Kalymnos Island

Tης Θεμελίνας Kαπελλά

Συγγρα�έα - Λαγρά�υ

«Eίδες την νήσν �πυ ανθεί η συκή,και η ελαία σγυρά απλώνει τα αργυράτης �ύλλα; Eίδες την κ�ρην τυ Hλίυκαι της Θαλάσσης, την μητέρα τυ

σπ�γγυ, η πία τίκτει σκύμνυς, γεν-νά παλληκάρια και ανατρέ�ει γίγαντεςκαι �ασιλείς τυ Π�ντυ; Tην Kάλυ-μνν είδες. Eίναι μία των Δωδεκανή-σων».

Σκεύ�ς Zερ��ς

H ΠPΩTH ανα�ρά στην Kάλυμν�ρίσκεται στη Pαψωδία B΄ της Iλιά-δας, στν Kατάλγ των Nέων, �πυαπαριθμύνται ι π�λεις πυ έλα�ανμέρς στην εκστρατεία κατά της

Tρίας: «και Kων ευρυπύλι π�λιν,νήσυς τε Kαλύδυας». H πρώτη ν-μασία της, λιπ�ν, ήταν Kάλυδυαι ήKαλύδυαι, Kάλυδυα ή Kαλύδυα, ενώ

αργ�τερα, σε περιγρα�ές περιηγη-τών και παλιύς "άρτες τη �ρίσκυ-με και ως Kάλαμ.

Σύμ�ωνα με τυς ιστρικύς, ιπρώτι κάτικι της Kαλύμνυ ήτανι Kάρες πυ εγκαταστάθηκαν εκείαπ� τη 2η "ιλιετία π.X. ή και παλαι�-τερα. Oπως, �μως, ανα�έρει Hρ�-δτς, τν IA΄ αιώνα Δωριείς άπικιαπ� την Eπίδαυρ απίκησαν τηνKω, τη Nίσυρ και την Kάλυμν. T�τεπλλί απ� τυς Kάρες εγκατέλει-ψαν την Kάλυμν πυ έγινε δωρικήαπικία και εγκαταστάθηκαν στις α-πέναντι ακτές της Mικράς Aσίας, ιπίες νμάστηκαν Kαρία.

Mα�τ�ύ

T νησί γνώρισε πλλύς κατακτη-τές, Πέρσες, Pωμαίυς, Bυ%αντι-νύς, Eνετύς, Iππ�τες τυ AγίυIωάννυ και απ� τ 1523 τυς Tύρ-κυς. Eυτυ"ώς, �μως, μα%ί με άλλα

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

2-21 AΦIEPΩMA� H μακραίωνη ιστ�ρίατης Kαλύμν�υ. Aπ�τ�υς αρ�αί�υς Kάρεςώς τ�υς τ�λμηρ�ύςσ��υγγαράδες.

� Oι κυρι�τερ�ι σταθ-μ�ί στην ιστ�ρία τηςσπ�γγαλιείας.

� H �ικ�ν�μία τ�υ νη-σι�ύ. Eνα απ� τα πι�δυναμικά αλιευτικά κέ-ντρα της Eλλάδας.

� H ναυπηγική τέ�νη.Πώς η Kάλυμν�ς ε�ελί-�θηκε σε ναυπηγικ� καιεπισκευαστικ� κέντρ�.

� H τέ�νη απ� τα πα-λαι��ριστιανικά �ρ�νιαμέ�ρι την παράδ�σητ�υ νησι�ύ, τ� 1522,στ�υς T�ύρκ�υς.

� H αρ�ιτεκτ�νική τ�υνησι�ύ. Tα λαϊκά σπί-τια, τα αρ��ντικά καιτα νε�κλασικί!�ντα,δείγματα τα τελευταίατης ευημερίας τ�υ νη-σι�ύ.

� Oι σημαντικ�τερ�ισυγγρα�είς και !ωγρά-��ι τ�υ νησι�ύ.

� Θρύλ�ι και παραδ�-σεις. T� «Δείπν� της α-γάπης» και τ� «Mαρ-μαρωμέν� καρά$ι»στ�ν Tρά�ηλα.

� Tάρπ�ν Σπρίνγκς. Hπ�λη των HΠA στην �-π�ία εγκαταστάθηκαν,τ� 1905, �ι πρώτ�ιEλληνες σ��υγγαρά-δες.

22 KPITIKHKριτική θεάτρ�υ απ�τ�ν Γ. Bαρ$έρη.

23 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι καιθέατρα.

24 ΓEYΣEIΣOίν�ς � αγαπητ�ς. Συ-νταγή μαγειρικής.

25-31 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε-$δ�μάδας.

Yπεύθυνς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

AΦIEPΩMA

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

T�π�γρα�ικ� της Kαλύμν�υ σε �αλκ�γρα�ία απ� τ� �ι�λί� τ�υ Alessandro Locatelli «Racconto Historico della VenetaGuerra in Levante...», Colonia 1691.

H μακραίωνη ιστ�ρίατης Kαλύμν�υ

Aπ� τ�υς αρ�αί�υς Kάρες ώς τ�υς τ�λμηρ�ύς σ��υγγαράδες

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς

EΛEYΘEPIA TPAΪOY

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

Δέκα �ιλι�μετρα απ� την Π�θια, στ� �ρειν� άνυδρ� τ�πί� εμ�ανί�εται � Bαθύς, καταπράσιν�ς, πραγματική �αση στ� �άθ�ς της κ�ιλάδας. Eίναι τα περι��λια με τις μα-νταρινιές π�υ δίν�υν τα πρωϊμ�τερα μανταρίνια. Tα σπίτια απλών�νται αραιά μέσα στ�ν κάμπ� και πυκνών�υν πρ�ς τ� μυ�� τ�υ κλειστ�ύ �ρμ�υ. H κ�ιλάδα, π�υ �τά-νει ως τα Στημένια, εί�ε κατ�ικηθεί απ� τη Nε�λιθική επ��ή, �πως απ�δεικνύ�υν τα ευρήματα.

δώδεκα νησιά απ� τις N�τιες Σπρά-δες, εί"ανε αυτνμία πυ τυς ε-πέτρεπε να %υν ελεύθερα μέσα στα�ρια της Oθωμανικής Aυτκρατ-ρίας και να πληρώνυν μνά"α τη«μα"τύ», ένα είδς ��ρυ κατ’ α-πκπήν.

O συλτάνς πυ παρα"ώρησε τδικαίωμα της «μα"τύ» ήταν Συ-λεϊμάν Mεγαλπρεπής, αλλά με τπέρασμα τυ "ρ�νυ ι Tύρκιπρσπαθύσαν να καταργήσυν ταπρν�μια αυτά. T 1869 A"μέτAγάς πλι�ρκησε τ νησί για 36 ημέ-ρες, κατά τη διάρκεια των πίων στρατ�ς τυ τρμκρατύσε τυςκατίκυς και ανα%ητύσε τυςπρύ"ντες, πρκειμένυ να υπ-γράψυν �τι δέ"νται στ νησί τυςτυλά"ιστν «Kαϊμακαμία» (Δικαστι-κή ε'υσία).

Oι πρύ"ντες, �μως, εί"αν κρυ-�τεί σε σπηλιές πάνω στα �υνά καισύμ�ωνα με την πρ�ρική παράδ-ση, εκείνν πυ κρατύσε τη «�ύ-λα» (τη σ�ραγίδα) της Mα"τύ τνεί"αν κρεμάσει ι δικί τυ σ’ έναπηγάδι, σε απ�κρημνη τπθεσία,για να μην τν �ρυν ι Tύρκι καιτυ κατέ�α%αν με σ"ινί νερ� και�αγητ�. Στ τέλς, �μως, ι Kαλύ-μνιι αναγκάστηκαν να δε"τύν«Kαϊμακάμη», α�ύ A"μέτ Πασάςτυς υπσ"έθηκε �τι δεν κινδύνευ-αν τα πρν�μια τυς.

T 1821, απεσταλμένς της Φιλι-κής Eταιρείας ύψωσε εκεί τη σημαίατης Eπαναστάσεως, αλλά η Kάλυ-μνς παρέμεινε υπ� τυρκική κατ-"ή έως τ 1912, �ταν υπδυλώθηκεαπ� τυς Iταλύς «ελευθερωτές» Hκατάσταση "ειρτέρεψε μετά την ε-γκαθίδρυση τυ �ασισμύ στην Iτα-λία. Πρώτα έγινε εισαγωγή της ιταλι-κής γλώσσας στα σ"λεία (πρώτατρεις ώρες την ε�δμάδα και στησυνέ"εια κατάργηση της διδασκα-λίας της ελληνικής γλώσσας), έκλει-σαν τα γυμνάσια και �υλακίστηκαν�λι ι Eλληνες δάσκαλι και καθη-γητές (1935, 1936, 1937). Tαυτ�"ρ-να, ι Iταλί θέλησαν να κηρύ'υναυτκέ�αλη την Eκκλησία της Δω-

δεκανήσυ πυ υπαγ�ταν στ Oι-κυμενικ� Πατριαρ"εί και να την υ-παγάγυν στ Bατικαν�.

Πετρ�π�λεμ�ς

Oι Kαλύμνιι αντέδρασαν έντνα,κλείνντας τις εκκλησίες τυς γιαδύ "ρ�νια, ενώ τ 1935 έγινε πε-ρί�ημς «πετρπ�λεμς», στν -πί πρωτστάτησαν ι γυναίκες.Για τρεις ημέρες ι γυναίκες γρά-�υν επικές σελίδες θάρρυς καιευψυ"ίας, μα"�μενες με �πλα και μεπέτρες. Kάνυν γιυρύσι και σπά-%υν στα γ�νατά τυς τα ντυ�έκιατων Iταλών καραμπινιέρηδων.

Tην τρίτη ημέρα έρ"νται ενισ"ύ-σεις στρατιωτών απ� άλλα νησιά, πυ-ρ�λύν τ άπλ πλήθς, σκτώ-νυν τ νεαρ� �σκ� Kα%ώνη, ε'α-πλύυν τρμκρατία, συλλαμ�ά-νυν άντρες και γυναίκες, και τυς

κλείνυν στα μπυντρύμια της Kωκαι της P�δυ.

O αγώνας δεν σταματά. Oι εκκλη-σίες μένυν κλειστές, αλειτύργη-τες, καμιά πρά'η θρησκευτική δενγίνεται, ύτε �α�τίσια, ύτε κηδεία,ώσπυ με δια�ήματα στ Oικυμενι-κ� Πατριαρ"εί ματαιώνεται τελικάτ αυτκέ�αλ της Eκκλησίας τηςΔωδεκανήσυ πυ, κάτω απ� ισ"υρήπίεση, εί"αν δε"τεί να υπγράψυνι τ�τε μητρπλίτες.

Mεγάλες δκιμασίες (πείνα, �μ-�αρδισμύς) έ%ησε τ νησί στνEλληνϊταλικ� π�λεμ και στην Kα-τ"ή. Tην περίδ 1943-1944 ι πε-ρισσ�τερι κάτικι έ�υγαν κρυ�άμε �άρκες μέσω Tυρκίας στη MέσηAνατλή, �πυ εγκαταστάθηκαν σεστρατ�πεδα πρσ�ύγων στη Γά%ακαι τα Iερσ�λυμα. Mετά τ τέλςτυ πλέμυ επέστρεψαν στ νησί�πυ, τρία "ρ�νια αργ�τερα, τν

Mάρτι τυ 1948, πανηγύρισαν τηνεπίσημη ενσωμάτωση της Δωδεκα-νήσυ στην Eλλάδα.

H Kάλυμνς μετά τν π�λεμ, πυεί"ε ως απτέλεσμα την καταστρ-�ή �λων των πλίων της, δεν ερήμω-σε �πως συνέ�η με άλλα νησιά τηςΔωδεκανήσυ. Oι κάτικί της, ι -πίι απ� παλιά �ργωναν τη θάλασ-σα �πως απδεικνύυν επιτύμ�ιεςστήλες με ν�ματα Kαλυμνίων πυ�ρέθηκαν στην Kύπρ και τη Σικελία,ργάνωσαν 'ανά τη σπγγαλιεία, ηικνμία άρ"ισε να ανρθώνεταικαι τ νησί να ευημερεί. O πληθυ-σμ�ς, μετά τις διακυμάνσεις πυ ση-μειώθηκαν τις δεκαετίες 1950, 1960,σταθερπιήθηκε στις 12-13 "ιλιά-δες και σήμερα έ"ει 'επεράσει τις16.000. Oι κύριι ικισμί είναι η Π�-θια, πυ είναι τ λιμάνι και η σημερι-νή πρωτεύυσα τυ νησιύ, η Xώραπυ τείνει να ενωθεί μα%ί της και Πάνρμς πυ συνε"ώς επεκτείνε-ται. Σε συνε"ή ανάπτυ'η είναι και ιάλλι ικισμί τυ νησιύ, �πως ιMυρτιές και τ Mασύρι πυ απένα-ντί τυς �ρίσκεται τ μικρ� νησάκιτης Tελένδυ, Bαθύς, με αρκετάπερι��λια, τα Aργινώντα, τα Σκάλειακαι Eμπρει�ς. Στ νησί δεν λεί-πυν ι αρ"αιλγικί "ώρι με ερεί-πια πυ μαρτυρύν ύπαρ'η πρϊστ-ρικών και μεταγενέστερων ικισμών.Φιλ'ενεί επτά μναστήρια και πλ-λές εκκλησίες πυ στην πλειψη�ίατυς είναι εικνγρα�ημένες απ� -νμαστύς %ωγρά�υς τυ νησιύ.

Hταν παιδιά σ�υγγαράδων, �πωςκαι ι περισσ�τερι απ� τυς πλυά-ριθμυς ανθρώπυς των γραμμά-των, επιστήμνες κ.ά., πυ έ"ει να ε-πιδεί'ει η Kάλυμνς, απδεικνύ-ντας �τι δεν είναι μ�ν τ «νησί τωνσ�υγγαράδων». Eνα νησί %ωνταν�,"ειμώνα - καλκαίρι, α�ύ η ικν-μία τυ δεν στηρί%εται τ�σ στντυρισμ�, αλλά σε άλλες δραστηρι�-τητες των κατίκων και κυρίως στηναλιεία, �πως μαρτυρύν τα 'ι�αδιά-ρικα, ι τράτες και ι ανεμ�τρατεςτυ αλιευτικύ τυ στ�λυ.


Συνέ�εια απ� τη 2η σελίδα

Nεαρές Kαλύμνιες με την καθημερινή τ�υς ��ρεσιά, σε �ωτ�γρα�ία τ�υ πρ�ηγ�ύμεν�υ αιώνα (1890).

1912: Διαν�μή της αλληλ�γρα�ίας μπρ�στά στ� Iταλικ� Tα�υδρ�μεί�, στην πλατεία Xαραλάμπ�υς. Σήμερα στ� κτίρι� αυτ�στεγά�εται υπ�κατάστημα της Eθνικής Tράπε�ας Eλλάδ�ς.


Ψαλίδισμα και πακετάρισμα των σ��υγγαριών στ� εσωτερικ� της απ�θήκης τ�υ B�υ�άλη στην Kάλυμν�. (Φωτ. 1910)

T� νησί των σ�υγγαράδωνOι κυρι�τερι σταθμί στην ιστρία της σπγγαλιείας

T�υ Γεωργί�υ M. Σακελλαρίδη

XANETAI στα �άθη των αιώνων η έ-ναρ�η της σπ�γγαλιευτικής δρα-στηρι�τητας στην Kάλυμν�. H σπ�γ-γαλιεία είναι σκληρ� και επικίνδυν�επάγγελμα και γι’ αυτ� «πρ�ν�μι�»των άγ�νων νησιών και των �τω�ώνπαρ��θιων περι��ών. Σε αυτήν, �-μως, ��είλει την πρ�κ�πή τ� νησίκαι τ� π�σ� �αθιά ρι�ωμένη δρα-στηρι�τητα ήταν εκεί μαρτυρεί τ�γεγ�ν�ς �τι απ� τα δέκα σπ�γγαλι-ευτικά κέντρα π�υ λειτ�υργ�ύσανστη �ώρα μας, μερικά και μετά τ�ντελευταί� π�λεμ�, (Yδρα, Aίγινα,Σπέτσες, Eρμι�νη, Tρίκερι, NέαK�ύταλη, Λήμν�ς, Σύμη, Xάλκη, Kα-στελλ�ρι�� και Kάλυμν�ς), τ� μ�ν�π�υ απέμεινε είναι η Kάλυμν�ς.

Aρ�αι�τητα

T� σ��υγγάρι ήταν γνωστ� απ�τα πανάρ�αια �ρ�νια. T� ανα�έρει �Oμηρ�ς στα έπη τ�υ. Στην Iλιάδα τ��ά�ει στα �έρια τ�υ θε�ύ H�αίστ�υ,� �π�ί�ς καθαρί�ει τ� σώμα τ�υπριν ��ρέσει τ� �ιτώνα τ�υ για ναυπ�δε�θεί τη θεά Θέτιδα στ� εργα-στήρι� τ�υ, στη Λήμν�. Στην Oδύσ-σεια τ� �ά�ει στα �έρια των υπηρε-τών τ�υ ανακτ�ρ�υ τ�υ Oδυσσέαστην Iθάκη, για να καθαρίσ�υν τατραπέ�ια ύστερα απ� τα σπάταλα

γεύματα των μνηστήρων της Πηνε-λ�πης. Aργ�τερα τ� ανα�έρ�υνπ�λλ�ί άλλ�ι Eλληνες και Λατίν�ισυγγρα�είς για π�ικίλες �ρήσεις, �-πως η πρ�στασία τ�υ σώματ�ς τωνπ�λεμιστών απ� την τρι�ή των θω-ράκων κ.ά.

Φυτρώνει σε π�λλές θάλασσεςτ�υ πλανήτη, τα ωραι�τερα �μωςσ��υγγάρια αναπτύσσ�νται στηMεσ�γει� και κυρίως στ� κεντρ�α-νατ�λικ� της τμήμα (Kυρηναϊκή, Aί-γυπτ�ς, Συρία και Λί�αν�ς). Kαλήςπ�ι�τητας σ��υγγάρια αναπτύσσ�-νται επίσης στα παράλια Eλλάδ�ςκαι T�υρκίας τ�υ N�τί�υ Aιγαί�υ.Aπ� τα 4.000 είδη, εμπ�ρεύσιμα εί-ναι μ�ν� τέσσερα (καπάδικα, �ίνα,τσιμ�ύ�α και λαγ��υτα).

H π�ι�τητα τ�υ σ��υγγαρι�ύ(σ�ήμα, ύ�ασμα, απ�ρρ��ητικ�τη-τα) είναι συνάρτηση της π�ι�τηταςτ�υ �υθ�ύ (πέτρα, άμμ�ς, �ύκια),της ηλι��άνειας και των θαλάσσιωνρευμάτων. Tα καλύτερα �υτρών�υνσε �άθ�ς 10 έως 25 �ργιών.

Για την Kάλυμν� στ�ι�εία υπάρ-��υν απ� τ� 1800. Σύμ�ωνα με αυ-τά, στις αρ�ές τ�υ Mαΐ�υ �εκιν�ύσεμία �μάδα 4-7 ανθρώπων με μία�άρκα 6-8 μέτρων και μερικές πρ�-μήθειες (κα��υρδισμέν� πρ��ει� ήγιδίσι� κρέας, λίγα �σπρια, ρύ�ι, ε-λιές, τυρί και κρίθιν� πα�ιμάδι), για

να ψαρέψ�υν σ��υγγάρια με μ�να-δικ� ε��δι� την αντ��ή της ανα-πν�ής τ�υς. B�υτ�ύσαν μέ�ρι τα 30μέτρα για να απ�σπάσ�υν σ��υγγά-ρια π�υ επεσήμαναν με γυαλί απ�τη �άρκα. Στ� νησί επέστρε�αν αρ-�ές Σεπτεμ�ρί�υ.

Γυρλ�γι

Kαλύμνι�ι έμπ�ρ�ι (γυρ�λ�γ�ιαρ�ικά), αγ�ρα�αν και επε�εργά��-νταν τα σ��υγγάρια, τα �π�ία π�υ-λ�ύσαν στ�υς δρ�μ�υς, αρ�ί��νταςαπ� Σύρα, Nαύπλι�, Kωνσταντιν�ύ-π�λη για να περάσ�υν απ� εκείOδησσ�, Kίε��, Πετρ�ύπ�λη, M�-σ�α και Bίλνα με κατεύθυνση τη Δυ-τική Eυρώπη. Oταν στα μέσα τ�υπερασμέν�υ αιώνα τ� «LloydTriestino» δημι�ύργησε τη γραμμήTεργέστης - Mέσης Aνατ�λής, κέ-ντρ� διακινήσεως των σ��υγγα-ριών έγινε ή Tεργέστη απ’ �π�υ δι�-�ετεύ�νταν στα ευρωπαϊκά κέντρακατανάλωσης.

H �ι�μη�ανική επανάσταση στηΔυτική Eυρώπη δημι�ύργησε μεγά-λη �ήτηση σ��υγγαριών. Aπ�γρα�ήτ�υ 1825 ανα�έρει 5.000 κατ�ίκ�υςστην Kάλυμν�, η �π�ία τ� 1912, �-ταν �ι Iταλ�ί κατέλα�αν τη Δωδεκά-νησ�, εί�ε 23.200 πληθυσμ� λ�γωτων π�λυάριθμων επ�ίκων π�υ εί-�αν εισρεύσει απ� τα γύρω νησιά,

σε ανα�ήτηση π�ρ�υ �ωής απ� τησπ�γγαλιευτική δραστηρι�τητα.

Aντλ�ύμε στ�ι�εία απ� τα αρ�είατης Δημ�γερ�ντίας: T� 1860 �εκι-ν�ύν για σπ�γγαλιεία 300 �άρκεςκαι 72 καγκά�ες (μεγαλύτερα πλ�ίαπ�υ σέρν�υν ένα ��ντρ� δίκτυ μετ� �π�ί� απ�σπώνται σ��υγγάριααπ� �μαλ�ύς �υθ�ύς 40 και πλέ�νμέτρων). Eργά��νται 2.000 άνθρω-π�ι περίπ�υ. Παραγωγή περί τ�υς75 τ�ν�υς. Aπ� την άλλη πηγή(1) πλη-ρ��ρ�ύμαστε �τι τη �ρ�νιά εκείνηλειτ�υργ�ύσαν 20 καταστήματα Kα-λυμνίων σε μεγάλες ευρωπαϊκέςπ�λεις. Aνήκ�υν στ�υς πρώην γυ-ρ�λ�γ�υς πωλητές. H α�ία τ�υσπ�γγαλιεύματ�ς της �ρ�νιάς α-νέρ�εται σε δυ� εκατ�μμύρια �ρυ-σά �ράγκα.

T� 1869 εμ�ανί�εται τ� σκά�αν-δρ� και αναστατώνει τη σπ�γγαλι-εία. Tώρα δεν είναι �ι 4-7 άνθρωπ�ιτης �άρκας, αλλά �ι 30-50 δύτες και��ηθητικ�ί π�υ απαρτί��υν τ� συ-γκρ�τημα. O δύτης καταδύεται σεμεγαλύτερα �άθη, πρ�στατεύεταιαπ� ��ρμα κα�υτσ�ύκ, παίρνει αέ-ρα απ� αεραντλία εγκατεστημένηστ� σκά��ς, μέσω αερ�σωλήνα απ�ενισ�υμέν� κα�υτσ�ύκ παραμένειπερισσ�τερ� �ρ�ν� στ� �υθ� καιμα�εύει περισσ�τερα σ��υγγάρια.

Συνέ!εια στην 6η σελίδα


Δια�ημιστική !ρωμ�λιθ�γρα�ία τ�υ 1880, τ�υ Kαλύμνι�υ έμπ�ρ�υ σ��υγγαριών Θε�δωρ�υ Hλιάδη στην Frankfurt A/M. Aναπαριστώνται �ι τρ�π�ι αλιείας των σ��υγ-γαριών και �ι κίνδυν�ι π�υ αντιμετωπί%�υν �ι δύτες.

T� ψαλίδισμα των σ��υγγαριών. Eίναι τ�ση η αγάπη των Kαλύμνιων σ��υγγαρά-δων για τ� �υθ�, ώστε θεωρ�ύν κατάντημα την αδυναμία τ�υς να ��υτή'�υν, �-ταν δεν τ�υς τ� επιτρέπει πια η ηλικία τ�υς.

Oμως, λ�γω άγν�ιας των καν�νωνανάδυσης σημειών�νται π�λλά θα-νατη��ρα και άλλα ατυ�ήματα. Δη-μι�υργείται σάλ�ς και κατα�άλλεταιπρ�σπάθεια κατάργησης τ�υ «ψυ-��θ�ρ�υ» σκά�ανδρ�υ. Eπιτυγ�ά-νεται πρ�σωρινή αναστ�λή ε�αρ-μ�γής.

Tελικά �μως επι�άλλεται, �ρησι-μ�π�ιείται για 100 �ρ�νια και καταρ-γείται τη δεκαετία τ�υ 1970, �ταν α-ντικαθίσταται απ� τ� σύγ�ρ�ν� σύ-στημα «Nαργιλέ».

Δημγερντία

Kάθε �ρ�ν�, στις 26 Δεκεμ�ρί�υεκλέγεται διά μυστικής ψη��-ρίας η Δημ�γερ�ντία Kαλύμν�υ (έ-ως 12 άτ�μα), η �π�ία κάνει άριστη�ρήση τ�υ μεγάλ�υ πλ�ύτ�υ π�υ τ�σ��υγγάρι �έρνει στ� νησί. Mε τηνπάρ�δ� τ�υ �ρ�ν�υ δημι�υργείταιμια �ηλευτή τ�πική δημ�κρατικήαυτ�δι�ίκηση π�υ θετικ� της απ�-τέλεσμα έ�ει μια ευημερ�ύσα π�λι-τεία. Kύρι�ι σταθμ�ί της ε�έλι�ηςείναι:

H ψή�ιση σε λαϊκή συνέλευσηστην εκκλησία τ�υ Xριστ�ύ (Mη-τρ�π�λη) την 1.3.1884, τ�υ «Kαν�-νισμ�ύ λειτ�υργίας της Σπ�γγαλιεί-ας και των καταδυτικών μη�ανών».Eίναι ώριμ�ς καρπ�ς μελέτης κι έ-ρευνας των ε�ελί�εων απ� την εμ-�άνιση τ�υ σκα�άνδρ�υ έως τ�1988. Aπ�τελείται απ� 43 άρθρα,�έρει 475 υπ�γρα�ές και θεσπί�ει

πρωτ�γνωρ�υς (1869) καν�νες ε-μπ�ρικ�ύ και εργατικ�ύ δικαί�υ(

2)

Πρωτπριακ�ςKαννισμ�ς

H ψή�ιση απ� τη Γενική ΛαϊκήΣυνέλευση στις 20.12.1894 τ�υ«Kαν�νισμ�ύ Δημ�γερ�ντίας Kαλύ-μν�υ» απ�τελεί ένα είδ�ς τ�πικ�ύΣυντάγματ�ς π�υ με θαυμάσι� τρ�-π� κωδικ�π�ιεί, επαυ�άνει και �ελ-τιώνει τα μέ�ρι τ�τε ισ�ύ�ντα. Aνά-μεσα στα άλλα πρ��λέπει δωρεάνΠαιδεία και ιατρ��αρμακευτική πε-ρίθαλψη. Aπ�τελείται απ� 46 άρθρακαι �έρει 475 υπ�γρα�ές(3). Mικρήπαρένθεση: Oταν με τ� τέλ�ς τ�υπ�λέμ�υ τα νησιά μας πέρασαν υπ�αγγλική στρατιωτική δια�είριση, τ�Mάι� 1945 στάλθηκε δι�ικητής στηνKάλυμν� ένας έ�εδρ�ς λ��αγ�ςκαι �ικ�ν�μ�λ�γ�ς π�υ τ�ν λέγανεPIKE θέλησε να ενημερωθεί πώς δι-�ικείται η Δημ�γερ�ντία, π�υ εί�εανασυσταθεί με την έλευση τωνΓερμανών (5.10.1943). Aκ�ύ�νταςτ�ν Kαν�νισμ� δεν πίστευε στα αυ-τιά τ�υ και διερωτήθηκε αν κάμνα-με σωστή την ερμηνεία. T�ν δια�ε-�αιώσαμε �τι σωστά γίνεται η μετά-�ραση κι �ταν «πίστεψε επιτέλ�υςστα αυτιά τ�υ» πρ��ληματισμέν�ςμας είπε: «Aνήκω στ� Eργατικ�κ�μμα και είμαι μάλιστα υπεύθυν�ςγια την �ργάνωσή τ�υ στην περι��ήμ�υ. Πρ�γραμμά μας είναι αν κερδί-σ�υμε τις εκλ�γές να ε�αρμ�σ�υ-

Συνέ!εια απ� την 5η σελίδα

με στη Bρετανία �σα ε�αρμ��-νταν στ� μικρ� αυτ� νησί τ�ν περα-σμέν� αιώνα. Eυ�αριστώ θερμά γιατη �αρά π�υ μ�υ δώσατε!».

Oταν � Σ�υλεϊμάν � Mεγαλ�πρε-πής κατέλα�ε τα νησιά μας ��ρήγη-σε �ρισμένα πρ�ν�μια στα άγ�να,εκτ�ς P�δ�υ και Kω �π�υ ίσ�υσε �τ�υρκικ�ς ν�μ�ς. Tα πρ�ν�μια ή-σαν η κατα��λή ετήσι�υ ε�άπα��ρ�υ, δια��ρετικ�ύ για κάθε νησί,και τίπ�τα παραπάνω.

Mε την πρ�στασία της Oθωμανι-κής Aυτ�κρατ�ρίας θα εί�αν καθε-στώς αυτ�δι�ίκησης γεγ�ν�ς π�υεπέτρεψε στα νησιά αυτά και ιδιαί-τερα στα σ��υγγαράδικα, να πρ�-κ�ψ�υν. Oμως, �ταν στα μέσα τ�υπερασμέν�υ αιώνα εμ�ανίσθηκαν�ι Nε�τ�υρκ�ι θέλησαν να σ�ετερι-στ�ύν ή και να καταργήσ�υν ταπρ�ν�μια. Aρ�ισε ένας μεγάλ�ς α-γώνας των Nησιωτών για τη διατή-ρηση των πρ�ν�μίων.

Mε ψη�ίσματα γενικών συνελεύ-σεων και απ�στ�λή πληρε��υσίωνστην Yψηλή Πύλη, στ� Oικ�υμενικ�Πατριαρ�εί�, τις πρε�είες των πρ�-στάτιδων μεγάλων δυνάμεων κ.λπ.,κάτι μπ�ρεσαν να περισώσ�υν. Γιατην ενίσ�υση τ�υ αγώνα, κάμν�υντην εμ�άνισή τ�υς τα Aναγνωστή-ρια η «AIΓΛH» τ� 1873 στη Σύμη και«AI MOYΣAI» τ� 1904 στην Kάλυ-μν�. Eκεί �ι εγγράμματ�ι και �ι πρ�-κριτ�ι διά�α�αν ελληνικ� Tύπ�, π�υκυκλ��ρ�ύσε στην OθωμανικήAυτ�κρατ�ρία και λίγες γαλλικέςκαι αγγλικές ε�ημερίδες.Διατηρ�ύ-σαν και μικρή θεατρική σκηνή γιαψυ�αγωγία. Aυτ� ήταν τ� πρ�σ�η-μα. Στην �υσία, στα Aναγνωστήρια�ι Πατέρες μας «ε��υλεύ�ντ�»πώς να �ρ�υν τ�ν καλύτερ� τρ�π�συμπαράστασης πρ�ς τις Δημ�γε-ρ�ντίες για την πρ�στασία των πρ�-ν�μίων. Yπήρ�αν μετερί�ια ωραίωνεθνικών αγώνων και επέδρασαν ευ-εργετικά στη �ωή των νησιωτών.

Aνασυγκρ�τηση

O π�λεμ�ς κατάστρεψε �λ�τελατ� σπ�γγαλιευτικ� στ�λ�. Aπ� τ�Mάι� 1945 αρ�ί�ει με ��ύληση, τ�λ-μη και πείσμα η ανασυγκρ�τηση τηςσπ�γγαλιείας π�υ σύντ�μα επανεμ-�ανί�εται δραστήρια, με υψηλ� ει-σ�δημα κι � Kαλύμνι�ς κ�λλάει �α-νά «σαν στρείδι στ� �ρά�� τ�υ»,πράγμα π�υ ατυ�ώς, δεν μπ�ρεσενα γίνει με τα άλλα σ��υγγαράδικανησιά. Nα σημειωθεί �τι τ� 1943-1944 με την κατάληψη των νησιώναπ� τ�υς Γερμαν�ύς, απ� τ�υς12.500 Kαλύμνι�υς, π�υ υπήρ�ανστ� νησί, �ι 9.000 έ�υγαν κυρίωςστη Mέση Aνατ�λή, για να μην πε-θάν�υν απ� την πείνα. Eκεί �ι νέ�ιεπάνδρωσαν τ�ν κακ�π�ιημέν� α-π� τα κινήματα ελληνικ� στ�λ�.

Aρρώστια

H Aίγυπτ�ς τ� 1962 και η Λι�ύη τ�1972 εθνικ�π�ίησαν τ�ν ενάλι�πλ�ύτ� τ�υς και έτσι �ι σ��υγγα-ράδες μας έ�ασαν τ�υς πατρ�πα-ράδ�τ�υς πλ�ύσι�υς τ�π�υς σπ�γ-γαλιείας. Περι�ρίστηκαν στα δικάμας νερά και τα διεθνή της κεντρι-κής Mεσ�γεί�υ με ετήσι� σπ�γγαλί-ευμα γύρω στ�υς 40 τ�νν�υς, ένα-ντι των 100 - 120 �ταν δ�ύλευαν καιστις ��ρει�α�ρικανικές ακτές.

<α�νικά �μως τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ1986 παρ�υσιάσθηκε μια π�λύ σ�-�αρή αρρώστια π�υ π�λύ γρήγ�ρακατάστρεψε τη μεσ�γειακή σπ�γ-γ�παραγωγή.

Kαταπλητική η τα�ύτητα διάδ�-σης. Φαίνεται �μως �τι συμπληρώ-νει τ�ν κύκλ� της και υπ��ωρεί.Kαιν�ύργια υγιή σ��υγγάρια επα-νεμ�ανί��νται και ελπί��υμε σύ-ντ�μη να είναι η ανα�ίωση. Στ� διά-στημα αυτ� (1986-1994) πενήντατ�νν�ι σ��υγγαριών κατώτερης

π�ι�τητας παραγωγής Mε�ικανικ�ύK�λπ�υ εισάγ�νται κάθε �ρ�ν�στην Eλλάδα απ� Φλώριδα και K�ύ-�α για να καλυ�θεί η �ήτηση τ�υ ε-μπ�ρί�υ. Eπίσης, στ� διάστημα αυ-τ� αρκετά σπ�γγαλιευτικά μας ανα-�ήτησαν σ��υγγάρια σε λίγες θα-λάσσιες εσ��ές �π�υ η αρρώστιαδεν μπ�ρεσε να εισδύσει, μάλλ�νλ�γω ρευμάτων. Oι περισσ�τερ�ισ��υγγαράδες μας επεδ�θησανστην αλιεία, επι�αρύν�ντας ένα ή-δη �ε�αρημέν� επάγγελμα.

Σήμερα η επανεμ�άνιση τωνσ��υγγαριών γεννά �άσιμες ελπί-δες για σύντ�μη αύ�ηση της σπ�γ-γ�παραγωγής, ώστε η μεγάλη �ήτη-σή τ�υς να καλυ�θεί με δικά μαςκαλά σ��υγγάρια.

Παραπ�μπές:(1). Kάρ�λ�ς Φλέγελ, «Iστ�ρία της Kαλύ-

μν�υ». Eκδ�ση τυπ�γρα�εί�υ Oικ�υμενικ�ύΠατριαρ�εί�υ, 1890.

(2) Kαλυμνιακά Xρ�νικά, τ�μ�ς E΄, 1985,σελ. 178-194.

(3) Kαλυμνιακά Xρ�νικά, τ�μ�ς A΄, 1980,σελ. 9-15.


Mέλη σπ�γγαλιευτικ�ύ πληρώματ�ς ��ηθ�ύν δύτη τ�υ σκά��υς τ�υς να ετ�ιμαστεί για κατάδυση. (Φωτ. 1940)


Λα�άσι. T� ναυπηγεί� της Kαλύμν�υ συγκαταλέγεται στα παραδ�σιακά ναυπηγεία της �ώρας μας. Eκείνα �π�υ � Aιγαι�πελαγίτης μάστ�ρας, αγράμματ�ς στις περισ-σ�τερες περιπτώσεις, ε�ωτερικεύει με τα δημι�υργήματά τ�υ τ� ασύγκριτ� καλλιτε�νικ� τ�υ ένστικτ�, πρ�σ�έρ�ντας ταυτ��ρ�να τις υπηρεσίες τ�υ τ�σ� στην ανα-νέωση �σ� και στη συντήρηση των σκα�ών, �ύλινων και σύγ�ρ�νων.

Aλιεία και εμπρι�T� νησί είναι ένα απ� τα πι� δυναμικά αλιευτικά κέντρα της Eλλάδας

Kαλύμνι�ς ετ�ιμά�εται για ψάρεμα. T� νησί διαθέτει 500 καλά �ργανωμένα αλιευτι-κά και �ιλ��ενεί τις 7 απ� τις 15 ι�θυ�καλλιέργειες της Δωδεκανήσ�υ. (Φωτ. EOT)


ΓIA NA καταν�ήσει κανείς σωστάτ�ν Kαλύμνι� είναι απαραίτητ� ναέ�ει υπ�ψη τ�υ �ρισμένα πράγμα-τα: T� τρα�ύ τ�ύ περι�άλλ�ντ�ς(τ� λίγ� σημεριν� πράσιν� είναιμεταπ�λεμικ� πρ�ϊ�ν) και τ� σκλη-ρ� της εργασίας τ�υ σ��υγγαρά α-νά τ�υς αιώνες διαμ�ρ�ωσε έναν�αρακτήρα ανθρώπ�υ ε"αιρετικάδραστήρι�υ, �ασικά έντιμ�υ στιςσυναλλαγές τ�υ, με έντ�νη ικαν�-τητα πρ�σαρμ�γής στις περιστά-σεις, με ικαν�π�ιητική ρ�πή πρ�ςτις τέ�νες και τις επιστήμες, με�αθύ τ� αίσθημα της �ιλ�"ενίας,αλλά και ��ερά εγωκεντρικ�! Mιαωραία παρ�ιμία λέει: «Oι Xιώτεςπάνε δυ� - δυ�, �,τι "ε�νά � έναςτ� συμπληρώνει � άλλ�ς και πρ�-κ��υν».

O Kαλύμνι�ς πρ�τιμά να π�ρεύ-εται μ�ν�ς. Πρ�κ��ει, αλλά δενκάνει μεγάλα πράγματα, �σα θα ε-πετύγ�ανε συνεργα%�μεν�ς μετ�υς ε"ίσ�υ πρ�κ�μμέν�υς συ-μπατριώτες τ�υ. Eίναι θιασώτηςτ�υ δ�γματ�ς: «Mικρ�, μικρ� τ’ α-λώνι μ�υ, κι ας είν’ μ�να�ικ� μ�υ».T� απ�τέλεσμα είναι � Xιώτης νασκαρώνει καρά�ια κι � Kαλύμνι�ςψαράδικα, σ��υγγαράδικα, μη�α-ν�τρατες και κανένα μικρ� εμπ�-ρικ�. Kαι τ� ν�στιμ� είναι �τι �ιKαλύμνι�ι ναυτιλλ�μεν�ι θεωρ�ύ-νται απ� τ�υς Xιώτες ε��πλιστέςκαλ�ί ναυτικ�ί και ν�ικ�κυραί�ι

στ� καρά�ι και αρκετ�ί δ�υλεύ�υνσε �ιώτικα π�ντ�π�ρα!

Δραστηρι�τητες

T� εισ�δημα τ�υ νησι�ύ �ασί%ε-ται σήμερα κατά 30% περίπ�υ στηναλιεία, σπ�γγαλιεία, 30% στ� εμπ�-ρι� και τη �ι�τε�νία, 10% στ�ν τ�υ-ρισμ�, 10% στη γεωργία (κηπευτι-κή, �πωρ�καλλιέργεια), κτην�τρ�-�ία, μελισσ�κ�μία, ι�θυ�καλλιέρ-γεια και �ικ�τε�νία, 10% στ� ναυτι-λιακ� και μεταναστευτικ� συνάλ-λαγμα και 10% στις υπηρεσίες.

Mε τις παραπάνω, κατά πρ�σέγγι-ση δραστηρι�τητες, τ� άγ�ν� νησίτης Kαλύμν�υ συντηρεί, με σ�ετικάυψηλ� �ιωτικ� επίπεδ�, 129 άτ�μαανά τετραγωνικ� �ιλι�μετρ�, �ταν� μέσ�ς �ρ�ς της Δωδεκανήσ�υκυμαίνεται στα 65 άτ�μα και της εύ-��ρης Kω και P�δ�υ σε 63-65! Tαστ�ι�εία απ� τη γενική απ�γρα�ήπληθυσμ�ύ 1991. T�ύτ� ��είλεταικυρίως στη �ωρίς �ρ�υς και �ρια α-γάπη των Kαλυμνίων για τ�ν άγ�ν��ρά�� τ�υ νησι�ύ τ�υς, π�υ �άσητ�υ έ�ει τ� θαυμάσι� σύστημα τηςT�πικής Δημ�κρατικής Aυτ�δι�ίκη-σης, τ� �π�ί� �ασίστηκε στην καλή�ρήση τ�υ πλ�ύτ�υ π�υ τ� σ��υγ-γάρι έ�ερνε στ� νησί. Σήμερα κα-τ�ικείται απ� 16.500 ανθρώπ�υς, �ι�π�ί�ι απ�τελ�ύν τ� ένα τρίτ� τ�υσυν�λ�υ (38.000) των Kαλυμίων. Tαάλλα δύ� τρίτα %�υν και πρ�κ��υνστη διασπ�ρά. Ωστ�σ�, ενώ � πλη-


θυσμ�ς τ�υ νησι�ύ αντιπρ�σωπεύ-ει τ� 10% τ�υ πληθυσμ�ύ της Δω-δεκανήσ�υ, τ� τ�υριστικ� δυναμικ�τ�υ δεν "επερνά τ� 1%.

H Kάλυμν�ς αντιπρ�σωπεύει σή-μερα ένα απ� τα πι� δυναμικά αλι-ευτικά κέντρα της �ώρας. Περισσ�-τερα απ� 500 καλά �ργανωμένα α-λιευτικά, κάθε είδ�υς έ��υν σημα-ντική παραγωγή και απασ��λ�ύνπερί τ�υς 1.200 ψαράδες. H αλιεία"ι�ία, άγνωστη �λ�τελα πριν δύ�δεκαετίες, απασ��λεί σήμερα 30σκά�η με σημαντικ� εισ�δημα. HΠ�λιτεία εκτιμά τ� γεγ�ν�ς και κα-τασκευά%ει ι�θυ�σκαλα στην Kάλυ-μν�, την 9η στη Xώρα.

Eπίσης, τ� νησί �ιλ�"ενεί τις 7 α-π� τις 15 ι�θυ�καλλιέργειες τηςΔωδεκανήσ�υ και έναν ιδιωτικ� ι-�θυ�γεννητικ� σταθμ�, π�υ είναιμια παραγωγική δραστηρι�τητα σταπρώτα της ακ�μη �ήματα, αλλάπ�λλά υπ�σ��μενη.

Πρ��πτικές

Πρ��πτικές: Mεταπ�λεμικά, η υ-π��ρύ�ια δραστηρι�τητα πήρε διε-θνώς τεράστιες διαστάσεις. Eκτ�ςαπ� τα πετρέλαια ανα%ητ�ύνται κιάλλες πρώτες ύλες π�υ έ��υν ε"α-ντληθεί στην "ηρά. Eπίσης, η πρ�-στασία κι ανάπτυ"η της θαλάσσιαςπανίδας (ψάρια) και �λωρίδας με τηδημι�υργία θαλάσσιων πάρκωνκ.λπ. H π�λύ ενδια�έρ�υσα αυτήδραστηρι�τητα δημι�ύργησε πρ�-�λήματα υγείας στ�υς καταδυ�με-ν�υς, η έρευνα των �π�ίων �δήγη-σε στη δημι�υργία της νέας ειδικ�-τητας της υπερ�αρικής και υπ�-�ρύ�ιας ιατρικής.

T� σύγ�ρ�ν� και δυναμικ� Πανε-πιστήμι� «GABRIELE D’ ANNU-NZIO» τ�υ CHIETI (κεντρική Iταλία)δημι�ύργησε τ� Iνστιτ�ύτ� μετα-πτυ�ιακών σπ�υδών της �υσι�λ�-γίας τ�υ Aνθρώπ�υ, για να συμ�ά-λει στην ανάπτυ"η της νέας ειδικ�-τητας. A��ύ διενήργησε έρευνεςσε μεγάλα ύψη: Aλπεις (MONTEROSA, MARTELLINA), Nεπάλ,Aνδεις για την υπερ�αρική ιατρική,και στα νησιά M�λ�ύκων τ�υ Eιρη-νικ�ύ στ�υς ψαράδες μαργαριτα-ριών, USTICA και ACITREZZA στηMεσ�γει�, μια επιστημ�νική απ�-στ�λή με 50 ερευνητές τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ ήλθε τ�ν Oκτώ�ρι� τ�υ1979 στην Kάλυμν�, με πληθώρα�ργάνων και εργαλείων. Eπί 15 ημέ-ρες �ι ερευνητές ε"έτα%αν τ�υςσ��υγγαράδες μας τ�σ� σε κατά-δυση, �σ� και στην "ηρά και στ� ν�-σ�κ�μεί�, με ιδιαίτερη πρ�τίμησησ’ αυτ�ύς π�υ ε"ακ�λ�υθ�ύν νακαταδύ�νται με τ� πανάρ�αι� σύ-στημα της αντ��ής τής ίδιας της α-ναπν�ής τ�υς (IN APNEA).

Mετά απ� μελέτες πέντε ετών,εκπρ�σωπ�ι τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ επα-νήλθαν στην Kάλυμν� στις15.10.1984 και υπέ�αλαν στ� Eπαρ-�εί� αίτηση - πρ�ταση δημι�υργίαςστην Kάλυμν� «Π�λυδύναμ�υ Kέ-ντρ�υ ερευνών υπερ�αρικής και υ-π��ρύ�ιας Iατρικής», με πλήρη πε-ριγρα�ή λειτ�υργίας, τ�π�θεσίακαι σκαρι�ήματα εγκαταστάσεωνκαι κατά πρ�σέγγιση κ�στ�ς.

Aιτι�λ�γώντας την πρ�τασήτ�υς, ανα�έρ�υν: «... αλλά εκείνπυ την κάμνει αληθινά μναδική

(την Kάλυμν) είναι τ γεγν�ς �τι�ιλιάδες �ρ�νια τώρα ι ψαράδεςτης καταδύνται στη θάλασσα γιανα ψαρεύυν σ�υγγάρια. Eίναινησί ε�ικειωμένων στην κατάδυσηανθρώπων, κάπτε �ωρίς αναπνήκαι τώρα �ατρα�ανθρώπων. H δια-δ�ή γνέων σ�υγγαράδων δια-μ�ρ�ωσε τ σώμα και τη ντρπίατυς. Γι’ αυτ� μιά υπ�ρύ�ια ργά-νωση στέκει καλά ανάμεσά τυς.Mπρύν να την κατανήσυν καινα της δώσυν ώθηση επέκτασηςκαι �ελτίωσης. E�άλλυ, τ Kέντρθα διέθετε μια μεγάλη ε�εδρείαανθρώπων, ήδη ειδικευμένων καιε�ασκημένων».

H πρ�ταση αυτή εγκρίθηκε παμ-ψη�εί με την 5/19.8/1985 απ��ασητ�υ Eπαρ�ιακ�ύ Συμ��υλί�υ, δια�ι-�άσθηκε αρμ�δίως και... καθεύδει!

Eθνικής σημασίας

T� π�σ� μεγάλης εθνικής σημα-σίας θα ήταν η λειτ�υργία τ�υ Kέ-ντρ�υ αυτ�ύ, με τη �ρησιμ�π�ίησημ�ναδικ�ύ στ�ν κ�σμ� ειδικευμέ-ν�υ πρ�σωπικ�ύ, στην πρ��λημα-τική παραμεθ�ρι� περι��ή μας, μέ-σα στ� πλαίσι� τ�υ Πανεπιστημί�υAιγαί�υ, τ� α�ήνω στ�ν αναγνώ-στη, αλλά και στ�ν κάθε αρμ�δι�να τ� κρίνει.

Iδιαίτερα μάλιστα, αν υλ�π�ιηθείη δημι�υργία Iατρικής σ��λής,στην Kω, �πως επίσημα �είλη έ-��υν υπ�σ�εθεί. Στ�υς %ωνταν�ύςσ��υγγαράδες μας θα διν�ταν ηκαλή ευκαιρία να πρ�σ�έρ�υν καιστην επιστήμη, �πως α�ειδώλευταπρ�σ�έρ�υν και για την πρ�κ�πήτ�υ νησι�ύ τ�υς.

Ψαράδες ετ�ιμά��υν τα δί�τυα τ�υς στ� λιμάνι της Π�θιας. H αλιεία αντιπρ�σωπεύει τ� 30% τ�υ εισ�δήματ�ς τ�υ νησι�ύκαι απασ��λεί 1.200 ψαράδες. (Φωτ. EOT)

Kαρα+�σκαρ� ναυπηγημέν� στ� Λα�άσι της Kαλύμν�υ.

Πρωτεύ�υσα και λιμάνι τ�υ νησι�ύ, η Π�θια κρέμεται σαν �ωγρα�ιά, στε�ανωμένη απ� πυκν� πευκ�δάσ�ς . «A�ταρμάς» και άλλα σκά�η στ� λιμάνι. Oι Kαλύμνι�ι κά-λεσαν τε�νίτες απ� τα καλύτερα ναυπηγικά κέντρα της �ώρας για να κατασκευάσ�υν τ� τρ�π�π�ιημέν� αυτ� τρε�αντήρι π�υ αντέ�ει στη μεγάλη τρικυμία και είναικατάλληλ� για τη σπ�γγαλιεία .

AΦIEPΩMA


H ναυπηγική τέ νηΠώς η Kάλυμν�ς ε�ελί�θηκε σ’ ένα α�ι�λ�γ� ναυπηγικ� κι επισκευαστικ� κέντρ�


ΦYΣIKO είναι η �ωή εν�ς άγ�ν�υνησι�ύ �πως η Kάλυμν�ς, να έ�ει ε-�άρτηση απ� τη θάλασσα, με κύριεςδραστηρι�τητες στην αλιεία καισπ�γγαλιεία. Kύρι� εργαλεί� για τιςπαραπάνω δραστηρι�τητες ήταναρ�ικά η κωπήλατη τετράκ�πη �άρ-κα 6-8 μέτρων, μ’ ένα μικρ� τρίγω-ν� πανί. Eί�ε καλυμμέν� ένα μέρ�ςτης πρώρης, της πρύμνης και τωνπλαγίων και στη μέση, στ� αν�ικτ�μέρ�ς, δύ� ��νδρές σανίδες γιακαθίσματα των κωπηλατών. Στ� κέ-ντρ� τ�υ καθίσματ�ς πρ�ς τηνπλώρη υπήρ�ε μια τρύπα �π�υ περ-ν�ύσε ένας μακρύς �ύλιν�ς στύλ�ς(τ� κατάρτι), πάνω στ�ν �π�ί� στη-ρι��ταν τ� πανί. Στ� κέντρ� τ�υ κα-λύμματ�ς της πλώρης υπήρ�ε με-γάλη τρύπα �π�υ �ωρ�ύσε τ� μισ�σώμα εν�ς ανθρώπ�υ ειδικ�ύ ναπαρακ�λ�υθεί μ’ ένα γυαλί(1) καινα ερευνά τ�ν πυθμένα, κυρίως γιασ"�υγγάρια. H �άρκα αυτή λεγ�τανκαι λέγεται «γυάλα» και για αιώνεςυπήρ�ε τ� κύρι� εργαλεί� ψαράδωνκαι σ"�υγγαράδων. Kατασκευα��-ταν στην Kάλυμν� απ� πευκ��υλαπ�υ μετα"ερ�ταν απ� Σάμ� και P�-δ� κι ε�ελί�θηκε σ’ ένα ωραί� κατα-σκεύασμα πρακτικ� στη �ρήση τ�υκι �μ�ρ"� στη γραμμή τ�υ.

A�ταρμάς

Oταν για πρώτη "�ρά τ� 1860 δώ-δεκα «γυάλες» "�ρτώθηκαν σ’ έναμικρ� καρα��σκαρ� και πήγαν ναδ�υλέψ�υν στη Bεγγά�η, �ρήκαν α-"θ�νία εκλεκτών σ"�υγγαριών σεεπ��ή μεγάλης �ήτησης. Hταν μιαπ�λύ καλή πρ�σ�δ�"�ρ�ς �ρ�νιά. HΔημ�γερ�ντία Kαλύμν�υ απ�τάνθη-κε σε διά"�ρα ναυπηγικά κέντρατης Xώρας (Σάμ�, Σύμη, Σύρα, Σκ�-πελ�, Σκιάθ� κ.ά.) �ητώντας ναυπη-γ�ύς ικαν�ύς να κατασκευάσ�υν με-γαλύτερα σκά"η, ικανά να πηγαιν�-έρ��νται μ�να τ�υς στα ��ρει�α-"ρικανικά παράλια. Eγκαταστάθη-καν εδώ τε�νίτες και μα�ί με τ�υςδικ�ύς μας π�υ ήταν έμπειρ�ι στις�άρκες, άρ�ισαν να ναυπηγ�ύν τ�κλασικ� ελληνικ� «τρε�αντήρι». Kιενώ για την αλιεία τ� τρε�αντήρι ή-ταν αυτ� π�υ �ρεια��ταν, για τησπ�γγαλιεία τρ�π�π�ιήθηκε αρκε-τές "�ρές, μέ�ρις �τ�υ πάρει τ� τε-λικ� σ�ήμα τ�υ «α�ταρμά». Eνα σκά-"�ς "αρδύτερ�, τρε�αντήρι με δι-ευρημένη κ�ιλιά, ώστε να μη ��υ-λιά�ει ακ�μη και σε μεγάλη τρικυμίακαι να διαθέτει ένα ευρύ�ωρ� αμπά-ρι. Eί�ε μήκ�ς 9-12 μέτρων, κατάρτιγια πανί, γερ�ύς σκαρμ�ύς για μεγά-λα κ�υπιά π�υ συγκρατ�ύσαν τ�σκά"�ς �ταν � δύτης δ�ύλευε στ�νπυθμένα με ταραγμένη θάλασσα.

Για τ� α�ύθιστ� τ�υ σκά"�υς τ�υ’δωσαν τ� �αρακτηρισμ� «γ�υγ�ύ-λα», δηλαδή α�ύθιστη κ�λ�κύθα,σαν αυτή π�υ �ρησιμ�π�ι�ύσαν γιασημαδ�ύρα �ι ψαράδες μας. Mε τ�νήκιστα κ�λακευτικ� αυτ� τίτλ� μας"ιλ�δωρ�ύσαν �ι νησιώτες γείτ�-νες �ταν θύμωναν μα�ί μας!..

Nαυπηγικ� κέντρ�

Oταν τη δεκαετία 1920 εμ"ανί-στηκε η μη�ανή πρ�ωσης στα μι-κρά σκά"η η ναυπηγική εί�ε μεγά-λη ανάπτυ�η στην Kάλυμν�, η �-π�ία ε�ελί�θηκε ένα α�ι�λ�γ� ναυ-πηγικ� κι επισκευαστικ� κέντρ�.Στ�ν π�λεμ� καταστρά"ηκε �λ�τε-λα απ� εμπρησμ�. Oμως με τ� τέ-λ�ς τ�υ π�λέμ�υ άρ�ισε μια επίμ�-νη πρ�σπάθεια ανασυγκρ�τησήςτ�υ, πράγμα π�υ δεν άργησε να ε-πιτευ�θεί.

Oταν �ι α�ταρμάδες δ�ύλευανστα ��ρει�α"ρικανικά παράλια εί-�αν ανάγκη εν�ς μεγαλύτερ�υ συ-

ν�δ�ύ πλ�ί�υ, τ�υ «Nτεπ��ιτ�υ»,μήκ�υς 20-25 μέτρων, στ� �π�ί� ε-ναπ�θήκευαν, συνήθως ανά δύ� α-�ταρμάδες, τις πρ�μήθειές τ�υςγια ε�άμην� τα�ίδι και τ’ αλιευ�με-να σ"�υγγάρια, ύστερα απ� μιαπρώτη πρ��ειρη επε�εργασία. Tασκά"η αυτά, τρε�αντήρια ή καρα-��σκαρα, κατασκευά��νταν στα με-γαλύτερα ναυπηγεία της Σύμης,Σάμ�υ, Σύρας, Σκ�πέλ�υ, Σκιάθ�υκαι Mαύρης Θάλασσας (Π�ντιακάπαράλια). Oμως έκαναν πάντ�τετην τακτική ετήσια συντήρηση κι ε-πισκευή τ�υς στην Kάλυμν�.

Aιγαι�πελαγίτης

μάστ�ραςT� ναυπηγεί� Kαλύμν�υ συνε�ί-

�ει την παραγωγική δραστηρι�τητάτ�υ ανανεών�ντας και συντηρώ-ντας τ�ν αλιευτικ� και σπ�γγαλιευ-τικ� στ�λ� π�υ �επερνά τα 800 σκά-"η, τα τ�υριστικά κι εμπ�ρικά �ύλι-να ή πλαστικ�π�ιημένα τ�σ� της

Kαλύμν�υ �σ� και των γύρω αλλάκαι μακρινών νησιών!

Σήμερα ανήκει σε τρεις �ικ�γέ-νειες παραδ�σιακών ναυπηγών καισυγκαταλέγεται στα παραδ�σιακάναυπηγεία της Xώρας, εκεί �π�υ �Aιγαι�πελαγίτης Mάστ�ρας, αγράμ-ματ�ς στις περισσ�τερες περιπτώ-σεις, ε�ωτερικεύει με τα δημι�υρ-γήματά τ�υ �λ� τ� μεγαλεί� τ�υκαλλιτε�νικ�ύ ενστίκτ�υ τ�υ, πρ�-σ"έρ�ντας θετικές υπηρεσίες, τ�-σ� στην ανανέωση των σκα"ών �σ�και στην άρτια συντήρηση �ύλινωνή πλαστικ�π�ιημένων σκα"ών. T�εισ�δημά τ�υ είναι ικαν�π�ιητικ�.Xρειά�εται �μως επέκταση για τηνκαλύτερη ε�υπηρέτηση των αυ�α-ν�μενων αναγκών.

Σημειώσεις:(1) Mεταλλικ�ς κύλινδρ�ς ύψ�υς περίπ�υ

60 και διαμέτρ�υ 50 εκατ�στών τ�υ μέτρ�υστ� ένα μέρ�ς τ�υ �π�ί�υ είναι στερεωμέν�γυαλί ή κρύσταλλ� π�υ ��ηθά να �αίνεταιδιαυγέστερ�ς � πυθμένας και να ερευνάταικαλύτερα.

O γερ�-Γλάρ�ς, παλι�ς ναυπηγ�ς, σ�εδιά�ει ένα σκαρί στην άμμ�, στ�ν ταρσανά. Kάλυμν�ς, Λα�άσι (�ωτ�γρα�ία απ� τ� #ι-#λί� «Eλληνική Eμπ�ρική Nαυτιλία», εκδ. Eθνική Tράπε�α της Eλλάδ�ς).


Πρωτεύ�υσα και λιμάνι τ�υ νησι�ύ, η Π�θια κρέμεται σαν �ωγρα�ιά, στε�ανωμένη απ� πυκν� πευκ�δάσ�ς . «A�ταρμάς» και άλλα σκά�η στ� λιμάνι. Oι Kαλύμνι�ι κά-λεσαν τε�νίτες απ� τα καλύτερα ναυπηγικά κέντρα της �ώρας για να κατασκευάσ�υν τ� τρ�π�π�ιημέν� αυτ� τρε�αντήρι π�υ αντέ�ει στη μεγάλη τρικυμία και είναικατάλληλ� για τη σπ�γγαλιεία .

AΦIEPΩMA


H αρ�αι�λ�γία και η Tέ�νηAπ� τα παλαι�ριστιανικά �ρ�νια μέ�ρι την παράδση τυ νησιύ, τ 1522, στυς Tύρκυς

T�υ Hλία K�λλια

E��ρ�υ των Bυαντινών Aρ�αι�τήτων Δωδεκαν-νήσ�υ

TH MEΣAIΩNIKH Kάλυμν� καλύπτει�αθύ ιστ�ρικ� σκ�τάδι. Aπ� τα πα-λαι��ριστιανικά �ρ�νια μέ�ρι και τ�ν14� αι., υπάρ�ει απ�λυτη σιγή. H μ�-νη πηγή πληρ��ριών π�υ απ�μένειείναι τα μνημεία της.

Aπ� τ� τέλ�ς τ�υ 3�υ αι. μ.X. η Kά-λυμν�ς �αίνεται �τι απ�τέλεσε τμή-μα της ρωμαϊκής «Eπαρ�ίας των νή-σων», π�υ πρωτεύ�υσά της ήταν ηP�δ�ς. Yπ�θέτ�υμε �τι � �ριστιανι-σμ�ς διαδ�θηκε και ρί"ωσε, �πωςκαι στα λ�ιπά νησιά τ�υ Aιγαί�υ, απ�τ�υς πρώτ�υς μετα�ριστιανικ�ύςαιώνες.

Eίναι γνωστές 16 παλαι��ριστιανι-κές �ασιλικές στην Kάλυμν�, 5 στηνTέλενδ� και 6 στη Ψέριμ�, στα δύ�μικρά παρακείμενα νησιά π�υ ήτανπάντα ιστ�ρικά, δι�ικητικά και �ικ�-ν�μικά συνδεδεμένα μα"ί της. Oι πε-ρισσ�τερες ανήκ�υν στ�ν τύπ� τωντρικλίτων δρ�μικών �ασιλικών π�υ

τ� μήκ�ς τ�υς δεν $επερνά τα 25 μ.και τ� πλάτ�ς τ�υς κυμαίνεται απ�15 έως 10 μ. Διαθέτ�υν κατά καν�νανάρθηκα και περι�άλλ�νται απ� μι-κρά και μεγάλα πρ�σκτίσματα (δια-κ�νικ�, πρ�θεση, �απτιστήρι� κ.ά.)Tα δάπεδα τ�υ μεσαί�υ κλίτ�υς, τ�υIερ�ύ Bήματ�ς και τ�υ νάρθηκα εί-ναι στρωμένα με μαρμάρινες πλάκεςή ψη�ιδωτά. Στα πλάγια κλίτη καιστα πρ�σκτίσματα �ρησιμ�π�ι�ύνταιγια την επίστρωση των δαπέδων πή-λινες ή λίθινες πλάκες �ωρίς να απ�-κλείεται η �ρήση ψη�ιδωτών.

Tα ψη�ιδωτά δάπεδα κ�σμ�ύνταιμε απλά γεωμετρικά κ�σμήματα ή α-πεικ�νίσεις "ώων. H τε�ν�τρ�πία καιτ� θεματ�λ�γι� των ψη�ιδωτών δα-πέδων της Kαλύμν�υ έ��υν αρκετάκ�ινά σημεία με τα ψη�ιδωτά δάπε-δα των γειτ�νικών νησιών, της Aστυ-πάλαιας και της Kω.

Tέλενδς και Kαστέλλι

Eίναι δύσκ�λ� να εντ�πίσ�υμεμνημεία στην Kάλυμν� της «�αλε-πής» για τη �υ"αντινή αυτ�κρατ�ρίαπρωτ��υ"αντινής περι�δ�υ και ιδιαί-τερα των «σκ�τεινών» αιώνων (7�ς-8�ς αι.). Mπ�ρ�ύμε να απ�δώσ�υμεμε �ε�αι�τητα στ�ν 8� ή 9� αι. τ�διάλιθ� σταυρ� π�υ είναι "ωγρα�ι-σμέν�ς στ� τεταρτ�σ�αίρι� της αψί-δας τ�υ I. Bήματ�ς στην εκκλησίατ�υ Aγί�υ Kωνσταντίν�υ στ� �μώνυ-μ� Kάστ� της νησίδας Tελένδ�υ. O

��υρωμέν�ς αυτ�ς �ικισμ�ς είναισκαρ�αλωμέν�ς σε μια απ�κρημνηθέση 250 μ. περίπ�υ πάνω απ� τη θά-λασσα. Yπάρ��υν ενδεί$εις π�υ μαςκάν�υν να υπ�θέτ�υμε �τι αυτ� τ��υρ� δημι�υργήθηκε στ� δεύτερ�μισ� τ�υ 7�υ αι. μ.X., �ταν �ι αρα�ι-κ�ί στ�λ�ι �ργωναν τ� Aιγαί� κατα-στρέ��ντας και λεηλατώντας τ�υςπαράλι�υς ελληνικ�ύς �ικισμ�ύς.

Στην ίδια επ��ή πιθανώς ανήκεικαι � ��υρωμέν�ς �ικισμ�ς στ� Kα-στέλλι π�υ �ρθώνεται στη δυτική α-κτή της Kαλύμν�υ. Διακρίν�νταιτρεις περί��λ�ι. H στενή πύλη τ�υ�ρίσκεται στη B.A. πλευρά τ�υ. Σεαρκετά σημεία διασώ"�νται σε ικαν�ύψ�ς �ι ισ�υρ�ί �ρθ�γώνι�ι πύργ�ιτ�υ και τ� τεί��ς π�υ στρέ�εται απ��ρθ�γώνιες επάλ$εις. Στ� εσωτερι-κ� τ�υ υπάρ��υν ακ�μα ερειπωμένααπ� την εγκατάλειψη κτίρια και κιν-στέρνες. Eίναι �ανερή η στρατηγικήσ�έση π�υ έ��υν τ� Kάστρ� τ�υ Aγί-�υ Kωνσταντίν�υ στην Tέλενδ� καιεκείν� στ� Kαστέλλι. Bρίσκ�νται τ�ένα απέναντι απ� τ� άλλ� και ελέγ-��υν τ� θαλάσσι� δίαυλ� μετα$ύ τηςνησίδας Tελένδ�υ και Kαλύμν�υ.

Aγιι Aπ�στλι

T� σημαντικ�τερ� μνημεί� τηςKαλύμν�υ της μεσ��υ"αντινής πε-ρι�δ�υ είναι η εκκλησία των AγίωνAπ�στ�λων, μετ��ι της μ�νής Πά-τμ�υ. Bρίσκεται 3-4 �ιλμ. ν�τια της

H Xώρα Kαλύμν�υ και τ� Kάστρ� της.

T� Kάστρ� των Iππ�τών στη Xώρα. Διακρίν�νται εμ�λήματα των ιππ�τών (Φωτ.Mι�. Mεϊμάρης).

�ώρας, πάνω σε ένα μικρ� �ρ�πέδι�,τ� Aργ�ς. Aνήκει στ�ν αρ�ιτεκτ�νι-κ� τύπ� των τετραστύλων μετα�ατι-κών σταυρ�ειδών εγγεγραμμένωνναών π�υ πρ�ήλθαν απ� τ� συνδυα-σμ� των αρ�ιτεκτ�νικών τύπων τ�υελεύθερ�υ σταυρ�ύ με τρ�ύλ� μετην τρίκλητη κεραμ�σκέπαστη �ασι-λική. Στη διασταύρωση των κεραιώντ�υ αρκετά ανάγλυ��υ σταυρ�ύ ε-πικάθεται μεγάλ�ς τυ�λ�ς τρ�ύλ�ς.Yπ�θέτ�υμε �τι �ι Aγ. Aπ�στ�λ�ικτίστηκαν μετα$ύ τ�υ 10�υ και 11�υαιώνα.

Στ� εσωτερικ� των Aγ. Aπ�στ�-λων έ�ει διασωθεί η �λ�σωμη μ�ρ-�ή τ�υ απ�στ�λ�υ Πέτρ�υ, π�υ εί-ναι "ωγρα�ισμένη στ� ν�τι� τ�ί��της εκκλησίας και �ρ�ν�λ�γείταιστα τέλη τ�υ 12�υ αι. Eίναι δημι�ύρ-γημα εν�ς ά$ι�υ και ταλαντ�ύ��υ"ωγρά��υ. Aνήκει ασ�αλώς σε εκεί-ν�υς τ�υς καλλιτέ�νες π�υ η μ�νήΠάτμ�υ κάλεσε στ� τέλ�ς τ�υ 12�υκαι στη διάρκεια τ�υ 13�υ αι., τ�τεπ�υ �ωτισμέν�ι και καλλιεργημέν�ιηγ�ύμεν�ι δι�ικ�ύσαν τ� πατμιακ�κ�ιν��ι�, και διακ�σμησαν στην Πά-τμ� τ� παρεκκλήσι της Παναγίας,την Tράπε"α της μ�νής και τ� Σπή-λαι� της Aπ�κάλυψης.

Στ� Bαθύ, στην κ�ιλάδα, π�υ �ρί-σκεται στη B.A. πλευρά της Kαλύ-μν�υ, �ρίσκ�νται σκ�ρπια μνημεία �-λων των επ��ών. H ευ��ρία τ�υ εδά-��υς της και τ� κλειστ� και α�αλέςλιμάνι της επέτρεψαν στ�ν άνθρωπ�απ� τα πρ�ϊστ�ρικά �ρ�νια να κατ�ι-κήσει και να δημι�υργήσει. Aνάμεσαστα κτήματα με τις λεμ�νιές, τις μα-νταρινιές και τις π�ρτ�καλιές, $ε�ω-ρί"�υν εκκλησάκια κ�σμημένα εσω-τερικά με τ�ι��γρα�ίες. H Παναγία η

Kυρά Xρωστή, π�υ �ρίσκεται στ�N.A. άκρ� της κ�ιλάδας, διαθέτειτρία τ�υλά�ιστ�ν επάλληλα στρώμα-τα "ωγρα�ικής. T� αρ�αι�τερ� �ρ�-ν�λ�γείται γύρω στ� 1000, τ� δεύτε-ρ� στις αρ�ές περίπ�υ τ�υ 13�υ αι.και τ� νε�τερ� στ� τέλ�ς τ�υ ίδι�υαιώνα. Παρά τις �θ�ρές π�υ έ�ει ε-πι�έρει � �ρ�ν�ς στις τ�ι��γρα�ίες,στ� δεύτερ� "ωγρα�ικ� στρώμα δια-κρίν�υμε τα �έρια ταλαντ�ύ�ων καλ-λιτε�νών.

Στ� μ�ν��ωρ� εκκλησάκι τ�υ αρ-�αγγέλ�υ Mι�αήλ, κτισμέν� στη θέ-ση Eμπ�λας και πάλι στ� Bαθύ έ��υν

διασωθεί δύ� "ωγρα�ικά στρώματα.T� αρ�αι�τερ� �ρ�ν�λ�γείται στιςαρ�ές τ�υ 13�υ αι., η δεύτερη �ρ�-ν�λ�γείται στα μέσα τ�υ 14�υ αι. καιη τρίτη στ� τέλ�ς τ�υ 14�υ ή τις αρ-�ές τ�υ 15�υ αι. H π�ι�τητα �λωντων "ωγρα�ικών στρωμάτων είναι ε-$αίρετη. Στην τελευταία μάλιστα �ά-ση τ�υ δεύτερ�υ στρώματ�ς π�υ�ρίσκεται μέσα στ� πλαίσι� της �υ-"αντινής τέ�νης, α�ν��αίν�νται δυ-τικ�ευρωπαϊκά στ�ι�εία.

Στις τ�ι��γρα�ίες αυτ�ύ τ�υ μνη-μεί�υ διακρίνεται μια διαρκής μέρι-μνα για την π�ι�τητα επί δύ� περί-

π�υ αιώνες. Aυτ� τ� γεγ�ν�ς μαςκάνει να υπ�θέσ�υμε �τι η εκκλησίατ�υ Tα$ιάρ�η Mι�αήλ ανήκει σεπλ�ύσια �ικ�γένεια π�υ εί�ε στ� εύ-��ρ� Bαθύ κτήματα και τα μέλη τηςεί�αν την ευαισθησία αλλά και την�ικ�ν�μική δυνατ�τητα να καλ�ύνάριστ�υς "ωγρά��υς για να διακ�-σμ�ύν την εκκλησία τ�υς.

H Kάλυμν�ς μα"ί με τα περισσ�τε-ρα νησιά της Δωδεκανήσ�υ στις αρ-�ές τ�υ 14�υ αι. πέρασε στην ε$�υ-σία των Iωαννιτών ιππ�τών και ανήκεστη δι�ικητική μ�νάδα (preceptoria)

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ�εια στην 14η σελίδα

Eρείπια της παλαι��ριστιανικής �ασιλικής τ�υ Aρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ, η �π�ία κτίστηκε με υπ�λείμματα αρ�αί�υ να�ύ π�υ �ρισκ�ταν στην ίδια θέση. Περι��ή Eμπ�λας, Bαθύ.

H εκκλησία των Aγίων Aπ�στ�λων, τ� σημαντικ�τερ� μνημεί� της Kαλύμν�υ. Eίναι κτίσμα της μετα�υ#αντινής περι�δ�υ και�ρίσκεται στ� μικρ� �ρ�πέδι� Aργ�ς. (Kαρτ π�στάλ των αρ�ών τ�υ αιώνα).

της Kω μα"ί με τα γειτ�νικά νησιάτης Λέρ�υ και της Nισύρ�υ. Eνας ιπ-π�της με τ�ν τίτλ� τ�υ Kαστελλάν�υεκπρ�σωπ�ύσε την κεντρική ε$�υ-σία. Παράλληλα �μως είναι γνωστ�απ� αρ�ειακές πηγές τ�υ 15�υ αι. �-τι λειτ�υργ�ύσε και � θεσμ�ς τηςαυτ�δι�ίκησης. Mαρτυρείται τ� α-$ίωμα τ�υ Kαστρ��ύλακα και τ�υδημ�σι�υ ν�τάρι�υ, π�υ δι�ρί"�νταναπ� τ� ιππ�τικ� Tάγμα και επιλέγ�-νταν απ� τ�ν ντ�πι� πληθυσμ�. Tασημαντικ�τερα αρ�ιτεκτ�νικά μνη-μεία της περι�δ�υ της ιππ�τ�κρα-τίας είναι δύ� Kάστρα. T� μεγάλ� καιεπι�λητικ� Kάστρ� της Xώρας και τ�πέρα Kάστρ� ή Kάστρ� της Xρυσ�-�εριάς. Στ� πρώτ� �ρισκ�ταν και �σημαντικ�τερ�ς �ικισμ�ς της Kαλύ-μν�υ. Eίναι π�λύ πιθαν�ν �τι η αρ�ι-κή �ικ�δ�μική �άση αυτ�ύ τ�υ Kά-στρ�υ να ανάγεται στα �υ"αντινά�ρ�νια. T� εσωτερικ� τ�υ τ� καλύ-πτει ένας τεράστι�ς ερειπιώνας απ�κτίρια και κινστέρνες πρ�σπελάσι-μ�ς απ� στενά ανη��ρικά δρ�μάκια.Kατάσπαρτες διακρίν�νται εννέα μι-κρές μ�ν��ωρες και καμαρ�σκέπα-στες εκκλησίες. T� Kάστρ� της Xρυ-σ��εριάς κτίστηκε στα μέσα περίπ�υτ�υ 15�υ αι. Eίναι μικρ� και �ρίσκε-ται σε μικρή απ�σταση απ� τ� λιμάνι.

Tι�γρα�ίες

Eκτ�ς απ� τις θαυμάσιες τ�ι��-γρα�ίες τ�υ 14�υ και των αρ�ών τ�υ15�υ αι. στ�ν Aρ�άγγελ� Mι�αήλστ�ν Eμπ�λα, π�υ ανα�έρθηκαν πι�πάνω, τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς της ε-ντ�πισμένης μέ�ρι στιγμής μνημεια-κής "ωγρα�ικής της περι�δ�υ τηςιππ�τ�κρατίας ανήκει στ� περι�ρι-σμέν� �ρ�νικ� διάστημα τ�υ τέλ�υςτ�υ 15�υ και των αρ�ών τ�υ 16�υ αι.O "ωγρα�ικ�ς διάκ�σμ�ς των επτάαπ� τα εννέα εκκλησάκια τ�υ Kά-στρ�υ της �ώρας, τ� νε�τερ� "ωγρα-�ικ� στρώμα στην Παναγία την Kυράστ� Aργ�ς και �ι τ�ι��γρα�ίες τηςεκκλησίας της Mεταμ�ρ�ωσης έ$ωκαι ανατ�λικά απ� τ� Kάστρ� τηςXρυσ��εριάς ανήκ�υν σ’ αυτή τηνπερί�δ�. Eύκ�λα διακρίνει κανείς �τι�λες τις παραπάνω εκκλησίες τις έ-�ει διακ�σμήσει ένα εργαστήρι π�υτ� απ�τελ�ύσαν απλ�ί λαϊκ�ί τε�νί-τες �ωρίς καλλιτε�νική έμπνευση.

Oι ��ρηγ�ί αυτών των τ�ι��γρα-�ιών και συνάμα απ�δέκτες της τέ-�νης των, απ� τα λίγα στ�ι�εία π�υδιαθέτ�υμε, �αίνεται να είναι ενερ-γά μέλη της ελληνικής κ�ινωνίαςτ�υ νησι�ύ. O Nικήτας λ.�. π�υ �ρη-ματ�δ�τεί τη διακ�μηση της εκκλη-σίας τ�υ Tίμι�υ Σταυρ�ύ στ� Kάστρ�της Xώρας είναι ιερέας και �έρει τ�εκκλησιαστικ� α$ίωμα τ�υ �ικ�ν�-μ�υ, σε δύ� άλλες εκκλησίες, τ�ν Aγ.Iωάννη τ�ν Πρ�δρ�μ� και τ�ν Aγ. Γε-ώργι�, π�υ �ρίσκ�νται και αυτές στ�Kάστρ� της Xώρας. Oι κτήτ�ρες Nι-κ�λα�ς στην πρώτη και Γεώργι�ςXαρκιάς στη δεύτερη, �αίνεται να εί-ναι απλά μέλη της καλυμνιακής με-σαιωνικής κ�ινωνίας �ωρίς να έ��υνκάπ�ι� α$ίωμα.

H Kάλυμν�ς, �πως και �λα τα νη-σιά της Δωδεκανήσ�υ, περνά στα �έ-ρια των T�ύρκων μετά την παράδ�σητης P�δ�υ απ� τ�υς Iωαννίτες ιππ�-τες στ� Σ�υλεϊμάν τ� Mεγαλ�πρεπήστ� τέλ�ς τ�υ 1522.


Συνέ�εια απ� την 13η σελίδα

Παναγία η Kυρα-Xωστή. O Aγι�ς Γεώργι�ς και δύ� άγιες γυναίκες (λεπτ�μέρεια τ�ι��γρα%ίας), 13�ς αι.

Aριστερά, � Aγι�ς Πέτρ�ς (λεπτ�μέρεια). T�ι��γρα%ία στην εκκλησία των Aγίων Aπ�στ�λων. Tέλ�ς τ�υ 12�υ αι. Δε&ιά, �Aγι�ς Nικ�λα�ς (λεπτ�μέρεια). T�ι��γρα%ία στ�ν Tα&ιάρ�η Mι�αήλ, στ�ν Eμπ�λα. Tέλ�ς τ�υ 14�υ - αρ�ές τ�υ 15�υ αι.

Tων Mαρίας Mπ�γδάν�υ - Hλι�π�ύλ�υAγγελικής Φετ�κάκη - Σαραντίδη

Aρ�ιτεκτ�νων Mη�ανικών E.M.Π.

ΣTHN Kάλυμν� �ι πρώτ�ι �ικισμ�ί ή-ταν παράλι�ι �πως απ�δεικνύ�υν τααρ�αι�λ�γικά ευρήματα στ�υς �ικι-σμ�ύς Eμπ�ρει� και Bαθύ, π�υ τ�-π�θετ�ύνται στη 2η �ιλιετηρίδα π.X.Kατά τ�υς ιστ�ρικ�ύς �ρ�ν�υς, τ�νησί περνάει κάτω απ� την ε��υσίατ�υ Mεγάλ�υ Aλε�άνδρ�υ, των δια-δ��ων τ�υ και των Pωμαίων. Tα 496μ.X. υπάγεται στη Bυ�αντινή Aυτ�-κρατ�ρία και �ταν στ� τέλ�ς των�υ�αντινών �ρ�νων, αρ�ί�ει να μει-ώνεται η ναυτική δύναμη της αυτ�-κρατ�ρίας, λ�γω της επικράτησηςστη θάλασσα των Bενετών και Γεν�-�έ�ων, παρατηρείται μετακίνηση ήδημι�υργία νέων �ικισμών πρ�ς τ�εσωτερικ� της Kαλύμν�υ για λ�-γ�υς αμυντικ�ύς.

Στη "άση αυτή δημι�υργείται έ-νας �ικισμ�ς, κ�ντά στη σημερινήXώρα, περικλει�μεν�ς απ� κάστρ�,τ� λεγ�μεν� Πέρα Kάστρ ή Kάστρτυ Xωριύ, π�υ �ρισκ�ταν σ’ έναπελώρι� �ρά��, στ� κέντρ� της πι�εύ"�ρης κ�ιλάδας της Kαλύμν�υ.

T� 1523 η Kάλυμν�ς υπ�τάσσεταιστ�υς T�ύρκ�υς και επειδή επίT�υρκ�κρατίας η ναυτική δύναμητ�υ Aιγαί�υ εκμηδενί�εται, η τάσημετακίνησης πρ�ς τη Xώρα αυ�άνε-ται. Tώρα, �λες �ι κατ�ικίες �ρίσκ�-

νται μέσα στ� Kάστρ� τ�υ Xωρι�ύ, ε-�αιτίας τ�υ "��υ των πειρατών.

Mετά τα μέσα τ�υ 17�υ αιώνα, λ�-γω της ανανέωσης της αυτ�ν�μίαςαπ� τ�υς T�ύρκ�υς και της σημαντι-κής ελάττωσης των πειρατικών επι-δρ�μών, καθώς και της σημαντικήςαύ�ησης τ�υ πληθυσμ�ύ, �ι κάτ�ικ�ιαρ�ί��υν να �γαίν�υν απ� τ� κά-στρ�, �τί��ντας στ�υς πρ�π�δές τ�υκαιν�ύργια και μεγαλύτερα σπίτια. O�ικισμ�ς π�υ δημι�υργείται τ�τε εί-ναι τ� λεγ�μεν� Xωρι� ή Xώρα π�υε�ακ�λ�υθεί να στηρί�ει την άμυνάτ�υ στ� κάστρ�. O πληθυσμ�ς τ�υνησι�ύ �λ�ένα μεγαλώνει και πλ�ύ-τ�ς συσσωρεύεται απ� τ� θαλάσσι�εμπ�ρι�. Στα τέλη τ�υ 18�υ αιώνα ηπρωτεύ�υσα μετα"έρεται έ�ω απ�τ� κάστρ� κι αρ�ί�ει να απλώνεται.

Π�θια

Mε τ�ν απελευθερωτικ� αγώνατ�υ 1821 άρ�ισε η αντίστρ�"η μετα-κίνηση των �ικισμών πρ�ς τα παρά-λια, λ�γω των νέων κ�ινωνικ��ικ�-ν�μικών συνθηκών. Στα μέσα τ�υ19�υ αιώνα, κάτω απ� την τ�υρκικήκυριαρ�ία, αλλά στην �υσία εντελώςαυτ�ν�μη λ�γω των πρ�ν�μίων π�υδιέθετε, η Kάλυμν�ς άρ�ισε να ε��-πλί�ει έναν �λ�κληρ� στ�λ� απ�σπ�γγαλιευτικά, π�υ της ε�ασ"άλι-�αν σταθερ� και υψηλ� εισ�δημα.Kαθώς λ�ιπ�ν τ� μέλλ�ν της εμ"ανι-��ταν στενά δεμέν� με τη θάλασσα,

�ι Kαλύμνι�ι μετα"έρθηκαν κ�ντάστη θάλασσα, στ� απαραίτητ� πια λι-μάνι, την Π�θια, π�υ είναι και η ση-μερινή πρωτεύ�υσα τ�υ νησι�ύ.

Tα "υσικά �αρακτηριστικά τ�υκ�λπ�υ στη N.A. άκρη της πεδιάδας(μέγεθ�ς, μεσημ�ριν�ς πρ�σανατ�-λισμ�ς) πρ�σ"έρ�νταν για τη δημι-�υργία τ�υ λιμανι�ύ. Πέρα �μως απ�αυτ�ν τ� λ�γ�, υπήρ�ε κι άλλη ε�ή-γηση για την επιλ�γή της Π�θιας σανκεντρικ� λιμάνι τ�υ νησι�ύ. O κ�λ-π�ς της περι�άλλεται απ� δύ� απ�-τ�μες αντικριστές πλαγιές, γεγ�ν�ςπ�υ επέτρεψε στ�υς κατ�ίκ�υς ναμετα"έρ�υν εκεί παραστάσεις απ�την αμ"ιθεατρική δ�μηση και τηνκ�ινωνική διάρθρωση τ�υ �ωρι�ύ.Για λ�γ�υς �ικ�ν�μίας πρώτα �τί-στηκαν �ι πλαγιές και ��ι τ� επίπεδ�μέρ�ς της Π�θιας π�υ ήταν καλλιερ-γήσιμ�. E��ντας λ�ιπ�ν σαν σημεί�ανα"�ράς τ� "υσικ� �ρι� της θά-λασσας � �ικισμ�ς αναπτύ�θηκε α-κ�λ�υθώντας τη μ�ρ"�λ�γία τ�υ ε-δά"�υς.

O σταδιακ�ς σ�ηματισμ�ς της Π�-θιας συνετέλεσε στ� να δημι�υργη-θ�ύν περι��ές με ιδιαίτερα �αρακτη-ριστικά στη δ�μηση. Eτσι σήμεραδιακρίν�νται, με �ρ�ν�λ�γική σειράδημι�υργίας τ�υς: τα Mαράσια, πε-ρι��ές λαϊκής κατ�ικίας, στις πλα-γιές της Π�θιας. Mια �ώνη, στ� επί-πεδ� μέρ�ς κ�ντά στ� λιμάνι, �τι-σμένη με τ� συνε�ές σύστημα, �π�υ�ι ιδι�κτησίες παραμέν�υν κατά �ά-

ση μικρές και συνυπάρ��υν π�λλέςλειτ�υργίες. H περι��ή πι� μέσα απ�τ� λιμάνι, �π�υ κατ�ικ�ύν �ι ανώτε-ρες τά�εις σε ιδι�κτησίες μεγαλύτε-ρες και με μεγάλες αυλές. Περι��έςστα �ρια της Π�θιας και κυρίωςστ�υς δρ�μ�υς π�υ �δηγ�ύν στ�Xωρι�, �π�υ συναντι�ύνται διάσπαρ-τα σύγ�ρ�να σπίτια.

Kατ�ιά

Oι �ασικ�ί τύπ�ι της κατ�ικίας εί-ναι τ� μ�ν��ωρ� ή μ�ν�σπιτ� και �διευρυμέν�ς τύπ�ς τ�υ, τ� ανωκά-τωγ� (�π�υ, μπρ�στά απ� τ� μ�ν�-�ωρ� υπήρ�ε τ� κατώι σε �αμηλ�τε-ρ� επίπεδ�). Oι τύπ�ι πρ�έρ��νταναπ� τ� Xωρι�, �π�υ κατά �άση επι-κρατ�ύσαν και �τί��νταν ως τ� τέ-λ�ς τ�υ 19�υ αιώνα. T� μ�ν��ωρ� ήμ�ν�σπιτ� ήταν η επικρατέστερημ�ρ"ή κατ�ικίας στα Δωδεκάνησα.Στην Kάλυμν� �π�υ απέμειναν λίγαδείγματα, λέγεται Kατ�ιά. Στ� �ώρ�κυριαρ�εί � κρέ��ατ�ς απ� τη μιαπλευρά και η παράστια απ� την άλλη.H κάπως καλύτερη �ικ�ν�μική κατά-σταση των κατ�ίκων της Π�θιας επέ-τρεψε την δημι�υργία των διπλώνσπιτιών (δύ� �ρ�"�ι της ίδιας �ικ�-γένειας με ε�ωτερική κύρια επικ�ι-νωνία). Συνδυασμ�ς των ανωτέρωείναι τ� διπλ� ανωκάτωγ�.

H Kάλυμν�ς ανθί�ει �ικ�ν�μικάστ� τέλ�ς τ�υ 19�υ αιώνα και στις

KYPIAKH 21 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 15Συνέ�εια στην 16η σελίδα

Nε�κλασικ� σπίτι στ� λιμάνι της Π�θιας. Xαρακτηριστικά στ�ι�εία της �ψης τ�υ είναι τ� γείσ� γύρω απ� τ� αέτωμα και τα πλαίσια γύρω απ� τα αν�ίγματά τ�υ.

H αρ�ιτεκτνική τυ νησιύTα λαϊκά σπίτια, τα αρ��ντικά και τα νε�κλασικί��ντα, δείγματα τα τελευταία της ευημερίας τ�υ νησι�ύ


Aνω: Aπ�ψη τ�υ λιμανι�ύ της Π�θιας. Διακρίν�νται κυρίως σπίτια διπλά και νε�κλασικά. Kάτω: Tτ�ικίας, π�υ ήταν η επικρατέστερη στα Δωδεκάνησα.

Kάλυμν�ς. Xαμηλ� πε"�ύλι �ωρί"ει την αυλή απ� τ� δρ�μ�. T�λμηρ�ί συνδυασμ�ί�ρωμάτων.

αρ�ές τ�υ 20�υ, �π�τε αρ�ί�ει και ησυσσώρευση πλ�ύτ�υ, με τη μ�ρ"ήπρ�ϊ�ντων ή �ρημάτων. Eνα μέρ�ςτης συσσώρευσης των �ρημάτων καιτων εισαγ�μένων σημαντικών κε"α-λαίων απ� τις ελληνικές παρ�ικίες ε-πενδύεται στην κατ�ικία. Eτσι �λέ-π�υν τ� "ως τα αρ�ντικά π�υ θα�ε�ωρίσ�υν με τη μεγαλ�πρέπειάτ�υς απ� τα λαϊκά σπίτια. Eδώ η ανά-γκη κ�ινωνικής επίδει�ης είναι εμ-"ανής. Γι’ αυτ� θα ανα�ητηθεί τ� κα-λύτερ� και τ� ανθεκτικ�τερ� υλικ�,� καλύτερ�ς τε�νίτης και κάθε τι γε-νικά, π�υ θα κατα�ιώσει κ�ινωνικάτ�ν ιδι�κτήτη.

Παράλληλα εμ"ανί��νται τα πρώ-τα νεκλασικά π�υ, στην πλει�ψη"ίατ�υς, έ��υν και λαϊκά στ�ι�εία. Eδώκυριαρ�εί η μεγαλύτερη καταν�μήτων �ώρων και η αύ�ηση της ιδιωτι-κ�τητας, π�υ συμ�αδί�ει με την κα-λύτερη κ�ινωνική θέση τ�υ ιδι�κτή-τη. Π�λλές "�ρές ε�υπηρετ�ύνταιταυτ��ρ�να και �ικ�ν�μικές δρα-στηρι�τητες. Eτσι συνυπάρ�ει μετην κατ�ικία η απ�θήκη, τ� εμπ�ρικ�για τ�ν έμπ�ρ� και, ��ι σπάνια, τ�εργαστήρι για τ� �ι�τέ�νη. Στις λαϊ-κές περι��ές αναπτύσσεται μια «νε-�κλασικί��υσα» αρ�ιτεκτ�νική, με έ-να κράμα κυρίως λαϊκών στ�ι�είωνκαι λιγ�τερων νε�κλασικών.

Xρώμα

T� �ρώμα παί�ει πρωταρ�ικ� ρ�λ�στη �ωή των Kαλύμνιων και στη δια-μ�ρ"ωση τ�υ �ώρ�υ στ�ν �π�ί�

��υν. Mε αυτ� αντικατ�πτρί��νταιστ� �ώρ� τα συναισθήματα και τα ι-διαίτερα �αρακτηριστικά της ιδι�συ-γκρασίας τ�υς.

Παλι�τερα τα σπίτια �ά"�νταν γα-λανά, άσπρα ή με γαιώδη �ρώματα.Σήμερα �ρησιμ�π�ιείται μεγάλη π�ι-κιλία �ρωμάτων, των �π�ίων �ι συν-δυασμ�ί είναι αρκετά τ�λμηρ�ί. Hν�ικ�κυρά �ά"ει και τ�ν γύρω δημ�-σι� �ώρ�, σαν να ήταν μέρ�ς τ�υσπιτι�ύ της. Aν και δεν υπάρ�ει κα-νένας πρ�γραμματισμ�ς, συμ"ωνίαστα �ρώματα ή τ�ν τρ�π� �αψίμα-τ�ς, τ� γενικ� απ�τέλεσμα είνα αρ-μ�νικ�τατ� και δίνει έναν ιδιαίτερ��αρακτήρα στην Kάλυμν�. T� �άψι-μ� γίνεται σ�εδ�ν κάθε ε�δ�μάδα,κυρίως των �αμηλών κ�ιν��ρηστων�ώρων, π�υ λερών�νται εύκ�λα. T��ρώμα είναι η εντ�ν�τερη και συνε-�ής επέμ�αση στα σπίτια, πλ�ύσια ή"τω�ά, συμ�άλλει δε απ�"ασιστικάστη διαμ�ρ"ωση τ�υ περι�άλλ�ντ�ς�ώρ�υ και κάνει ακ�μα πι� ασα"ή τα�ρια τ�υ ιδιωτικ�ύ και κ�ιν��ρηστ�υ�ώρ�υ, κυρίως στα λαϊκά σπίτια.

Tελειών�ντας ανα"έρ�υμε τη με-γάλη σημασία τ�υ κ�ιν��ρηστ�υ �ώ-ρ�υ (δρ�μων) π�υ ενώνει και συνδέ-ει τ�υς ιδιωτικ�ύς �ώρ�υς, στα Mα-ράσια. Tα πλατώματα των δρ�μωνπ�υ σκεπά��νται απ� κληματαριέςκαι έ��υν πε��ύλες στην άκρη, είναιαυλές των σπιτιών. Iδιωτικ�ς και κ�ι-ν��ρηστ�ς �ώρ�ς ενών�νται αρμ�-νικ�τατα, γεγ�ν�ς π�υ ευν�εί τιςκ�ινωνικές επα"ές μετα�ύ των γνω-στών και των �ένων π�υ περν�ύν α-π� εκεί.



Tυπικ�ς ε!�πλισμ�ς σε μ�ν��ωρ� ή «κατ"ιά», �πως �ν�μά"�υν �ι Kαλύμνι�ι αυτή τη μ�ρ#ή κα-

Xαρακτηριστική π�ρτα σε σπίτι π�υ $γαίνει στ� δρ�μ�. (Oι #ωτ�γρα#ίες είναι α-π� τ� $ι$λί� «Kάλυμν�ς», των εκδ�σεων «MEΛIΣΣA», Aθήνα, 1984).

Φρ�ντισμένη κατ�ικία με δική της αυλή. Σε άλλα σπίτια τ�υ νησι�ύ ως αυλές �ρη-σιμ�π�ι�ύνται τα πλατώματα των δρ�μων γεγ�ν�ς π�υ ευν�εί τις κ�ινωνικές ε-πα#ές μετα!ύ των κατ�ίκων και των διερ��μένων. (Φωτ. EOT).

AΦIEPΩMA


Στ� Tάρπ�ν ΣπρινγκςH π�λη των HΠA στην π ία εγκαταστάθηκαν, τ 1905, ι πρώτ ι Eλληνες σ� υγγαράδες

T�υ Aντώνη Σε�αστ�ύ Mαΐλλη

Iατρ�ύ Mικρ�ι�λ�γ�υ

TAPΠON ΣΠPINΓKΣ: παράλι�ς π�λί-�νη των Hνωμένων Π�λιτειών τηςB�ρεί�υ Aμερικής, εν τη Π�λιτείατης Φλώριδ�ς, μετά 2.105 κατ�ίκων(1920). Eν τη π�λει ταύτη ακμά�ει τ�εμπ�ρι�ν των σπ�γγων, �ι πλείστ�ιδε των κατ�ίκων, �ι και απ�ικίσα-ντες αυτήν, είναι Eλληνες σπ�γγαλι-είς». (Mεγάλη Eλληνική Eγκυκλ�-παίδεια). Tην ίδια πληρ�!�ρία πε-ριέ�ει κάθε γραπτή ανα!�ρά στη μι-κρή αυτή π�λη �π�υ εγκαταστάθη-καν στις αρ�ές τ�υ 20�ύ αιώναEλληνες σ!�υγγαράδες, Δωδεκαν-νήσι�ι �ι περισσ�τερ�ι, για να τηνμετατρέψ�υν σε ένα κ�μμάτι Aιγαί-�υ στ�ν K�λπ� τ�υ Mε%ικ�ύ.

T� Tάρπ�ν Σπρίνγκς ιδρύθηκε τ�1876, απ� τ�ν πρώην κυ&ερνήτη τηςAρι��νας Aνσ�ν Π.K. Σά!�ρντ. Kτί-στηκε δίπλα στις ��θες τ�υ π�ταμ�ύAνκλ�τ και �ι πρώτ�ι κάτ�ικ�ι τ�υ ή-

ταν ψαράδες. T� 1890, � τραπε�ίτηςT��ν Tσένι π�υ εί�ε εγκατασταθεί ε-κεί τ�ν πρ�ηγ�ύμεν� �ρ�ν�, τα%ίδε-ψε στ� Kι Γ�υέστ, τ� ακρ�τατ� ση-μεί� της Xερσ�νήσ�υ της Φλώριδας,�π�υ την πρ�σ��ή τ�υ τρά&η%αν ψα-ράδες απ� την K�ύ&α και τις Mπα�ά-μες, π�υ έ&γα�αν σ!�υγγάρια απ�τα ρη�ά νερά, �ρησιμ�π�ιώντας γά-τ��υς δεμέν�υς σε μακριά κ�ντάρια.

T�ν ίδι� κι�λας �ρ�ν� απ�!άσισενα ασ��ληθεί συστηματικά με την εκ-μετάλλευση τ�υ πρ�σ�δ�!�ρ�υ αυ-τ�ύ είδ�υς, στην περι��ή τ�υ Tάρ-π�ν Σπρινγκς. Eπειδή �μως στ� ση-μεί� αυτ� τ�υ K�λπ�υ τ�υ Mε%ικ�ύτα νερά είναι πι� &αθιά, �ι δ�υλειέςτ�υ δεν πήγαιναν π�λύ καλά γιατί �ισ!�υγγαράδες δεν έ!ταναν εύκ�λατα σ!�υγγάρια με τα κ�ντάρια.

Iωάννης K�κκ ρης

Tα πράγματα άλλα%αν τ� 1904, �-ταν � T�� Tσένι πρ�σέλα&ε ως συ-

νεργάτη τ�υ τ�ν Iωάννη K�κκ�ρη α-π� τ� Λεωνίδι� της Kυν�υρίας, � �-π�ί�ς ανήκε σε �ικ�γένεια !ημισμέ-νων σ!�υγγαράδων και την επ��ή ε-κείνη ��ύσε στη Nέα Y�ρκη. O K�κ-κ�ρης μ�λις έ!θασε στ� Tάρπ�νΣπρινγκς και συνειδητ�π�ίησε τι θη-σαυρ�ύς έκρυ&ε � K�λπ�ς, πρ�τεινεστ�ν Tσένι να !έρ�υν μη�ανήματακαι έμπειρ�υς δύτες απ� την Eλλά-δα. O τελευταί�ς συμ!ώνησε αμέ-σως, �ταν πληρ�!�ρήθηκε �τι �ιEλληνες σπ�γγαλιείς κατέ&αιναν &α-θιά στ� νερ� με ειδική στ�λή π�υτ�υς επέτρεπε να παραμέν�υν γιαώρα στ� &υθ�, παίρν�ντας αέρα απ�μια αντλία την �π�ία γυρν�ύσαν μέ-λη τ�υ σπ�γγαλιευτικ�ύ π�υ ακ�-λ�υθ�ύσε τ�ν δύτη.

T� 1905 έ!θασαν στ� Tάρπ�νΣπρινγκς �ι πρώτ�ι Eλληνες δύτες,μετα%ύ των �π�ίων � Kαλύμνι�ς Δη-μ�σθένης Kα&άσιλας, μετα!έρ�-ντας μη�ανές και ε%αρτήματα με τα�π�ία ε%�πλίστηκε τ� πρώτ� πλ�ί�

π�υ αγ�ρασε � Tσένι και �ν�μάστη-κε «Eλπίς». H ιδέα τ�υ K�κκ�ρη α-π�δεί�θηκε ε%αιρετική α!�ύ τ�«Eλπίς» επέστρεψε απ� τ� πρώτ�τ�υ τα%ίδι με !�ρτί� αρκετών �ιλιά-δων δ�λαρίων.

Tα ευ�άριστα νέα δεν άργησαν ναδιαδ�θ�ύν στην Eλλάδα, τ�σ� μέσααπ� την αλληλ�γρα!ία τ�υ πληρώ-ματ�ς της «Eλπίδας» �σ� και μέσα α-π� τα δημ�σιεύματα των ε!ημερί-δων π�υ έγρα!αν �τι � K�λπ�ς τ�υMε%ικ�ύ θα ήταν η σωτηρία για τ�υςEλληνες σπ�γγαλιείς. Eτσι, τ� 1905έ!θασαν στ� Tάρπ�ν Σπρινγκς πε-ντακ�σι�ι περίπ�υ Eλληνες ναυτικ�ίαπ� την Aίγινα, την Yδρα και κυρίωςτα Δωδεκάνησα.

Mεταμ�ρ�ωση

Σε ένα �ρ�ν� τ� Tάρπ�ν Σπρινγκςάλλα%ε �ψη. Aπ� μικρ� ψαρ��ώριμεταμ�ρ!ώθηκε σε π�λυάσ��λ� ε-

Συνέ�εια στην 20η σελίδα

Tάρπ�ν Σπρινγκς. Oταν τα σπ�γγαλιευτικά επέστρε�αν στην π�λη, τα σ��υγγάρια μετα�έρ�νταν για επε�εργασία στις απ�θήκες τ�υ Xρηματιστηρί�υ των σ��υγγα-ριών, π�υ �ρίσκεται στην πρ�κυμαία της π�λης. Στη συνέ�εια, τ�π�θετ�ύσαν �ωριστά τ� ��ρτί� τ�υ κάθε σπ�γγαλιευτικ�ύ, για τη δημ�πρασία π�υ γιν�ταν δυ� ��-ρές την ε�δ�μάδα. (Kαρτ π�στάλ της δεκαετίας τ�υ 1910).


O Kαλύμνι�ς δύτης Iωάννης M. Γ�νάτ�ς, απ� τ�υς πι� �ημισμέν�υς τ�υ Tάρπ�ν Σπρινγκς. Φωτ�γρα�ία η �π�ία δημ�σιεύθηκε στ� «National Geographic», τ�ν Iαν�υ-άρι� τ�υ 1947.


Tάρπ�ν Σπρινγκς. Δεκαετία τ�υ ’30. O αρ�ιεπίσκ�π�ς B�ρεί�υ και N�τί�υ Aμερικής και μετέπειτα Oικ�υμενικ�ς Πατριάρ�ης Aθηναγ�ρας, ευλ�γεί τ�ν πιστ� π�υ ανέ-συρε τ� σταυρ� την ημέρα των Θε��ανείων (αριστερά). T� εσωτερικ� τ�υ καθεδρικ�ύ να�ύ τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ. O να�ς είναι �υ'αντιν�ύ ρυθμ�ύ και κτίστηκε τ� 1943με σ�έδια των αδελ�ών Eυγενίδη (δε�ιά).

μπ�ρικ� κέντρ�. Aν�ί�θηκαν νέ�ιδρ�μ�ι, κτίσθηκαν περιπ�ιημένεςκατ�ικίες με κυρίαρ�� ρώμα τ�μπλε και στ� λιμάνι �π�υ κατέληγε η�δ�ς «Aθηνών» αγκυρ�&�λ�ύσαν �ιμεγάλες σκ�ύνες τα μη�αν�κάικακαι άλλα μικρ�τερα πλ�ία (περί τα150 τη δεκαετία τ�υ ’40) π�υ με π�λύκ�π� απ�κτησαν �ι Eλληνες σ!�υγ-γαράδες. T� 1907 ίδρυσαν την κ�ιν�-τητά τ�υς με τ� �ν�μα «Aγι�ς Nικ�-λα�ς» και τ� 1922 �μώνυμη %ύλινηεκκλησία �π�υ λειτ�υργ�ύσε � Kα-λύμνι�ς ιερέας Θε�!ιλ�ς Kαρα!ύ-λης. T� 1943 κατεδα!ίστηκε για νααντικατασταθεί απ� μεγαλ�πρεπήνα�, τ�ν �π�ί� εγκαινίασε � τ�τε αρ-�ιεπίσκ�π�ς B�ρεί�υ και N�τί�υAμερικής και μετέπειτα Oικ�υμενι-κ�ς Πατριάρ�ης Aθηναγ�ρας.

Στη νέα τ�υς πατρίδα �ι Eλληνεςσ!�υγγαράδες έ!εραν τα έθιμάτ�υς, τις π�λύ�ρωμες !�ρεσιές,τ�υς ��ρ�ύς, τη θρησκεία και τηγλώσσα τ�υς. Tη δεκαετία τ�υ 1950�ι ελληνικής καταγωγής κάτ�ικ�ι ή-ταν περίπ�υ 3.000 και τα παιδιά τ�υς!�ιτ�ύσαν σε ιδι�κτητ� ελληνικ�σ��λεί�. Oι σ!�υγγαράδες έκανανε%άμηνα τα%ίδια στις ακτές της Δυτι-κής Φλώριδας �π�υ υπήρ�αν τ�τε �ικαλύτερ�ι σ!�υγγαρ�τ�π�ι της γηςκαι �ταν επέστρε!αν π�υλ�ύσαν ταπρ�ϊ�ντα τ�υς σε ειδικ� για την αγ�-ρά των σ!�υγγαριών �ώρ�, στηνπρ�κυμαία τ�υ λιμανι�ύ.

Δ κιμασίες

T� σύντ�μ� αυτ� σημείωμα δεν ε-πιτρέπει την ε%ιστ�ρηση της διαδρ�-

μής της ελληνικής κ�ιν�τητας τ�υTάρπ�ν Σπρινγκς. Σημειών�υμε μ�-ν� �τι τα μέλη της δ�κιμάστηκανσκληρά την περί�δ� 1947-57 �ταν �καταπράσιν�ς &υθ�ς τ�υ K�λπ�υτ�υ Mε%ικ�ύ καταστρά!ηκε απ� ά-γνωστη αρρώστεια π�υ σκ�τωσε ταψάρια και τα σ!�υγγάρια τ�υ. H �ωή

άρ�ισε να επιστρέ!ει στ�ν K�λπ� τ�1956, με απ�τέλεσμα τη σταδιακή α-ναδι�ργάνωση της σπ�γγαλιείας γιατην εκμετάλλευση των νέων σ!�υγ-γαριών π�υ άρ�ισαν πάλι να !υτρώ-ν�υν κατά εκατ�μμύρια.

Σήμερα, στ� Tάρπ�ν Σπρινγκς��υν περί τ�υς 13.000 κατ�ίκ�υς, με-

τα%ύ των �π�ίων π�λλ�ί ελληνικήςκαταγωγής. Mάρτυρες της ιστ�ρικήςδιαδρ�μής τ�ν πρ�γ�νων τ�υς είναι�ι λίγ�ι �μ�εθνείς μας σπ�γγαλιείςπ�υ ε%ακ�λ�υθ�ύν να ψαρεύ�υνσ!�υγγάρια στ� μακριν� αυτ� κ�μ-μάτι τ�υ Aιγαί�υ, μέσα στ�ν K�λπ�τ�υ Mε%ικ�ύ.

Eλληνικά σ��υγγαράδικα στην πρ�κυμαία τ�υ Tάρπ�ν Σπριγκς. (Kαρτ π�στάλ των αρ�ών τ�υ 20�υ αι.).


Tης Θεμελίνας Kαπελλά

Συγγρα�έα-Λαγρά�υ

ΠOΛΛEΣ παραδ�σεις υπάρ��υν στηνKάλυμν� και μερικές απ� αυτές τις�ρίσκ�υμε και στις μέρες μας και δί-ν�υν κάπ�ι� ιδιαίτερ� �ρώμα στη�ωή της. Oρισμένες α��ρ�ύν διά��-ρες τ�π�θεσίες τ�υ νησι�ύ, π�υσυνδέ�νται με κάπ�ι�υς θρύλ�υς, �-πως τ� «μαρμαρωμέν� καρά�ι» στ�ακρωτήρι Tρά�ηλας.

Eκεί τ� καλ�καίρι, κάθε απ�μεσή-μερ�, �λ�ι �λέπ�υν τ� καρά�ι π�υμαρμάρωσε � Aη Φώτης. T� εκκλη-σάκι τ�υ �ρίσκεται εκεί κ�ντά, στηνπλαγιά τ�υ ��υν�ύ. T�ν επικαλέστη-καν κάπ�ι�ι �ριστιαν�ί π�υ τα$ίδευ-αν και κινδύνευσαν να πνιγ�ύν, γα-λήνεψε η θάλασσα κι αρά$ανε να�γ�υν έ$ω να τ�ν πρ�σκυνήσ�υν. OT�ύρκ�ς, �μως, π�υ ήταν μέσα, �λα-στήμησε πως θα τ�υ �γάλει τα μάτιακι έτσι την ώρα π�υ έ�γαινε μαρμά-ρωσε � άγι�ς τ� καρά�ι κι απ� τ�τε�αίνεται απ� μακριά, να στρα�ταλιά-�ει στ�ν ήλι�.

Mυρτιές

Στην τ�π�θεσία πάλι Mυρτιές, α-πέναντι απ� τ� νησάκι Tέλεντ�ς, $ε-�ωρί�εις στ� ��υν� τ�υ τη μ�ρ�ήτης �ασιλ�π�ύλας της Tελέντ�υ(γιατί ήτανε �ασίλει� στα �υ�αντινά�ρ�νια) π�υ έπεσε στη θάλασσα καιπνίγηκε, �ταν πίστεψε πως δεν τηναγαπ�ύσε πια τ� �ασιλ�π�υλ� τ�υKαστελι�ύ π�υ ήτα αντίκρυ πέρα.

Σε έναν άλλ� �ικισμ�, τ� Bαθύ, υ-πάρ�ει η Παναγιά η Xωστή π�υ �ώ-στηκε μ�να�ή της μια �ραδιά Aνά-στασης, �ταν της �ώνα$ε η Aγία Eι-ρήνη απ� τ� απέναντι εκκλησάκι,π�υ στέκει στ� ��υν� πάνω, να �ω-στεί, γιατί ερ��ντ�υσαν T�ύρκ�ι πει-ρατές π�υ θα τ�υς σ�ά�ανε.

E��υμε ακ�μη τ� σπήλαι� των ε-πτά παρθένων �π�υ λένε πως πέθα-ναν μέσα επτά κ�πέλες �ταν τις κυ-νηγ�ύσαν �ι T�ύρκ�ι και δεν θέλη-σαν να �γ�υν έ$ω. O Aγι�ς Παντελε-ήμ�νας πάλι,ένα εκκλησάκι π�υ �ρί-σκεται στην πλαγιά τ�υ ��υν�ύ στ�ν�ικισμ� Πάν�ρμ�ς, π�υ γι�ρτά�ει τ�καλ�καίρι (27 I�υλί�υ) και μα�εύεται�λ� σ�εδ�ν τ� νησί γιατί τ�ν αγα-π�ύνε, τ�ν επικαλ�ύνται και τ�ν θε-ωρ�ύν πρ�στάτη τ�υς, δεν κλείν�υ-νε την π�ρτα τ�υ, γιατί λέει θέλει να�λέπει απέναντι την Aμ�ργ�, �π�υείναι θαμμένη η μάνα τ�υ.

Θα ’ταν παράλειψη να μη γράψ�υ-με κάτι κι απ� τη σ��υγγαράδικη πα-

ράδ�ση, μια κι η Kάλυμν�ς είναι πε-ρισσ�τερ� γνωστή ως τ� νησί τωνσ��υγγαράδων. Tα τελευταία �ρ�-νια π�λλά πράγματα έ��υν αλλά$ειγύρω απ� τ� επάγγελμα της σπ�γγα-λιείας, π�υ στην τ�πική γλώσσα εκ-�ρά�εται και μ�νά�α με τη λέ$η«σ��υγγάρι», �πως «πάει τ� σ��υγ-γάρι», «γύρισε απ� τ� σ��υγγάρι»,«τ� σ��υγγάρι πήγε καλά» κ.ά.

Παλιά, τρεις με τέσσερις �ιλιάδεςάνθρωπ�ι ασ��λι�ντ�υσαν με τασ��υγγάρια στη θάλασσα και στηστεριά. Tα λ�γής πλ�ία μικρά και με-γάλα, π�υ απ�τελ�ύσαν τ� κάθε συ-γκρ�τημα, έ�ευγαν απ� τ� νησί μέ-σα στ�ν Aπρίλι�, α��ύ εί�αν γίνει �ισ�ετικές πρ�ετ�ιμασίες π�υ διαρ-κ�ύσαν �λ� τ� �ειμώνα.

O κάθε καπετάνι�ς έπρεπε πρώτααπ� �λα να �ρει τ�ν «$εκινητή» τ�υ(τ�ν �ρηματ�δ�τη), να �ρει τ�υς«μη�ανικ�ύς» τ�υ (τ�υς δύτες π�υ��υτ�ύσαν με σκά�ανδρ�) και �λ�τ� πλήρωμά τ�υ, να �ρ�ντί-σει για την τρ��δ�σία, νακάμ�υν τ�ν «κα��υρμά» (τ�τσιγαρισμέν� σε κ�μμάτιακρέας), τις γαλέτες κ.ά.

T� μεγάλ� τα$ίδι τ� καλ�-καιριν� διαρκ�ύσε περίπ�υέ$ι μήνες. Πήγαιναν στα α-�ρικανικά και αιγυπτιακάπαράλια και ��ύσαν μια �ωήσκληρή. Oλη μέρα ��υτ�ύ-σαν για σ��υγγάρι και μ�ν�με τ� κάθισμα τ�υ ήλι�υ μα-�ευ�ντ�υσαν στην κ�υ�έρτατ�υ πλ�ί�υ να $εκ�υρα-στ�ύν και να �άνε τ� �αΐ,π�υ ετ�ίμα�ε � μάγειρ�ς μετη σκ�υληκιασμένη γαλέτακαι τ� �εστ� νερ� μέσα απ�τα σιδερένια �αρέλια.

Π�λλά τα θύματα κάθε�ρ�ν� και �ι γυναίκες ��ύ-σαν με την αγωνία και σιγ�-ψιθύρι�αν: «Hλιε μυ τηςAνατλής �εγγάρι μυ της Δύ-σης / κι’ αμερινέ της Tρίπληςστα �ένα μην αργήσεις».

Yπήρ�αν �ι«σκασμέν�ι» αυτ�ί, δηλαδή,π�υ πάθαιναν ασ�υ$ία μέσαστ� σκά�ανδρ� απ� έλλειψη�$υγ�ν�υ και �ι «πιασμέν�ι»αυτ�ί π�υ πάθαιναν παράλυ-ση. Tα καΐκια γυρν�ύσαν στ�νησί στα τέλη τ�υ O�τώ�ρημε αρ�ές τ�υ N�έμ�ρη. H τε-λευταία πρ�θεσμία ήτανπριν απ� τη γι�ρτή τ�υ Aγί-�υ Nικ�λά�υ, τ�υ πρ�στάτηαγί�υ των θαλασσινών.Eπρεπε �λ�ι να έ��υν γυρί-σει για να πάνε να εκκλησια-στ�ύν και να τ�υ πάνε τασ��υγγάρια της ��υτιάς τ�υαγί�υ, π�υ ήταν και η τελευ-ταία της �ρ�νιάς τ�υς. T�

νησί τ�ύς υπ�δε��ταν πάντα μ’ εν-θ�υσιασμ�. Oλ�ι �αιρ�ντ�υσαν, �τυ-π�ύσαν �ι καμπάνες και τ� λιμάνι γέ-μι�ε απ� κ�σμ�.

Tώρα πια, π�λύ λίγα συγκρ�τήμα-τα πηγαίν�υν για σ��υγγάρια. Tα πε-ρισσ�τερα καΐκια έ��υν μετατραπείσε αλιευτικά για π�λλ�ύς και διά��-ρ�υς λ�γ�υς π�υ �ι κυρι�τερ�ι είναιη αρρώστια των σ��υγγαριών, η �-π�ία εκδηλώθηκε στη Mεσ�γει� καιη απαγ�ρευση αδειών για τα α�ρικα-νικά και αιγυπτιακά παράλια.

Eκπλήσσεται κανείς και συγκινεί-ται θα ’λεγα με την επιμ�νή των με-σήλικων, αλλά και των νε�τερων π�υ’��υν δ�υλέψει σκληρά στ� επικίν-δυν� επάγγελμα τ�υ δύτη, με σ�ε-δ�ν πρωτ�γ�να μέσα, ώστε να μηντ� εγκαταλείπ�υν και να θέλ�υν ναπαραμείν�υν σ��υγγαράδες.

O κίνδυν�ς, τ� παι�νίδι με τ� θά-νατ�, εί�ε την �μ�ρ�ιά τ�υ για μερι-κ�ύς, τη μεγαλ�σύνη, τη λε�εντιά.

Θεωρ�ύν κατάντημα και τ� λένε, ναμη μπ�ρ�ύν να κατε�αίν�υν στα �ά-θη της θάλασσας, να την �ργώσ�υνσα να ’τανε στεριά και να ’ρ��νται α-ντιμέτωπ�ι με τ� Mινώταυρ�, �ωρίςνα $έρ�υν π�τε θα ’ρθει η δική τ�υςσειρά να τ�υς κατασπαρά$ει.

Hταν δύσκ�λ�, αλλά και πρ�σ�δ�-��ρ� επάγγελμα για π�λλ�ύς. H πα-ρακμή τ�υ έ�λαψε π�λύ και την �ι-κ�ν�μία τ�υ νησι�ύ, π�υ ήταν στη-ριγμένη στη σπ�γγαλιεία, αλλά καιτ�υ κράτ�υς α��ύ με τις ε$αγωγέςσ��υγγαριών ερ��ταν π�λύ συνάλ-λαγμα στ�ν τ�π�.

Στα καλά τα �ρ�νια, πριν απ� τηνανα�ώρηση των σ��υγγαράδων, γι-ν�ταν τ� «Δείπν� της αγάπης», π�υδι�ργάνωνε � δήμ�ς, ένα είδ�ς γι�ρ-τής για να απ��αιρετίσ�υν αυτ�ύςπ�υ θα ’�ευγαν την άλλη μέρα γιαμακριά και να τ�υς ευ�ηθ�ύν �λ�ι«καλ� τα$ίδι» και πρ�παντ�ς «καλήεπιστρ��ή».

AΦIEPΩMA


Θρύλ�ι και παραδ�σειςT «Δείπν της αγάπης» και τ «Mαρμαρωμέν καρά�ι» στν Tρά�ηλα

T αρ�ειακ� �ωτγρα�ικ� υλικ�τυ α�ιερώματς πρέρ�εται απ� τησυλλγή τυ κ. Aντώνη Σε�αστ�ύMαΐλλη, τν πί ευ�αριστύμε.

R

KPITIKH


Eνα μύθ� θα σας πω...«Πλ�ύτ�ς» τ�υ Aριστ��άνη απ� τ� «Θέατρ� Tέ�νης» στην Eπίδαυρ�

T�υ Γιάννη Bαρέρη

«Πρίγκηπα, ρειά��μαι ρήματα, κιάλλα ρήματα(...)

ρειά��μαι ρήματα για να μεταμ�ρ-�ώσω ένα ερσ�τ�π�

σε πανδαιμ�νι� μ�υσικής».

Nίκ ς - Aλέ�ης Aσλαν�γλ υ

«Ωδές στ�ν πρίγκηπα»

O «ΠΛOYTOΣ» γρά�εται τ� 388 π.X.απ� έναν π�λιτειακά �αρύθυμ� Aρι-στ��άνη π�υ τ�υ έ��υν απαγ�ρεύ-σει τ� «�ν�μαστί κωμωδείν». H Aθη-ναϊκή Δημ�κρατία είναι πια ένας �υ-ματικ�ς λέων κι � Aριστ��άνης έναπ�ντίκι π�υ �ρυ�άται. Mπρ�στά σ’ έ-να έργ� π�υ απ�τυπώνει την έκπτω-ση τ�σ� των θείων �σ� και των αν-θρώπινων α%ιών, � σύγ�ρ�ν�ς σκη-ν�θέτης διερωτάται αν πρέπει να δειτ� μ�ναδικ� αυτ� δείγμα μέσης κω-μωδίας (να ένας άτυπ�ς, κατα�ρη-στικ�ς �ρ�ς π�υ επε�λήθη) ως �υτ�-πική παραμυθία ή ως παρακμιακ�σαρκασμ�.

T� έργ� εκ κατασκευής ευν�ησετην αν�ι�τή ��ρμα τ�υ K�υν με τηνα�ριστία �ώρ�υ και �ρ�ν�υ π�υ τ�διακρίνει. Eυν�εί �μως και τ�ν κλει-στ� �ώρ�, μια και η λυρική διατύπω-σή τ�υ είναι ελλιπής. T� λυρικ� στ�ι-�εί� αντικαθίσταται απ� την πρ�σω-π�π�ίηση Πλ�ύτ�υ και Πενίας αλλάκαι απ� τη �υγή πρ�ς τ� υπερπραγ-ματικ�. T� σκώμμα �έ�αια είναι κ�υ-τσ�δ�ντικ�, � π�ιητής αυτ�λ�γ�κρί-νεται και τ� �αμ�γελ� έρ�εται ωςσκεπτικισμ�ς, δίκην ασπιρίνης σε μια�ρ�νίως εγκατεστημένη και ανίατηπια �λ�συρ�τητα.

O M. K�υγι�υμτ&ής εί�ε να μετρη-θεί με μια εύ��ρη παραστασιακήπρ�ϊστ�ρία: O K�υν με την παρά�ρα-ση X�υρμ�ύ&η (1860) ίδρυσε τ� ’56την καραγκι�&ικη κίνηση και τ�ν γρα-�ικ� λαϊκ� εμπρεσι�νισμ�. T� ’74 καιτ� ’82, με τ�ν «Eλεύθερ� Kύκλ�» καιτ� Eθνικ� αντίστ�ι�α, � «ακατάδε-�τ�ς» Kαν. Aπ�στ�λ�υ δ�%ασε αυτ�τ� έργ� με την καθαρ�τερη ανάγνω-σή τ�υ στην Eλλάδα και συν�ψισε,μέσω τ�υ Πρ�ύσαλη και τ�υ Ψαρρά,�λ�υς τ�υς τύπ�υς της μετά τ�νAριστ��άνη κωμωδίας.

T� ’78 � Eυαγγελάτ�ς δίνει διιστ�-ρική πρ��πτική στ�ν «Πλ�ύτ�» τα%ι-δεύ�ντας τ�υς �αρακτήρες στ�υςαιώνες (B�γιατ&ής - Mπ�υσδ�ύκ�ς).Tην παρά�ραση X�υρμ�ύ&η δ�ύλε-ψαν επίσης � Mπάκας (Δημ�τικ� Nί-καιας με τ�ν έ%�� Pηγ�π�υλ�), �Nτ�υ�ε%ής σε νε�ελληνικές αναλ�-γίες (Θ. Kαισαριανής) και ατυ�ώς �Περέλης στα Iωάννινα. Tέλ�ς, � P�ν-κ�νι τ� ’85 με τ� Eθνικ� (Παρά�ας -Παρτσαλάκης) �ργάνωσε μια ειδυλ-λιακή, απαισι�δ�%η, ρ�μαντική εκδ�-�ή. Παρ�ύσα τ�τε �λη η μελαγ��λία

τ�υ νε�ρεαλιστικ�ύ ιταλικ�ύ σινεμάκαι η ανθρωπιά των πλάνων της artepovera. Στ�υς �ρ�υς της επιθετικής�υτ�πίας πειραματίστηκε αν�λ�κλή-ρωτα και � Bρα�ωρίτης. Oι άλλ�ι α-μέτρητ�ι «Πλ�ύτ�ι» υπήρ%αν μάλλ�νπενέστερ�ι...

O K�υγι�υμτ&ής είναι ήδη πιστω-μέν�ς με τις περισσ�τερες θετικέςκινήσεις της μετακ�υνικής περι�δ�υστ� Θ. Tέ�νης. Tώρα, %εκίνησε με α-πελευθερωμένη, δυτικ�τρ�πη διά-θεση, κ�μψ�τητα και διακριτικ�τητανα μας α�ηγηθεί &ωηρά έναν �υτ�πι-κ� μύθ�. Kαι σκέ�τηκε πως η �υτ�-πία και τ� παραμύθι συν�ρεύ�υν μετ� �ρώμα και τη θλιμμένη �αρά τ�υκλ��υν. E�αλε, λ�ιπ�ν, τ�ν διαπρε-πή &ωγρά�� Δ. Mυταρά να απ�δεί%ειμε �αρακτηρ�λ�γικ� σ��λι� και �ι-�ύμ�ρ τι υπέρ��ς κ�λ�ρίστας είναι(απ� την πανδαισία τ�υ δεν με εν-θ�υσίασαν τ� κ�στ�ύμι τ�υ Δικαί�υκαι τα λευκά «κ�υνελάκια»).

E�αλε τ�ν Λε�ντή να λάμψει μετην α�ρ�τητα π�υ τ�υ υπαγ�ρευε �frustrated μύθ�ς. Συνεργάστηκε μ’ έ-να γερ� πε&�γρά�� και πανεπιστη-μιακ� αρ�αι�γνώστη, τ�ν Γ. Γιατρ�-μανωλάκη, π�υ απέδει%ε την ε%αίρε-ση: �ταν � ακαδημαϊκ�ς δάσκαλ�ςκατέρ�εται �ωρίς ταμπ�ύ μέ�ρι τ�γλωσσικ� ρείθρ� και τη �υμώδη ανα-

λ�γική σ�ήνα, κάνει ευπρεπή θαύ-ματα, εκείνα π�υ εκλεπτύν�υν τη��ντράδα, σε��μενα την καταγωγήτης. Aκ�μη, � σκην�θέτης, στι��υρ-γικά ��ηθ�ύμεν�ς απ� την M. Kριε-&ή, έδωσε έναν κωμαστικ� X�ρ� ε%α-τ�μικευμένων αντιδράσεων και συλ-λ�γικής συνείδησης θιάσ�υ, � �π�ί-�ς μα&ί με τ�υς υπ�κριτές μπαιν�-�γαινε σαν &ι&άνι� στη σύμ�αση τ�υθεατρικ�ύ παιγνί�υ αλά Σαί%πηρ. Συ-ντ�νί&�ντας με �άρη και μέτρ� �λααυτά κι έ��ντας στη �αρέτρα τ�υ έ-να δυναμικά κλ��υνέσκ Tρί� Στ�ύ-τ&ες (τ�ν σατανικ� τε�νίτη Δ. Oικ�-ν�μ�υ, τ�ν κωμικ� - απ�κάλυψη Aλ.Mυλωνά και τ�ν λυμέν�, ευπρ�σδε-κτα πρ�σωπικ� Γ. Δεγαΐτη) δημι�ύρ-γησε στ� α΄ μέρ�ς της παράστασηςτην εντύπωση �τι περί τ�ν Aριστ�-�άνη κάτι νέ� εγκυμ�νείται στ� Θ.Tέ�νης και γενικά.

Kαι αι�νιδίως, καταλαμ�άνεται α-π� ευλα�ική ανασ�άλεια! Kάνει πί-σω, μεριά&ει και η �ρ�ν�λ�γημένη��ρμα τ�υ K�υν επανέρ�εται, �ιρυθμ�ί καθυστερ�ύν, τ� γνωστ� λαϊ-κ� πανηγύρι %αναγυρί&ει.

Στ� μετα%ύ, �ι μάσκες ανα�αιτί-&�υν τις �ιλ�τιμες πρ�σωπικές πρ�-σπάθειες (Kωνσταντινίδ�υ, Γράμ-ψας, Nίνης, Tσά��υ, Aστεριάδης·στ�υς Γεωργιάδη και Oρ�αν�, πά-

ντως, δεν �άνηκε να ανακ�πτεταικαμια... σπ�υδαία ��ρα). Tι συνέ�η;Φ��ήθηκε � K�υγι�υμτ&ής την πρ�-τασή τ�υ στ�, �ντως πρ��ληματικ��΄, μέρ�ς με τ�υς ρ�λ�υς; Aς την πή-γαινε ως τ� τέλ�ς κι ας μπατάρι&ε.΄H, ας «%ά�ρι&ε» λίγ� τ� κείμεν�.

Δεν λέω, ευπρ�σωπ� και τ� �΄ μέ-ρ�ς. Aλλά «άλλ�», ασυνε�ές πρ�ς τ�υπ�σ�ετικ� πρώτ�, έ%ω απ’ τη ρ�ήκαι τ� είδ�ς λάμψης εκείν�υ. Γιατί;T� επικίνδυν� coup de chapeau στ�νXατ&ιδάκι δεν εν��λησε.

Eπίσης δεν συμ�ωνώ πρ�ς τη σκη-ν�θετική παρ�υσίαση της Πενίας (M.Παπαδημητρί�υ), κατά τραγωδιακ�-διδακτικ� τρ�π�.Σε μια ευθεία κλ�-�υνερί, η αντίστι%η της Πενίας παρά-γει μάλλ�ν αν�ρθ�γρα�η αργ�π�ρία.Θα πρ�τιμ�ύσα την ευθεία έντα%ητ�υ ήθ�υς της στ� γενικ� σ�ήμα δια-τύπωσης. Πάντως, η ηθ�π�ι�ς στήρι-%ε την άπ�ψη. Συγκινήθηκα, τέλ�ς,με τ�ν ηρωισμ� τ�υ �ετεράν�υ Γ.Δάνη, στ�ν ρ�λ� τ�υ Πλ�ύτ�υ. O πα-λι�ς, νευρικ�ς π�υαντιλίστας, � �ί-ν�ς, � σπ�υδαί�ς μας Δάνης. Kαι αυ-τά, να συνενν��ύμεθα, �ωρίς επιεί-κειες. Πρ�σωπικά, τ�ν ευ�αριστώ.

Aπ� την παράστα-ση τ υ έργ υ«Πλ ύτ ς» τ υAριστ �άνη με τ Θέατρ Tέ�νηςKάρ λ ς K υν,στην Eπίδαυρ .Mερικά πρ�σωπατ υ έργ υ: Πλ ύτ ς (Γιώργ ςΔάνης), Eρμής(Nίκ ς Oρ�αν�ς),η Πενία (MάνιαΠαπαδ π ύλ υ), Kαρίων (Δημ. Oι-κ ν�μ υ) και ηΓριά (XριστίναTσά� υ). Σκίτσ Eλλης Σ λ μωνί-δ υ- Mπαλάν υ.

H κ. Eλισά�ετ Kτιά και η κ. Π�πηΔιαμαντάκυ κάν�υν �ρήση της κα-λ�καιρινής τ�υς αδείας.

AA££HHNNAA™™

A' ΠPOBOΛHΣ

ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kη�ισίας 234.6715905) Θεριν�Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. K)AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) H �ίρμα (περιπ. K-13)AΘHNAIA (Xάρητ�ς 50 K�λωνάκι, τηλ.7215717)Sliver (ερωτ. A) Ωρες 8.40-11 μ.μ.AIΓΛH (Zάππει�, τηλ. 3224104)Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. K)AΛΦABIΛ–BAR CINEMA* (T. Mαυρ�μ., τηλ.6460521) Θεριν�Kλειστ� λ�γω ανακαινίσεωςAMOPE ( Oδ�ς Πριγκιπ�νήσων 10, τηλέ�ων�6462519)Φιλαδέλ�εια (κ�ινων. K)AMYNTAΣ (Πλατεία Yμηττ�ύ Tηλ. 7668500)T� σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13)ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 7782316 -7785449)H �ίρμα (περιπ. K-13)AΠOΛΛΩN* (Oδ�ς Σταδί�υ τηλ. 32.36.811)Kλειστ� λ�γω ρι!ικής ανακαινίσεωςAΣTPON* (Tέρμα Aμπελ�κήπων τηλ. 6922614)Kλειστ� λ�γω ανακαινίσεωςATTENE (Λευκωσίας 41 Πλατεία Aμερικήςτηλ. 8676871)Bρ��ή απ πέτρες (περιπ. K-13) 8.50-11 μ.μ.BO (Θεμιστ�κλέ�υς 82 E"άρ#εια τηλ.3301020 - 3301014) T� σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες8.30-11 μ.μ.ΔEAMENH REFRESH* (Πλατεία Δε"αμενήςK�λωνάκι τηλ. 3623942)H λέσ�η της �αράς και της τύ�ης (περιπ. K)ΔIONYΣIA (Λ. Συγγρ�ύ 286, στρ. N. Σμύρνης,9515514-3221983) Tα �ρνια της αθωτητας (περιπ. K)EKPAN (Zωναρά - Aγαπί�υ Στάση Παναθή-ναια τηλ. 6461895)Sommersby (K)EΛENA (Στάση Oύλεν Iλίσσια τηλ. 7789120-7753303)H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A) Ωρα 9.30 μ.μ.EΛΛHNIΣ (Tέρμα Aμπελ�κ., τηλ. 6464009) Iνδ�κίνα (K) Ωρες 8.15-11 μ.μ.ZEΦYPOΣ (Tρώων 36 Θησεί�, 3462677) Kαλ�καίρι με τη Mνικα (K)HΛEKTPA* (Πατησίων 292 Aγ. Λ�υκάς τηλ.2284185) Aπέραντ� γαλά�ι� Oλ�κληρωμένη &ερσι�ν(K) Ωρες 8.20-11.10 μ.μ.ΘHΣEION (Aπ�στ�λ�υ Παύλ�υ 7 τηλέ�ων�3470980 - 3420864)T� σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες8.45-11 μ.μ.ΛAOYPA (Nικη��ρίδη 24 Nέ� Παγκράτι, τηλ.76.62.060) O μικρς B�ύδας (K)ΛIΛA (Nά"�υ 115 Πατήσια, τηλ. 2016849 ΣινέTέ#νης) Kίκα τ�υ Aλμ�δ�&αρ (ερωτ. κωμωδ.) Ωρες8.50-11 μ.μ.METPOΠOΛ (Θήρας 18 Πλ. Aμερικής τηλ.8672006) Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. K) Ωρες8.50-11 μ.μ.MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετί�υ,τηλ. 8620232 - 8642665) Θεριν�O �ρ�υρς της Tες (κωμωδ. K) 9-11 μ.μ.NEA ΠANAΘHNAIA (Tέρμα Mαυρ�μι#άλητηλ. 6425714)Φιλαδέλ�εια (κ�ινων. K)OAΣIΣ (Παγκράτι, τηλ. 7244015) The Adjuster (περιπ.)ΠAΛAΣ* (Παγκράτι 7515434) Θερ.Bρ��ή απ πέτρες (περιπ. K-13)PIBIEPA (Bαλτετσί�υ 46 E"άρ#εια τηλ.3637716 - 3644827)O εραστής της κ�μμώτριας Ωρες 8.45-11 μ.μ.ΣINE ΠAPI (Πλάκα τηλ. 3222071 - 3248057)T’ απ�μεινάρια μιας μέρας Ωρες 8.40-11 μ.μ.ΣINE TAPATΣA* (Mατ!αγριωτάκη 76 Δημαρ-#εί�, τηλ. 9373150-9)Γαμήλι� πάρτι (A)ΣTEΛΛA (Oδ�ς Tενέδ�υ 34 - Φωκίων�ς Nέ-

γρη, τηλ. 8674260) T’ απ�μεινάρια μιας μέρας Ωρες 8.45-11 μ.μ.TPIANON (Πατησίων-K�δριγκτών�ς, τηλ.8215469)Aντί� Παλλακίδα (περιπ. K) Ωρες 9.30 μ.μ.TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα,9594422) The Pelican Brief (περιπ.)ΦΛEPY (Kαλλιθέα, τηλ. 9585247)T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)

HMIKENTPIKOI

AΛEKA (Zωγρά��υ, τηλ. 7773608)Γυναίκες δηλητήρι� (ελλην. K-13)AΛΣOΣ NEAΣ ΣMYPNHΣ ΔHMOTIKOΣ KI-NHMATOΓPAΦOΣ (τηλ. 9336933)Passion fish (περιπ. K)ANEMΩNH (Περιστέρι τηλ. 5713077)Blink τ� #λέμμα τ�υ μάρτυρα (περιπ. A)ΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ ΔHMOY ΔAΦNHΣ: HΓEITONIA (Hλία Hλι�ύ)Aγριες νύ�τες (περιπ. A)MAPINA (Πλ. Γυμν. Tαύρ�υ, 3470012)Addams Family 2 (κωμωδ. K) 8.50-11 μ.μ.ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)Bρ��ή απ πέτρες (περιπ. K-13) 8.50-11 μ.μ.ΦIΛIΠ (Nέα Σμύρνη, τηλ. 9335587)H �ίρμα (περιπ. K-13) Ωρες 8.30-11 μ.μ.

ΣYNOIKIAKOI

ANNA NTOP (πλ. Γλυ�άδας, τηλ. 89.46.617)Bαρ�μετρικ �αμηλ (περιπ. K) Ωρες 8.50-11.10 μ.μ.AXIΛΛEION (Kαλαμάκι έναντι παλαι�ύ P�-ντέ�, τηλ. 9810515)T� σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες8.45-11 μ.μ.ΠOΛENA (Oδ�ς Ωρωπ�ύ 78 Λαμπρινή, τηλ.2910695)Γυναίκες δηλητήρι� (ελλην. K-13)

ΠPOAΣTIΩN

AEΛΛΩ (Pα�ήνα, τηλ. 22117-23420) T� σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13)AΘHNAIA (Xαλκ�ύτσι τηλ. 0295/71515)Oι 3 σωματ��ύλακες επιστρέ��υν (περιπ.)AIΓΛH (Σαρωνίδα, τηλ. 0291-54941) Oι 3 σωματ��ύλακες (K)AKTH* (Pα�ήνα, τηλ. 22138) H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ. A)AKTH (Πλα! B�υλιαγμένης, τηλ. 8961337) T�μ και T�έρι (K)AΛIKH (Πλ. Δρ�σιάς τηλ. 6229645 - 2281563) H λίστα τ�υ Σίντλερ (περιπ.) Ωρα 9.30 μ.μ.AΛOMA (Aργυρ�ύπ�λη Π�ντ�υ 39, τηλ.9922397-3211208) Nτένις � τρ�μερς (K)AΛΣOΣ* (Δεκελείας 154, N. Φιλαδέλ�εια τηλ.2532003 - 2513563)

Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. K) Ωρες8.50-11.10 μ.μ.AMAPYΛΛIΣ (Aγ. Παρασκευή, 6396315) Aρωμα γυναίκας (K)AMIKO* (Eπιδαύρ�υ - Aνδρ�ύτσ�υ, Xαλάνδριτηλ. 6215532-6826372) The Getaway (περιπ.)ANEΣIΣ (Aγ. Θε�δωρ�ι Tηλ. 0274-67515) Aριστ�γάτες (K)ANNA (N. Eρυθραία, τηλ. 8072827)Aγρυπν�ς στ� Σιάτλ (κ�ινων. K)ANOIIΣ (N. Hράκλει�, τηλ. 2833345) H �ίρμα (περιπ. K-13)ANTZEΛA (Λ�ύτσα τηλ. 0294/24.030)Στρα#�ί πιλτ�ι N� 2 (K)APΓYPOYΠOΛIΣ (Tηλ. 9620010) O κ�ς T��υνς (περιπ. K)APHΣ (Παραλία Mαρκ�π�υλ�υ Ωρωπ�ύ τηλ.0295-32595) Mαθήματα πιάν�υ (K)APHΣ (Λ�ύτσα τηλ. 0294-82249) Aριστ�γάτες (κιν�ύμ. σ#έδια)AΣTPON (Λ�ύτσα, τηλ. 0294-82249) O μικρς B�ύδας (K)AYPA (Λ�ύτσα, τηλ. 0294-83524) Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. K)AΦPOΔITH (Eλληνικ�, τηλ. 9619044) Bαρ�μετρικ �αμηλ (περιπ. K)AXAPNIΣ (Mενίδι, τηλ. 2469970) Mαν Mίσι�ν (περιπ. K)BAPKIZA (Tηλ. 8973926) Aνήθικη πρταση (K)BIOΛETTA (Aνω B�ύλα, τηλ. 8956719) Aγε�ύρωτες σ�έσεις (περιπ.)BΛAΣTOΣ (Aγ. Aπ�στ�λ�ι Παραλία Kαλάμ�υ,τηλ. 0295-82765) Reservoir dogs (A)ΓAΛAZIA AKTH (Tηλ. 0291/22.241)Tρελ γ�υικέντ στ�υ Mπέρνι 2 (κωμωδ. K)ΔHM. KIN/ΦOΣ HΛIOYΠOΛHΣ MEΛINAMEPKOYPH (Eθν. Aντιστάσεως, Hλι�ύπ�λης,τηλ. 9919818) O μικρς B�ύδας (K)ΔHM. KIN. IΛION (AΣTEPI) (Φιλ�κτήτ�υ καιNέστ�ρ�ς, N. Λι�σια 2628391) H �ίρμα (περιπ. K-13)ΔHM. KIN/ΦOΣ NOΣTAΛΓIA (N. Hράκλει�, τηλ.2756894) Addams Family 2 (K)ΔHM. KIN. ΠETPOYΠOΛHΣ (Tηλ. 5012391) Tσ� μακριά τσ� κ�ντά (A)ΔHM. KIN/ΦOΣ XOΛAPΓOY (Tηλ. 6511758) Mαθήματα πιάν�υ (K)KAΛOΣ ΓIAΛOΣIνδ�κίνα (K) Ωρες 8.20-11 μ.μ.KATEPINA (Xαϊδάρι ) Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι (K)KATIA (Kαμένα B�ύρλα τηλ. 0235-22353) Oι #λά��ι τ�υ Mπέ#ερλι Xιλς (K)KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH EΛEYΣINAΣ (Πα-ραλία τηςλ. 55.46.335)O γερ� Γκρίνγκ� (K)KOPAΛI* (Σαρωνίδα τηλ. 54097) Eις τ� ν�μα τ�υ πατρς (περιπ. K-13)ΛAΓONHΣI (Λαγ�νήσι 0291-23911) M. Biutterfly (περιπ. A)MAΪAMI (Mάτι, τηλ. 0294-34372) T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)MAPΓAPITA (Xαλάνδρι, τηλ. 6014284) Iνδ�κίνα (περιπ. K) Ωρες 8.30-11 μ.μ.MAPIANA (Παραλία Kαλάμ�υ - Aγ. Aπ�στ�λ�ι,τηλ. 0295-81.277)

P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμωδ. K)MAPIEΛ (Π�ρτ� Pά�τη, τηλ. 0299-71335) Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι (K)MAPIΛENA (Aιγύπτ�υ 123, Tερψιθέα, AνωΓλυ�άδα, τηλ. 9612229) Aνθρωπ�ς �ωρίς παρελθν (περιπ.)MΠOMΠONIEPA (Kη�ισιά, τηλ. 8019687) Bαρ�μετρικ �αμηλ (`K)NINET (Aνά&υσσ�ς, τηλ. 0291-36037) Bαρ�μετρικ �αμηλ (`K)ΠAPKINΓK KINETTA (Kινέττα, τηλ. 0296-62994) T��υράσικ Παρκ (περιπ. K)ΠΛANHTHΣ (Aνω B�ύλα, τηλ. 899152)Iνδ�κίνα (περιπ. K) Ωρες 8.25-11.10 μ.μ.ΠOPTO PAΦTH (Tηλ. 73479)Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. K)PIA (Bάρκι!α , τηλ. 8970844)Φιλαδέλ�εια (κ�ινων. K)PIA (Mάτι, τηλ. 0294-34778) Διακ�πές με τ�ν μπαμπά μ�υ (K)PIO* (Zέππ�υ και Mιλτιάδ�υ Γλυ�άδα, τηλ.9628758) P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K)ΣIΣΣY (N. Mάκρη, τηλ. 91811)P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμ. K)TPIANON (Σαρωνίδα, 0291-54931)Aντί� Παλλακίδα μ�υ (K)TYMBOΣ (Παρ. Mαραθώνα, 55604-55603)Eλευθερώστε τ�ν Γ�υίλι (K)ΦIΛOΘEH* (Φιλ�θέη τηλ. 6833398 - 6844708)Oι τσιλιαδρ�ι (κωμωδ. K) Ωρες 9-11 μ.μ.ΦΛΩPIΔA (Z�ύμπερι, τηλ. 0294-96923)Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. K) Ωρες 8.45-11 μ.μ.ΨYXIKO COINTREAU KISS* (Στάση Φάρ�υ,τηλ. 6476437) T� σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) Ωρες8.40-11.10 μ.μ.

¶¶EEIIPPAAIIAA

A' ΠPOBOΛHΣ

ANEΣIΣ ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ(Eυαγγελίστρια, τηλ. 4119629)T’ απ�μεινάρια μιας μέραςΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ MOΣXATOY (Hλεκτρ.Σταθμ�ς, τηλ. 4816276) Φιλαδέλ�εια (κ�ινων. K)ZEA (Πασαλιμάνι Tηλ. 4521388)Kλειστ� λ�γω επισκευώνKATEPINA ΔHM. KIN/ΦOΣ (Bύρων�ς και Xι-λής Aγ. Eυθύμι�ς Kερατσίνι) Tα �ρνια της αθωτητας (περιπ. K) KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOYNIKAIAΣ (Kύπρ�υ - Πρ�ύσσης τηλ. 4926248)Kάθε Tετάρτη και Πέμπτη ώρα 9.00 μ.μ. Mα-θήματα πιάν�υΣINE AKPOΠOΛ (Tα"ιαρ#ών 44-K�ρυδαλλ�ς,4952232)O ψαλιδ��έρης (κωμωδ. K) Ωρες 5.15-7.50-10.15 μ.μ.ΣINE MEΛINA (Σωκράτ�υς 65 Δραπετσώνατηλ. 4625249)Addams Family 2 (κωμωδ. K)ΣINE ΠAPAΔEIΣOΣ (Zάππα 44, K�ρυδαλλ�ς,τηλ. 4960955).P�μπιν Γ�υίλιαμς Kυρία Nταπ�άιρ (κωμωδ. K)ΦΩΣ (B΄ Mεραρ#ίας τηλ. 4520982)Eναρ"η απ� πρωίας δύ� έργα. DemolitionMan - σε&

ΘEAMATA

KINHMATOΓPAΦOIEπειδή �ι ώρες πρ��λών μπ�ρεί να δια��ρ�π�ιηθ�ύν κατά μερικά λεπτά, πρ�τιμήστε

πρώτα να τηλε�ωνείτε.Oι κινηματ�γρά��ι π�υ έ+�υν * διαθέτ�υν Nτ0λμπι Στέρε�.

ΘEATPAAΘHNA (Δεριγνύ και Πατησίων, τηλ. 82.37.330). Δημήτρη Ψα-

θά «>ύπνα Bασίλη». Σπύρ�ς Παπαδ�π�υλ�ς.AΘHNAION (Πατησίων 53, τηλ. 82.14.000). «Kωλ�&αράτε εί-

ναι μεταδ�τικ�». A. Kα�ετ!�π�υλ�ς, Eλ. Γερασιμίδ�υ, Xρ.Pώπα, N. Mεντή.

AΛΣOΣ (Πεδί�ν τ�υ Aρεως, είσ�δ�ς απ� Eυελπίδων, τηλ.88.15.524, 82.12.271). Eπιθεώρηση «Mπρ�κ�λα και λα#ανί-δες... Kάπ�ι� λάκκ� έ#ει η �ά&α». Xάρρυ Kλυνν, KώσταςB�υτσάς, Γιώργ�ς Kωνσταντίν�υ, Σωτήρης M�υστάκας.

ΔEΛΦINAPIO (Nέ� Φάληρ�, δίπλα στ� Στάδι� Eιρήνης και Φι-λίας, τηλ. 41.26.340). Eπιθεώρηση «Eίπα... >είπα... και Mαύ-ρη Tρύπα». K. Kαρράς, N. Bαλσάμη, Γ. Mι#αλ�π�υλ�ς.

EΠIΔAYPOΣ (τηλ. 0753-22.006). Θεατρικ�ς Oργανισμ�ς Kύ-πρ�υ: Aριστ��άνη «Oρνιθες». Σκην. Eύης Γα&ριηλίδης (21/8),KΘBE Aριστ��άνη «Oρνιθες». Σκην. Aν. B�υτσινάς (27, 28/8).

HPΩΔEIO (Tηλ. 32.21.459). Eθνικ� Θέατρ�. Aριστ��άνη«Πλ�ύτ�ς» Σκην. Σταμάτης Φασ�υλής (21/8), Pεσιτάλ πιά-ν�υ E&γκένι Kίσσιν (22/8), Oρ#ήστρα Saito Kinen - Διευθ.Seiji Ozawa (24/8).

ΛAMΠETH (Λ. Aλε"άνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Γ�υίλιαμ

Nτάγκλας Xι�υμ «Πρ�σε"ε τ� σκαλ�πάτι». Γρηγ�ρηςBαλτιν�ς, Γ. B�ύρ�ς, Xρ. Θε�δωρ�π�ύλ�υ.

METPOΠOΛITAN (Λ. Aλε"άνδρας 16, τηλ. 82.23.333). N. Kα-μπάνη - B. Mακρίδη «Kαι μα!ί και... μ�ν�ς». B. Tσι&ιλίκας,A. Kαλ�υτά, Π. Eυαγγελ�π�υλ�ς.

MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048, 82.32.578). K. Παπαπέ-τρ�υ «T� κλ�υ&ί με τ�υς τρελ�ύς». K. Γι�υλάκη, Π. Mι#α-λ�π�υλ�ς.

MΠOYPNEΛΛH (Λ. Aλε"άνδρας 22-24, τηλ. 82.25.310). Λ. Mι-#αηλίδη - B. Mακρίδη - A. Πυρι�#�υ - Π. Xατ!ηκ�υτσέλη«Xασάπη... Γράμματα!».

ΠAPK (Λ. Aλε"άνδρας 36, τηλ. 82.17.369). Nίκ�υ Φώσκ�λ�υ«Π�ρνες και “Π�ρνες”...!». Φ. Γεωργίτσης, Aπ. Γκλέτσ�ς,Λ. Mαρκάκη.

ΣMAPOYΛA (Eυελπίδων 11, τηλ. 88.33.145). Aγκάθα Kρίστι«Π�ντικ�παγίδα». Στρ. T!ώρτ!�γλ�υ, M. Γεωργιάδη, T!.Θε�δωρίδης.

ΦΛOPINTA (Πατησίων 52 και Mετσ�&�υ, τηλ. 82.28.501). Π�λBασιλειάδη - Λ. Mι#αηλίδη «T� "έν� είναι πι� γλυκ�». N.Tσ�ύκας, N. Γκίνη.


ΛIΓO πριν μας αήσει � π�ιητής Nίκ�ς Πεντ�ίκης,μ�υ διά�ασε αγαπητ�ί μ�υ αναγνώστες, ένα απ�σπασμα α-π� τ� διήγημα τ�υ Kώστα Mύρη, π�υ δεί�νει ακρι�ώς τηντεράστια �ινική μας κληρ�ν�μιά...

... Πάρε, μ�υ είπε, αυτ� τ� κρασί είναι διακ�σίων ετών.T� αμπελάκι π�υ τ� ’κανε δεν υπάρ�ει πια. "έρεις στηνAθήνα, στ� Mετς, εκεί π�υ είναι σήμερα τ� κ�λυμ�ητήρι�και τ� γυμναστήρι� τ�υ Eθνικ�ύ, κ�ντά στ�υς στύλ�υς τ�υOλυμπί�υ Δι�ς, περν�ύσε παλιά � Iλισσ�ς.

Eκεί ήταν και � να�ς τ�υ Παν�ς, �π�υ συ�νά πήγαινε καιπρ�σευ��ταν � Σωκράτης. Eκεί μίλησε με τ�ν Φαίδρ� γιατ�ν έρωτα. Aργ�τερα, εκεί ήταν � να�ς τ�υ Aγί�υ Eλισσαί-�υ �π�υ έψελνε � Aλέ(ανδρ�ς Παπαδιαμάντης.

Eκεί ήταν τ� αμπελάκι π�υ έ�γα�ε αυτ� τ� κρασί...Σήμερα η EOK μας επιδ�τεί να τα (ερι�ώσ�υμε, γιατί λέ-

ει υπάρ�ει π�λύ... σταύλι. Δύσκ�λα �μως μπ�ρείς να �γά-λεις απ� τ�ν Eλληνα τη ρί�α τ�υ.

Kαι (έρετε γιατί. Γιατί τ� κρασί δεν είναι κάτι, αλλά κά-π�ι�ς. Kάπ�ι�ς π�υ είναι σαν ένα παιδί. Γεννιέται, μεγαλώ-νει, τ� πρ�σέ�εις, τ� π�νάς. Γνωρί�ει εη�ική ηλικία, ωρι-μ�τητα και �αθιά γηρατειά.

Γνωρί�ετε τ�υς παράλληλ�υς �ί�υς εν�ς κρασι�ύ και ε-ν�ς παιδι�ύ, και π�σ� μεγάλη είναι η επίδρασή τ�υς, απ� �-ρισμέν�υς παράγ�ντες;

H μητέρα για τ� παιδί. H π�ικιλία τ�υ σταυλι�ύ για τ�κρασί.

O πατέρας για τ� παιδί. O �ιν�λ�γ�ς για τ� κρασί.O τ�π�ς γέννησης για τ� παιδί. T� έδα�ς και τ� �ωρά-

ι για τ� κρασί.H ημερ�μηνία γέννησης για τ� παιδί. H �ρ�νιά παραγω-

γής για τ� κρασί.T� σωστ� περι�άλλ�ν για τ� παιδί. T� ιδανικ� κλίμα για

τ� κρασί.H καλή ανατρ�ή για τ� παιδί. H σωστή �ιν�π�ίηση για

τ� κρασί.H αστυν�μική ταυτ�τητα για τ� παιδί. H ετικέτα για τ�

εμιαλωμέν� κρασί.H κ�ινωνική τά(η της �ικ�γένειας. H κατηγ�ρία �ν�μα-

σίας πρ�έλευσης για τ� κρασί.Για να γίνει �μως η αρ�ή τ�υ παλι�ύ λερτ τ�υ Eλληνα

με τ� κρασί, για να τ� γνωρίσει και να τ� (ανα-αγαπήσει,θα πρέπει να ενημερωθεί πάνω στη �ρησιμ�τητα και τιςθρεπτικές ιδι�τητες τ�υ κρασι�ύ, απ�δεικνύ�ντας �τι είναιαναμί��λα τ� π�τ� της παρέας, της κ�ινωνικής κατα(ίω-σης και της ανθρωπιάς.

Tι να πρωτ�αναέρ�υμε �μως και για τη θρεπτική α(ίατ�υ κρασι�ύ. Φτάνει να ρί(�υμε μια ματιά στη Γραή, �π�υ� Παύλ�ς έγραε πρ�ς τ�ν Tιμ�θε� στ� πέμπτ� κεάλαι�.

Tιμ�θεε, μηκέτι υδρ�π�τι, αλλ �ίν�υ �λίγω �ρω (πίνε λί-γ� κρασάκι) διά τ�ν στ�μα��ν σ�υ και τας πυκνάς σ�υ α-σθενείας.

Iσως �μως � Γάλλ�ς ερευνητής Maskelier διά�ασε καιαυτ�ς αυτή την πρ�τρ�πή και αιέρωσε �λη τ�υ την καριέ-ρα στην έρευνα της επίδρασης τ�υ κρασι�ύ στ�ν ανθρώπι-ν� �ργανισμ�.

Mια μ�ν� παράγρα�ς απ� τα π�λλά τ�υ �ι�λία είναι �-μως ικανή να μας πείσει. H μέτρια κατανάλωση εν�ς ερυ-θρ�ύ �ίν�υ π�ι�τητας πρ�στατεύει διακ�σια εκατ�μμύριατρι��ειδών αγγείων, συν�λικ�ύ μήκ�υς π�λλών εκατ�ντά-δων �ιλι�μέτρων π�υ διατρέ��νται απ� είκ�σι �ιλιάδες δι-σεκατ�μμύρια ερυθρά αιμ�σαίρια.

Θα μπ�ρ�ύσα �μως ενδεικτικά να αναέρω την αντι�(ι-κή τ�υ δράση λ�γω των ταννινών, την �ακτηρι�κτ�ν� δρά-ση (πλήρης πρ�ύλα(η απ� τυ�ειδή πυρετ�), την αντισυ-πτική τ�υ ενέργεια (θανάτωση σταυλ�κ�κων), την ευπε-ψία, την υπ��λιστερική τ�υ δράση, αλλά τ� κυρι�τερ� α-π� �λα:

T� κρασί είναι τ� καλύτερ� αγ��λιτικ�, τ� άρμακ� δη-λαδή κατά τ�υ σύγ�ρ�ν�υ άγ��υς, και τ�υ καθημεριν�ύστρες, και ιδιαίτερα �ρήσιμ� π�τ�, στ�υς «σύγ�ρ�ν�υς»καιρ�ύς π�υ ��ύμε.

ΓEYΣEIΣOINOΣ O AΓAΠHTOΣ

H α�ία τυ κρασιύT�υ Δημήτρη Xατ�ηνικ�λά�υ

T�υ Hλία Δελλ�γλ�υ

T κυνέλι τ απέριττTης Mαρίας Xαραμή

ΣYKOΦANTHMENH ράτσα � γ�ης και η γ�ησ-σα. K�καλάκια νυ�τερίδων, �λε�αρίσματακ.λπ. Mη μασάτε �ρυσ�ί μ�υ αναγνώστες.Φθ�ν�ς. H επιθυμία τ�υ να αρέσετε απ�τελείν�μιμη κι ευγενική κ�κεταρία. Πρ�ϋπ�θέτειπρ�σπάθεια. Mη εμ�ανή. Δι�τι θά ’ταν #�ρι.K�πιά#ει �μως κανείς για να γ�ητεύσει. Πρ�-�θές �ρέθηκα σε μια γι�ρτή. Πασίγνωστ�ςμ�υσικ�συνθέτης εκ�ωνεί λ�γίδρι�ν. Tρία�θαρμένα, %εθυμασμένα clichés. &έρετε...,τ� στιλ «και-η-�υσική-μ�υ-παρ�υσία-π�λύ-σας-πέ�τει». T� κ�ιν� απεκρίθη �λιαρά. Δι-και�σύνη.

Πάνω κει θυμήθηκα την καθηλωτική διάλε-%η τ�υ καθηγητή E. B�ρίδη π�υ �ργάνωσετ�ν Mάρτη � ΣEBOΠ*. Aντί να στρ�γγυλ�κα-θίσει στις έντιτλες δά�νες τ�υ, �ειρι#�μεν�ςδε ένα ιατρικ�, στρι�ν� θέμα � κύρι�ς B�ρί-δης συνήρπασε τ� κ�υρασμέν� (απ� πρ�η-γηθείσες εκδηλώσεις) ακρ�ατήρι� τ�υ. H ε-παρκής πρ�ετ�ιμασία της διάλε%ης ανεμένε-τ�. E%έπλη%ε τ� στρα�ταλιστ� �ι�ύμ�ρ, �ι ε-τ�ιμ�λ�γες απαντήσεις με ανθρακικ�. Συ-μπέρασμα: η �άρις απαιτεί πειθαρ�ημένη εκ-γύμναση.

Eπί της �υσίας. Θέμα: τ� γαλλικ� παράδ�-%�. Eνώ �ι Γάλλ�ι κάμ�υν κατά�ρηση λιπαρώντρ��ών παρ�υσιά#�υν 50% λιγ�τερα καρ-διαγγειακά ν�σήματα απ� λα�ύς με αντιστ�ί-�ως �αρύ διαιτ�λ�γι�. O λ�γ�ς; T� κ�κκιν�κρασί (και τ� σκ�ρδ� κατά την ταπεινή μ�υ ά-π�ψη). 2 π�τήρια την ημέρα κάν�υν πέρακαρδι�πάθειες, �ρισμέν�υς καρκίν�υς, λ�ι-μώ%εις. Συμ�άλλ�υν στη μακρ��ι�τητα. Δι�τιη αντι�%ειδωτική δράση των ταννινών και αν-θ�κυανινών τ�υ κ�κκιν�υ κρασι�ύ πρ�στα-τεύ�υν τα καρδιαγγειακά τ�ι�ώματα. Συγκρι-τικ� πλε�νέκτημα έναντι των λ�ιπών �ιν�-πνευματωδών: τ� κ�κκιν� κρασί δεν πρ�δια-θέτει σε αιμ�ρραγικά περιστατικά.

• Tάδε απε�άνθη � Serge Renaud, επικε-�αλής τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ Yγείας και Iατρικής έ-ρευνας της Lyon. Πρ�σεπικυρών�υν γιατρ�ίαπ� τις HΠA, Iταλία. Πρ�σ�άτως τ� Iνστιτ�ύ-τ� Πρ�ληπτικής Iατρικής της K�πεγ�άγης. Kιεμείς στην «Kαθημερινή» επί τριετία σάς ταμετα�έρ�υμε. Σήμερα κα�τά απ� τ� ��ύρν�θα σας γράψω τα πι� �ρέσκα �αμπέρια σ�ετι-κώς. French parad’ ox �ά�τισε η �αρμακευ-τική εταιρία Arkopharma την κάψ�υλα π�υπερικλείει τις ω�έλιμες ιδι�τητες τ�υ ερυ-

θρ�ύ �ίν�υ μεί�ν τα μει�ν-ε-κτήματα τ�υalchool. Πρ��λέπεται λαμπρή επιτυ�ία στιςHΠA!

T� δεύτερ� νέ� είναι παλαι�. Aπ� τ� 1786�ι γιατρ�ί συνταγ�γρα��ύσαν τ� κ�κκιν�κρασί για την anqina. T�υς π�ν�υς δηλαδήτης καρδιάς. (Kαι τ�υς μεν και τ�υς δε). Στηνδε αμερικανική π�τ�απαγ�ρευση, δεκαετίατ�υ ’20, ένας τρ�π�ς υπήρ�ε μ�νά�α για ναπρ�μηθευτεί κάπ�ι�ς κρασί: ιατρική γνωμά-τευση για καρδιακ� ν�σημα. Γιατί άραγε μέ-�ρι πρ�σ�άτως �λα τ�ύτα πέρασαν ντ�ύκ�υ.Πέραν των επιστημ�νικών επι�υλά%εων, ευ-λ�γων ή μη σκ�πιμ�τήτων ίσως και ένεκεντης κρατ�ύσας αντίληψης �τι τ� καλ�, τ� ω-�έλιμ� δεν δύναται να συμπίπτει με την απ�-λαυση και τ� τερπν�ν.

O π�υριτανικ�ς ρασι�ναλισμ�ς ερείδεταιιστ� �λα�ερ� �αρακτήρα της ευ�αρίστησης.Mέ�ρι π�υ μας παράσ�ι%ε � κ�ρσές της δυτι-κής σκέψης κι άρ�ισε να εκτινάσσει κ�υμπιά.Oπ�τε αναθεωρήσαμε. T� δις ε%αμαρτείν...Aς κάν�υμε πλέ�ν σ��τερη �ρήση των ια-τρικών επιτευγμάτων. Xάπι κ�κκιν�υ κρασι�ύγια κείν�υς π�υ έ��υν ευαίσθητ� συκώτι. Oιάλλ�ι, εν μέτρω, θα πάρ�υμε τ� άλλ� happyπ�υ υψώνεται κυρι�λεκτικώς, �ωρίς πια ��μα με πάθ�ς, εις υγείαν μας.

Yλικά για 4 άτμα

1 κ�υνέλι 1.500 κιλ�ύ, 0,3 lit κ�κκιν� κρασίNEMEAΣ, 4 κ.σ. παρθέν� ελαι�λαδ�, 2 κα�τε-ρές πιπερίτσες, θυμάρι, αλάτι, �ρεσκ�τριμ-μέν� πιπέρι

Eκτέλεση

Tεμα�ί#�υμε, πλέν�υμε, σκ�υπί#�υμε τ�κ�υνέλι. Aναμιγνύ�υμε τ� κρασί με τ� λάδι,τις πιπεριές, τ� θυμάρι. Aλεί��υμε τ� κ�υνέ-λι και ένα πυρίμα�� σκεύ�ς, �ρησιμ�π�ιώ-ντας τ� μισ� απ� τ� μίγμα. Aλατ�πιπερών�υ-με και ψήν�υμε στ�υς 220° επί 20’.

Περι�ρέ��υμε με την υπ�λ�ιπη σάλτσα,γυρί#�υμε τ� κ�υνέλι και ψήν�υμε επί 10΄στ�υς 180°.

Περι�ρέ��υμε %ανά, καλύπτ�υμε τ� ταψίμε κηρ��αρτ�, �αμηλών�υμε στ�υς 150° καιψήν�υμε δ�κιμά#�ντας π�ύ και π�ύ για 40-50΄.

Σερ�ίρ�υμε πάνω σε τηγανισμένες �έτεςκρίθιν�υ ψωμι�ύ.


AΦIEPΩMA


H πνευματική Kάλυμν ςOι σημαντικ�τερ�ι συγγρα�είς και �ωγρά��ι τ�υ νησι�ύ

Tης Mαρίας Zαΐρη

Φιλ�λ�γ�υ

H KAΛYMNOΣ �ηρή και άγ�νη, γνω-στή ως νησί των σ��υγγαράδων, έ-�ει να παρ�υσιάσει, εκτ�ς απ�τ�υς ά��υς θαλασσιν�ύς καιδιακεκριμέν�υς ανθρώπ�υς τωνγραμμάτων και των τε�νών. Aλλω-στε η ίδια η �ύση τ�υ νησι�ύ δεν έ-δινε π�λλές διε��δ�υς: θάλασσα ήγράμματα.

T� Nηκη��ρει� Γυμνάσι� της Kα-λύμν�υ (1906) δωρεά τ�υ Aρ�ιμαν-δρίτη Nικη��ρ�υ Zερ��ύ, υπήρ�εαληθιν�ς �άρ�ς της Δωδεκανή-σ�υ. Σ’ αυτ� ��ιτ�ύσαν τα παιδιάκαι των γύρω νησιών, πριν ιδρυ-θ�ύν εκεί γυμνάσια. A�ι�λ�γ� υ-πήρ�ε και τ� σύγ�ρ�ν� τ�υ σ�εδ�νB�υ�άλει� Παρθεναγωγεί�, δωρεάτ�υ μεγάλ�υ ευεργέτη Nικ�λά�υB�υ�άλη.

Πληθώρα γιατρών, διδασκάλωνκαι διδασκαλισσών κατάγ�νται απ�την Kάλυμν�, κι ��είλ�υν τη μ�ρ-�ωσή τ�υς στη δική τ�υς �ε�αίωςέ�εση (�ι Kαλύμνι�ι �αρακτηρί%�-νται γραμματ��άγ�ι), αλλά καιστων γ�νιών τ�υς τη θέληση, π�υστερήθηκαν τα πάντα για να ’��υντα παιδιά τ�υς μ�ίρα καλύτερη απ’τη δική τ�υς.

Aνθρωπ�ι των γραμμάτων

Π�λλ�ί διακεκριμέν�ι Kαλύμνι�ιμπ�ρ�ύν να ανα�ερθ�ύν για τηνΠαιδεία τ�υς, τ� συγγρα�ικ� τ�υςέργ� και την επίδρασή τ�υς ��ι μ�-ν� στ� νησί, αλλά ευρύτερα. K�ρυ-�αία πρ�σωπικ�τητα υπήρ�ε �Σκεύ�ς Γ. Zερ��ς (1875 - 1966).

Hταν γιατρ�ς, υ�ηγητής τ�υ Πα-νεπιστημί�υ Aθηνών, ερευνητής(ασ��λήθηκε με μεταμ�σ�εύσεις)και συγγρα�έας με πλ�ύσι� έργ�.Θαυμαστής τ�υ Iππ�κράτη, δώρισεπ�λλ�ύς ανδριάντες τ�υ ανά τ�νκ�σμ�. Yπήρ�ε στεν�ς συνεργάτηςτ�υ Eλευθερί�υ Bενι%έλ�υ καιΠρωτεργάτης της ΔωδεκανησιακήςEλευθερίας. O Γιάννης Zερ��ς �ι-λ�λ�γ�ς και π�ιητής ύμνησε και με-λέτησε την Kάλυμν� με συγκίνησηκαι γνώση, ενώ � Γιάννης Mαγκλήςσυγγρα�έας με πανελλήνια και διε-θνή αναγνώριση, μας �αρί%ει έργατ�υ μέ�ρι σήμερα.

H Kάλυμν�ς έ�ει π�λλά σ��λεία,πλ�ύσια �ι�λι�θήκη, αρ�εί� Δη-μ�γερ�ντίας (απ� τ� 1860 και με-τά) και π�λλ�ύς π�λιτιστικ�ύςσυλλ�γ�υς.

'ε�ωριστής σημασίας είναι τ�Aναγνωστήρι� «Aι M�ύσαι» (έτ�ς ι-δρύσεως 1904) π�υ ασ��λείται τώ-ρα με εκδ�σεις, παλαι�τερα δε, υ-

πήρ�ε κέντρ� αντίστασης κατά τωνκατακτητών.

Kαι �ι τέ�νες �μως δεν υστέρη-σαν στην Kάλυμν� π�υ ανέδει�ε ε-�αιρετικά ταλέντα. O ΣακελλάρηςMαγκλής (1844 - 1886), � Γεώργι�ςOικ�ν�μ�υ (1861-1935) και � Mι-�αήλ Aλα��ύ%�ς (1870 - 1934) μεσπ�υδές στ� Π�λυτε�νεί� και σεευρωπαϊκές σ��λές δημι�ύργησανθαυμάσι� έργ�.

T� έργ� τ�υ Σ. Mαγκλή, π�υ �α-ρακτηρίστηκε � καλύτερ�ς αγι�-γρά��ς και πρ�σωπ�γρά��ς τηςAνατ�λής (δ�ύλεψε και στη Σμύρνηκαι στην Π�λη), διακρίν�υν �ι πανά-λα�ρες ασημένιες πινελιές και έ�ειαλήθεια και μεγαλεί�. O Γ. Oικ�ν�-μ�υ διακρίνεται για τα πι� αν�ι�τάτ�υ �ρώματα κι � M. Aλα��ύ%�ς γιατ� άψ�γ� σ�έδι� και τα σκ�τεινάτ�υ ��ντα. Στη Mητρ�π�λη της Kα-λύμν�υ, α�ιερωμένη στη Mεταμ�ρ-

�ωση τ�υ Σωτήρ�ς, �ρίσκ�υμε έρ-γα και των τριών, στ�ν Aγι� Nικ�-λα� έργα των Oικ�ν�μ�υ και Aλα-��ύ%�υ, ενώ η Παναγία Xώρας (�τι-σμένη πρ� τ�υ 1800) �ιλ��ενεί τ�ωραι�τερ� έργ� τ�υ M. Aλα��ύ%�υ,την υπ�δ��ή τ�υ Xριστ�ύ απ� τ�νΓέρ�ντα Συμεών.

Στην ίδια σ��λή %ωγρα�ικής (τ�υM�νά��υ, ανήκει και � MανώληςZαΐρης (1875–1947), π�υ μετά τ�M�να�� ανέλα�ε διευθυντής τ�υκαλλιτε�νικ�ύ σταθμ�ύ της Mυκ�-ν�υ, ενώ � Aντώνης Kαρα�υλλάκηςδιακρίθηκε ως %ωγρά��ς και αγι�-γρά��ς στην Eλλάδα και στην Aμε-ρική και την Aυστραλία.

Aπ� τ�υς γλύπτες σημειών�υμετ�ν Σακελλάρη Γαλ�υ%ή π�υ στ�Παρίσι εργάστηκε δίπλα στ�ν Rodinκαι απ� τ�υς συγ�ρ�ν�υς τ�ν Mι�ά-λη K�κκιν�, � �π�ί�ς στ�λισε τ� νη-σί με π�λλά έργα τ�υ.

Mε τ� σύντ�μ� αυτ� σημείωμαδεν ε�αντλείται η καλλιτε�νική πα-ράδ�ση της Kαλύμν�υ π�υ έ�ει α-�ι�λ�γ� παρελθ�ν (�μ�ρ�ες �υ%α-ντινές εικ�νες στην Παναγιά Xωστήστ� Bαθύ, ψη�ιδωτά στ�ν Aγι� Iω-άννη Mελιτσά�α κ.ά.), ελπί%�υμε,δε, και μέλλ�ν.

Σήμερα στ� νησί εργά%�νται π�λ-λ�ί ερασιτέ�νες %ωγρά��ι, και στημ�νή P��τσ�υ διδάσκεται αγι�γρα-�ία απ� μ�να�ές π�υ έδωσαν ω-ραία δείγματα, �πως στ� τέμπλ�της νέας εκκλησίας τ�υ Aγί�υ Σά�-�α, τ� �π�ί� γίνεται με �ρ�ντίδατ�υ Σε�ασμιώτατ�υ Mητρ�π�λίτ�υμας κ. Nεκταρί�υ. Tέλ�ς, η �υλ�-γλυπτική, �άρις στ� έργ� τ�υ MικέΓα�αλά π�υ εργάστηκε στην Πά-τμ�, κυρίως αλλά και στην Kάλυ-μν�, έ�ει να παρ�υσιάσει λεπτή ερ-γασία κυρίως σε τέμπλα, θρ�ν�υςκαι άμ�ωνες.

«O Xριστ�ς με τ υς ψαράδες». Eργ τ υ �ωγρά� υ Mι�αήλ Aλα� ύ� υ (1870-1934) π υ �ρίσκεται στην εκκλησία τ υ Aγί- υ Nικ λά υ.

Kalymnos Island

Documents

Transcript of Kalymnos Island