Kapitulli I

Sistemi informatik i menaxhmentit:Nje sintez te njohurive te arritura nga disa fusha: •SI, •menaxhmenti, •DB, •programimi, •modelet statistikore dhe matematikore, •data warehousing dhe •data mining.

Qellimi : Te kuptohet roli dhe rendesia e SIM dhe teknologjise ICT ne proceset afaristeRoli i kesaj teknologjie ne ndertimin e aftesive konkuruese te subjekteve ekonomikeStruktura e SIMPerkrahja e SIM per menaxhmentinElementet e tijFazat e zhvillimit te SIM me iden e Nolanit etj.

Temat 1)Teknologjia informatike komunikuese (TIK) dhe menaxhmenti (Information and Communication Technology-ICTand Management)2)Roli i TIK në biznes dhe menaxhment të proceseve3)Aplikacionet e TIK në menaxhment4) A jane informatat dhe TIK esenciale per SIM (MIS)?5) Cka eshte TIK (ICT)dhe cka perfshin ajo?6) Cka mundeson aplikimi i TIK?7) Si mund te perdoretTIK?8) TIK (ICT) dhe informimi

Informatika Ka lindur me revolucionin e 3-te industrial te njohur si REVOLUCION INFORMATIK (kompjuteret e gjenerates se katert –biochip-in)Sistemet kompjuterike digjitale –kompjuteret-festojne gjysme shekulli qe nga paraqitja e tyre, kjo periudh ishte e mjaftueshme qe aplikimi i tyre te sjell ndryshime te medha.

6 Gjenerata te kompjutereve

1

•a)1951-1958-gypi elektronik dhe lidhja permes kabllove•b)1959-1963-tranzistoret dhe fijet magnetike •c)1964-1970-tehnologjite e integruara dhe gjuhet e larta programore•d)1971-1987-gjuhet programore te gjenerates se 3-te•e)1988-1992-arkitektura paralele dhe chip-i•f) nga 1993-neurokompjuteret te bazuar ne rrjeta te neuronit, perdorimi i intelegjences artificiale dhe shfrytezimi i sistemit te eksperteve per arritjen e qellimeve.

Ne veprimtarit hulumtuese. -arritjen deri te njohurit e reja, - zbulimin e teknologjive te reja dhe persosjen e atyre ekzistuese,-paraqitjen e produkteve te reja, me te persosura te bazuara ne perdorimin e teknologjis informatikeGjeneratat e reja te kompjutereve(me te shpejte dhe me te fuqishem) kane sjellur ndryshime te medha, dhe aplikimi i tyre po shenon rritje eksponenciale. Informata dhe dituria eshte bere faktore nga te cilet pritet te sigurojne progresinshoqeror. Informata -burim i pushtetit dhe pasurise, por edhe parakusht i riprodhimit shoqeror, sepse eshte faktore i rendesishem dhe i pazevendesueshem.

Roli i kompjutereve dhe TIK ne zhvillimin bashkekohorEshte rritur dukshem, dhe TIK eshte bere teknologji dominantene zhvillimin bashkekohor.Shumë kompani të njohura botërore sot e zhvillojnë 80% të afarizmit të tyre në rrjeta dhe në Internet.Kurse, sipas kompanisë së njohur hulumtuese Forester Research, në vitin 2001 kishte 450 milion PC në botë, por zgjërimi i përdorimit të Internetit i cili përveq PC-ve përfshin edhe pajisje tjera komunikuese, sot ka tejkaluar edhe kufijtë psikologjik të mbi 1.333 miliard shfrytëzuesve [ 1 ]

Interneti•Interneti mund të identifikohet si rrjetë e cila përbëhet nga miliona rrjeta kompjuterike vendore dhe ndërkombëtare dhe mundëson bartjen e të dhënave midis kompjuterëve, duke mundësuar zvoglimin dramatik të çmimit të informative, kounikim të dyanshëm dhe tajkalim të kufizimeve kohore dhe hapsinore. Shume shpesh na bie te degjojme te flitet per disa trende ne zhvillimin bashkekohor, te njohura si 5 megatrende:-zhvillimi shkencor-teknologjik -globalizimi-shoqeria postindustriale-informatizimi-mbrojtja e ambientit

Nen ndikimin e revolucionit shkencor-teknologjik ekonomia boterore ka perjetuar zhvillim te shpejte teknik, teknologjik dhe organizativ. Prodhimi, konsumi dhe qarkullimii tejkalojne kufijte kombetar dhe e rrisin shkallen e vareshmeris se vendeve nga njera tjetra ne tere boten.

SIM (MIS)- i cili paraqet nje sintez te njohurive te arritura ne disa fusha :-bazat e te dhenave-menaxhmenti-programimi-modelet matematikore dhe statistikore

2

theksine rolin dhe rendesine TIK ne zhvillimin e afarizmit sot, si dhe ne perdorimine TIK dhe aplikimine saj.

Qellimi kryesor eshte te kuptojme se si ti perdorim kompjuteret ne SI ne dobi te rritjes se efikasitetit te afarizmit, e jo cka jane kompjuteret, si punojn, si funksionojne, si i perpunojne te dhenat ne informata apo si i deponojn ato.

Konceptet: *A jane informatat dhe TIK esenciale për MIS?* Si mund te përdoret TIK (ICT)?* TIK dhe informimi * TIK dhe komunikimi (përdorimi rrjetave globale, sidomos Interneti, Intraneti, Ekstraneti dhe WWW) * Logjika e transformimit të bizneseve në 10 vitet e fundit

1. A jane informatat dhe TIK esenciale per SIM (MIS)?•Kompjuteret dhe TIK ne pergjithesi jane vegla terendesishmeper te prodhuar informata dhe per ti komunikuar ato.•Roli dhe rendesia e kompjutereve dhe e TIK ne SIM po rritet dukshem, por aplikimi i kesaj teknologjie duhet te behet me shume kujdes.

a) Aplikimi i TIK eshte treguar i sukseshem sidomos ne zgjidhjen e problemeve te strukturuara( kalkulimet e shpejta dhe te sakta) por ka qene me pak i sukseshemne rastin e zgjidhjes se problemeve jo te strukturuara.b) TIK mund te perdoret per te perkrahur nivelet e ndryshme te menaxhmentit.

3

•Hapsira e pa hijezuar paraqet problemet jo te strukturura dhe vendimet ne te cilat njeriu ka role esencial.•Ndarja e punes ndermjet kompjutereve dhe njeriut po vazhdon, dhe si hardveri ashtu edhe softveri po zhvillohen shume shpejte, dhe sot jane te rralla fushat ne te cilat nuk aplikohet dhe nuk ka ndikim TIK.

Cka eshte TIK (ICT) dhe cka perfshin ajo?TIK eshte nje teknologji e paraqet nje......................dhe perdoret per mbledhjen, ruajtjen, procesimin dhe batjen e informatave. •TIK (ICT) perfshin: jo vetem hardverin dhe softverin, por gjithashtu inkorporon: -rrjetat dhe strukturat komunikuese-strukturat e te dhenave dhe informatat

Ne kuptim te gjere TIK (ICT) perfshin: -Mikroelektroniken, -Prodhimin e kompjutereve, -Teknologjin e telekomunikimeve, -Zhvillimin dhe aplikimin e softvereve, -Sherbimet informatike, -Bazat e te dhenave

Kemi te bejme me: -Misteme socio-teknike te cilat bashkojne makinat, diturin, organizatat dhe njerezit. -Sisteme, aplikimi i te cilave ne afarizem ofron: -Mundesite reja per menaxhmentindhemodelete reja te afarizmit,-Produkte te reja te marketingutdhe -Sherbime dhe komunikimme te mire ndermjet individeve dhe grupeve

4

Çka mundeson aplikimi i TIK?Aplikimi i TIK: permireson komunikimin ne organizate nepermjet perdorimit te 1). Postes elektronike& voice mail2). Faks-it, 3). Videokonferencave, telekonferencave dhe datakonferencave4). Teknologjis se rrjetave siq jane: Interneti, Intraneti, Ekstraneti, WWW, Bazat e te dhenave-online, integrimi i SI dhe teknologjis mobile etj. 5). Rrite aftesit e njerezve per t’iu qasur dhe analizuar te dhenat ne menyr shume me efektive se sa teknologjit e me parshme

TIK (ICT) eshte teknologji e fuqishme.Ajo perkrah ne menyra te ndryshme individet, grupet dhe organizatat , prandaj per te perdorur ate ne menyr efektive ne afarizem, eshte e rendesishme te kuptohen aftesit e saje, cfare ofron dhe cfare mundeson ajo.

Shembull:Ne nje organizate TIK (ICT): -ndihmon procesin e procesimit te informative dhe te deponimit te te dhenave;-lehteson levizjen e lire te informative brenda dhe jashte organizates-kontroll dhe menaxhment cilesor-lidhje ndermjet pajeseve te organizates, lidhje te jashtme me partner afarist, konsumator dhe furnizues.

Si mund te perdoret TIK?Qe njerezit te kryejne detyra te cilat me pare nuk ka qene e mundur ti kryejne -Te automatizojne disa veprime ne te cilat behet zevendesimi i plote ose i pjeserishem i njeriut -Te permiresohen dhe te rriten aftesite njerezve per te kryer punet

•Ne kuader te te lehtesimitte kryerjes se detyrave te cilat me pare nuk ka qene e mundur te kryhen, kemi parasysh perdorimin e Internetit dhe •WWW, te cilat ju mundesojn njerezve te komunikojne dhe t’iu qasen informatave nga burime te ndryshme, duke eleminuar pengesat kohore dhe hapsinore ne komunikim. •Kete e deshmon ne menyr bindese kryerja e operacioneve afariste ne menyr elektronike: e-business dhe e-commerce

5

Sa i perket perdorimit te TIK (ICT) Me qellim te automatizimit te disa veprimeve te njeriut dhe zevendesimit te tij te plote ose te pjeserishem ne disa pune, mund te permendim robotizimin dhe automatizimin kompjuterik, ku kompjuteret e zevendesuan njeriun ne nje varg procesesh afariste

Sistemet kompjuterike te bazuara ne TIK (ICT) permiresojnaftesit e njeriut per te kryer disa pune: -Rritin efikasitetin e menaxhereve duke mundesuar menaxhment efektiv, -Kontrollin dhe koordinimin e afarizmit, -Marrje te vendimeve cilesore dhe -Planifikim strategjik ne baze te informative

TIK (ICT) nuk perdoret gjithmon ne menyr progresive. Shembull:Interneti eshte perdorur per transfere ilegale te fajllave, kopjim te muzikes, dhe eshte rrezikuar nga pranimi i e-mailave te padeshiruar (spam) dhe te ashtuquajturve junk e-mails.2004, yahoo dhe servise te tjera kane ndermarur veprime per te vu jashte biznesit derguesit e spam-eve, 2004, Kongresi i sindikateve te Britanise se Madhe (UK Trade Union Congress) ka raportuar per nje varg problemesh ne vende te punes te shkaktuara nga monitorimi elektronik i te punesuarve.

6

Kapitulli I-I

1. A janë informatat dhe TIK esenciale për SIM (MIS)?2. Cka ështëTIK (ICT)dhe cka përfshin ajo?•TIK (ICT) –njëteknologji e cila...–përdoret për mbledhjen, ruajtjen, procesimin dhe batjen e informatave. –përfshin: jo vetëm hardverin dhe softverin, por gjithashtu inkorporon: -rrjetat dhe strukturat komunikuese-strukturat e tëdhënave dhe informatat3. Cka mundëson aplikimi i TIK?4. Si mund tëpërdoret TIK?

1.Si përdoretTIK (ICT)?2.TIK (ICT) dhe informimi?1.Data Warehousing2.Data Mining3.TIK dhe komunikimi?1.Rrjetat kompjuterike2.Klasifikimi i rrjetave kompjuterike-PAN, LAN, MAN, WAN

Perdorimi i TIK (ICT)? -Si vegël tëthjeshtë-Si aplikacion më I sofistikuar(automatizim, / informim dhe komunikim) Si vegël e thjeshtë:TIK mund të përdoret në punë te përditëshme: -procesimi i tekstit, -kalkulime, -përgatitja e diagrameve dhe tabelave, -spreadsheets, ose -mbështetja kompjuterike e projektimit-CAD, -prodhim te integruar kompjuterik -CIM (sistemet CAD/CAM)Si aplikacion i sofistikuar (për automatizimin e proceseve Të përditëshme manuele (problemet e strukturuara): TIK përdoret: -në punët e kontabilitetit; -sistemin e pagesave;-prodhimin e fakturavedhe -kontroll të makinave.

Si dhe në situatat kur: procesimi i tekstit, bazat e të dhënave dhe spreadsheets mund të punojn së bashku duke përdorur makrot( instrukcione kompjuterikepër automatizimin e prodhimit të raportevedhepër menaxhim të cilat përfshijne:tekst, llogaritje, grafikone, tabela dhe foto).

7

3. Teknologjia ICT dhe informimi•TIK ka një potencial të veqantë për të informuar.•Derisa përdorimi i ICT për automatizimin e proceseve afariste i kushton kujdes punës reale dhe konkrete, dhe outputeve nga procesi, nëfunksionin e saj informuesTIK fokusohet në operacionet aktuale dhe proceset sipas së cilave kryhet puna.

TIK përdoret për të analizuar informatat të cilat krijohen në operacione të përditëshme dhe gjatë procesimit të transakcioneve dhe procedurave administrative si dhe kryerjes së operacioneve ditore.Gjate procesit të transformimit të të dhënave në informata.Teknologjia ICT e bënë deponimin e të dhënave dhe informatave.Të dhënat më tutje -analizohendhe -manipulohet me to në menyrë qe të ndihmohet organizata:-përmiresohet procesi i menaxhimit dhe interaksionit me konsumator dhe furnizues-të forcohet kontrollin mbi materjal dhe resurse-të përkrahet procesi i marrjes së vendime cilësore

Krijimin e aftësis informuese te teknologjisë ICT e mundësojn teknologjitë:•Data Warehousing(depo e të dhënave)•Data Mining(mihja e të dhënave)

Data Warehousing paraqet një depo unike dhe të integruar të të dhënave të projektuar ashtu që të mund të bëhet analiza e lehtë e të dhënave dhe transformimi logjik dhe fizik I tyre nga më shumë aplikacione. DW është BDH multidimenzionale e cila i deponon të dhënat në format elektronike me që rast ndihmon lehtëson marrjen e vendimeve duke gjetur të dhënat e fshehura në bazën e të dhënave..

Qëllimet kryesore të DW:•Zbulimi (gjetja) e të dhënave të fshehura•Eksploatimin dhe gjetja e të dhënave të fshehura•Korrja e të dhënave(shfrytëzimi i rezultateve)

•DM ndihmon gjatë:–analizës së trendeve dhe –parashikimeve, –përmbledhjes së të dhënave dhe –paraqitjes së kërkesave kompleksetë të dhënave (complex query).Perdoret edhe per te gjetur informatat e pazbuluara ne Data Warehousing.

8

E rëndësishme:Veglat DW dhe DM përdoren edhe për të gjetur mostrat e fshehta, të cilat do të mund të ishin të dobishme për përmirësimin e vendimeve të marura dhe të biznesit.Shembuj: -për të gjetur dhe identifikuar mostrat blerëse të konsumatoreve-për të gjetur në mesin e karakteristikave demografike te konsumatoreveatate cilët më së shpeshti janë përgjigjur në mail listat dërguese. -në bankat :-për të gjetur mostrat e përdorimit të kartelave të rrejshme kreditore-për të identifikuar konsumatorët lojal;-për të identifikuar kartelat e konsumatorëve që shpenzojnë më tepër etj.

4.Teknologjia ICT dhe komunikimiKomunikimi me kohë dhe i saktë ka rëndësi të madhe në të gjitha format dhe principet e përgjithshme të komunikimit në një Sistem Informatik të Menaxhmentit -SIM (MIS). Komunikimi bashkëkohor –elektronik: e-mail, voice mail, videokonferencat, transferet kompjuteri-te-kompjuteri etj.Rendesi te veqant ka perdorimi i rrjetave kompjuterike: lokale,kombetare dhe te gjera, te cilat mundesojne transmetimin dhe pranimin e te gjitha llojeve te informatave.

Rrjetat kompjuterikeRrjetat kompjuterike paraqesin sisteme të komunikimit të cilat i lidhin së bashku disa kompjuter, printer, procesor të tekstit, sisteme telefonikedhepjesë të tjera elektronike.

Rrjetat kompjuterike•sigurojnë infrastrukturë të nevojshme për mbledhjen dhe shpërndarjen e informatave në hapsira të dislokuara gjeografikisht. •shërbejnë si kanale të komunikimit midis subjekteve afariste dhe ju •mundesojn atyre realizmin më të shpejtë të shitjesdhe të promovimittë produkteve dhe shërbimeve •i transferojn informatat midis kompjutereve•mundesojn komunikim midis shfrytezuesve

Permes rrjetit kompjuterik fajllat mund të dërgohen direkt në ndonjë kompjuter tjetër ose të vendosen në kompjuterin qëndror (Server) dhe të përdoren më vonë sipas nevojës.

Klasifikimi i rrjetave kompjuterike behet sipas disa kritereve:-Sipas pronesis se rrjetit kompjuterik-Sipas teknikes se perdorur gjate transmetimit te te dhenave -Sipas hapesires gjeografike qe mbulojne

9

Sipas hapësirës gjeografike qëmbulojnë:a) rrjetat kompjuterike lokale (Local AreaNetworks-LAN) b) rrjetat kompjuterike të gjëra (Wide Area Networks-WAN)c) rrjetat kompjuterike personale (Personl Area Networks-PAN) d)rrjetat kompjuterike metropolitane (Metropolitan Area Networks-MAN)

Rrjeti kompjuterik lokal –LAN (Local Area Networks)i lidhin kompjuterët në një distancë të kufizuar dhe mbulon një hapsirë lokale: një shtëpi, zyre ose një grup të vogël ndërtesash siq është Universiteti.

Rrjeti kompjuterik –MANparaqet një verzion më të gjërë të rrjetit kompjuterik-LAN. Rrjete kompjuterike më e madhe dhe zakonisht i lidhë kompjuterët në një qytet.

Rrjeti kompjuterik i gjere-WAN (Wide Area Networks)mbulon një hapesir më të gjërë gjeografike dhe përfshin një numër të madhë të kompjuterëve duke mundësuar komunikim në distanca të mëdha gjeografike.

Menaxhimi irrjetit mund të jetë -i centralizuardhe -i decentralizuar. Menaxhimi i centralizuar- I pershtatshem per rrjetat me madhesi te vogel, kurse Për rrjetat me madhesi te madhe kane me teper tendenca te menaxhimit te decentralizuar.

Parametrat e krahasimitte rrjetave LAN, MAN dhe WAN jane:-madhesia gjeografike-shpejtesia e bartjes se te dhenave-vonesat-propabiliteti i gabimeve

Perfundim:1)Teknologjia ICT përdoret për të lidhurdhe integruar të dhënat dhe informatat të cilat deponohen në kompjuter në lokacione të ndryshme gjeografike.

2) Teknologjia ICT e bazuar në rrjeta lehtëson ndarjen e informative nëpërmjet të integrimit të të dhënave dhe informatave.

3) Teknologjia ICT mund të përdoret duke mundësuar kombinimet: one-to-one, one-to-many ose many-to-many, me që rast eleminohen barrierat kohore dhe hapësinore në komunikim.

4) Përdorimi i drejtë i rrjetave dhe teknologjisë ICT ka ndihmuar këmbimin e informatavendërmjet njerëzve dhe institucioneve etj.

10

5) Teknologjia ICT dhe rrjetat e ndryshuan mënyrënse si punojnorganizatat dhesi zhvillohetkomunikimimbrenda tyre dhe me partner të jashtëm. 6) Ato iu ndihmuan punetorëve tëkomunikojnë më lehtënjeri me tjetrin dhe tëkëmbejn njohurit në mënyr sistematike.

Teknologjite bazë ICT dhe të rrjetave kompjuterike nëkuadër tëSIM (MIS) kanë potencial të transformojnë afarizmin e ogranizatavedhe përfshijnë: Internetin(WAN), Intranetin(LAN), Ekstranetin(MAN), EDI, WWW etj.

11

Kapitulli II

1. Koncepti i SIM2. Definimi i SIM3. Elementet e SIM4. Roli i SIM5. Karakteristka e SIM6. Struktura e SIM

Qasja sistemore në dizajnimin e SIM8. Nevojat për SIM9. Kufizimet e SIM

SIM Koncept i dy dekadave të fundit dhe i referohet zhvillimit dhe përdorimit të sistemeve informatike (SI) SIM nuk është i kufizuar vetëm në aplikacionet e menaxhmentit SIM (SI, për mbështetje të vendimeve & SI i bazuar në kompjuter)

SIM synonte:a). procesimin e të dhënave në informata në një organizatë dhe, b). prezentimin në form të raporteve Koncepti i SIM u modifikua, kur u bë dallimi ndëmjet koncepteve “të dhëna”dhe“informata”

Informatat produkt i procesimit dhe analizës së të dhënave Raporti: lënda e parë dhe produktit final kërkohet INFORMATA, e jo një masë e të dhënave Qëllimi i SI–sigurimi i informatave për marrje të vendimeve Të dhënat –mund të procesohen dhe analizohen në mënyra të ndryshme

SIM i cili proceson informata duhet i orientuar kah: •përkrahja e individit, dhe duke i prezentuar informatat në një FORMAT i cili ka ndikim në marrësin e vendimeve•nxit aktivitete qeverisese dhe marrjen e vendimeve,

Për të arritur këtë...SI qasje selektive në analizën e të dhënave dhe krijimin e raporteve kurse: SIM duhet të sigurojë mbajtjen e te dhënave në një vend, të sigurojë qasje të lehtë në të dhëna dhe procesimin e informatave të nevojshme të cilat shërbejnë si bazë gjatë procesit të marrjes së vendimeve.

Baza e të dhënave•SIM –SI I bazuar në BDHKoncepti SIM-nënkupton SI i cili:përbëhet nga BDH-ofron lehtësi kompjuterike për shfrytëzuesit dhe -ofron vegla të nevojshme për marrje të vendimeve

12

Koncepti SIM:Përbën principet teorike dhe praktike të:•Sistemeve•Informatave•Menaxhmentit

SIM– vegël analitike e cila lehtëson dhe mundëson marrjen e vendimevemë të mira nga marrësit e venidmeve.

SIM: produkt i qasjes multidisciplinare ne menaxhimin e biznesit•Koncept dinamik•mekanizëm korrektues•Ofron informata relevante.•Ofron informata te nevojshme për faktoret kritik të suksesit

Faktorët kritik të suksesit –FKS, (Critical Success Faktors –CSF), Paraqesin ata faktorë të cilët janë përcaktuar si kritik për efikasitetin e afarizmit. P.sh. faktorë kyq për suksesin e zinxhirit te hipermarketeve është vellimi i shitjes, sepse vëllimi i shitjes është në proporcion të drejtëpërdrejt me profitin të cilin e arrijne individualisht hipermarketet si dhe tërë zinxhirin e hipermarketeve.

Disa definicione të SIM:•SIM – ofron përkrahje për marrjen e vendimevenë një organizatë •SIM – ofron informata të nevojshme për përkrahje të operacioneve dhe të funksioneve të menaxhmentit gjatë procesit të marrjes së vendimeveSIM – sistem i bazuar në BDH,i cili zhvillohet me qëllim që të sigurojë informata të nevojshme për punonjësit e organizatës.

SIM-një rrjetë të procedurave të procesimit të të dhënavetë bazuara në kompjuter, që janë zhvilluar në një organizatë dhe janë të integruara me procedurat manueledhe procedurat tjera me qëllim të sigurimit të informatave të nevojshme me kohë, dhe në menyre efektive për të mbështetur menaxhmentin gjatë procesit të marrjes së vendimeve.

Terry Lucey:SIM– sistem i cili përdorë procedura formale për të siguruar menaxherët e të gjitha niveleve dhe në të gjitha funksionet me informata të nevojshme, të procesuara nga të dhënat nga burime të ndryshme interne dhe eksterne, për të iu mundësuar menaxherëve marrjen me kohe të vendimeve efektive për:•Planifikim, •Udhëheqje •Kontroll

13

E përbashkët•Nisen nga konstatimi:SIM përkrah funksionin e marrjes së vendimeve.Dallimet...a) Definimin e elementeve të SIMb) Vënjen e theksit në përdorimin e informatave, jo në mënyrën se si procesohen ato

SIM– siguron informata të cilat kërkohen nga menaxhmenti për funksionimin efektiv të organizatës.•Qëllimi: përkrahja e funksioneve të menaxhmentit në të gjitha nivelet në organizatë.

3.Elementet e SIMSIM-koncept teknik•Hardware •Software •BDH•Procedurat •Personeli organizativ

SIM - plotëson nevojat specifike të menaxhmentit për informata.SIM ndahet ne disa kategori te sistemeve...•Sistemi për procesimin e transakcioneve(Transaction Procesing System) •Sistemi i sigurimit të informatave(Information Providing System)•Sistemi për mbështetje të vendimeve(Decision Support System) •Sistemi për marrjen e vendimeve të programuara(Programmed Decision Making System)

Sistemi per procesimin e transakcioneve(Transaction Procesing System)-Proceson transakcionet ditore -Ndihmon operacionet kontrolluese -Perfshine nje numer te madhe te te dhenave

Sistemi i sigurimit te informatave(Information Providing System)-Gjeneron informata për tëpërkrahur procesin dhe aktivitetet e marrjes sëvendimeve. -...nga transakcionete TPS deri te krijimi raporteve qësigurojnëinformata lidhur me devijimit eventuale

Sistemi per mbeshtetje te vendimeve(Decision Support System)Përmirëson aftësit analitike tëmarrësit tëvendimeve.. Krijon model interkativ . bënëpyetje dhe . mundëson vlerësimin ealternativat nëdispozicion

Sistemi per marrjen e vendimeve te programuara(Programmed Decision Making System)Krijimin e sistemeve në fushën e vendimeve të programuara

14

Kapitulli III

• Koncepti informata & menaxhmenti• Të dhënat & informatat• Karakteristikat e të dhënave & informtave• Çka janë informatat• Atributet e informates

III. SIM & MARJA E VENDIMEVE1.Çka është marrja e vendimeve2.Vendimet e strukturuara dhe jo te strukturuara3.Nivelet e marrjes se vendimeve dhe nivelet e menaxhmentit4. Trungu i vendosjes5. Llojet e vendosjes

Koncepti informata dhe menaxhmenti?Cila është sasia e nevojshme e informatave per menaxhmentin?Kur janë informatat relevante per menaxhmentin?

Të dhënat?1. Shënime, përshkrim i gjërave ose ngjarjeve me të cilat ballafaqohemi2. Inpute dhe lëndë e parë nga të cilat prodhohen produktet e gatshme (informatat)1. Fakte që nuk kanë ndonjë qëllim të përcaktuar qartë2. Shënime lidhur me transakcionet ditore p.sh. data, shuma dhe detalet tjera lidhur me ndonje transakcion ditor ose shenimet lidhur me ndonje fakture ose qarkullim.

Informatat?Të dhëna të përpunuara:1. Marrjen e ndonjë vendimi2. Nxitin ndonjë aktivitet qeverisës1. Është procesuar në formë të kuptueshme për marrësin e vendimeve2. Ka vlerë për procesin e marrjes se vëndimit.- të dhëna të përpunuara dhe precize që i dedikohen menaxhmentit- rëndësi vitale për menaxhmentin sepse e ndihmojnë gjatë marrjes së vendimeve të drejta dhe cilësore

Menxhmenti:• Duhet të jenë në gjendje të definojnë llojin e informatave që iu nevojitet dhe • SIM duhet të plotësoje këtë kërkeseSepse:• Në SIM informatat kanë një kuptim të plotë dhe dallojnë nga të dhënat.

15

• Informatat kane vlerë kurse të dhënat jo• Informatat sjellin qartësi dhe siguri gjatë procesit të marrjes së vendimeveP. Drucker (1993):Menaxherët asnjëherë nuk jane ne gjendje ti gjejnë të gjitha informatat të cilat i nevojiten.Shumica e vendimeve duhet të meren në bazë të diturive të pa kompletuara.Për shkak se informatat nuk janë në dispozicion, osePër shkak se kushtojnë shumë për tu siguruar…

Informatat relevenate:• I rritin njohurit• E zvoglojnë nivelin e pasigurisë

Për kundër vështirrësive për të siguruar informatat,menaxherët gjithmonë kanë nevojë për informata relevante. Janë të përdorëshme për qëllimin e përcaktuar

Lloji i informatave varet:• Niveli i menaxhmentit• Urgjenca për informata,• Detyrat e punës etj.

Informatat duhet te jene:• Relevante• Të sakta dhe komplete• Korrekte• Të sigurta• Të arrijnë me kohe• Ekonomike• Efikase

Sidoqoftë shumë aspekte të marrjes sëvendimeve afariste janë të qarta dhevendimet afariste meren në nivele të ndryshme në organizatë.

Marrja e vendimeve - detyrë e menaxhmentit.Marrja e vendimeve - prezente në çdo funksion afarist.Marrja e vendimeve - prezente në secilin nivel të menaxhmentit.

16

Nivelet e marrjes se vendimeve• Vendimet strategjike• Vendimet taktike• Vendimet operative• Menaxhmenti strategjike• Menaxhmenti taktike• Menaxhmenti operativ

Nivelet e menaxhmentit•Strategjike•Taktike•Operative

Vendimet strategjike:Merren ne nivelin strategjik dhe nga top menaxhmenti.Menaxhmenti :• merr vendime me rreziqe të mëdha• të orientuara kah ardhmëria• të rëndësishme për politikën afariste të organizatësNjohuri të përgjithshme (80%) për aktivitetet eorganizatës e më pak njohuri detale (20%).

Vendimet taktike:Implementohen vendimet e marura në nivelin strategjik të cilat duhet të jenë në pajtim me politikën strategjike të kompanise.MenaxhmentiAlokimin e resurseve të nevojshme për të arritur objektivat e organizatësNjohuri të përgjithshme (50%) për aktivitetet eorganizatës dhe njohuri detale (50%).

Vendimet operative:Implementohen vendimet e marura ne nivelin strategjik dhe taktik.Menaxhmenti• Planin e punës• Sigurimin e lëndës së parë• Sigurimin e fuqisë punëtore etj.Nevoje per informata detale (80%) lidhur me pershkrimin dhe kontrollimin e puneve specifike dhe kryerjen e aktiviteteve te perditeshme, sepse rezultatet e pritura mund te kontrollohen cdo dite dhe mund te meren akcione korigjuese. Nevojat e menaxhereve per informata te pergjithshme eshte me e vogel (20%).

17

Tab. 1. Nivelet e menaxhmentit dhe lloji i vendimeve

Rëndësia e informatave për menaxhmentin dhe mbingarkesa me informata?Ne te gjitha fazat e procesit te marrjes se vendimeve menaxheret kane nevojate ndryshme per informata• Informatat procesohen nga SIM per nevoja te menaxhmentit, te dhenat jo.• Te dhenat te cilat nuk mund te shendrrohen ne informata qe i kontribojne situatave konfliktuoze dheTe dhenat te cilat nuk mund te perpunohen nuk jane te dobishme per menaxhment

Përdorimi i të dhënave të papërpunuar, Jo racionale dhe jo efikaseTe demshme per efikasitetin dhe suksesin e manaxhmentit ne marrjen e vendimeveSuksesin dhe efikasitetin e afarizmit ne teresiEfektet e padeshiruara te shkaktuara nga perdorimi i te dhenave te paperpunuara njihen me emrin ngarkese me informata.

Fenomeni i ngarkeses me informata• Prezent te te gjitha sistemetEdhe ps efikasiteti i sistemit rritet me rritjen e njohurive dheinformatave lidhur me afarizmin e brendshem dhe rrethinenEkzistojne hapsira ku sasia e informatave e tejkalon kapacitetin e saj dhe zvoglohet efikasiteti I funksionimit te sistemit.

18

Informatat e rendesishme per menaxhmentin mundte humbin ne grumbullin e te dhenave te parendesishme.Ngarkesa me informata e menaxhmentit me teper e pengon se sa e perkrah ate gjate procesit te marrjes se vendimeve.Duhet te behet analiza, testimi, vertetimi i porosive dhe i komunikimit mbrenda ndermarrjes per te kuptuar se a eshte fjala per te dhena apo informata.Informatat duhet te testohen dhe te percaktohet se a jane ato te dobishme permenaxhmentin,• Menaxhmenti duhet te krijoje informata te reja nga te dhenat dhe informatat ekzistuese.

19

Kapitulli III-I

SIM DHE NIVELET E MENAXHMENTIT SIM në nivelin operativ SIM në nivelin taktik SIM në nivelin strategjik

Roli i veglave CASEne zhvillimin e SIM Trendet e SIMDISA LLOJE TE SIMOISTPSDSS (definimi, komponentat, karakteristikat, llojet)Analiza “What-if”

Analiza Goal Seeking Solver Scenario Manager

Analiza e ndieshmërisIntelegjenca ArtificialeGDSSESEIS

SIM DHE NIVELET E MENAXHMENTITSIM në nivelin operativSIM në nivelin taktikSIM në nivelin strategjik

SIM në nivelin operativMenaxhmenti-I koncentruar në implementimin dhe në kontrollin e aktiviteteve ditore ne organizate.-Aktivitetet e tyre varen nga SIM i cili merret kryesisht me informatat interne. -Procesimi efektiv dhe eficient i informatave është esencial sepse:-kontrolli I madhe, -monitorimi konstant, -vëllimii të dhënave i lartë dhe -përgjigja e shpejtëdhe në kohë reale. Vendimet janë të strukturuara dhe mund të inkorporohen në SIM.

Modeli i optimizimit: programimi linear perdoret më së shpeshti kur kerkohet te optimizohet vlera e ndonje objektive (oret e punes, kapaciteti i makinave etj.)

20

SIM nënivelin operativSIM eshte sistem i procesimit te fajllave.Inputete tij perbehen nga transakcionet operative, kurse Outputete tij jane raportet. (psh. analizat, porosit per materjal etj.)

SIM në nivelin taktikMenaxhmenti-merret me probleme komplekse, -marrja e vendimeve eshte me e pasigurt dhe -kerkohen aftesi personale dhe gjykime per te kryer detyrat .-kerkohen informata formale dhe joformale, dhe -rrjedhja e informatave eshte esenciale. Sistemet e kompjuterizuara perdoren me pak, edhe pse SIM , e sidomos DSS mund te ofroje perkrahje te cmuar. Vendimet janë gjysmë të strukturuara.

Modelet dhe teknikat e optimizimit: programimi linearkane perdorim të kufizuar-Gjykimet e menaxhereve kane role te veqantne marrjen e vendimeve taktike-Sistemet kontrolluese dhe LSP jane esenciale per realizimin e detyrave ne kete nivel (p.sh. kontrolli i buxhetit, kontrolli i prodhimit etj.)LSP konvencionale: raportime rutinore dhe inicon aktivitete korrektuese nese paraqiten devijime-LSP adaptive: te planet afatshkurtera ose buxhetet ku SIM sygjeron se rrethanat kane ndryshar dhe shmangjet jane me te medha se sa tolerohet , prandaj duhet te behen adaptime.-LSP e krizave: pergjigje ne devijimet substanciale dhe te pakontrolluara nga planet, prandaj edhe kërkon ndryshime te planeve afatgjate

-Sistemet kontrolluese-Sistemi i bazes se te dhenave-Sistemi i pyetesve-DSSSistemet kontrolluese-monitorojne dhe raportojne lidhur me aktivitetet e organizates.

Sistemi bazes se te dhenaveproceson dhe deponon informatat interne dhe eksterne-Sistemi i pyetesve–lejon bërjen e pyetjeve ad-hoc ose të planifikuara ne BDH, DSS –ofron perkrahje kompjuterike per zgjidhjen e problemeve gjysme te strukturuara.

21

Shembull: SIM ne fushen e marketingut ka te beje me: -kontrollin dhe monitorimin e operacioneve momentale(porosia e mallit, shperndarja, fushatat e shitjes etj.) dhe -sigurimin e informatave lidhurme: -zhvillimin e politikes se cmimeve, -promovimin e produkteve, -distribuimin, -ndryshimin e dizajnit prodhues etj.

Inputet e ketij sistemi - të dhënat burimet interne siq jane: Porosia e shitjes, te dhenat lidhur me cmimet, mallrat e kthyera, raportet reprezentative etj. Dhe burimet externe (hulumtimi i tregut, statistikat ekonomike, te dhenat lidhur me trendet dhe industriin etj.)

SIM në nivelin strategjikK-Ka role te kufizuar ne procesimin e informatave.Menaxhmenti:Siguroje informata te mbrendshme, informata lidhur me rrethinen afariste dhe identifikon mundesit dhe rrezikun poetencial. Vendimet janë jo të strukturuara.

Nevoja per informatat eksterne rriten,-Informatat kane te bejne me te ardhmenParashikimet dhe vlerësimet jane esenciale.Informatat lidhur me performancen e kaluar qe ishin aq te rendesishme per menaxhmentin ne nivelin

Informata kualitative & kvantitative. -Marrja e vendimeve dhe planifikimi strategjik kerkon informata kuantitative -Informata kryesisht jo formale-Ne marrjen e vendimeve dhe planifikimin strategjik procesimi sistematik i informatave ka rendesi te veqante

Kufijte e lire Nuk duhet te kete kufije artificial-Multidimenzional-menaxhmenti strategjik duhet te kete nje perfshirje te pergjitheshme te problemeve.

Dallimi ndermjet SIM ne nivelin strategjik & SIM ne nivelet tjera-Planifikimi strategjik dhe marrja e vendimeve jane esenciale per te kuptuar rrethinen, dhe-Per te parashikuar ndryshimet, trendet dhe influencen e tyre ne organizate ne te ardhmenProcesi sipas se cilit mblidhen informatat lidhur me rrethinen ne menyre formale ose joformale, njihet si skanim

22

Kapitulli IV

Roli i veglave CASE në zhvillimin e SIMTrendet e SIMDSS

Analiza “What-if”Goal SeekingSolver Scenario Manager

Analiza e ndieshmërisëGDSSESSES

Roli i veglave CASE në zhvillimin e SIMVegla te automatizuara cilat sigurojne rezultate te larta me shpenzime te ulëta si rezultat i kombinimit të hardverit dhe softverit.Kombinim sinergjik i hardverit dhe softverit I cili lehtëson zhvillimin e SIM dhe mundeson integrimin e te gjitha komponentave te tij

Veglat CASECASE (Computer Aided Software Engineering) Vegël e koncentruar ne zhvillimin e programeve kompjuterike vjen në shprehje- teoria e sistemeve

CASEKolekcion dhe integrim i veglave dhe procedurave të automatizuara me qëllim të përkrahjes së procesit të zhvillimit të SIM.

Pjesët përbërëse të veglave CASE janë:-fjalori i të dhënave-reinxhinieringu-përkrahja e ciklit jetësor

Fjalori i të dhënave i CASE –përmban përshkrimin e variablave, skemave dhe raporteve të të dhënave. Riinxhinieringu - sinonim për mirëmbajtjen e sistemit pasi që ai të filloje punën. Përkrahja e ciklit jetësor të sistemit përfshin përkrahjen grafike të planifikimit strategjik, të analizës, dhe të dizajnimit fizik dhe logjik

23

V egla t CASE: zvoglimin e operacioneve monotone dhe të përsëritshme, zvoglimin e kërkesave për memorjen e njeriut, përmirësimin dhe zgjërimin e komunikimit dhe zvoglimin e zhurmës.

E rëndësishme: 1) nuk mund të permirësojne dizajnimin e dobët të SIM, dhe 2) me përdorimin e veglave CASE fitohet në kvalitet e jo edhe në produktivitet.

Trendet e SIM

Sistemi Informatik i Zyres(SIZ) Office Information Systems(OIS)Bene integrimin e veglave dhe teknikave të ndryshme të komunikimit dhe të përpunimit të të dhënave dhe mundëson menaxhimin më të lehtë të punëve.

Trendet atkuale të SIM kanë të bëjnë me integrimin e softverëve siq janë: procesuesit e tekstit, spreadsheets, BDH , mjetet e komunikimit etj. përkrah punët e përditeshme (day-to-day office work) ne zyre*. përdorë kompjuterët për të automatizuar punët rutinore të cilat kryhen në zyre. iu mundëson njerëzve të cilët punojnë punë administrative në zyre dhe jashtë saj të mbledhin, transformojnë, deponojne dhe këmbejnë informatat e nevojshme në punën e tyre”. njihen edhe si Sisteme te Automatizimit te punes ne Zyre (Office Automation Systems-OAS)

24

Pë rpar ë si t e OIS janë : Rritjen shpejtësis së transmetimit të informatave, Rritjen e vëllimit të informatave, bazë më të mirë informatike , shërbime më të mira, përmirësim të ouptuteve, Rritjen e cilësis së informatave dhe përmirësimin e cilësis së vendimeve, eleminimin e redundancës. Siguron prezentim më të mirë të informatave, transparencë dhe komunikim më të mirë Rritje të motivimit dhe kreativitetit, Shpenzime më të ulëta të infrastrukturës

N ë OIS, ekrani paraqet d esktop -in elektronik n ë t ë cilin jan ë t ë vendosura objektet e pun ë s të prezentuara në mënyrë grafike me ikona dhe mund të përdoren nga shfrytezuesit..Shfrytëzuesit mund të krijojnë, ndryshojnë dhe printojnë dokumente.softverët bazë siq jane : kalkulatori, ora, note pad, kalendari personal etj. ofrojnë sherbime për kryerjen e punës në zyre.

Sistemet për procesimin e transakcioneve (SPT) Trasaction Processing Systems (TPS)Lloji më i vjetë i SI (vitet 50-ta)- departamenti i kontabilitetitDeri 1980, njihen me emrin: Data Processing Systems- DPS TPS - sistem i cili proceson informata lidhur me transakcionet afariste në një organizatë. TPS e furnizon SIM me informata të nevojshme në situatat kur mund të vie deri te problemet.

Qëllimet e TPS jan ë : 1) të mbledhe dhe procesojë të dhëna lidhur me ngjarjet afariste2) të sigurojë informata të nevojshme lidhur me aktivitetet ditore afariste, 3) sherbene si BDH për SI në nivelet e larta të cilat i përdorin menaxherët në një organizatë

Aktitektura e TPS1) arkitektura e procesimit të fajlave (file processing architecture) 2) arkitektura e procesimit on-line (on-line processing architecture)3) arkitektura e procesimit të BDH (database processing architecture)

25

Sistemet për mbështetje të vendimeve (SMV) Decision Support Systems (DSS)DSS - nënsistem i SIMShprehja DSS – “një bashkësi të sistemeve të cilat e përkrahin procesin e marrjes së vendimeve”(Davis&Olson)“bashkësi e veglave kompjuterike të integruara, të cilat kombinojnë të dhënat me modelet e marrjes së vendimeve dhe përdoren për zgjidhjen e problemeve gjysmë të strukturuara dhe jo të strukturuara” (autorë tjerë). DSS - zakonisht përdoret për të përkrahur zgjidhjen e problemeve që paraqiten rallë, ku njohurit lidhur me disa aspekte të procesit të marrjes se vendimeve janë të njohura, por lidhur me aspektet tjera njohurite janë më të vogla.

DSS – e lejon marrësin e vendimeve të testojë alternativat gjatë procesit të marrjes së vendimeveDSS – e ndihmon menaxherin:- të identifikoje dhe të organizojë informatat e nevojshme- të analizojë dhe transformojë ato- të zgjedh modelin e përshtatshëm- të zbatojë atë model- të analizojë rezultatet e fituara

DSS @ karakter interaktiv, @ tërheq vemendjen e menaxherit lidhur me të dhënat të cilat janë të rëndësishme, @ kërkon reaksionin e menaxherit @ shpjegonë rezultatet e fituara @ analizën e ndieshmërisë së modelit

DSS – siguron p ë rkrahje p ë r: - kontrollin operacional, - kontrollin menaxherial dhe - planifikimin strategjik.E ndihmon menaxherin të zgjedhë ë mënyrën e vendosjes dhe veprimet të cilat do ti ndërmerr, dhe të shfrytëzojë qasje të ndryshme në situata të ndryshme gjatë procesit të marrjes së vendimeve

DSS - të sukseshëm për problemet gjysmë të strukturuara.zgjidhja e problemit - i rëndësishëm për menaxherin, marrja e vendimeve - qëllim kryesor për menaxherin.

26

V egla t e DSS janë: Programimi linearProgramimi jo linearTabelat llogaritëse kompjuterike (spreadsheet)Pakot për analiza statistikoreModelimi dhe Simulimi

Veglat e DSS: mund të jenë: të thjeshta (përdorimi i bazës së njejtë të të dhënave)të ndërlikuara (përdorimi i ndonjë teknike të intelegjencës artificiale)

PËRPARËSIT e DSS përmirësojn komunikimin e mbrendshëmMundësojn komunikimin bashkëkohor mbështetje kompjuterike të mbledhjeve pa pjesëmarrjen fizike të individitkomunikim on-line në kohë reale

MANGËSIT e DSS DSS të orientuara vetëm kah përkrahja e individit gjatë marrjes së vendimeve.të vështira konsultimet midis ekspertve për problemtikën e caktuar si dhe e vështirë marrjen e vendimeve kolektive dhe e harmonizimin të interesave të grupeve të ndryshme.

Tabela: Relacioni ndermjet disa llojeve te SI

Lloji

i

Sistemit informatik

TPS

  Matja e performances se sistemit[1]

Analiza e problemit

Sistemi per gjenerimin e alternativave

Marrja e vendimeve

Problemet e strukturuara

ES

Problemet gjysme te strukturuara

DSS

EIS

27

Analiza “What-if”përparësi e DSS është:Aftësia për të bërë pyetje “What-if” dhe për të pa konsekuencat e ndryshimit të variablave hyrëve (inputeve) në rezultatet dalëse (outpute).“Çka-nëse”. ….në aplikacionin ExcelShfrytezuesi mund te beje ndryshimin e nje ose me shume variablave hyrese ne menyre qe te testoje dhe te parashef pasojat e ketij ndryshimi dhe rezultatet perfundimtare qe mund te arrihen.

Shembu j : Sa është e arsyeshme kredia që merret nga banka?Çka ndodhë nëqoftëse rriten çmimet për 50% ose zvoglohen shpenzimet për 20%?Çka ndodhë nëqoftëse i mbajmë çmimet në nivel të njejtë, por i rritim shpenzimet?

Veglat specifike të analizës “What-if” janë: Goal SeekingSolverScenario Manager

Goal Seek ing përcaktohet vlera qëllimore për një variabël dhe pastaj ndryshohen variablat tjera derisa të arrihet vlera e synuar.Goal Seeking e gjenë vetëm një zgjidhje apo rezultat për një problem.

S olver Vegla Solver - është vegël mjaftë e vështirrë por shumë efikase nëse duam zgjidhje optimale të ndonjë problemi të ndërlikuar. Problemet të cilat mund ti analizoj Solver janë problemet lineare y=ax+b

Scenario Managernjë pako të presupozimeve të analizës “What-if” e cila aplikohet për të ndikimin e ndryshimit të një pjese në pjesët tjera të modelit e definon bashkësin e parametrave hyrëse për analizën “What-if”. e dobishme në rastet kur në sisteme informatike ekzistojnë x dhe y. X- janë vlerat të cilat përdoren si parametra për të llogaritur Y

Analiza e ndieshmërisëshkallën e ndikimit të ndryshimit të një ose më shumë variablave në zgjidhjen përfundimtareAnaliza e ndieshmëris mund të përdoret për të përcaktuar ndryshimet në çmime, në të ardhura, në shpenzime etj. ndihmon testimin e vlefshmërisë së zgjidhjes nëse kushtet ndryshojnë dhendihmon të testohet arsyeshmëria e zgjidhjes optimale nëse kushtet ndryshojnë

28

Sistemi për mbështetje të vendimeve në grup(Group Decision Support System - GDSS)koncepti i sistemeve për mbështetje të vendimeve në grup (GDSS) koncept i DSS cili u zhvillua në vitet e ‘80-ta

GDSS përkrahin pjesëmarrësit e grupit gjatë procesit të zgjidhjes së problemeve jo të strukturuara. Sisteme informatike të bazuara në përdorimin e teknologjisë kompjuterike lehtësojnë lëvizjen e lirë dhe këmbimin e ideve dhe të informatave ndërmjet antarëve të grupit të cilët punojnë së bashku gjatë procesit të marrjes së ndonjë vendimi.

PËRPARËSIT e GDSS:Më shumë pjesëmarrës posedojnë më shumë njohuri dhe më shumë lloj-llojshmëri të ideve, më shumë aspekte të vendimit, dhePjesëmarrësit - stimulojnë dhe inspirojnë njëri tjetrin

MANGËSIT e GDSS : pjesëmarrësit mund të arrijnë deri te situatat konfliktuozenë konsiderim vetëm disa opcione, marrja e vendimeve e gjatë dhe e shtrejtë, zvoglimi i aktiviteteve të pjesëmarrësve më të rinjë dhe në pozita me të ulëta.

Dallimi midis DSS dhe GDSS : DSS …përkrahin individët GDSS …përkrahin grupinGDSS paraqiten si:-kanale plotësues komunikuese-kanali kryesor komunikues

Realizimi praktik i GDSS quhet sistem elektronik i mbledhjes (Electronic Meeting System-EMS) sistem softverik - përkrahë marrjen e vendimeve në grup dhe përdorë teknologjin informatike, dhe metodat e sofistikuara gjatë marrjes së vendimeve, komunikimit dhe zgjidhjes së problemeve. Groupware Software

Sot GDSS përfshijnë 3 lloje të teknologjisë:Teknologjin komunikuese, Teknologjin kompjuterike, Teknologjin e mbështetjes së vendimeve

29

Zhvillimi i GDSS në praktikë – 3 g j ene r a ta E PARA “Gjenerata e përkrahjes eksperimentale”E DYTA “Gjenerata e përkrahjes operative”E TRETA “Gjenerata e intelegjencës artificiale”

Sistemi për mbështjetje të ekzekutivit (ESS) ESS (Executive Support System) janë sisteme informatike për mbështetje të marrjes së vendimeve në nivelin strategjik.Vetit e ESS janë: Baza e diturisë Rrethina komunikueseNjohuri minimale të punës me kompjuterMinimum të kohës për aftësimParaqitja e shpeshtë e të dhënavePër punë përdoret miu ose touchpad për ndryshim nga DSS, ESS kryesisht është i orientuar në TË TANISHMENe më pak në të ardhmen.

E përdorë analizën “ Goal-seeking ” dhe “What-if “dhe informa tat nga bazat eksterne të të dhënave . Sistemi i expertëve (ES) (Expert Systems-ES)Sofveri kompjuterik i cili i dedikohet menaxhmentit.Përdorimet:zgjidhjen e problemeve specifikeNdihmon gjatë procesit të vendosjes

Qëllimi i SE : Dhënja e këshillave eksperteDhënja e mendimeve për të cilat është i interesuar shfrytëzuesiTë sigurojë përgjigje në pyetjePërdorimi dhe paraqitja e njohurive të memoruara në kompjuterPërfundime logjike

Klasifikimi i vendimeve varesisht nga lloji i vendimevedhe relacioni i tyre me SI...

30

SISTEMI PER PROCESIMIN E TRANAKSIONEVE (SPT) Trasaction Processing Systems(TPS) Lloji më i vjetë i SI (vitet 50-ta)- eshte departamenti i kontabilitetitDeri 1980, njihen me emrin: Data Prcessing Systems- DPS TPS – eshte sistem i cili proceson informata lidhur me transakcionet afariste në një organizatë, qe do te thote proceson te gjitha ato informata qe kan te bejne me te hyrat, kostot, shitjen, blerjen etj. e qe procesohen permes pasqyarve financiare ku nga pasqyra finaciare menaxhmenti bazohet shum per marrjen e vendimeve per te tashmen dhe te ardhmen mirpo edhe marrjen e hapave korrigjues nese eshte e nevojshme poashtu nga keto pasqyra mund te nxjerren edhe tregues finaciar si: 1).Likuiditeti i cili tregon sa sa nderrmarrja eshte likude.2).Rentabiliteti, (pika kritike e rentabilitetit) qe tregon pikes se sa produkte duhet te shet organizata qe te mbulohen shpenzimet e ndermarrjes pra nga ky tregues mund te dihet pika kur te hyrat jan te barabarta shepzimet. TPS e furnizon SIM me informata të nevojshme në situatat kur mund të vie deri te problemet. -Proceson transakcionet ditore -Ndihmon operacionet kontrolluese -Perfshine nje numer te madhe te te dhenave

Qëllimet e TPS jan ë : 1) Të mbledhe dhe procesojë të dhëna lidhur me ngjarjet afariste2) Të sigurojë informata të nevojshme lidhur me aktivitetet ditore afariste, 3) Sherben si BDH për SI në nivelet e larta të cilat i përdorin menaxherët në një organizatë

Aktitektura e TPS1) arkitektura e procesimit të fajlave (file processing architecture) 2) arkitektura e procesimit on-line (on-line processing architecture)3) arkitektura e procesimit të BDH (database processing architecture)

31

QASJA SISTEMORE Qasja sistemore   u afirmua si metode ne vitet e 30-ta te shekullit XX por edhe sot perdoret   si metode kryesore ne hulumtimet shkencore fundamentale. Ne vitin 1908 Albert Einstein beri disa hulumtime te disa fenomeneve fizike te cilat nuk mund te shpjegoheshin me aplikimin e qasjes analitike dhe zbuloi te ashtuquajturen “Teoria e e arelativitetit” ku sipas ti disa disa fenomone nuk mund te shpjegohen si te ndara veq e veq, por vetem permes efektit sinergjik apo sinergjise se sistemit Sipas ti efekti sinergjik krijohet ri rezultat i interaksionit midis elemeteve te teresise qe tregon se ne te njejten kohe funksionojne si shkak dhe si pasoje me ndikim te dyanshem. Poashtu ne dizajnimin e SIM-it tregon ate perberje te elementeve (strukuren) e SIM apo ate planifikim ne menyre qe keto elemente te funksionoijne si teresi e jo te ndara sepse vetem me inerakionin e lemeneteve te sisitemit arrihen e qellimet e caktuara mirpo kjo behet me interaksionin e elementeve te SIM te cilat jepin efektin sinergjik vetem si teresi.

32

1).Shjegoni konceptin e sim , tregoni qfare roli ka sim dhe cilat jane karakteristikat e tij.

2).Qasja sistemore  u afirmu si metode ne vitet e 30-ta te shekullit XX por edhe sot perdoret  si metode kryesore ne hulumtimet shkencore fundamentale. Tregoni se si mund te aplikohet kjo metode ne dizajnimin e sim?

3). Jepni nje pershkrim te Sim  dhe te struktures se tij konceptuale, tregoni kur filloj  te perdoret ky koncept dhe si vjen ne shprehje TPS

4). Shpejgoni nivelet e marrjes se vendimve dhe nivelet e menaxhmentit, tregoni qfare eshte lidhja ndermejt tyre dhe cilat jane nevojat e menaxhmereve ne secilen nivel te menaxhmentit?

5). Tregoni se si realizohet perkrahja e sim  per menaxheret ne nivelet te ndryshme te menaxhementit dhe cilat jane llojet e sim ne nivelin taktik?

6). Perdorimi i tekonologjis moderne ofron nje menyre te re te organizimit te punes ne zyre.shpjegoni sistemin informatik te zyres (OIS) dhe tregoni cilat jane perparesit e tij ?

7). Shpejgoni modelin e analizes "Qka nese "  dhe tri veglat me te njohura te kesaj analize?

Sim te bazuar ne BDH.roli i SIM,definimi i SIM,struktura e SIM,SIM ne nivelin operativ,

33