KAZAK TÜRKÇESİNDE FİİL KILINIŞINI BELİRLEYEN...
Transcript of KAZAK TÜRKÇESİNDE FİİL KILINIŞINI BELİRLEYEN...
15Türk Dünyası 39. Sayı
* Yrd.Doç.Dr.,CumhuriyetÜniversitesiEdebiyatFakültesiÇağdaşTürkLehçeleriveEdebiyatlarıBölümü,Sivas,[email protected]
KAZAK TÜRKÇESİNDE FİİL KILINIŞINI BELİRLEYEN EKLER
Onur BALCİ*
Özet:Fiilin; başlama, sürme, bitme anlamları olarak değerlendirilebilecek olan kılı-
nış, fiilin hem bünyesiyle hem de ekler ve yardımcı fiiller aracılığıyla ayırt edilebilen bir kategoridir. Bu terim, Kazak Türkçesi dil bilgisinde sıypat, amaldıŋ ötüw sıypatı, sıypat kategoriyası gibi terimlerle karşılanmaktadır. Genel olarak Kazak Türkçesi gramerleri kılınışı bitme ve bitmeme üzerine kurarken bazı gramerler bu kategoriye sürme kılınışını da eklemektedir. Aynı zamanda bu eserler fiilin kılınışını belirleyen yapıları, ekler ve birleşik yapılar olarak iki grupta incelemektedir. Türkiye Türkçe-sinde ise kılınış konusu genel olarak fiillerdeki başlama, sürme ve bitme özelliklerine dayanarak incelenmektedir. Bu çalışmada Kazak Türkçesinde fiil kılınışını belirleyen ekler, yapıları ve anlamsal özellikleri dikkate alınarak, incelenmiştir.
Anahtar kelimeler: Kazak Türkçesi, fiil, kılınış, ekler.
The Affixes Determining Verbs’ Manner of Action in the Kazakh
Abstract:Manner of action is evaluated as an ingressive, a continuative and egressive me-
anings of the verbs. The topic of this article concerns the manner of action (Ger. Ak-tionsart) of verbs and suffixes of Kazakh language. Manner of action may occur with phasal phrases, such as inherent phase, the initial and the final one. This term is co-vered in Kazakh language by the terms such as sıypat (aspect), amaldıŋ ötüw sıypatı kategoriyası ‘the aspect meaning of the action‘. Most of Kazakh grammar books use statal or final phases, but some of grammar books present the initial phase of action. Futhermore, the manner of action of verbs and suffixes were analyzed in two group
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı16
categories. Generally, the manner of action of verbs in Turkish are analyzed accor-ding their inherent, the initial and the final phases. The main point of this paper is the suffixes of Kazakh language, which occur as a manner of action of verb.
Key words: Kazakh, verb, manner of action, affixes.
GirişKılınış terimi sınırları ve tanımı net olarak belirlenemeyen terimlerden
biridir. Dil biliminde kılınış terimi ilegörünüş terimibirlikte ele alınmıştır.Fiiliniçindekisüreçanlamı,dilbilimindedahaçok‘sözlüğedayalıgörünüş’olarak ele alınmıştır. (Benzer 2012: 42)Kılınış terimi yerine dil biliminde içkin anlam, içkin görünüş, sözlüksel görünüş, durum görünüşü, eylem tarzı gibiterimlerdekullanılmıştır.(Bacanlı2014:28)
BerkeVardarkılınışteriminifiiliniçanlamıylabağlantıkurarakşuşekildetanımlar:“kılınış(Alm.Aktionsart,Fr.ordredeprocès,İng.mannerofacti-on).Eyleminbelirttiğioluşunzamanbakımındanniteliğini,birbaşkadeyişlebaşlamamı,bitişmi,süreklilikmibelirttiğinigösterenanlamsalulam.”(2002:134)
Dilbilim Sözlüğü’ndekılınışterimi“Eyleminbelirttiğioluşunbaşlama,bi-tiş,sürekliliğiifadeettiğinigösterenanlamsalulam.”olaraktanımlanmışvekılınışınzamanekiolmadanfiilinsüreçanlamıolduğubelirtilmiştir.(İmervd.2013:176)
DoğanAksandabunlarabenzerbirtanımışuşekildeyapar:“Görünüş’lekarıştırılanbirkavramdakılınış’tır(Alm.Aktionsart).Bukavram,‘eylemle-rinanlattıklarıdevinme,oluş,işveoluşumunyansıttıkları,zamanaçısındanayrılıkları’olaraktanımlanabilir.” (2007: 103)
GörünüşvekılınışterimlerinedairgenişbirincelemeyapanDilâçar,kılı-nışlagörünüşarasındakiayrımınesnelveöznelolmayabağlar.Kılınışa dair şunlarıkaydeder:“Fiilulamlarıolarakkılınışilegörünüşarasındakiayırt,nes-nel(afaki,objectif)-öznel(enfüsi,subjectif)ayırdınadayanır.Yanikılınışıfiilmastarınınbildirdiğianaanlamabağlıbirsüreçtürü(başlama,süre,bitirme,yineleme,vb.gibi)olarakkendiiçindebulundurur,konuşan-işitenlebiröznelilgisiyoktur,nesneldir;bununzamanvekipleilgilitürleridevardır:zamankı-lınışı(temporaleaktionsart)vekipkılınışı(modaleaktionsart).”(1974:162)Dilâçar’ıntanımıaslındakılınışıgenelanlamıylaanlatabilmektedir.
Delice‘asılfiildekılınışilgisi’başlığındakılınışlailgilişunlarıkaydeder:“Asılfiildekılınışilgisi:SözlükbilimialanındaadınafiildenenmAkekialmışşekillerinyüklemolarakcümleiçinegirmedenbilebirzamanilgisivardır.Buzamanilgisibaşlama,sürerlilikvebitişolmaküzereüçgruptadeğerlendiril-mektedir.”(2008:60)
Onur BALCİ
17Türk Dünyası 39. Sayı
Korkmaz ise örneklerle birlikte kılınışa dair şunları kaydeder: “kılınış (Alm.Aktionsart, Art der Handlung; Fr. ordre de-procès; İng.manner of acti-on) “Fiilkökvegövdelerinin,dilmantığıvezamanlaolanbağlantıaçısındangösterdikleriözellik;fiilkökvegövdelerindekikılınışsürecininzamanbakı-mındanbirbirlerineoranlataşıdıklarıayrılıklar.Sözgelişi:aç-, bas-, başla-, dokun-, fiillerinde başlangıç,ağla-, ara-, bekle-, dolaş-, gez-, gözle-, yürü- fiillerinde süreklilik başar-, bayıl-, bul-, durul-, eriş-, kavra-, öde- fiillerinde bitiş,sonuçgösterme,atıştır-, damla-, şaşala- fiillerindearalıklıoluşboylan-, çiçeklen-, ekşi- fiillerindeisekendikendineoluşugösterenbirözelliğinbu-lunmasıgibi.” (2007:146)Buradaaralıklıoluşdasüreklilikiçindedeğerlen-dirilebilir.
Türkiye’dekılınışkonusundaçalışandilcilerdenbirideEyüpBacanlı’dır.Bacanlı,Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyicisi Olarak Art Fi-iller adlıçalışmasındakılınışkonusunugenişçeelealmışveyenibir tasnifdenemesiyapmıştır.(2014:36)
Kılınışkavramıbuçalışmadafiillerinbünyesindebulunanveyaçeşitliekler(örneğinsilk-fiilibitmişlikbildirirkensilkele- fiilisüreklilikbildirir)ileyardım-cıfiiller(örneğingit- fiili süreç bildirirken gidedur- süreklilikgösterenbirsüreçbildirir)yardımıylasonradanbelirensüreçkavramıolarakelealınmıştır.
KazakTürkçesidilbilgisikitaplarındakılınış,sıypat, ḳıymıldıŋ ötüw sıy-patı veya amaldıŋ ötüw sıypatı (kelimeçevirisi:işingerçekleşmegörünüşü)terimiylekarşılanmışveişlenmiştir.
Iskakov, kılınış terimini şu şekildeaçıklar: “Dilimizin fiil yapıları siste-mindekikendineözgüiçeriğiilehususibiçimbirimleri(göstergeleri)olandilbilgiselögekılınışkategorisi(amaldıŋ ötüw sıypatı kategoriyası)olarakad-landırılır.”(1991:289)Yazarkılınışkategorisineeklerinvebirleşikyapılarınetkiettiğinibelirtmektedir:YazaragöreKazakTürkçesindefiiliniçeriğindekisüreçkavramınıeklerveyardımcıfillerbelirlemektedir.(1991:289-290)
Nurcamal, kılınışkategorisinitanımlamadanönceörneklervermiş,dahasonra kılınışıtanımlamıştır.Yazarınkılınışhakkındakigörüşlerişöyledir:“Ör-neğin,esinen tana jazdadı(bayılayazdı)derkenhareketin,gerçekleştirilmesi-neyaklaşıldığıancakgerçekleşmediğibildirilir.Şıdap baktı(uzunuzunbaktı)derkenhareketigerçekleştirmekiçinbütüngayretinsarfedildiği,çokçalışıl-dığıbildirilir.Jabısa ketti (yapıştı) derken hareketin kolayca ve çabucak ya-pıldığıbildirilir.Perip kep jiberdim(vurdum)derkenhareketingüçkullanarakçabucakyapıldığıbildirilir.Kele beredi(geliverir)derkenhareketintekrarlan-dığı,bere sal(ver)derkenhareketinüstünkörüyapıldığıbildirilir.HareketingerçekleşmesindekibuçeşitliözellikleribirebirgösterenKazakdilinindilbilgiselyapısındakiözelkategorikılınış(ḳıymıldıŋ ötüw sıypatı)diyeadlan-dırılır.”(2007:256-257)
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı18
MeyirbekOrazov,kılınışteriminiaçıklamayageçmedenöncebukatego-rininTürkdilindetartışmalıbirkonuolduğunuifadeetmiştir.YazarınKazakTürkçesindekikılınışkategorisinedairgörüşlerişöyledir:“Kazakdilimater-yallerionu(amaldıŋ ötüw sıypatı kategoriyasını)ikiyeböler1)İş-hareketingerçekleşme safhası, 2) İş-hareketin gerçekleşme yöntemleri ile bağlantılıyapılar.Birinci gruptaki dil bilgisel yapılar 1) hareketin başlamasına kadarolansafha,2)başlamasafhası,3)işanındakisafha,4)hareketinbitmesafhasıdiyedördebölünür. İkincidilbilgiselyapıları iseanlamınagöre17’yeböl-mekmümkündür.1)hareketinbirkaçdefatekrarlandığınıbildirendilbilgiselyapılar(aytḳıla ‘söyle-‘, silkile ‘silkele-‘, şaymala ‘çiğne-‘),2)hareketintamgerçekleşmediğinibildirendilbilgiselyapılar (külimsire ‘hafifçegülümse-‘, barıŋḳıra ‘git-‘),3)İş-hareketingerçekleşmeyeyaklaşıpgerçekleşmedenkal-dığınıbildirendilbilgiselyapılar(jıġıla jazdadı ‘düşeyazdı’),4)İş-hareketindevamettiğinibildirenyapılar(ayta tüs ‘söyle-’, ayta ber ‘söyleyiver-‘),5)İş-hareketiyasaklama,sınırkoyma(ayta körme, söylewşi bolma ‘söyleme!’),6)Birnesneyiirdeleme,idraketmeanlamıverenyapılar(aytıp kör ‘söyle-’),7)Hareketingayritabiiliğinibildirenyapılar(aytḳan bol ‘söylemişol-’, külgen bol ‘gülmüşol-’),8)İş-hareketinüstünkörüolduğunubildirenyapılar(ayta ket, ayta sal‘üstünkörüsöyle-’),9)İş-hareketinyavaşyavaşgeliştiğini,arttı-ğınıbildirenyapılar(bezip baradı ‘beziyor’, arta tüsti ‘yavaşyavaşçoğaldı’),10)İş-hareketinbirden,beklenmeyenbirandaolduğunubildirenyapılar(ay-tıp ḳoydı ‘birandasöyledi’, tüsip ketti ‘birandadüştü),11)İş-hareketinvak-tindeolduğunubildirenyapılar(şıġa turıŋız ‘çıkın’, bara turıŋız ‘gidin’),12)İş-hareketinkuvvetlibirşekildeveyabirdenolduğunubildirenyapılar(aḳırıp jiberdi ‘bağırdı’, ḳoyıp ḳaldı ‘bıraktı’),13)İş-hareketinbirisi içinolduğunubildirenyapılar(jıynap aldı ‘topladı’, aytıp berdi ‘söyledi’),14)İş-hareketinçabucakgerçekleştiğinibildirenyapılar(otırıp ḳaldı ‘oturuverdi’, bölip jiber-di ‘böldü’),15)Biriş-hareketinikincibiriş-hareketindevamındaolduğunubildirenyapılar (ayta sala ‘söyleyerek’, köre sala ‘görerek’),16) İkincibirkişinin izniyleolan iş-hareketibildirenyapılar (ayta ġoy ‘söyleyiver’, bere sal ‘ver’),17)İş-hareketinçabuk,hemengerçekleşmeyipdahasonragerçek-leşeceğinibildirenyapılar (ayta jatarmız ‘söyleriz’, bara jatar ‘gider’)vb.”(2001:63-64)GörüldüğügibiyazarTürkiyeTürkçesindetasvirfiilleriolarakdeğerlendirilenve birleşik yapılar kuran fiilleri dekılınış özellikleri içindegöstermiştir.Yazarınbu tespitinin tasvirîyardımcı fiillerin eklendikleri asılfiiliniçanlamınaetkiettiğidüşünülünceisabetliolduğugörülecektir.
Kazak Tilinin Grammatikası-I Morfologiya adlıeserdekılınış, fiilin kendi içindegerçekleşmesınırınıbildirenkategoriolaraktanımlanmışvebukatego-riikiyeayrılmıştır.Bunlar:1.Sürerlikılınış(sozılıŋḳı sıypat).2.Bitimlikılı-nıştır(ayaḳtalġan sıypat).Eserdebumaddeleredairşunlarkaydedilmiştir:“1.Sürerlikılınış (sozılıŋḳı sıypat): İş-hareketincereyanınınsüreçşeklindeger-
Onur BALCİ
19Türk Dünyası 39. Sayı
çekleştiğinibildirenfiilyapısıdır.Bu,zarf-fiillerileotır, tur, jatır, jür yardımcıfiillerinin birleşmesi ile yapılır.” (...) 2. Bitimli kılınış (ayaḳtalġan sıypat):Bitimlikılınışiş-hareketincereyanınınbittiğinibildirir.Bukılınışzarf-fiilya-pılarının:ḳal, ḳoy, tasta, şıḳ, sal, jiber, ket, bol, bit, al, beryardımcıfiilleriilebirleşmesiileyapılır.”(1967:160-161-162)
Jolşayeva,KazakTürkçesindekigörünüşvekılınışkategorisiniincelediğieserindebukategoriyigenelliklebaşkaâlimleringörüşlerinedayanarakaçık-lamaktadır.Yazar,şunlarıkaydetmektedir:“Kazakdilindefiilinkılınışkate-gorisini özel olarak inceleyen İ.Ḳ.Uyıḳbayev ‘körinis’ (görünüş) teriminikullanır.O,bukategorinintemelölçütüolarakbellibirzamandagerçekleşenhareketinsınırlanmasıveyasınırlanmaması,neticeliolmasıveyaolmamasınıalır.İ.Ḳ.Uyıḳbayev,fiilinhareketvasfınıbildirentürügörünüşolarakadlan-dırılır,biçimindeaçıklamayapıphareketi,gerçekleşmebiçiminegörebitenvebitmeyendiyeikiyeayırır.Bununikitürlüyapılmayolunugösterir.
1) Ekleraracılığıyla;2) Yardımcıfiilleraracılığıyla.”(2011:42)3) Kılınış, fiillerinkendibünyelerindebulunan süreçveyazamankav-
ramıolarakdeğerlendirilebilir.Bu süreçkavramıTürkçe fiillerdebitmişlik,süreklilik, aşamalı bitmişlik, aşamalı süreklilik, bitmemişlik biçimlerindeortayaçıkabilir.Fiillerdekibu içsüreçanlamlarıKazakTürkçesidilbilgisikitaplarındadabelirtildiğigibieklerleveyayardımcıfiillerledeğiştirilebilir.
2. Kazak Türkçesinde Kılınışı Belirleyen Ekler2.1. -LA-Türkdilininilkyazılıdönemindenbugünekadarişlekbirbiçimdeisimden
fiilyapmaekiolarakkullanılanbuek,KazakTürkçesindehemisimdenfiilyapmaekihemde fiilden fiilyapmaekiolarakkullanılmaktadır.Bunokta-yadikkatçekenOrazov,ekileilgilişunlarıkaydetmektedir:“Buek,aslında,isimlereeklenerektüremişfiilgövdesiyapar.Ancakbazıdurumlardafiillereeklenerekdekullanılır.Buek,eklendiğigövdeninanlamınıtamamendeğiştir-medenhareketinbirkaçkeretekrarlandığınıveyaiş-hareketinüstüsteolduğu-nubildirenincebirayrımkatar.”(2001:68)Birekinhemisimdenfiilyapmaeki hemde fiilden fiil yapma eki olması eş sesli bazı ekler için geçerlidir.AncakbuektedikkatçekennoktatarihîTürklehçelerindefiildenfiilyapımekiolarakaslagörülmemesidir.Bunedenlebuekinfarklıbirektengeldiğidüşünülebilir.Buek,fiilleresüreklilikanlamıverenveTürkiyeTürkçesindede kov-ala-, silk-ele- gibi fiillerde kullanılan -AlA- ekinden çıkmış olabilir.
-AlA- ekininbaşındakiünlüaşınarakzamanlakaybolmuşyerine-LA- eki kal-mıştır.Ziratespitettiğimizörnekfiillerintamamınınünlüilebitiyorolmasıbugörüşüdesteklemektedir.İkiünlüyanyanagelemeyeceğiiçinünlülerdenbirtanesidüşmektedir.
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı20
Ek ile ilgiliKazakTürkçesigramerlerigenellikleaynıbilgilerivermek-tedir.IskakovdaOrazovgibibuekinfiilgövdeveyaköklerininsözlükanla-mınahareketinüstüstevesıksıkyapıldığınıbildirenanlameklediğiniifadeetmektedir.(1991:289)
Ek,KazakTürkçesindekiötümlülükötümsüzlükuyumundandolayı-DA- biçiminededönmektedir.
Buek,eklendiğibitmekılınışındakifiillerisürmekılınışındakifiilleredö-nüştürdüğügibisürmekılınışındakifiillerinoluşsürelerinindahauzunolabil-diğinidebildirmektedir.
Fiil Anlam Kılınış Özelliği
FiilKökü/Gövdesi
Anlam Kılınış Özelliği
egele- Eğelemek,üst üste bilemek
Sürme ege- Eğelemek Sürme
ekşele- Ayıklamak Sürme ekşe- Seçmek Sürmeelikte- Benzemeye
çalışmakSürme elik- Taklitetmek Bitme
ḳarġıla- Devamlısıçramak
Sürme ḳarġı- Sıçramak Bitme
ḳarsıla- Beklemek Sürme ḳarsı- Karşıolmak,itirazetmek
Sürme
ḳorġala- Sığınmak,siperalmak
Sürme ḳorġa- Korumak, savunmak
Sürme
ḳımtala- Açıkkalanyeri tekrar tekrarörtmek
Sürme ḳımta- Örtmek,kapatmak
Bitme
ḳıstala- Tekrartekrarsıkıştırmak
Sürme ḳısta- Sıkıştırma Sürme
nuḳıla- Dürtüklemek Sürme nuḳı- Dürtmek Bitmeorġıla- Hoplayıp
sıçramakSürme orġı- Atlamak,
zıplamakBitme
sabala- Dövmek,tekrar tekrar vurmak
Sürme saba- Vurmak,dövmek,cezalandırmak
Sürme
siypala- El ile okşamak,sıvazlamak
Sürme siypa- Okşamak Sürme
süyrele- Tekrartekrarsürüklemek, sürümek
Sürme süyre- Sürümek Sürme
töpele- Devamlı,aralıksızdevam etmek
Sürme töpe- Devam etmek Sürme
tüyrele- Üst üste saplamak,sürekli tenkit etmek
Sürme tüyre- Sokmak,saplamak,batırmak
Bitme
Onur BALCİ
21Türk Dünyası 39. Sayı
tırnala- Tekrartekrartırmalamaktırnaklamak
Sürme tırna- Tırmalamak Bitme
tistele- Tekrartekrarısırmak
Sürme tiste- Isırmak Bitme
üŋgile- Kazmak,sürekli oymak
Sürme üŋgi- Çukur açmak Bitme
üstele- Üst üste eklemek
Sürme üste- Eklemek, ilave etmek
Bitme
şuḳıla- Tekrartekrarkarıştırmak,oymak
Sürme şuḳı- Gagalamak,oymak
Sürme
2.2. -GIlA-Birleşikbirekolan-GIlA-ekideKazakTürkçesindefiilkılınışınıbelirle-
yeneklerdenbiridir.Orazov,buekin-kı/-ki ve -la/-leeklerininbirleşmesiileoluştuğunubildirmektedir.(2001:76)Temelde-GI+ekiKazakTürkçesindeTürkiyeTürkçesindeolduğugibifiildenisimyapmakta;+lA- eki ise isimden fiilyapmaktadır.Ancakikiekbirleşerekfiilesüreklilikanlamıkatmaktadır.
Iskakovbuekle ilgili şunlarıkaydetmektedir: “-ḳıla, (-kile, -ġıla, -gile) eki,eklendiğifiilkökününsözlükanlamınaişinsıksıkveyaçokacelegerçek-leşiptekrarlandığınıbildirenanlamkatar.”(1991:289)OralbayNurcamalisebuekinhareketintekrarlandığınıbildirdiğiniifadeetmiştir.(2007:258)
Buralḳıulı,buekialanfiilleriaçıklarkenḳayta ḳayta zarfınıkullanmakta-dır.Örneğinsuḳḳılaw fiiliniaçıklarkenḳayta ḳayta suḳuw ‘tekrartekrarsok-mak’biçimindeaçıklamaktadır.(2008:507)
Bu ek, ÇağatayTürkçesinde de aynı anlamla vardır. Eckmann, -ġula-/ -ḳula-/ -güle-: ekininsıklıkveyaçoklukifadeettiğinibelirtmişveatḳula- ‘pekçokokatmak’,çapḳula- ‘kıyasıyadövüşmek’,tartḳula-ş- ‘tartışmak,dövüş-mek,mücadeleetmek’örneklerinivermiştir.(2009:59)
Buek,başlamaveyabitmekılınışındakifiillerinkılınışınısürmekılınışınadönüştürmektedir.Sürmekılınışındaki fiilleringerçekleşmezamanlarını isegenişletmektedir.
Fiil Anlam Kılınış Özelliği
FiilKökü/Gövdesi
Anlam Kılınış Özelliği
atḳıla- Tekrartekraratmak
Sürme at- Atmak Başlama
baḳḳıla- Aralıksızbakmak
Sürme baḳ- Bakmak Sürme
ezgile- Sürekliezmek Sürme ez- Ezmek Bitmeıtḳıla- Artarda
fırlamakSürme ıt- Fırlamak Başlama
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı22
keskile- Tekrartekrarkesmek
Sürme kes- Kesmek Sürme
ḳoyıla- Peşpeşevurmak
Sürme ḳoy- Vurmak Bitme
oyġıla- Derinlemesine kazmak
Sürme oy- Kazmak Sürme
osḳıla- Kamçıylapeşpeşevurmak
Sürme os- Kamçıylavurmak
Sürme
salġıla- Tokatlamak,dövmek
Sürme sal- Dövmek Sürme
sanışḳıla- Tekrartekrarsaplamak
Sürme sanış- Saplamak,vuruşmak
Sürme
sızġıla- Sürekliçizmek Sürme sız- Çizmek Bitmesoyġıla- Parçalamak,
dilim dilim etmek
Sürme soy- Kesmek Başlama
suḳḳıla- Sokmak,tekrar tekrar batırmak
Sürme suḳ- Sokmak,batırmak
Başlama
şapḳıla- Koşuşturmak,atlauzunmüddet koşmak
Sürme şap- Koşmak Sürme
şapḳıla- (2) Birşeyiparçalayıpdurmak
Sürme şap- Parçalamak Sürme
şertkile- Artardafiskevurmak
Sürme şert- Fiskelemek Sürme
tartḳıla- Defalarca çekmek
Sürme tart- Çekmek Bitme
tepkile- Tekrartekrartepmek,vurmak
Sürme tep- Tepmek Bitme
tergile- Aralıksıztoplamak
Sürme ter- Toplamak,dermek
Sürme
teskile- Tekrartekrardelmek
Sürme tes- Delmek Bitme
tüygile- Üst üste vurmak
Sürme tüy- Vurmak Bitme
türtkile- Süreklisürtmek
Sürme türt- Dürtmek Başlama
tintkile- Altınıüstünegetirerek aramak
Sürme tint- Aramak,araştırmak
Sürme
urġıla- Devamlıvurmak
Sürme ur- Vurmak Bitme
üzgile- Parçaparçaetmek
Sürme üz- Koparmak,çekipalmak
Bitme
ürgile- Üst üste üflemek
Sürme ür- Üflemek, soluk vermek
Bitme
Onur BALCİ
23Türk Dünyası 39. Sayı
2.3. -MAlA-KazakTürkçesindefiilinkılınışınıbelirleyeneklerdenolanbuek,eylemin
tekrartekraryapıldığınıbildirmektedir.Orazov,buekinkökenindebulunan-ma, -meekleriilebazıTürkdillerin-
deisim-fiilolarakgörevyapan-ma, -meekleriarasındakökenbilgiselbirba-ğınaçıkçabelliolduğunuifadeettiktensonraekinkökeninedairbirkaçgörüşzikrederveardındanşunlarıkaydeder:“Söylenenfikirleritoplayıpşuşekildebirsonucavarmakmümkündür:-mala, -mele eki, -me ve -la, -le eklerinden, hareketin birkaç defa tekrarlandığını bildiren iki ektenmeydana gelmiştir.”(2001:75-76)
Nurcamal,buekinfiile,tekrarlanaraksürmeanlamıverdiğinibelirtmiştir.(2007:259)
Iskakov,buekleilgilişunlarıkaydetmektedir:“-mala (-mele, -bala, -bele, -pala, -pele) eki,eklendiğifiilkökününsözlükanlamınahareketintekrarlan-masıkılınışınıeklemekilebirliktebuişinyavaşyavaşveseyrekgerçekleşti-ğinibildirenanlamekler.”(1991:289)
Buralḳıulı,buekialmışfiilleriaçıklarkentıpkı-GIlA-ekindeolduğugibi,genellikle, ḳayta ḳayta‘tekrartekrar’zarfınıkullanarakaçıklamaktadır.Örne-ğinḳaytarmalaw fiilini ḳayta ḳayta ḳaytaruw ‘tekrartekrargeridöndürmek’biçimindeanlamlandırmaktadır.(2008:300)
Ekinbaşındakiünsüz,KazakTürkçesininfonetiközelliklerinegöredeği-şiklikgösterebilmektedir.
Buek,fiillerisürmekılınışındakifiilleredönüştürmektedir.Ekineklendi-ğieylembirmüddetdevametmekteardındanbitmektedir.
Fiil Anlam Kılınış Özelliği
FiilKökü/Gövdesi
Anlam Kılınış Özelliği
aḳtarmala- Altınıüstünegetirmek, karıştırmak
Sürme aḳtar- Aramak,karıştırmak
Sürme
baspala- Bastırmak,üstelemek
Sürme bas- Basmak,ezmek
Başlama
bastırmala- Bastırmak,sıkıştırmak
Sürme bastır- Bastırmak Sürme
bultarmala- Eğribüğrüyollardan gitmek
Sürme bultar- Anidendönmek
Bitme
jırmala- Parçaparçaetmek
Sürme jır- Yırtmak Bitme
iytermele- İtelemek Sürme iyter- İtmek Başlamaḳaġıtpala- Tekrar
tekrarsözlesataşmak
Sürme ḳaġıt- Sözlesataşmak
Başlama
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı24
ḳaytarmala- Tekrartekrar geri döndürmek
Sürme ḳaytar- Geridönmek Başlama
ḳayırmala- Arasırakayırmak
Sürme ḳayır- Kayırmak Sürme
ḳazbala- Aynışeyitekrarlamak, soruşturmak
Sürme ḳaz- Kazmak,aslınıaramak
Başlama
ḳuwmala- Tekrartekrarkovmak
Sürme ḳuw- Kovmak Başlama
ḳuwsırmala- İkitaraftansıkıştırmak,bastırmak
Sürme ḳuwsır- Kavuşturmak Bitme
ḳuymala- Tekrartekrarkoymak
Sürme ḳuy- Koymak Bitme
ḳırmala- Kazağıiletemizlemek,kazımak
Sürme ḳır- Kazağıiletemizlemek
Sürme
ḳıspala- Sıkıştırmak,baskıyapmak
Sürme ḳıs- Kıstırmak,sıkıştırmak
Bitme
sanamala- Ayrıntılıhesapyapmak
Sürme sana- Saymak,hesaplamak
Sürme
sıḳpala- Tekrartekrarsıkmak
Sürme sıḳ- Sıkmak Başlama
tökpele- Üst üste dökmek
Sürme tök- Dökmek Bitme
tilmele- Dilim dilim etmek
Sürme til- Doğramak Sürme
üdemele- Artmak,büyümek
Sürme üde- Artmak,şiddetlenmek
Başlama
ürlemele- Üfleyipdurmak
Sürme ürle- Üflemek Bitme
2.4. -GIştA-KazakTürkçesindefiilinkılınışınısürmekılınışınadönüştüreneklerden
biri olan bu ek, fiilden isim yapma eki olan -GIş+ ve isimden fiil yapmaekiolan+tA- eklerininbirleşmesiilemeydanagelmiştir.Ekinbünyesindeki
-GIş+ <-GIç+ fiildenisimyapmaeki,fiillerdenhareketisıkça,devamlıyapanisimler türetir.Örneğinbarġış ‘gitmeye hevesli, çok gitmek isteyen’.Yani
-GIştA- ekindeki süreklilik anlamının bu ekin üzerinde olduğunu söylemekmümkündür.
Orazov,bueki fiilinkılınış eklerindenbiriolarakgöstermesine rağmenekedairherhangibiraçıklamayapmamıştır.
Iskakov,buekinfiiletekrarlanmaanlamıkattığınıancakbutekrarlanma-nınazolduğunubelirtmiştir.(1991:289)
NurcamaldaIskakovgibibuekinfiiletekrarlanmaanlamıverdiğinian-cakbutekrarlanmanınyavaşçaolduğunubelirtmiştir.(2007:258)
Onur BALCİ
25Türk Dünyası 39. Sayı
Buek,işlekolarakkullanılaneklerdenbiridir.Fiillereeklenerekonlarınkısabirsüreveyayavaşbirşekildetekrarettiğiniardındanbittiğinibelirtir.
Fiil Anlam Kılınış Özelliği
FiilKökü/Gövdesi
Anlam Kılınış Özelliği
aḳtarġışta- Tekrartekrarkarıştırmak
Sürme aḳtar- Birşeyiniçiniaçarak aramak
Başlama
barġışta- Sıksıkgitmek Sürme bar- Gitmek Bitmeezgişte- Sürekliezmek,
sıkmakSürme ez- Ezmek,
sıkmakSürme
ergişte- Birininarkasınatakılmak,peşindengitmek
Sürme er- Takipetmek Sürme
jazġışta- Tekrartekraryazmak
Sürme jaz- Yazmak Sürme
jonġışta- Tekrartekraryonmak
Sürme jon- Yonmak Bitme
jalaġışta- Tekrartekraryalamak
Sürme jala- Yalamak Sürme
kelgişte- Sıksıkgelmek Sürme kel- Gelmek Bitmeḳaḳḳışta- Tekrartekrar
silkelemekSürme ḳaḳ- Sallamak Sürme
ḳaraġışta- Tekrartekrarbakmak
Sürme ḳara- Bakmak Sürme
ḳasıġışta- Süreklikaşınmak
Sürme ḳası- Kaşımak Sürme
ḳoyġışta- Tekrartekrarvurmak
Sürme ḳoy- Vurmak Bitme
ḳuwġışta- Kovalamak Sürme ḳuw- Kovmak Başlamaḳuyġışta- Sürekli
boşaltmakSürme ḳuy- Boşaltmak Bitme
oraġışta- Etrafınısarmak, muhasara etmek
Sürme ora- Sarmak Başlama
sapırġışta- Kepçeilesürekli karıştırmak
Sürme sapır- Sıvıbirşeyikarıştırmak
Sürme
suraġışta Süreklisormak
Sürme sura- Sormak Başlama
taraġışta- Tekrartekrartaramak
Sürme tara- Taramak Bitme
tıḳḳışta- Üst üste acele iletıkmak
Sürme tıḳ- Saplamak,sokmak
Bitme
urġışta- Vurupdurmak Sürme ur- Vur- Bitme
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı26
üygişte- Üst üste yığmak
Sürme üy- Birarayagetirmek, yığmak
Sürme
2.5. -AlA-FiillereeklenerekonlarabirkaçkeztekrarlanmaanlamıkatanbuekKazak
Türkçesinde yalnızcaOrazov tarafındanbirkılınış eki olarak gösterilmiştir.Diğereserlerdebuekedairaçıklamayoktur.
Hacıeminoğlu,buekin-A+zarf-fiilekive+lA-isimdenfiilyapmaekininbirleşmesindenveya-Ag+fiildenisimyapımekive+lA-isimdenfiilyapımekininbirleşmesiyleoluşmuşolabileceğigörüşündedir.(1991:104)
Banguoğlu,“TürkçedeTekerrürFiilleri” adlıyazısındabuekialanfiillereayrıcadeğinmişekinkökeninedairşöylebirörnekgöstermiştir:dur-ala-mak <dur-ak-la-mak <*tur-ga-k-la-mak.(1988:212)
ZeynepKorkmaz isebu ikigörüşedekarşıçıkmaktaveşunlarıkaydet-mektedir:“Bizce-AlA eki *it-eg+le- >itele-, *şaş-ag+la- >şaşala- biçiminde fiilden ad türeten -gekinindüşmesivegeridekalanbağlantıünlüsünün-lA ekiylebirleşipkaynaşmasındanoluşmuşolmalıdır.”(2009:125)
Buek,KazakTürkçesindeçokişlekbirekdeğildir.Yapılantaramalardabirkaçörnektespitedilebilmiştir.
Fiil Anlam Kılınış Özelliği
FiilKökü/Gövdesi
Anlam Kılınış Özelliği
janasala- Yan yana gitmek, beraber yürümek
Sürme janas- Yanaşmak Bitme
ḳuwala- Peşinedüşmektakipetmek
Sürme ḳuw- Kovmak Başlama
tütele- Hayvanıntüyünü ditmek, paramparçaetmek
Sürme tüt- Ditmek Sürme
jetele- Beraberindegötürmek
Sürme jet- Varmak,erişmek,ulaşmak
Bitme
2.6. -IŋKIrA-Birleşikbirekolanbuek,KazakTürkçesininkılınışkategorisininönemli
eklerindenbiridir.Diğereklerenazarandahaçokfiileeklenebilmektedir.BuekinkökeninedairbirgörüşbelirtmeyenOrazov,diğermüelliflerin
ekin kökenine dair açıklamalarını verdikten sonra bu ekin önceden tekrar-
Onur BALCİ
27Türk Dünyası 39. Sayı
lanmaanlamıverdiğiniancakbuanlamdanartıkuzaklaştığınıifadeetmişveşunları kaydetmiştir: “Bu ek, sadece fiilin yetersizliğini, olması gerektiğinibildirenanlamınıkorumaktadır.”(2001:88)
Iskakov,buekinfiileişinsüratleyapıldığınıbildirenbiranlameklediğinibelirtmiştir.(1991:289)
Nurcamalisebuekinfiilehareketinkısabirsüresürdüğünübildirenan-lamkattığınıifadeetmiştir.(2007:259)
Buek,fiilekısabirsüreveyavaşyavaşdevametmeardındandabitmean-lamıkatar.Ancakeylemesüreklilikkattığıaşikârdır.Buekialanfiilleriaçık-larken Buralḳıulı tüs- yardımcı fiilini kullanmaktadır. Örneğin ḳuwıŋḳıraw fiilini açıklarken ḳuwa tüsüw biçiminde açıklamış ve örnek olarak Biraz ḳuwıŋkıradı ‘Birazkovdu.’örneğinivermiştir.(2008:343)
Buekin eklendiği fiil, hernekadar sürmebildirsede fiilinbirmüddetsonrabittiğianlamıvardır.Yaniekialanfiiller,farklıbirkılınışözelliğisergi-lemekte sürme ve bitme kılınışınıbirliktebarındırmaktadır.Fiil Anlam Kılınış
ÖzelliğiFiilKökü/Gövdesi
Anlam Kılınış Özelliği
abaylaŋḳıra- Birmüddetdikkat etmek,etrafıincelemek
Sürme abayla- Dikkat etmek,etrafıincelemek
Sürme
aġarıŋḳıra- Yavaşyavaşağarmak
Sürme aġar- Beyazlamak,ağarmak
Sürme
adımdaŋḳıra- Yavaşyavaşadımlamak
Sürme adımda- Adımlamak Sürme
azġındaŋḳıra- Yavaşyavaşzayıflamak
Sürme azġında- Zayıflamak Sürme
aynalıŋḳıra- Birşeyinetrafındabir müddet dönmek
Sürme aynal- Birşeyinetrafındadönmek
Sürme
aḳsandaŋḳıra- Birmüddetaksamak
Sürme aḳsanda- Topallamak,aksamak
Sürme
aḳırıŋḳıra- Birmüddetanırmak
Sürme aḳır- Anırmak Başlama
alaḳtaŋḳıra- Birmüddetşakınşaşkınetrafınabakmak
Sürme alaḳta- Şaşkınşaşkınetrafıizlemek
Sürme
alartıŋḳıra- Birmüddetdik dik bakmak
Sürme alar- Dik dik bakmak
Sürme
aldaŋḳıra- Birmüddetaldatmak
Sürme aldaŋ- Aldatmak Sürme
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı28
asḳınıŋḳıra- Hatalığınyavaşyavaşilerlemesi
Sürme asḳın- (Hastalık)ilerlemek
Sürme
aşıŋḳıra- Yavaşyavaşsinirlenmek
Sürme aşın- Sinirlenmek Sürme
älsireŋkire- Yavaşyavaşgücün azalması
Sürme älsire- Gücünazalması Sürme
äwreleŋkire- Birmüddetuğraştırmak
Sürme äwrele- Uğraştırma Sürme
baġıŋḳıra- Yavaşyavaşbağeğmek,kabullenmek
Sürme baġın- Bağeğmek,tabi olmak
Başlama
bögeŋkire- Birmüddetengel olmak
Sürme böge- Alıkoymak,engel olmak
Başlama
büldiriŋkire- Yavaşyavaştahripetmek
Sürme büldir- Tahripetmek,yıkmak
Bitme
därileŋkire- Birmüddetilaç vermek
Sürme därile- İlaçvermek Sürme
dedekteŋkire- Birmüddethızlıcayürümek
Sürme dedekte- Hızlıhızlıyürümek
Sürme
jadıraŋḳıra- Yavaşyavaşneşelenmek
Sürme jadıra- Neşelenmek Başlama
jazıŋḳıra- Birmüddetyazmak
Sürme jaz- Yazmak Sürme
jayılıŋḳıra- Yavaşyavaşyayılmak
Sürme jayıl- Yayılmak Bitme
kesiŋkire- Birmüddetkesmek
Sürme kes- Kesmek Bitme
köteriŋkire- Yavaşyavaşkaldırmak
Sürme köter- Kaldırmak Bitme
kidiriŋkire- Birmüddetbeklemek
Sürme kidir- Beklemek Sürme
ḳalıŋdaŋḳıra- Yavaşyavaşkalınlaşmak
Sürme kalıŋda- Kalınlaşmak Bitme
ḳapsırıŋḳıra- Birmüddetsarılmak
Sürme ḳapsır- Kucaklaşmak Bitme
ḳuwarıŋḳıra- Yavaşyavaşsararmak, kurumak
Sürme ḳuwar- Sararmak,kurumak
Bitme
laḳtırıŋḳıra- Birmüddet,peşpeşefırlatmak
Sürme laḳtır- Fırlatmak Bitme
lüpildeŋkire- Birmüddetgüm güm biçiminde sesçıkararakatmak
Sürme lüpilde- Gümgümbiçiminde ses çıkararakatmak
Sürme
Onur BALCİ
29Türk Dünyası 39. Sayı
mazaḳtaŋḳıra- Birmüddetalay etmek
Sürme mazaḳta- Alayetmek Sürme
maydalaŋḳıra- Yavaşyavaşufalanmak
Sürme maydala- Ufalamak Sürme
maḳtanıŋḳıra- Birmüddetövünmek
Sürme maḳtan- Övünmek Sürme
malıŋḳıra- Yavaşyavaşbanmak
Sürme mal- Banmak Bitme
mamırlaŋḳıra- Birmüddetpaytakpaytakyürümek
Sürme mamırla- Paytakpaytakyürümek
Sürme
masayraŋḳıra- Birmüddetsevinmek
Sürme masayra- Şadolmak,sevinmek
Başlama
nazdanıŋḳıra- Birmüddetnazyapmak
Sürme nazdan- Nazlanmak Sürme
nandırıŋḳıra- Yavaşyavaşinandırmak
Sürme nandır- İnandırmak Bitme
nasiḫattaŋḳıra-Birmüddetnasihat etmek
Sürme nasiḫatta- Nasihat etmek Bitme
paydalaŋḳıra- Birmüddetistifade etmek
Sürme paydalan- İstifadeetmek Sürme
sozıŋḳıra- Birmüddetuzatmak,sürdürmek
Sürme soz- Uzatmak,çekmek
Sürme
terendetiŋkire- Yavaşyavaşderinleştirmek
Sürme terendet- Derinleştirmek Bitme
toḳtalıŋḳıra- Birmüddetdurmak, duraksamak
Sürme toḳta- Durmak Bitme
üdeŋkire- Yavaşyavaşartmak
Sürme üde- Artmak,hızlanmak
Sürme
isiŋkire- Yavaşyavaşşişmek
Sürme isi- Şişmek Bitme
SonuçKazakTürkçesindefiilinkılınışınıbelirleyeneklerdahaçokfiillerisürme
kılınışındakifiilleredönüştüreneklerdir.Busürmekılınışıelbettekiherekteaynıdeğildir.Örneğin-LA- ekifiilebireylemiaralıksızdevamettirmeanlamıkatarken -GIştA- ekiaralıklıyapmaanlamıkatmaktadır.
İncelenenekler,-LAekihariç,birleşikeklerdir.Buekleryapıitibarıylage-nelliklebirfiildenisimyapmaekivebirisimdenfiilyapmaekindenmüteşek-kildir.Bueklerdedikkatçekenbirbaşkahususdaeklerinbazılarınıneşseslieklerolduğudur.Örneğin-MAlA- ve -GIlA-ekleriböyleeklerdir.Birörneklebudurumşuşekildeaçıklanabilir:tep- fiilinden türetilen tepki ismi‘çifte,attepmesi’anlamındadır.Buisimdentüretilentepkile- fiilininhem‘tekmelemek’anlamıhemde ‘tekrar tekrar tepmek’ anlamıvardır.Budurumlarda sürme
Kazak Türkçesinde Fiil Kılınışını Belirleyen Ekler
Türk Dünyası 39. Sayı30
kılınışındakifiillerörnekolarakalınmış,diğeryapılardeğerlendirilmemiştir.BueklerarasındaKazakTürkçesiileTürkiyeTürkçesiarasındaortakolan
tek ek -AlA ekidir. Buek,herikilehçededefiillerebirkaçkeztekrarlanmaanlamıkatmaktadır.Ancakçokişlekbirekdeğildir.
İncelenenekler,fiilinkökyadagövdesindekikılınışözelliğinebakmadanbu fiilleri sürme kılınışınadönüştürmektedir.
KazakTürkçesigramerlerindeyukarıdasayılaneklerdışındakılınış eki olarakgösterileneklerdevardır.-ImsIrA ve -IstIr ekleri bu eklerdendir. -ImsI-rA eki,fiilleretamolarakgerçekleştirmemeanlamıkatmaktadır.Örneğinkü-limsire- ‘gülümsemek’gibi.-IstIrekiise,TahsinBanguoğlubuekialanfiilleriher ne kadar tekerrür fiilleriolarakdeğerlendirsede,KazakTürkçesindefiilinkılınışınıbelirleyeneklerdenbirideğildir.
KazakTürkçesidilbilgisikitapları içindeözellikleOrazov,-msAk, -An-şAk gibifiildenisimyapanpekçokekibuekleriçindegöstermiştir.Bueklereylemisürekliolarakyapanisimleryaparlar.Örneğin;suranşaḳ ‘süreklisorusoran’,tilemsek ‘süreklibirşeyisteyen’gibi.Ancakbueklerinbirfiildenisimyapmaekiolduğuaşikârdır.Bunedenlekılınışbelirleyenekolarakdeğerlen-dirilmemiştir.
KaynakçaAKSAN,Doğan(2007),Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim,4.Baskı,TürkDil
KurumuYayınları,Ankara.BACANLI,Eyüp(2014),Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyicisi Olarak Art
Fiiller,TürkDilKurumuYayınları,Ankara.BALAKAYEV, M. T. Kordabayev-A. Hasenova-A. Iskakov (1967), Kazak Tiliniŋ
Grammatikası-I Morfologiya,KazakSSR’nınĠılımBaspası,Almatı.BALCİ,Onur(2014),Kazak ve Kırgız Türkçelerinde Yapı ve İşlev Bakımından Fiil Çekim-
leri,BasılmamışDoktoraTezi,CumhuriyetÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Sivas.
BANGUOĞLU,Tahsin(2004),Türkçenin Grameri,TürkDilKurumuYayınları,Ankara.BANGUOĞLU,Tahsin(1988),“TürkçedeTekerrürFiilleri”,TDAY Belleten 1956,s.111-
123,TürkDilKurumuBasımevi,Ankara.BENZER,Ahmet(2012),Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik,KabalcıYayınları,İstanbul.DELİCE,H.İbrahim(2008),Sözcük Türleri,AsitanYayıncılık,Sivas.DİLÂÇAR,Agop (1974), “TürkFiilindeKılınışlaGörünüş veDilbilgisiKitaplarımız”,
TDAY Belleten 1973-1974,s.160-171,TürkDilKurumuYayınları,Ankara.ECKMANN,Janos(2009),Çağatayca El Kitabı,KesitYayınları,İstanbul.HACIEMİNOĞLU,Necmettin(1991),Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller,KültürBa-
kanlığıYayınları,İstanbul.ISKAKOV,Aḫmedi(1991),Kazirgi Kazak Tili-Morfologiya; AnaTiliYayınları,Almatı.İMER, Kâmile-Ahmet Kocaman-A. Sumru Özsoy (2013),Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi
ÜniversitesiYayınevi,İstanbul.
Onur BALCİ
31Türk Dünyası 39. Sayı
İSAYEV,S.M.(2007),Kazirgi Kazak Tili,ÖnerBaspası,Almatı.JOLŞAYEVA,M.S.(2011),Kazak Tilindegi Etistikter Jӓne Aspektualdı Semantika,Sü-
leymanDemirelAtındaġıÜniversitettiŋBaspası,Almatı.KORKMAZ,Zeynep(2007),Gramer Terimleri Sözlüğü,Genişletilmiş3.Baskı,TürkDil
KurumuYayınları,Ankara.KORKMAZ,Zeynep(2009),Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi,TürkDilKurumu
Yayınları,Ankara.MEYİRBEK,Orazov (2001),Etistik, I.AltınsarinAtındaġıBilimAkademiyasınınRes-
publikalıkBaspaKabineti,Almatı.NURCAMAL,Oralbay(2007),Kazirgi Kazak Tiliniŋ Morfologiyası,JŞCİnjüw-Marjan
PoligrafiyaFirması,Almatı.VARDAR,Berke(2002),Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü,Multilingual,İstanbul.
Taranan SözlüklerORALTAY,H.-N.Yüce-S.Pınar(1984),Kazak Türkçesi Sözlüğü,TürkDünyasıAraştır-
malarıVakfı,İstanbul.KOÇ,Kenan-A.Bayniyazov-V.Başkapan(2003),Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Söz-
lüğü,AkçağYayınları,Ankara.BURALKIULI,Mustapa(2008),Kazak Tiliniŋ Tüsindirme Sözdigi,Mektep,Almatı.