KAMERA ÖNÜ OYUNCULUK

FEHMİ GERÇEKER

İçindekiler

önsöz 11 Oyunculuk-Kamera Önü Oyunculuk 15 metot oyunculuğu 18 bağımsız sinema 24 televizyon 26

Sahne-Kamera 29 sahnede 29 kamera önünde 31 enerji 35 son günler 37 izleyici 39 kamera önü 40 film neden sırayla çekilmez? 41

Bilinmesi Gerekenler 45 çekim boyutları 45 günlük çekim programı-call sheet 49 Kasting 53 niye katılayım? 53 bir karakteri oynamak için ilk ne gerekir? 58 tanıtımlar 59 reklam tanıtım metni nasıl yazılmalıdır? 61 tanıtım metni nasıl yazılmalıdır? 64 birinci seçme 66 ikinci seçme (birinci call back) 67 üçüncü seçme (ikinci call back) 67 dördüncü seçme (üçüncü call back) 68 kast ajansı 71

Oyuncu Menajeri 77 Hazırlık 81 nasıl hazırlanmalı? 81 1. Sahnenin güçlü karakteri kimdir? 86 2. Sahnenin genel amacı nedir? 87 3. Sahnenin yan oluşumları nelerdir? 87 4. Duygusal değişimler 88 5. Numaralama 88 6. Çalışma nasıl yapılmalıdır? 89 karakter 93

oyuncunun karakter olması 95 duvardaki kan 97 seyircinin karakter olması 99 skandal 101 maskeler 102 ses 107 üçüncü boyut 114 gözler ruhun aynasıdır 116 metot oyuncusu hazırlığı 119 hazırlık için son söz 123

Çekim 125 kim kimdir, ne nedir? 125 yapımcı ve yapım ekibi 127 yönetmen 127 görüntü yönetmeni 127 kamera 128 dolly 128 steadicam 128 boom 130 ışık 131 makyaj 133 oyuncu koçu 134 tempo 136 aklınızdan hiç çıkarmayın 138 günlük hayatta 139 devamlılık 139 televizyon oyunculuğu 140 yeni kişi 145

Çekim Sonrası 149 keçi 150 Hukuksal Hak 153 jimnastik 155

adlar listesi 158

önsöz

Kişinin kendisini oluşturan değerleri nereden topladığı değil, o biri-kimini nasıl, nerede kullandığı önemlidir.

Sinema tarihinin en önemli film yapımcılarından biri olan Jean-Luc Godard’ın bu sözlerini gerçekten anlayıp uygula-yabilmem yıllar sürdü. 1980’lerden itibaren New York’ta ya-şamam, kişisel olarak birikimlerimi toplamam açısından en büyük şansımdı. Neden mi?

80’ler ve 90’larda, filmlerinden hayranı olduğum kişilerle tek tek tanışma ve uzun görüşmeler yapma fırsatım oldu. O yıllarda bir yandan, televizyon için Behind the Camera (Kame-ra Arkası) adlı program dizisini, bir yandan da New York Film Festivali televizyon programını yapımcı yönetmen olarak ger-çekleştiriyordum.

Dünya sinemasında hayranı olduğum film yönetmenle-ri ve oyuncular programlarımda yer aldıkları için benimle birlikte çalışıyorlardı. Düşlerimde göremeyeceğim, Federico Fellini, Joseph Losey, Agnès Varda, John Cassavetes, Loui-se Malle, John Sayles, Catherine Deneuve, Jeanne Moreau, Sam Shepard, Jessica Lange, Jean-Pierre Cassel ve sinema dünyasının birçok ünlüsüyle birlikte oluyordum. Hem de, bu kişilerle filmlerindeki çalışmaları üzerine uzun görüşmeler ya-pıyordum.

O zamanlar ileride bir gün Kamera Önü Oyunculuk kitabı-nı yazma fikrim olmasa da, topladığım bilgiler, yaptığım göz-lemler bana çok değerli bir birikim sağlamaktaydı.

12

Daha sonralarıysa, tanıştığım ve yıllarca birlikte çalıştı-ğım, Michael Sayers (ilk James Bond filmleri senaristi), Sam Shaw (Amerikan Bağımsız Sineması’nın kurucusu olan ya-pımcı) ve Müşfik Kenter’in (bana göre yaşadığı dönemin en büyük tiyatro ve sinema aktörüdür) üzerimdeki emekleri ve bana sağladıkları birikim eşsizdir.

Bu arada başta Ben Gazzara ve Anthony Quinn gibi oyun-cular ve Susan Batson, Roger Hendricks Simon gibi oyuncu koçlarıyla yıllar boyu süren dostluğumun ve birlikte geçirdi-ğim zamanların ne kadar değerli olduğunu bu kitabı yazarken bir kez daha anladım.

Bir başka açıdan da çok şanslıydım. Bütün bu adını an-dığım kişilerin her biri, aynen Carl Jung’un, “Yetenekli bir kişi olmak o kişiye hiçbir önem kazandırmaz. Ancak o kişi başkalarına bu yeteneğini devretmeyi bilebiliyorsa, o gerçek bir kişidir” söylemine uyan insanlardı. Belki de ben yalnızca o yapıda kişilerle birlikte olmayı seçiyordum.

Zamanlama açısından da kamera önü oyunculuk için 90’lar, hatta 2000’lerde New York’ta olmam çok önemliydi.

13

Asırlar önce başlayan sahne oyunculuğunun kuramları ve yöntemleri yıllar boyu tartışılırken, kamera önündeki oyun-culuksa bir eğitim hâlini almayı o yıllar içinde New York’ta oluşturuyordu. Kendimi bu yeni konudaki oluşumların, yo-rumların, arayış ve deneyimlerinin içinde buluyordum.

Son on yılı aşkın süredir, gerek Türkiye’de, gerekse çeşit-li ülkelerde kamera önü oyunculuk eğitimleri vermekteyim. Eğitimlerimde yaşadıklarım yanında, yönettiğim tiyatro ve film çalışmalarımda başımdan geçen deneyimlerim sonunda, artık kamera önü oyunculuk konusunda bir kitap yazmanın bana verilmiş bir sorumluluk, bir görev olduğunu düşünme-ye başladım ve elinizdeki bu kitabı yazdım. Kitabın basılıp yayımlanması konusundaki çalışmalarından dolayı, yayıncım Senay Haznedaroğlu, editörüm Çiğdem Bakırcıoğlu ve Oğlak Yayınları ailesine teşekkür ediyorum.

Kamera Önü Oyunculuk kitabının, ister sinema ister tele-vizyon oyuncusu için olsun, kısacası, kamera önündeki her bir oyuncuya yararlı olması dileğiyle…

Fehmi Gerçeker

Oyunculuk - Kamera Önü Oyunculuk

Oyunculuğun çok eskilerde, Taş Devri’nde başladığı düşünü-lür. Avcılıkla yaşayan kabilelerin, her gece yaktıkları ateşin etrafında çember hâlinde toplandıkları, sırayla, o gün avlanır-ken başlarından geçenleri anlatıkları, her bir kişinin sırası ge-lince, ayağa kalkarak avlanmasını canlandırdığı tahmin edilir. Bize göre aralarından bazıları olayları çok güzel canlandırdı-ğında, dinleyenlerden heyecanlı tepkiler alır (iyi oyuncu). İşte bu kişilere, tarihte bilinen ilk aktörler diyebiliriz.

Zaman geçer, toplumlar, uygarlıklar değişir ama çember aynı kalır. Ortadaki ateş yok olur, yerini boş bir alan alır (sahne). Çemberse tam olarak ya da yerine göre daha kısalmış biçimde, genelde üçte ikisi şeklinde kurulur. Ateş etrafında izleyenlerin yerleriyse taştan sıralar şeklindedir, (forum/anfitiyatro). Artık tipik klasik Yunan tiyatrosu oluşmuştur. Gösteri geleneği ay-nıdır; Taş Devri’ndeki öyküler, yaşananlardan yazılan sözlerle canlandırılmaktadır. Taş Devri’nden kökleri olan bu sistem, gelişime uğramış ve Antik Çağ’da yeniden doğmuştur.

İÖ 534’te Atina’da Yunan korosu, düzlük alandan oluşan bir sahnede, karşılarındaki çember şeklindeki taş sıralarda oturan dinleyicilere şarkı söylerken, koro üyelerinden biri olan İkarialı Thespis aniden korodan ayrılarak öne çıkar. Yüzünü, beyaz bir toz sürerek (makyaj) daha parlak yapan Thespis, aniden trajik bir karakteri canlandıran monoloğunu oynamaya başlar. Seyircilerin, sahneyi paylaştığı diğer koro arkadaşlarının şaşkın bakışları arasında, o anlarda tarihteki ilk oyunculuk örneğini vermektedir. Korodan ayrılıp o kişiyi canlandırmaya başlayınca, artık kişi kendisi değildir. Başka bir karaktere bürünmüş, sahnede o karakteri oynamaktadır.

16

İşte o anlarda kendisi ne kadar farkında olmasa da Batı dün-yasındaki modern dramayı kurmaktadır.

Thespis ne yapıyordu? Oyunculuk mu? Oyunculuk neydi? Nasıl oluyor da bir kişi, başka biri oluyordu? Oynadığı kişi ger-çekçi mi, yoksa tamamen farklı biri mi olmalıdır? Oyunculuk bir yetenek midir; eğitimi olabilir mi? Nasıl bir eğitimi olur ki?..

İşte o gün sorulan bu sorular, asırlar sonra bugün de sorul-maya devam etmektedir. Dünya tarihinde insanlığın gelişmesi, aynı zamanda insanoğlunun yarattığı sanat akımları, teknolo-jik buluşlar ve toplumsal değişimlerin oluşumuna bağlıdır.

Teknolojik bir buluş, yeni bir toplumsal değer yaratıp top-lumu yepyeni bir boyuta iter. Eski tarihlere gitmemize gerek yok. Bilgisayarın hayatımıza girmesi, toplumumuza yeni yaşam biçimleri sundu. İnternetin hayatımıza girmesi, toplumsal ve sosyal değişimler oluşturdu. İnternet, alışverişten, tanışıp ev-lenmeye kadar topluma yeni alışkanlıklar getirdi. İnternetle birlikte yeni medya iletişim ve sanat akımları doğdu. Artık Facebook, Yahoo, Instagram vb olmayan bir dünya düşünüle-mez. Ya cep telefonları? Biz bütün bu teknolojik buluşları ve toplumda yarattığı oluşumları canlı olarak yaşayan kuşaklarız.

Büyük toplumsal değişimler de insanoğlunun düşünce ya-pısını ve sanat akımlarını etkiler. En büyük örneklerinden biri komşumuz Rusya’da 1917 yılında olmuştur. Çarlıktan komü-nist rejime geçiş yaşanmış, bütün sosyal yapı gibi sanat akımları

İkarialı Thespis çizimi, Londra, 1872.

17

da değişmiştir. Bu tür değişimler çok sık olmaktadır. Ülkelerde hükümet-yönetim değişimleri bile toplumun, yeni gelen yöne-timin sanat akımlarına doğru yönlenmesine neden olmaktadır.

Bu açılardan baktığımızda, 19. yüzyıl tam sona ererken, 1895 yılında gerçekleşen bir teknolojik buluş oyunculuk anla-yışına yeni bir boyut getirdi. 28 Aralık 1895 tarihinde Paris’te-ki Grand Cafe’de Lumière kardeşler dünya tarihinin ilk film gösterimini gerçekleştirdiler. Kamerayla kendi çektikleri -ha-reketli- görüntü filme alındı ve o film, projeksiyonla perdeye yansıtılıp seyirciye izletildi. Yeni teknoloji doğmuştu: Sinema.

İlk konulu, öyküsü olan, oyunculu film, Avrupa kıtasında 1907, Amerika’daysa 1916 yılında çekildikten sonra yeni bir kavram ortaya çıktı: Kamera önü oyunculuk. O yıllarda bu kavramın bilincine varılamadı. Güzel görünen kişiler ya da tiyatro sahnesinde rol yapanlar sinemada oynamaya başlamış-lardı. Filmler sessizdi. Henüz filmin üzerine sesli kayıt yapımı icat edilmemişti. O icat 1927 yılında oldu. Sesli film teknolo-jisi tahmin edileceği gibi sinema dünyasında büyük değişime yol açtı. Sesli çekilen filmler için sesini kullanmasını bilen, diksiyonu düzgün kişiler filmlerin oyuncuları olmaya başladı-lar. Sessiz sinema dünyasının yıldızları yok oldular. Yeni bir sinema düzeni kuruldu. Kamera önü oyunculuk, kazandığı bu yeni boyutla, yepyeni bir döneme girdi.

Auguste ve Louis Lumière kardeşler.

18

metot oyunculuğuToplumsal değişimler, yeni akımlar yaratır demiştik. 24 Ekim 1929 Perşembe günü bütün dünyanın etkilendiği büyük bir toplumsal değişim yaşandı. Borsa çöktü, ekonomik kriz başla-dı. O zamanın değerleriyle yalnızca New York borsasında 4.2 milyar dolar yok oldu. Daha sonra bundan etkilenen dünya borsaları battı.

Amerika’da bu krizin etkileri o kadar büyüktü ki, işsizlik ve açlık milyonlarca kişiyi etkiledi. Devletin insanlara günde bir elma ve kahve dağıttığı yerlerde binlerce insan kuyruk oluyor-du. Bu krizin etkisinden kurtulup normal ekonomiye dönüş an-cak on yıl sonra, 1940’ların başlarında gerçekleşti.

“İnsanlar açlık sorunuyla uğraşırken tiyatroyla kim il-gilenir ki” diyen, kendileri de ekonomik krizden etkilenen tiyatro âşığı kişiler de açlık ve yaşam savaşı vermekteydiler. Aralarından birinin arkadaşının yazlık evi Connecticut’tay-dı. Evin sahibi, New York’a iki-üç saatlik uzaklıktaki bu evi onlara kullanmaları için verdi. İki katlı, altı odalı bu evde hiç değilse, bir arada komün hâlinde yaşayabilecekler, aç kalma-yacaklardı. En önemlisiyse tiyatroyla iç içe yaşamaya devam edebileceklerdi.

New York’tan yirmi sekiz tiyatro âşığı (oyun yazarı, tiyat-ro eleştirmeni, yönetmen, kadın ve erkek oyuncu) genç bir araya gelip bu eve taşındılar. “Nasılsa kriz kısa sürede biter, yakında tekrar New York’a döneriz” diye düşünüyorlardı. Ne-reden bilsinler ki ekonomik kriz on yıl sürecek? Günün yirmi dört saati tiyatroyla yaşayan bu yirmi sekiz kişi kendi araların-da Grup Tiyatrosu’nu kurdular. En büyük düşleri 1922-1923 yılları arasında, on sekiz ay süren, Amerika turnesine gelen Moskova Sanat Tiyatrosu oyunlarında hayran kaldıkları oyunculuk seviyesini yakalayabilmekti.

Moskova Sanat Tiyatrosu, tiyatro oyunculuğunun ilk ku-ramlarını kuran Stanislavski’nin sanat yönetmenliğinde, onun oyunculuk sistemini uygulamaktaydı. Bu, yalnızca Amerika için değil, bütün dünya tiyatroları için yeni bir oyunculuk türüydü.

19

Bir arada yaşayan bu tiyatrocuların tek konuları, Stanislavski oyunculuğunu yeni katkılarla aşmaktı. Kendi aralarındaki ya-zarların yazdıkları oyunları, kendi aralarındaki yönetmenlerle sahneye koyup oynamaktaydılar. O zaman farkında olmasalar da, Grup Tiyatrosu yeni biçimdeki oyunları ve özellikle oyun-culuklarıyla başta Amerika olmak üzere tiyatro dünyasına yeni bir boyut getirmekteydi. Ortaya çıkardıkları oyunculuk disipli-niyse Metot Oyunculuğu adını aldı. Stanislavski’nin oyuncu-luk kuramlarını bir adım daha ileriye götürmüşlerdi.

Bugün artık dünyada temel olarak iki tür oyunculuk biçi-mi bulunur: Stanislavski’nin sistemi ve Metot Oyunculuğu. Aslında, bizim konumuz olan “kamera önü oyunculuk” yeni bir boyut daha kazanıyordu.

1941 yılında sona eren Grup Tiyatrosu’nun, yaşadığı on yıllık süre içinde tiyatro ve sinema dünyasına yaptığı büyük etki hâlen sürmektedir. Bugün, New York’taki, çoğu tiyatro salonunun adı bu yirmi sekiz kişiden birinin adıdır. Yaptık-ları hizmetler böylece ölümsüzleşmiştir. Bu yirmi sekiz genç-ten biri, 1905 doğumlu Lee Strasberg’dir. Grup dağıldıktan sonra, kendisi New York’a gidip Actors Studio’yu kurmuştur. Dünyadaki en önemli oyunculuk eğitim kurumu olan Actors Studio, ünlü tiyatro ve sinema oyuncularına Metot Oyuncu-

Konstantin Stanislavski

20

luğu eğitimi vermiştir. Bugün artık kamera önünde oynayan hemen herkes Metot Oyunculuğu’nu uygulamaktadır.

Peki, Metot Oyunculuğu biçimi, kamera önüne, yani Hollywood’a nasıl sıçramıştır?

1930 yılında, ekonomik krizin bir araya getirdiği bu yir-mi sekiz kişi, ekonominin normale girmesiyle, 1941 yılında Grup Tiyatro’yu sona erdirir ve New York’a dönmeye baş-larlar. Bazıları yeni oluşturdukları Metot Oyunculuğu eğiti-mi veren oyunculuk okulları açarlar. Bazıları, Broadway sah-nelerine yönetmen ya da oyuncu olarak döner. Gruptan iki kişiyse oyuncu olarak şanslarını denemek için Hollywood’a gider. (Daha sonraları bu yirmi sekiz kişiden biri olan, Kayseri doğumlu Elia Kazan da Hollywood’a gidecek ve tiyatrodan sonra çok önemli bir film yönetmeni olacaktır.) O zaman-lar Hollywood yeni bir çift yaratmıştır; onların filmleri bütün dünyada seyircileri sinema salonlarına çekmektedir: Spencer Tracy ve Katheriene Hepburn.

Birlikte dokuz film yapan bu ikili sinema tarihinin en sevi-len çiftlerinden olmuştur. Milyonların sevgilisi olan bu çiftin 1942 yılında yaptıkları Keeper of the Flame filminde küçük rol-ler kapan Grup Tiyatro üyesi iki kişi filmde rollerini oynar-larken, o zamanlar dünyanın en ünlü yıldızı (star) olan baş-roldeki Spencer Tracy çekimi kestirmiş, “Durun, bu gençler ne biçim oynuyor? Onlarınki oynamaksa, bizimki ne oluyor? Onlar bu oyunculuğu bana da öğretsinler... Yaptıkları harika

Lee Strasberg Actors Studio’da ders verirken.

21

bir oyunculuk” demiştir. İşte bu olay, Hollywood’da kamera önü oyunculuğa Metot Oyunculuğu sisteminin girdiği gündür. Sonra ne mi oldu? Hollywood yıldızları teker teker bu oyun-culuk türüyle ilgilenmeye başladılar. Grup Tiyatrosu üyeleri-nin bazıları, New York’ta bugün de eğitimlerine devam eden oyunculuk eğitim merkezleri açtılar (Stella Adler, Uta Hagen, Lee Strasberg vb gibi). Bu akademilerden Actors Studio çok ünlendi, kurucusu Lee Strasberg, Metot Oyunculuğu’nun en önemli eğiticisi oldu. Broadway sahnelerinin oyuncuları ge-lip Metot Oyunculuğu yöntemini çalışıyorlar, uyguluyorlardı. Bunlardan biri de Marlon Brando’dur. Broadway’de oynadığı İhtiras Tramvayı oyunundan sonra, oyunun yönetmeni Elia Ka-zan Hollywood’da İhtiras Tramvayı filmini yaparken, aynı rolü yine Marlon Brando’ya verdi. Böylece Brando Hollywood’a girmiş oldu. Tabii Metot Oyunculuğu da...

1954 yılında Marilyn Monroe dünyanın en ünlü yıldı-zıyken, Hollywood yaşamına ara verip Actors Studio’da Lee Strasberg’den oyunculuk öğrenmeye karar verdi. Etekleri uçu-şan fotoğrafını (ki bu fotoğraf 21. yüzyılın ikonu seçilmiştir) çe-ken dostu, New York’ta yaşayan Sam Shaw’u Los Angeles’tan telefonla arayarak, “Gerçek bir oyuncu olmak istiyorum, senin arkadaşın Lee Strasberg’e rica etsen, beni Actors Studio’ya alır mı acaba? Her şeye ara verip New York’a geleceğim ve oyunculuk öğreneceğim” der. Bütün film anlaşmalarına ara verir, New York’a taşınır ve Lee Strasberg’in öğrencisi olur. Actors Studio’da diğer öğren-ci oyuncularla ders sırasında çekilen fotoğrafı çok ünlüdür. Fotoğrafta, o yıllardaki dünya-nın en ünlü yıldızı Monroe dik-katle Strasberg’i dinliyor, Metot Oyunculuğu’nu uygulayarak öğ-reniyordur.

23

Televizyon programı: Behind the CameraKonuk: Sam Shaw Program yapımcısı ve yönetmeni: Fehmi Gerçeker

“Ben o zamanlar bir yandan Life dergisinde çalışıyor, bir yan-dan da set fotoğrafçılığı yapıyordum. Marilyn yakın arkadaşım-dı. Yıllardan beri fotoğraflarını çektiğim favori modelimdi. 1954 yılının Eylül ayında, Billy Wyder’ın yönettiği Seven Year Itch filmini çekmekteydi. Bu filmin set fotoğrafçısı olarak da ben çalışıyordum. Yapımcı firma Twentieth Century, PR çalışması olarak film için çekilecek bir sahneyi önceden basına duyurdu.

Haber kısa sürede yayıldı. Film ekibi çekim için o bölgeye geldiğinde, sokağa en az beş bin seyirci toplanmıştı. Polis kala-balığı zor kontrol ediyordu. Basından kalabalık bir ekip MM’nin bu sahnesini çekmeye çalıştı. Ancak yönetmen Billy Wyder bu şartlarda çalışılamayacağını görünce çekimi iptal etti. Bu sahne Ekim ayı içinde platoda aynen kuruldu ve sahne orada çekil-di. Platoda ki o çekimdeyse yalnızca ben filminde fotoğrafçısı olarak bulunuyordum ve işte daha sonra asrın ikonu olan bu fotoğrafı o gün platodaki çekim sırasında çektim.”