar som "Sykle til jobben" / "Gå til jobben" • Energimerking av bygg i tråd med nytt EU-regelverk • ”Grøn boks”- kampanje i regi av Energibedriftenes Landsforening Kommunalt næringsfond Klimavurderingar skal innarbeidast i retningslinjer for næringsfondet. Samarbeid med vennskapsbyar Nytte eksisterande samarbeid med vennskapsbyar som Ntchisi, Kent og La Crosse til å informere og samarbeide om energi,- klima- og miljøspørsmål. Vurdere å opprette eigne prosjekt innan desse tema. Grøne lunger i sentrum Etablere og vidareføre allèar med tre i Førde sentrum. Plante blomar på offentlege uteareal i sentrum. Tre og blomar vil både binde CO2 og betre trivselen i sentrum.



7.4.2 Transport Delmål Førde kommune skal arbeide for å redusere klimagassutslepp frå trafikken, og aktivt arbeide for løysingar som fremjar kollektivtrafikk og klimavenlege transport. Utslepp av klimagassar frå vegtrafikk skal reduserast med 20 % innan 2020 i forhold til 2007. Strategiar Kollektiv transporttilbod skal styrkast i samarbeid med Fylkeskommunen og Firda Billag. Motivere til redusert personbiltrafikk og ei klimavenleg parkeringsordning i sentrum. Det skal satsast på samanhengande og gode gang- og sykkelvegar. Tiltak Styrke kollektivtilbodet Ny plan og bygningslov gjer det lettare for kommunen å bestemme at kollektivtrafikken skal få betre tilgjenge enn biltrafikk. Heimel for å fastlegge stamruter for kollektivtransport. Ei nærare utgreiing og vurdering av kva tiltak som kan gje eit miljøeffektivt kollektivtilbod til brukarane i området rundt Førde. Gratis buss i rushtida vil føre til at fleire nyttar kollektivtransport til og frå arbeid. Det vil bli færre personbilar i rushtida som vil gje mindre kødanning i sentrum, og mindre utslepp av gassar og ureining. Skuleskyss er nødvendig og viktig ut frå trafikktryggleik og avstand. På ei anna side har sykkel og gange stor helseeffekt for unge. Enkelte stadar er skuleskyss planlagt på ein måte som kombinerer dette, ved at snuplass for bussar blir opparbeidd eit stykke frå skulen, men slik at ungane kan gå til skulen etter gangveg. Pendlarruter og pendlarparkering Kommunen skal aktivt medverke til regionalt samarbeid for å få til pendlarruter og pendlarparkering. Dette kan vere gode kollektive transportløysingar for tilsette i næringslivet. Dette vil føre til mindre bruk av personbilar, mindre kødanning, mindre utslepp av ureining, betre parkeringstilbod i sentrum. Samkøyring Kommunane, næringslivet og lag/foreiningar driv stor møteverksemd, og må bli flinkare til å tenke samkøyring. Dette gjeld og køyring til og frå jobb. Det bør vurderast om det kan utviklast ein praktisk informasjonsløysing gjennom felles datasamarbeid mellom kommunane, som legg til rette for samkøyring. "Økokøyring" Norges Automobilforbund (NAF) er oppteken av samfunnsutvikling og transport-behov, og er ein av initiativtakarane til www.klimaveien.no, ein kampanje der målsettinga er å redusere CO2 - utsleppa frå vegtrafikken med 1 mill. tonn eller 10 % innan utgangen av 2009. Eit av tiltaka er meir miljøvenleg køyring ”økokøyring” – ein meir effektiv køyrestil som det er hevda kan redusere CO² -utslepp med 10-20 %. Parkeringsforhold for køyretøy i sentrum må vurderast i forhold til langtids- og korttidsparkering. Dette gjeld plassring av parkeringsareal, parkerings-vedtekter, parkeringsavgift m.m. Auka sykkelbruk - gang- og sykkelvegar Vurdere innføring av bysykkel. Ca 75 % av innbyggarane i Førde bur i og ved sentrum, dvs innan ein avstand på inn til 5 km. Oppfordre til å sykle til og frå arbeid. Sykkelkampanje ein dag i veka, bilfri dag/veke. Samanhengande gang- og sykkelvegnett er viktig for å gjere gange og sykkel til reelle alternativ til bil på korte strekningar. Gang- og sykkelvegar har stor betyding for trafikktryggleik Skifte frå bil til sykkel og gange har stor positiv helse- og miljøeffekt. Regjeringa har som mål at



kommunar med meir enn 5 000 innbyggarar skal ha vedtatt plan for houdvegnett for sykkeltrafikk. Det er også eit mål å få bygd ut gang- og sykkelvegar i ein radius på to km ved alle skuler (St.meld. nr 26 (2006- 2007) Regjeringens miljøpolitikk og rikets miljøtilstand). Prioritere utbygging mellom heim og skule/arbeid/fritids-aktivitetar. Sikre sykkelparkering Krav til funksjonell sykkelparkering ved skular, offentleg bygg, handels- og servicenæringar. Nytte ny pbl § 12-7 nr 7. Dagpendlarar Mange arbeidstakarar har lang arbeidsveg. Fleire har høve til å arbeide frå heime t.d. ein dag i veka. For enkelte fungerer dette godt, medan andre arbeider best/ trivst best med andre rundt seg. Kommunen kan opne for fleksible løysingar som t.d. heimekontor for dei som har lang reiseveg til arbeid. Transportbransjen Svært få bedrifter og butikkar har store lager, men logestikken for transport bør vere meir effektiv og miljøvenleg. Oppfordre til samarbeid mellom ulike næringar/verksemder. Miljøomsyn i areal- og transportplanlegging Plassering av offentlege bygg (skular, barnehagar), bustader, m.m. er viktig i høve til transportbehov og klimagassutslepp. Meir konsentrert utbyggings-mønster vil legge til rette for meir kollektivtransport, og fleire kan gå/sykle. Areal- og transportplanlegging må derfor vektleggast når det gjeld nybygg. Elektriske køyretøy Auka bruk av elektriske kjøretøy vil klart redusere utslepp av CO2 , og kommunen skal ha som mål å ta i bruk el-bilar eller hybrid bilar i kommunal teneste. Overgang til ”plug-in”-hybridbilar som går på enten batteri (som blir lada med fornybar straum, og kan køyre 18-19 mil pr. lading), eller bensin/diesel, vil komme på marknaden i 2010. Klimagevinst i form av mindre utslepp av CO2 frå bilparken krev satsing på ladestasjonar i regi av kommunane i samarbeid med energiselskapa. Trafikkplan I revidering av Trafikkplan skal det takast omsyn til bruk av hybrid- og el-bilar med trong for areal til ladestasjonar m.m. jf pkt 7.4.1 køyretøy – transport. 7.4.3 Avfall Delmål Førde kommune skal arbeide for å redusere avfallsmengda og auke grad av gjenvinning. Strategi Auke fokus på emballasjebruk, kvalitetsvare og levetid til produkta. Grøn profil i innkjøpsavtalar. Samarbeide med SUM om å auke sorteringsgrad og gjenvinning. Sette fokus på forsøpling og ureining i sentrum. Tiltak Emballasje Bruken av emballasje har auka kraftig dei seinare åra. T.d. er talet på plastposar som blir kasta årleg (nasjonalt) stipulert til 1 milliard. I enkelte land er plastposar forbode (t.d. Kina), medan andre land vurderer forbod/andre tiltak. Kommunen skal arbeide for å redusere avfallsmengde gjennom innkjøp, forbruk, og gjennom samarbeid med bransjar. I tillegg skal kommunen arbeide for overgang til meir miljøvenleg emballasje.



Kvalitetsvarer/gjenbruk Fokus på kvalitetsvarer som varer lengre og reduserer bruk av emballasje er sentralt i høve til samla avfallsmengde. Tilrettelegging for auka gjenbruk ved gjenbruksstasjon. Gjenvinning og kjeldesortering Av kjeldesorterte fraksjonar køyrer SUM henteruter for papir/papp frå hushaldningane. Etablering av ny henterute for plast frå hushaldningane er eksempel på tiltak for å auka kjeldesortering. Om dette tiltaket har positiv miljø-effekt er ikkje sikkert. SUM driv ei avfallsinnsamling og behandling ut frå vurderingar og berekningar selskapet meiner er optimalt i forhold til vår busettingsstruktur og behandlingsmåte for restavfallet (forbrenning med energi-gjenvinning). For kvar ordning er det ei ressursmessig utgiftsside som må vegast opp mot innspara ressursar. Førde kommune oppmodar SUM å legge fram miljørekneskap som viser kva avfallsordning som er mest miljøvenleg. Henting av ”småfraksjonar” hos hushaldningane vil vere svært ressurskrevjande. Svært mange fraksjonar kan kjeldesorterast og leverast på miljøstasjonar. Lett tilgjengeleg miljøstasjonar kan gje auka sorteringsgrad av avfallet. Informasjons- og motiverings-tiltak her er viktig, samt vurdering/tilpassing av opningstider på miljøstasjonane. Biogass frå avfallsdeponi Vurdere om det i framtida er mogleg/aktuelt å nytte biogass frå avfallsdeponi. Gass- eller el-drivne renovasjonskjøretøy Det bør vurderast om det er mogleg å bruke gass- eller elektrisk drivne renovasjonskjøretøy. Dette vil redusere forbruket av diesel og dermed utslepp av klimagassar. Forsøpling og ureining Opprette Ad hoc utval som skal kartlegge tilhøva kring avfallhandtering og forsøpling, samt kome med forslag til miljøretta tiltak i Førde kommune med fokus på sentrumsområda. 7.4.4 Landbruk Delmål Førde kommune skal medverke til eit aktivt landbruk som fokuserer på klimavenleg og berekraftig produksjon. Strategiar Auka fokus på eit aktivt skogbruk. Auke kunnskap om klimagassutslepp frå ulike driftsmetodar i jordbruket. Auka tilgang og bruk av lokale landbruksprodukt. Tiltak Aktivt skogbruk I Førde kommune har det over tid vore opphoping av hogstmoden skog. Mykje av skogarealet er såleis i hogstklasse 5. Trevirke inneheld karbon som tilsvarar 700 kg CO2 pr. m3. Når skogen sluttar å vekse, stopper nettobindinga. I nedbrytingsfasa vert det frigjort CO2 fram til ny skog vert etablert på arealet. Det vert bunde mest CO2 når skogen er i god vekst. Gjennom stimulering må ein oppretthalde og auke eit aktivt skogbruk, som er ein av beste måten å binde CO2. Trevirke kan erstatte produkt med høgare klimagassutslepp. Når ved erstattar elektrisitet frå kolbasert el-produksjon i utlandet, gjennom redusert el-import eller auka el-eksport, reduserast utsleppa med over 1 tonn CO2-ekvivalenter pr. m

3 med ved.



Klimagassutslepp frå jordbruket Utslepp av lystgass kan vere knytt til bruk av nitrogenhaldig gjødsel, og er påverka av gjødselmengde, jordbearbeiding, dyrkingsmåtar, m.m. Redusert bruk av nitrogen i plantedyrking og rett bruk av gjødsel vil gje mindre utslepp av lystgass. Obligatoriske gjødselplanar og miljøplanar i jordbruket er innført for å bidra til best mogleg praksis for gjødsling og jordbearbeiding. Arbeidet med å redusere lystgasstap frå jordbruksareal må følgjast opp gjennom utviklingsprogram over jordbruksavtala, og gjennom regionale miljøprogram med m.a. pilotprosjekt for utprøving av nye spreieteknikkar for gjødsel. Mykje av metangassutsleppa kjem frå husdyra sin fordøyelsesprosesses. Endring av fôrtype kan redusere utsleppa noko, men det er vanskeleg å sjå praktiske tiltak her. Eit tiltak kan vere å auke effektiviteten i produksjon av sau og storfe, der kvart dyr produserer større mengde. Det er gjort forsøk med å samle metangass frå husdyrrom og gjødselkjellarar gjennom filtrering eller forbrenning av ventilasjonsluft. Utslepp av metangass kjem også frå lagring av gjødsel. Det bør kartleggast og vurderast metodar for avbrenning av metangassen. I dag er det eit par prosjekt som vurderer dette, jf pt 7.3. Store og moderne driftsbygningar lagrar som regel gjødsel ute i gjødselkummar. I framtida burde dette, saman med våtorganisk avfall, kunne nyttast til biogass. Transportbehovet i jordbruket Transport er ein vesentleg innsatsfaktor i jordbruket i dag, og klar kjelde til utslepp av CO2. Jordbruket er tilpassa samfunnsutviklinga elles, og ein ser det som lite realistisk å klare å redusere transportbehovet i betydeleg grad. Lokal matproduksjon Kortreist mat vil gje mindre utslepp av klimagass frå transport, samtidig som det vil stimulere til auka lokal matproduksjon. Økologisk matproduksjon er ein viktig del av eit klimavenleg og berekraftig landbruk.

7.5 Tilpassing til klimaendringar Delmål Førde kommune skal ta omsyn til klimaendingar i planverket. Strategiar Førebu seg på klimaendringar ved å nytte plan og bygningslova i arealplanlegging og byggesaker. Fokusere på sikringsarbeid i byggeområda. Tiltak Etablering ved kysten/fjorden Nye bygg skal plasserast med sikker margin mot venta havnivåstigning og ev. flaum Vurdere som overordna føring i arealplan. Sikringstiltak i nye og etablerte byggeområde Fokus på auka fare for ras/skred/flaum i nye og etablerte byggeområde med ev. sikringstiltak. Vurdere om det er trong for ny kartlegging i etablerte byggeområde, og følgje opp desse med sikringstiltak. Beredskapsplanar bør m.a. vurdere sårbarheit i høve kloakksystem, ureining av drikkevatn, ulukker i høve flaum, ras, storm og liknande. Ny plan og bygningslov set krav til ROS-analyser i arealplanar. Her må det også takast omsyn til forventa heving av havnivået.



Vedlikehald av kommunale bygg og anlegg Klimaendringane kjem gradvis, og vil ha ulik verknad på bygg og anlegg. For å unngå auka etterslep i kommunalt vedlikehald bør den økonomiske råma aukast. Økonomiske gevinstar innan sparetiltak i bygningar skal nyttast til auka vedlikehald. Avløps- og dreneringsnett skal planleggast og gjennomførast med god kapasitet for auka nedbørsmengde. Dette gjeld kommunale og private leidningsnett. Tilsyn med vassdrag Systematisk oversikt over aktuelle bekkar og vassdrag ved byggeområde. Vurdere behov for utarbeiding av flaumkart. Landbruksvegar Hydrologiske vurderingar må vere med i planlegging av landbruksvegar slik at risiko for øydelegging ved auka nedbør vert redusert. Informasjon om klimaendringar Kommunen skal bidra til å formidle kunnskap til innbyggjarane om korleis ein skal møte utfordringar som følgje av klimaendringar. Stimulere til samarbeid med nabokommunar og fylket.

Tangen ved kommunehuset i januar 2005, foto Torill Segtnan



8. Handlingsplan Førde kommune 2010-2015 - energi, miljø og klima

8.1 Kommunal planlegging: Delmål: Førde kommune skal ta omsyn til klima og energi i framtidige planar, og fremje tiltak som reduserer bruk av energi og utslepp av klimagass. Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad

Planstrategi, overordna planar, arealplan, planprogram

Innarbeide klima og energipolitikk i kommunen sine overordna planar. Plassering av offentlege bygg, fortetting, meir konsentrert utbyggingsmønster, betre kollektivtransport m.m. Trafikkplan.

Bystyret (arealforvaltning)

2010, kontinuerleg

1

Kommunal forskrift/ retningslinje om fjernvarme, bioenergi i kommunen

Ved etablering av fjernvarmeanlegg skal retningslinjer/forskrift for fjernvarme utarbeidast. Utgreiing om t.d. vassboren varme i nybygg over 300 m2, utbygging av nye område.


2010 3

Rekkjefølgjekrav i arealplanar

Nytte rekkjefølgjekrav i arealplanar for å sikre miljø og klimavenlege energiløysingar i eit område. Krav om energiforsyning, jf ny pbl § 12-7 pt 10. Lågenergibygg.


Kontinuerleg

Utbyggingsavtalar Aktivt utnytte utbyggingsavtalar for m.a. etablering og tilrettelegging av energiløysingar.

Bystyret Kontinuerleg

Miljøomsyn i areal- og trspl Konsentrert utbygging, fortetting. Bystyret Kontinuerleg Jordvern Strategi for jordvern, kjerneområde for landbruk i arealplan. Bystyret 2012 Energiutgreiing Energiutgreiing i større bygg og nye byggeområde, standard vedlegg til

plan som følgjer forslag til reguleringsplan. Bystyret (arealforvaltning)

Kontinuerleg 2

Kommunal ENØK-plan Vedta ENØK-plan og sette dette i verk i kommunale bygg. Bystyret Rådmann

2010 2

Energi og klima i byggesakshandsaming

Ved tilsyn i byggesak skal prosjekteringsdokument innehalde tema som energi og klima.

Teknisk forvaltning

Kontinuerleg

Gang- og sykkelvegar Arealplanar skal sikre at innbyggjarane har gode tilbod for å gå og sykle, setje av nok areal til dette.

Bystyret Kontinuerleg 1

Reguleringsplan Reguleringsplanar skal innehalde bestemmelsar om stell, lagring og utforming av utomhusareal


Kontinuerleg 2



8.2 Energi Delmål: Førde kommune skal syte for ein effektiv energibruk kombinert med auka bruk av alternative energikjelder. Innan år 2020 skal energibruket reduserast med 10 % i forhold til 1991 forbruket. Delen av biobrensel skal aukast. Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad

Førde kommune Energieffektiviseringstiltak i kommunale bygg

Energieffektiviserting gjennom betre varmeutnytting Prosjektansv. FDV

Kontinuerleg 2

Energistyringssystem Installering av energistyringssystem i kommunale bygg, felles styringssystem/anlegg, termostatar, sensorar,

FDV Kontinuerleg 2

Miljøvenleg energikjelde i kommunale bygg

Plan for utfasing av oljekjelar eller andre energikjelder til meir miljøvenleg energikjelde i kommunale bygg.

Rådmann Bystyret

2012 2

Lågenergibygg Alle nye kommunale bygg skal ha energiløysingar for lågast mogleg bruk av energi.

Rådmann Bystyret

Kontinuerleg

Energimerking av bygg Nytte eit tilfredsstillande system for energimerking av bygg TF Kontinuerleg Miljøvenleg materiale og gjenbruk i bygg

Fokus på miljøvenleg materialbruk i nybygg og ved renovering av eldre bygg. Gjenbruk av eksisterande materiale

FDV/FT Kontinuerleg

Informasjon og motivasjon Informere om energisparing og fornybar energi til born/unge, tilsette og brukarar.

Rådmann Alle

Kontinuerleg

Årleg konkurranse om energibruk

Årleg konkurranse om bygg med største reduksjon i energibruk/el-bruk Motivere til gjennomføring av sparetiltak, endra energibruk

Rådmann Årleg

Samfunnet Førde

Lokal fornybar energiproduksjon Overordna heilskapleg policy for utbygging av vasskraft, biobrensel, vindkraft m.v.


Fjernvarme i Førde sentrum Medverke til etablering av fjernvarmeanlegg i sentrum, og krav om tilknyting for nye bygg,

Rådmann Bystyret

Kontinuerleg 3

Oppgradering av produksjons -og distribusjonsanlegg

Medverke til igangsetting av oppgradering av linjenett, eldre vasskraftverk m.v.

Vassboren varme i nye bygg I medhald av ny pbl skal ein i kommuneplan og reguleringsplanar vurdere krav om vassboren varme i nye bygg, jf § 12-7 punkt 8


Energieffektiviseringstiltak i hushaldningar, næringsbygg

Informasjon til private og næringsdrivande om ulike tiltak som vil gje betre energieffektivisering.

Førde kommune Sunnfjord energi

Kontinuerleg

Klimavenleg bustadbygging Motivere til klimavenleg bustadbygging ved informasjon Førde kommune Byggebransjen

Kontinuerleg

Kommunal ENØK-fond Bystyret Kontinuerleg



8.3 Reduksjon av klimagassutslepp

8.3.1 Kommunal verksemd: Delmål: Førde kommune skal fremje ei berekraftig utvikling av organisasjonen med fokus på energibruk og klimagassutslepp Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad

Energi- og klimakrav ved kommunale innkjøp og eigedomsforvaltning

Innarbeide energi og klimakrav i innkjøpsavtaler der miljøeffektive bedrifter skal ha prioritet. Kvalitetsvarer som varer lengre og kan gjenvinnast.

Fagutvikling, fellessekretariat

Kontinuerleg

Miljøsertifisere kommunen Legge til rette for miljøsertifisering, Miljøfyrtårn, i alle einingane i kommunen Rådmann Bystyret

2010-2015 2

Papir Reduksjon av papirbruk, elektronisk dokument, arkiv Alle Kontinuerleg Lys Omlegging til LED belysning FDV Kontinuerleg Reinhald Miljøvenleg reinhaldsmidlar, bruk av innesko FDV, einingar Kontinuerleg Køyretøy - transport Kommunal bilpark skal vere miljø-/klimavenleg, redusere transportlengde Rådmann Kontinuerleg Gang- og sykkelvegar Drifting av gang- og sykkelvegar slik at desse kan nyttast best mogleg året

rundt. TD Kontinuerleg 1

Videomøter Samarbeide med andre om videokonferansar Alle Kontinuerleg Informasjon og haldningsskapande arbeid

Kunnskap/læring i skular, barnehagar, prosjekt/tema. Informere tilsette om energi, -klima og miljøspørsmål i HMT arbeid. Informasjon til innbyggarane.

Rådmann Einingar

Kontinuerleg

Kommunalt næringsfond Klimavurderingar skal innarbeidast i retningslinjer for næringsfondet. Bystyret 2010 Samarbeid med vennskapsbyar

Samarbeide med tre vennskapsbyar i andre land om energi, klima og miljøspørsmål, kunnskapsformidling

Rådmann Kontinuerleg

Grøne lunge i sentrum Etablere allèar med tre og plante blomar i sentrum Rådmann

8.3.2 Transport: Delmål: Førde kommune skal arbeide for å redusere klimagassutslepp frå trafikken, og aktivt arbeide for løysingar som fremjar kollektivtrafikk og klimavenlege transport. Utslepp av klimagassar frå vegtrafikk skal reduserast med 20 % innan 2020 i forhold til 2007. Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad

Styrke kollektivtilbodet Vurdere tiltak som gjer at kollektivtrafikken vert nytta i større grad enn i dag. Bystyret Gratis buss i rushtida i sentrum

Vurdere effekt og gjennomføring av gratis buss i rushtida i sentrum.

Skuleskyss Samarbeide med ruteselskap og fylkeskommunen om skuleskyss.



Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad

Pendlarruter og pendlarparkering

Vere aktiv pådrivar i eit regionalt samarbeid mellom ruteselskap, fylkeskommune og nabokommunar.

Bystyret

Samkøyring Oppfordre til samordna persontrafikk, kompiskøyring Rådmann Økokøyring Læring av køyremønster. Parkeringsforhold for køyretøy i sentrum

Vurdere ulike løysingar for parkering i sentrum, parkeringsvedtekter , parkeringsavgift.

Bystyret 2010

Auka sykkelbruk, sykkelnettverk i sentrum

Oppfordre til sykling til skule, jobb og fritidsaktivitetar. Sykkelskur ved off-/næringsbygg.

Rådmann Kontinuerleg 1

Sikre sykkelparkering Godt tilrettelagde og funksjonelle parkeringsplassar for syklar. Bystyret Kontinuerleg 1 Dagpendlarar Legge til rette for dagpendlarar med t.d .heimekontor ein dag i veka. Rådmann Kontinuerleg Transportbransjen Oppfordre til samarbeid om transport av varer. Miljøomsyn i areal- og transportplanlegging

Vurdere plassering av offentlege bygg, bustader, servicebygg i høve transport og arealutnytting.


Elektrisk køyretøy Innkjøp av el-bilar / hybrid bilar i kommunal teneste. Etablere ladestasjonar i sentrum, bustadområder.


Trafikkplan Vurdere miljøvenleg køyretøy i revidering av trafikkplan. Rådmann Bystyret

2010 1

8.3.3 Avfall Delmål: Førde kommune skal arbeide for å redusere avfallsmengda og auke grad av gjenvinning. Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad

Emballasje Redusere bruk av emballasje, og erstatte med miljøvenleg emballasje. Alle Kontinuerleg Kvalitetsvare/gjenbruk Nytte varer som kan brukast lengre, høgre kvalitet, bruke varer om att. Alle Kontinuerleg Gjenvinning og kjeldesortering Vurdere miljøgevinst ved å sortere meir avfall og gjenvinne dette.

Miljørekneskap for dei ulike avfallhandteringane. Alle Kontinuerleg

Biogass frå avfallsdeponi Vurdere om biogass frå avfallsdeponi er aktuelt i framtida. SUM/ kommunen

Gass- og el-drivne renovasjonskøyretøy

Oppfordre til omlegging til miljøvenleg renovasjonskøyretøy. SUM

Forsøpling og ureining Opprette ad hoc utval for kartlegging og framlegg til tiltak Alle



8.3.4. Landbruk Delmål: Førde kommune skal medverke til eit aktivt landbruk som fokuserer på klimavenleg og berekraftig produksjon. Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad

Aktivt skogbruk Motivere til eit aktivt skogbruk med auka del av produksjonsskog som bind CO², auke trevirke som bygningsmateriale

Arealforvaltning Bystyret

Kontinuerleg

Klimagassutslepp frå jordbruket

Vurdere gjødselhandtering/- lagring og jordbearbeiding, avbrenning m v Arealforvaltning Kontinuerleg

Redusere bruk av fossilt brensel

Motivere til redusert transport i landbruket, vurdere driftsmetodar. Arealforvaltning Kontinuerleg

Lokal matproduksjon Stimulere til kort reist mat, økologisk matproduksjon

8.4 Tilpassing til klimaendringar Delmål: Førde kommune skal ta omsyn til klimaendingar i planverket Tiltak Beskriving Ansvar Tid Prioritet Kostnad Etablering ved kysten/fjorden

Nye bygg skal plasserast med sikker margin mot venta havnivåstigning og ev flaum .

Bystyret Rådmann

Kontinuerleg

Sikringstiltak i nye og etablerte byggeområde

Gjennomføre ras/skred/flaum undersøking med ev.oppfølging. Rådmann

Beredskapsplanar med klimavurdering

Berdskapsplanane bør m.a. vurdere sårbarheit i høve kloakksystem, drikkevassforureining, ulukker i forhold til flaum, storm og liknande.

Rådmann

Vedlikehald av kommunale bygg og anlegg

Klimaendringane kjem gradvis. For å unngå auka etterslep i kommunalt vedlikehald vert ramma auka gradvis, t.d. 0,5% årleg.

Rådmann Bystyret

Kontinuerleg

Avløps- og dreneringsnett Planlegge auka kapasitet i flaumgrøfter. Ha god nok dimensjonering av røyr for avløp- og overvatn.

TF/TD Kontinuerleg

Tilsyn av vassdrag Vurdere behov for utarbeiding av flaumkart. TD Kontinuerleg Landbruksvegar Minke risikoen for øydelegging ved auka nedbør Krav om hydrologiske

vurderingar ved godkjenning av landbruksvegar. Arealforvaltning Kontinuerleg

Informasjon om klimaendringar

Kommunen skal vere kjend med, og formidle informasjon om tilpassingar til klimaendringar.




Vedlegg nr 1

Utslipp av klimagasser i Førde 1973 - 2007 Kjelde: Miljøstatus, SSB

1000 Tonn CO 2-ekv 1991 1995 2000 2005 2006 2007

Utslipp i alt 45,220 46,726 50,302 54,137 55,509 56,727

Veitrafikk 15,351 17,331 21,114 21,664 22,458 23,165

Luftfart 0,563 0,730 0,650 0,438 0,479 0,510

Skip og båter, avgasser

0,254 0,269 0,304 0,334 0,319 0,354

Annen mobil forbrenning

2,553 3,032 2,384 5,463 5,297 6,893

Mobil forbrenning i alt

18,721 21,362 24,452 27,899 28,553 30,922

Industri og bergverk 2,729 3,893 2,184 0,906 0,874 0,784

Andre næringer 3,165 3,324 2,909 3,332 3,653 3,810

Husholdninger 3,264 1,337 1,439 1,299 2,553 1,643

Forbrenning av avfall og deponigass

0,626

Stasjonær forbrenning i alt

9,784 8,554 6,532 5,537 7,080 6,237

Industri og bergverk 0,062 0,074 0,117 0,152 0,172 0,138

Landbruk 13,623 13,697 13,186 12,503 12,070 11,846

Luftutslipp fra avfallsdeponier

2,141 2,217 5,204 7,201 6,810 6,717

Annet 0,889 0,822 0,810 0,843 0,826 0,869

Prosessutslipp i alt

16,715 16,810 19,317 20,699 19,878 19,570



Energiforbruk kWh - barnehagar

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

2006 2007 2008 2009

År

Slåt t ebakkane

Halbrend

Vie

Haugum

Husmorhuset

276

277

Vieåsen

Tusenf ryd

280

Energiforbruk kWh - skular

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

700 000

800 000

2006 2007 2008 2009

År

Halbrend

Karst ad

Sunde

Holsen

Frøysland

Angedalen

Slåt t en

Flatene

Energibruk helse - kultur

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

3500000

4000000

4500000

2006 2007 2008 2009

År

Helset unet

Pensjonist heimen

Førdehuset

Energiforbruk pr m2 - skular

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

2006 2007 2008 2009

År

Barneskulen

Halbrend

Karst ad

Sunde

Holsen

Frøysland

Angedalen

Slåt t en

Flat ene

FUSK

Min

Max

Vedlegg nr 2 Energibruk i kommunale bygg



Energibruk pr m2 - barnehagar

0

50

100

150

200

250

300

350

2006 2007 2008 2009

År

Slåt tebakkane

Halbrend

Vie

Haugum

Husmorhuset

276

277

Vieåsen

Tusenf ryd

280

Min

Max

Energiforbruk pr m2 helse - kultur

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2006 2007 2008 2009

År

Helset unet

Pensjonistheimen

Førdehuset

Min

Max

Vedlegg nr 3 Referanse/kjelder Stortingsmelding nr 34 (2006-2007) Norsk klimapolitkk Sogn og fjordane fylkeskommune, Fylkesdelplan for klima og miljø Sogndal kommune, kommunedelplan Strategisk Næringsplan for Indre sunnfjord 2005-2008 Energiutgreiing Førde kommune 2007 av Sunnfjord Energi Klimagassutslepp i Sogn og Fjordane 1991-2005 av Vestlandsforsking Statistisk sentralbyrå (SSB) / Miljøstatus Norges vassdrag og energidirktorat (NVE) Metrologisk institutt Statens vegvesen, vegdirektoratet Norges geologiske undersøkelse (NGU) Bjerknessenteret Enova International Energy Agency (EA) – Det internasjonale energibyrået IPCC 2007 (FNs klimapanel)



Vedlegg nr 4 Flaumsonekart for Førde sentrum (Kjelde: NVE)

Kart for skredfare - Førde kommune (Kjelde: NVE/NGU)



Vedlegg 5 Eksempel på energibruk og utslepp frå ulike kjelder Transport Ref: Klimakur 2020, Urbanet Analyse, rapport 13/2009 Klimakur: Det er beregnet et utslipp for bilturer på 0,11 kg CO2-ekv. per personkm, og for bussturer på 0,04 kg CO2-ekv per passasjerkm.

Gjennomsnittstall for persontransport i Norge i 2004 (2005-tall for buss). Energibruk og utslipp per personkm er et viktig grunnlag for vurdering av klimatiltak i transportsektoren. Klimautslepp frå enkelte matvare (Kjelde: Klimaguiden.no): Mat og drikke pr kg/liter

Gjev CO2 utslepp i kg

Tilsvarer tal km bilkøyring

Grønsak: Potet 02 1,17 Tomat frå gassfyrt drivhus

3,5 20,47

Korn: Havre 0,6 3,51 Melk 1,1 5,85 Kjøtt: Kylling 4,6 26,9 Storfe 25,3 147,95 Svin 6,4 37,43 Egg 5,5 32,16 Laks frå oppdrettsanlegg 2,7 5,79 Makrell 0,22 1,29 Torsk 1,2 7,02 Skalldyr: Ferske reker 3,0 1,29



Vedlegg nr 6 Ord og uttrykk Berekraftig utvikling Uttrykket stammar frå Brundtlandskommisjonen sin rapport ”Vår felles framtid”, og vert definert som ”en utvikling som tilfredsstiller dagens generasjoners behov uten at det går på bekostning av framtidige generasjoners muligheter for å tilfredsstille sine behov”. Bioenergi Energi som vert produsert av biomasse som ved, halm, gjødsel, skogsavfall etc. CO2 ekvivalentar Eininga vert brukt til å samanlikne klimaeffekten av ulike klimagassar. CO2- ekv. for ein aktuell gass vert definert som den akkumulerte påverkinga på drivhuseffekten over eit spesifisert tidsrom frå utslepp av eit kilo CO2. Andre klimagassar har sterkare oppvarmingspotensiale (GWP-verdi), og ved omrekning til CO2-ekvivalentar ser ein då at mindre utslepp kan gi stort utslag i klimarekneskapen. Drivhuseffekt Global oppvarming som resultat av at langbølgja varmestråling frå jordoverflata blir absorbert i atmosfæren. Energi Energi finst i mange former, f.eks. potensiell energi (oppdemma vatn), kinetisk energi/rørsleenergi (vatn i ein aksjonsturbin), varmeenergi (molekylrørsle i eit stoff), strålingsenergi (solstråling, radiobølgje), kjemisk energi (akkumulator, dynamitt), kjerneenergi (i atomkjerne). Energi forsvinn ikkje — gjennom arbeid vert den ført over til ei anna energiform, og energimengda er uendra. Sjølve urkjelda til energien på jorda er sola. I klima- og energiplanen er begrepet energi nytta om elektrisitet, olje, gass, kol, og bioenergi. Enøk Enøk er ei forkorting av energiøkonomisering. Uttrykket er oftast brukt om tiltak som reduserer energibehovet. Karbondioksid (CO2) CO2 er ein gass, og ein viktig del av det naturlege krinsløpet til karbonet. I tidlegare tider var mengde CO2 tilført atmosfæren frå plantar, dyr , land og hav den same som vart teke ut ved fotosyntese og lagring. I dag får atmosfæren tilført større mengder CO2 frå aktivitetar til menneske i form av brenning av fossile brensel og avskoging enn det som vert teke ut. Klima Klima er eit uttrykk for gjennomsnittsværet (temperatur, trykk, nedbør, vind m. v.) på ein stad over ei viss tid. Klimagass (drivhusgass) Gass som verkar inn på det globale klimaet når han kjem ut i atmosfæren, og som aukar drivhuseffekten. Oftast nytta om karbondioksid (CO2), metan (CH4), og lystgass (N2O), og andre menneskeskapte klimagassar som ozon og klorflourkarbonar. Kyotoprotokollen Kyotoprotokollen vart vedteke på det tredje partsmøtet under Klimakonvensjonen i Kyoto i Japan i desember 1997. Protokollen er juridisk bindande og inneheld talfesta, tidsbestemde utsleppsreduksjonar for industrilanda i Klimakonvensjonen sin Annex I. Målet til protokollen er å redusere dei samla utsleppa av dei viktigaste klimagassane til minst 5 prosent under 1990-nivå i ein forpliktande periode som går frå 2008 til 2012. Lågenergibygg Husbanken, SINTEF og Enova viser til at årleg, total nettobehov for energi pr kvadratmeter ikkje skal overstiga 100 kWh. Miljøfyrtårn Ei offentleg norsk miljøsertifiseringsordning som er retta mot verksemder i offentleg og privat sektor. Ordninga er frivillig og passer særleg til små og mellomstore verksemder. For å verte sertifisert må verksemda gjennomgå ein miljøanalyse og oppfylle bransjekrav. Mobil forbrenning Energibruk i mobile kjelder som køyrety, motorsykkel, båtar m.m.

Prosessutslepp Uttrykket omfattar alle utslepp som ikkje er knytt til forbrenning. Det er industriprosessar, fordamping eller biologiske prosessar, utslepp frå dyr o.l. Stasjonær forbrenning Forbrenning i faste installasjonar som t.d. bustad, industri og yrkesbygg.

Kommunedelplan energi, miljø og klima 2010-2015 · kommunesentret. Grendene elles i kommunen er...

Documents

Transcript of Kommunedelplan energi, miljø og klima 2010-2015 · kommunesentret. Grendene elles i kommunen er...