karakaya gellll........

itdergisi/d mhendislik Cilt:3, Say:1, 67-79 ubat 2004

*Yazmalarn yaplaca yazar: Cenk YALTIRAK. [email protected]; Tel: (212) 285 62 98 . Bu makale, birinci yazar tarafndan T Avrasya Yer Bilimleri Enstitsnde tamamlanm olan "Edremit Krfezi ve kuzeyinin jeodinamik evrimi" adl doktora tezinden hazrlanmtr. Makale metni 05.12.2003 tarihinde dergiye ulam, 26.12.2003 tarihinde basm karar alnmtr. Makale ile ilgili tartmalar 30.06.2004 tarihine kadar dergiye gnderilmelidir.

zet nceleme alan Kuzeybat Anadoluda Biga Yarmadasnn gneyinde, Edremit Krfezi ve kuzeyinde yer alan Kazda ve evresini kapsar. Kazda Grubu, amfbolit-granulit fasiyesinde metamorfik bir istiftir. Kazda Grubu zerinde, bir syrlma fay dokana ile yeil ist fasiyesinde metamorfik birimlerden oluan Karakaya Karma bulunur. Kazda Grubu, okyanus kabuu, zerinde gelien okyanus platosu kel ve volkanikleri, Karakaya Karma, riftt kelleri, denizalt-da, denizalt platosu, hendek kelleri, dalma-batma gerisi havza kelleri temsil eden bir eklenir prizmadr. Kazda Grubu ve Karakaya Karma Paleotetis Okyanusunun Permo-Karboniferde oluumu ve Triyasta kapanmasnn hemen hemen tm aamalarn temsil eder. Anahtar Kelimeler: Paleotetis, Kazda Grubu, Karakaya Karma, jeodinamik evrim. Geology of the Paleotetis units at the northern part of Edremit Bay Abstract Study area is located to the south of the Biga Peninsula, NW Anatolia. It includes the Edremit Bay and the Kazda Group to the north. The rock groups represent a geological period starting from the Carboniferous to present. On the basement a metamorphic series in amphibolite-granulite facies take place. These series form the Kazda Group itself and are made up of the Babada Formation, Sarkz Formation, Kavurmaclar Formation and Altnoluk Formation. A detachment fault and the metamorphic Karakaya complex (green schist facies) take place on the Kazda Group. To the east, the Karakaya Complex starts with the Fazlca, Knar and Kalabak units, which contain shale, schist, fillate, basalt and marble, on a Palaeozoic granodiorite basement. These units are overlain by the units of Nilfer, which is made up of tectonically thrusted spilits, and Tepeoba, which is made up of felsic fillate and tuffs, respectively. The unit Hodul passes laterally into the unit Nilfer and it is made up of arkozic sandstone, rare spilit and chert alternations. On top of these formations, the unit al is located with a tectonic contact and it contains Permian-Trias limestone blocks in a size of a mountain. The study area forms the pieces of Palaeotethys ocean dominated between Carboniferous and Triassic. The rocks of the Kazda Group form the Laurassia part of the ocean crust while the Karakaya Complex represents the southern environments of the south-dipping oceanic crust. These environments include the sea-mount (Nilfer unit), accretional prism (Hodul unit), marginal basin (Tepeoba unit) and passive Cimmeria margin of this basin (Fazlca+Knar+Kalabak). The Laurassia and Sakarya continents collided during Middle-late Triassic and the units between these continents formed the Karakaya Complex in the form of tectonic slices. Keywords: Paleotethys, Kazda Group, Karakaya Complex, geodynamic evolution.

Edremit Krfezi kuzeyinde Paleotetis birimlerinin jeolojisi

Cenk YALTIRAK*, Aral . OKAY T Avrasya YerBilimleri Enstits, Kat Yer Bilimleri Anabilim Dal, 34469, Ayazaa, stanbul

C. Yaltrak, A. . Okay

Giri Edremit Krfezi ve Kazda, Sakarya Zonu'nun bat kesiminde yer alr. Kuzeyinde bulunan ntra-Pontid Sturu ile Rodop-Istranca ve Yunanistanda Serbo-Makedonya masiflerinden ayrlr (ekil 1). ntra Pontid Sturu'nun en gney cephesine ait olan etmi Ofiyolitik Melanj alma sahasnn bat ucunda yer alr (ekil 1). Kazda Grubunda bilinen ilk aratrma, Diller (1883), tarafndan yaplan blgenin jeolojisi ve petrografisini anlatan bir almadr. Kaaden (1959), almasnda Kazda Masifi ile Uluda Masifini karlatrmtr. Schuiling (1959), Kazda Masifinde almasnda Kazda ekir-deinin K-G ynl bir kvrm olduunu ve katazonal metamorfizma geirdiini belirtmek-tedir. Gm (1964), Kalabak civarndaki siyah mermerli fillat ve istleri Silryen-Devoniyen, serpantinize spilitleri ge Devoniyen, Tepeoba civarndaki mermerli felsik fillatlar Karbonifer olarak yalandrm, Eybek Granodiyoridini bu birimleri kesen Hersinyen orojenezine bal skma sonucu oluan sintektonik bir grano-diyorid olarak tanmlamtr. Bu birimlerin zerinde uyumsuz olarak tanmlad arkoz, eyl

ve kumtalarn Triyas-Doger arasnda uyumlu bir istif olarak tantm, Jura yal kireta istifinin tabannda bulunan bir konglomera ile krntl birimler arasnda bir uyumsuzluk bulunduunu ne srmtr. Kalabak Kynden batya doru alan Aslaner (1965), Karakaya Karmana ait metamorfik birimlerin tmn Kazda Masifine dahil etmi, gnays ve amfibo-litleri istifin alt kesimleri, yeil ist fasiyesindeki mermer, spilit, fillat ve metakumtalarn st kesimleri olarak yorumlamtr. Eybek Grano-diyoridi ve amlk Metagranodiyoridini bir tek granit olarak tanmlam ve Permiyen yal, Hersinyen sonras skmann rn olarak, bugn Kazda Grubu ve Karakaya Karma birimlerini kestiini ne srmtr. Kazda Masifini anlatan almasnda metamorfik kayalar kendi iinde ikiye ayran Bingl (1969), mermer, gnays, amfibolit ve metaofiyolitleri kata-mezosomatik formasyonlar olarak gruplamtr. Bingl (1969; 1971), Kazda ve evresinde yapt rneklerden 30431 my yerleme, 23324 my metamorfizma ve 253 my Alpin metamorfizmas yalar saptamtr. Bingl ve dierleri (1973), Biga Yarmadasnda yaptklar gzlemlere gre Alt Triyas ve Permo-Karbonifer yal rekristalize

ekil 1. Trkiye ve yakn evresinin tektonik konumu (Okay ve Tysz, 1999dan alnmtr)


kireta bloklar ieren, spilitli ve grovak hakimiyetindeki birimi Karakaya Formasyonu olarak tanmlamtr. Krushensky ve dierleri (1980), Kalabak ve evresindeki metamorfikleri Kalabak Formasyonu olarak adlam ve Pre-Kambriyen-Kambriyen ya vermitir. Slzer (1990), Kazda Masifinde yapt mikrotektonik almasnda Kazda Masifinin birbiri zerine kuzeyden itilerek bindirmi dilimlerden olutuunu ne srm, Kazda zirvesinde yzeylenen metaofiyolitleri nap olarak dnmtr. Biga Yarmadasnda Okay ve dierleri (1990; 1991), Sakarya Zonu iinde, Karakaya ncesi olarak tanmlad, Kalabak Formasyonu ile amlk ve evresinde yapt gzlemlere gre amlk civarndaki granodiyoridi Eybekten ayrm ve amlk Metagranodiyoridi olarak adlamtr. alma alann iine alan kesimlerde Okay ve dierleri (1990; 1991) Karakaya Karma iinde drt tektonostratigrafik birim ayrmtr. Bunlar, spilitlerden oluan Nilfer birimi, arkozik kumtalarndan oluan Hodul birimi, Kireta bloklar ieren olistostromal nitelikli al birimi alma sahasnda da bulunmaktadr. amlk Metagranodiyoridinin zerinde uyumsuz olarak bulunan arkozik kumtalarn Hodul birimi olarak tanmlayan Okay ve dierleri (1990; 1991), Bayrky kumtalar ile bu birimin arasnda paralel bir uyumsuzluk nermitir. Okay ve dierleri (1990; 1991) Kkkuyu kuzeyinde dilimli ve bloklu yapsyla haritaladklar ve ge Kretase olarak yalandrdklar etmi Ofiyolitik Karman blgede ilk defa tanmlayarak adlandrmtr. alma alann iine alan almasnda Pickett (1994), blgeyi Karakaya Kompleksi iinde deerlendirmitir. Okay ve dierleri (1996), Paleo ve Neo-Tetis zerinde yaptklar almalarnda Kazda masifinden aldklar numuneden 30816 my ya elde etmi, amlk metagranodiyoridinden aldklar numuneden 39913 my kristallenme ya saptamtr. Bu almada, Edremit Krfezi Kuzeyi ve dousuna doru olan alanda Kazda Grubu ve Karakaya Karman oluturan birimlerin tektonik ve stratigrafik konumlar tantlmakta, sz konusu birimlerin jeolojik zellikleri dikkate alnarak Paleotetis Okyanusunun jeolojisi iindeki konumlar hakknda evrimsel bir model ne srlmektedir.

alma alannn jeolojisi alma sahasnda yer alan birimler, Devoniyenden gnmze uzanan geni bir zaman dilimini ierir. Blgede en yal temel kaya, Devoniyen yal amlk Metagranodiyorididir (ekil 2 ve 3). Bu birimin amfibolit-granlit fasiyesi metamorfik kayalarndan oluan Kazda Grubu ile ilikisi sahada gzlenmez (ekil 2 ve 3). amlk Meta-grondiyoridi (D) ile Kazda Grubunun (PMKk) arasnda melanj niteliinde, farkl tektono-sedimanter ortamlar iaret eden, Karboniferge Triyas yal Karakaya Karma (K-Trk), Kazda civarnda Kazda Grubu ile tektonik dokanakldr. Douda, Karakaya Karma amlk Metagronidyoridi ile tektonik dokanakldr (ekil 2 ve 3). Kazda Grubunun gney cephesindeki tektonik dokanan gneyinde Oligo-Miyosen yal granodiyoridler (Edremit Granodiyorid Grubu: Ole), alt Miyosen yal riyolitler (Kzkran Fm: Mk) ve glsel trbiditler (Kkkuyu Fm: Mk) bulunur. Batda ise ayn ekilde Kretase yal etmi Ofiyolitik Melanj (K), Kazda Grubu ile tektonik dokanakldr (ekil 2 ve 3). Paleozoyik ve erken Mezozoyik yal metamorfik birimlerin zerinde douda, ge Triyas-Erken Kretase yal, karasaldan derin denizele ve sonuta s denizele uzanan bir paleocorafyann rn olan, akarsu ortamnda kelmi amlk Formasyonu (Tr), delta ortamnda kelmi akaltepe formasyonu (Tra), derin denizel alvyal yelpaze fasiyesinde kelmi Sakarkaya Formasyonu (Tr-Js), derin denizel kiretalaryla balayan ve s denizel kiretalaryla sona eren Bilecik Formasyonu (JKb) bulunur (ekil 3). Bilecik Formasyonu tabannda amlk, akaltepe, Sakarkaya formasyonlarnn grlmedii kesim, Edremit kuzeydousunu iine alan sahadr (ekil 3). Bu kesimde temel zerinde yer alan karasal kumtalar ve konglomeradan oluan Bayrky Formasyonu (Jba), Bilecik Formasyonunun tabannda uyumlu olarak yer alr. alma sahasnda douya doru temel birimlerin zerinde, st Miyosen yal karasal-glsel nn Formasyonu (Mi), Pliyo-Kuvaterner yal alvyal yelpaze fasiyesinde Hasanbouldu Formasyonu (PlQh), Pleyistosenden gnmze gelen Travertenler (Qt), Yama Molozlar (Qy) ve Alvyonlar(Qa) uyumsuz olarak bulunur.


ekil 2. alma sahasnn batsnn jeoloji haritas


ekil 3. alma sahasnn dousunun jeoloji haritas (Aklamalar ekil 2 dedir)


Kazda grubu (PMKk) Bu almada Kazdalarnn ana yapsn olu-turan amfibolit-granlit fasiyesindeki metamorfik kayalar Kazda Grubu olarak tantlacaktr. Kazda Grubu olarak tanmladmz amfibolit-granlit fasiyesindeki metamorfik kayalar kendi iinde taban ve tavan ilikisi drt stratigrafik niteye ayrlmtr (ekil 4). Metadnitler, metagabrolar metapiroksenitler, bantl ve eritli amfibolitlerden oluan Babada Formasyonu (PMKkb), Kazda zirvesinde yapsal olarak en altta bulunan birimdir (ekil 2 ve 3). Babada

Formasyonu zerinde mermerlerden oluan Sarkz Formasyonu (PMKks) bulunur. Sarkz Formasyonu, Kazda zirvesinde metaofiyolitleri rten, pembemsi beyaz ve dalgal bir rengi olan kalnl 1-150 cm aras deien mermerlerden oluur. Ara katk olarak pembe renkli kalkistler Sarkz Formasyonununda seyrek de olsa rastlanan dier bir kaya trdr. alma sahasnda Sarkz Formasyonu zerinde mermer arakatkl amfibolitlerden oluan Kavurmaclar Formasyonu (PMKkk) bulunur (ekil 2 ve 3). Kavurmaclar Formasyonu

ekil 4. Kazda Grubunun basitletirilmi stratigrafik kesidi


amfibolitleri iinde sk sk deien kalnlklarda mermer arakatklar bulunur. Bu arakatklar iinde amfibolit akl ve bloklar gzlenir. Kavurmaclar Formasyonu zerinde dereceli geile, mermer arakatkl gnayslardan oluan Altnoluk Formas-yonu (PMKka) bulunur (ekil 4). Altnoluk Formasyonu, Kazda Grubunun en d ve en st kesimlerini oluturur (ekil 2 ve 3). Kazda Grubu ile dier birimleri ayran Kazda Syrlma Fay evresi boyunca gnayslardan oluan Altnoluk Formasyonu hakim birimdir. Gnayslarn arasnda yer yer amfibolit ara katklar grlr. Altnoluk Formasyonunun dier bir zellii, kalnl 0.5-200 m arasnda mermer arakatklar iermesidir. Mermerler, yanal olarak sreksiz ve mercek grnmldr. Mermerler ile gnayslarn geili olduu kesimlerde ve ste seviyelere doru mermerlerin iinde kuvars krntlar grlr. Bu seviyelerde kalkistlere ve ak renkli muskovitli gnayslara gei yaparlar. Kazda Grubunun dou ve bat kesimlerinde yaygn olan istif gneyde Kazda Grubunu snrlayan Kazda Gney Syrlma Fay evresinde millonitik zellikler gsterir. Kazda Grubunun stratigrafik konumu ve kkeni Kazda Grubu istifleri teker teker deerlendiril-diinde birbiriyle ilikili ortamlar iaret eder. Kazdann ekirdeindeki metaofiyolitler okyanus srt ve kabuunu, zerine gelen pembe renkli ince tabakal mermerler ve pembe renkli karbonatl istler okyanus kabuu zerindeki kelen pelajik kiretalar ve krntl istifleri, bunlar izleyen amfibolit-mermer ardalanmas okyanus platolarn ve denizalt dalarn temsil edecek bir istif karakteri sunar. st kesimlerde yer alan gnays-mermer ardalanmasnn balangcnda yer alan mermerlerin stte gnayslara yanal olarak amfibolitlere geii slaan ve feldspatik krntllarn gelmeye balad aktif havzalar dndrmektedir. Kazda Grubundan (Okay vd., 1996) 207Pb/206Pb metoduyla zirkondan yapt ya tayininde 2928 myden 32314 my arasnda bir ya (30816 my)(Ge Karbonifer) elde etmitir. Bingl (1969, 1971) tarafndan bulunan K/Ar

23324 my Barrow tipi metamorfizma ya ise erken Triyas sonlar ile ge Triyas bana denk gelir. Bu durumda amfibolit fasiyesindeki metamorfizmann kuvvetle orta Triyas ncesinde var olan bir okyanus kabuu ve zerinde yer alan birimlerin orta-ge Triyasta bir dalma batma zonunda yitmesiyle olutuu sylenebilir. Karakaya karma (K-Trk) alma sahas iinde Karakaya Karma sahada birbirinden ayrtlanabilen, tektono-stratigrafik olarak en alttan en ste doru alt farkl birimden oluur (ekil 5). Bu almada Fazlca ve amlk ky arasnda amlk Meta-granodiyoridi zerinde muhtemelen uyumsuz olarak metaarenitler Fazlca Birimi(K-Trkf) olarak tanmlanmtr (ekil 2, 3 ve 5). Fazlca Birimi, Fazlca ky dousunda tabanda kt boylanm ve yuvarlanm olan granodiyorid blok (0.3-3 m), akllar ile arenadan oluan, zayf lineasyon gsteren meta kumtalar ile balar. Bu akl ve bloklar, temelden tremi granitik bir arena sarmtr. Bu kesimlerin zellii foliasyonun iyi gelimi olmasdr. Ender olarak metakumta seviyeleri siyah fillatlarla ardalan-maldr. Knar Birimi (K-Trkk), amlk Meta-gronodiyoridi ile Kalabak Birimi (K-Trka) arasnda metakumta ve yapraklanm metagrovaklardan oluan bir birimdir. Kalabak Birimi ile uyumlu, homojene yakn kalnlkta bir istiftir. Yanal olarak fillat ve istler, birimde yer yer egemendir. Birim, amlk Metagranodiyoridi ile tektonik dokanakldr. Kalabak Birimi (K-Trka), ilk defa Krushensky ve dierleri (1980), tarafndan formasyon seviyesinde adlandrlmtr. Bu adlama daha sonra Okay ve dierleri (1990; 1991) tarafndan da benimsenmitir. Okay ve dierleri (1991)e gre Kalabak Formasyonu, Karakaya ncesi bir birim olarak tanmlanm ve amlk ve Eybek granodiyoridleri tarafndan kesildii, Kalabak batsnda ise amlk Metagranodiyoridi'nin zerine itildiini belirtmitir. Kalabak Birimi, alma sahasnda Kalabak Ky ve kuzeyinde, Edremit ve Kadky arasnda kalan alann kuzeyinde yzeylenir (ekil 3). stif, alt kesimlerde kalnl 0.3-5 m, boyu 1-30 m arasnda deien mermer merceklerinin budinlemi bloklar ile yanal geili istlerle balar. Bu mercekler Knar Birimi ile arasndaki dokanan snrna denk gelir. ste doru kalkist fillat


arakatkl seviyeler grlmeye balar. Silisifiye bazalt katklar iermesi ve tamamen siyah renkli fillatlar ile kirli sar renkli mika istlerin hakimiyeti tipik zellikleri arasndadr. stifin st seviyelerinde ise hakim birim mikaist ve fillattr. Kalabak Birimi batda Nilfer Biriminin spilitleri ile tektonik dokanakldr (ekil 3). Yer yer ist ve fillatlarn arasndaki trbiditik metakumtalarnda slump yaplar, taban yaplar, tabaka iinde konglomeradan ince kum boyutuna doru dereceli tabakalanma, ste doru laminalar grlr. Bu metakumta seviyelerinde oturma yaplar ve kaval yaplar gzlenir.

Nilfer Birimi (K-Trkn), ilk defa Okay ve dierleri (1990) tarafndan Nilfer ay (Bursa) civarnda adlandrlmtr. Nilfer Birimi alma sahasnda douda Kalabak Ky ile Tepeoba ky arasndaki vadide ve srtlarda yzeylenir. Bu lokalitede iki dokanak ta tektoniktir (ekil 3). Batda ise Kazda ile Paada arasnda kalan srtlar ve vadilerde Nilfer Birimi, Kalabak Birimi ve Hodul Birimi ile tektonik dokanakl baz kesimlerde Hodul ile yanal geili veya Hodul Birimi, Nilfer Birimi zerinde uyumlu olarak yer almaktadr (ekil 3). Nilfer Birimi sahada spilit hakimiyetinde metatf, mermer

ekil 5. Karakaya Karmann basitletirilmi stratigrafisi


mercek ve bloklar ile seyrek arkozik ara katklarla tannr. Spilitler, yeil kahverengi ve yeil renkli metatflerle ardalanmaldr. Nilfer Biriminin en iyi grld kesim, Zeytinli ay vadisinin iki yakas ve Bazlama tepesinden oba kylerine uzanan srtn arasndaki yoldur. Spilitler masif tabakal olup, Bazlama gzetleme kulesi yolu civarnda tipik yastk lav yaps gsterir. Homojen bir grnm sunan spilitler az deforme olmutur. Bu kesimlerde Nilfer Birimi iinde kaln tabakal beyaz mermerler yer alrlar. Nilfer Biriminin ya hakknda veri, iinde bulunan mermer bloklarndan gelmektedir. Ergl ve dierleri (1980) spilitlerin iinde bulunan mermer bloklarndan derledii fusulinlere gre Orta-st Permiyen ya bulmu, st Triyas konglomeras zerinde uyumsuz olduundan Alt Triyas ya nermitir. Kaya ve Mostler (1992), Bergamada Kozak civarndaki metabazitler iinde yer alan karbonat seviyelerinden derledikleri konodont-lardan Orta Triyas, Okay (2000) ise, Bursann gneyindeki tip kesitin alt seviyelerinden derledii konodontlarn Alt Triyas ya bulgusu elde etmitir. alma sahasnda Bingl (1971), Nilfer Birimi metabazitlerinde K-Ar metoduyla 30431 my yerleme ya bulmutur. Bu ya, Okay ve dierleri (1996) tarafndan Kazda Grubunda bulunan Ge Karbonifer yaa denktir. Hodul Birimi (K-Trkh), Okay ve dierleri (1990) tarafndan adlandrlmtr. Ortaoba kuzeyinde Nilfer Birimi, Hodul Birimi zerinde tektonik olarak yer alr. Kozak Da dousunda Hodul Biriminin Nilfer Birimi ile uyumlu olduu Akyrek ve Soysal (1983) tarafndan saptanmtr. Hodul Birimi, alma sahasnda Ortaoba Kynden batya doru olan vadi iinde ve kuzeye giden yol zerinde en iyi eklinde gzlenir. Hodul Birimi en genel haliyle arkozik metakumtalar egemenliinde, fillat ve ist, seyrek rt ara katkl, az miktarda spilitik ara katk ve mercekler ieren bir birimdir. Hodul Biriminin iinde ara katklar halinde ince taneli spilitik seviyelerin bir zellii tabakal olulardr. Hodul Biriminin dier dikkat eken bir zellii de iinde bulunan kaln tabakal grovak tr kumtalarnn iinde budinlemi intraformasyonel kireta akllar bulunmasdr. Bu seviyedeki kiretalar gri renkli mikritik

zelliktedir. Bu seviden alnan az rekristalize bir numuneden elde edilen Hemigordiopside foraminifera? ve Diplosphaerinea sp.? fosilleri olasl olarak Permiyen ya vermektedir (Altner, 2003). Bu seviyenin alt kesimlerinde fillatlar metatf arakatkl olup arasnda spilit budinleri bulunur. Hodul Biriminin iindeki kireta bloklarndan Okay ve dierleri, (1990) ve Okay ve Mstler (1994) vrindi-Manyas evresinde elde ettikleri fosillere orta Karbonifer-ge Permiyen arasnda yalar vermitir. Okay ve dierleri (1990), Kazda dousunda gzlenen arkozik kumtalarnn tamamn Hodul Birimine dahil etmi, Karakay Karma iinde deerlendirmitir. Tepeoba Birimi (K-Trkt), ilk defa bu almada Karakaya iinde tanmlanmtr. alma sahasnda Tepeoba ve Yaylan Kyleri ile Yayla Tepe arasnda kalan srt ve vadilerde gzlenir (ekil 3 ve 5). Hakim olarak ak renkli metatfler ve fillatlarla ara katkl ince taneli arkozik kumta-larndan oluur. Taban seviyelerinde dilimlenmi kireta bloklar bulunur. Hodul Birimi ile en nemli fark spilitik ara katklarn ok az olmas ve kumtalarnn ok ince taneli oluu ile ak renkli fillat ve istlerin hakim birim olmasdr. Tepeoba Biriminin evresindeki birimlerle ilikisi tektoniktir. Dousundaki Nilfer Birimi ile ilikisi dike yakn bir bindirmedir. Dereoba Deirmeninden Asartepeye uzanan yolun zerinde bir ezik zonu boyunca bu iliki izlenebilir. al Birimi (K-Trk), Okay ve dierleri (1990) tarafndan an-Yenice yolundaki al kynde adlandrlmtr. alma sahasnda Edremit kuzeyinde Paada ky dousunda mostra veren birimin evre dokanaklar tektonik olup (ekil 3 ve 5), Paadada ki kireta blounun kalnl 300 m civarndadr. Bu lokalitede kireta bloklarnn zerinde Liyas yal Bayrky Formasyonunun konglomeratik kumtalar ve kaln tabakal Bilecik Formasyonu asal uyumsuz olarak bulunur (ekil 3). Tabannda ise zerlerine itildii Kalabak ve Nilfer birimleri bulunur (ekil 3 ve 5). alma sahasnda al Birimi, krmz ve arabi renkli ezik eyllerden oluan bir matriksle iinde bulunan mega bloklardan oluur. Edremit kuzeyinden yaplan ya


almalarnda Leven ve Okay (1996) st Permiyen fosilleri tespit etmitir. Paada lokalitesindeki mega kireta blounda bulunan fosiller ise Noriyen ya vermektedir (Duru, 2003). Bu durumda al Biriminin ya st Triyasa kadar kmaktadr. al Birimi Karakaya Karma geliimi indeki en son evreyi temsil eder Karakaya karmann stratigrafik konumu ve kkeni Karakaya Karma hakknda lokal olarak yaplan gzlemlerden ok farkl yorumlar yaplabilmek-tedir. Bu almada birbirine dereceli geili birimleri ieren, bindirmelerle birbiri zerine itilmi tektonik niteler, bir okyanusun alma ve kapanmasn gsteren ortamlarn paralarn ierir. Fazlca Birimi, Karbonifer ncesine ait amlk Metagranodiyoridi zerinde temel selintisi olarak gelien ilk birimdir. Knar Birimi ise blgede tektonik aktivitenin ilkel evrelerinde yaygn bir sedimantasyonun baladn gsteren karasal krntllar temsil eder. ste doru dereceli geili olduu Kalabak Birimi, siyah, yanal olarak sreksiz ince tabakal kireta mercekleri ve kumta ardalanmal kireta bloklu birimler glsel bir havzada tektonik etkinin artn gstermektedir. Bu havzada grlen silisifiye, siyah kahverengi, iri amigdoller ieren bazaltlar ve laminal mermer mercekleri ieren metagrovaklar ve st seviyelerde at kesimlerde grlen siyah renkli mermerlerin bloklarn iermesi, ken bir havzann kendi iinde malzeme verdiini gsterir. Tepeoba Birimi ise bu havzann okyanusal nitelik kazanmaya balad dnemi iaret etmektedir. Distal trbiditler ile ardalanmal ince metabazitler ve platform tipi merceksel beyaz renkli kiretalar ve bloklar, metatfler, yay ard havzaya benzer bir grnm sunar. Nilfer Birimi ise okyanus platosu ve denizaltda zellikleri gstermektedir. Hodul Birimi feldspatik trbiditler ile ardalanmal spilitler, kimi mercek zellii gsteren beyaz kireta bloklar ile dalma batma zonunda yiten okyanus kabuunun zerinde gelien eklenir prizma n kelleridir. al Birimi ise devasa st Permiyen bloklar ieren, arlkl olarak krmz amurtalar ve mor spilitler ieren karmak yapl bir birimdir.

Karakaya birimlerini yanyana getirdiimizde bir biri zerine itilen, kta kenarnda gelimeye balayan bir havzadan balayarak okyanus taban zerinde gelien birimleri bir araya getiren bir eklenir prizma olduu anlalr. Bu eklenir prizmay oluturan kayalardan elde edilen fosil yalar, yerleme radyometrik yalar ve metamorfizma ya st Karbonifer-Triyasa aittir (Bingl, 1971; Kaya ve Mstler, 1992; Leven ve Okay, 1996).

Tektonik alma sahasnda Triyas ve ncesi deformasyon, Karakaya birimlerinin yeil ist fasiyesinde metamorfizmas ve geirdii deformasyonlar, Kazda Grubunun amfibolit-granlit fasiyesinde metamorfik birimlerinin iinde Oligo-Miyosen ve ge Kretase deformasyonunun ayklanmasyla elde edilen yaplarla temsil edilir. Permo-Karbonifer olaylar alma sahasnda farkl tektono-sedimanter nitelerin ortamlar ile temsil edilir. Triyas olaylarnn glgeledii Permo-Karbonifer evrimi ancak blgedeki birimlerin litolojik karakteri ve geliimi ile ilgili snrl bilgi verir. Karakaya Karma dilimli bir tektonik yapya sahiptir. Farkl farkl nitelerin Permiyen-erken Triyasta bir dalma batma zonunda bir araya gelmesi ve Ge Triyas banda bir btn oluturmasyla meydana gelmitir. Yeil ist fasiyesindeki niteleri birbirinden ayran bindirme faylar ge Kretase deformasyonu ile bir lde diklemi ve kvrmlanmtr. Karakaya Karma iinde yaplan almada tekonostratigrafik nitelerin snrlarnn douya eimli bindirmeler olduu saptanmtr. Her bir bindirmenin arasnda kalan birimde yaplan foliasyon ve kvrm analizlerinin ortak noktas yaklak K-G dorultulu ana kvrm eksenini vermeleridir. Farkl birimlerin iinde llen kvrmlar, kutu, kink ve S tipi kvrmlar olup, genel verjanslar doudan batya dorudur. Karakaya birimlerinde farkl litolojilerde meta-morfizmaya kout yapsal geliim bulunmaktadr. alma sahasnda yeil ist fasiyesinde metamorfik birimlerdeki dar ve kapal kvrmlar Ge Triyas ncesi yaplardr. Kazda Grubunun geirdii yapsal deformasyondan dolay ana kvrm ekseni bulunur. Bunlarn iinde en gen olan D-B dorultulu gerilmeden oluan dom


yapsdr. Bu yapnn tavan Kazda Syrlma Faydr. Gnmzde gen tektonik dnem ykselmesi dolaysyla derin kanyonlarla para-lanmtr. Bu domun snrlar Kazda Syrlma Fay ile belirlenir. Bu yapnn altnda ikinci kvrm ekseni ise ge Kretase-erken Paleosen dneminde Rodop-Pontid Okyanusunun kapanmasnn sonucu ortaya kan KD-GB dorultuludur. Kazda merkezi kesimlerinde ortaya kan en yal yap K-G dorultusundaki kvrmlardr. Kazda Grubu ve Karakaya Karma farkl metamorfizmalarna ramen Jura ncesinde ayn ynde iddetli bir skma rejimi ile kvrmlanmtr. Bu rejim Paleotetis Okyanusunun batdan douya dalmas (Bugnk yn) ile gelien eklenir prizma ve Triyas sonunda gerekleen arpma rejimidir. Kazda Grubu ve Karakaya Karmann Oligo-Miyosenden balayarak saatin tersine 40 dnmekte dalma-batma kuzeyden gneye gereklemektedir. Dalan levhann daha derine inen st kesimlerini Kazda grubu kayalarnn, daha s olan eklenir prizmay temsil eden kesimlerin Karakaya Karmann oluturduu, Kazda Syrlma Faynn dalan levha ile eklenir prizma arasndaki dekolmana denk geldii ve bylece Paloetetisin gml olan sturunun reaktivasyonu ile Kazda Grubunun yzeylendii dnlmektedir.

Tartma ve sonular alma sahas Karboniferden balayarak Paleotetis Okyanusunun evrimi iinde yer almaktadr (ekil 5). alma sahasnda paleo-corafik ve tektonik olarak biribiriyle ilintili ortamlar bulunmaktadr. Bu ortamlar; Paloetetis Okyanusunun Lavrasya Levhasn temsil eden kesimindeki okyanus kabuu, zerinde gelien pelajik karbonatlar, okyanusal plato ve zerinde gelien denizalt dalar, Lavrasya pasif kenarndan gelen kuvarsofeldspatik krntllarla Kazda Grubu olarak adlandrdmz birimlerden oluur. Paloetetis Okyanus levhasnn Gondvanya tarafn temsil eden kesiminde denizalt platosu ve denizalt dalar (Nilfer Birimi), denizalt-dalarn kuatan resifler (al Birimi; Permiyen Kt), eklenir prizma zerinden hendee kadar uzanan alanda kelen krntllar (Hodul Birimi), eklenir prizmann oluturduu ykselimin ardnda kalan alandaki ince taneli krntllar ve

volkanik rnler (Tepeoba Birimi), eklenir prizmann oluumu ncesi kta kenarn temsil eden krntl birimlerle (Kalabak, Kran, Fazlca Birimleri) temsil olur. alma sahas (Karakaya birimleri), ge Karboniferde Paleotetis Okyanusunun gney sahilinde Gondvanya pasif kta kenarnda yer alr (ekil 6). Bu dnemde blgede kta kenarlarnda oluan karasal havzalar ve okyanus iinde platolar ve zerlerindeki denizalt dalar oluumu bulunmaktadr (ekil 6). Bu, gnmzde Hindistan batsndaki Maldiv adalar ve zerlerinde bulunduklar plato alan benzeri bir corafyay temsil etmektedir. Erken Permiyende Nilfer denizalt dalar gneyinde oluan yitim zonunda dalmaya ve eklenir prizma olumaya balamtr (ekil 6). Dalma-batmada yiten denizaltda ve zerindeki resifal kiretalar ym karmana eklenirken, ykselen eklenir prizmann ardnda, pasif kta kenar ile arasnda kalan kesimde Karakaya Havzas gelimeye balamtr (ekil 6). Erken Permiyende balayan dalma-batma ile eklenir prizma gerisinde Karakaya Havzas biimlenirken, Gondvanya zerinde Neotetis rifti almaktadr (engr ve Ylmaz, 1981; engr, 1984). Bu riftin okyanuslamasyla Gondvanyadan ince bir kta (Kimmerya) ayrlr (ekil 6). Ge Permiyende byyerek ykselen Sakarya Ktasnn berisinde kalan kalt Karakaya Havzas, okyanuslamadan Karakaya ym karmana dahil olur (ekil 6). Karakaya niteleri bu haliyle Kimmeryaya eklemlenir. Bylece Sakarya birleik lkesi oluur. Erken-orta Triyasta Paleotetis Okyanusu zerinde yer alan Kazda okyanus platosu ve denizaltda Karakaya altna dalarak Karakaya ym karmann altna yerleir. Orta Triyasta balayan Sakarya Ktas ile Lavrasya arpmas esnasnda Sakarya Ktas gneyinde yer alan Menderes-Toros blou, gneyinde alan Neotetis Okyanusunun etkisi ile kmeye balamtr. Ge Triyasta iyice bir ksm su zerine km Sakarya Ktas, kenarnda s resifler ve Karakaya birimlerinden tanan kireta bloklar ve kelleriyle (al Birimi, st Triyas kiretalar) temsil edilen havzalar Karakaya Ym Karmann son evresini gstermek-tedir.


Kaynaklar Akyrek, B. ve Soysal, Y., (1983). Biga Yarmadas

Gneyinin (Savatepe Krkaa Bergama -Ayvalk) Temel Jeoloji zellikleri, Maden Tetkik ve Arama Enstits Dergisi, 95/96, 1-13.

Altner, D., (2003). Szl grme. Aslaner, M., (1965). Etude Geologique et Petrographique

de la Region dEdremit-Havran (Turquie), Maden Tetkik ve Arama Enstits Yayn, 119, 98 s

Bingl, E., (1969). Kazda Masifinin Merkezi ve Gneydou Kesiminin Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstits Dergisi, 72, 110-123

Bingl, E., (1971). Fiziksel Ya Tayini Metodlarn Snflama Denemesi ve Rb-Sr ve K-Ar Metodlarnn Kazdada Bir Uygulamas, Trkiye Jeoloji Kurumu Blteni, 14, 1-16.

Bingl, E., Akyrek, B., Korkmazer, B., (1973). Biga Yarmadasnn Jeolojisi ve Karakaya Formasyonu-nun Baz zellikleri, Cumhuriyetin 50. yl

Yerbilimleri Kongresi, Maden Tetkik ve Arama Enstits, Ankara, 70-75.

Diller, J. S., (1883). Notes on the Geology of the Troad. Quarterly Journal Geological Society of London, XXXIX, 627-639.

Duru, M., (2003). Szl grme. Ergl, E., ztrk, Z., Akagren, F., Gzler, M. Z.,

(1980). Maden Tetkik ve Arama Enstits Raporu, (Yaynlanmam) Rap.No: 6760, 59 s.

Gm, A., (1964). Contribution a letude Geologique du Sectur Septentrional de Kalabak Ky-Eymir Ky (Region dEdremit) Turquie. Maden Tetkik ve Arama Enstits Yayn, 117, 109 s

Kaaden, G., (1959). Anadolunun Kuzeybat Ksmnda Yer Alan Metamorfik Olaylarla Mamatik Faaliyetler Arasndaki Ya mnasebetleri. Maden Tetkik ve Arama Enstits Dergisi, 52, 15-34

Kaya, O. ve Mostler, H., (1992). A Middle Triassic Age for Low Grade Greenschist Facies Metamorphic Sequence in Bergama (Izmir), Western Turkey: The First Paleontological Age Assignment and

ekil-6. alma sahas ve evresinin Erken Karbonifer-ge Triyas paleocorafyas (Haritalar, Stampfli ve Borel, 2002den, alma sahas verileri, engr ve Ylmaz, (1981), Tekeli, (1981), engr vd., (1984), Okay vd., (1991), Tysz ve Yiitba, (1994); almalar dikkate alnarak

retilmitir)


Structural-Stratigraphic Implications, Newsletter for Stratigraphy, 26, 1-17.

Krushensky, R. D., Akay, Y., Karaee, E., (1980). Geology of the Karalar-Yeiller Area, Northwest Anatolia,Turkey, Geological Survey Bulletin, 72s.

Leven E. J. ve Okay, A. I., (1996). Foraminifera from the Exotic Permo-Carboniferous Limestone Blocks in the Karakaya Complex, Northwest Turkey, Rivista Italia a Paleontologia e Stratigrafia, 102, 139-174.

Okay, A. I., Satr, M., Maluski, H., Siyako, M., Metzger, R., Akyz, S., (1996). Paleo- and Neo-Tethyan events in Northwest Turkey: Geological and Geochronological Constraints. In: Yin, A., Harrison, T.M. (Eds.), The tectonic evolution of Asia, Camrbridge University Press, 420-441.

Okay, A. I., Siyako, M., Brkan, K. A., (1990). Biga Yarmadasnn Jeolojisi ve Tektonik Evrimi, Trkiye Petrol Jeologlar Dernei Blteni, 2/1, 83-121.

Okay, A. . ve Mstler, H., (1994). Carboniferous ve Permian Radiolarite Blocs in the Karakaya Complex in Northwest Turkey, TUBTAK Doa Yerbilimleri, 3, 23-28.

Okay, A. . ve Satr, M., (2000). Coeval Plutonism and Metamorphizm Core Complex in Northwest Turkey, Geological Magazine, 137, 495-516.

Okay, A. . ve Tysz, O., (1999). Tethyan Sutures of Northern Turkey, The Geological. Society of London, Special Issue, 156, 475-515.

Okay, A. ., (2000). Was the Late Triasic Orogeny in Turkey Caused by the Collision of an Oceanic Plateau?, The Geological Society of London, 173, 25-41.

Okay, A. ., Siyako, M. ve Brkan, K. A., (1991). Geology ve Tectonic Evolution of the Biga

Peninsula, Northwestern Turkey, T Blteni, 44, 191-256.

Pickett, E., (1994). Tectonic Evolution of Paleotethys Ocean in NW Turkey, Doktora Tezi, Edinburg niversitesi, (Yaynlanmam) 526 s.

Schuling, R. D., (1959). Kazda Kristalininin Arzettii Bir pre-Hersinyen ltiva Safhas, Maden Tetkik ve Arama Enstits Dergisi, 53, 87-91.

Stampfli, G. M. ve Borel, G. D., (2002). A Plate Tectonic Model for the Paleozoic ve Mesozoic Constrained by Dynamic Plate Boundaries and Restored Synthetic Oceanic Isochrons, Earth and Planetary Science Letters, 196, 17-33.

Slzer, H., (1990). Tektonik und Gefgeentwicklung im Kristallin der Sdlichen Biga-Halbinsel, Berliner Geowissen - schaftliche Abhandlungen 127, 74s.

engor, A. M. C. ve Ylmaz, Y., (1981). Tethyan Evolution of Turkey; a Plate Tectonic Approach. Tectonophysics, 75, 3-4, 181-241.

engr, A. M. C., (1984). The Cimmerid Orogenic System and the Tectonics of Eurasia. The Geological Society of America., Special Paper, 195, 1-77.

engr, A. M. C., Satr, M., Akkk, R., (1984). Timing of Tectonic Events in the Menderes Massif, Western Turkey: Implications for Tectonic Evolution and Evidence for Pan-African Basement in Turkey, Tectonics, 3, 693-707.

Tekeli, O., (1981). Subduction Complex of Pre-Jurrasic Age, Northern Anatolia, Turkey, Geology, 9, 68-72.

Tysz, O. ve Yiitba, E., (1994). The Karakaya Basin: a Palaeo-Tethyan Marginal Basin and its Age of Opening. Acta Geologica Hungarica, 37/3-4, 327-3.

karakaya gellll........

Documents

Transcript of karakaya gellll........