khu vùc th¸I b×nh d ¬ng ®Çy biÕn ®éng TRONG THÕ Kû 21 ... · ninh cña Mü trong khu...

1

khu vùc th¸I b×nh d−¬ng ®Çy biÕn ®éng TRONG THÕ Kû 21: C¹NH TRANH, hîp t¸c hay §èi ®Çu?

Vò Quang ViÖt

Lêi nãi ®Çu Sè liÖu sö dông trong bµi nµy lÊy tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau v× vËy th−êng kh¸c nhau, nhiÒu khi kh«ng nhá. Nguån sè liÖu vÒ GDP cña Liªn HiÖp Quèc Quèc (bao gåm toµn bé çc n−íc trªn thÕ giíi), vÒ xuÊt nhËp khÈu vµ çn çn th−êng xuyªn cña IMF(chØ gåm çc n−íc thµnh viªn) vµ vÒ ®Çu t− n−íc ngoµi cña Liªn HiÖp Quèc (bao gåm toµn bé çc n−íc trªn thÕ giíi), Ng©n hµng ThÕ giíi (chØ gåm çc n−íc ®ang ph¸t triÓn) vµ OCDE (chØ gåm çc n−íc c«ng nghiÖp cao vµ lµ thµnh viªn cña OCDE) ®−îc coi lµ tin cËy h¬n. Çc sè liÖu nµy nhiÒu khi còng rÊt kh¸c víi nhau vµ kh¸c víi sè liÖu do çc quèc gia b¸o ço. Ch¼ng h¹n xuÊt khÈu tõ Trung Quèc sang Mü vµ ®Çu t− cña Mü vµo Trung Quèc rÊt kh¸c nhau khi dùa theo b¸o ço cña tõng n−íc. Còng tõ ®ã mµ sè liÖu cña çc c¬ quan quèc tÕ còng kh¸c nhau, ®ã lµ ch−a kÓ ®Õn kh¸c nhau vÒ ph¹m trï ý niÖm kinh tÕ, ch¼ng h¹n nh− Mü kh«ng theo hoµn toµn ph¹m trï cña Liªn HiÖp quèc do ®ã sè liÖu Mü nép cho LHQ kh¸c víi cña Mü v× ®· ®−îc chuyÓn ®æi ë mét møc nhÊt ®Þnh. Trong bµi nµy, do ph¶i so s¸nh, nªn ph¶i sö dông sè liÖu tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, sè liÖu nãi vÒ cïng mét vÊn ®Ò còng cã kh¸c nhau. T¸c gi¶ cè g¾ng ghi chó ë møc ®é cho phÐp. Tuy vËy kh¸c nhau nµy kh«ng lµm cho ph©n tÝch mÊt ý nghÜa. Vµi ý niÖm kinh tÕ b»ng tiÕng ViÖt ®−îc sö dông trong bµi nµy cÇn nãi qua ®Ó ng−êi ®äc khái bì ngì. ThuÇn (net), nh− ®Çu t− trùc tiÕp thuÇn, lµ ®Çu t− nhËn ®−îc tõ n−íc ngoµi trõ ®i ®Çu t− ra n−íc ngoµi. Luång (flow) vµ khèi (stock), nh− luång ®Çu t− vµo hoÆc ra (inflow hay outflow) lµ nãi vÒ ®Çu t− vµo mét n−íc hay tõ n−íc ®ã x¶y ra trong n¨m; khèi ®Çu t− cña mét n¨m (stock of investment cßn gäi lµ position on investment) lµ tæng gi¸ trÞ ®Çu t− cña tÊt c¶ nh÷ng n¨m tr−íc cho ®Õn cuèi n¨m ®ã.

Cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¹o nªn søc m¹nh so s¸nh trong t−¬ng quan lùc l−îng víi çc n−íc kh¸c. D©n sè râ rµng cã mét søc m¹nh nhÊt ®Þnh, nhÊt lµ trong viÖc ng¨n ngõa hµnh ®éng qu©n sù phiªu l−u cña n−íc kh¸c. D©n sè ®«ng ®¶o ë Trung Quèc lµ mét yÕu tè quan träng ng¨n ngõa Mü tÊn c«ng ra miÒn B¾c trong thêi chiÕn tranh chèng Mü v× sî Trung Quèc tham gia trùc tiÕp chiÕn tranh. Tuy vËy, còng râ rµng lµ Trung Quèc chØ lµ thø “cäp giÊy”, mét lùc l−îng kh«ng ®¸ng kÓ nÕu nh×n chung toµn khu vùc ¸ ch©u v× kinh tÕ trong thêi gian ®ã yÕu kÐm. Ng−îc l¹i Singapore ®· cã tiÕng nãi ®¸ng kÓ trong khu vùc nh−ng chØ cã 3 triÖu d©n. Lý do chÝnh lµ Singapore cã nÒn kinh tÕ m¹nh, chiÕm tíi 11% GDP çc n−íc ASEAN, lín h¬n Phi LuËt T©n, mét n−íc cã gÇn 70 triÖu d©n vµ b»ng h¬n 5 lÇn ViÖt Nam, mét n−íc cã h¬n 75 triÖu d©n. Ngoµi yÕu tè d©n sè vµ kinh tÕ, cßn ph¶i kÓ tíi çc yÕu tè chÝnh trÞ ®ßi hái çc lùc l−îng chÝnh trong khu vùc ph¶i quan t©m tíi. Th¸i Lan ®· ®ãng giái vai trß nµy trong thêi chiÕn tranh chèng Mü vµ thêi liªn minh Mü - Trung Quèc c« lËp ViÖt Nam v× vÊn ®Ò Kampuchia. Trung Quèc kh«ng nh÷ng tho¸t khái vai trß “cäp giÊy” v× lîi dông ®−îc t×nh thÕ Mü muèn gi¶i quyÕt chiÕn tranh ViÖt Nam mét çch hoµ b×nh, vµ sau ®ã chÊp nhËn liªn minh víi Mü chèng Liªn S«, qua ®ã tho¸t khái thÕ c« lËp, t¹o c¬ héi ph¸t triÓn kinh tÕ, hoµ nhËp víi thÕ giíi. Çc n−íc kh¸c nh− NhËt, §µi Loan vµ Nam Hµn còng ®· biÕt sö dông çc nh−îng bé do viÖc Mü cÇn ®ång minh trong chiÕn tranh ViÖt Nam ®Ó ph¸t triÓ kinh tÕ. MÆc dï cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¹o nªn thÕ ®øng cña mét quèc gia, bµi nµy chØ nh»m ph©n tÝch chÝnh çc yÕu tè kinh tÕ trong t−¬ng quan lùc l−îng hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai ë khu vùc Th¸i B×nh D−¬ng. Tuy vËy, ph©n tÝch t−¬ng quan kinh tÕ còng chÝnh lµ c¬ së ®Ó ®i xa h¬n trong viÖc ®¸nh gi¸ t−¬ng quan qu©n sù vµ chÝnh trÞ trong t−¬ng lai, trong thêi gian 25 vµ 50 n¨m tíi ®©y.

2

Khi ®¸nh gi¸ tranh chÊp trong khu vùc biÓn §«ng, ta kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn çc n−íc hoÆc khèi n−íc sau: Trung Quèc, NhËt, Mü, vµ khèi çc n−íc ASEAN. Nã ®ßi hái ta ®¸nh gi¸ t−¬ng quan kinh tÕ hiÖn nay cña çc n−íc nµy dùa trªn nh÷ng quan hÖ chiÕn l−îc vÒ kinh tÕ vµ an ninh cña Mü trong khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng tõ sau thÕ chiÕn thø hai . Nh×n vÒ t−¬ng lai ®ßi hái ta cã dù b¸o kinh tÕ cña çc t¸c nh©n chÝnh trong khu vùc cho ®Õn n¨m 2020 vµ 2050. Cã thÓ tãm t¾t nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ nghiªn cøu nµy nh− sau: Trung Quèc sÏ trë nªn mét c−êng quèc kinh tÕ, cã GDP xÊp xØ NhËt tõ n¨m 2020 trë ®i, vµ ®Õn n¨m 2050 Trung Quèc cã kh¶ n¨ng b»ng Mü. Ph¸t triÓn kinh tÕ Trung Quèc ®ßi hái Trung Quèc cã nguån n¨ng l−îng dåi dµo, c¬ b¶n vÉn cßn ph¶i dùa vµo dÇu ho¶ khi kh¶ n¨ng khoa häc t¹o nguån thay thÕ hiÖn nay ch−a râ nÐt. KÓ tõ n¨m 1993, Trung Quèc tõ mét n−íc cã xuÊt siªu ®· trë thµnh n−íc nhËp siªu1 dÇu ho¶. Trung b×nh hiÖn nay Trung Quèc t¨ng nhu cÇu tiªu dïng dÇu löa kho¶ng 6% mét n¨m trong khi s¶n xuÊt kh«ng t¨ng kÞp. Trong t−¬ng lai khi nhu cÇu xe h¬i ç nh©n ph¸t triÓn m¹nh, Trung Quèc sÏ cÇn dÇu löa h¬n hiÖn nay rÊt nhiÒu, dï hä n©ng ®−îc hiÖu qu¶ xö dông so víi hiÖn nay. §iÒu nµy cã thÓ biÕn ý muèn thèng trÞ khu vùc biÓn §«ng trë thµnh chiÕn l−îc quan träng cña Trung Quèc. Thèng trÞ kh«ng nhÊt thiÕt biÓu hiÖn b»ng nh÷ng cuéc phiªu l−u qu©n sù, v× dï thµnh c«ng hay thÊt b¹i, gi¸ ph¶i tr¶ sÏ rÊt ®¾t. Ngoµi ra, nã cßn cã t¸c ®éng ng−îc l¹i cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ an ninh x· héi khi kinh tÕ khu vùc ngµy cµng lÖ thuéc nhau. Ph©n tÝch s©u vµo kh¶ n¨ng phiªu l−u qu©n sù ®ßi hái ta ®¸nh gi¸ xem lµ nh÷ng nh−îc ®iÓm c¬ b¶n vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña Trung Quèc cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ sù phiªu l−u cña hä kh«ng. H¬n n÷a còng cÇn t×m hiÓu thªm chiÕn l−îc cña Mü, NhËt vµ çc n−íc ASEAN trong viÖc lµm t¨ng çi “gi¸” ph¶i tr¶ cho cuéc phiªu l−u, nÕu cã, cña Trung Quèc. Ng−îc l¹i còng cÇn xem Mü cã lý do vµ lîi Ých thiÕt th©n g× mµ ph¶i tiÕp tôc chÝnh s¸ch “sen ®Çm” ë khu vùc ¸ ch©u, còng nh− cÇn xem lµ dï cã lîi Ých, lîi Ých ®ã cã ®ñ lín h¬n çi gi¸ ph¶i tr¶ kh«ng vµ néi bé chÝnh trÞ Mü cã cho phÐp Mü thùc hiÖn ý muèn cña m×nh kh«ng. Lý do ASEAN ®−îc ®Æc biÖt ®−a vµo ph©n tÝch v× nã lµ mét tæ chøc ®a ph−¬ng ®éc nhÊt ®· tån t¹i trong mét thêi gian dµi ë khu vùc, ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ ®−îc x©y dùng vµ nu«i d−ìng trong chiÕn l−îc chung cña Mü, NhËt tõ sau thÕ chiÕn thø hai. NÕu phiªu l−u qu©n sù kh«ng ph¶i lµ gi¶i ph¸p th× Trung Quèc sÏ ph¶i lµm g× vµ çc t¸c nh©n trong khu vùc sÏ lµm g× ®Ó ng¨n chÆn kh¶ n¨ng phiªu l−u qu©n sù cña Trung Quèc. Bµi nµy sÏ kh«ng gi¶i ®¸p ®−îc nh÷ng c©u hái ®Æt ra nh−ng hy väng sÏ cung cÊp çc d÷ kiÖn vµ dù b¸o kinh tÕ nh»m më réng tÇm suy nghÜ cho viÖc ®¸nh gi¸ nµy.

I. T¦¥NG QUAN KINH TÕ HIÖN NAY Trong thêi kú 1970-1995, kinh tÕ cña 8 n−íc ë §«ng vµ §«ng Nam ¸2, gåm Nam Hµn, Trung Quèc, Hång K«ng, Singapore, §µi Loan, Indonesia, M· Lai vµ Th¸i Lan ®· ph¸t triÓn víi tèc ®é mµ Ng©n hµng ThÕ giíi ®¸nh gi¸ lµ thÇn kú3. VÒ tèc ®é t¨ng GDP, Nam Hµn 8,2%, Trung Quèc 8,4%, Hång K«ng 7,3%, §µi Loan 8,4%, Singapore 8,2%, M· Lai 7,9%, Th¸i Lan 7,6%, Indonesia 6,8%. Trong thêi gian 1990-1995, Trung Quèc, Th¸i Lan, Indonesia, nh÷ng n−íc ®i sau, ë møc t¨ng tèc, çc n−íc kh¸c ®i tr−íc, cã chiÒu h−íng gi¶m tèc, ®Æc biÖt lµ NhËt, chØ cã h¬n 1%, gÇn nh− suy tho¸i (coi b¶ng 1). NÕu so víi tèc ®é ph¸t triÓn cña çc n−íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn lµ 2,7% ë B¾c Mü vµ 2,4% ë T©y ©u, 1% ë çc n−íc x· héi chñ nghÜa cò, 3,4% ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ë Nam Mü, th× qña lµ 8 n−íc §«ng vµ §«ng Nam ¸ ®· ®¹t ®−îc tèc ®é ph¸t triÓn thÇn kú trong mét thêi gian kÐo dµi 25 n¨m.

1 Trung Quèc tiªu thô n¨m 1996 lµ 3,5 triÖu thïng mét ngµy trong khi chØ s¶n xuÊt ®−îc 2,8 triÖu thïng mét ngµy (TÝnh cña vµo nhiÒu sè Monthly Oil Market Report cña International Energy Agency.) 2 §«ng ¸ gåm çc n−íc NhËt, Nam Hµn, §µi Loan, Hång K«ng vµ Trung Quèc. §«ng Nam ¸ gåm çc n−íc ASEAN vµ Kampuchia. 3 World Bank, East Asian Miracle, Economic Growth and Public Policy, Oxford Unviersity Press, 1993.

3

B¶ng 1

Tèc ®é t¨ng GDP b×nh qu©n n¨m cña çc n−íc trªn thÕ giíi, 1970-1995 (%)

1970-80 1980-90 1990-95 1970-95 ThÕ giíi 3,9 2,8 1,6 3,0 Phi ch©u 4,1 2,4 1,4 2,9 Nam Mü 5,7 1,4 2,9 3,4 B¾c Mü 2,9 2,7 2,2 2,7 Trung §«ng 8,8 1,1 3,1 4,7 ¸ ch©u 4,9 4,9 3,7 4,7 T©y ¢u 3,0 2,4 1,4 2,4 §«ng ¢u vµ Nga 5,6 1,7 -9,0 1,0 óc ch©u 3,0 2,8 3,2 3,0 Mü 2,7 2,7 2,3 2,6 NhËt 4,5 4,0 1,3 3,6 Nam Hµn 7,6 9,1 7,5 8,2 Trung Quèc 6,2 8,9 12,0 8,4 Hång k«ng 9,0 6,5 5,5 7,3 §µi Loan 9,7 7,9 6,6 8,4 ASEAN 6,8 5,2 7,3 6,3

Nguån: TÝnh theo tµi liÖu l−u gi÷ t¹i Liªn HiÖp Quèc Çc n−íc nµy cã mét sè ®iÓm chung, quan träng nhÊt lµ dùa vµo xuÊt khÈu vµ khuyÕn khÝch ®Ó dµnh qua hÖ thèng ng©n hµng nh»m t¨ng ®Çu t− trong nÒn kinh tÕ. ChiÕn l−îc xuÊt khÈu ®Ó ph¸t triÓn vµ sù liªn kÕt thÞ tr−êng XuÊt khÈu trªn thÕ giíi, tÝnh theo gi¸ cè ®Þnh, t¨ng cao h¬n tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong thêi kú 1970-80, xuÊt khÈu trªn thÕ giíi hµng n¨m t¨ng 4%, trong khi GDP thÕ giíi t¨ng 3,9% (xem b¶ng 2). Sang thêi kú 1980-1995, xuÊt khÈu ph¸t triÓn h¬n tr−íc, t¨ng hµng n¨m 5,3%, GDP chØ t¨ng 2,4%. Sù ph¸t triÓn cña khu vùc §«ng Nam ¸ ®· dùa vµo chiÕn l−îc xuÊt khÈu. Tèc ®é t¨ng GDP cao th−êng g¾n liÒn víi tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu cao, dÜ nhiªn còng g¾n liÒn vµo chÝnh s¸ch ®Çu t− lµm hµng xuÊt khÈu. XuÊt khÈu, tù do ho¸ thÞ tr−êng ®· lµ chiÕn l−îc cña Mü sau thÕ chiÕn thø hai nh»m nèi kÕt çc n−íc trong khèi çc n−íc thÞ tr−êng víi nhau ®Ó ®èi phã l¹i çc n−íc x· héi chñ nghÜa. Trong khu«n khæ chung cña chÝnh s¸ch toµn cÇu cña Mü, çc n−íc ¸ ch©u ®· biÕt lîi dông x©m nhËp thÞ tr−êng çc n−íc ph©t triÓn. ThÞ tr−êng quan träng cña çc n−íc nµy lµ Mü (chiÕm tõ 20-30%), T©y ¢u (tõ 12-16%), NhËt tõ (14-18%)– coi Phô lôc 5. Nh− vËy sù sèng cßn cho vÊn ®Ò ph¸t triÓn, kÓ c¶ víi Trung Quèc, lµ mèi liªn hÖ tèt ®Ñp víi Mü, NhËt vµ ¢u ch©u. Mét ®iÓm quan träng n÷a còng cÇn thÊy lµ mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a çc n−íc ¸ ch©u. ThÞ tr−êng ¸ ch©u lµ thÞ tr−êng quan träng nhÊt cho çc n−íc §«ng vµ §«ng Nam ¸. ThÞ tr−êng nµy lµ 39% cho NhËt, 43% cho Nam Hµn, 56% cho Trung Quèc vµ Hång K«ng, 56% cho çc n−íc ASEAN. Nh− vËy bÊt cø mét cuéc chiÕn tranh nµo ®e do¹ toµn vïng sÏ ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ cña khu vùc.

4

B¶ng 2

Tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu theo gi¸ cè ®Þnh ë mét sè n−íc (%)

1970-1980 1980-1995ThÕ giíi 4,0 5,3Trung Quèc 8,7 11,9Nam Hµn 23,5 11,9Singapore 4,2 9,9Hång K«ng 9,7 5,0§µi Loan 15,6 11Indonesia 7,2 5,6M· Lai 4,8 11,3Th¸i Lan 10,3 14,7Phi LuËt T©n 6,0 3,7

Nguån: Liªn HiÖp Quèc, World Economic and Social Survey1996 vµ 1997. Trong khu vùc, çc n−íc ASEAN cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ NhËt, Ýt nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay. Nã lµ thÞ tr−êng quan träng cho çc n−íc ph¸t triÓn, lín h¬n nhiÒu so víi thÞ tr−êng Trung Quèc. Trung Quèc cÇn ®Õn thÞ tr−êng çc n−íc ph¸t triÓn nh−ng b¶n th©n vÉn cßn lµ thÞ tr−êng t−¬ng ®èi nhá ®èi víi çc n−íc nµy. N¨m 1994, NhËt xuÊt 15% hµng sang ASEAN nh−ng chØ xuÊt 5% sang Trung Quèc. Nam Hµn còng xuÊt 12% hµng sang ASEAN nh−ng chØ cã 6% sang Trung Quèc. ChØ cã 2% hµng Mü sang Trung Quèc, nh− vËy dèi víi Mü, thÞ tr−êng ASEAN vÉn cßn lín gÊp 3 lÇn thÞ tr−êng Trung Quèc (coi Phô lôc 5). Çc n−íc ASEAN xuÊt 26% hµng sang cho nhau, nh−ng chØ cã 3% sang Trung Quèc. XuÊt khÈu cho nhau lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng cña khèi ASEAN, cã liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña NhËt. Tõ sau thÕ chiÕn thø hai, ®Ó gi÷ NhËt n»m trong vßng ¶nh h−ëng chiÕn l−îc cña m×nh nh»m ®−¬ng ®Çu víi khèi çc n−íc x· héi chñ nghÜa, Mü ®· dµnh khu vùc çc n−íc ASEAN thµnh chç dùa chÝnh cho NhËt vÒ nguyªn liÖu vµ thÞ tr−êng tiªu thô thµnh phÈm. Ngo¹i trõ Singapore tõ l©u ®· lµ cöa ngâ trung chuyÓn, chÕ biÕn cho khu vùc vµ lµ n−íc dùa chñ yÕu vµo xuÊt khÈu (gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao tõ 1,5 ®Õn 2 lÇn GDP), çc n−íc ASEAN kh¸c coi xuÊt khÈu lµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn trong thêi kú 1970-1995. Trong thêi kú nµy, M· Lai t¨ng tû lÖ xuÊt khÈu trªn GDP tõ 46% lªn 96%; Th¸i Lan tõ 15% lªn 42%, Indonesia tõ 13% lªn 26%, Phi LuËt T©n tõ 19% lªn 36%. Nam Hµn còng tõ bá chiÕn l−îc thay thÕ nhËp khÈu ®−a tû lÖ xuÊt khÈu trªn GDP t¨ng tõ 14% lªn 33%. Trung Quèc tiÕn tõ chç xuÊt khÈu kh«ng ®¸ng kÓ lªn 21% GDP (coi Phô lôc 6). Kh¸c biÖt gi÷a §«ng ¸ vµ ASEAN trong ®Çu t− Ngoµi ®iÓm gièng nhau vÒ chiÕn l−îc ph¸t triÓn xuÊt khÈu, ta thÊy cã sù kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a çc n−íc §«ng ¸ ph¸t triÓn vµ ASEAN vÒ ph¸t triÓn. §«ng ¸ chó träng ph¸t triÓn t− b¶n néi ®Þa víi kü thuËt du nhËp tõ n−íc ngoµi mét çch chñ ®éng. §©y lµ lý do ta thÊy ®Çu t− trùc tiÕp cña n−íc ngoµi vµo thÞ tr−êng NhËt, Nam Hµn vµ §µi Loan kh«ng ®¸ng kÓ. §Çu t− tµi chÝnh vµo çc n−íc nµy qua h×nh thøc mua cæ phiÕu còng bÞ h¹n chÕ tèi ®a, nhÊt lµ tr−íc ®©y. Ng−îc l¹i, ASEAN khuyÕn khÝch ®Çu t− n−íc ngoµi, kü thuËt, thÞ tr−êng vµ vèn liÕng do t− b¶n n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ NhËt ®iÒu ®éng, nh»m tËn dông lao ®éng rÎ ®Ó xuÊt khÈu vµo çc n−íc ph¸t triÓn. Hä còng b·i bá çc chÝnh s¸ch h¹n chÕ dßng ch¶y t− b¶n tµi chÝnh, c¹nh tranh nh»m hy väng trë thµnh çc trung t©m tµi chÝnh khu vùc.

5

Kh¸c víi §«ng ¸ ph¸t triÓn, ASEAN dùa vµo ®Çu t− n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ NhËt vµ Mü. §Õn cuèi n¨m 1995, tæng khèi ®Çu t− (stock of investment) cña n−íc ngoµi lµ 169 tû USD vµ trong n¨m 1995, luång chuyÓn vµo (inflow) lµ 20 tû (coi Phô lôc 3 vµ 4). Trong khèi ®Çu t− n−íc ngoµi, NhËt ®−a vµo ASEAN lµ 42,9 tû USD, b»ng 25% tæng khèi ®Çu t− ra n−íc ngoµi cña hä. Mü lµ 30,5 tû, b»ng 18%. Anh cã khèi ®Çu t− lµ 14,9 tû. Ngoµi Anh, çc n−íc ©u ch©u kh¸c cã ®Çu t− kh«ng ®¸ng kÓ. Nãi chung h¬n 60% khèi ®Çu t− n−íc cña n−íc ngoµi vµo ASEAN lµ tõ çc n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. PhÇn cßn l¹i lµ tõ çc n−íc kh¸c trong khu vùc. Sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a ASEAN vµ çc n−íc T©y ph−¬ng, NhËt vÒ ngo¹i th−¬ng vµ ®Çu t− cßn rÊt quan träng mÆc dï vai trß cña çc n−íc khu vùc ngµy cµng m¹nh h¬n. Tr−íc ®©y, chÝnh s¸ch cña NhËt kh«ng ph¶i lµ ®Çu t−, mµ lµ viÖn trî4 nh»m khuyÕn khÝch ASEAN nhËp hµng NhËt. Tû lÖ nhËp khÈu cña ASEAN tõ NhËt so víi tæng gi¸ trÞ nhËp t¨ng lµ 26% n¨m 1994. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, v× bÞ chØ trÝch nÆng nÒ vÓ chÝnh s¸ch con bu«n, ®Çu t− cña NhËt vµo ASEAN ®· ngµy cµng t¨ng. N¨m 1995, 11% luång ®Çu t− (flows) n−íc ngoµi cña NhËt ®i vµo ASEAN. HiÖn nay, tæng khèi ®Çu t− cña NhËt ®· v−ît Mü, nh− nãi ë trªn. §Çu t− cña NhËt l¹i cã tÝnh xuyªn quèc gia, bé phËn ®−îc s¶n xuÊt ë mét n−íc råi ®−îc ®−a ®Õn l¾p r¸p ë n−íc kh¸c. ChÝnh v× thÕ mµ th−¬ng m¹i gi÷a çc n−íc trong khèi ASEAN trë nªn quan träng. ChÝnh s¸ch cña NhËt sÏ ®−îc ph©n tÝch kü h¬n khi bµn ®Õn NhËt. Víi çc n−íc §«ng ¸, mÆc dï ®i vµo chiÕn l−îc xuÊt khÈu tõ tr−íc, nh−ng kh«ng nh− ASEAN, hä chñ tr−¬ng kÕt hîp chÆt chÏ chÝnh s¸ch ®ã víi chiÕn lùîc thay thÕ hµng nhËp khÈu ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp b¶n xø. ChÝnh v× thÕ ta thÊy, hä kh«ng khuyÕn khÝch ®Çu t− n−íc ngoµi, vµ ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p h¹n chÕ hµng nhËp. TÝnh ®Õn n¨m 1995, tæng gi¸ trÞ khèi ®Çu t− cña n−íc ngoµi (stock of investments) vµo NhËt chØ cã 17,8 tû USD, vµo §µi Loan chØ cã 15,6 tû USD vµ vµo Nam Hµn chØ cã 11 tû. Nh÷ng con sè nµy kh«ng ®¸ng kÓ so víi nÒn kinh tÕ çc n−íc nµy vµ nhá h¬n con sè hä ®Çu t− ra n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ NhËt. NÕu nh×n vµo luång ®Çu t−, n¨m 1995, luång ®Çu t− vµo NhËt gÇn nh− sè kh«ng vµ vµo Nam Hµn vµ §µi Loan mçi n−íc kho¶ng 1,5 tû. Con ®−êng chiÕn l−îc cña çc n−íc §«ng ¸ nµy míi thùc lµ biÓu hiÖn “gi¸ trÞ ¸ ch©u” mµ ng−êi ta th−êng nãi tíi, chø kh«ng ph¶i lµ chiÕn l−îc hiÖn nay cña ASEAN. ChÝnh s¸ch ë §«ng ¸ ®· thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng nh÷ng nÒn kinh tÕ hïng c−êng trªn c¬ së x©y dùng t− b¶n c«ng nghiÖp néi ®Þa dùa vµo mèi liªn hÖ chÆc chÏ, nhiÒu khi kh«ng lµnh m¹nh, gi÷a nhµ n−íc , t− b¶n tµi tµi chÝnh vµ t− b¶n s¶n xuÊt. Nã cÇn c¶i çch trong giai ®o¹n hiÖn nay, nh−ng kh«ng thÓ sæ toÑt ®Ó chÊp nhËn chiÕn l−îc tù do vµ më cöa toµn diÖn, kh«ng cÇn vai trß cña nhµ n−íc, nh− Mü ®ang h« hµo. Khñng ho¶ng ë NhËt hiÖn nay míi chÝnh lµ khñng ho¶ng gi¸ trÞ ch©u ¸. §iÒu ®ã kh«ng nhÊt thiÕt kh«ng tr¸nh ®−îc v× khñng ho¶ng ®· kh«ng x¶y ra ë §µi Loan. Sù kh¸c biÖt gi÷a §µi Loan vµ Nam Hµn hay NhËt lµ ®iÒu cÇn rót kinh nghiÖm. Mét ®»ng x©y dùng çc tËp ®oµn kÕch xï, mét ®»ng −u tiªn s¶n xuÊt cì võa ®Ó t¹o c¹nh tranh. Khñng ho¶ng ë çc n−íc kh¸c thuéc ASEAN cã lý do chÝnh lµ v× ®i vµo con ®−êng më cöa toµn diÖn cho t− b¶n tµi chÝnh mét çch véi v·. Tuy vËy con ®−êng mµ NhËt, §µi Loan vµ Nam Hµn ®· ®i, thóc ®Èy xuÊt khÈu nh−ng h¹n chÕ nhËp khÈu, kh«ng cßn dÔ thùc hiÖn trong giai ®o¹n hiÖn nay v× ¸p lùc tr¶ ®òa cña t− b¶n n−íc ngoµi. Vay n−íc nî n−íc ngoµi Vay nî n−íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn còng n»m trong m« h×nh cña çc n−íc §«ng ¸ vµ ASEAN. TÝn dông ng©n hµng vµ çc tæ chøc tµi chÝnh t− n−íc ngoµi cña n¨m n−íc cã vÊn ®Ò (Nam Hµm, M· Lai, Indonesia, Th¸i Lan vµ Phi LuËt T©n) t¨ng tõ 59% n¨m 1994 lªn 80% n¨m 1997 tæng nguån vèn tõ n−íc ngoµi. (Coi b¶ng 3). Ngoµi ra ta thÊy trong thêi kú nµy vèn n−íc ngoµi b»ng h×nh thøc 4 70% viÖn trî NhËt tËp trung vµo ¸ ch©u, chñ yÕu lµ çc n−íc ASEAN.

6

®Çu t− tµi chÝnh (fortfolio investment5) trë nªn quan träng h¬n c¶ ®Çu t− trùc tiÕp. N¨m 1997, ®Çu t− tµi chÝnh th¸o ch¹y (-11,6 tû), kÐo theo viÖc n−íc ngoµi chÊm døt cho vay thªm, do ®ã nguån tÝn dông vay thuÇn ©m (-7,6 tû) v× tr¶ nî n−íc ngoµi, ®−a ®Õn khñng ho¶ng. Lý do chÝnh lµ thiÕu hôt çn c©n th−êng xuyªn trong th−¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng t¨ng vµ ng−êi cho vay vèn thÊy kh«ng thÓ tiÕp tôc. ë ®©y cho thÊy m« h×nh dùa vµo vèn n−íc ngoµi qu¸ nhiÒu, ®Æc biÖt lµ d−íi h×nh thøc tÝn dông vµ ®Çu t− tµi chÝnh cã nguy c¬ nhanh chãng ®−a ®Õn khñng ho¶ng nÕu n−íc chñ nhµ kh«ng ®Ó ý ®Õn thiÕu hôt trong xuÊt nhËp khÈu vµ çn c©n th−êng xuyªn, cø hy väng vµo t− b¶n n−íc ngoµi tiÕp tôc ®æ vµo ®Ó tµi trî chÝnh s¸ch ph¸t triÓn qu¸ ®é, v−ît qu¸ kh¶ n¨ng tiÕp tôc.

B¶ng 3 T×nh h×nh nguån luång tµi chÝnh n−íc ngoµi vµ sö dông cña

Nam Hµn, M· Lai, Indonesia, Th¸i Lan vµ Phi LuËt T©n, 1994-1997 (tû USD)

1994 1995 1996 1997 Nguån Vèn n−íc ngoµi 47,4 80,9 92,8 15,2 *§Çu t− trùc tiÕp 4,7 4,9 7,0 7,3 *§Çu t− tµi chÝnh 7,6 10,6 12,1 -11,6 *TÝn dông t− 28,2 61,8 74,0 -7,6 *TÝn dông tæ chøc quèc tÕ vµ chÝnh phñ 7,0 3,6 -0,2 27,2 Sö dông *Çn c©n th−êng xuyªn -24,6 -41,3 -54,9 -26,0 *Cho vay trong n−íc -17,5 -25,9 -11,9 -5,7 *T¨ng dù tr÷ -5,4 -13,7 -18,3 -27,1 • Chó thÝch: sè liÖu cña IIF cã kh¸c sè liÖu cña IMF vµ World Bank, ®Æc biÖt lµ

vÒ ®Çu t− trùc tiÕp cña n−íc ngoµi vµ çn c©n th−êng xuyªn v× vËy sè liÖu nµy sö dông chÝnh nh»m cho thÊy thay ®æi trong thêi gian qua.

• Nguån: Intitute of International Finance.

Riªng ®èi víi çc n−íc ASEAN, vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1970, tû lÖ vay vèn n−íc ngoµi so víi GDP cña çc n−íc ASEAN kh«ng kÓ Singapore d−íi 20%, nh−ng hiÖn nay ®· lªn kho¶ng 60%. §Çu t− tµi chÝnh qua cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, v.v. còng t¨ng nhanh, ®Æc biÖt lµ tõ 1991. Sè ®Çu t− tµi chÝnh vµo ASEAN kh«ng kÓ Singapore, ®Çu nh÷ng n¨m 80, kh«ng cã g× ®¸ng kÓ, n¨m 1995 vµ 1996, mçi n¨m thªm kho¶ng 14 tû, gÇn b»ng ®Çu t− trùc tiÕp lµ 20 tû6. Nh−ng sang tíi n¨m 1997, sè ®Çu t− tµi chÝnh trë nªn ©m ®−a tíi khñng ho¶ng toµn diÖn. Nãi tãm l¹i, chiÕn l−îc thu hót vèn n−íc ngoµi nh»m ph¸t triÓn xuÊt khÈu, chØ trªn c¬ së nhËp m¸y mãc, nguyªn liÖu cao cÊp, t¸i chÕ xuÊt khÈu mµ kh«ng t¹o ®−îc c«ng nghÖ néi ®Þa cã nh−îc ®iÓm lµ xuÊt khÈu qóa g¾n chÆt vµo nhËp khÈu. H¬n n÷a nguån vèn ®æ nhanh chãng tõ n−íc ngoµi vµo ®Èy phån vinh lªn cao mét çch gi¶ t¹o, ®Çu t− thiÕu hiÖu qu¶, l¹i nh»m qu¸ nhiÒu vµo thÞ tr−êng ®Þa èc lµm nhanh chãng n©ng gi¸ c¶, tiÒn l−¬ng trong n−íc, t¨ng gi¸ ®ång néi tÖ, lµm nÒn kinh tÕ mÊt tÝnh c¹nh tranh, nhËp khÈu do ®ã t¨ng nhanh h¬n xuÊt khÈu, çn c©n th−êng xuyªn trë nªn ngµy cµng thiÕu hôt lín. Khi vèn kh«ng tiÕp tôc vµo, khñng ho¶ng lµ tÊt yÕu. ThiÕu hiÖu qu¶ trong ®Çu t− ph¶n ¸nh qua sù liªn hÖ gi÷a tû lÖ ®Çu t− vµ tèc ®é ph¸t triÓn. Tû lÖ ®Çu t− so víi GDP rÊt cao, ®Æc biÖt lµ 10 n¨m gÇn ®©y. Tû lÖ ®Çu t− trung b×nh ë çc n−íc c«ng

5 Bao gåm c¶ cæ phiÕu vµ tµi kho¶n ng©n hµng. 6 World Bank, Global Development Finance 1998.

7

nghiÖp ph¸t triÓn kho¶ng 20-24% th× ë çc n−íc §«ng vµ §«ng Nam ¸ ch©u, tû lÖ nµy t¨ng nhanh tõ d−íi 25% lªn trªn 30%, thËm chÝ tõ n¨m 90 lªn ®Õn 40% hay trªn n÷a nh− Singapore, Th¸i Lan, M· Lai vµ Trung Quèc (coi Phô Lôc 6). Sù thÇn kú cña nh÷ng n−íc nµy chÝnh lµ ë tû lÖ ®Çu t− hÕt søc cao nµy. Nh−ng ®Çu t− nµy ngµy cµng trë nªn Ýt hiÖu qu¶ h¬n tr−íc, ph¶n ¸nh râ rµng nhÊt qua sù kiÖn lµ vµo nh÷ng n¨m 90, dï tû lÖ ®Çu t− t¨ng nhanh nh−ng tèc ®é ph¸t triÓn t¨ng chËm l¹i. Kh«ng thÓ tiÕp tôc t¨ng tû lÖ ®Çu t− m·i ®Ó gi÷ tèc ®é t¨ng tr−ëng nh− cò. T¨ng tr−ëng cã chÊt l−îng lµ vÊn ®Ò lín cÇn ®èi phã cña çc n−íc ¸ ch©u ®ang phÊt lªn. Cã lÏ chØ cã §µi Loan vµ Nam Hµn lµ kh«ng r¬i vµo khñng ho¶ng n¨ng suÊt nµy. Trung Quèc Tõ n¨m 1978, khi c¶i çch b¾t ®Çu, Trung Quèc ®i vµo con ®−êng héi nhËp víi thÕ giíi vµ khu vùc vµ ®· thµnh c«ng ®¸ng kÓ. GDP Trung Quèc n¨m 1996 lín h¬n GDP cña ASEAN kho¶ng 15%, b»ng 3% GDP thÕ giíi, 23% kinh tÕ NhËt, 12% kinh tÕ Mü. XuÊt khÈu hµng ho¸ n¨m 1996 lµ 151 tû USD, b»ng 2,9% gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña thÕ giíi, mét con sè ®¸ng kÓ so víi NhËt lµ 7,8% vµ Mü lµ 11,9%. Hµng xuÊt cña Trung Quèc dùa chñ yÕu vµo thÞ tr−êng Mü (18%7), ¢u ch©u (12%), NhËt (18%). Tuy nhiªn do viÖc Trung Quèc xuÊt sang Hång K«ng ®Ó t¸i xuÊt sang Mü, víi 27% gi¸ trÞ hµng xuÊt cña Trung Quèc vµo thÞ tr−êng Hång K«ng, thÞ tr−êng Mü v× vËy trë thµnh cùc kú quan träng cho Trung Quèc. Theo Mü tÝnh to¸n, 34% gi¸ trÞ hµng ho¸ ®−îc xuÊt sang Mü, thay v× 18%. Ng−îc l¹i, thÞ tr−êng Trung Quèc vÉn cßn kh«ng ®¸ng kÓ víi Mü v× chØ chiÕm 2% gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña Mü. KÓ toµn bé Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, chØ cã 7% hµng Mü lµ xuÊt vµo çc n−íc nµy, t−¬ng ®−¬ng víi ASEAN. VÒ ngo¹i th−¬ng, Trung Quèc cÇn Mü thay v× ng−îc l¹i.

B¶ng 4 §Çu t− trùc tiÕp cña n−íc ngoµi vµo trung Quèc, 1995-96

(tû USD hay %)

1995 Tû träng 1996 Tû träng

Tæng luång trong n¨m 37,8 100% 42,1 100% Hång k«ng 20,2 53% 20,9 50% §µi Loan 3,2 8% 3,5 8% Singapore 1,9 5% 2,2 5%

OECD 9,6 25% 11,6 28% NhËt 3,2 8% 3,7 9% Nam Hµn 1,1 3% 1,5 4% Mü8 3,1 8% 3,4 8% T©y ©u 2,2 6% 3,0 7%

Tæng khèi ®Õn cuèi n¨m 91.0 129.0

Nguån: Luång lµ tõ China Statistical Yearbook 1997; Khèi tõ World Investment Report 1996, The United Nations.

VÒ ®Çu t− vµ vay nî n−íc ngoµi, Trung Quèc vÉn ch−a tíi møc lÖ thuéc n−íc ngoµi. Tæng khèi nî n−íc ngoµi cho ®Õn cuèi n¨m 1996 lµ 129 tû USD, vÉn cßn thÊp h¬n çc n−íc ASEAN rÊt nhiÒu, chØ chiÕm 16% GDP so víi tû lÖ 57% cña ASEAN. Tû lÖ nî ng¾n h¹n so víi dµi h¹n còng thÊp

7 Con sè b¸o ço cña Trung Quèc, dÜ nhiªn lµ kh«ng gièng con sè thèng kª cña Mü. 8 Sè liÖu nµy kh¸c víi sè liÖu cña Mü vµ OECD.

8

h¬n. §iÒu nµy cho thÊy Trung Quèc vÉn cã thÓ vay thªm mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng chi tr¶ (xem b¶ng 5). Trung Quèc còng dùa vµo ®Çu t− trùc tiÕp cña n−íc ngoµi. §Õn cuèi n¨m 1996, tæng khèi ®Çu t− cña n−íc ngoµi lµ 129 tû. N¨m 1995, luång ®Çu t− trùc tiÕp ®i vµo lµ con sè kû lôc lªn ®Õn trªn 40 tû USD vµ chiÕm tíi 24,5% tæng gi¸ trÞ ®Çu t− cña c¶ n−íc. Tuy nhiªn, luång vèn ®Çu t− trùc tiÕp cña n−íc ngoµi vµo Trung Quèc phÇn lín lµ tõ Hång K«ng, hµng n¨m lªn tíi trªn 50% tæng ®Çu t− n−íc ngoµi (coi b¶ng 4). Nguån vèn tõ Hång K«ng cã thÓ mét phÇn kh«ng nhá lµ tõ çc doanh nghiÖp Trung Quèc chuyÓn sang ®Ó ®−îc −u ®·i. NÕu kÓ c¶ ®Çu t− cña §µi Loan vµ Singapore. 65-66% luång ®Çu t− trùc tiÕp lµ tõ çc n−íc nãi tiÕng Hoa. §iÒu nµy cã lÏ kh«ng ph¶i v× Trung Quèc muèn b¶o vÖ thÕ ®éc lËp cña m×nh mµ ng−îc l¹i cã thÓ lµ thÞ tr−êng Trung Quèc tuy cã tiÒm n¨ng to lín, nh−ng t− b¶n ph−¬ng t©y vÉn ch−a ®ñ tin t−ëng ®Ó ®æ ®Çu t− vµo. Hai n¨m 95, 96 Trung Quèc thu hót 37,8 vµ 42,1 tû USD ®Çu t− th× trong ®ã tæng luång ®Çu t− cña Mü vµ T©y ©u chØ cã 5-6 tû. NhËt còng chØ cã kho¶ng trªn 3 tû mét n¨m.

B¶ng 5 Mét sè chØ tiªu vÒ luång vèn n−íc ngoµi cña ASEAN vµ Trung Quèc n¨m 1996

(tû USD hay %)

ASEAN trõ Singapore Trung Quèc GDP 615, 4 807,5 §Çu t− trùc tiÕp (thuÇn) 18,5 40,2 ViÖn trî 2,2 0,2 Vay dµi h¹n thuÇn 21,1 10,8 Vay ng¾n h¹n 9,3 3,1 §Çu t− cæ phiÕu thuÇn 10,9 3,5 XuÊt khÈu (kÓ c¶ kiÒu hèi) 288,0 180,7 Tæng khèi nî ng¾n h¹n 94,4 25,4 Tæng khèi nî dµi vµ ng¾n h¹n 348,4 128,8 Tæng khèi nî/GDP 57% 16% Nî ng¾n h¹n trªn dµi h¹n 27% 20%

Nguån: World Bank, Global Development Finance, 1998.

Çn c©n th−êng xuyªn cña Trung Quèc lµnh m¹nh vµ dù tr÷ ngo¹i tÖ cuèi n¨m 1996 lªn tíi gÇn 112 tû. Çn c©n th−êng xuyªn lµnh m¹nh v× Trung Quèc lu«n lu«n s½n sµng ®iÒu chØnh hèi suÊt ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh hµng ho¸ cña hä. N¨m 1994, hä ph¸ gi¸ 30% khi çn c©n thiÕu hôt lín n¨m 1993. Tõ ®ã ®Õn nay, çn c©n lu«n cã lîi cho Trung Quèc. Tr−íc ®ã n¨m 86 vµ cuèi n¨m 89, Trung Quèc còng nhanh chãng ph¸ gi¸ ®ång b¹c nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu, ®Ó c©n b»ng l¹i çn c©n th−êng xuyªn thiÕu hôt. Linh ho¹t trong chÝnh s¸ch râ rµng lµ ®iÒu Trung Quèc lu«n lu«n sö dông trong chÝnh s¸ch kinh tÕ. §iÒu nµy kh¸c h¼n víi ViÖt Nam vµ çc n−íc ASEAN kh¸c, tiÕp tôc tõ chèi ph¸ gi¸ khi çn c©n thiÕu hôt kÐo dµi nhiÒu n¨m vµ ngµy cµng lín. Cã thÓ nãi khñng ho¶ng §«ng vµ §«ng Nam ¸ lÇn nµy ®· t¨ng søc m¹nh cña Trung Quèc so víi kinh tÕ çc n−íc khu vùc. Dù tr÷ ngo¹i tÖ d− thõa cho phÐp Trung Quèc kh¶ n¨ng b¸nh tr−íng ¶nh h−ëng kinh tÕ cña m×nh b»ng çch mua cæ phÇn çc c«ng ty chiÕn l−îc cña çc n−íc trong vïng víi gi¸ rÎ trong giai ®o¹n hiÖn nay, nÕu hä muèn. §iÒu nµy kh«ng dÔ theo dâi v× Trung Quèc cã thÓ mua th«ng qua çc c«ng ty mµ hä kiÓm so¸t ë Hång K«ng vµ Singapore. Nh×n chung, Trung Quèc ®· cã mét chiÕn l−îc kinh tÕ kh¸ râ rµng. ChiÕn l−îc nµy gåm çc ®iÓm chÝnh sau:

9

• T¨ng c−êng xuÊt khÈu vµ tiÕp tôc çc biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu ®Æc biÖt lµ dÞch vô, kh«ng chÊp nhËn tù do hoµn toµn dßng ch¶y t− b¶n dï Trung Quèc rÊt muèn trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i Quèc tÕ (WTO). Hèi suÊt linh ®éng nh−ng cã sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña nhµ n−íc lµ biÖn ph¸p sö dông h÷u hiÖu. BiÖn ph¸p nµy còng ng−îc víi ViÖt Nam, sî thay ®æi, kh«ng nhanh nhÑn víi t×nh h×nh biÕn ®éng míi, gi÷ chÆt hèi suÊt cho ®Õn khi kh«ng cßn tiÕp tôc næi (víi lý do sî ®Èy l¹m ph¸t, g©y cho giíi ®Çu t− n−íc ngoµi mÊt niÒm tin).

• Gi¶i phãng n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n khái sù kiÒm chÕ cña hîp t¸c x·. TÝch cùc cho ph¸t

triÓn khu vùc t− nh©n, t¹o søc c¹nh tranh víi quèc doanh vµ chÊp nhËn viÖc thay thÕ dÇn quèc doanh ®Ó t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, vµ còng ®−îc coi lµ biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó c¶i tæ quèc doanh mµ hËu qu¶ lµ gi¶m biªn chÕ. Doanh nghiÖp h−¬ng trÊn lµ h×nh thøc t− nh©n ho¸ ho¹t ®éng cña çc hîp t¸c x· tr−íc ®©y. C«ng nghiÖp quèc doanh cã møc thua lç cao vµ ngµy cµng nhá l¹i so víi c«ng nghiÖp ngoµi quèc doanh. HiÖn nay c«ng nghiÖp quèc doanh xuèng thÊp chØ cßn tû träng 43% gi¸ trÞ s¶n l−îng c«ng nghiÖp (so víi ViÖt Nam ®ang t¨ng, hiÖn v−ît tû lÖ 70%). ChiÕn l−îc nµy ng−îc h¼n l¹i víi ViÖt Nam lµ dï c«ng nghiÖp quèc doanh thua lç nh−ng ngµy cµng ph×nh ra vµ ®−îc coi lµ chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ.

• NhËn ch©n ®−îc yÕu kÐm cña c«ng nghiÖp quèc doanh cã thÓ t¹o khñng ho¶ng tµi chÝnh

trong t−¬ng lai (quèc doanh mét nöa bÞ lç, mét phÇn t− kh«ng cã lêi9, sö dông ®Õn 75% tÝn dông trong n−íc vµ 30% lµ nî xÊu, khã ®ßi), tuyªn bè c¶i çch quèc doanh thua lç b»ng biÖn ph¸p cæ phÇn ho¸.

• Thùc hiÖn bÇu cö d©n chñ ë n«ng th«n, cho phÐp d©n chóng tù øng cö. Çch lµm nµy thay

®æi so víi tr−íc ®©y (gièng ViÖt Nam) lµ viÖc chän lùa chän øng cö viªn ph¶i thuéc quyÒn cña ®¶ng bé ®Þa ph−¬ng hoÆc nhµ cÇm quyÒn cÊp cao h¬n. T¹o d©n chñ ë ®Þa ph−¬ng nh− thÕ sÏ gi¶m ngßi næ bÊt m·n ë n«ng th«n, n¬i cã ®êi sèng thÊp, tèc ®é ph¸t triÓn chËm. Ýt nhÊt ng−êi d©n cã thÓ thay thÕ ng−êi ®¹i diÖn khi t×nh h×nh kh«ng tèt, thay v× tËp trung bÊt m·n vÒ trung −¬ng.

• Thùc hiÖn quyÒn c«ng d©n sö dông luËt tè tông d©n sù, kÓ c¶ th−a kiÖn c¬ quan nhµ n−íc.

ChÝnh s¸ch nµy ngoµi môc ®Ých ph¸t huy d©n chñ còng lµm gi¶m ngßi næ bÊt m·n trong d©n chóng.

Nãi tãm l¹i Trung Quèc ®· lµm mét chän lùa kh¸ râ rµng. Hä quyÕt t©m víi con ®−êng mét ®¶ng céng s¶n l·nh ®¹o, nh−ng kh«ng dÞ øng víi viÖc x©y dùng t− b¶n chñ nghÜa theo h−íng “x· héi chñ nghÜa xÐt l¹i”, tøc lµ chØ cÇn b¶o ®¶m cho mét x· héi c«ng b»ng h¬n ®Ó x©y dùng mét n−íc Trung Quèc hïng c−êng. Hä s½n sµng dïng mäi biÖn ph¸p trÊn ¸p tù do ng«n luËn hay chÝnh trÞ nÕu thÊy viÖc sö dông cã h¹i cho ®¶ng cÇm quyÒn. VÊn ®Ò ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, quèc doanh chñ ®¹o, nÕu ®−îc nãi tíi, chØ lµ khÈu hiÖu. ChÝnh s¸ch kinh tÕ cña Trung Quèc cho ®Õn nay kh«ng kh¸c l¾m so víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña NhËt vµ Nam Hµn. Khu vùc quèc doanh vµ hÖ thèng ng©n hµng nh»m cung cÊp tÝn dông cho nã nÕu kh«ng ®−îc c¶i çch hîp lý ®ång thêi b¶o ®¶m ®−îc viÖc lµm trong x· héi, ®Æc biÖt tõ n«ng th«n sÏ vÉn tiÕp tôc lµ ngßi næ g©y bÊt æn x· héi vµ chÝnh trÞ. NhËt Tõ sau thÕ chiÕn thø hai, NhËt bÞ t−íc bá quyÒn trang bÞ qu©n sù cã kh¶ n¨ng tÊn c«ng. Ng−îc l¹i Mü ®ãng vai trß b¶o vÖ an ninh cña NhËt. Cïng víi chÝnh s¸ch viÖn trî ph¸t triÓn ¢u ch©u thuéc

9 United Nations, World Economic and Social Survey 1997.

10

khèi Mü, Mü còng t¹o c¬ héi thuËn lîi cho NhËt ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó b¶o ®¶m lµ NhËt thuéc khèi m×nh, nh»m ng¨n chÆn ¶nh h−ëng cña khèi çc n−íc “céng s¶n”. ChÝnh s¸ch Khèi ThÞnh v−îng chung §¹i §«ng ¸ ®−îc thÓ hiÖn mét çch kh¸c sau chiÕn tranh, nh»m b¶o ®¶m thÞ tr−êng cung cÊp nguyªn liÖu vµ tiªu thô hµng ho¸ NhËt. Çc n−íc ASEAN ®−îc NhËt coi lµ träng t©m cung øng dÇu ho¶, thiÕc, cao su, ®−êng, g¹o, v.v. cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña NhËt. ChÝnh s¸ch nµy ®−îc biÓu hiÖn râ nÐt qua h×nh t−îng “m« h×nh ®µn ngçng bay”, trong ®ã NhËt lµ con chim ®Çu ®µn ®èi víi çc n−íc thÞ tr−êng kh¸c trong vïng. M« h×nh nµy ®−îc diÔn t¶ cô thÓ nh− sau qua ph¸t biÓu cña Bé Tµi chÝnh NhËt: “CÇn thÊy r»ng çc n−íc NIC (Nam Hµn, §µi Loan, Singapore, Hång K«ng) nªn lµm nh÷ng g× mµ NhËt ®· tõng lµm vµ çc n−íc ASEAN nªn lµm nh÷ng g× mµ NIC ®· tõng lµm10.” §Ó thùc hiÖn m« h×nh ®µn ngçng bay, giai ®o¹n ®Çu NhËt nh¾m vµo sö dông viÖn trî ®Ó më réng thÞ tr−êng cho hµng NhËt. Trong thêi gian tõ 1955-1965, víi sù khuyÕn khÝch cña Mü, NhËt t×m çch hoµ ®µm víi 10 n−íc trong vïng, thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao, båi th−êng chiÕn tranh víi tæng gi¸ trÞ lµ 1,5 tû USD, g¾n chÆt tiÒn båi th−êng vµo viÖc mua hµng ho¸ NhËt. Båi th−êng chiÕn tranh chØ lµ biÖn ph¸p xoa dÞu nh»m thiÕt lËp l¹i thÞ tr−êng. BiÖn ph¸p nµy do John Foster Dulles bµy kÕ cho NhËt11. N¨m 1967 cïng víi viÖc thµnh lËp khèi ASEAN, NhËt, víi ®ång thuËn cña Mü vµ çc n−íc kh¸c, lµ ng−êi vËn ®éng thiÕt lËp tæ chøc Ng©n hµng ¸ ch©u (Asian Development Bank nh»m ph¸t triÓn khu vùc chèng céng, ®ång thêi g¾n bã chÆt chÏ víi kinh tÕ Mü vµ NhËt. Trong giai ®o¹n nµy NhËt ®· dïng viÖn trî lµm vâ khÝ x©m nhËp thÞ tr−êng ASEAN. Cho ®Õn nay, Ýt nhÊt lµ 60% viÖn trî NhËt cho thÕ giíi dµnh cho ¸ ch©u. Gi¸ trÞ viÖn trî NhËt ®· v−ît Mü tõ n¨m 1991, ®¹t kho¶ng 10 tû USD mçi n¨m. NhËt lu«n g¾n viÖn trî víi viÖc mua hµng NhËt trong giai ®o¹n ®Çu. N¨m 1971, HiÖp −íc Bretton Woods vÒ b¶n vÞ vµng ph¸ s¶n cïng víi viÖc t¨ng gi¸ 4 lÇn gi¸ ®Çu ho¶, NhËt ph¸ gi¸ ®ång b¹c, tËp trung më réng h¬n n÷a thÞ tr−êng xuÊt khÈu. ChÝnh s¸ch nµy g©y m©u thuÉn trong khu vùc ¸ ch©u vµ c¶ víi ph−¬ng T©y v× sè d− th−¬ng m¹i lín. NhËt chuyÓn ®æi chÝnh s¸ch chñ yÕu chiÕm lÜnh thÞ tr−êng sang ®Çu t− trùc tiÕp vµ bá chÝnh s¸ch g¾n viÖn trî víi viÖc nhËp hµng NhËt. Tõ 1973-76, luång ®Çu t− trùc tiÕp ra n−íc ngoµi lµ 1,5 tû, gÊp ®«i so víi 20 n¨m tr−íc céng l¹i. N¨m 1980 NhËt ®Çu t− ra n−íc ngoµi lµ 4,7 tû, n¨m 1985 lµ 12,2 tû, n¨m 1989 ®¹t møc cao nhÊt lµ 67,5 tû. Thêi ®iÓm nµy lµ thêi vµng son nhÊt cña kinh tÕ NhËt, NhËt trë thµnh n−íc cung cÊp vèn lín nhÊt thÕ giíi. N¨m 1989, NhËt cung cÊp cho thÕ giíi tû träng 20% ®Çu t− trùc tiÕp, 25% vèn cæ phiÕu, 55% vèn tr¸i phiÕu (bonds), 50% tÝn dông ng©n hµng. Mü trë thµnh n−íc tiÕp nhËn vèn quan träng nhÊt cña NhËt. Tuy vËy còng cÇn thÊy lµ luång ®Çu t− trùc tiÕp cña NhËt ra n−íc ngoµi t¨ng ®¸ng kÓ vµ gi÷ ë møc rÊt cao cho ®Õn nay, chñ yÕu lµ ®Ó tr¸nh ¸p lùc t¨ng nhËp vµ gi¶m xuÊt tõ çc n−íc ph¸t triÓn. Ta thÊy tuy b¾t ®Çu tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, kinh tÕ NhËt ph¸t triÓn chËm h¼n l¹i, trung b×nh chØ ®¹t 1,2% mét n¨m, nh−ng ®Çu t− ra n−íc ngoµi vÉn rÊt cao mÆc dï cã gi¶m sót. NhËt vÉn lµ n−íc cung cÊp nguån tµi chÝnh quan träng cho khu vùc vµ thÕ giíi. Lý do lµ kinh tÕ tiÕp tôc khñng ho¶ng, gi¸ ®ång Yen cao, gi¸ thµnh s¶n xuÊt cao, lîi nhuËn trong n−íc qu¸ thÊp trong khi ®Ó dµnh vÉn qu¸ cao. Luång ®Çu t− trùc tiÕp cña NhËt vµo ¸ ®«ng quan träng, t¨ng ®¸ng kÓ vÒ gi¸ trÞ tõ n¨m 1985 ®Õn nay, nh−ng chØ chiÕm 23% (n¨m 1995), lóc tr−íc ®©y cßn thÊp h¬n. PhÇn lín ®Çu t− tËp trung vµo Mü (44%) vµ çc n−íc ph−¬ng t©y (24%). §Çu t− cña NhËt vµ tÝn dông tõ ng©n hµng NhËt còng

10 TrÝch b¸o ço cña Uû ban Nghiªn cøu Kinh tÕ ch©u ¸, Bé Tµi chÝnh, xem Network Power, Japan and Asia, Peter J. Katzenstein vµ takashi Shiraishi, Cornell University Press, 1997 11 Nh− trªn, trang 177.

11

chÝnh lµ nguån vèn ph¸t triÓn quan träng cña çc n−íc ASEAN. Luång ®Çu t− cña NhËt vµo ASEAN t−¬ng ®èi æn ®Þnh, mçi n¨m tõ 3-5tû tõ 1989 ®Õn nay (coi b¶ng 6). Tuy vËy, ®Çu t− cña NhËt vµo Trung Quèc b¾t ®Çu trë nªn ®¸ng kÓ tõ n¨m 1993 ®¹t trªn 3 tû vµo n¨m 1995, gÇn b»ng vµo ASEAN. Trung Quèc ®· trë thµnh n−íc ®øng thø hai sau Mü cung cÊp hµng nhËp vµo NhËt. Trung Quèc còng lµ n−íc ®øng thø hai nhËn viÖn trî cña NhËt. Nh− vËy cho thÊy r»ng NhËt ®· t¨ng niÒm tin vµo thÞ tr−êng Trung Quèc. Cuéc g¾n bã kinh tÕ nµy sÏ trë nªn quan träng h¬n trong t−¬ng lai, vµ gÇn nh− lµ n»m trong chiÕn l−îc an ninh vµ còng nh− chiÕ l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt. Ta cÇn ph©n tÝch thªm vÒ ®Æc ®iÓm quan träng nµy. NhiÒu nhµ ph©n tÝch Mü cho r»ng NhËt coi søc m¹nh cña mét n−íc chñ yÕu dùa vµo kinh tÕ, vµ nh− thÕ ®èi thñ cña NhËt lµ Mü vµ T©y ©u chø kh«ng ph¶i Trung Quèc. H¬n thÕ, NhËt cã thÓ coi Trung Quèc vµ ASEAN lµ hµng giËu cña m×nh nh»m ®èi phã víi søc m¹nh kinh tÕ cña çc n−íc ph−¬ng T©y12. NhËt ®Çu t− vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ vµo Trung Quèc ®Ó chiÕm l·nh thÞ tr−êng Trung Quèc vµ kh«ng cho r»ng nh− thÕ sÏ bÞ lÖ thuéc Trung Quèc. Tr¸i l¹i lµ kh¸c. NhËt kh«ng tá ra lo ng¹i g× vÒ chiÕn l−îc x©y dùng søc m¹nh qu©n sù trong khu vùc cña Trung Quèc còng nh− viÖc Trung Quèc ®ßi chñ quyÒn ë ®¶o Senkaku cña NhËt hoÆc khu vùc biÓn §«ng. ThËm chÝ theo kÕ ho¹ch vÒ qu©n sù dµi h¹n th«ng qua n¨m 1996, NhËt sÏ c¾t gi¶m 25% xe t¨ng, 17% lùc l−îng thñy qu©n vµ 14% sè phi c¬ vµ tÇu chiÕn ®Êu13. ChÝnh s¸ch ngo¹i giao cña NhËt sau chiÕn tranh l¹nh d−êng nh− dùa vµo quan ®iÓm cho r»ng chiÕn tranh kh«ng cßn lµ mèi lo, vµ cho r»ng “viÖc cã vâ khÝ h¹t nh©n lµ ®iÒu kiÖn tèi cÇn cho mét c−êng quèc ®· qua råi” (theo B¶n B¸o Ço cho Thñ T−íng Sato Eisaku cña ñy Ban vÒ Vâ KhÝ H¹t Nh©n.) Ph¶n ¸nh râ h¬n quan ®iÓm träng th−¬ng hoµn toµn nµy lµ ý kiÕn míi ®©y cña cùu Thñ T−íng NhËt Morihiro Hosokawa (1992-1993) cho r»ng viÖc ®ãng 37,000 qu©n Mü ë NhËt lµ kh«ng ph¶i lµ “mét ©n huÖ cho NhËt”. HiÖp ®Þnh ®ãng qu©n nµy, tèn cho ng©n s¸ch nh»m ®µi thä sè qu©n nµy cña NhËt lªn tíi 4 tû USD mét n¨m, vµ v× vËy cÇn ®−îc xo¸ bá vµo n¨m 2000 khi hiÖp ®Þnh 1995 hÕt hiÖu lùc14. Trong thêi gian NhËt ®Èy m¹nh mèi liªn hÖ víi khu vùc th× Mü gi¶m dÇn vai trß cña m×nh mét phÇn v× ®ång Mü lªn gi¸ kh«ng c¹nh tranh næi, mét phÇn v× chÝnh s¸ch “trao tr¸ch nhiÖm” l¹i cho NhËt trong viÖc ph¸t triÓn khu vùc. §iÒu nµy cho thÊy NhËt ®· thµnh c«ng trong viÖc g¾n bã chÆt chÏ kinh tÕ ASEAN víi kinh tÕ NhËt.

B¶ng 6 Luång ®Çu t− trùc tiÕp cña NhËt t¹i n−íc ngoµi, 1985-1995

(tû USD)

1985 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995Tæng luång 12,2 67,5 56,9 41,6 34,1 36,0 41,1 44,0ASEAN 0,9 4,7 4,1 3,7 3,9 3,0 5,0 4,6

¸ ch©u kh¸c 1,4 3,5 3,0 2,3 2,5 3,6 4,7 6,0Mü 5,4 32,5 26,1 18,0 13,8 14,7 17,3 19,4

¢u ch©u 1,9 14,8 14,2 8,9 6,9 7,7 6,1 7,2Nguån: OECD, International Direct Investment Statistics Yearbook, 1997.

12 Michael Grªn va Richard J. Samuels, “Recalculating Autonomy: Japan’s Choices in the New World Order,” NBR Analysis, Vol.5, no.4, December 1994; Eric Heginbotham and Richard J. Samuels, “Mercantile Realism and Japanese Foreign Policy”, International Security, Vol. 22, No. 4, 1998. 13 Eric Heginbotham and Richard J. Samuels, “Mercantile Realism and Japanese Foreign Policy”, International Security, Vol. 22, No. 4, 1998. 14 Morihiro Hosokawa, “Are U.S. Troops in Japan Needed”, Foreign Affairs, July/August 1998.

12

Giai ®o¹n hai nh»m ph¸t triÓn ®Çu t− trùc tiÕp vµo ASEAN còng chØ ë møc ®é thay thÕ viÖc xuÊt trùc tiÕp sang ASEAN vµ sö dông ASEAN ®Ó xuÊt gi¸n tiÕp sang Mü vµ çc n−íc kh¸c. NhËt ®Çu t− trùc tiÕp vµo ¸ ch©u Ýt h¬n nhiÒu so víi vµo Mü vµ T©y ©u, nh−ng Nh©t ®· thu ®−îc nhiÒu lîi luËn h¬n. N¨m 1992, NhËt thu ®−îc 487 tû Yen lîi nhuËn tõ ¸ ch©u so víi 6,6 tû tõ T©y ©u vµ lç 209 tû ë B¾c Mü15. ChuyÓn giao c«ng nghÖ cña NhËt kh«ng ®¸ng kÓ. Tõ n¨m 1977, NhËt høa hÑn më réng s¶n xuÊt phô tïng trung gian sang ASEAN, thay v× chØ l¾p r¸p, nh−ng vÉn tiÕp tôc b¸c bá ®Ò nghÞ hoµ nhËp toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ë ASEAN. NhËt ph©n bè s¶n xuÊt phô tïng cña mét thµnh phÈm nhÊt ®Þnh ra nhiÒu n−íc kh¸c nhau ë ASEAN, ®ã lµ lý do lµm ngo¹i th−¬ng gi÷a çc n−íc ASEAN t¨ng lªn ®¸ng kÓ. MÆc dï lµ mét t¸c nh©n lín trong khu vùc, vµ bu«n b¸n víi ¸ ch©u ngµy cµng lín, (n¨m 1989, hµng nhËp tõ ¸ ch©u ®· v−ît hµng nhËp tõ Mü), NhËt vÉn chèng l¹i viÖc hoµ nhËp thÞ tr−êng khu vùc ch©u ¸ víi thÞ tr−êng NhËt , tiÕp tôc chÝnh s¸ch h¹n chÕ nhËp khÈu. Trong cuéc th−¬ng l−îng GATT vßng Uruguay n¨m 1993 vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ, NhËt chØ chÊp nhËn cho hµng n«ng s¶n nhËp vµo chiÕm tõ 4-8% nhu cÇu néi ®Þa vµo n¨m 2000. NhËt chÊp nhËn gi¶m thuÕ nhËp cho 700 mãn hµng c«ng nghiÖp nh−ng tõ chèi c¾t thuÕ nhËp cho hµng n«ng s¶n16. Thñ t−íng NhËt tuyªn bè trong héi nghÞ Apec 1993 t¹i Seattle lµ NhËt “kh«ng mu«n cã mét tæ chøc khu vùc ®−îc thÓ chÕ ho¸ hay biÕn thµnh vïng bu«n b¸n tù do.17” V× chÝnh s¸ch nµy, NhËt ®· kh«ng thÓ cã vai trß l·nh ®¹o g× trong khu vùc ¸ ch©u, mÆc dï NhËt rÊt muèn, ®· chi phÝ lín cho qu¸ tr×nh hoµ gi¶i chÝnh trÞ ë Kampuchia. §iÒu thÓ hiÖn râ nhÊt lµ tÝnh thô ®éng cña NhËt trong viÖc gióp ®ì gi¶i quyÕt khñng ho¶ng ë ¸ ch©u hiÖn nay. Lý do mét phÇn lµ v× chÝnh quyÒn yÕu do lu«n ph¶i ®−¬ng ®Çu víi t×nh h×nh ph©n t¸n trong chÝnh trÞ néi bé, nh−ng phÇn quan träng h¬n lµ NhËt kh«ng xö lý næi chÝnh s¸ch thiÕu nhÊt qu¸n cña Mü. ý ®å cña Mü lµ võa muèn NhËt cã vai trß, ®Æc biÖt lµ chi tiÒn nh−ng l¹i muèn lµ ng−êi quyÕt ®Þnh cuèi cïng. Trong cuéc khñng ho¶ng míi ®©y, NhËt ®Ò nghÞ Qòi TiÒn tÖ ¸ ch©u (Asian Fund) ®Ó t¹o nguån vèn gi¶i quyÕt khñng ho¶ng th× Mü lËp tøc b¸c bá v× sî r»ng hä kh«ng thÓ dïng IMF ¸p lùc çc n−íc ¸ ch©u më cöa tù do cho dßng ch¶y t− b¶n vµ nhËp khÈu dÞch vô, lµ mÆt m¹nh cña Mü. NhËt im lÆng vµ kh«ng cã hµnh ®éng g× cô thÓ dï chÝnh çc n−íc khñng ho¶ng ®ang gÆp khã kh¨n tr¶ nî cho NhËt vµ T©y ©u lµ chÝnh. Nî cña çc n−íc nµy víi NhËt chiÕm 35,4% tæng sè nî vµ víi çc T©y ©u chiÕm 35,7%. Nî Mü chØ chiÕm mét tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ, lµ 8,7% (coi b¶ng 7). NÕu NhËt cøng r¾n kªu gäi T©y ©u cïng tæ chøc ho·n nî th× khñng ho¶ng ®· kh«ng trÇm träng nh− hiÖn nay. Hµnh ®éng ¸p lùc cña Mü vµ IMF ®· lµm cho khñng ho¶ng ¸ ch©u thªm trÇm träng.

B¶ng 7 Nî çc n−íc tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 6 n¨m 1997

T©y ©u NhËt Mü Nî thÕ

giíi Nam Hµn 36,3 23,7 10,0 103,4 Indonesia 22,5 23,2 4,6 58,7 M· Lai 12,7 10,5 2,4 28,8 Th¸i Lan 19,8 37,7 4,0 69,4 Phi LuËt T©n 6,8 2,1 2,8 14,1 Tæng 98,1 97,2 23,8 274,4 % tæng khèi nî 35,7% 35,4% 8,7% 100%

Nguån: Bank International Settlement (BIS)

15 Yong Deng, Japan in Apec, the Problematic Leadership Role, Asian Survey, Vol. 37, No. 4, April 1997 16 Xem cïng nguån trªn. 17 Xem cïng nguån trªn.

13

Nãi tãm l¹i víi t×nh h×nh chÝnh trÞ néi bé cña NhËt, víi chÝnh s¸ch kinh tÕ h¹n chÕ nhËp khÈu, NhËt khã lßng cã vai trß quèc tÕ g× quan träng h¬n hiÖn nay. Mü §èi víi Mü, ¸ ch©u lµ khu vùc cã tÇm chiÕn l−îc quan träng ®Æc biÖt, chØ sau T©y ©u trong thêi kü chiÕn tranh l¹nh vµ ®Æc biÖt lµ trong chiÕn tranh ViÖt Nam. §Ó t¹o vßng kiÒm to¶ çc n−íc “céng s¶n”, Mü cè g¾ng x©y dùng nh÷ng tiÒn ®ån chèng céng m¹nh mÏ. Do ®ã, vÒ m» kinh tÕ Mü ®· nh−êng cho NhËt vai trß ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thÞ tr−êng ë khu vùc. Kh«ng nh÷ng thÕ, ®èi víi NhËt, §µi Loan, Nam Hµn, Mü nh©n nh−îng vµ chÊp nhËn chÝnh s¸ch h¹n chÕ nhËp khÈu vµ h¹n chÕ ®Çu t− trùc tiÕp cña Mü cña çc n−íc nµy, ®ång thêi s½n sµng chuyÓn giao c«ng nghÖ. Çc n−íc nµy còng biÕt lîi dông triÖt ®Ó nh©n nh−îng cña Mü ®Ó ph¸t triÓn. Tr−íc nh÷ng n¨m 90, ®Çu t− cña Mü vµo ¸ ch©u hoµn toµn kh«ng ®¸ng kÓ (coi b¶ng 8). N¨m 1985, ®Çu t− vµo ¸ ch©u chØ cã 0,4 tû so víi tæng luång ®Çu t− lµ 12,7 tû. N¨m 1989 ®Çu t− vµo ¸ ch©u lµ 1,5 tû víi tæng luång ®Çu t− lµ 31 tû. Sau khi Liªn S« vµ khèi çc n−íc x· héi chñ nghÜa tan vì, Mü thÊy kh«ng cßn cÇn nh©n nh−îng, vµ lµm mäi ¸p lùc ®Ó më cöa thÞ tr−êng NhËt vµ Nam Hµn cho hµng ho¸ Mü vµ ®Çu t− trùc tiÕp cña Mü. V× vËy, tõ n¨m 1990 ®Ðn nay, sau khi Liªn S« tan r·, ®Çu t− Mü cã t¨ng, ®Æc biÖt lµ vµo ASEAN, mÆc dï vÉn cßn rÊt nhá bÐ so víi thÞ tr−êng quen thuéc cña Mü ë T©y ©u vµ Nam Mü. Luång ®Çu t− trùc tiÕp cña Mü lµ vµo ©u ch©u vµ Nam Mü, tr−íc ®©y chiÕm tíi 80-90%, hiÖn nay còng kho¶ng 70%. §Çu t− vµo ¸ ch©u tuy cã t¨ng nh−ng vÉn kh«ng ®¸ng kÓ. Trong tæng khèi ®Çu t− trùc tiÕp cña Mü tõ tr−íc ®Õn nay, T©y ©u vµ Nam Mü vÉn chiÕm 90%.

B¶ng 8 Luång ®Çu t− trùc tiÕp cña Mü t¹i n−íc ngoµi, 1985-1995

(tû USD)

1985 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995

Tæng luång 12,7 37,6 31,0 32,7 42,6 77,2 53,1 93,4ASEAN -0,1 0,6 2,0 2,0 2,6 3,2 2,6 5,1NhËt 0,3 0,3 1,0 -0,2 0,7 1,6 2,5 1,6Trung Quèc 0,1 0,5 0,7 0,4

¸ ch©u kh¸c 0,2 0,5 0,9 1,3 2,3 3,3 4,0 1,8Nam Mü 4,1 7,4 8,2 4,9 11,4 14,4 11,5 12,5¢u ch©u 7,6 23,4 9,9 19,6 18,3 44,0 19,1 52,8

Nguån: OECD, International Direct Investment Statistics Yearbook, 1997. Dï ®Èy m¹nh khu vùc ¸ ch©u më cöa, ®Çu t− Mü h−íng chÝnh vµo çc n−íc ph¸t triÓn cao trong ®ã cã NhËt, Singapore, Hång K«ng. §Çu t− cña Mü vµo Trung Quèc rÊt thÊp, ch−a cã n¨m nµo ®−îc 1 tû vµ tæng khèi gi¸ trÞ ®Çu t− ë Trung Quèc cho ®Õn nay chØ cã 2 tû USD18. §Çu t− cña Mü vÉn cßn thÊp sau nhiÒu n¨m kªu gäi giíi kinh doanh x©m nhËp thÞ tr−êng ¸ ch©u cã thÓ lµ v× thÞ tr−êng nµy xa x«i vµ vÉn cßn xa l¹ víi giíi kinh doanh Mü. Tuy vËy, kh«ng thÊy cã lý do g× lµ thÞ tr−êng nµy sÏ kh«ng ph¸t triÓn h¬n nhiÒu trong t−¬ng lai.

18 Con sè cña Trung Quèc ®−a ra cã cao h¬n, nh÷ng n¨m võa qua lªn tíi h¬n 3 tû nh− ®· nãi ë trªn .

14

Ngoµi ra, ¸ ch©u còng chØ chiÕm gÇn 28% thÞ tr−êng hµng Mü, trong ®ã quan träng nhÊt lµ NhËt (11%), ASEAN (6%), §µi Loan (3%), vµ Nam Hµn (4%), thÞ tr−êng Trung Quèc chØ chiÕm 2%. §iÒu nµy cho thÊy kinh tÕ Trung Quèc vÉn cßn lµ thÞ tr−êng qu¸ nhá bÐ víi Mü. Quan träng nhÊt víi Mü vÉn lµ T©y ©u vµ Nam Mü. Nãi tãm l¹i, ngoµi trõ NhËt, ¸ ch©u ch−a cã tÇm ¶nh h−ëng ®Æc biÖt ®Õn sù thÞnh v−îng cña nÒn kinh tÕ Mü. §©y lµ ®iÒu mét sè çc nhµ nghiªn cøu chiÕn l−îc Mü cho r»ng Mü kh«ng nªn tiÕp tôc chÝnh s¸ch cam kÕt b¶o vÖ an ninh vµ thÞnh v−îng cña khu vùc ¸ ch©u trong thÕ kû 21.

II. T¦¥NG QUAN KINH TÕ Vµ LùC L¦îng TRONG THÕ Kû 21 Muèn ®¸nh gi¸ t−¬ng quan lùc l−îng kh«ng thÓ kh«ng ®¸nh gi¸ t−¬ng quan kinh tÕ trong t−¬ng lai. Nh− ®· nãi ngay tõ ®Çu bµi, vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ nµy kh«ng dÔ dµng v× khã ®o¸n ®−îc nh÷ng g× sÏ x¶y ra trong t−¬ng lai. Ýt thÊy, nÕu kh«ng muèn nãi lµ kh«ng thÊy, mét nhµ t−¬ng lai häc nµo ®óng c¶, nh−ng hä còng kh«ng hoµn toµn sai vµ nÕu sai th× Ýt nhÊt hä còng g©y chó ý ®Ó c¶nh b¸o mäi ng−êi t×m çch gi¶i quyÕt. Kinh nghiÖm vÒ dù b¸o t−¬ng lai cña Malthus vÒ ph¸t triÓn d©n sè vµ cung øng l−¬ng thùc vµ cña Marx vÒ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t− b¶n chñ nghÜa lµ ®iÓn h×nh. Tuy vËy nh÷ng dù b¸o cña hä ®· ®Èy m¹nh nghiªn cøu ®Ó t×m ra gi¶i ph¸p hoÆc t¹o ra çc vËn ®éng x· héi, kÓ c¶ chiÕn tranh vµ çch m¹ng ®Ó thay ®æi. Trong phÇn nµy, t«i còng sÏ kh«ng lµm dù b¸o mµ chñ yÕu lµ lµm kÞch b¶n vÒ kh¶ n¨ng kinh tÕ s¾p tíi, nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c ®−îc bµn tíi chØ lµ tæng hîp mét phÇn nµo ®ã mét sè suy nghÜ cña nh÷ng nhµ chiÕn lùoc ph−¬ng t©y hiÖn nay. T−¬ng quan kinh tÕ T−¬ng quan kinh tÕ cña çc n−íc vµ khèi n−íc tr×nh bµy d−íi ®©y dùa vµo ®¸nh gi¸ chñ quan cña t¸c gi¶, dùa vµo kinh nghiÖm ph¸t triÓn trong qu¸ khø mµ çc n−íc ®· ®¹t ®−îc. Ph−¬ng ph¸p lµm hÕt søc ®¬n gi¶n, mµ hÇu nh− ai còng cã thÓ lµm ®−îc: ®ã lµ dùa vµo hÖ thèng sè liÖu GDP do Liªn HiÖp Quèc thu thËp tõ n¨m 1970 ®Õn n¨m 1995 vµ ¸p dông tèc ®é ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc trong t−¬ng lai, tøc lµ vµo n¨m 2020 vµ 2050, ®Æc biÖt chó ý ®Õn nh÷ng n−íc quan träng nh− Mü, NhËt, Trung Quèc vµ çc khèi n−íc nh− T©y ©u, ASEAN, v.v.. Nh×n tr−íc 20, 50 n¨m kh«ng ph¶i lµ qu¸ ®¸ng. Tõ çch m¹ng th¸ng 8 dµnh ®éc lËp l¹i cho ViÖt Nam ®Õn nay còng ®· gÇn 50 n¨m. Tõ ngµy thèng nhÊt ®Êt n−íc ®Õn nay ®· gÇn 25 n¨m. §ã lµ kho¶ng thêi gian dµi, nh−ng còng l¹i qu¸ gÇn. Gäi lµ kÞch b¶n v× cã thÓ ¸p dông kh¶ n¨ng kÐm nhÊt, kh¶ n¨ng cao nhÊt vµ kh¶ n¨ng thùc tÕ. Thay v× tr×nh bµy nhiÒu kÞch b¶n, t«i sÏ tr×nh bµy kÞch b¶n mµ chñ quan cho thÊy lµ hiÖn thùc nhÊt, tøc lµ kh«ng ph¶i kÐm nhÊt còng kh«ng ph¶i cao nhÊt sau khi ®· tù m×nh tÝnh vµ so s¸nh çc kÞch b¶n kh¸c nhau nµy. §éc gi¶ cã thÓ dÔ dµng tÝnh çc kÞch b¶n theo ý thÝch cña m×nh dùa vµo sè liÖu t«i cung cÊp trong Phô lôc 1 cña bµi nµy. 20, 50 n¨m tíi lµ thêi gian dµi nh−ng kh«ng qu¸ dµi ®Ó çc kÞch b¶n dùa vµo qu¸ khø mÊt ý nghÜa. VÒ n−íc Mü, thêi kú 1960-1970 lµ thêi kú vµng son nhÊt trong ph¸t triÓn kinh tÕ, nh−ng tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n n¨m ®¹t ®−îc còng chØ cã 4,2%. Hai m−¬i nh¨m n¨m qua, tèc ®é nµy gi¶m xuèng chØ cßn b×nh qu©n 2,6%. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhÊt tõ 1995-1997, tèc ®é t¨ng tr−ëng còng kh«ng h¬n 2,7%. Mü ®ang ®−îc ®¸nh gi¸ lµ ®ang lªn thÕ c¹nh tranh so víi çc n−íc kh¸c vµ vÒ dµi l©u cã thÓ cã nhiÒu chuyÕn biÕn tèt do ¶nh h−ëng cña chÝnh s¸ch ph¸t huy c¹nh tranh vµ cuéc çch m¹nh vÒ c«ng nghÖ th«ng tin. MÆc dï, ch−a cã dÊu hiÖu g× lµ Mü cã n¨ng xuÊt t¨ng ®ét biÕn, nh−ng v× môc ®Ých c¬ b¶n lµ ®Ó so s¸nh víi Trung Quèc, t«i dïng kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cao nhÊt mµ Mü cã thÓ ®¹t ®−îc. Kh¶ n¨ng nµy sÏ khã v−ît tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh 3% trong 50 n¨m tíi. Çc n−íc T©y ©u vµ NhËt còng ®−îc ®¸nh gi¸ nh− thÕ.

15

B¶ng 9

Tû träng ®èi víi GDP thÕ giíi 1970-2050 (%)

1970 1995 2020 2050 2020 2050 Trung Quèc ph¸t triÓn tèt Trung Quèc ph¸t triÓn xÊu

Mü 27 25 21 15 22 16NhËt 11 13 11 8 11 8Trung Quèc 1 3 8 17 6 11Hång K«ng 0 0 1 1 1 1§µi Loan 0 1 2 2 2 2ASEAN 1 2 4 10 4 11Ên §é 1 2 3 5 3 5

T©y ©u 35 31 26 19 26 20

Nga, §«ng ©u 8 5 4 4 4 4

óc ch©u 2 2 1 1 1 1Dùa vµo Phô lôc 1

Víi Trung Quèc, mÆc dï víi tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh rÊt cao trong 25 n¨m qua, nh−ng ®ã lµ tèc ®é ph¸t triÓn tõ mét ®iÓm thÊp, vµ víi lùc l−îng s¶n xuÊt ®−îc gi¶i phãng, tèc ®é nµy sÏ kh«ng tiÕp tôc ®−îc. §iÒu nµy ®· x¶y ra ë Nam Hµn, Hång K«ng vµ §µi Loan. T«i cho r»ng Trung Quèc ph¸t triÓn tõ nay cho ®Õn 2020 víi tèc ®é b×nh qu©n n¨m lµ 8% vµ tõ n¨m 2020 ®Õn 2050 b×nh qu©n lµ 7% (®©y lµ kÞch b¶n Trung Quèc ph¸t triÓn tèt mµ t«i nghÜ Trung Quèc cã thÓ thùc hiÖn ®−îc – coi b¶ng 9). DÜ nhiªn Trung Quèc cã thÓ t¨ng nhanh h¬n, nh−ng ®Ó so s¸nh t−¬ng quan lùc l−îng ta kh«ng thÓ dïng kh¶ n¨ng cao nhÊt. KÞch b¶n sö dông cã tÝnh hiÖn thùc nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt lµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc v× kh«ng thÓ hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng néi lo¹n. Còng cÇn thÊy r»ng ngay trong thêi gian nhiÔu nh−¬ng cña çch m¹ng v¨n ho¸ vµ sau ®ã, Trung Quèc vÈn ®¹t tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh lµ 6%. Çc n−íc thuéc Liªn X« cò vµ §«ng ©u ®−îc ®¸nh gi¸ lµ t¨ng trung b×nh 3% cho ®Õn n¨m 2020 vµ 4% tõ 2020 dÕn 2050. Nam Mü t¨ng trung b×nh 6% tõ nay ®Õn 2020 vµ 4% tõ 2020 ®Õn 2050. Trung §«ng t¨ng trung b×nh 3%.

Víi kÞch b¶n mµ Trung Quèc cã thÓ thùc hiÖn tèt ®−îc nh− trªn (coi b¶ng 9 vµ toµn bé kÞch b¶n ë Phô lôc 1), Trung Quèc sÏ trë thµnh mét c−êng quèc kinh tÕ . Vµo n¨m 2020, GDP Trung Quèc t¨ng tõ 1% GDP cña thÕ giíi lªn 8% thÕ giíi (kh«ng kÓ Hång K«ng vµ §µi Loan), xÊp xØ NhËt lµ 11%. NÕu tÝnh theo gi¸ trÞ tuyÖt ®èi, GDP Trung Quèc ®¹t 4,7 ngµn tû (theo gi¸ n¨m 1990) b»ng mét lÇn r−ìi NhËt hiÖn nay (3,2 ngµn tû n¨m 1995). §Õn n¨m 2050, GDP Trung Quèc sÏ lµ 17% GDP thÕ giíi kh«ng kÓ Hång K«ng vµ §µi Loan; vµ 18% nÕu kÓ Hång K«ng vµ 20% nÕu kÓ c¶ §µi Loan. Dï kh«ng kÓ Hång K«ng vµ §µi Loan, GDP còng ®· lín h¬n Mü. N¨m 2050, thu nhËp ®Çu ng−êi ë Trung Quèc cã thÓ b»ng $22,000 tÝnh theo gi¸ n¨m 1990 vµ b»ng 20% thu nhËp ®Çu ng−êi cña Mü19. Tuy thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi vµ khoa häc kü thuËt cßn ë møc thÊp h¬n Mü vµ çc n−íc kh¸c, GDP lín nh− trªn cho phÐp Trung Quèc trë thµnh mét c−êng quèc kinh tÕ vµ qu©n sù sè mét trong trong khu vùc. Ngay c¶ trong tr−êng hîp Trung Quèc chØ ®¹t ®−îc møc ph¸t triÓn xoµng xÜnh (tøc lµ 7% tõ nay cho ®Õn n¨m 2020 vµ 6% tõ 2020 cho ®Õn 2050, Trung Quèc còng sÏ trë thµnh mét c−êng quèc kinh tÕ, GDP sÏ b»ng 11% GDP thÕ giíi, v−ît qua NhËt (chØ

19 Theo tiªn ®o¸n cña Liªn HiÖp Quèc, d©n sè Trung Quèc n¨m 2050 cã thÓ lµ 1.6 tû (United Nations, World Population Prospects, the 1994 Revision, 1995.

16

b»ng 8%). Trong c¶ hai tr−êng hîp, vµo n¨m 2050, GDP cña Mü chØ cßn chiÕm 17% GDP thÕ giíi. T−¬ng quan qu©n sù vµ chÝnh trÞ Theo tÝnh to¸n cña Mü (coi Phô lôc 2), n¨m 1993, Trung Quèc chi 51 tû USD vµo qu©n sù, b»ng 9% GDP. Chi phÝ nµy thÊp h¬n Mü (273 tû), nh−ng cao h¬n nhiÒu so víi Ph¸p (39 tû) , §øc (34 tû) vµ NhËt (38 tû)20. Sè liÖu chÝnh thøc cña Trung Quèc ®−a ra chØ cã 1,5% GDP. Lý do cña sù kh¸c biÖt lµ nhiÒu chi tiªu qu©n sù ®Ó ngoµi sæ chi phÝ quèc phßng, nh− chi phÝ 2,8 tû mua 72 m¸y bay chiÕn ®Êu SU-27 cña Nga n¨m trong kho¶n chi cho Héi ®ång Nhµ n−íc, chi phÝ cho x©y dùng vâ khÝ h¹t nh©n n»m trong kho¶n chi cho bé n¨ng l−îng, chi phÝ chÕ t¹o m¸y bay chiÕn ®Êu n»m trong khoan chi cho bé hµng kh«ng, v.v.. H¬n n÷a, gi¸ c¶ ®−îc tÝnh ë møc rÊt thÊp.21 Cã thÓ con sè −íc tÝnh cña Mü kh«ng chÝnh x¸c, nh−ng viÖc mét n−íc chi tiªu 7-8% GDP cho qu©n sù kh«ng ph¶i lµ qu¸ lín, nh− Mü ®· lµm trong chiÕn tranh ViÖt Nam. Nh− vËy, vµo n¨m 2020, GDP tuyÖt ®èi cña Trung Quèc b»ng 70% GDP Mü hiÖn nay vµ vµo n¨m 2,050, b»ng gÇn 6 lÇn GDP Mü hiÖn nay, nh− vËy dï tæng chi phÝ dµnh cho qu©n sù, chØ 5-6% GDP, còng ®ñ cho phÐp Trung Quèc x©y dùng lùc l−îng qu©n sù ghª gím. XÐt vÒ mÆt qu©n sù, Trung Quèc sÏ dÇn ®Çn ph¶i thay ®æi chiÕn l−îc so víi hiÖn nay. Hä sÏ gi¶m qu©n sè ®ång thêi t¨ng c−êng chi tiªu vµo ph−¬ng tiÖn qu©n sù tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ hµng kh«ng mÉu h¹m (aircraft carrier), nh»m cho phÐp hä lµm chñ biÓn ®«ng. Theo chuyªn gia qu©n sù, nÕu b¾t ®Çu x©y dùng tõ b©y giê, th× kho¶ng gi÷a n¨m 2005 vµ 2010, Trung Quèc sÏ xong mét çi. Theo kinh nghiÖm cña Mü, ®Ó ho¹t ®éng th−êng trùc, Trung Quèc cÇn ba hµng kh«ng mÉu h¹m22. Víi trang bÞ nh− thÕ Trung Quèc cã thÓ ®e do¹ tÇm kiÓm so¸t cña ViÖt Nam ë çc h¶i ®¶o Spratly, tuy nhiªn nã kh«ng cho phÐp Trung Quèc ®e do¹ xa ®Õn tËn M· Lai hay Indonesia. Nh− vËy cã thÓ thÊy lµ vµo n¨m 2020, Trung Quèc cã kh¶ n¨ng x©y xong 3 çi vµ cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t ®−êng biÓn, vµ ®e do¹ toµn bé çc h¶i ®¶o Spratly do ViÖt Nam kiÓm so¸t. Tíi n¨m 2050 kh¶ n¨ng Trung Quèc thèng trÞ toµn bé biÓn ®«ng lµ hiÓn nhiªn. Cho ®Õn nay Trung Quèc coi biÓn ®«ng kÐo dµi tõ vïng biÓn phi¸ b¾c ®Õn tËn vïng quÇn ®¶o M· Lai vµ Indonesia thuéc chñ quyÒn cña hä vµ hä tõ chèi tÊt c¶ çc cuéc th−¬ng thuyÕt ®a ph−¬ng (nhiÒu bªn qua çc tæ chøc quèc tÕ hoÆc khu vùc ch¼ng h¹n) nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò biªn giíi, coi ®©y lµ ®iÒu kh«ng thÓ ®em vµo th−¬ng thuyÕt. VÊn ®Ò mµ hä s½n sµng th−¬ng thuyÕt lµ hîp t¸c khai th¸c vïng biÓn. ChÝnh s¸ch cña Trung Quèc lµ chØ th−¬ng thuyÕt biªn giíi trªn c¬ së song ph−¬ng (hai bªn).

III. §èi ®Çu hay hîp t¸c Râ rµng lµ nÕu nh− kh«ng cã g× ®ét biÕn trong x· héi, Trung Quèc sÏ trë thµnh mét nÒn kinh tÕ ngang ngöa Mü vµo n¨m 2050. Ngay vµo n¨m 2020, Trung Quèc còng ®· trë thµnh mét lùc l−îng ®¸ng kÓ c¶ vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. §èi víi biÓn §«ng, Trung Quèc x¸c ®Þnh chñ quyÒn cña hä xuèng tËn quÇn ®¶o Nam D−¬ng b»ng v¨n b¶n luËt do quèc héi Trung Quèc th«ng qua vµo th¸ng 2 n¨m 1992. Hä coi vÊn ®Ò chñ quyÒn lµ ®iÒu kh«ng thÓ ®em ra ®µm ph¸n. VÊn ®Ò cã thÓ ®µm ph¸n lµ cïng chia lîi Ých kinh tÕ trong viÖc khai th¸c vïng biÓn. Hä còng tõ chèi tham gia bµn çc gi¶i ph¸p cã tÝnh chÊt ®a ph−¬ng. NÕu Trung Quèc thùc sù muèn kiÓm so¸t toµn bé khu vùc biÓn §«ng vµo n¨m 2050 hoÆc trong t−¬ng lai xa h¬n th× Mü khã lßng ®ñ søc m¹nh kinh tÕ vµ qu©n sù ®Ó chèng l¹i. NÕu cã, sù hy sinh

20 US Arms Control and Disarmament Agency, World Militarry Expenditures and Arms Transfers. 21 Robert S. Ross, Beijing as a Conservative Power, Foreign Affairs, March-April 1997. 22 Robert S. Ross, Beijing as a Conservative Power, Foreign Affairs, March-April 1997.

17

cña Mü sÏ rÊt lín trong khi quyÒn lîi cña Mü giíi h¹n. ChÝnh trÞ néi bé Mü vµo kho¶ng thêi gian 2020-2050 còng cã thÓ sÏ phøc t¹p h¬n hiÖn nay rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò chñng téc. Vµo n¨m 2050, d©n da n©u (hispanic) vµ da ®en sÏ chiÕm kho¶ng 40% d©n sè. Da tr¾ng gi¶m tõ 73,6% n¨m 1995 xuèng 52,8% n¨m 205023. D©n da n©u vµ da ®en cã thu nhËp trung b×nh thua nhiÒu d©n da tr¾ng, vµ th−êng t¹o nhiÒu vÊn ®Ò x· héi. T×nh h×nh néi bé cã thÓ lµm nhµ n−íc Mü suy yÕu nhiÒu h¬n so víi hiÖn nay. Ngoµi ra, n−íc Mü cã thÓ tiÕp tôc tån vong, kh«ng cÇn xÝa v« chuyÖn ¸ ch©u miÔn lµ khu vùc hä quan t©m nhÊt, mµ ®−îc mÖnh danh hiÖn nay lµ khu vùc v¨n minh t©y ph−¬ng – hay v¨n minh Thiªn chóa gi¸o ë T©y ©u vµ Nam Mü tiÕp tôc æn ®inh24. ý thøc ®−îc thùc tÕ lµ trong t−¬ng lai, Mü kh«ng cã kh¶ n¨ng kinh tÕ vµ qu©n sù ®Ó b¸ chñ thÕ giíi nh− hiÖn nay, nhiÒu nhµ nghiªn cøu chiÕn l−îc ®· cho lµ Mü cÇn xÐt l¹i chÝnh s¸ch “sen ®Çm quèc tÕ” trong chiÕn tranh l¹nh. ViÖc ®Ò nghÞ xÐt l¹i nµy còng ph¶n ¸nh d− luËn nãi chung muèn tËp trung vµo vÊn ®Ò néi bé nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ vµ kh«ng cßn muèn mét m×nh g¸nh v¸c b¶o vÖ an ninh trªn thÕ giíi khi thÕ giíi ®ang biÕn thµnh thÕ giíi ®a cùc. §ßi hái çc n−íc ®ãng gãp vµo chi phÝ chiÕn tranh vïng vÞnh tá râ qu¸ tr×nh chuyÓn h−íng nµy. Cßn vÒ mÆt chÝnh s¸ch chÝnh thøc ë khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng, Mü tuyªn bè lµ kh«ng xÝa v« chuyÖn tranh chÊp cña çc n−íc ë biÓn ®«ng vµ chØ quan t©m ®Õn mét khÝa c¹nh duy nhÊt lµ tù do l−u th«ng trªn vïng biÓn nµy. Tuy vËy Mü ®· cã mét sè hµnh ®éng thiÕt thùc: Ký kÕt hiÖp −íc an ninh song ph−¬ng víi NhËt vµo th¸ng 9 n¨m 1997. HiÖp −íc nµy ®· ®−îc quèc héi NhËt th«ng qua vµo th¸ng t− n¨m 1998. Néi dung cña hiÖp −íc ®−îc gi÷ kÝn, nh−ng theo b¸o chÝ, qua hiÖp −íc nµy, Mü NhËt ph¸t triÓn thªm viÖc hîp t¸c b¶o vÖ l·nh thæ NhËt, NhËt sÏ hæ trî qu©n sù Mü trong vïng viÔn ®«ng vµ khu vùc kÕ cËn, cho phÐp qu©n ®éi tù vÖ (self-defense forces) ®−îc trang bÞ vâ khÝ vµ tù vÖ khi thi hµnh tr¸ch nhiÖm. Quan träng h¬n c¶, theo b¸o NhËt Yomiuri Shimbun, vïng hîp t¸c gåm c¶ biÓn §µi Loan, quÇn ®¶o Spratly, mÆc dï quan chøc NhËt ®· b¸c bá ®iÓm nµy, vµ nãi r»ng giíi h¹n ®Õn ®©u sÏ tïy thuéc vµo tÝnh nghiªm träng cña t×nh h×nh trong t−¬ng lai25. §©y râ rµng lµ ph¶n øng cña Mü sau khi Trung Quèc biÓu d−¬ng lùc l−îng qu©n sù ®e do¹ §µi Loan vµo th¸ng 3 n¨m 1996. Tuy vËy, Mü còng lËp tøc thay ®æi quan hÖ víi Trung Quèc, xo¸ bá viÖc sö dông vÊn ®Ò nh©n quyÒn ®Ó bao v©y Trung Quèc. Mü kh«ng thÓ tiÕp tôc chÝnh s¸ch ®e do¹, bao v©y v× nh− thÕ sî r»ng Trung Quèc sÏ ®i theo con ®−êng b¹o lùc trong t−¬ng lai. Bé tr−ëng Madeleine K. Albright tuyªn bè lµ Mü vµ Trung Quèc “®ang ®i vµo con ®−êng x©y dùng mét liªn hÖ ®ång tr¸ch nhiÖm cã tÝnh chiÕn l−îc vµ tÝch cùc (a constructive, strategic partnership)26 ”. Râ rµng ®©y lµ b−íc ph¸t triÓn Mü Trung míi cã lîi cho hoµ b×nh khu vùc. Kh«ng thÓ c« lËp Trung Quèc, vËy th× chØ cßn mét çch lµ võa ng¨n ngõa (qua ký kÕt víi NhËt) võa l«i kÐo Trung Quèc vµo cïng chia sÎ tr¸ch nhiÖm trong viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn vµ b¶o vÖ hoµ b×nh ë khu vùc. VÊn ®Ò quan träng cÇn theo dâi lµ liÖu Trung Quèc cã chÊp nhËn tÝnh chÊt ®a ph−¬ng cña vÊn ®Ò hay tiÕp tôc ®i theo chÝnh s¸ch song ph−¬ng v× víi çch sau, Trung Quèc sÏ dÔ mua chuéc, chia ®Ó trÞ, ®ång thêi còng dÔ ¸p ®¶o ®èi ph−¬ng? DÜ nhiªn còng cã nhiÒu dÊu hiÖu lµ Trung Quèc còng cã chuyÓn biÕn trong ho¹t ®éng ®a ph−¬ng nh− tham gia APEC, kh«ng dïng quyÒn phñ quyÕt danh nghÜa Liªn HiÖp Quèc trong cuéc chiÕn tranh vïng vÞnh. ViÖc tham gia cña Trung Quèc vµo héi nghÞ 7 n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn céng mét (tøc lµ Nga) còng cã thÓ chØ lµ vÊn ®Ò thêi gian ®Ó ®Èy thªm tr¸ch nhiÖm cña Trung Quèc. Cã thÓ nãi, mÆc dï cã ®ñ søc m¹nh qu©n sù, kh«ng cã g× chøng tá lµ Trung Quèc sÏ theo con ®−êng hiÕu chiÕn v× nh− ®· nãi Trung Quèc vÉn ph¶i ®èi phã víi ph¶n øng nhiÒu mÆt cña Mü, 23 US Bureau of the Census, Population Projection. 24 Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, New York: Simon and Schuster, 1996. Cïng mét t− t−ëng víi Huntington trong viÖc xÐt l¹i chiÕn l−îc toµn cÇu (grand strategy) cña Mü lµ Christopher Layne, From Preponderance to Offshore Balancing: America’s Future Grand Strategy, International Security, Summer 1997. 25 New York Times, 29 April 1998. 26 New York Times, 29 April 1998.

18

NhËt vµ khèi çc n−íc ASEAN, dï kh«ng ph¶i lµ ®èi phã qu©n sù. NÒn kinh tÕ khu vùc nµy ngµy cµng hoµ nhËp víi nhau vµ do ®ã kinh tÕ Trung Quèc ngµy cµng ph¶i dùa vµo thÞ tr−êng Mü vµ çc n−íc T©y ©u vÒ hµng xuÊt khÈu vµ vÒ khoa häc kü thuËt. H¬n n÷a, khã cã thÓ t−ëng t−îng ®−îc lµ trong 50 n¨m tíi Trung Quèc cã ®ñ søc x©y ®ùng mét nÒn khoa häc kü thuËt b¶n ®Þa cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi Mü vµ T©y ©u khi tæ chøc x· héi vµ chÝnh trÞ vÉn khÐp kÝn nh− hiÖn nay. BÊt cø mét cuéc phiªu l−u qu©n sù lín nµo còng sÏ ®Èy nÒn kinh tÕ Trung Quèc vµo khñng ho¶ng. C©n b»ng lùc l−îng trong khu vùc ®Ó ®èi phã víi Trung Quèc còng lµ vÊn ®Ò sÏ ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. ASEAN lµ mét tæ chøc l©u ®êi, gåm nh÷ng n−íc cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cao, vµ ®Õn n¨m 2050 cã GDP cßn lín h¬n NhËt. Nh−ng ®©y lµ mét tËp hîp nh÷ng n−íc cã v¨n ho¸ vµ t«n giao rÊt kh¸c nhau, trong ®ã vai trß kinh tÕ cña ng−êi gèc Hoa rÊt lín, dÔ bÞ chÝnh s¸ch chia ®Ó trÞ cña Trung Quèc ¶nh h−ëng, nªn vai trß cña nã còng sÏ giíi h¹n. MÆc dï vËy, hoµ b×nh lµ cÇn thiÕt cho ph¸t triÓn, ASEAN sÏ cã vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc kiÒm chÕ Trung Quèc. VÊn ®Ò chÝnh lµ ASEAN ph¶i t¹o ®−îc cuéc ®èi tho¹i ®a ph−¬ng víi Trung Quèc thay v× ®i ®ªm gi¶i quyÕt song ph−¬ng. Hai n−íc cã tiÒm n¨ng qu©n sù vµ kinh tÕ lín lµ Indonesia vµ ViÖt Nam. VÒ tranh chÊp biÓn ®«ng, ViÖt Nam kh«ng thÓ tiÕp tôc ®Æt nÆng chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt song ph−¬ng víi Trung Quèc. NhËt sÏ lµ mét lùc l−îng thuÇn nhÊt vÒ mÆt v¨n ho¸ vµ d©n téc trong khu vùc, khã cã thÓ t−ëng t−îng lµ ®Ó c©n b»ng lùc l−îng qu©n sù víi Trung Quèc mµ kh«ng chÊp nhËn viÖc NhËt t¸i trang bÞ qu©n sù. §e do¹ cña NhËt víi khu vùc kh«ng nh− thêi thÕ chiÕn thø hai v× NhËt kh«ng cßn lµ lùc l−îng qu©n sù tiªn tiÕn nhÊt trong khu vùc. VÊn ®Ò lµ Mü ph¶i ®Ó cho NhËt cã vai trß tr¸ch nhiÖm trong khu vùc h¬n hiÖn nay. Lùc l−îng cã thÓ ®ãng gãp vµo thÕ lùc c©n b»ng víi Trung Quèc lµ Ên §é, sau khi cho næ thö bom nguyªn tö míi ®©y (th¸ng 5 n¨m 1998). Nh− vËy lµ ë ¸ ch©u, Trung Quèc kh«ng cßn lµ lùc l−îng ®éc quyÒn vÒ vâ khÝ h¹t nh©n. GDP Ên §é vµo n¨m 2050 cã thÓ chiÕm ®Õn 5% GDP thÕ giíi, kh«ng ph¶i lµ mét con sè nhá. Nh−ng hiÖn nay, Ên §é c¬ b¶n vÉn cßn theo ®uæi chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch, xuÊt khÈu n¨m 1994 chiÕm 30 tû USD, so víi Trung Quèc lµ 120 tû USD chØ b»ng 20%. Ngoµi ra vÒ dµi l©u, víi phøc t¹p vÒ t«n gi¸o vµ ®¼ng cÊp trong néi bé, vai trß cña Ên §é sÏ bÞ giíi h¹n nhÊt ®Þnh. Vai trß cña Ên §é chØ cã thÓ chËn ®øng ¶nh h−ëng cña Trung Quèc trong khu vùc Ên §é D−¬ng. Nãi tãm l¹i, nguy c¬ cña viÖc Trung Quèc kiÓm so¸t toµn khu vùc biÓn §«ng lµ cã, nh−ng nguy c¬ nµy kh«ng lín nÕu nh− cã çc lùc l−¬ng kh¸c c©n b»ng l¹i vµ nÕu nh− viÖc tham gia vµo çc tr¸ch nhiÖm ®a ph−¬ng cña Trung Quèc ngµy cµng ph¸t triÓn. C©n b»ng lùc l−îng, ph¸t triÓn liªn hÖ kinh tÕ ®a ph−¬ng cïng cã lîi sÏ lµm cho Trung Quèc thÊy r»ng hä ph¶i tr¶ gi¸ lín nÕu phiªu l−u qu©n sù. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ lo¹i trõ h¼n kh¶ n¨ng phiªu l−u qu©n sù cña Trung Quèc ë khu vùc biÓn §«ng ë mét møc giíi h¹n, ®Æc biÖt ®èi víi ViÖt Nam. ChÝnh s¸ch phiªu l−u nµy cã tÝnh tiÒm thùc nh− Trung Quèc ®· lµm tõ tr−íc ®Õn nay. Hµnh ®éng chiÕm ®ãng sÏ tõ tõ, kh«ng rÇm ré ®Ó kh«ng t¹o ph¶n øng qu¸ bÊt lîi trªn thÕ giíi. §èi víi hä, chiÕm cø lµ ®Ó t¹o lîi thÕ ¸p ®¶o khi cã th−¬ng thuyÕt ®a ph−¬ng nh»m gi¶i quyÕt tranh chÊp biÓn ®«ng. DÇu ho¶ râ rµng lµ mét nguyªn liÖu cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ Trung Quèc nh− ®· ph©n tÝch ë ®Çu bµi. Kh«ng cã mét n−íc nµo trong khu vùc sÏ chÞu søc ¸p ®¶o cña chÝnh s¸ch tiÒm thùc cña Trung Quèc nh− ViÖt Nam. NÕu cÇn hµnh ®éng ®e do¹ ®Ó lÊn thÕ trong khu vùc th× Trung Quèc sÏ thùc hiÖn hµnh ®éng quan sù ë mét møc ®é giíi h¹n víi ViÖt Nam. Giíi h¹n nµy cã lÏ lµ vïng biÓn ®«ng hiÖn nay thuéc vÒ ViÖt Nam. Víi chÕ ®é cña ta hiÖn nay, víi qu¸ khø ®èi ®Çu víi Mü, ViÖt Nam ph¶i hÕt søc tÝch cùc trong ho¹t ®éng ®a ph−¬ng míi cã thÓ cã ®−îc hËu thuÉn, dï chØ lµ d− luËn cña Mü vµ çc n−íc T©y ph−¬ng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, ®¹t ®−îc nh− vËy cã lÏ ®· lµ møc tèi −u. §©y lµ thêi ®iÓm Trung Quèc ®ang ë thÕ yÕu. Cuéc ®µn ¸p Thiªn An M«n ®· lµm d− luËn

19

Mü vµ çc n−íc mÊt c¶m t×nh víi Trung Quèc. ViÖc chiÕm ®ãng mét hßn ®¶o nhá cña Phi LuËt T©n còng ®· lµm t¨ng sù lo ng¹i cña çc n−íc ASEAN, mµ tr−íc ®©y hä cho r»ng tranh chÊp biÓn ®«ng chñ yÕu lµ gi÷a Trung Quèc vµ ViÖt Nam. T×nh h×nh nh− hiÖn nay ch−a cho phÐp Trung quèc lÊn thªm. Nh−ng khi nµo hµnh ®éng lÊn thªm x¶y ra cã lÏ chØ lµ vÊn ®Ò thêi gian. §Ó lîi dông ®−îc t×nh thÕ lóc nµy lµ Trung Quèc ch−a thÓ ®Èy m¹nh thªm chÝnh s¸ch tiÒm thùc v× hä cÇn t¹o d− luËn tèt nh»m ®Æt nÒn mãng cho chÝnh s¸ch “cïng chia sÎ tr¸ch nhiÖm” cña Clinton, ViÖt Nam cÇn nh×n nhËn vµ do ®ã míi cã thÓ ®Æt tr−íc d− luËn quèc tÕ lµ cuéc ®èi ®Çu víi Trung Quèc vÒ biÓn ®«ng (trõ vÞnh B¾c bé) lµ cuéc ®èi ®Çu ®a ph−¬ng vµ gi¶i ph¸p biÓn ®«ng ph¶i lµ gi¶i ph¸p ®a ph−¬ng. §iÒu nµy cho thÊy râ niÒm tin vµo kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt song ph−¬ng víi Trung Quèc v× cïng lµ x· héi chñ nghÜa víi nhau hoµn toµn ph¸ s¶n. Trung Quèc kh«ng ph¶i lµ kÎ thï cña ViÖt Nam, kh«ng nh÷ng thÕ hä cÇn ph¶i lµ ng−êi b¹n tèt nh− thêi chèng Mü; ®iÒu nµy nhµ n−íc còng ®· lµm. Nh−ng hä còng lµ lùc l−îng cÇn ®èi phã. Nh− vËy:

• ChÝnh s¸ch ®èi phã ®èi víi Trung Quèc ë khu vùc biÓn ®«ng (kh«ng kÓ vÞnh B¾c bé) cÇn dùa trªn c¬ së ®a ph−¬ng. ChiÕn l−îc chÝnh cña ViÖt Nam lµ cïng víi ASEAN t×m kiÕm vµ ph¸t huy çc gi¶i ph¸p ®a ph−¬ng nh»m gi¶i quyÕt hoµ b×nh khu vùc biÓn ®«ng. Trªn c¬ së ®ã, ViÖt Nam sÏ lµ mét thµnh viªn cña ASEAN trong th−¬ng l−îng víi Trung Quèc. Kh«ng thÓ cã søc m¹nh nÕu cuéc th−¬ng l−îng võa lµ cuéc ®èi ®Çu gi÷a ASEAN víi nhau vµ tõng n−íc ASEAN víi Trung Quèc. Ph¶i lµm sao ®Ó vÊn ®Ò biÓn ®«ng lµ vÊn ®Ò quan t©m cña diÔn ®µn Apec.

• S½n sµng chÊp nhËn çc gi¶i ph¸p quèc tÕ kÓ c¶ dïng toµ ¸n quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt tranh

chÊp cho vïng biÓn ®«ng hay vÞnh B¾c bé

• Nh− vËy, ViÖt Nam còng cÇn söa so¹n cho gi¶i ph¸p nµy, ®Æc biÖt lµ sö dông trÝ tuÖ cña chuyªn gia luËt ph¸p quèc tÕ n−íc ngoµi cã uy tÝn. Còng cÇn ph¸t triÓn s½n mét “chiÕn l−îc th«ng tin” vµ mét “m¹ng l−íi th«ng tin” hiÖu qu¶ ®Ó sö dông khi cÇn nh»m t¹o d− luËn cã lîi cho thÕ ®øng cña m×nh. M¹ng l−íi nµy kh«ng thÓ chØ dùa vµo çc sø qu¸n. Nã ph¶i gåm çc nhµ trÝ thøc, çc nhµ chÝnh trÞ, çc tæ chøc v× hoµ b×nh vµ c«ng lý vµ d©n chóng. Vµ ®Ó thµnh c«ng, thÕ ®øng v× hoµ b×nh trong khu vùc cña ViÖt Nam còng ph¶i hîp lý, ®Çy tÝnh nh©n nh−îng. Hai viÖc lµm nµy râ rµng sÏ tèn kÐm nh−ng cÇn thiÕt cho viÖc b¶o vÖ an ninh ®Êt n−íc.

• §èi víi biªn giíi ®Êt liÒn hoÆc vïng biÓn chØ liªn quan ®Õn hai n−íc, cÇn nhanh chãng

gi¶i quyÕt song ph−¬ng víi Trung Quèc vµ çc n−íc l©n cËn trong khi Trung Quèc cßn yÕu thÕ nh− hiÖn nay. §Ó ®Õn lóc Trung Quèc ph¸t huy ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng quan sù th× viÖc gi¶i quyÕt sÏ gay go h¬n. Trong tr−êng hîp Trung Quèc dïng vò lùc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò song ph−¬ng, kh¶ n¨ng rÊt lín lµ çc n−íc kh¸c sÏ ®øng thÕ trung lËp.

• ViÖt Nam cÇn ph¸t huy h¬n n÷a çc ho¹t ®éng ®a ph−¬ng, tham gia tÝch cùc çc tæ chøc

quèc tÕ vµ khu vùc ®Æc biÖt lµ cÇn tranh thñ vµo çc tr¸ch nhiÖm quan träng. Cho ®Õn nay, trong çc tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc, gÇn nh− kh«ng cã chuyªn gia ViÖt Nam. Tranh thñ vµo chøc phã chñ tÞch §¹i héi ®ång Liªn HiÖp Quèc còng chØ míi x¶y ra lÇn ®Çu n¨m 1998. VÊn ®Ò chÝnh lµ cÇn cã chÝnh s¸ch dïng ¶nh h−ëng cña n−íc m×nh ®Ó ®−a ng−êi vµo tæ chøc khu vùc, sau ®ã lµ çc tæ chøc lín h¬n. Còng kh«ng ph¶i chØ tham gia nh÷ng g× cã lîi cho ViÖt Nam mµ cÇn tham gia réng r·i, chøng tá lµ m×nh cã tr¸ch nhiÖm ®a ph−¬ng, nhÊt lµ trong ho¹t ®éng cña thÕ giíi vÒ g×n gi÷ hoµ b×nh, vÒ kinh tÕ x· héi. Vai trß ®ãng gãp ®a ph−¬ng tÊt nhiªn sÏ lµm t¹o c¶m t×nh víi d− luËn. §iÒu nµy dÜ nhiªn ®ßi hái x· héi æn ®Þnh, më cöa, kh«ng coi ng−êi kh¸c lµ kÎ thï lu«n lu«n t×m çch lËt ®æ m×nh.

New York, ngµy 12/5/ 1998, söa l¹i ngµy 1/ 6/1998

20

Phô Lôc 1 GDP theo gi¸ cè ®Þnh n¨m1990, Tû USD

D©n sè,

1995

1970 1980 1995 2020 2050

(TriÖu) GDP Tû träng GDP Tû träng GDP Tû träng Tèc ®é ph¸t triÓn

GDP Tû träng Tèc ®é ph¸t triÓn

GDP Tû träng

ThÕ giíi 5.684 11.756 100% 17.187 100% 24.494 100% 60.804 100% 200.385 100%

Phi ch©u 719 262 2% 391 2% 532 2% 3% 1.113 2% 3% 2.702 1%

Nam Mü 476 566 5% 981 6% 1.299 5% 6% 5.575 9% 4% 18.082 9%

B¾c Mü 297 3.498 30% 4.633 27% 6.765 28% 14.164 23% 34.380 17%

Mü 267 3.224 27% 4.205 24% 6.149 25% 3% 12.875 21% 3% 31.252 16%

Canada 30 273 2% 427 2% 615 3% 3% 1.288 2% 3% 3.127 2%

Trung §«ng 219 383 3% 889 5% 1.193 5% 3% 2.499 4% 3% 6.066 3%

¸ ch©u 3.147 1.778 15% 2.864 17% 5.560 23% 18.305 30% 90.707 45%

NhËt 125 1.297 11% 2.007 12% 3.168 13% 3% 6.633 11% 3% 16.101 8%

Trung Quèc 1.199 90 1% 165 1% 683 3% 8% 4.677 8% 7% 35.601 18%

Hång K«ng 6 17 0% 40 0% 99 0% 5% 331 1% 5% 1.432 1%

§µi Loan 21 30 0% 77 0% 227 1% 6% 975 2% 5% 4.213 2%

ASEAN 470 107 1% 207 1% 491 2% 7% 2.667 4% 7% 20.301 10%

Ên §é 929 129 1% 173 1% 383 2% 6% 1.646 3% 6% 9.451 5%

N−íc kh¸c 397 107 1% 196 1% 509 2% 5% 1.723 3% 5% 7.447 4%

T©y ©u 384 4.165 35% 5.599 33% 7.581 31% 3% 15.872 26% 3% 38.528 19%

Nga, §«ng ©u 415 909 8% 1.564 9% 1.154 5% 3% 2.416 4% 4% 7.837 4%

óc ch©u 28 195 2% 266 2% 410 2% 3% 859 1% 3% 2.089 1%

ASEAN 470 107 100% 207 100% 491 100%

Indonesia 197 29 27% 61 30% 149 30% Lµo 5 .5 0% .5 0% 1 0% M· Lai 20 10 9% 24 12% 65 13% Myanmar 45 14 13% 21 10% 32 6% Phi LuËt T©n 68 21 20% 37 18% 49 10% Singapore 3 8 7% 18 9% 55 11% Th¸i Lan 58 21 19% 40 19% 129 26% ViÖt Nam 74 4 4% 4 2% 11 2%

Nguån: Tµi liÖu Liªn HiÖp Quèc vµ dù b¸o cña t¸c gi¶.

21

Phô lôc 2 Chi phÝ qu©n sù Tû USD theo gi¸ cè ®Þnh n¨m 1990

1993 1990 1993

Qu©n ®éi Chi phÝ GDP Chi phÝ/GDP Chi phÝ GDP Chi phÝ/GDP

(1.000)

Mü 1.815 306,2 5.490 5,6% 272,9 5.791 4,7%

Ph¸p 506 40,5 1.195 3,4% 39,1 1.203 3,2%

Anh 271 35,2 976 3,6% 31,2 972 3,2%

§øc 398 39,4 1.646 2,4% 33,7 1.723 2,0%

Trung Quèc 3.160 49,6 388 12,8% 51,5 549 9,4%

§µi Loan 442 9,1 165 5,5% 9,5 201 4,7%

NhËt 242 35,9 2.970 1,2% 38,2 3.139 1,2%

Nam Hµn 750 10,4 254 4,1% 10,9 308 3,5%

ASEAN

Indonesia 271 1,7 106 1,6% 1,8 129 1,4%

M· Lai 115 1,2 43 2,8% 2,4 54 4,4%

Singapore 56 1,8 37 4,9% 2,5 46 5,4%

Phi LuËt T©n 107 1,1 44 2,5% 1,1 45 2,4%

Th¸i Lan 295 2,2 85 2,6% 3,2 109 2,9%

ViÖt Nam 857

Nguån: US Arms Control and Disarmament Agency, World Military Expenditures and Arms Transfers.

22

Phô lôc 3 Luång vµ khèi ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi vµo c¸c n−íc n¨m 1995 Tû USD Luång ®Çu t− trùc tiÕp ra n−íc ngoµi theo n¬i ®Çu t−

Mü NhËt Ph¸p §øc Anh Hoµ Lan

Tæng sè 95,5 44,0 15,8 38,6 42,7 12,4

Mü 19,4 1,9 4,1 17,3 1,5

Khèi OECD 71,3 30,1 8,8 34,4 37,1 10,0

Nam Mü 12,5 3,1 0,1 2,2 2,4 0,5

NhËt 1,6 0,0 0,3 0,3 0,5

Trung Quèc 0,4 3,8 0,1 0,4 0,1 0,1

Hång K«ng 0,8 1,0 0,1 0,1 1,0 0,3

§µi Loan 0,5 0,4 0,0 0,0 0,1 -0,1

Nam Hµn 1,1 0,4 0,1 0,1 0,1

ASEAN 5,2 4,6 0,2 1,2 0,4 0,3

Indonesia 0,9 1,4 0,0 0,8 0,0

M· Lai 1,1 0,5 0,0 0,0 0,0

Phi LuËt T©n 0,3 0,6 0,0 0,0 0,1

Singapore 2,0 1,0 0,1 0,3 -0,1

Th¸i Lan 0,9 1,1 0,1 0,1 0,4

Khèi ®Çu t− trùc tiÕp ra n−íc ngoµi theo n¬i ®Çu t−

Mü NhËt Ph¸p §øc Anh Hoµ Lan

Tæng sè 711,6 463,6 186,1 258,4 325,7 164,3

Mü 194,4 35,3 50,4 102,7 42,6

Khèi OECD 529,8 325,4 152,9 232,6 263,5 141,9

Nam Mü 108,7 52,3 3,1 13,6 26,7 12,2

NhËt 39,2 0,7 4,9 4,2 0,8

Trung Quèc 2,0 8,7 0,5 1,1 0,3 0,3

Hång K«ng 13,8 13,9 0,6 1,4 6,2 0,9

§µi Loan 4,4 4,0 0,1 0,2 0,5 1,0

Nam Hµn 5,3 5,3 0,5 0,7 0,4 0,7

ASEAN 30,5 42,9 1,5 3,7 14,9 5,0

Indonesia 7,1 17,0 0,1 0,3 0,7 0,6

M· Lai 3,7 6,4 0,1 0,8 3,1 1,0

Phi LuËt T©n 2,6 2,8 0,0 0,2 0,8 1,0

Singapore 12,6 9,5 1,2 2,1 8,9 1,7

Th¸i Lan 4,6 7,2 0,1 0,4 1,2 0,7

Nguån: International Direct Investment Statistics Yearbook 1997, OECD, Paris.

23

Phô lôc 4

Khèi vµ luång ®Çu t− tr−c tiÕp cña n−íc ngoµi , 1995 Tû USD Chó thÝch: Trong c¸c b¶n phô lôc c¸c con sè ®−îc tr×nh bµy theo kiÓu Mü. Khèi ®Çu t− Luång ®Çu t−

Thª giíi

1. 2.657,9 314,9

2. 2.730,1 317,8

Mü

1. 564,7 60,2

2. 705,6 95.5

Liªn hiÖp ©u ch©u

1. 1.028,1 111,9

2. 1.208,8 132,2

NhËt

1. 17,8 0

2. 305,5 21,3

Nam Hµn

1. 14,0 1,5

2. 11,1 3,0

Trung Quèc

1. 128,9 37,5

2. 17,3 3,5

Hång K«ng

1. 21,8 2,1

2. 85,2 25,0

§µi Loan

1. 15,6 1,5

2. 24,3 3,8

1: §Çu t− cña n−íc ngoµi vµo trong n−íc 2: §Çu t− ra n−íc ngoµi 0: Cã nghÜa lµ nhá h¬n 50 triÖu USD Source: United Nations, World Investment Report 1996.

24

Phô lôc 4

Khèi vµ luång ®Çu t− tr−c tiÕp cña n−íc ngoµi , 1995 Tû USD (tiÕp) Khèi ®Çu t− Luång ®Çu t−

ASIAN

1. 169,0 19,6

2. 25,3 6,3

Indonesia

1. 50,8 4,5

2. 0,1 0,0

M· Lai

1. 38,4 5,8

2. 8,9 2,6

Phi LuËt T©n

1. 6,9 1,5

2. 0,2 0,0

Singapore

1. 55,5 5,3

2. 13,8 2,8

Th¸i Lan

1. 16,8 2,3

2. 2,3 0,9

ViÖt Nam

1. 0,4 0,2

2. 0,0 0,0

Myanmar

1. 0,0 0,0

2. 0,0 0,0

Lµo

1. 0,2 0,0

2. 0,0 0,0

1: §Çu t− cña n−íc ngoµi vµo trong n−íc 2: §Çu t− ra n−íc ngoµi 0: Cã nghÜa lµ nhá h¬n 50 triÖu USD Source: United Nations, World Investment Report 1996.

25

Phô lôc 5 NhËp khÈu hµng ho¸, 1994, tû USD

Mü NhËt Nam Hµn Trung Quèc Hång K«ng ASEAN

Tæng sè 689,0 100% 274,1 100% 102,3 100% 115,6 100% 161,6 100% 284,9 100%

NhËt 122,5 18% 25,4 25% 26,3 23% 25,2 16% 68,9 24%

Nam Hµn 20,4 3% 13,5 5% 7,3 6% 7,4 5% 12,3 4%

§µi Loan 27,9 4% 10,2 4% 1,7 2% 14,1 12% 21,3 13% 10,6 4%

Trung Quèc 41,3 6% 27,5 10% 5,5 5% 0% 60,9 38% 8,3 3%

Hång K«ng 10,1 1% 2,1 1% 0,7 1% 9,5 8% 7,54 3%

ASEAN 54,0 8% 37,8 14% 7,7 8% 6,8 6% 14,7 9% 58,1 20%

Mü 63,1 23% 21,6 21% 14,0 12% 11,5 7% 40,1 14%

T©y ©u 135,3 20% 42,9 16% 15,5 15% 19,8 17% 18,7 12% 46,0 16%

XuÊt khÈu hµng ho¸, 1994, tû USD Mü NhËt Nam Hµn Trung Quèc Hång K«ng ASEAN

Tæng sè 481,8 100% 395,2 100% 96,0 100% 120,8 100% 151,2 100% 255,5 100%

NhËt 51,1 11% 13,5 14% 21,5 18% 8,4 6% 36,5 14%

Nam Hµn 17,5 4% 24,4 6% 4,4 4% 2,4 2% 7,7 3%

§µi Loan 16,2 3% 24,8 6% 3,0 3% 2,2 2% 1,5 1% 8,4 3%

Trung Quèc 9,2 2% 18,7 5% 6,2 6% 49,6 33% 6,7 3%

Hång K«ng 10,1 2% 25,7 7% 8,0 8% 32,4 27% 15,4 6%

ASEAN 29,9 6% 60,4 15% 11,4 12% 6,4 5% 9,5 6% 65,2 26%

Mü 118,7 30% 20,6 21% 21,4 18% 35,1 23% 51,2 20%

T©y ©u 110,7 23% 64,9 16% 11,7 12% 16,0 13% 24,2 16% 39,3 15%

Chó thÝch: B¸o c¸o vÒ th−¬ng m¹i cña hai n−íc kh«ng nhÊt thiÕt gièng nhau. Ch¼ng h¹n kh¸c biÖt lín lµ thèn kª bu«n b¸n gi÷a Mü vµ Trung Quèc. Mü cho r»ng mét tû lÖ kh«ng nhá lµ th«ng qua Hång K«ng. Sè liÖu vÒ ASEAN ®· ®−îc ®IÒu chØnh ®Ó tÝnh ViÖt Nam, Lµo vµ Myanmar vµo ASEAN. Nguån: Statistical Yearbook for Asia and the Pacific, 1996; China Statistical Yearbook 1996; Statistical Yearbook of the Republic of China, 1997.

26

Phô lôc 6 XuÊt khÈu vµ ®Çu t− cè ®Þnh, tû lÖ % so víi GDP

XuÊt khÈu, tû lÖ % so víi GDP §Çu t− cè ®Þmh, tû lÖ % so víi GDP 1970 1975 1980 1990 1994 1995 1970 1975 1980 1990 1994 1995

C«ng nghiÖp ph¸t triÓn

24% 23% 23% 21% 20% 20%

Ph¸t triÓn 18% 26% 23% 20% 19% 20%

Mü 6% 8% 10% 9% 10% 11% 17% 17% 20% 17% 17% 17%NhËt 11% 13% 14% 11% 9% 10% 36% 32% 32% 33% 29% 30%Nam Hµn 14% 28% 34% 30% 30% 33% 23% 25% 32% 37% 36% 37%§µi Loan 30% 40% 53% 47% 44% 49% 22% 31% 31% 22% 23% 23%Trung Quèc 19% 22% 21% 30% 33% 43%Th¸i Lan 15% 18% 24% 34% 39% 42% 24% 23% 28% 40% 39% 43%Singapore 165% 207% 189% 23% 35% 41% 32% 34% 33%

M· Lai 46% 45% 58% 76% 90% 96% 18% 25% 31% 32% 38% 40%Indonesia 13% 23% 30% 27% 26% 26% 14% 20% 21% 36% 32% 32%Phi LuËt T©n 19% 19% 24% 28% 35% 36% 16% 24% 27% 23% 25% 22%ViÖt Nam 24% 37% 47% 13% 26% 27%

Chó thÝch: Sè liÖu ViÖt Nam vµ Trung Quèc kh«ng hoµn toµn theo chuÈn quèc tÕ. Nguån: IMF, International Financial Statistics Yearbook 1997

khu vùc th¸I b×nh d ¬ng ®Çy biÕn ®éng TRONG THÕ Kû 21 ... · ninh cña Mü trong khu...

Documents

Transcript of khu vùc th¸I b×nh d ¬ng ®Çy biÕn ®éng TRONG THÕ Kû 21 ... · ninh cña Mü trong khu...