Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

SEMINARSKI RADPredmet: Katastrofalni rizici i štete u osiguranju

Tema: Grad kao hazardna pojava sa katastrofalnim posledicama

Profesor: Student:Prof. Dr Sakulski Dusan Petrović Miloš 2118/I2Asistent: Ćosić Đorđe Petrović Mladen 2144/I2

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

Sadržaj:

1. Pojam katastrofalnih rizika

2. Katastrofalni rizici u Srbiji

3. Grad kao katastrofalni rizik

4. Delokrug rada sektora odbrane od grada

5. Mreža radarskih sistema u Srbiji

6. Stanje sistema odbrane od grada

7. Aktuelni problemi rada sistema odbrane od grada

8. Upravljanje rizikom grad

9. Literatura

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

1. Pojam katastrofalnih rizika

Kao katastrofalni rizik možemo označiti onaj rizik koji predstavlja pojedinačnu opasnost koja preti srazmerno velikom broju ljudi – imovine, a čije ispoljavanje ugrožava ne samo ekonomsku snagu osiguravača, nego i društva u celini, odnosno njegovog dela pogođenog ispoljavanju katastrofalnom riziku.

U katastrofalne rizike spadaju pre svega prirodne nepogode, zatim požari, eksplozije ili ratni rizici, atomski rizici ili rizici od terorističkih napada. Dakle najgrublje katastrofalne rizike bi mogli podeliti na:

Prirodne

Izazvane od strane čoveka

Jedna od karakteristika ispoljavanja katastrofalnog rizika je da po pravilu pogađaju srazmerno veliku geografsku površinu i da istovremeno pogađaju veliki broj objekata, kao i ljudi.Sa stanovištva osiguranja treba napomenuti da ispoljavanje katastrofalnih rizika podrazumeva najčešće ugrožavanje svih poznatih osiguranjem zaštićenih objekata. Tada ne samo da su ugroženi objekti i ljudi nego dolazi i do prekida rada i izostanka prihoda usled prekida rada.

Sa aspekta pojedinca, bilo fizičkog ili pravnog lica, katastrofalni rizik predstavlja mogući događaj koji u svom ispoljavanju prouzrokuje ekonomsku štetu. Ispoljavanje ovog rizika pogađa ograničenu regiju, pa je solidarna pomoć isključena jer su svi pogođeni istim rizikom. Visina gubitka sa aspekta pojedinca je velika, jer pored gubitka lične imovine dolazi i do uništenja infrastrukture, prekida rada i sve to sa dugoročnim ekonomskim posledicama.

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

Za društvo kao celinu osnovni interes je da obezbedi neprekidni tok razvoja. Ispoljavaje katastrofalnog rizika dovodi do poremećaja velikog broja funkcija koje se odvijaju u jednom društvu. Posledice mogu imati socijalni karakter, jer ukoliko se dogodi neki rizik velikih razmera može doći do oštećenja ili gubitka velikog broja stanova, gubitka života ili ugrožavanja zdravlja velikog broja ljudi, gubitka prihoda za veliki broj porodica i slično. Takvi rizici ugrožavaju i infrastrukturu društvene zajednice, pa može doći do uništenja komunalnih objekata, putne i železničke mreže, objekata za snabdevanje toplotnom i električnom mrežom kao i PTT saobraćaja.

2. Katastrofalni rizici u Srbiji

Srbija predstavlja područje koje je izloženo riziku pojava različitih vrsta prirodnih katastrofalnih rizika, pre svega teritorija države je u većem delu svoje teritorije trusno područje razvrstano u nekoliko grupa opasnosti, a iz ne tako davne prošlosti, beležimo velike štete nastale od zemljotresa u regiji planine Kopaonik i u okolini Valjeva.

Pojava olujnih vetrova na teritoriji Srbije i to u njenom severnom delu posebno je izražen fenomen. U grupu metereoloških uzroka nastanka katastrofalnih šteta takođe se mora zabeležiti sve učestalija pojava katastrofalnih suša, koja u zavisnosti od mnogih okolnosti ostavlja za sobom velike štete u poljoprivredi.

Na ovo pitanje u našoj državi postoji jednostavan, ali nažalost negativan odgovor. Pojedine od strane države osnovane organizacije vode podatke i delimično analiziraju pojedine prirodne uzorke katastrofalnih šteta. Republički seizmološki zavodi imaju odgovarajuće karte i podatke o učestalosti i pojavama zemljotresa u zavidnom istorijskom periodu na našoj teritoriji. Međutim, pri ovoj ustanovi ne postoji evidencija o nastalim štetama niti njihovim visinama za pojedine zemljotrese koji su se dogodili.

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

Udruženje osiguravajućih kompanija Srbije ne prikuplja statističke podatke ove vrste. Da li će uređenje poslova statistike biti nametnuto osnovama novog zakona o osiguranju na nivou osiguravajućih kuća, a koji podaci bi mogli biti sabrani ostaje da se vidi i očekuje akcija Narodne banke Srbije.

Pojedini osiguravači vode evidencije o posledicama svojih gubitaka usled isplate osiguranih šteta nastalih iz predmetnog uzorka, ali ne kao baza za formiranje odgovarajućih stavova, nego više kao posledica prepoznavanja većih izdataka u kraćem vremenskom roku.

Preventiva

Sve do danas nije regulisano jedno od osnovnih pitanja zaštite od poplava, a to je organizacija i finansiranje javnih vodoprivrednih preduzeća. U ovoj oblasti beležimo osnivanje JP Vode Vojvodine i njeno izdvajanje iz sistema JP Srbija vode, ali to samo po sebi nije uticalo na popravljanje opšteg stanja i osnova finansiranja , izvođenja radova i mera u cilju zaštite od poplava. Čak šta više svedoci smo da predstavnici vodoprivrednih organizacija javno upozoravaju vladu da nedostatak sredstava alarmantno ugrožava bezbednost priobalja velikih vodenih tokova, ali i nižih zemljišta usled neodržavanja i odsustva izgradnje novih zaštitnih vodoprivrednih objekata i čišćenja već postojećih kanala, što značajno dovodi do konstantnog trenda povišenja nivoa podzemnih voda, a stepen izloženosti riziku ove vrste poljoprivrede i naselja značajno povisuje. Ovde svakako treba napomenuti da je stanje našeg najznačajnijeg vodoprivrednog objekta sistema DTD u veoma lošem stanju i da stepen njegove iskorišćenosti za potrebe privrede – poljoprivrede iz dana u dan opada, zbog propadanja građevinskih i mašinskih sistema.

Ovakva situacija je doprinela da se u ekstremnim godinama ne može regulisati ne samo pitanje odvodnjavanja, nego i nivo podzemnih voda postaje sve značajniji izvor velikih šteta. Na teritoriji Vojvodine u toku 2006. Godine završetkom radarskog centra " Kraljeve stolice " na Fruškoj gori zaokružen je sistem protivgradne zaštite. Na njenoj teritoriji sada dejstvuju tri radarske stanice i veliki broj raketnih stanica.

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

Ovaj sistem u svom delovanju nailazi na monoge probleme koji dopunski umanjuju njegovu efikasnost, kao što je nemogućnost dejstva zbog preleta aviona, zastarelost tehnologije i česta neispravnost raketnih sistema i naravno slaba organizacija i nefikasnost ljudskog faktora u delu posla koji se odnosi na samo ispavljivanje protivgradnih raketa. Proučavanje klimatskih promena i njihovo praćenje je organizovano na odgovarajući način pri republičkom hidrometereološkom zavodu, međutim ne može se zaključiti da ova suštinska kvalitetna i dobra baza ikome služi kao osnova za proučavanje mogućnosti nastanka katastrofalnih šteta.

Podaci koji su od koristi za delatnost osiguranja a koji se mogu dobiti na ugovornoj bazi od republičkog hidrometereološkog zavoda su izveštaji o udarima olujnih vetrova i praćenju drugih podataka od značaja za osiguranje.

Moglo bi se zaključiti da je država uradila dosta u domenu prevencije posledica nastupanja rizika zemljotresa. Naime, građevinski propisi zahtevaju odgovarajući kvalitet izgradnje objekata koji se grade na određenim područjima teritorije države, a prema naučno ispitanim i utvrđenim mapama trusnosti zemljišta. Ovi propisi su ograničenog karaktera, jer njihovo provođenje nije sprovedeno u celosti, i na celoj teritoriji iz mnogo razloga, a veličina problema sagledava se u podacima o broju nelegalno izgrađenih objekata.

Sledeća, ne manje značajana tema koja odražava stanje u ovoj oblasti je i činjenica nedostatka osnovnih planskih dokumenata kako za celu teritoriju tako i za njene delove.

Mora se konstatovati da praktično ne postoji oblast života u kojoj se može reći da država sprovođenjem i kontrolom propisa u potpunosti garantuje i sprovodi prevenciju mogućih uzroka nastanka katastrofalnih rizika izazvanih od strane čoveka.

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

3. Grad kao katastrofalni rizik

U klasifikaciji osiguranih slučajeva u siguranju biljne proizvodnje, ovaj rizik se stavlja na prvo mesto, s obzirom na učestalost pojave i na težinu posledica.

Grad je oblik padavina, koji u vidu sleđenih sfernih čestica ili ledenih komadića, najčešće prečnika između 5 – 50 mm, pada iz oblaka. Proces stvaranja ledenih zrna u oblacima odvija se tako što se topao i vlažan vazduh uzdiže i hladi, pa se oko pogodnih jezgara vrši sublimacija vodene pare u kristale leda. Ovi kristali povećavajući svoju veličinu i težinu, počinu da padaju prema zemlji. Sve se to odvija u oblacima nepogode koji, nanošeni vazdušnim strujama, prelaze sa jednog područja na drugo.

Brzina kretanja oblaka iznosi između 50 – 100 km/h, dok je pravac kretanja najčešće pravolinijski, iako možepod uticajem vetra da skreće od prave linije ili da bude izlomljen. Na ovoj putanji izlučuje se grad i ostavlja tzv. trag oštećenja. Širina traga najčešće odgovara veličini oblaka nepogode i kreće se od nekoliko stotina metara, pa do desetak kilometara. Dužina traga višestruko je veća od širine i iznosi od nekoliko kilometara, pa do nekoliko stotina kilometara.

Pravac dolaska gradobitnih nepogoda određen je opštim vremenskim i klimatskim uticajem, a on kod nas dolazi sa Atlantika, dakle sa zapada, i to ovim redom: severozapad, zapad, jugozapad. Na osnovu navedenog može se zaključiti da je grad, bez obzira na veličinu zahvaćene površine, ipak lokalna pojava.

Stepen opasnosti od grada, gradobitnost, iskazuje se preko većeg broja elemenata:

Gustina zrna po jedinici površine Veličine zrna Trajanja nepogode Učestalosti padanja Trajanje gradobitnog perioda

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

Gustina, veličina zrna i trajanje nepogode naziva se intezitetom grada.

Učestalost padanja grada iskazuje se brojem slučajeva pojave grada u jednom mestu ili na jednom području u toku jedne godine. Učestalost padanja za šire područje je dosta neujednačena. Višegodišnji prosek za pojedina mesta kreće se od 0.2 pa čak do 5 slučajeva, ali za većinu mesta u Vojvodini iznosi od 05 – 1 slučaj godišnje. Ako se posmatra za Vojvodinu u celini, tj. ako se saberu dani kada je bilo gde u pokrajini padao grad, onda je takvih dana u proseku 60, ali ih može biti i znatno više.

Gradobitni period predstavlja vremenski interval od pojave prvog do zadnjeg grada u toku godine. Za Vojvodinu u celini taj period iznosi u proseku 15 dana. Ali može biti i znatno duži. To znači da se gradobitni period poklapa se vegetacionim periodom većine gajenih biljnih vrsta.

Grad biljkama nanosi mehaničke povrede, tj. razara biljna tkiva, i to otkidanjem pojedinih organa, prelamanjem, cepanjem i udarcima. Grad takođe može u pojedinim slučajevima na biljkama izazvati pojavu biljnih bolesti, i to onih koje za svoj razvoj traže oštećenja biljna tkiva. Štete od takvih biljnih bolesti takođe se smatraju štetama od grada-

4. Delokrug rada sektora odbrane od grada

Osnovni zadatak ovog sektora je operativno sprovođenje odbrane od grada, razvoj metodologije, kao I razvoj ostalih vidova veštačkog uticaja na vreme – rasturanja prehlađenih magli I povećanja količine padavina. Republički hidrometereološki zavod odbranu od grada sprovodi od 1967. godine, a na osnovu metodologije zasnovane na svetskim naučnim saznanjima iz oblasti modifikacije vremena. Sistem odbrane od grada modernim, automatizovanim metereološkim permanentno prati oblačnost na teritoriji Srbije tokom cele godine, a odbranu od grada operativno sprovodi u periodu od 15. Aprila do 15. Oktobra.

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

5. Mreža radarskih sistema

U Srbiji radarski centri hidrometereološkog zavoda se nalaze u sledećim mestima:

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

6. Stanje sistema odbrane od grada

Sistem odbrane od grada čini 13 radarskih centara opremljenih adekvatnim objektima i opremom za permanentan rad stručnjaka, 3 savremena metereološka radara Gematronik na radarskim centrima u Vojvodini i 10 meteoroloških radara Micubiši RC34A starije generacije koji su modernizovani automatskim sistemom i odgovarajućim softverskim paketom razvijenim u saradnji sa stručnjacima Elektronskog fakulteta u Nišu i delom Elektrotehničkog Fakulteta u Beogradu uz stalnu podršku Ministarstva za nauku u poslednjih 10-ak godina.

Telekomunikacioni sistem koga čini mreža od 60 repetitora, 100 baznih i 1700 ručnih radio stanica i odgovarajuća mreža linkova, 1830 izgrađenih protivgradnih stanica – objekata za lansiranje raketa, 2300 lansera.

Računarski sistemi za podršku automatskom načinu rada.

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

Vrednost opreme, objekata i instalacija se procenjuje na oko 50 miliona eura, odnosno , to bi bila potrebna sredstva da se ovako kompleksan multidisciplinaran sistem izgradi. Međutim, važnije je istaći vrednost stečenih operativno-metodoloških i naučnih znanja koja su akumulirala u 43 godine operativnog funkcionisanja sistema odbrane od grada. Takođe, velika vrednost su i osvojeni proizvodni programi u raketnoj tehnologiji i tehnologiji lansiranih sistema srpske privrede i treba još jedanput istaći visoki kvalitet koji postižu naši proizvođači u raketnom programu.

7. Aktuelni problemi rada sistema odbrane od grada

Kao i druge, tako je i ova delatnost od posebnog značaja u Republici Srbiji ima određene probleme u svom radu, a koji su prevashodno vezani za nivo finansijskih sredstava koji se budžetom dodeljuje za ove namene. Redom, po značaju i uticaju na maksimalnu moguću efikasnost rada izdvajamo:

Smanjenje broja zaposlenih Potreban broj protivgradnih raketa Zakon o odbrani od grada

8. Upravljanje rizikom grada

Napori za ublažavanje štete od gradonosnih oluja generalno gledano su slični onima za ublažavanje opasnosti od oluja i olujnih vetrova: građevinski propisi i kampanje za povećavanje svesti i edukaciju javnosti. Poboljšanja metereoloških sistema upozoravanja, kao i modernizacija sistema osmatranja kao što je, poboljšaće predviđanja meteoroloških uslova iz kojih mogu nastati oluje i gradonosne oluje.

Jedan od načina je svakako raketna protivgradna odbrana.

Novi Sad, 2010.

Fakultet Tehničkih Nauka Univerzitet u Novom Sadu

9. Literatura

Avdalović B., Ćosić Đ., Avdalović S.: "Upravljanje rizikom u osiguranju", Novi Sad, 2008.

Novi Sad, 2010.