Kapİtalİzmİn GeleceksİzlİĞİ Ve Belİrsİzlİk Felsefesİ

8/14/2019 Kaptalzmn Gelecekszl Ve Belrszlk Felsefes

1/119

KAPTALZMN GELECEKSZL VE BELRSZLK FELSEFE

Kitabn, ngilizce gibi dnyada ok bilinen ve konuulan bir dilde yaynlanyor olmas, ona birok lkedeokunabilme olana kazandracak. Bundan dolay sarmal kolektif bir sevin ve enternasyonalist bir coku

duymamak olanakl deil. Sadece bizlerin sahip olabilecei, yaayabilecei bir duygu ve dncedir bu deilmi?

Gnmz dnya sorunlar karsnda doru bir bak as ve duru salaml oluturmakta felsefe, zglbir nem kazanm durumda. Bilimsel yeni bulgularn felsefi aklan ve bir bak a kazandrmaktayararl olacan dndm bu almann ngilizceye evrilmi olmas yerinde, doru ve gzel bir karar.Dnen ve emek verenlere teekkr ediyorum.

Ekonomik toplumsal srelerdeki ve doa bilimlerindeki son 50-100 yldaki gelimeler zengin deneyim vebulgularyla muazzam bir birikim oluturuyor. Oluan birikimin, tarihin yeni byk sramas iin, ezilenve smrlenlerden yana sentezlenmesi ve gl bir gelecek perspektifi oluturabilmek iin, eletirel teorikinceleme ve st soyutlamalara gereksinim vardr: Biriken veriler, bunu gerekletirebilmenin olanaklarnnvarln da gstermektedir.

Bu noktada, dnyay aklamakla yetinmeyip onu, dntrme savna sahip diyalektik materyalist felsefe,felsefeye de tanan kaotik durum ve sorunlarn zmnde alan ierisinde ilevsel olaca gibi, farklalanlardaki sorunlarn ele alnnda, salam bak as ve yntemsel aklk kazandrarak doru ve derinzmlere ulalabilmesinde etkin bir rol oynayacaktr.

Felsefeyi gncel ynden, dnem ierisinde ne kartan ve nem kazandran bir baka etmenden daha szetmeliyiz. Ki, doru yantn ne olmas gerektii ve bu temelde duru salamlnn yaamsall hemenanlalacaktr. Tarihin her dneminde felsefe, genellikle filozofik ve dinsel yaklamlarla kltrel birlikoluturmakta ve egemen snfn smrsn ve egemenliinin tm davranlarn meru gstermektekullanlmtr. Bu biimiyle egemen snflarn egemenliklerini srdrebilmesinin grnmeyen etkin aracda olmutur. Bugn de egemen felsefe, yaama eklini oluturacak biimde, gnlk yaama ncekidnemlerdekinin kat be kat fazlasyla, popler kltrn bir esi olarak tanmaktadr. Bunu grmek iinson dnemin Hollywood filmlerine, bestsellerlarna, gazetelerin kadn sayfalarna bakmak yeterlidir.Modern bilimsel bulgularn arpk yorumlar idealist, mistik grler iin referans olarak gsterilip spordansanata, ev dzenlemesine, salk sorunlarna hemen her konuda yaamn dizayn edilmesindekullanlmaktadr. Genellikle Asya felsefeleriyle tek tanrl dinlerin ypranm ve ar ritellerindenkurtulmu, daha bireysel -postmodernitenin ruhuna uygun- bir inan ve yaama ekli kazandrma (yanlbir kimlik aray ve yabanclamann baka bir biimi) ticariletirilen ve moda haline de getirilen yeni birakmdr. (Tasavvuf da, bireyin i yolculuunda ve bir gnl felsefesi olarak benzer biimde, aynzamanda da cemaatsel birlik oluturmakta kullanlmaktadr.) Bununla birlikte bu sadece, ancak bir ynve biimi oluturur. Kendi bana dinsel dzeyde dahi bir hayli snrl kalr. ( *) Dinlerin kullanmnda amave ilev bunun bir hayli tesindedir.

lkesizlii, inkarcl, bilimi arptmalar, renksizlii, her kapy aralamas, bir tr nclk yapmas ve tmkt mallar barndrmasyla felsefedeki dekadansn ba tacna sahip olma hakk postmodernizmindir.Dnemin ruhunu yanstma erefi ona aittir. ryen kapitalizmin felsefesi ve bir kitsch rneidir.Felsefedeki postluu tm ilerici birikimiyle birlikte, felsefenin, tarihi boyunca nne koyduu saf ve gzelidealleri dahi yok etme abasndan ibarettir.

Bugnk toplumsal koullarn rn, mevcut bir haleti ruhiyeyi yanstan, bir biimde yeniden doan,cilalanan burjuva felsefesinin farkl ekolleri de bulunmaktadr, ki, temel ayrm konulunca aralarndakifarkllklarn, nanslara doru indii de grlecektir. Snfsalln, tarihi toplumsal insanal ilke vedeerlerin reddi, geleceksizlik, te tarafta, birey mutlakl, ben oluumu ve grup aidiyeti (teki, eitlilik,cemaat yaplar vb.) fikrinin felsefi tabann birlikte olutururlar. Mutlak ben merkezli ya da araynbunun zerine kuran dnce, inan ve yaay felsefesi olarak bunu gren ister postmodern bireyselliinzgr olma hali (siz onu yzeysellik, hafiflik -ii bo olan eyler hafiftir- ilke ve dorulardan, toplumsalsorumluluktan uzak olma hali olarak okuyun), ister hzl teknolojik gelime, kitle toplumu ve ykmlarkarsnda geleneksele snma; ie kapanma, kendine dnmeler, bunalt ve bunalmlarn varolusal hali,olamamann ters-yz halleridir. Doa-toplum-insan (birey) ilikileri, btnl ierisinde ve tarihselolarak, en ileri snfn (proletaryann) perspektifiyle deerlendirilmediinde bugn aklamak ve anlamak

* Neoliberal postmodernist bir yaklamla katalizr oluturarak dinle kurulan balar ve temel dinler arasndakiilikileri kapitalist-emperyalist kresellemenin karlarna uygun arlklarndan arndrlm -light- temelde yenidendzenleme. Ki bunun teki ve daha gereki versiyonu, 11 Eyll sonras ne geeni Medeniyetler atmasdr! Herdaim i ie uygulanan iki versiyondur bunlar!..

1


2/119

olanaksz olur; anlam/anlamszlk, varolu/yokluk (hilik), toplum-birey-zgrlk konularnda labirentleregirilir. Kalar, benlik araylar, idealist, mistik ritellere, geleneksel kltre snma, nostalji, dengekayb, mantk, l deer yitimi, nedensiz-kuralsz iddet, intihar, dnsel-ruhsal bir anarizm veykclk, rme, irrasyonalizm ayn toprakta yetiir. Bunlar iin, karmak bir nedensellik aramak dagerekmiyor.

Bireylerdeki zlme, bize, sorunun gnlk yaam ve evremizdeki yaygn ortaya kn gstermeklebirlikte, kendi bana -nemine karn- bir hayli eksik kalr ve sonutur da. Toplumsal atomizasyonun birparasdr ancak. retim srelerindeki dereglasyon ve kriz ykmlar ile postmodernist yapbozum,ideolojilerin/byk anlatlarn sonu grlerindeki rtme, emeki snflara saldrnn ve toplumunatomizasyonunun nesnel ve znel amal ynlerini gsterir. Siyaset dzeyinde ise, bu felsefelertikelletiricidir. nerileri de eklektik bir araya geliler olmaktadr. Burjuva siyasal platformda drt eilimibirletirme (yerel ve cemaatsel eler zerinden ykselirken kapitalist kresellemeye uyum salayacakyeni bir katalizr oluturma) nc Yol, Sosyal Liberal Sentez olarak ortaya karken, solda, siviltoplumculuun toplumsal ve siyasal rgtlenie hakim dnce olarak yerlemesi biiminde belirmektedir.Her biri ayr, bamsz zneler olarak tanmlanan sivil toplum yaps, demokrasinin, hatta toplumsaldemokrasinin temeline yerletirilmektedir. Bu ilk olarak, snflar mcadelesi ve bu mcadeleninoluturduu dengelere dayanan bir demokrasi grnn terkedilmesidir. Eksenin kaymas ve siyasalhedefin daralmasdr. Nihai amaca yrme, deitirici-dntrc zne olabilme g ve yeteneine sahipbir snfn (proletaryann) nderliinde ve ak snfsal taleplere sahip ittifaklarnn birleik eylemine bal,ancak bu ekilde kazanlacak bir sorun olmaktan kmaktadr demokrasi. Dolaysyla, burjuva demokratikereveyi amayan, farkl kesimlerin bir tr bir araya getirilii olmaktadr. Ki, bu yere ge sdrlamayan,proleter snf mcadelelerinin gerileyii ve depolitizasyonun itkisiyle geni alan bulabilen moda siviltoplum organizasyonlar burjuva devletin yeniden yaplanmasnda ynetiim ilikisiyle tanmlananoligarik kurumlarla ve burjuva siyasi partilerle dardan, dolayml balantl, tamamlayc niteliktedestek ve denetim kurumlar olarak ilevlenmektedir. Smrlen ve ezilen snflarn, rgtlerin ierisindebirer e olarak yer aldklar, bileenlerin etki gcne gre arlk noktalarnn grece deitirildii, solliberal sylemle halk demokratizmin -Trkiyedeki biimiyle- bir eit bileimine dayal bir oluum olarakkmaktadr ortaya. Bunu mparator yazarlarnn okluk kavramnda da, A. calann demokrasi-siviltoplum ilikileri konusundaki Avrupa orijinli, yeni izgi olarak lanse edilen grlerinde de, kapitalistkresellemeye kar kan eitli akmlarn grlerinde de grmekteyiz.

Sanat, gereklii farkl bir boyuttan alglamamz salar. Bilimsel ve siyasal kavrayla organik birbtnlk oluturur. Onunla, gereklik kavraymz zenginleip derinleir. Sanat, bireyin doa ve toplumla,

kendisiyle dnsel duyusal ilikisini gelitirir. Yaam, olaylar, eliki ve nanslaryla anlamamzolanakl klar, dolaysyla daha sofistike (incelikli), zengin, derin ve gl bir kavrayn kaplarn aar. Yaam, mcadeleyi esinlendirir, canllk kazandrr. Tek bir birey olarak kalmaktan, para insanolmaktan kp kurtulmann, toplumsallamann olanaklarn aar. Evrenselletirir.

Toplumlar ve snflar iin de geerlidir bunlar. Toplumlarn, snflarn ufkunu geniletir. Bilmek, zengin vederin bir kavraya ulamakla birlikte doa ve toplumu dntrebilme gcn de artrr. Zorluklara kardirenme ve yenme gc, hayal edebilme ve zengin tasarmlarda bulunabilme olana kazandrr.

ok sayda kar akma karn, sanatn gerek tarihsel rol ve ilevi bu olmutur. Bugn de postmodernizmve varoluuluk, ayr ayr ve i ie geerek -kart gibi grnse de- gerici bir rol oynamakta, sinema, mzikve edebiyatn gcyle yaygn bir etki de salamaktadr. Kurgu ve tasarmn gereklie uygun bir z veierikten uzaklatrlmas, zaman-mekan bann kopartlmas, biimi ierikten ayrma ve ne geirme,sanallatrma (teknolojinin olanaklarnn bunun iin kullanlmas), buna uygun trlerin (fantastik, szde

bilim kurgu, polisiye) yaygnlatrlmas, oyunlatrma ve anlamszlatrma, bireyler baznda ise ortamdakaybolmayla birlikte beni mistik araylar ierisinde bulma ve gnl rahatl salamak ya da kr,verimsiz i bunalt ve patlamalar, kendini rehabilite etmeler dngs... Kabullenme, boyun eme, ka vermenin kltr haline gelebilmesi; yabanclamann arpmsal geliimi; sanat ve kltrn, katmanlegemenlik oluturmann etkin bir arac olarak kullanm. Felsefeyle, bilimlerle bunlara, szde bilimsel birtaban oluturma, inandrclk ve derinlik kazandrma abas...

Bu tablo neye kar ve hangi kapsamda bir mcadele yrtlmesi gerektiini gstermemekte midir?.. Sanatsanallatrlyorsa ve ona biilen ilev oyunsa, yaamn anlam ve ona biilen ilev nedir? Nedensellikilkesi, sadece bilimlerden ve felsefeden silinmemektedir. Sanat -ve kltrn dier alanlar da- kapsamlsaldrnn hedefi durumundadrlar. Amalanan, nedensiz, amasz, ilke ve deer tanmayan, bir sorumluluktamayan, yaamn rastlantsal olduuna inandrlm bireylerin, bylesi bir yaama mahkum edilerekgerek bireysel geliim ve znelemelerinin, snfsal ve toplumsal gelime olanaklarn ele geirmeumudunun (dncesinin bile!) kaybettirilmesidir. stelik kurtulmu bir dnyada, toplumsal refah ve

bireylerin zgr geliim ve kendini gerekletirmesinin, birey olabilmenin olanaklar kat be kat artmken!..Modern bilimlerdeki gelimeler ve yeni bulgulanan olgularn, doru bilimsel aklamasyla, bu bulgularn

2


3/119

bilim-felsefe ilikisi asndan ne anlama geldiinin aklanmas ve doru yorumu, rmcek a gibi heryan saran safsatalarn aa kartlarak saldrlarn temel dayanaklarnn ortadan kaldrlmas asndannem kazanmtr.

Belirsizlik felsefeleri, gnmzdeki burjuva felsefelerinin zelliklerini aklayan en uygun ve dorunitelemedir. Bu niteleme, bir, hatta birka felsefi akmn tanmlanmas ve adlandrlyla snrl deildir.dealizm kampnda yer alan felsefi akmlarla birlikte farkl orijinden gelen kaba materyalizm temelindegelienleri de iermekte, diyalektik materyalizmin dnda kalan felsefelerin gnmzdeki bulumanoktasn belirleyip tanmlamaktadr. k noktalarnn, geli biimlerinin farkllndan, younlukfarkndan, belirsizliin her daim ierili olduundan sz edilebilir, bunlar doru da olsa, tanmnyaplmasnn nedeni, belirsizliin, bu felsefelerin ortak buluma noktasn oluturmas, birounun dagrlerinin merkezine onu yerletirmi olmalardr. phecilik, bilinemezcilik, belirlenemezcilik,maddenin kaybolduu, nedenselliin olmad, grececi, olaslk yaklam, imanclk, mistisizm,irrasyonalizm vb. vb. birok felsefi akmn birine ya da birkana sarld bu kavramlar, neden ya da sonuolarak, dorudan ya da dolayml belirsizlik kavramyla ilikilidir.

Doabilimsel yeni bulgularn aklan, onlara yaklamda da bir farkllk ve srama gerektirirken bugeliimle elien hatta tmyle ters yndeki karmlarla, ierisinde bulunulan tarihsel dnemin (toplumsalkoullarn) kaotik grnm, belirsizlik felsefelerine temel oluturmaktadr. Geen yzyln bandanitibaren doabilimsel gelimelerin geldii dzeyde yeni yaklamlar gerektiren sorunlarn varl ile, tarihitoplumsal geliimin az ok istikrarl, dzenli bir seyir izledii nceki dnemden farkl olgu ve gelimelerinyer ald karmak bir srecin ierisinde olunuu, rasyonalist ve pozitivist felsefelerin her iki alandakigelimeleri aklamadaki yetersizliklerini belirgin olarak aa karmtr.

Kuantum fiziksel alana geite fiziin, kaos problemlerinin zmnde matematiin krizi, evriminfizyolojik srelerinin aklanndaki zorlanmalarn bir sonucu olarak bilimlerin olgular aklamayayetmedii gryle birlikte felsefede de geriye doru bir savrulma, krlma ortaya kmtr. Kabadeterministik yaklamlar, tek ynl etki-tepkiye dayal nedensellik, hareketin tek biimli ve dorusalkavran, kesinlik ve mutlaklk araylar, yerlerini kesinliksizlik, belirsizlik, nedenselliin olmad gibigrlere brakm, greliki, olaslk, pheci nitelikte, sonrakine bir adm mesafede duran, i ie geenara akmlarla, hemen tesinde yer alan, mistik, irrasyonel, nesnel gerek diye bir ey yoktur diyen idealistve metafiziksellik ieren felsefelere doru geri sranmtr.

Matematiksel, mantksal pozitivizm, eletirel usuluk gibi trev felsefelerin bilimler zerinden hatta kimidiyalektik kategorileri kullanarak ileriye doru bir devamllk oluturma ynelimi ise kklerinin snrlarnadayanmakta, eklektisizmden teye geemedikleri gibi, geriye doru krlmaktadrlar. Bu noktada nceliklisorun, materyalizmle idealizm arasndaki kamplamann temel ayrm konusunu oluturan felsefenin temelsorusunun doru yantnn verilmesindedir. Bu felsefeler, materyalizm ynnde net bir yantoluturmadklar gibi, pozitivizme de temel oluturan Kantn eklektik ve agnostik (bilinemezci) gryle,Kartezyen dalizmine taklp kalmaktadrlar. Ama ise, nedensellik ilkesinin reddiyle birlikte geriye doruolmaktadr. pheci-kesinliksizci-belirlenemezci, olaslk, plralist, znelci yaklamlar, durularn,modern bilimlerdeki yeni olgularla aklamaya alsalar da, bu taklma noktasndan bir anda idealizmkampna sradklar, eksik olan o taraftan tamamladklar grlr. Yanl, eksik, bilerek arptlm,bilimselliini kaybetmi argmanlarla idealist, mistik, irrasyonel grler hayret uyandracak birkorelasyonla bir araya getirilmektedir.

Modern bilimlerdeki gelime ve yeni bulgular, tmyle kar ynde, materyalist felsefeyi dorulaypglendirici karmlara olanak verirken, bu tersine gidi, sadece hayret deil, fke de uyandrcdr.

dealist zlerinden ilerlemeyi srdrmeleri ve yntemlerinin metafiziksellii niye sorusunun bir yantnolutururken, krizlerle sarslan, bir gei dneminin kaotik toplumsal koullar bu felsefelerin ortayakmasn ve etkili olabilmelerini salayan bir dier unsurdur. nandrc olabilme ynyle de daha etkiliolann bu olduunu syleyebiliriz.

Bilimlerin olgular aklamakta yetersiz kald savnn aksine modern bilimlerin yeni bulgularnn, ara vealt bilim dallarnn ortaya knn da gsterdii, maddeye ikin olann derin bilgisine ulama ynndebyk bir ilerleme olup, maddeyi hareketsel zellikleri ierisinde, gei durumlar, etkileimleri, hareketini ie gemi biimleri ve bunlarn oluturduu yeni formlarla kavramakta bir srama gereklemitir.Kuantumlar, atom ve molekler yaplar; ktle ve enerji edeerlik ve dnm ilikisi evrimin inorganik veorganik; ilk canl oluumlaryla birlikte bakteriyel dzeyden ve biyogenetiksel gelimeyle aklan;grelilik kuramnn n hz/hareketi, ktle-ekimi ve zamana ilikin bulgular; dncenin yksekrgenlikte bir madde olan beynin rn olduunun, beynin molekler yapsnn ve farkl beyin blgelerininilevlerinin, beynin sinir sistemlerine gnderdii elektro-kimyasal iletilerin grntleme teknikleri ve

deneysel gzlemlerle kantlanmas... Farkl bilim dallarnn konusu olan nesnel gerekliin u ya da buynne ilikin kopuk ve ayr duran bilgilerimiz, salanan gelimeyle balantl bir btnlkoluturmaktadr.

3


4/119

ncekinden kat be kat fazlasyla dnya/evren bilinebilirdir. Bilgilerimiz dnyann/evrenin olduu gibihibir ey katmadan kendisiyle aklanabilirliini -materyalizmi- dorulayp idealist monistik ve ikiciyaklamlar da mahkum etmektedir. Maddenin farkl formlar arasndaki geiler, enerji dnmleri,olgu ve sreler arasndaki ilikiler, geliimin diyalektiini ve doadaki hareketin eklinin diyalektikolduunu gstermektedir. zbilinmezlie alan brakmayan, kartlar ilikisinin diyalektiini gsteren ihareket ve ok ynl etkileimler ierisinde nedenselliin belirimine de aklk kazandrarak mekanik, kabadeterministik, kaba materyalist yaklamlarn yanlln da aa kartan bilimsel bulgulardr bunlar.

Doa bilimlerinin yeni bulgular, felsefenin zmeye urat, alan ii tartma ve ayrm konusunuoluturan temel ve kaotik sorular yantlarken, nceki felsefelerle bilimler arasnda varolan elikiler vekartlk, diyalektik materyalizmle almaktadr. Felsefe, diyalektik materyalizmle bilimlemitir. Kezadiyalektik materyalizmle tarihsel toplumsal olay ve srelerin paral, tekil, rastgele aklanndan tminsanlk tarihinin aamalaryla ve kesintisiz olarak tarihsellii ierisinde kavrann olanakl klan,ekonomik toplumsal geliim yasalar ve snf mcadelelerine bal aklanna devrimci bir sramagereklemitir.

Gelimeler, felsefedeki ayrmn, kabaca materyalizm mi idealizm mi biiminde ifade olunamayacan dagstermektedir; bu bir ilk soru ve ayrm ekseni olsa da, kaba materyalist, mekaniksel, ampirik olgucuyaklamlarn metafizie alan amalar ve kendilerini o ynden tamamlama eilimi, diyalektiksiz birmateryalizm olamayacan, keza (te yandan), bilimsel olgulardan hareket etme iddialarna, hattabalang durumlarnn bu olmasna karn maddeye ikin olan, bulunduu (ierisinde yer ald) ortamsaliliki ierisindeki etkileimlerini ve oluan deiimi zmlemeyerek, kar ynde, soyut, imsel; dilsel,matematiksel, yer yer diyalektie yaklaan yntemler de gelitiren idealist felsefelerin varl nedeniylemateryalizmsiz diyalektiin olamayacan, diyalektik materyalizmin -diyalektiin ve materyalizmin- biriolmazsa dieri de olmaz, bir btnlk ve bantlk ierisinde kavranlnn zorunluluunu gstermektedir.Hareketin tm ekillerini, etkileim ve deiimlerini ierecek bir madde ve maddenin hareketsel zellikleriierisinde kavranldr bu. Diyalektik materyalizm, doa/insan, toplum/birey ilikilerinin tarihi ekonomiktoplumsal koullar ierisinde, snflarn ve bireylerin, ekonomik, sosyal, snfsal, siyasal, kltrel davranve eylemlerinin eklektik ve kaba ayrmlara gidilmeden, diyalektik btnlk ve karlkl etki vebantlaryla, tarihsellii ierisinde, organik olarak, farkl yn ve zgnlkleri de ierecek (gzardetmeyecek) ekilde verilmesi, -diyalektik kavrayn bu gelikinliiyle olanakldr. Tarihsel materyalizm.

Kitabn ngilizce basm vesilesiyle eksik kalan baz konularn belirtilmesine, birka cmleyle de olsadeinmek yararl olacaktr. Hazrlk ve yazm srecinde dnlp planlanan baz konular kanlmaz ve

bilinen (19 Aralk ...)(*

) nedenlerle bitirilemedi. Azmsanmayacak bir materyal kayb da oldu ve ukde olarakda kald...

nsan beyninin faaliyeti, bilincin maddi kkenleri dnlen konulardan birisidir. Beynin molekler yaps,farkl beyin blgelerinin ilevleri, kan dolam ve sinir sistemine ilikin yeni bilimsel bulgular,grntleme teknikleri ile elde edilen bilgiler, beynin faaliyetine elektrokimyasal hareket ve etkileimlerdzeyinden aklk kazandrarak madde/dnce, varlk/bilin ilikisindeki tartmay, materyalizm lehinedoabilimsel dzeyden sonulandrmaktadr. Dncenin yksek rgenlikte bir maddenin (beynin) rnolduu ve bu canl rgenlikten ayr bir ruhun olamayaca, tm duyusal davranlarn komuta merkezindebeynin bulunduu, deneysel gzlemlerle -pozitron elektron tomografisi, manyetik i uyarml grntlemesistemleriyle- kantlanmaktadr. Motor hareketler ve daha karmak dnsel ve duygusal hareketlerinoluumu grntlenebilmektedir. dealizm, felsefedeki idealizm ve materyalizm arasndaki tartmann ennemli ve kritik konusunda yenilgiye urayp, temel argmann yitirmitir.

Dncenin diyalektik geliimi, bilgi ve bilgi srelerinin yntemsel ve tarihsel olarak incelenmesi, birbaka konuyu oluturmaktadr. Metafizik yntem ve idealist dncecilikle -bugn pek revata olupbilinemezcilii, phecilii, grelilii merkezine yerletiren yanllanabilirlik yntemi ve kartnneletirilmesi- kaba materyalizmle snr ekmenin yan sra, diyalektik dnce ve yntemin metafizikseletkiden kurtarlmas bu konu kapsam ierisinde nemlidir.

Ayrca gnmzn modas olarak kesinlik ve mutlaklk eletirisiyle greliyi mutlaklatran,bilinemezcilie, belirlenemezlie, plralizme kapy ardna kadar aan, en bilimsel grnenler dahil burjuvafelsefesinin eitli akmlarnn buluma noktasna saldrmak gerekiyor.

Biyolojik evrim srelerindeki nedensellik genetik dzeyden aklanrken, nedenselliin farkl etkileimlerierisindeki belirimi, yeni trlerin ve bireylerin oluumunda rastlantsalln rol gibi ynlerin ilenilmeside dnlmt. Konu ilerinde deinilmekle birlikte rnekler zerinden ayrca deerlendirilmesi eksikkald.

* F tipi cezaevlerinin kanl bir operasyonla ald 19 Aralk 2000 kastediliyor (ed.).

4


5/119

Evrenbilim alanndaki gelimelerin irdelenebilmesinin gerekliliini de buraya ekleyebiliriz. Bir Sovyetkozmonotun 1957 ylnda uzaya kmas, insanln yerekimine kar byk zaferidir. Sonras biliniyor.Uzayda yrtlen aratrmalar ve radyoteleskoplarla evrene ilikin bilgilerimiz muazzam artt. Evreninderinlikleri gzlenebiliyor. Kuantum fiziksel almalarla kozmoloji (evrenbilim) i ie geti. Bir ocuunrenme cokusu ve hzyla geliiyor evren bilgilerimiz. Bununla birlikte, bu bilgiler snrldr, henzkuramsal bir btnlk oluturulabilmi deildir, teorik fizik almalaryla deneysel gzlem ve kantlamabtnl bugn iin tam olarak kurulamamaktadr. Teorik fizik almalarnn bugn iin kanlmazolan varsaymsall, pozitivist kafa karkl ile i ie gemekte, anti-madde, kara madde, kara delik,paralel evrenler, kurt delikleri, zaman, balang, sonsuzluk vb. konularda speklatif grler, poplerbilim alannda daha da arptlm olarak bilinemezcilii ve belirsizlii krkleyecek biimde ciritatmaktadr. stelik yeni bulgulara ulalmas ve evren bilgimizin genilemesi sonucu, Vatikann bazteologlar (din bilginleri), tanr kavram dahil dinsel yorumlarda deiiklik yaplmasn nerirlerken!

Dnya, nasl kefedilmise, Gne sistemimiz ve Samanyolu galaksimizle ilgili bilgilerimiz giderek artyorve artacaksa evren de kefedilecektir. Nazm Hikmetin dedii gibi; dnyamz lmn zaptetmesine olanaktanmayarak yldzlara hayat gtreceiz! nsanln doaya kar mcadelesinin yeni sorun veperspektifleri evrende, nmzde uzanmaktadr. imdilik son nokta, evrene ilikin kantlanm bir bilgiolarak unu syleyelim: Radyo teleskoplarla uzak blgelerden de elde edilen evrene ilikin elementselbulgular, evrendeki elementlerin dnyadaki elementlerle ayn olduunu gstermektedir, bu bulgununnda biz artk sadece dnyann maddeselliinden deil, evrenin maddeselliinden sz edeceiz. Evreninbirlii, maddeselliinden gelir. Bu bizim materyalist grmzn dorulanmas ve evreni kapsayacakdzeyde genilemesidir.

Doa/evren bilgilerimizdeki gelime Engelsin ngrd gibi, materyalist kavraymzn biiminde dedeiiklikler oluturmaktadr. norganik/organik doa; ktle/enerji ilikisi; enerji paracklar; plazma; karamadde(*) duraan, ayrk ve snrl biimler ierisinde ve kaba madde kavrayn deitirmektedir.

Keza kuantumlarn dalga/parack hareketi, beyinde dncenin oluumunu salayan elektrokimyasalhareket gibi hareketin i ie gemi biimleri, bir anda, pek ok etkileime girerek sistemik etki ve btndedeiiklik yapabilen, yeni bir niteliksellii ortaya kartabilen karlkl i ie ve ok ynl etki vebantlln olduu hareket biimleri, maddenin biimlerinde olduu gibi hareketin biimlerinde de kabaayrmlara gidilemeyeceini, deiim ve faz geilerinin cetvelle izilemeyeceini, eliki ve kartlarilikisini birbirini darlayc ve yer deitirme biiminde alan (szde diyalektik, diyalektii biimdengren), hareketi ksa kesen yaklamlarn yanlln, bununla birlikte diyalektiin metafiziksel etkiden

(yaygn olan kaba materyalist, dar deneyci ve olgucu yntemlerden) kurtarlmas gerektiinigstermektedir.

Bu almada burjuva felsefelerinin bilimlerden yola kanlarn dahi kesinliksizlii ve greliliimutlaklatrp, phecilie, grececilie, bilinemezlie, belirlenemezlie, pei sra da imancla, en mistikidealist grlere alan amalar karsnda dnyann/evrenin materyalist bir temelde bilinebilir veaklanabilir olduunu gstermeye zel bir nem ve arlk verildi. arptlan ve zerinde speklatif birtartma yrtlen aslnda doa/evren kavraymz derinletirip zenginletiren doabilimsel bulgular buperspektifle aklanp felsefi dzeyde de deerlendirildi. Diyalektik ilke ve kategorilere ise, konularnierisinde ve iki balk altnda, snrl olarak girilebildi. Diyalektiin doabilimsel yeni bulgularn zenginrnekleriyle aklanmas ise eksik kald. Doa/evrendeki hareketin diyalektik olduunu zengin rneklerlegstermek olanakl olduu gibi, yeni bilgilerimiz onu, yukarda iaret edilen noktalardan ve ayrca kategorikynden gelitirmenin olanaklarn da sunuyor.

Tarihi materyalizm de ayr bir blm olarak dnlyordu. Tm almann balca amalarndan birisi,gn ile gelecek ilikisini de kuracak biimde buydu. almann sonunda yer alan tek sayfalk plan bukonuda bir fikir verecektir. Felsefedeki tikelletirme ve plralizmin balca hedeflerinden birisi,kapitalizmin tarihsel sonunun kanlmazln bilimsel olarak gsteren tarihi materyalizmdir; ki bukonudaki tartma, basite, tarihin yorumlan sorunu olmayp, kriz ve ykmlarn birbirini izledii birsistemin alternatifinin olmadna emeki kitleleri inandrma, kitlelerin gelecek iin farkl bir umutbeslemelerinin, hayal kurabilmelerinin ve bu uurda dvebilmelerinin nne geme abas ve buna karyrtlen mcadeledir.

Sonradan eklenmi olan yazlar, bilimlerin geliimi, bilimleme sreleri, birbirleriyle ilikileri, tarihimateryalizmin bilimsellii ve diyalektiin, tarihsel olay ve srelere uygulannda yntemin zenginkullanm; evrime, bakteriyel ve biyogenetiksel dzeyden bakn kazandrd yeni perspektif ve EvrimKuramnn bu perspektif nda -ortak yaam- yenilenmesi; modern bilimlerdeki bulgularn arptlarakpostmodern sanat ve edebiyata dayanak yaplmasna kar verilen yant ieren yazlar, belirtilen

* Evrenin yzde 1ini bildiimiz maddeler, yzde 99a yaknn henz zmlenememi kara madde oluturuyor. uanda sadece varl biliniyor ve ne olabileceine dair yaplan eitli yorumlar var.

5


6/119

eksikliklerin bir blmn gidermekte katk salayacaktr.

Dorudan ve ayrntl bir inceleme yapma olana bulamamakla birlikte, bilimsel olarak aklanabilir vetamamlayc tp kapsamnda tedavide deerlendirilebilir zellikteki akupunktur ve biyo-enerji (bedenenerjisi); metafiziksel ve aldatc transdantal meditasyon, astroloji, parapsikoloji, reankarnasyon, illzyon,by, tarikatlarda kullanlan riteller zerinde durmak, bunlarn incelenmesi ve eletirisi de gereklidir.Bunlar araclyla bilinmezlik ynnde phe ve gizem yaratlmakta, mistik dinsel inanlarbytlmektedir. Boluk, kszlk ve aray ierisinde olan -gnmzde aznlk deil ounlukdurumdadr- pek ok kiinin snma alandr bu. leriye doru bir toplumsal devinim salanamadnda,krlma geriye doru olur. Donma, geleneksele snma, rme!.. Bilimsel dnl olanlar dahi bilimselolmayan bir pheyi, gizemi, imancl dierinin yanna yerletiriverir.

Bilimlerde ve felsefede ok ve yaygn kullanlan bir kavram kaostur. Bilimler ve toplumsal srelerle ilgiliolarak bylesi bir nitelemeye ska gereksinim duyulmas yklenen anlam ve onu izleyen deerlendirmeler,burjuva felsefelerinin ve kullanlagelen yntemlerin, doadaki ve toplumsal srelerdeki kaotik (karmak)durum ve olgular aklamaktaki yetersizliklerini aa kartmaktadr. Kriz, burjuva felsefelerinin krizidir.(Bilimsel olma iddiasndaki pozitivizmin trev felsefelerinde dahi varolan derin i eliki, eklektisizm vekarmaa bunu yanstyor.) Bilimlerin nceki dzeyindeki madde ve hareketin basit, gzlemlenebilir,dorusal biimleri sz konusu iken, basit mantk kategorileri, ampirik ve olgucu (pozitivist) yntemlerbunlar aklamakta -eksik, yarm, ksmi- yle byle yeterli olabiliyordu. Bugn ise, bu olanaksz halegeldi.

eitli bilim dallarnda birbirine olduka yakn dnemlerde yaanlan ve kriz olarak nitelenen sorunlar,bilgilerin genilemesi, ncekilerden farkl bir bak as ve yntemlerin uygulanmasyla zld.Bilgilerimizin geliiminde doa ve toplumsal gereklie daha uygun, yaklak bir derinlii ifade etmektedirbunlar. Ayrca da karmak ve derin olann zm, diyalektik materyalizmi dourmakta, farknda olunsunolunmasn, onun yntemleri kullanlmaktadr (eksik olarak). nk doa baka trl aklanamaz;bilimselliin kanlmaz ve zorunlu sonucudur bu. (Diyalektik materyalizmden haberi olmayan hattasiyasal grleriyle antikomnist olan bilim insanlar iin dahi ironik de olsa byledir.)

Toplumsal durumun kaotikliinin aklan da zm de tarihi materyalizmdedir. Tarihsel ve gncel (biron yl ncesinden de ok farkl) olarak meruiyetini yitirmi, tarihin sonu olarak ilan edilen neoliberalizmve burjuva demokrasisinin balonu patlam, barbarln yntemleri ne gemi, deiik payandalaroluturarak ve kart glerin bugne uygun ve danklklarna son verecek bir alternatif henzoluturamadklar iin varln srdrebilen emperyalist kapitalist oligarik bir egemenlik ve smrsisteminin sosyal bir devrim ile sona erdirilmesindedir zm. Ki bu proletaryann rgtleniini, bilincini veeylemini kolektivize edecek bir ierik kazandrmasyla olacaktr en bata.

11 Kasm 2002

6


7/119


8/119

Gelecei yeniden dnmek Gelecei Yeniden Dnmek, burjuva ftristlerin en tannmlarnn grlerinin topland bir kitap. Alvin ve Heidi Toffler, John Naisbitit, Lester Thurow, Michael Hammer, Stephan Govey, Charles Handeygibi uluslararas tekellere i danmanl, retim yelikleri nvanlarna sahip kitaplaryla nlkapitalizmin gurularnn grlerinin yer ald bu kitap, kendi ierisinde bir dnce dinamizmi tayor.Kapitalist retim teknolojilerindeki gelimeler, kreselleme ve rekabet koullar ierisindeki irketlerinynetimlerinin eski biimlerinde kkl deiiklikler yaplarak yeniden yaplandrlmas Gelecei YenidenDnmekte ele alnan konularn banda geliyor. irket hiyerarileri ve genel olarak i ynetimikonularnda, 80li yllarda parlak bir propaganda ile uygulamaya sokulan insan kaynaklarynetimindeki kanlmaz baarszl, nitelikli igcnn kullanmnda bizzat sistemin oluturduuengeli gryoruz sylenenlerde. Burjuva ftristler, bu tkanmay kapitalizm ierisinde, yeni bir ynetimselereve oluturarak ve emein derinleen yabanclamasna kar palyatif zmler reterek zme abasierisindeler. Rekabet ve pazarlar sorunu da kitabn balca konularndan biri olmakla birlikte, kitapta elealnan tek tek u ya da bu konunun tesinde, kapitalist emperyalist sistemin bugn geldii dzeyden, karkarya olduu sorunlardan, kmazlardan hareketle sistem iin bir 21. yzyl paradigmas oluturmas.Kitabn asl nemi de buradan geliyor. Yazarlar bir paradigmadan yola karak eitli konulara ilikingr ileri srp nerilerde bulunuyorlar. Kitapta, kapitalist emperyalist sistemin ekonomiden aileyapsna dek tm kurumlaryla kar karya olduu sorunlarn ve tkanmalarn ak bir konuluunugryoruz. Kukusuz, yazarlar bunu, sistemi dinamize edecek k yollar bulmak, kresel dzeydederinlemesine ve genilemesine hakimiyet kurmu emperyalist kapitalizmin 21. yzylda da hakimiyetinisrdrmek iin yapyorlar. Bu bizim ayy ininde grmemizi de salyor ve biraz dikkatlice bakldnda,tarihsel olarak sonuna yaklaan bir sistemin elikilerini, sorun ve kmazlarn gryoruz bu tabloda.Ftristler tarafndan nerilen, sistem ii onu yeniden yaplandrma zmleri, bir uzatma devresiolmaktan teye geemeyecek ve daha boyutlu eliki ve zmszlklerin temellerini de atyor. Sorunlarnoluturduu tablo, kapitalizm ii zm araylarnn -en gelikin kapitalist lkeler dahil, hatta sorunlarolgunlam haliyle gryoruz bu lkelerde- snrlln, retici glerin ulat gelime dzeyinde,zmn farkl bir yerde bulunduunu da gsteriyor. retici glerin ulat gelime dzeyi, retimilikilerinde de bir deiiklii, sosyalist retim ilikilerine geii dayatmaktadr. Bunu, kapitalistemperyalizmin iktisadi koullar ve onun zerinde ykselen tm st yaps sylemektedir; hem degurularnn azndan. Balanabilecek bir d etkenin olmad, dolaysyla, sistem adna bylesimazeretlerin retilemeyecei tarihsel koullar ierisinde ortaya kmaktadr bu tablo.

Bu noktaya sonra dneceiz. Kapitalizmin kronikleen krizleri; retim teknolojilerindeki gelime vekresellemenin salad dinamikler zerinden yeniden yaplanma. Gnmz emperyalistkapitalizminin ekonomiden politikaya tm srelerine damgasn vuran bu iki temel unsur, bu kitapta dagenel olarak yaplageldii gibi, ilki (krizler) ikincisinin ierisine saklanarak ele alnyor. Sistem asndansorunun kklln, zm araylarndaki radikallikte grmek olanakl. Hemen tm alanlara damgasnvuracak bir dnce sistematii deiiklii yaratma aray, her trl giriimin temeline yerletirilmidurumda. Dolaysyla ve kanlmaz olarak, felsefi dnte bir deiiklik ve bu alandaki araylar,kurumsal yaplarn yeni bir bak as oluturulmas ile ne kyor. Bu kapitalist i ynetiminden kreselrekabette ayakta kalabilmeye, eitim sisteminden aile yapsna, dinsel inancn yenilenmesine, siyasettenhukua kurumsal sarsnt ve kn yaand her alana tanmaya allyor. Mevcut kaossal durumunfelsefi dzeyden dekadans bir realizasyonu -adeta plerden olumu bir tablonun pastoral bir resim gibigzbaclk yaplarak sunulmas- olan postmodernizm ile, doabilimsel gelimeleri belirsizlii pragmatizeetmekte ve yeni bir dnce sistematii oluturmakta kullanp yeni bir dinamizm yaratmaya alan,kuantum fizii ve biyogenetikteki kimi bulgular felsefi dzeyde bu amala yorumlayan grler. Felsefedenedebiyata, reklamlara, gnlk yaamn hcrelerine kadar indirilerek, farknda olalm ya da olmayalm,

hakim klndn grmek mmkndr. Burjuva felsefesinin gnmzdeki temel biimlenileri arasndafarkllklar olmakla birlikte, kaos grecelikle, kesinsizlik ve belirsizlii realize etmekte ortaktrlar.Postmodernizm nceki felsefelerden ve doabilimlerindeki gelimelerden kendisine, gya bilimsel dayanakoluturmaya almaktadr.

Sistemin yeniden yaplandrlmas iin dnce sistematiinin yenilenmesinde temel alnan, batakuantum fiziksel bulgular olmak zere doabilimsel gelimelerin idealiste ve bugn ok ihtiya duyduuimancla da yeni bir temel yaratlarak, yorumlanmasdr. Felsefedeki mcadelenin, 21. yzylparadigmalar, 21. yzyln kapitalizmin mi sosyalizmin mi olacann, bir dier deyile kiminkazanacann grlmesindeki nemi, bu sylediklerimizden anlalr. Stratejik bir zaferin hazrlanmas,tm teorik almamzn temeline yerletirmemiz gereken de bu olmaktadr. En kk bir pheduymadan, doabilimsel en yeni bulgular ve toplumsal srelerin geliimi zerinden syleyebiliriz ki,bilimsel sosyalizmin felsefi gr, diyalektik ve tarihsel materyalizm, gelimeleri aklama,zmleyebilme ve dntrme yeteneine sahip olan tek felsefedir; onun dndaki tm felsefeler

doabilimsel ve toplumsal srelerdeki gelimeler karsnda derin bir idealizm, metafiziksellik, mistisizmlezmszlk krizleri ierisinde boulurken, onlar aklama ve dntrmeyle birlikte, maddenin yaps vemaddesel srelerin -ve toplumsal srelerin- yeni bilgileriyle kendisini gelitirme yetenei de gsteren, bu

8


9/119

zelliiyle gelecei kucaklayan felsefedir diyalektik ve tarihsel materyalizm.

imdi sz burjuvazinin gelecek grlerine verelim. Onlarn grlerinin kendi azlarndanaktarlmas, emperyalist burjuvazinin ynelimlerinin, oluturulmak istenen dnsel perspektifin bizimamzdan da daha iyi anlalmasn salayacaktr. Ayrca tm idealist speklasyonlara kar, felsefeninkendi bana var olmadn, burjuvazinin ekonomik toplumsal koullarnn bir rn ve bu koullarzerinde etkide bulunacak bir rn -altyapnn bir rn, ayn zamanda onun zerinde etken olacak birrn- olduunu da greceiz. Aktaracamz ilk grler Gelecei Yeniden Dnmek isimli kitaba birnsz yazm olan ok, nc Dalga gibi kitaplaryla tannan Alvin ve Heidi Tofflerden olacak. Alvinve Heidi Toffler, ikinci dalga olarak tanmladklar endstri devrimi dneminin dnsel yaklamn uekilde tanmlyorlar:

Dz mantk anlay ve denge varsaymlarna ve lme dayanan hakim ynetim paradigmas batekonomisinin mekanistik varsaymlarna ve bu varsaymlar da, Newtoncu fizie paralellik gstermekteydi. Bu ok seviyeli paralellik -ynetim biliminin ekonomi bilimiyle ve bu ikisinin de,fizik diye bilinenle uyumlu olduklar inanc- endstriyel ynetim paradigmasn ikna edici klyordu.

Yazarlar bu ynetim paradigmasnn terkedilmesi ve yeni gelien nc dalgaya (Bilgi devrimi) uygunyeni bir paradigmann gelitirilmesi gerektiini belirterek, revata olan kutucuklarn dna karakdnmekin anahtar szck haline geldiini sylyorlar.

Gelecei Yeniden Dnmek kitabnda ok sayda ftristin grlerini derleyen Rowan Gibson ise i Yeniden Dnmek balkl makalesinde, geni bir otobanda ilerler gibi giden eskinin dev irketleriningeiliini, Fortune 500 listesinde olumakta olan deiimi zetlemekle ie balyor. Emperyalist glerarasndaki rekabet ve gelecekte kimin hakim olacann belirsizliine iaret ettikten sonra Sayg duyuyorve geleceimizi emanet ediyorduk dedii devlet, hukuk, eitim sistemi, kilise, aile kurulularna artkhayr denildiini, bunlarn gc kurumdan bireye devreden yeni teknolojilerin ve ideolojilerin yol aterozyona uradklarn syleyip devamla:

Ya kapitalizm? lerlemeye ve refaha giden -ya da o zamanlar gittiini dnd- o dev yol?Gnmzde,kapitalizmin bizi nereye gtrdn soran pek ok ses var. Ya da oraya gitmek iin neden yartmz.Ve bu yarnyaamlarmza, toplumlarmza ve evremize ne yaptn. nsan huzursuz eden sorular. Ve insanhuzursuz eden bir a.

Gnmzde gelecee baktmzda, ne nereye gittiimizden emin olabiliyoruz, ne de oraya naslulaacamzdan. Artk nmzde ufka doru uzanan uzun ve dz bir yol yok...

Yolun sonunun ardnda ne var? Powershift adl kitabnda A. Toffler, terra incognita diyor -yarnnbilinmeyen manzaras- ileriye baktmzda, kaostan ve belirsizlikten oluan bir dnya gryoruz...

Bilim adamlarnn kaosun kys -eski dzenin en sonunda yerini yeni dzene brakt vahi bir geidnemi- adn verdikleri eye doru ilerlemeye balamamzla birlikte kesinliin yerini, endstriyeltoplumlarmzn balarnn belada olduu duygusu alyor. Ama yine de olaanst bir macera ve frsatduygusu da var.

Newton fiziinden felsefeye aktarlan sredurumsal ilke, mekaniksel etki-tepki ve buna gre oluan basitneden/sonu bantlandrmasnn emperyalist kapitalist ekonominin yeni sorunlarn zmektekiyetersizlii ve yeni koullara uygun bir felsefeye duyulan gereksinme, zellikle eski dnten birkopuun gereklilii aka ve arpc szlerle ifade ediliyor. Makalenin Yol Burada Bitiyor balklblmnden;

... oumuz hala, u ann izgisel bir uzants, ufka uzanan dz ve uzun bir yolmu gibidavranyoruz.

Gelecee dair bu yanl tutum, kltrmzde kk salm olan tahmin edilebilirlik ve kontrolkavramlarna dayanyor... Dnyamzn yzyllardr, deiimi izgisel, srekli ve bir lde tahminedilebilir olarak gren Newtoncu gereklik algsna gre ekillendirildiini sylyorlar. Burada A, Bye,B, Cye, C de Dye yol ayor.

Kaos kuram bize, bunun tam tersinin geerli olduunu sylyor. M. Crichtonun Jurassic Parktadedii gibi: Kaos kuram, fizikten kurguya her eyde inandmz dz mantn aslnda mevcutolmadn retiyor. Bu anlay, dnyay grmenin yapay bir yntemi. Gerek yaam, bir kolyeyetaklm boncuklar gibi, arka arkaya gerekleen, birbirleriyle bantl izgisel bir olaylar dizisi deil. Yaam aslnda, bir olayn kendisinden sonraki olaylar btnyle tahmin edilebilir klmyor; tersine, yok

9


10/119

edici bir biimde deitirilebilen bir karlamalar dizisi bu.

Dnya, karmakll ve karlkl bamll arttka izgisellikten, sreklilikten ve tahminedilebilirlikten kyor. Dolaysyla gelecek gemie benzemiyor. Ve hi de beklediimiz gibi olmuyor. Ann Eye, ardndan Kye ve birdenbire, Zye yol aabileceini gryoruz. Bunu fark ettiimizde,irketlerimizde, toplumlarmzda ve kiisel yaamlarmzda gelecee bakmak iin yeni bir yntemeihtiya duyuyoruz.

Gelecei dnmek, eski zihniyeti yani gelecei bir lde kontrol edebileceimiz, dzenleyebileceimiz vetahmin edebileceimiz dncesini sreksiz deiime dayal yeni bir zihniyete dntrmeyi amalyor. Yoldan sapmay norm olarak kabul etmeyi savunuyor.

Gelecek, gemiin devam olmayacak. Gelecek, sreksizlikler dizisi olacak.Ve biz ancak sreksizlii kabul edipbu konuda bir eyler yaparsak, yirmibirinci yzylda baarya ulama ve ayakta kalma ans yaratmolacaz.

ngilterenin en nemli i felsefecisi olduu sylenen Charles Handy de Karmak bir ada yayoruz diyebalad yazsnda, yedi yl ierisinde Fortune 500 listesindeki irketlerden te birinin ortalardagrlmediini, hukuk, politik yaplar ve monarinin sorgulandn syleyerek durumu kaos olarakniteleyip bunu doadaki kaos ile karlatryor. Paradokslar anlamay ve kabullenmeyi nererek,

Paradokslarla birlikte yaamay ve paradoksal ynetmeyi renebiliriz demektedir. Yazsnn Kesinliintesi balkl blmnde ise syledikleri unlar:

Heisenbergin belirsizlik ilkesindeki gibi siz de, toplam tahminler yapabilirsiniz. Sz gelimi her eyibir araya getirerek, piyasalarda belli davranlarn oluacan syleyebilirsiniz. Ama toplam oluturankk atomlara baktnzda, hzlarn ve ynlerini lmekten teye gidemezsiniz. Kesin bir doruluklasaptamanz ya da tam olarak nerede bulunduklarn tanmlamanz mmkn deildir. Ksacas,dnyann ve i dnyasnn nereye gittiine dair belli bir gr oluturmak mmkn belki, ama iki ya da yldan daha uzakta olan o gelecekte sizin nerede bulunacanz kesinlikle tahmin etmek pek olasdeil.

Yine de eyleme gemek zorundasnz. Zaman zaman, on yllk kararlar almak durumundakalabilirsiniz ve bu kararlar tersine evirmeye ya da hatal olmalar durumunda tamamen vazgemeyehazrlkl olmalsnz. Ksacas u anda bambaka bir dnyada yayoruz. Kaosla ve belirsizlikle birlikteyaamay, bunlara almay ve olanaksz bir kesinlii aramamay renmeliyiz.

Stephen Covey ise lkelere ncelik Vermek balkl yazsnda kurulularn ynetim dncesinindeitirilmesinden sz ediyor. Sorun liderlerin ounun kuruluu makine gibi grmeleri... Ama kurulumekanik deil organiktir dedikten sonra bu grn doabilimsel dzeyden temellendirmeye giriiyor.

Kurulua mekanik deil, tarmsal paradigmayla bakmay renmeliyiz. Tpk, tbbn mekaniktenorganie -beden, zihin ve ruhun ayrlamaz ekilde birbirlerine bal olduklar ve bizim, bedeninparalaryla oynayan bir grup mekanisyenler olmadmz bilincine- kaymas gibi. Ayn ey yeni fiziktede oluyor. Yeni fizik, -Newtonun saat paradigmas gibi- mekanik kavramlardan belirsizlik ilkesine,kaos kuramna karmaklk kuramna geti. Ve bu, dnyaya bak eklimizi deitirdi. imdi dekurululara gelen bu paradigma kaymasnn, ynetimin ve liderliin geleceini deitireceineinanyorum.

Dnya kapitalizminin ierisinde bulunduu durumun dnya burjuvazisinin en nl gurular tarafndan buresmedilii, 90larn banda neoliberal propagandalarn peine taklm, kapitalist emperyalizminstnlne vgler dzen oportnist liberallerin teslimiyet tablolarndan daha gerekidir. Kapitalizminierisinde bulunduu koullara kukusuz kapitalizmin ierisinde ve onun karna bir zm arayan buideologlarn syledikleriyle birlikte sylemedikleriyle de izdikleri radikal bir tablodur bu. Kapitalizminekonomik koullar, retim rgtlenmesi, i ynetimi, pazar sorunlarnda younlamakla birlikte, bizzatyazarlarn ifade ettikleri grlerle, sorunlarn bunlarla snrl olmad, sistemin sosyal, kltrel ve siyasalyapsnn btnn ilgilendiren bir sorunlar yumaklamasnn varl grlmektedir ve zm iin, felsefidzeyden balayan bir perspektif deiiklii ngrlmektedir.

Burjuva ftrologlar bu noktaya getiren ne olmutur?

Tarihin sonundan gelecein belirsizliineretim aralarnda; bilgisayarlar, robot kullanm, lazer, iletiim teknolojilerinde salanan gelime, yeni

10


11/119

malzemeler retimi, biogenetik ve uzaydaki almlar, bu gelimelerin nceki teknolojiler zerindekietkileri, retim ve pazar olanaklarnn derinlemesine ve genilemesine bymesi, revizyonist sisteminkyle elde edilen tarihsel siyasal zafer ile birletiriliyor, ampanyalar bunun iin patlatlyordu. Zafer,bilgisayarlar, cep telefonlar, internet, kredi kartlar, genetik bulgular, Mc Donalds, CNN, Hollywoodzerinden laboratuarlardan kartlp poplerletiriliyor, kresellemenin yaama ekli olaraksunuluyordu. Bunlar, emperyalizm anda kapitalizmin retici gleri gelitirme yeteneinigstermekteydi; ayn zamanda bu gelimelerin sonucu olan revizyonist sistemin kmesiyle birlikte balcapropaganda malzemesi ve kapitalizmin gelecei iin gven kayna, istikrarlln ve stnlnnsembolleriydiler.

te, on yl kadar nce, 90larn balarnda iilen ampanyalarn sarholuunda F. Fukuyama, burjuvazininhislerine tercman olup liberal kapitalizmi ebedi dzen ilan ederek, tarihin sonunun geldiini syledi.retim teknolojilerindeki gelime, retim ve pazar olanaklarnn genilemesi ve revizyonist sistemink ve bir btn olarak dnyada devrimci dalgadaki dn ardndan sylenen bu zafer arks,aradan birka yl dahi gemeden nl vecizenin sahibi de ilerinde olmak zere, terkedildi. Vitrinleridolduran tablolar deimiti. Siyahn kullanld pastel renkli resimler iziliyordu artk. Belirsizlik, kaosve gelecei grememe tm grlerin merkezine yerleti.

Bu gelimeler, burjuvazinin dnce sistemlerini de etkileyip belirlemekte, onlar yeni araylarn ierisineitmektedir. Bir zamanlar en son kesin sistem olarak tamnlanan Newton fiziinden felsefeye aktarlmdeterministik ilkeler, bu ilkeler zerinde ykselen burjuvazinin ykseli ve istikrarl geliim dnemindeskca sahiplendii, aslnda nedensellik bantlarnn mekanik bir kuruluunun ifadesi olan lineer(dorusal) geliim izgisi, rasyonalist, pozitivist felsefeler terkediliyor; kesinsizlik, belirlenemezcilik,grecelilik, olaslklk, imanclk, irrasyonalizm, her trl kuralszlatrc felsefi gr yerlerini alyordu.

Burjuvazinin yz yllk ekonomik, sosyal, siyasal, kltrel paradigmalar derin yara alm, zlmekte,kimileri grece ayakta durur durumda olsalar da kimileri de bir deiim zorunluluunu dayatmaktadr;kimisi de artk sistem iin palyatif zmlerle yetinilemeyeceini gstermektedir. Bu adan sistemin dahatemel, daha kkl, daha eskiye dayal egemenlik gvenceleriyle snrl olmayan, ikinci emperyalistpaylam sava sonrasnda gelitirilen kitle tketimi, popler kltrn hakim klnmas, borsa ve faizgelirlerinden pay alan orta snf ve grece geni bir yksek cretliler grubu, sosyal devlet politikalargibi egemenlii pekitiren politikalar da cazibe kaybna uramtr ya da eskisi gibi uygulanabilmekoullar bulunmamaktadr.

Emperyalist kapitalizmin salad stnlk ve propaganda makinelerinin durmakszn sergilediklerigrkemli grntlere karn kapitalist dnyada iler yolunda gitmemektedir! Snfsal, ulusal ve demokratikkurtuluu her dzeydeki toplumsal muhalefet gleri geri dzeylere itilmiler, ekonomide, siyasette,kltrde, her alanda emperyalist kresellemenin yeniden yaplandrma politikalar dorultusunda enelverili koullar ele geirilmitir. Emperyalist burjuvazinin -eitli lke burjuvalar ve tekelleri arasndakimi farkl yaklamlar, hamle farklar ve elikiler olmakla birlikte- genel ve ortak politika dzeyinde olanyeniden yaplanma politikalar, kar diren ve i elikilerden kaynakl frenleyici etmenler olmaklabirlikte, stratejik dzeyde uygulanmaktadr. Dnya kapitalizminin, Kolombiya dnda hibir boyutlu vedorudan bir devrimci tehditle kar karya olmad, ii snfnn ve sosyalizmin basksn zerindehissetmedii, pek ok eyi planlad gibi gelitirmekte fazlasyla avantajl olduu bir dnemdengeilmektedir, buna karn; sistemin ideologlarnn azmsanmayacak bir kesimini, gelecein belirsizliizerine kaygya dren, ilerin yolunda gitmediinin belirtileri, bu yndeki olgular oalmaktadr.

Bu noktada, sistemin kresellemeci ideologlarnn, yeni dnya dzeni savunucularnn propaganda

ettikleri gibi, bu sorunlar, salkl bir bnyenin kendisini daha st bir dzeyde yeniden rgtlerken karkarya olduu sorunlar, bunlarn zmnde karlalan glkler olarak grlebilir mi? Kimiftristlerin de sorunlar tanmlarken gsterdikleri -bizim neoliberalizmin peine taklm oportnistlerin,kuyrukta srklenmekten dolay asla gremeyecekleri- radikalizmin de nedenlerinden birisi budur.Kabaca, yukardan bir bakla sylenecek olursa, yeni retim teknolojilerinin ve yeni retim dallarnnortaya k, eski retim dallar ve bir btn olarak retim koullar zerindeki etkileri, bunlarn gereklikld retim ve i rgtlenmesindeki deiiklikler; tekellerin ulusal ve uluslararas dzeyde sermayebirikimini ve pazarlar garanti altna alacak yeni rgtlenme modelleri gelitirmeleri; retimteknolojilerindeki gelimelerin igc yap ve bileiminde ortaya kartt deiikliklerden -daha niteliklibir igcnn ortaya k, te yandan vasfsz igcndeki arttan, kitleselleen isizlik olgusundan-dereglasyon politikalarn derinletirerek, iki ynden de yksek art deer elde etmek iin yararlanma,meta retim ve dolamn, pazar hakimiyetini dnya leinde, farkl ortam ve koullara, deiikliklereuyum gstererek gvence altna alabilme; dnya kapitalist emperyalist ekonomisinin bugn geldii dzeyeve onun ihtiyalarna uygun, ekonomide olduu gibi, siyasi yaplarda, kltrde, yaama ekillerinde gerekli

olan deiikliklerin gerekletirilebilmesi, yerel ve blgesel dzeyde tkayc, engelleyici nitelikteki elikive sorunlar zebilme ya da uyum gsterebilme yeteneinin kazanlmas vb. tm bunlar, allagelmi,istikrarl geliim dnemlerinin dnce ve davran biimlerinden farkl bir hareket tarzn, onun dn

11


12/119

eklini gerektirmektedir. Farkl alardan bakabilme, kutularn dna karak dnme, Newtonfiziinde sredurumsal ilke olarak tanmlanan, bir sistemin bugnk hareket tarzn, durumunu biliyorsakonun ilerki bir durumunu da bilebiliriz, biimindeki grn terkedilmesi gerektii trden -yeni eitimsistemlerine de yerletirmeye balanan- grlerin ileri srlmesinin bir nedeni yeniden yaplanmayauygun bir dnsel temel yaratma ihtiyacdr.

Perdelenmek istenen sosyalizmin kanlmazldr Eer sorun, dnya kapitalist ekonomisinin, retim teknoloilerindeki gelimeler, yeni retim dallarnnortaya k, bunlarn ncekiler zerindeki etkileri, retim ve i rgtlenmesinin yeni biimleri, pazarndnya leinde derinlemesine ve genilemesine bytlmesi vb. aslnda sistemin kar karya olduusorun ve tkanklklarn belli dzeyde ve bir dnem iin zmn de gelitirebilecek olan sorunlardanibaret olsayd, ne sistem ideologlarnn kapitalizmin geleceinden kayg duymalar gerekirdi, ne deallagelmi dnce sistematiinden btnyle farkl bir dnce sistematiine geilmesi gerektiiynnde grler ileri srlrd.

Nitekim ilk dnem alnan yenilgiler, revizyonist sistemin kmesi ile birlikte derinleen tasfiyecilikle,oportnist liberaller, gelimeleri bu gzle, emperyalist burjuvazinin gzlerine takt gzlklerden bakarakdeerlendirdiler. Bu bir maazann mallarn vitrine konan mallara bakarak deerlendirmekti ki, 90larnbalarndaki parlak neon klar da kaybolunca bylesi deerlendirmeler oportnist liberallerce de geriyeitilip, kapitalizmin dzeltilmesi gereken -tabii reformlar yoluyla- ktlklerinin varlndan daha ok szedilir olmaya baland.

Belirtilen tm gelimeler, emperyalizm a kapitalizmi, ryen kapitalizm zemininde gereklemektedir:Daha sk aralklarla gerekleen krizler, kar oranlarndaki d eilimi, azami karn korunmas, ok dahabyk sermayelere duyulan ihtiyala birlikte sermaye birikim artnn, geniletilmi yeniden retimingvence altna alnabilmesi, emperyalist rekabet, sermaye ihrac ve pazar hakimiyeti mcadeleleri,sistemin isel sorun ve elikilerindeki byme. Zenginliin ve yoksulluun ulardaki birikimi, snfsalelikilerin siyasal dzeyde yeniden keskinleecei bir dneme doru girilmekte oluu gibi. Emperyalizmaamasndaki kapitalizmin koullar ierisinde salanan her gelime, bir dnem iin bu geliimin saladolanaklar ve avantajlar ne bile ksa, yeni istikrarszlk unsurlar da ekleyerek, krizleri ve kaosuderinletirmekte, sistemin temel elikileri keskinlemektedir.

Kapitalist emperyalist sistemin isel elikilerindeki derinlemeyle, sistemin zemeyecei elikiler olarakdaha belirgin bir ekilde aa kmaya balamalar, sosyalizmin nkoullarnn olgunlamasdr. Kapitalistemperyalizm, retici gleri gelitirmektedir fakat, retici glerin bu geliiminden emeki snflarnyararlanabilmesi, kk krntlar dnda olanakl olmad gibi, retici glerin ok daha hzl vetoplumsal ihtiyalara uygun geliiminin nnde de olanakl olmasna karn engel olan mevcut retimilikileridir. Tekellerin ok daha byk sermayelere gereksinme duymalar, bunun kendileri iin varolmayokolma sorunu haline geliyor oluu, azami karn korunmas, kapitalist smrnn her dzeyde ve binbireit yntemle iddetlendirilmesini, zenginliin ve yoksulluun ulardaki birikimini artrmaktadr. Butekellerin ar retimine her seferinde byyen, kronikleen, nihai bir zm yaratlamayacak bir pazar vepazarlara hakimiyet sorunlarn da ekledii gibi, zenginlik ve yoksulluun ulardaki birikimininoluturduu kutuplama, sistemin tm egemenlik ve kontrol mekanizmalarnn dna doru kan sosyalpatlama elerini de biriktirmekte ve younlatrmaktadr. Emperyalizmin nc Yol vb. grlerisavunan kimi ideologlarnca, sistem dlamay nleyecek bir blm dzenlenmesinin gerekli olduu,patlamann ancak bu ekilde nlenebilecei dorultusundaki gr ve nerilerinin k noktas da budur.

retici glerdeki gelimelerin bugnk dzeyi, retimin ve emein dnya leindeki younlama vetoplumsallamas, te yandan mlkiyetin ok az sayda elde toplanmas, -tekellerin hakimiyetinin ulatdzey- retim ilikilerinde bir deiimin gerekliliini, onun zorunlu hale geldiini gstermektedir. Bukendisini en ak ve younlam olarak, sonularyla birlikte elikilerin snfsal toplumsal dzeydekeskinletii evrelerde ortaya koyuyor. Emperyalistler aras elikiler, snfsal, ulusal ve demokratiknitelikteki elikiler, elikilerin ancak devrim yoluyla zmyle retici glerin daha ileri dzeyde veengellerinden kurtulmu olarak geliiminin nn aabilir. Sistem ierisindeki en ileri reformlar dahiyzeysel, sorunlar zmekten ok hafifletmeyi salayan fakat onlarn temeldeki varln ortadankaldrmayan zelliktedirler, bu haliyle de, devrimci zmn gerekliliini daha da ak ve zorunlu halegetirirler.

Kaos, belirsizlik ve gelecek kaygs zerine yaplan tespitlerin ve burjuvaziye bu koullar ierisinde hareketyetenei kazandracak yeni yol ve yntem araylarnn nedeni sadece yeniden yaplanmann sorunlarnn

zm deildir; sistemi ona da zorlayan, krizlerdeki kronikleme ve tarihsel sonuna doru ilerleyen birsistemin yapsal elikilerinin daha belirgin bir ekilde ortaya kyor oluu da, temelde yatan etkenlerolarak yer alyor. Sistemin temeldeki krizsel birikimleri, sadece ekonomik dzeyde deildir, devlet, eitim,

12


13/119

aile, hukuk, din gibi, sistemin varolu koulu haline getirmi olduu temel kurumsal yaplarn yaamaktaolduu sarsnt ve zlmede de bunlar grmek mmkndr. Sistemin uluslararas kapitalist birlikoluumlarna uygun ulusal, kltrel, dinsel yaplar zme ynndeki hareketi ile eski biimlerindourduu kar hareket ve sistemdeki rmenin bir yansmas olarak ortaya kan tam bir ikiyzllednme eilimindeki aile ve dinsel yaplardaki zlme ve bireyin artan yabanclamas, siyasi, hukuksal,kltrel yaplardaki dejenerasyon ve alternatif zm gereklilii i ie geerek ve atma halinde siyasal,sosyal, kltrel kriz eleri olmaktadr.

retici glerin asli unsuru olan insan; iinin, retim srecindeki, daha tesi toplumsal ilikiler btnierisindeki konumu, retim rgtlenmesi ve i ynetiminin kilit ve kritik bir sorunu olarak kmaktadrkapitalistlerin nne. retim teknolojilerindeki geliime bal olarak ortaya kan nitelikli yeni igcnn,retim ierisinde etkin kullanmnn, dier deyile daha fazla artk deer elde edebilmenin, sadece grelicret fazlalna bal motivasyonlarla salanamayacann grlmesi insan kaynaklar ynetimininbalca sorununu amalandrma haline getirmitir.( *)

Gelikin teknoloji ve nitel retkenlie -rn kalitesine- karlk gelen i gcnn, eski yntemlerlesmrlemeyecei ve retimde istenilen sonulara ulalamayacann grlmesi retim ve irgtlenmesinde yeni yntemler, sistem arayna sokmaktadr kapitalistleri. ynetimi zerineodaklanlmtr; insan kaynaklar ynetiminin geri motivasyon geleri ilevsizlemektedir. retim ve irgtlenme srelerine getirilen hisse datm, grup ibirlii, sinerji, a demokrasisi gibi yntem vebiimler, sistemin en gelikin rgtlenmesinin biimleri olarak dahi yapay ve geici, kalc ve kkl birzm retmekten uzak, bunun iin farkl bir zm iaret eden niteliktedirler. Kilit noktalardaki niteliklii gcnn retim sreci ierisindeki konumu itibariyle deerlendirildiinde, retim srecine dahabtnsel bakabilen, yetkin, inisiyatifli bireyleri (nitelikli iileri) gerektiren bir sistemin varl, te yandanbu sistemlerin, bireylerin tek balarna hakim olabilecekleri dzeyleri am, onun tesinde bir yapdaolular. retim rgtlenmesinde karmak sistemlerin ilikisel btnl, ancak kolektifin ierisinde yeralan gelikin bireylerin, toplumsallam bireylerin baarya ulaabilecei bir dzeyi gstermektedir.Parasal motivasyon unsurlarnn yetersizlii ortaya ktka grup ibirlii, sinerji, a demokrasisi gibiyntemlerle iinin retim sreciyle btnlemesini salama abalar, kolektif bir ilevlilik ve amayaratma zerine giriimler, gelip geicilikten teye gidemez ve sonusuz kalmaya mahkumdur. Modernteknoloji, retkenlik ile yaratcl birletiren nitelikte yeni bir igc yaps ortaya karmaktadr. Eskifabrika dzeni hiyerarisinden farkl, daha sresel, inisiyatifli ve birikimini tamamlayan, kendi szleriylepaylalan yaratc sreten treyen ayrntl ve kendiliinden ilikiler. rgtlenme modeli, tekelcikapitalist zel mlkiyetin ve tm toplumsal ilikilerin metalatrlmasnn duvarna arpar, kolektivize

olmu yaratc emein bireysel amalarla retiminin snrlarn aa kartr. Mlkiyetin zel kapitalistnitelii, igcnn meta oluu ve metann fetiletirilmesi, kapitalist retim ve toplumsal ilikilerinbtnnn ortaya kartp derinletirdii yabanclama, bireyselletirme, yaamlarn hcreletirilmesi, birbtn olarak kolektif bilin ve toplumsal ilikilere kart olan kapitalizm koullar, toplumsal bir ama vekolektif davran yaratmann nnde engeldir. Kolektivizm, ideolojik bir temele dayanyorsa, temelindezel mlkiyet deil toplumsal mlkiyet varsa, gelikin bir ama birlii ve onu karlayan ortak davranizgisi olur.

Modern teknoloji ve en ileri igc yaps ierisinde ortaya kan bu sorun, ilk bakta i ynetiminin birsorunu gibi grnmekle birlikte, retici glerin ileri gelime dzeyine karn, retici glerle retimilikileri arasndaki elikinin derinlemesinin bir gstergesi ve sonucudur.

retim teknolojileri gelimekte, yeni retim dallar ortaya kmakta, halihazrda varolan retim dallarndayeni teknolojiler uygulanmakta, retim ve i rgtlenmesi bu gelimelere uygun yeniden

biimlendirilmektedir. Bu gelimeler, sistemin temel elikisini, retici glerin geliimi ile mevcut retimilikileri (mlk edinmenin zel kapitalist ekli) arasndaki elikiyi derinletirmektedir. Kapitalist retim

* Kapitalizmin yreinde bir kanser var: Yrei cokulandracak amacn eksiklii. Btn bunlar neden ve kimin iin?

Aslnda bu konuda baz kayglarm var, nk giderek daha ok sayda insan gsteriyi srdrmeyi, sz gelimi ocukyapmay ya da kuruluu ayakta tutmay angarya olarak grmeye balyor. Ve bu bile bir ama olmaktan kyor. Bununyerini ou insan iin geici, varoluu hatta bencil bir varlk alyor ve yalnzca u an yaamaya alyoruz. Artk pekfazla byk ama kalmad... Rahat bencilce bir yaam yaamann tek anlam haline geliyor.

Ama giderek daha ok insann yaamdan daha fazla anlam beklediini seziyorum. Bu anlam artk politikaclardanbeklemiyor ve yzlerini baka kurumlara eviriyorlar.

yi elemanlar elinde tutmak isteyen kurulular, ama sunma sorumluluunu stlenmeliler. Yetenei elinizde tutmakistiyorsanz ama yaratmak zorundasnz. Aksi takdirde, benim yalnzca para kazanmak iin ya da baka bir yerdekullanabileceim beceriler rettiiniz iin sizinle altm, yalnzca yararc bir ilikiden fazlasn elde edemezsiniz. Bu

durumda karnza son derece ksa vadeli, son derece bencilce bir dn kar.Bence yaamdaki en byk ve en doyurucu ey kiinin kendisinin tesinde bir anlam. Yalnzca sizin iin var olan birama ksa srede yok olur. (Gelecei Yeniden Dnmek, sf. 27-28, Charles Handy)

13


14/119

ilikileri, bilim ve teknolojide salanan gelimelerin sonucu olarak, retici glerin genel hareketineuymamakta, giderek artan, boyutlanan bir engel oluturmaktadr. retim toplumsallamaktadr; emeksreleri, i blm uluslararas dzeylerde bir geliim gstermektedir. te yandan tekelleme vemlkiyetin (zel) giderek daha az sayda elde toplanmasyla geniletilmi yeniden retim, daha byksermaye birikiminin zorunluluu, pazar sorununun bymesi, daha geni apl kriz elerini debiriktirmekte ve krizlere yol amaktadr. Zenginliin bir utaki birikiminin, dier zorunlu sonucu,yoksulluun br utaki birikimidir.

Kapitalist retim koullarnn toplam bir sonucu olarak ortaya kan bu durum, toplumsal koullarda,styapda deiiklikleri zorunlu kld gibi bunlar ayn zamanda, sistemin temel elikisininderinlemesine bal olarak toplumsal, siyasal, kltrel kriz unsurlar olarak ortaya kmaktadr. Sistemin,sistem ierisinde eitim, din, aile, hukuk, siyasal, kltrel yaplarda yeniden yaplanma kapsam ierisindedeiiklik aray ve giriimleriyle birlikte (ki bunlar sistemin st yapsn yeniden realize etmenin yol veyntemleridir), bunlarn yzeyselliini, daha temel, daha kkl, devrime bal deiikliklerin gerekliliinide daha ak bir ekilde ortaya kartmaktadrlar. Emperyalizm-ryen kapitalizm zemininin ortayakmasdr bu. rme, sadece mali sermaye asalaklndaki art olarak deil, toplumsal ilikilerbtnnde, egemenlik ve smrnn boyutlanmasna bal bir derinleme, yabanclamann toplumsal,siyasal, kltrel dokularn btnne egemen olmas biimiyle ortaya kmaktadr. Sistemin belli balstyap kurumlarnda ortaya kan krizin, sistem iin geici ve yanlsama yaratc zmlerini atlayaraksyleyecek olursak, aa kartt budur.

Gelecei Yeniden Dnmek isimli kitapta zerinde en ok durulan konulardan birisi, i ynetimi, retimsreci ierisindeki iinin konumunun tanmdr. Gnmzn kresellemeci kapitalizmi retimteknolojilerindeki geliimi ve bunun sisteme salad yeni alm olanaklarn bolca propaganda ediyor.retim aralarnda bir btn olarak retici glerde bir geliim salanyor ancak, bu geliimin retim ve irgtlenmesinde ortaya kartt sorunlarn sistem iin zmlerinin nasl gletii, sistemin yapsal birsorununun tam da bu noktada nasl kendisini gsterdii, ancak sistem d -devrimci zmlerle- birzmn gelitirilmesiyle bunun alabileceini gsteren kritik bir zaafn varl tam da bu noktada dahaak bir ekilde grlyor.

Grelilik kuramnn, kesinsizlik ve belirsizlik ilkesinin yeniden kefi, kaos kuramlarna sarl,burjuvazinin yeniden yaplanma srecinde eski dn tarznn ve eski yaplarn almas, tmyleonlardan kurtulmu yeni bir arayn ierisine girilmesi ve bu srete her olasla hazr olmayaklamndan kaynakland sylenebilir mi? Yeniden yaplanmann ve rtk bir ekilde kabul edilen

krizlerin yaratt istikrarszlklara, deiken koullara uyum salama aray olmakla birlikteburjuvazinin, grelilik, kesinsizlik ve belirsizlik, kaos kuramlarndan karsanm grlere itibaretmesinin nedenleri bunlarla snrl grlemez. Bu kuramlardan karsanan grlerle yadsnan veyerlerine konulmak istenen bunlarn tesindedir.

Burjuva ftristler, kapitalist emperyalizmin isel srelerinden, sistemin temel elikisindenuzaklatrlm, birbiriyle balantszlandrlan, kopuk, zellikle de daha temeldeki nedenlerden uzaktutulan bir yorum gelitirmektedirler. Tespitler yzeysel, birbirlerinden kopartlm, daha temel, kkselnedenlerden, kapitalizmin iktisadi mekanizmalarnn ileyiinden, bunlarn dourduu snfsalelikilerden ve onlarn da kanlmaz kld zmlerden uzaklatrlmtr. Krizler, olgu dzeyindekltlerek, rtlerek kabullenilmektedir; fakat, krizlerin, Marksn Kapitalin III. cildinde hibir bilimadamnca da yadsnamayacak ekilde aklad, kapitalizmin iktisadi mekanizmalarnn, iselelikilerinin krizleri kanlmaz kldn, geciktirme, yayma, retici glerin geliiminin salad yeniolanaklar, siyasal mdahale ve kriz ynetimi ne olursa olsun, devrim alternatifi dnda bir zmnn

olamayacan rtbas etmektedirler. Zenginlik ve yoksulluun iki utaki birikimi, nedenleribelirsizletirilerek, BM, DB raporlarna varncaya dek tespit edilmekte, yoksulluun azaltlmas iin dahaadil bir blmn gereklilii zerine aklamalar yaplmaktadr. Fakat bunun kapitalist zel mlkiyet,tekelleme, sermaye birikim sreleriyle olan balar, ktln kaynaklar ise gizlenmektedir. Bunlarn,kapitalist emperyalizmin ekonomik tarihsel geliiminde neye karlk geldii, dourduu toplumsalsorunlar, snfsal elikilerdeki keskinleme ve bunun nasl bir tarihsel toplumsal geliime yol aaca vb.kapatlmaktadr. Emperyalizm a kapitalizminin, geliiminin ve rmesinin ileri bir aamasnda ortayakan sorunlar, kapitalizmin barnda var olan ve onun bu en yksek ve son aamasnda kklemi vederinlemi olan elikiler olarak, isel balar ve nedensellik ilikileriyle deil, bundan uzaklatrlarak,kaotik bir felsefenin gr asndan, sistemin yaratt kaos realize edilerek alnmaktadr.

Belirsizlik ve kaos kuramlarna sarlnlarak, kesinsizlik, grecelilik, isel balarn kopartlmas ilesorunlar birbirinden ayrlarak, temel elikilerinden uzaklatrlarak realize edilmek istenen sadecebugnk haliyle kapitalizm deildir; emperyalist kapitalizmin sorun ve elikilerinin yzeyselletirilerek

kapitalizmin kabulnn salanmas, zm gcn kaybetmediinin gsterilmesi amalardan ancak biri,ya da paras olarak saylabilir. Kapitalizmi ebediletirmek, mutlaklatrmak abas, nceki ve sonrakisreler arasndaki balantnn, nedensellik bantlarnn kopartlarak, sistemin barndaki elikilerin

14


15/119

kanlmaz sonularnn perdelenmek istenmesi, tm bu szde bilimsel felsefi teorilerin gelip dayandklarve gizledikleri ama budur. Tarihsel bir zorunluluk olarak sosyalizmin kanlmazl, kapitalizmin iselelikilerinden domaktadr. Emperyalizm, kapitalizmin en yksek aamas olduu gibi en son aamasdrda. En yksek aamasndaki kapitalizm, ekonomik ve toplumsal koullarnn olgunlamasyla, elikilerinkeskinlemesiyle, sosyalizmin n koullarn ortaya kartr. Sosyalizmin arifesidir.

Sosyalizmin kanlmazl, perdelenmek istenilen budur. Tarihin ileriye doru geliiminde kendiyokluunu gren bir snfn nafile abasn liberal kapitalizmin ebediliini ilan eden tarihin sonu teziolsun, tarihselcilik eletirileri olsun, postmodernistlerin tarihi dngsel bir harekete indirgeme abalarolsun, burjuva felsefesi alannda tm aba, birleme noktas, tarihin ileriye doru hareketini durdurmak,bugnde dondurmaktan ibarettir. Dier deyile, ii snfn, emeki insanl geleceksiz, umutsuz bugnemahkum ve kle olarak brakmaktr. Ekonomik toplumsal geliimin temelindeki zorunluluk balar,elikileri oluturan nedenler ve onlarn zmyle oluan gelime, bu gelimeyi salayan, nceki vesonraki olaylar arasndaki bantlar, niceliksel ve niteliksel deiim ve dnmler, bunlar ortadankaldrldnda geriye, belirsizlik, birbirleriyle ilintisiz olaylar, rastgelelik, samalklar dizisi kalr.Burjuvazi, bunun iin belirsizlik ve kaos teorilerine sarlmaktadr. Grecelilik, belirsizlik ve kaoskuramlarna sarlarak ve tarihsel hareketi ksa kesme ve bugnde dondurma abalaryla burjuvazi,kendisinin ve sisteminin -kapitalizmin- geleceksizliini itiraf ve ilan etmektedir.

Burjuva felsefesinde geri srama:

Bilinemezcilik, kesinliksizcilik, grececilik, belirlenemezcilik, olaslklk,irrasyonalizm, mistisizmBurjuvazinin felsefi ynelimlerinin, felsefenin kendi bana, salt dnsel srelerin rn olduuiddialarna karlk, onun ekonomik koullarndan, snfsal ve toplumsal durumundan bamsz bir geliimiolamaz. Gnmz kapitalist emperyalist sisteminin kar karya olduu ekonomik toplumsal sorunlarnzmnde felsefe dzeyinden bir araya girilmesi, bizzat felsefenin baml olduu koullar ortayakoyduu gibi, ortaya kan felsefi grlerin de bu koullara ait olduunu, onlarca belirlendiini gsterir.( *)

Gnmz burjuva felsefeleri de, burjuvazinin bugnk ihtiyalarna yant verme temelinde ve burjuvazinintarihsel koullarna uygun bir evrimleme gstererek ekillenmektedirler.

Aydnlanma a felsefeleri, Rnesanstan balayarak yeni gelien burjuvazinin bir snf ideolojisioluturma ynndeki giriiminin nemli bir parasn oluturur. Burjuva felsefesinin asl geliimi vekendisini olgunlatrd dnem, 19. yzyldr. Rasyonalizm, Kant felsefesi ve ncelleri ve trevleriylepozitivizm. Rasyonalizme gre dorunun kayna akldr; pozitivizme gre bilginin kayna deneydir. Aklve deney n plana kartlarak metafizie bir darbe indirilmekte, mistik tanr dncesi geriye itilmektedir.Bireysel akl, evrensel akl olarak genelletirilip siyasal, hukuksal bir temel oluturularak feodal krallklardevirmi burjuvazinin iktidar merulatrlmaktadr. Rasyonalizm ve pozitivizmle burjuvazi, endstriyelretim srecine de uygun ve ona sreklilik kazandracak bir felsefeye de sahip olmaktadr.

Bilimlerde byk bir ilerlemenin olduu 19. yzylda, bu gelimelere ihtiyac olan burjuvazi onlar alpretim srelerine hemen (teknik koullarn oluturabildiinde) uyguluyordu. Ortaa felsefelerinin derinmetafizikselliinden kopula birlikte hemen her eyin akln yargsndan geirilmesi, gzlem ve deneyselkesinletirme, eletirellik, burjuva felsefesine damgasn vurmaktayd. Ve bu yeni felsefeler gelien retimilikilerinin henz retici glerin geliimi zerinde frenleyici, engelleyici bir bask oluturmad, eitlik,zgrlk, kardelik temalaryla kendi snfsal egemenlik ve karlarn tm toplumun ortak karlar gibigsteren, krallklar yerine parlamentolu genel oya dayal rejimler koyan burjuvazinin, o dnemki ekonomiktoplumsal koullarna uygundu.

nsann doa zerindeki hakimiyetinin geliimine, insan toplumlarnn tarihsel evrimi ierisinde salananbyk ilerlemelere karn, nesnel dnyann bilinebilirlii konusunda, burjuva felsefeleri; hep birbilinemezlik alann ak tuttu. Kendinde eyin ancak grnglerini bilebiliriz, onun altnda yatangerekleri ise bilemeyiz. Kant felsefesinin bu gr, izleyen eitli felsefi akmlarca da yorum farkllklarolsa da temel idealist yaklam korunarak srdrld. Pozitivist felsefe iin syleyecek olursak, nesneldnyann dmzdaki varlnn ak materyalist bir kavran ve kabul olmaynca, duyuma ve deneye

* Kukusuz burada basit yansma, mekanik bir neden-sonu bantsndan sz etmiyoruz. Felsefi teorilerin kendiaralarndaki etkileimi, styapnn birbiriyle olan etkileimi de bulunmaktadr. Doabilimsel gelimelerin felsefezerinde gl etkisi ve karlkl bants bulunmaktadr. Fakat ayn zamanda ne kadar uzak ve ilintisizmi gibigrnd ya da yle gsterilmek istendii durumlarda ierisinde yer alnan ekonomik toplumsal koullardan, hersnfn snfsal durumundan, yaama ekillerinden ayr bir felsefe de olamaz.

15


16/119


17/119

bireye salad yarardr. Bunun dnda hibir ilkeye bal olmayan, gnbirlik deiebilen bireyinkarlarna uygun olan en kestirme yoldan ve hibir kurala bal olmadan, hibir etiksel sorumlulukduymadan gerekletirme zgrl! Sadece burjuva bireylerin deil snf olarak burjuvazinin veemperyalist-kapitalist devletlerin, tekellerin ve hkmetlerin de her gn uyguladklar politikalarndayand felsefe! Ayn anda iki ayr yerde benzer konularda birbirine zt iki gr rahatlkla savunabilir,dn savunduklar bir gr, ertesi gn yalanlayabilirler!

Pragmatizm, nesnel gereklie dayal bir doruluk tanmaz; bireye salad pratik yarara gre, bir doruanlayna sahiptir. lt bu olunca, doru, bireyin o anki hedeflerine ya da deien bireylere gre deiir.Tm bunlar, her gn tank olduumuz rekabet, soygun, rvet ve talann acmaszca srdrlmesininfelsefedeki karlklardr. Her kapitalist soygun yaamna bu dncelerle hazrlanr, bundan dolay bykvurgunlar, rvetleri aa ktnda dahi, dierlerinde sadece haset duygular uyandrdn bilir, merukabul edilirler.

Nesnel gerek yoktur savyla kan, kuralszl teorize eden dekadans bir burjuva felsefesi olanpostmodernizmin onun byk kardei olan post yapsalc grler de olsa olsa bu greceliki belirlenemezcifelsefeleri izledii sylenebilir. Kukusuz o, onlarn tesinde bir eydir. Emperyalist kresellemenin ortayakartt kaosu ve kapitalizmdeki rmeyi merulatrmann felsefesidir. Yap zmcdr; kesinlikarayna, btnsel yaplara, byk (st) anlatlara kar kukuculuktur. Modernizm eletirileriyleburjuva felsefesinin rasyonalist ve pozitivist geleneklerine ve tarihsel materyalizme saldrmaktadr.

Bir davrana iyi ya da kt diyebileceimiz nesnel bir l yoktur. Nesnel gereklik diye bir ey yoktur. Kavranamaz nesneler ve onu kavradn sanan znenin yanlsamalar vardr. Ayn olmadnbildiimiz eyler hakknda yorum retmeyi srdryoruz. Yorumlarmz da zaten znellik, yerellik tar. Ortak deer (ve) ama olanakszdr. Varoluumuz rastlantsaldr. Gereklik belirsizdir,belirsizlikle yaamay renmeliyiz.(Derrida)

Postmodernizmin ne olduunun ve neyi ifade ettiinin ok zl ve ok net bir anlatm olan bu aktarmadakigrlerin son cmlesi aslnda postmodernizmin bir bugn tanmlamas ve nermesidir. Son dnem burjuvafelsefelerinde bugne meruiyet kazandrma abasnn yannda gelecek belirsizlii baskn dncedir.Kesinliksizliki, belirlenemezci, greceliki, olaslk tm kuramlarda, ton, vurgu ve nispi yn farklarnatlayarak sylersek, her birindeki gelecek belirsizliini grmek olanakldr. Postmodernizm ve dierlerininsaldrd, yadsyarak geldikleri gr ve deerler de ekonomik, sosyal, siyasal, kltrel gelimelerle ykmauramakta, deiim zorunluluunu dayatmakta ve deimektedir. Burada sorun bu gelimelerin snflar

asndan ne anlama geldii, bu deiimin insan toplumunun geliimi ierisinde nereye oturtulaca vemdahalenin nasl yaplacadr. Postmodernizm de, emperyalist kapitalizmdeki kresellemenin vekapitalist rmenin ortaya kartt kaosu, realize etmekte ve derinletirmektedir. Kklerini daha eskiyidayandran, 70li yllarda biimlenen postmodernizm, aslnda kendisini bir sonraki evreye tayacaksreklilemi bir modernlik arayndadr. Yeni san ortaya kmas, revizyonist Sovyetler Birliinindalmas, kresel siber-yzey, biogenetik (insan genomu projesi), her eyin kuram gibi, ekonomik,toplumsal, kltrel srelerde byk deiiklikler, alt st olulara yol aan ve yol aacak olangelimelerden yapt karsamalar postmodernizmin varlk kouludur. Tekno-bilimin gerek ile sanalayrmn sildii, anlalmaz hale getirdii, neyin gerek neyin simlasyon olduunun anlalmaz olduu vb.konularda baz postmodernist kuramclarn parlak betimlemelerine karn postmodernizmin kendisi nesnelgereklikle ve insann tarihsel varolu koullar ile tm balar ykmtr. zclk eletirisi, nesnelzaman ve mekan bantsn yok etmek saldrs, bunlardan daha ak bir gereklik katliam olabilir mi?Enformasyon teknolojileri, medya, bilgisayarlar, robotlarn egemenlii zerine gelitirilen teknolojikdeterminist grler, kaderci bir boyun eii, stelik insanln toplumsal bilgi hazinesini (bykanlatlar), ii snfnn kurtulu ideolojisini ve emeki insanln snf mcadelesi yoluyla kaderini elinealma ve deitirme iradesini, tarihsel materyalizmi yadsyarak kleliini nermektedirler.

Teorik sistemlerin, byk anlatlarn mutlaklnn, akln kesinliinin farklla, eitlilie,bireysellie tekine olanak tanmad, bunlarn olmas gerektii dncesiyle burjuva teorilere, aslolarak materyalizme, Leninizme kar sava aan postmodernizm vb. tarihsel koullar itibariyle tam daburjuvazinin, retim teknolojilerindeki kimi deiikliklerin sonucu ve kapitalist retimin dnya leindekirgtlenmesinin bir arac olan dereglasyon politikalaryla koutluk ierisinde hareket etmektedirler.Snflar ve snflar mcadeleleri, proletaryann kurtulu ideolojisi, ulusal zgrlk savamlar, demokratikkurtuluu savamlar, sendikal mcadelelere varncaya kadar yadsnr ve paralize edilmeye allrken,Popperci liberalizm, postyapsalc ve postmodernist grlerin bu red edile birlikte, farkllk, eitlilik,bireysellik, tekinin haklar, bir tek doru olmayabilecei, kiiye gre deien gereklik vb.ni ileri srmeleriszde bireysel haklara dayal, sivil toplumcu yerel inisiyatiflerle yrtlen, deitirici dntrc birmdahalenin olmad baya reformist perakendeci bir demokrasi ve demokrasi mcadelesi anlay ilerisrmeleri, bu sahte muhalefet ve deiim programlar, kitleleri gittike daha az sayda elde toplanan tekelcioligarik egemenlie savunmasz teslim etmek demektir.

17


18/119

Geri sramann siyaset felsefelerine ve gnlk yaama indirilii Bilinegelen maddeyi atomaltnda gremediimiz, madde imgesinin kaybolduu, gerekliin greceli olduu,tek bir gerekliin olmayabilecei, gerekliin kiiye -gzlemciye- gre deitii, zn bilinemeyecei,doada ve toplumsal srelerde nedensellik ve zorunluluun deil rastlant ve kaosun egemen olduu,belirleme yapmann, kestirimde bulunmann olanakl olmad vb. grler atomaltndaki taneciklerin yapve zelliklerinden, madde dalgas olarak deerlendirilmesi gereken taneciklerin, dalga ve parack olarakhareket edebilme zelliklerinden, paracklarn konum ve hz, enerji ve zaman ikililerinin ayn anda aynkesinlikte llemeyileri -Heisenbergin Kesinsizlik ve Belirsizlik lkesi-, bir taneciin ayn anda iki ayryerde bulunabilme zellii, Grelilik Kuramnn madde, uzay, zaman devinim ilikilerindeki ncekimutlak grleri ykmasndan karsanan grlerdir.

Bu felsefi karsamalar, burjuvazinin krizler, yeniden yaplanma, kapitalizmin gelecek belirsizliisrelerinde bu koullara uygun yeni bir dnce ve davran ekli yaratma, kadrolarn buna grebiimlendirme ve toplum dzeyinde koullarn realize etmekte kullanlmaktadr. Siyaset felsefelerini de,sosyolojik kuramlarn da besleyen ayn kaynaktr. Bu szde doabilimsel referansl ve bu ekilde derinlikkazand iddiasn da tayan felsefi grler, her dzeydeki bireysellik ve atomizasyonun ilerisrlmesinde, siyasal plralizme meruiyet kazandrma abasnda k noktas ve temel oluturmaktadr.Ekonomisicilik ve tarihsicilik eletirileri, byk anlatlar dneminin sona erdii vb. tarihselmateryalizm kart, modern toplumun gelime yasalarnn, snflar ve snf mcadeleleri ve elikilerindevrim yoluyla zmnn ve bunun nihai sonucunun -sosyalizmin kanlmazlnn- reddi olan grler,te yandan bu reddiyeyi tamamlayan her birisi tarihselliinden kopartlm bireysellik, farkllk,eitlilik, teki zerine gelitirilen liberal ve postmodern grler, snflar ve snf mcadelelerine dayalbir demokrasinin reddi; bunun yerine liberal zgrlk ve bireysel haklarn -toplumsal, snfsal hak vezgrlkler olmadan bireysel hak ve zgrlklerin olamayaca ve geliemeyecei gerei rtbas edilerekszde daha ileriymiesine- geirilmesi; bireysel, grupsal, cemaatsel olan fakat kesinkes snfsal olmayan,olabildiince siyasal da olmayan yerel inisiyatiflere dayal bir sivil toplumcu muhalefet olana, liberaluzla, arlklarn giderilmesi, en fazla blmdeki ar dengesizliklerin giderilmesi gibi konulardamuhalefet edecek kapitalist sistemin orta snf desteklerinin ok fazla erimemesi -nispi yksek cret, faiz veborsa gelirlerinden kk pay alabilme olana- iin reformist muhalefet olana. Yeniden parlatlan K.Popperci liberal zgrlk ve ak toplum safsatalarnn da, snf kavramn tznden kartmnc Yol sosyal demokrasinin de zerinde birletii demokrasinin erevesi budur. Alt kltr vekimliklerin kabul, teki ve tekinin haklar zerine gelitirilen postmodern kavram ve sylemler,emperyalist kresellemenin kltr ve yaama ekillerinde yaratt alt st oluun ve hakimiyetin,paradoksal bir denge oluturularak srdrlmesinden, kandrmacadan baka bir anlam ifadeetmemektedir. Hem Trabzonlu, hem stanbullu hem de dnya vatanda olabilir yerine gre!Fundamentalizmden kurtarlm bir slamiyet vd. cemaatte ya da bireysel dini yaamda, yerellikler ilekresellemenin tekno kltrel deerleri ve yaama ekli -TVdeki ixir reklam- i ie, yan yana olabilir.Bunlarn ortaya kartt kozmopolitizme postmodernizmden yant bulur, rahatlar, olmazsa kuantumfiziinden bilimsel destek alr; elektronlarn zgr hareketinden farkl davran gsterebilmelerindensz eder. Buna siber uzayn dayanlmaz ekicilii potansiyellerini ekler, tekno determinizm zerindendnya vatandaln -dolaysyla st kltre tabiyeti- ilan eder.( *) Ulusal kltr, yerel kimlik korunabilirama yerel dzeyde kalmak, dil, kltr ve gelenekler dzeyini amamak, rnein, ezilen bir ulusun tam hakeitlii ve siyasal kendi kaderini tayin hakkn istememesi kouluyla; bunlar oaltlabilir. Burada tek birkoul vardr, emperyalist lke ve tekellerin, ekonomide olduu gibi siyasette, kltrde, yaama ekillerindeortaya kartt zme, tasfiye, karmaa ve yeniden yaplanmann bir biimiyle -u ya da bu ekilde- realizeedilmesi ve onun nnde engel oluturmamak, kesin egemenliinin kabul.

Doabilimsel gelimelere ilikin yanl karsamalarn ve doasal gelimelerle toplumsal srelerin felsefidzeyden bire bir bantlandrlmasnn yanllklarn ayrarak da sylersek, bu sonulamalar, bir bilimyntemi ve felsefesi gelitirme iddiasnda olan pozitivizmin, hem bu dzeyde yntemsel olarak, hem de tmfelsefesiyle kdr. Ona kar gelitirilen eletirel usu yanllanabilirlik vb. grler, keza pozitivist

* 1960larn balarnda, Avrupadaki pek ok gen insann -gen ngiliz, Fransz ya da Almanlarn- Avrupal olduklarnsylemeye baladklarn hatrlarsnz. Anlalan o dnemde erinin ok ilerisindeydiler. imdi ayn ey Asyada oluyor.Gen insanlar Asyal olduklarn sylyorlar. Eskiden Avrupa ya da ABDye giden gen bir Malezyalya nereli olduusorulduunda Malezyalym derdi. Ama artk Asyalym diyor. (sf. 199)

New Age slogan olan Kresel dn, yerel davran artk tam tersine dnd. nk dnya kreselletike biz dahakavimsel dnmeye balyoruz. Bu sz artk yerel daha dorusu kavimsel dn, kresel davran.

Ne kadar evrenselleirsek o kadar kavimci davranyoruz. Dierlerine baml, ekonomik adan baml hale geldike,temel kimliimizi oluturan eylere tutunuyoruz. nk dil, kltrel tarih gibi eylerde ifade bulan kimliimizi yitirmeyihibirimiz istemiyoruz. (John Naisbitt, sf. 193)

Aktardmz blmler, ekonomik sosyal koullarla felsefe ilikisini, postmodern kuralszlatrmalarn, zaman, mekan,tarihsellik bantlarn neden yok etmeye altn, eliik eleri olaan bir durum olarak gsterme abasn, bir btnolarak neye hizmet ettiini gstermektedir.

18


19/119

duyumcu, deneyci yntemin kyle btncl bir kavrayn ancak igr, sezgi, iman yoluyla olacagryle ortaya kan metafiziksel idealizm (doa sezici, allegorik bir eliki kavrayyla ortaya kanTaoculuk, Budizm, tarikat felsefelerinde ifadesini bulan imanclk) burjuva felsefesinin ierisine girdiik kulvarnn etaplarn ve eitlerini olutururlar.

Burjuva felsefesinde renk ve ton farklarnn varlyla birlikte hakim izgi, bilinemezcilik,belirlenemezcilik, grecelikcilik, olaslklk, imancla kapnn ardna kadar almasdr. Burjuvafelsefesi, kendi ilerici birikimini, tarihsel mirasn dahi tayamamaktadr. Felsefedeki bu grlermateryalist felsefeye, diyalektik ve tarihsel materyalizme kar bir saldr, felsefi revizyonizmin herdzeyde derinletirilmesidir.

Doabilimsel gelimeler ve toplumsal srelerin geliim zenginlii, madde ve maddesel srelerin dahaderin kavranabilirlii, kendisi de zenginleen ve g kazanan diyalektiin bilgisiyle bu srelere aklkkazandrmak dnyann/evrenin maddesel birlii ve bilinebilirlii zerine materyalist grlerimiziglendirdii gibi, daha gelikin bir diyalektik dnce ve ynteme de ulatrmaktadr bizi.

Bugn atom ve atomalt (ok byk lde) bilinmektedir, paracklar, zellikleri, birbirleriyle olankarlkl etkileim ve dnmleri, madde ve enerji edeerlilik bants, etkileim kuvvetleri, paracklarbir arada tutann ne olduu, atomun nasl kararl bir yapy oluturduu, makro-obje ve srelerle mikro-obje ve sreler arasndaki nitel fark ve gei bants -paracklardan atomlara, atomlardan molekleryaplara- vb. birok ey daha bilinmektedir. Biyolojik, antropolojik evrim ve hcre geliimi zerinekuramlar evrimin biyogenetiksel dzeyden geliimine ilikin bilimsel (genom) kuramlarla birletirmek,evrimin bu dzeyden aklanmas olanakl hale gelmitir. Alan kuram, madde ve enerjinin edeerliininkuramsal aklamalar metafiziksel idealizme kkl bir darbe indirdii gibi gerek kuantum fiziksel alandagerekse evrenbilim alannda daha ileri almlara zemin hazrlamtr. Keza kuantum fizii alanndaki heryeni bulgu evrenbilim alannda da n ac olmaktadr. Bu alanda salanan gelimelerin sramalgelimelere n atn syleyebiliriz.

Marksist felsefe, mekanik belirlemecilik (determinizm) ve pozitivist felsefelerle bandan itibaren vetemellerinden ayrlr. Marksist felsefenin onlarla ayn zemin zerinde ykseldii iddialar dayanaktanyoksundur, bu ancak metafiziksel idealist ynde derinleen burjuva felsefelerinin bir saldrs olarakgrlebilir. Bilimsel sosyalizm felsefi grn gelitirirken, idealist felsefelerle ayrmn izdii gibi, vlgerkaba materyalist grler (Fransz materyalizmi, Feurbach materyalizmi) ile de ayrm izgisini ekti.Doabilimsel gelimeler, maddesel sreler ve toplumsal geliim srelerinin deerlendiriliinde diyalektikve tarihsellik vurgusunu ne kard. Bu, Marksist felsefeyi metafiziksel bir donmadan uzak tuttuu gibi,gerek madde ve maddesel srelerin, gerekse tarihsel-toplumsal srelerin deerlendiriliinde yenibulgular ortaya ktnda, olay ve gelimeler olduunda onlarn canl ve etkin bir deerlendirilmesigerekletirilebildi. Salam bir materyalist temele sahip olan Marksist felsefeye diyalektiin kazandrdbir geliim yeteneidir bu ve onun hi de az olmayan geri ve vlgarize kavranl ve uygulanmasnntesinde sahip olduu nitelik ve geliim zelliini karakterize etmektedir. Bugn de yledir; doabilimseldzeydeki sramal gelimeleri olsun, tarihsel toplumsal srelerdeki gelimeleri olsun, yorumlama, etkidebulunma ve dntrme iradesine sahip olan tek felsefe diyalektik ve tarihsel materyalizmdir.

Felsefi dzlemde madde ve maddesel srelere bilinemezci ve belirlenemezci yaklam, zclk saldrs,nedensellik ve zorunluluun yadsnmas, sistemin daha temel, kksel elikilerinin, bunlarn sosyal vesiyasal biimlenilerinin reddi, gzard ettirilmesi, kar yndeki, her dzeyde snfsal, toplumsal, siyasalrgtlln tasfiyesi, ii snfnn, ezilen dnya halklarnn kurtulular iin savama, tarih yapma bilinve iradelerinin yok edilmek istenmesidir. Tm bu felsefi saldrlarn, tarihi materyalizmi balca hedef

haline getirmeleri ayrca zerinde durmaya deer.

Niin hedef tahtasna materyalizm aklyor? Bu, ama ve hedefin ne olduunun anlalmas ve aa kartlmas asndan nemlidir. Burada da tek tekolaylarn zgn geliim ve farkl etkileimlerinin olduu, keza farkl bak alarnn, farkl zamanlardafarkl sonulara ulaaca, bunun iin tarihsel bir kuramlatrma ve belirlemenin yaplamayaca, tarihselolaylarn rastlantnn eseri olduu vb. trden grler k noktas ve temel oluturmaktadr.Ekonomisicilik tarihselci nyarglarn yklmasnn gereklilii biimiyle tarihsel materyalizme yneltilensaldr, derin bir znelci idealist temele sahiptir; bu gr asyla, nceki olaylar biliniyorsa sonrakilerin debilinebileceine ilikin mekanik nedensellik bantlandrmas tarihsel olay ve srelere de tanarak bizimdiyalektik ve tarihi materyalist grmzle aynlatrlmak istenmektedir. Oysa bilimsel sosyalizm, 2.Enternasyonalin retici gler teorisi, Rusyadaki ekonomizm gibi ekonomik determinist, kaba

materyalist teorileri, tarihin yazgs yorumlar olarak mahkum etmitir. Tarihsel hareket dz bir izgideilerlemez, dorusal bir hareket deildir. Bu olsa olsa sistemini ebedi ve srekli ykseli halinde grenburjuvazinin dnk grdr ve dn niin bu gr savunuyorduysa bugn niye savunmadn, niin

19


20/119

tarihi dngsel bir harekete evirmeye altn anlamak da mmkndr. Komnistler, tarihsel geliimi,dorusal, dz bir izgide ykselen bir hareket olarak grmedikleri gibi, zorunlu duraksamalar, kanlmazgeriye gidilerin de ierisinde yer ald, salt niceliksel ilerlemelerden ibaret olmayan, niceliksel geliimolduu gibi niteliksel sramalarla dnmn gerekletirildii, en yakn ifadesiyle helezonik bir hareketolarak grrler. Tarihsel srelerde duraksamaya hatta gerilemeye yol aan, eliki, kar ynden gelenetkenler bulunsa da, bir srete birbirleriyle etkileim halinde birok etken yer alsa da temeldeki elikiler,zsel olan, eninde sonunda egemen olur ve hkmn yrtr. Tarihi rastlantlardan ibaret sayan ya daparalara ayrlm bir tarih, tarihler olabileceini ileri sren vb. znelci idealist tarih grleri altyapnnbelirleyicilii, snflar ve snf mcadelelerine dayal bir tarih yorumuna kar kmaktadrlar.

Marks, modern toplumun (kapitalizmin) gelime yasalarn ortaya koydu; kapitalizmde burjuvazi veproletaryann kart snflar olarak varln, snflar arasndaki mcadelenin kanlmaz olarak sosyalizmevaracan bilimsel olarak gsterdi. Bunu, kapitalizmdeki retici gler ve retim ilikileri arasndakielikinin alaca biim ve kazanaca boyutlara, keskinlemeye dayandrd. Bugn kresellemeylebirlikte kapitalist smrnn iddetlenmesi ve younlamas, Marksn tahlillerini doruluyor ve tekrargncelletiriyor. sveli ftrolog son dnemde yapt en sarsc konumasna Marks haklyd diyebalyor. Kapitalist birikimin mutlak genel yasas, zenginlik ve yoksulluun ulardaki birikimi, emperyalistkapitalizmin kresel dzeydeki saldrsyla, vahet dzeyinde bir art deer smrs ve birikmizenginliklerin yamasyla gerekletirilen saldryla, dorulanyor.

Olaylarn geliimine yn veren, etkileyen pek ok etkileim sz konusu olsa bile, tarihsel nedensellik vezorunluluk ilikileri, sistemin barndaki elikilerden, uzlamaz kartlklardan domaktadr vekapitalizmin yklmasnn tarihsel kanlmazl da bunlarn sonucudur.

Altyapnn belirleyicilii, tarihselci nyarglarn yklmasnn gerektii zerine yneltilen eletiri vesaldrlar, sadece gemie, dne dnk bir tarih yorumu farkll olarak grlemez ve bu snrlar ierisindedeerlendirilemez, aslolarak yaplan, tarihin gelecee doru ilerleyiinin, sosyalizme, komnizme doruolan tarihsel gelime zorunluluunun karartlma abasdr.

Tarih boyunca her toplum biimi yerini bir bakasna, kendisinden sonra gelene braktna gre kapitalizmniin ebedi olsun! Bu sonuca varmak iin kaba bir tarih bilgisi dahi yeterlidir. Kapitalizm yklacaktr vesosyalizm kanlmazdr. Sosyalizmin kanlmazl, bu tarihsel zorunluluk, kapitalizmin en temel, zselelikilerinden domaktadr ve emperyalizm anda bu elikiler daha belirginlemitir. retimdekiyounlama ve merkezileme, emein toplumsallamas, kapitalist dnya ekonomisinde derinlemesine vegenilemesine hakimiyetinin boyutlanmas, sosyalizmin ekonomik nkoullarndaki olgunlamay gsterir.retici glerdeki devasa gelimeye karn isizlik, alk, eitim, salk, konut gibi konularda dahi dnyaemeki nfusunun ezici bir ounluu iin bir zm salanmam ve bunlar en temel ve yaamsalihtiyalar olmaya devam etmektedirler. retimin bugn ulat devasa dzey, varolan olanaklarngenilii, sorunun nndeki engelin bizzat kapitalist retim koullar olduunu ve onun ortadankaldrlmas gerektiini gstermektedir. Kapitalist retimdeki art, tekniin gelimesi ile kitlesel retimingerekletirilebilmesi, rn kalitesi ve eitliliini gelitirme olanaklar, rnlerin daha geni ve yaygnllerde pazara girii, kitleler bunlara sahip olabildikleri lde kapitalizmin toplumsal dzeydekihakimiyetini glendirmekle birlikte, emeki kitlelerin bunlar alabilme gcnn snrll (ancakbazlarna ve snrl lekte sahip olabilecekleri, pek ouna ise asla sahip olamayacaklar), 1 milyar insannalk ve yoksulluun penesinde kvranyor oluu, sefalet birikimindeki art, burjuvazinin bu yollasalad hakimiyetin greliliini, geiciliini ve snrlarn ortaya koyar. Kald ki toplumsal ve bireyselihtiyalar, tarihsel koullarla grelidir, dnemlere gre farkllk tar; retici glerin gelimesi veretimdeki art, toplumun kltrel dzeyi, ihtiyalarn kapsam ve ieriini deitirir. Bugn dnya

sosyalist olsa mevcut retici glerin gelime dzeyi ile, 1 milyar insann aln hemen kesebilmek,isizlii ortadan kaldrmak, alma srelerini 4 ile 6 saate indirebilmek, konut sorununu ok ksa sredezebilmek, ocuklarn ba

Kapİtalİzmİn GeleceksİzlİĞİ Ve Belİrsİzlİk Felsefesİ

Documents

Transcript of Kapİtalİzmİn GeleceksİzlİĞİ Ve Belİrsİzlİk Felsefesİ