KAHRAMANMARAŞ’ TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA...

T.C.KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜİKTİSAT ANA BİLİM DALI

SEDET ALICI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

KAHRAMANMARAŞEYLÜL–2007

KAHRAMANMARAŞ’ TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ (KOBİ) TEKSTİL

İŞLETMELERİNDE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ TALEBİ

T.C.KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜİKTİSAT ANA BİLİM DALI

Danışman: Doç. Dr. Muhsin KAR

SEDET ALICI


KAHRAMANMARAŞ

EYLÜL–2007

KAHRAMANMARAŞ’TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ (KOBİ) TEKSTİL


KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

İKTİSAT ANA BİLİM DALI

SEDET ALICI


Kod No:

Bu Tez 14 / 09 /2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri TarafındanOy Birliği ile Kabul Edilmiştir.

Doç Dr. Muhsin KAR Doç. Dr. Sami TABAN Yrd. Doç. Dr. Mustafa TAŞLIYAN

DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDINEnstitü Müdür Vekili

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

KAHRAMANMARAŞ’TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ (KOBİ) TEKSTİL


KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

İKTİSAT ANA BİLİM DALI

ÖZET


KAHRAMANMARAŞ’TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ (KOBİ) TEKSTİL İŞLETMELERİNDE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ

TALEBİ

SEDET ALICI

Danışman: Doç. Dr. Muhsin KAR

Yıl: 2007 Sayfa: 73

Jüri : Doç. Dr. Muhsin KAR

: Doç. Dr. Sami TABAN

: Yrd. Doç Dr.Mustafa TAŞLIYANYaşanan hızlı küreselleşme olgusu ile beraber ülkelerin sosyo-ekonomik yapılarında,

meydana gelen değişmeler ekonomistlerce farklı yaklaşımlarla araştırma konusu yapılmıştır. Özellikle ülke ekonomilerinin temel taşı olan KOBİ’lerin yapısı, istihdam, eğitim kavramları ve bu kavramlar arasındaki ilişkiler son dönemlerde üzerinde çok sık durulan konular olmuştur. Bu kavramlarla ilgili akademisyenlerin, ekonomi çevrelerinin, kamu kurum ve kuruluşlarının daha çok genel ölçekte yaptıkları çalışmalar neticesinde ortaya koydukları sonuçlar ve geliştirdikleri modeller, zamanla bölgeler ve iller düzeyinde mikro ölçekli çalışmaların yapılmasına neden olmuş ve ekonomi bilimi alanında yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Bu nedenle önemli sosyo-ekonomik yapıya ve değere sahip olan Kahramanmaraş ilinde faaliyet gösteren KOBİ’lerin yapısı, istihdam durumu, iş gücünün niteliği ve iş gücünün, işverenlerin ihtiyaçlarını ne ölçüde karşılayıp karşılamadığı konusu henüz bir bilimsel perspektif içinde değerlendirilmemiştir. Ülke ekonomilerinin dinamik yapıları olan KOBİ’ler, istihdam, işsizlik kavramlarının daha iyi anlaşılıp çözüm önerilerinin ortaya konulabilmesi için bunları etkileyen sosyo-ekonomik faktörlerin analizinin yapılması, şüphesiz Kahramanmaraş ili açısından da önemli olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışma temelde Kahramanmaraş’ta faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli tekstil işletmelerinde istihdam ve iş gücü talebinin içeriğini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışmada öncelikle KOBİ’ler, istihdam ve iş gücü kavramları, daha sonra Kahramanmaraş’ın sosyo-ekonomik yapısı ele alınmış, istihdam ve iş gücü talebi anket yardımıyla analiz edilerek mevcut durum incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: KOBİ, İstihdam, İş gücü Talebi

I

DEPARTMENT OF ECONOMICSINSTITUTE OF SOCIAL SCIENCE

UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM

ABSTRACT

MA THESIS

THE EMPLOYMENT AND LABOUR DEMAND IN SMALL AND MİDDLE SCALED TEXTİLE FİRMS (SMSF) WHİCH ARE SİTUATED İN KAHRAMANMARAŞ

SEDET ALICI

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Muhsin KAR

Year: 2007 Pages: 73

Jury : Assoc. Prof. Dr. Muhsin KAR

: Assoc. Prof.Dr. Sami TABAN

: Assist. Prof. Dr.Mustafa TAŞLIYAN

The changes occured in ekonomic structures of the countries with the occuring globalization phenomenon have been done survey subject by economist with different approaches. Lately especially the structure of small and middle scaled firms (SMSF) which constitues the structure of country economies, employment, education nations and the relations between these nations have been studied many times. As a result of studies which academics, economy experts, stade institues and instituons concerning these concepts; the conclusions they found and the models they developed, have given way to do micro scaled researches in regions and provinces-wide in a course of time and have started to become widespread in the field of science. So the structure of SMSF which has an important socio-economic structure and value, and are active in Kahramanmaraş, the situation of employment, the quality of labour and the topic of in what level the workpower meets the needs of employees haven’t been evaluated in a scientific perspective yet. In order to understand and give suggensions for solution about unemployment, employment dynamic structures of stade economies, well analyzing socio-economic factors which effect them has surely become very important for Kahramanmaraş. This is a study which is aiming to find out employment and labour reguest in the SMSF textile firms activating in Kahramanmaraş. In this study, at first, SMSF’s employment and labour concepts then the scructure of socio-economic of Kahramanmaraş have been handled. Later Present situation has been studied by analyzing the employment and labour request with the help of questionaire.

Key words: SMSF, Employment, Labour Demand

II

ÖNSÖZ

Türkiye’de KOBİ’ler, istihdam, istihdamın yapısı ve eğitim konularında çok sayıda önemli çalışmalar yapılmıştır. Fakat KOBİ’ lerde istihdam ve iş gücüne olan talebi etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik çalışmalar sınırlı kalmıştır. Oysa ekonomik yapının vazgeçilmez temel taşları niteliğinde olan KOBİ’lerdeki istihdam ve iş gücüne yönelik talebi etkileyen faktörleri daha net bir şekilde ortaya koyacak olan çalışmalar elbette mikro ve makro ölçekte yeni stratejilerin tespit edilmesi ve uygulanmasında ülkemiz ekonomisi için önemli bir açılım olacaktır.

Türkiyede olduğu gibi Kahramanmaraş’ta da KOBİ’ler istihdama ve sosyo-ekonomik hayata şekil veren önemli bir olgudur. Bu çalışma çerçevesi içinde Kahramanmaraş’ta faaliyet gösteren KOBİ’lerde istihdam ve iş gücü talebini etkileyen faktörlerin neler olduğu anket yardımıyla belirlenmeye çalışılmış ve analiz edilmiştir. Elde edilen veriler, istatiksel analiz programı olan S.P.S.S. (Statistal Package for Social Sciences) For Windows 11.0 programı ile yüzde analizi yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Yapılan bu çalışma elbette ki yeterli değildir. Ancak ileride KOBİ’lerde istihdam ve iş gücü talebine yönelik yapılacak daha kapsamlı çalışmalara yol gösterecek verileri bulundurması açısından önem arz etmektedir.

Tezin hazırlanması sürecinde her şeyden önce bir an bile olsun yakın destek ve ilgisini esirgemeyen, tez danışmanım Doç. Dr. Muhsin KAR’a, konu ile ilgili açılımlarda bulunan Öğr. Gör. Abdullah SOYSAL ve Öğr. Gör. Hakan Bağcı’ ya, çalışmalarım sırasında bana destek veren değerli eşime teşekkürlerimi bir borç bilirim.

III

İÇİNDEKİLER Sayfa No

ÖZET…….............................................................................................................. IABSTRACT……………………………………………………………………… IIÖNSÖZ………………………………………………………………………….. IIIİÇİNDEKİLER………………………………………………………………….. IVÇİZELGELER LİSTESİ…………………………………………………............ VIIKISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………………… IX1. GİRİŞ……………………………………………………………………….. 12. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR…………………………………………….......... 23. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER…………………………… 4

3.1. Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ) Kavramı ve Kapsamı…........... 4 3.1.1. Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ) Tanımı.………………….. 4 3.1.2. Türkiye de KOBİ Tanımlamaları………………………………….. 5 3.1.3. Dünya da KOBİ Tanımlamaları…………………………………… 63.2. Türkiye’de ve Dünya’da KOBİ’lerin Önemi………………………….. 8

4. TÜRKİYE’DE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ………………………………… 134.1. Türkiyede İş gücü Piyasasının Yapısı ve Genel Görünümü..…............. 14 4.1.1. Türkiye’de Nüfus ve Nufus’un Yapısı..............................………… 144.2. Türkiye’de İş gücü Piyasasının Genel Yapısı......................................... 17 4.2.1. İstihdam ve İşsizlik........................................................................... 19 4.2.1.1. İş gücüne Dâhil Olmayanların Nedene Göre Dağılım Durumu.. 20 4.2.1.2. İşteki Durum İtibariyle İstihdam Edilenler……………………. 22 4.2.1.3. Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Durumu………………….. 23 4.2.1.4. Eğitim Durumuna Göre İş gücü Durumu………………………. 254.3. Türk İş Piyasasının Global Görünümdeki Yeri………………………... 324.4. Türkiyede İş gücü Piyasasının Zayıf ve Güçlü Yönleri......................... 35

5. KAHRAMANMARAŞ İLİNİN SOSYO -EKONOMİK YAPISI………… 375.1. Kahramanmaraş’ta Nüfusun Gelişimi…………………………………. 37 5.1.1. Kahramanmaraş’ta Yıllık Nüfus Artış Hızı…….………………….. 375.2. Kahramanmaraş’ta İstihdam ve İşsizlik……………………………….. 385.3. Kahramanmaraş İli Sanayi…………………………………………….. 395.4. Kahramanmaraş İli Eğitim Seviyesi..………………………………….. 425.5. Kahramanmaraş’ta Çalışma ve Sosyal Güvenlik Kuruluşları…………. 42

6. KAHRAMANMARAŞ’TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ TEKSTİL İŞLETMELERİNDE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ TALEBİ İLE İLGİLİ ANKET UYGULAMASI……………….…………………………. 43

6.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi………………………………………… 436.2. Araştırmanın Kapsamı ve Sınırları…………………………………….. 436.3. Araştırmanın Metodolojisi……………………………………………... 43 6.3.1. Araştırmanın Varsayımları…………………………………………. 43 6.3.2. Araştırmanın Değişkenleri…………………………………………. 446.4. Araştırmanın Hipotezleri………………………………………………. 446.5. Araştırmadan Elde Edilen Bulgular ve Bunların Değerlendirilmesi…… 44 6.5.1. Yüzde ve Frekans Metodu………………………………………….. 45 6.5.1.1. Demoğrafik ve Sosyo-Ekonomik Özellikler…………………… 45 6.5.1.2. Konuya Ait Veriler……………………………………………… 48

7. SONUÇ VE ÖNERİLER…………………………………………………… 59KAYNAKÇA………………………………………………………………. 63ÖZ GEÇMİŞ……………………………………………………………….. 67EKLER……………………………………………………………………... 68

IV

ÇİZELGELER LİSTESİ Sayfa No

Çizelge 3.1. Türkiye’de Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarca Yapılan KOBİ Tanımları

5

Çizelge 3.2. Türk KOBİ Tanımı ile Avrupa Birliği KOBİ tanım Uyumlaştırılması

6

Çizelge 3.3. Seçilmiş Ülkeler İtibariyle Yapılan KOBİ Tanımlamaları 6Çizelge 3.4. Sektörel Olarak Yapılan KOBİ Tanımları 7Çizelge 3.5. İşletmelerin Ölçeksel Duruma Göre Dağılımı (2002) 9Çizelge 3.6. Kobilerin Türkiye Ekonomisindeki Payı (1985–2004) 9Çizelge 3.7. Seçilmiş Ülkeler İtibariyle KOBİ’lerin Ekonomideki Önemi 10Çizelge 4.1 Türkiye’de Sayım Yıllarına Göre Nüfus ve İlgili Göstergeler 14Çizelge 4.2. Türkiye’de Cinsiyete Göre Şehir ve Köy Nüfusu (1975 – 2000) 14Çizelge 4.3. Seçilmiş Ülkeler İtibariyle Nüfus Göstergeleri 15Çizelge 4.4. Türkiye’de Ana Yaş Gruplarına Göre Nüfusun Dağılımı (2000) 16Çizelge 4.5. Türkiye’de Okur Yazarlık ve Eğitim Durumuna Göre Nüfus (%) 17Çizelge 4.6. Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İş gücü Durumu (15 ve üzeri

yaş)18

Çizelge 4.7. Türkiye’de 2006–2007 Yılları İş gücü Durumu (Mayıs) 18Çizelge 4.8. Nedenlerine Göre İşgücüne Dahil Olmayanlar ( 15 ve üstü yaş)

(Bin)20

Çizelge 4.9. Türkiye’de İş gücüne Dahil Olmayanların Nedene Göre Dağılımı, (2006–2007 Mayıs) (Bin Kişi, 15 + Yaş )

21

Çizelge 4.10. Türkiye’de İşteki Durum İtibariyle İstihdam Durumu (2000 – 2005)

22

Çizelge 4.11. Türkiye’de İşteki Durum ve Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilenler, (2006-2007 Mayıs) (Bin Kişi,15 +Yaş)

22

Çizelge 4.12. Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı (2000 – 2005) 23Çizelge 4.13. Türkiye’ de Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilenler, (2006-2007

Mayıs) (Bin Kişi,15 +Yaş)25

Çizelge 4.14. Türkiye’de Eğitim Durumuna Göre İşsizler (15 yaş ve üstü) (Bin) 26Çizelge 4.15. Eğitim Düzeyleri İtibariyle İş gücü Durumu (2000–2007) 26Çizelge 4.16. Eğitim ve Cinsiyete Göre İş gücü Durumu (15 + Yaş) (Bin, %) 27Çizelge 4.17. Türkiyede Eğitim Durumuna Göre İş gücü Durumu (2006–2007

Mayıs) (Bin Kişi, 15 + Yaş)28

Çizelge 4.18. Türkiye İş Kurumu 2007 Temmuz Ayı Göstergesi 30Çizelge 4.19. Türkiye İş Kurumuna Kayıtlı İşsizlerin Eğitim Durumlarına Göre

Dağılımı (2007 Temmuz)31

Çizelge 4.20. İş Arama Sürelerine Göre İşsizler (Bin kişi, 15 + yaş) 32Çizelge 4.21. İş Arama Sürelerine ve Cinsiyete Göre İşsizler (Bin kişi, 15 + yaş) 32Çizelge 4.22. Türk İş gücü Piyasasının Global Ölçekteki Durumu (2004) 33Çizelge 4.23. Dünyada Bölgeler İtibariyle İşsizlik Oranları (2005) 34Çizelge 5.1. İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yüzölçümü ve Nüfus

Yoğunluğu37

Çizelge 5.2. Kahramanmaraş’ta Nüfus Artışı (1950–2000) 38Çizelge 5.3. Kahramanmaraş 1990–2000 İl, İlçe ve Köy Nüfusları 38Çizelge 5.4. Kahramanmaraş’ta İlçeler İtibariyle İşsizlik Oranı (%) 39Çizelge 5.5. Kahramanmaraş’ta 5350 Sayılı Teşvik Kanunu Kapsamında

İstihdamda Gelişmeler39

Çizelge 5.6. Kahramanmaraş’ta Sektörel Gelişme (1980–2000) 40Çizelge 5.7. Kahramanmaraş Tekstil Sektörü Faal İşletme Sayısı (2000–2005) 41Çizelge 5.8. Kahramanmaraş Tekstil Sektörü Üretimi (2000–2005) 41

V

Çizelge 5.9. Kahramanmaraş Tekstil Sektörü İplik ve Dokuma Kumaş Üretimi (Karşılaştırmalı)

41

Çizelge 5.10. Kahramanmaraş’ta Eğitim Seviyesi 42Çizelge 6.1. Katılımcıların Cinsiyet Dağılımları 45Çizelge 6.2. Katılımcıların Medeni Hal Dağılımları 45Çizelge 6.3. Katılımcıların Yaşlarının Dağılımları 45Çizelge 6.4. Katılımcıların Eğitim Durumu 46Çizelge 6.5. Katılımcıların İşletmedeki Çalışma Süresi 46Çizelge 6.6. Katılımcıların İşletmedeki Görev Dağılım Durumu 46Çizelge 6.7. Katılımcıların Yöneticilik Tecrübe Durumu 47

Çizelge 6.8. İşletmenin Kuruluş Tarihi Dağılımı 47

Çizelge 6.9. İşletmelerde Çalışan Personel Dağılımı 47Çizelge 6.10. Talep Edilen İş gücünün Eğitim Düzeyinin Yüksek Olması,

İşverenlerce Ne Derece Önemli Olduğu 48

Çizelge 6.11. İşletmede Çalışan İş gücünün İşletmenin İhtiyacını Ne Derece Karşıladığının Durumu

49

Çizelge 6.12. Eğitimli İş gücünü İşletmede Daha Çok Hangi Departmanlarda İstihdam Etmek İsteme Durumu

50

Çizelge 6.13. Meslek Lisesi ve Meslek Yüksekokulu Mezunu Personelle, Diğer Personeller Arasında Görülen Temel Farkların Dağılımı

51

Çizelge 6.14. İstihdam Edilen Personellerde En Önemli Eksikliklerin Dağılımı 53Çizelge 6.15. Çalışan Personelde Görülen Sorunların/Eksikliklerin Nelerden

Kaynaklandığının Dağılımı56

Çizelge 6.16. İşletmelerin İstihdam Etmek İstediği İş gücünde Aradığı Özelliklerin Dağılım Durumu

58

VI

KISALTMALAR LİSTESİ

AB :Avrupa BirliğiABD :Amerika Birleşik DevletleriASKON :Anadolu Aslanları İşadamları Derneği ASO :Ankara Sanayi OdasıATO :Ankara Ticaret OdasıDİE :Devlet İstatistik EnstitüsüDPT :Devlet Planlama TeşkilatıGSMH :Gayri Safi Milli HâsılaİKO :İş gücüne Katılma OranıİLO :Uluslar arası Çalışma ÖrgütüİO :İşsizlik OranıİSO :İstanbul Sanayi OdasıİŞ-KUR :Türkiye İş KurumuİTO :İstanbul Ticaret OdasıKMTSO :Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi OdasıKOBİ :Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeKOSGEB :Küçük Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi BaşkanlığıOECD :Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği ÖrgütüSSK :Sosyal Sigortalar KurumuTBMM :Türkiye Büyük Millet MeclisiTÜİK :Türkiye İstatistik KurumuTOSYÖV :Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Serbest Meslek Mensupları

ve Yöneticiler Vakfı Vs. :VesaireVb. :Ve benzerlerivd. :Ve diğerleri

VI

GİRİŞ Sedet ALICI

1. GİRİŞ

Ülkelerin sosyo-ekonomik yapı ve gelişmişlik düzeyleri ile yapılan bütün çalışmalarda, KOBİ’ lerin ayrı bir yeri olmuştur. Ülke ekonomisi içindeki sayısal ağırlığının yanı sıra, ekonomik ve sosyal hayata olan katkılarından dolayı, değişik açılardan, farklı teorik yaklaşımlarla inceleme konusu edilmiştir. Özellikle hemen hemen bütün ülkelerin en önemli sorunlarından olan istihdam ve işsizlik üzerine KOBİ’lerin etkileri KOBİ’ler üzerine yapılan çalışmaların artmasına sebep olmuştur. Ulusal ve uluslar arası alanda yapılan bu tür çalışmalar elbette ülkelerin bu sorunlarının aşılmasında yeni yaklaşım ve stratejilerin takip edilmesine imkân sağlaması açısından önemlidir

Türkiye’de KOBİ’ lerin istihdam ve iş gücü talebi içeriğini belirlemeye yönelik yapılan çalışmaların dünya ölçeği ile kıyaslandığında son derece az olması, bu konuya yeterince önem verilmediğinin göstergesidir. Üstelik yapılan çalışmaların büyük çoğunluğu uygulamadan ziyade teorik yapıda olması da başka bir eksikliktir. Oysa uygulama ağırlıklı yapılacak olan mikro ve makro ölçekli çalışmalar, konunun içerik ve yapısına daha iyi vakıf olmamız açısından faydalı olurken, yapılacak çözüm önerilerinin ve izlenecek politikaların daha sağlıklı olmasına imkân sağlayacaktır.

Bu çalışma, temel de Kahramanmaraş’taki küçük ve orta ölçekli (KOBİ) tekstil işletmelerinde istihdam ve iş gücü talebinin içeriğini, mevcut yapısını, istihdam edilen iş gücünün eğitim düzeyi itibariyle niteliğini, çalışan iş gücünün işletmelerin ihtiyaçlarını ne derece karşılayıp karşılamadığını, eğitim düzeyleri farklı iş gücünün donanımı itibariyle farklılıkları, eksiklikleri ve bu eksikliklerin hangi durumlardan kaynaklandığını belirlemeye yönelik bir çalışmadır.

Çalışmanın verileri; Devlet İstatistik Enstitüsünün, Devlet Planlama Teşkilatının, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının, Kahramanmaraş Sanayi ve Ticaret Odasının Karamanmaraş ile ilgili nüfus, istihdam, işsizlik gibi sosyo-ekonomik göstergelerini içeren yayımlanmış sonuçları ile, Kahramanmaraş Valiliği, Kahramanmaraş’la ilgili yayınlanmış çeşitli kitapların yanı sıra, Kahramanmaraş üzerine yapılan tez çalışmaları vb. gibi kaynaklardan toplanmıştır.

Türkiye’de KOBİ’ lerde istihdam ve iş gücü ile ilgili yapılan benzer çalışmalar, daha çok Türkiye genelinde veya büyük kentler (Ankara, İstanbul, İzmir vb.), ile ilgili olarak yapılmıştır. Kahramanmaraş’ta ise buna benzer veya konu ile ilgili olabilecek benzeri çalışmalar çok sınırlı kalmıştır. Bunun yanı sıra, çalışmanın yerel yapıda olması sebebiyle Kahramanmaraş ili ile ilgili güncel verilerin elde edilmesinde büyük güçlükler çekilmiştir.

KOBİ’ lerde istihdam ve iş gücü talebi ile ilgili bu çalışmanın teorik çerçevesi ilk önce konu ile ilgili literatürün taranması ve kaynaklara atıf yapılması yolu ile kurulmaya çalışılmış ayrıca bu konuda yayınlanan benzer çalışmalar araştırılmıştır. Konu ile ilgili yüksek lisans ve doktora çalışmaları, yayınlanan kitap ve makaleler taranmak suretiyle değerlendirilmiştir.

Çalışmada öncelikle, KOBİ’ler, istihdam ve iş gücü piyasası üzerinde durulmuş, bunlarla ilgili kavramlar tanımlanmaya ve önemi ortaya konulmaya çalışılmış ve dünya ölçeğinde mevcut durumun, ülkemizdeki durumla karşılaştırılmıştır.

Daha sonra Kahramanmaraş ilinin sosyo–ekonomik yapısı, nüfus göstergeleri, ilin sanayisi ve eğitim konuları incelenmiş, konu ile ilgili yapılan anket sonuçları ele alınarak analize tabi tutulmuştur. Akabinde de yapılan analiz sonuçları değerlendirilmiştir.

1

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sedet ALICI

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Türkiye’de KOBİ’lerde istihdam ve iş gücü talebi konusunda yapılmış çalışmalar sınırlı olurken daha çok KOBİ, İstihdam ve İş gücü kavramlarını içeren çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Bunlar genellikle KOBİ’ leri, KOBİ’ lerin istihdama ve işsizliğe olan etkileri, istihdam politikaları, iş gücü piyasası ve yapısı, işsizlik konularından oluşmaktadır. Konumuzla ilgili yapılan çalışmalar arasında en öne çıkan isim, şüphesiz Prof.Dr. Sabahattin Zaim’dir. Zaim’in 1968 yılından bu yana “Çalışma Ekonomisi” adı altında yayınlanan eserinin, 1990 yılındaki baskısı iki kısım ve on beş bölümden oluşmaktadır. Çalışma ekonomisi daha çok emek arzı ile ilgilendiğinden dolayı konuyla ilgili iş piyasasının yapısı, istihdam ve istihdamın yapısı, mesleki eğitim ve işsizlik gibi mevzular detaylı olarak incelenmiş olup, ortaya koyduğu açılımlarla, bu alanda önemli bir kaynak niteliğine sahip bir çalışma olmuştur.

Konuyla ilgili bu alanda yapılan önemli çalışmalardan biri de Prof.Dr. Nur Serter’in (1993) “Genel Olarak ve Türkiye Açısından İstihdam ve Gelişme” üzerine yaptığı çalışmasıdır. Serter bu çalışmasında istihdam ve işsizlik kavramlarını, Türkiyede istihdam ve iş gücü politikalarını ve tarihi süreç tahlil etmiştir. Çalışma üç bölümden oluşmakta olup özellikle Türkiye’de uygulanan istihdam politikalarının hem iş gücü arzı ve hem de iş gücü talebi ile ilgili tedbirlerinin ortaya konması, bu konuda yapılan çalışmalara yol göstermesi açısından önemli açılımlar sunmaktadır.

Belirtilmesi gereken diğer bir çalışma Muhittin Şimşek’in (2002) “Ekonominin Lokomotifi KOBİ’lerin Olmazsa Olmazları” adlı çalışmasıdır. Bu çalışma da ülke ekonomilerinde işyeri sayısı, çalışanların sayısı ve katma değerdeki payı açısından ülkelerin ekonomi ve sosyal yapılarında önemli bir yere sahip olduğu belirtilirken, KOBİ’lerin bu yönüyle eğitim, iletişim, çevre faktörleri ve insan unsurlarındaki eksiklerin neler olduğu ortaya koymuştur.

Bir diğer çalışma Hasan İbicioğlu’nun (2006) “İnsan Kaynakları Yönetimi (KOBİ’ ler

Üzerine Bir Araştırma)” adlı çalışma olup, çalışmada personel talebi ve personel arzının uyumlaştırılmasında insan kaynakları planlamasının temel işlevleri arasında olduğu ve değişen şartlar dâhilinde ilerde ortaya çıkacak personel ihtiyacının belirlenmesine çalışılmıştır. Kuşkusuz bu alanda yapılan önemli bir çalışma da Tamer Müftüoğlu’nun (1997), “Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler: Sorunlar –Öneriler” adlı eseridir. Müftüoğlu bu eserinde Türkiye’deki küçük ve orta ölçekli işletmelerin genel durumu hakkında bilgiler verirken, özellikle bu işletmelerin ne tür sorunlarla karşı karşıya olduğu üzerinde yoğunlaşmış ve karşılaşılan bu sorunların nasıl aşılacağı noktasında önemli önerilerde bulunmuştur.

Bunların yanısıra Adnan Çelik ve Tahir Akgemci’nin (2007) “ Girişimcilik Kültürü ve KOBİ’ler ”adlı eseri de önemli bir diğer çalışmadır. Eser üç bölümden oluşmakta olup, birinci bölümde Girişimcilik Kültürü hakkında bilgiler verilirken, ikinci ve üçüncü bölümde KOBİ’ler üzerinde geniş bilgi ve önemli açılımlar sunulmuştur. Özellikle üçüncü bölümde yeni stratejiler karşısında KOBİ’ler hakkında yapılan değerlendirmeler son derece önemlidir.

Ercan Türkan’nın (2005) “Türkiye’de İş gücünün Yapı ve Nitelikleri: Gelişme ve Değerlendirmeler”, adlı eseri de bu alanda yapılan önemli çalışmalardandır. Türkan, bu çalışmasında tarihi süreç içerisinde Türkiyedeki iş gücünün yapı ve niteliği açısından konuyu ele alırken, Türkiye iş gücü piyasasının genel görünümünü diğer ülkelerle karşılaştırmak

2

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sedet ALICI

suretiyle mevcut yapının tespit edilmesinde katkıda bulunmuştur. Ayrıca yapılan böyle bir karşılaştırma ile iş gücü piyasamızın diğer ülkelere göre ne durumda olduğu, eksikliklerin hangi durumlardan kaynaklandığı ve konu ile ilgili nelerin yapılabileceği noktasında yapmış olduğu tespitler, bundan sonra yapılacak olan çalışmalara yol göstermesi açısından önemli bir kaynak niteliğindedir.

Elbette konu ile ilgili diğer önemli bir çalışma, Aslan Eren’in (2006) “Türkiye Ekonomisi” adlı eseridir. Eser on bir bölümden oluşmakta olup, ilk iki bölümünde Türkiye’de nüfus ve nüfusun gelişimi, istihdam ve işsizlik konuları üzerinde önemli tespitler yapılmıştır. Konu ile ilgili güncel verilerin dünya ülkeleri ile kıyaslanmak suretiyle yapılan değerlendirmeler, konu ile ilgili önemli bir kaynak niteliğindedir.

Belirtilmesi gereken diğer bir çalışma, Adem Korkmaz ve Adnan Mahiroğulları’nın (2007) “İşsizlikle Mücadelede Emek Piayasası Politikaları (Türkiye ve AB Ülkeleri) “ adlı eseridir. Dört bölümden oluşan bu eserde özellikle Türkiye ve AB Ülkelerinde iş gücü piyasası, işsizlik ve işsizlikle mücadelede emek piyasası politikalarının güncel veriler yardımıyla ortaya konulması açısından önemli bir çalışma olmuştur.

Bunların yanı sıra, Devlet İstatistik Enstitüsü’nün yapmış olduğu Hane Halkı İş gücü

Anket çalışmalarının sonuçları, Devlet Planlama Teşkilatının yapmış olduğu Ekonomik ve Sosyal Göstergeler ile çeşitli kurum ve kuruluşların, sanayi odalarının konu ile ilgili çalışma ve göstergeleri, Kahramanmaraş Valilik Brifingleri, Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası’nın yapmış olduğu araştırma ve yayımlar, bu konuda önemli çalışmalardır. Bunların dışında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi öğretim elamanlarının yapmış olduğu çalışmalar da diğer önemli çalışmalar arasındadır. Bunların arasında, Adnan Çelik, Nusret Göksu, Mesut Bilginer ve Ömer Fettahlıoğlu’nun (1997) yaptığı ve Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odasında yayınlanan ”Yeni Stratejiler Karşısında KOBİ’ler”, adlı çalışma önemli çalışmalardan biridir.

3

KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER Sedet ALICI

3. KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER

3.1. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) Kavramı ve Kapsamı

Günümüzde yaşanan hızlı küreselleşme olgusu ile beraber ekonomik, sosyal ve teknolojik alandaki gelişme ve değişmeler, ulusal ve uluslar arası faaliyet gösteren ekonomik birimlerin yapılarının ve stratejilerinin derinden etkilenmesine neden olmuştur. Böyle bir durum elbette ki işletmeler için yeni fırsatlar kadar yeni riskleri de beraberinde getirmektedir.

Ülkemizde toplam işletmelerin %98–99’u gibi önemli bir oranına sahip olan KOBİ'ler, ülkemiz ekonomisinin esnek ve dinamik birimleri olup rekabetçi bir ekonomik sistemin vazgeçilmez yapı taşları durumundadır.

KOBİ’ler, ekonomik hayatın dinamizm kazanabilmesi, rekabet kavramının ön plana çıkması, istihdamın sağlanması, piyasa mekanizmasının etkinliğini sağlama/arttırma, sürdürülebilir kalkınmayı tabana yayarak sağlama ve sosyo-ekonomik dengesizlikleri en aza indirme gibi önemli işlevleri üstlenmiştir (Değerli ve Azaklıoğulları, 2004:243).

Ülke ekonomilerinde büyük bir yere ve öneme sahip olan KOBİ’ ler, bir kısmı kendi iç dinamiklerinden, bir kısmı da devletin ekonomik politikaları sonucu birçok sorunla karşı karşıya kalmışlardır (Erkan ve Topal, 2001:85).

Ülke ekonomilerinde yaşanan durgunluk, enflasyon ve istikrarsızlık gibi olumsuzlukların yanı sıra, izlenen değişken ekonomik tedbirler sonucunda, KOBİ’ lerin bir kısmı yaşam mücadelesini sürdürmeye çalışırken, maalesef bir kısmı da ekonomik hayattan çekilmek zorunda kalmaktadırlar. Bununla birlikte ekonomide yaşanan gelişme ve değişimleri iyi tahlil eden KOBİ’ler yeni stratejilerle önemli avantajlar elde edip, büyüyüp gelişebilmektedirler (Çelik ve Akgemci, 1998:63).

Ekonominin dinamikleri olan KOBİ’lerin de özellikle ekonomik krizlerde daha da hissedilen birçok sorunlarının olduğu bir gerçektir. Sağlıklı ve istikrarlı bir ekonomik sistemin oluşmasında önemli bir yere sahip olan KOBİ’ lerin, dünyada olduğu gibi ülkemizde de mutlak anlamda desteklenmeleri, bu anlamda KOBİ’ ler için yapılacak çalışmalara ağırlık verilmesinin gerekliliği ortadadır.

3.1.1 Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ) Tanımı

KOBİ’ ler için yapılan tanımlar, ülke ekonomilerinin içinde bulundukları duruma ve sektörel hacme bağlı olarak her ülke kurum, kuruluş ve uzmanlar tarafından farklılık göstermekte olup, bu nedenle herkes tarafından kabul gören ortak bir KOBİ tanımı mevcut değildir (Müftüoğlu, 1991:25).

Bu durum, KOBİ kavramında yer alan ölçekten kaynaklamaktadır. Yani KOBİ kavramı tek bir parça ya da birimden ibaret değildir. KOBİ kavramı içine mikro ölçekli, küçük ölçekli ve orta ölçekli işletmeler girmektedir. Doğal olarak böyle bir ölçek kullanılması da farklı farklı KOBİ tanımlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. KOBİ’ ler için genel kabul görmüş tanımın olmamasının nedenlerini şu şekilde sıralandırabiliriz (Karataş, 1991:25):

i. Büyüklük kavramının nispi bir nitelik yapıya sahip olması,

4


ii. Büyüklük kavramıyla ilgili kriterlerin farklılık arz etmesi,

iii. Söz konusu temel alınan kriterlerin ağırlığının zaman içinde değişmesi,

iiii. Ülkeler, bölgeler ve sektörlere göre büyüklük farklarının olmasıdır.

KOBİ tanımlarında genel olarak üç ölçüt ön plandadır. Bunlar; istihdam edilen personel sayısı, bilânço değerleri ve bağımsızlık ölçütleridir (www.kobitek.com/, Erişim Tarihi:12.05.2007). Bağımsızlık ölçütünden kasıt, bir firmanın sermayesi ve hissesinin %25’ten fazlasının bir büyük sermaye grubuna ait olmasıdır, yani hisse payı içinde büyük sermayenin payı %25’ten az olan bütün firmalar KOBİ kategorisine girmiş sayılmaktadır (Çelik ve Akgemci,2007:113).

Görüldüğü gibi ekonominin dinamoları olan KOBİ’ lerin net bir tanımı ortaya konulmamıştır. Zira KOBİ kavramını, her ülke, kurum, kuruluş ve sektörler, farklı ölçüt ve yaklaşımlarla ele almışlar ve böylece standart olmayan çok sayıda KOBİ tanımları ortaya çıkmıştır.

3.1.2. Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ) Tanımı

Ülkemizde farklı kriterlerin baz alınmasından dolayı çok sayıda kurum ve kuruluşlar, farklı KOBİ tanımlamalarında bulunmuşlardır. Bunların başlıcaları; Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Küçük Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Sanayi ve Ticaret Odaları ve Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticiler Vakfı (TOSYÖV). Bu kurumların yapmış olduğu KOBİ tanımları iş gücü baz alınmak suretiyle aşağıdaki toplamları gibidir (Unutkan ve Unutkan,1996:36).

Çizelge 3.1. Türkiye de Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarca Yapılan KOBİ Tanımları

İŞ GÜCÜ SAYISIKüçük Orta Büyük

DİE 1 – 9 10 – 24 25 +DPT 10 – 49 59 – 99 100 +

KOSGEB 1 – 50 51 – 150 151 +HALKBANK 1 – 99 100 – 250 251 +

İSO 1 – 25 26 + -İTO 1 – 20 21 – 100 101 +

TOSYÖV 10 – 100 101 +

Kaynak: Unutkan ve Unutkan (1996:36)

Görüldüğü gibi iş gücü kriteri baz alınarak yapılan KOBİ kavramı, her kurum tarafından farklı ifade edilmiş olup her kesimin üzerinde anlaşabileceği standart bir tanım söz konusu değildir.

Türkiye’de böylesine birçok kurum tarafından ortaya konan ve birbirlerinden farklı KOBİ tanımlamaları, şüphesiz AB sürecindeki Türkiye ve AB açısından bir takım sıkıntıları da beraberinde getirmekteydi. Özellikle AB ile işbirliği gibi konularda ortaya çıkan bu sıkıntıların ortadan kaldırılması amacıyla, Bakanlar Kurulunun 2005/9617 sayılı kararı ile kabul edilen “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik” in 18 Kasım 2005 tarihinde Resmi Gazete’de

5

http://www.kobitek.com/


yayımlanmasıyla Türk KOBİ tanımı AB ile uyumlaştırılmış oldu. Buna göre KOBİ’ ler şu şekilde tanımlandırılıyor (www.ikv.org.tr, Erişim Tarihi:10.05.2007).

Çizelge 3. 2. Türk KOBİ Tanımı ile Avrupa Birliği KOBİ Tanım UyumlaştırılmasıÖlçek Çalışan Sayısı Net Satış Hâsılatı / Mali

BilânçosuMikro İşletme 10 kişiden az, yıllık çalışan istihdam eden 1 milyon YTL’yi aşmayan

Küçük İşletme 50 kişiden az, yıllık çalışan istihdam eden 5 milyon YTL’yi aşmayan

Orta Büyüklükteki İşletme

250 kişiden az, yıllık çalışan istihdam eden 25 milyon YTL’yi şmayan

Kaynak: www.ikv.org.tr, Erişim Tarihi:10.05.2007.

Türk KOBİ tanımlamalarının, AB ile uyumlaştırılması kuşkusuz yıllarca süregelen KOBİ tanım karmaşasının ortaya çıkardığı sorunların giderilmesi açısından önem arz etmektedir. Şüphesiz bu olumlu gelişme Türkiye ile AB arasındaki işbirliğine katkı sağlamasının yanısıra, KOBİ’ ler için yeni strateji ve taktiklerin ortaya çıkmasına ve rekabet edebilme şansının yükselmesine imkân sağlaması açısından önemli bir adım olmuştur.

3.1.3 Dünyada Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ) Tanımları

Türkiye’de olduğu gibi diğer ülkelerde de standart KOBİ tanımlaması bulunmamaktadır. Her şeyden önce söz konusu ülkelerin gelişmişlik düzeyleri başta olmak üzere, KOBİ kavramına farklı bakış açılarından kaynaklanan birçok KOBİ tanımlarının ortaya konduğu görülmektedir.

Bu ülkelerin KOBİ tanımlarına bakıldığında daha çok çalışan sayısı, satış hâsılatı, sermaye, kapasite, kar oranı ve makine parkı gibi nicel kriterlerin yanı sıra, söz konusu girişimcinin işletmede fiilen çalışıyor olması, sermayenin sınırlı olması ve işletmelerde uygulanabilecek yönetim tekniklerinin yetersizliği gibi nitel kriterlere başvurulduğu görülmektedir. Şüphesiz KOBİ tanımlamasında kullanılacak kriterlerin sayısının çok olmasının bir takım sorunlara neden olacağı ortadadır. Aynı zamanda KOBİ tanımlamasında tek bir kriterin kullanılması da çok da anlamlı olmayacaktır. KOBİ tanımlamasında en çok başvurulan kriterler ise çalışan sayısı ve sermaye olmaktadır (Oktav vd, 1990:2).

Elbette KOBİ tanımlamasında ülkemizde olduğu gibi dünya ülkelerinde de çok sayıda kriter kullanılması KOBİ’lerin kendi yapılarından kaynaklanmaktadır. KOBİ’lerin tanımlanmasında çok sayıda kriterlerin kullanılması, standart bir tanım arayış çalışmaları, ülke ekonomileri için KOBİ’ lerin ne kadar önemli olduğunun bir göstergesi olması açısından mühimdir. Birçok kriterlerin ortaya çıkmasının belki de en büyük sebebi KOBİ’ lere verilen bu önemdir.

Çizelge 3.3. Seçilmiş Ülkeler İtibariyle Yapılan KOBİ Tanımlamaları

ÖLÇEK ABD FRANSA İTALYA MALEZYAÇok Küçük İşletme 1 – 19 (Dâhil)

Küçük İşletme 1 – 499 1 – 99 20 – 99 1 – 49Orta Büyüklükteki İşletme 500 – 1499 100 – 250 100 – 250 50 – 199

Büyük İşletme 1500 + 250 + 250 + 200 +

Kaynak: Akgemci (2001:11-15)

6


Buna göre seçilmiş bazı ülkelerde en çok başvurulan kriter olan çalışan sayısı baz alınarak ortaya konan KOBİ tanımlaması ölçeksel olarak Çizelge 3.3.’de verildiği gibidir (Akgemci, 2001:11-15).

Görüldüğü gibi, sadece çalışan sayısı baz alınarak yapılan KOBİ tasnifi farklılıklar arz etmektedir. Sadece, Fransa ve İtalya orta büyüklükteki ve büyük işletmelerde fikir birliği içindedirler. Farklı ülkelerin ölçeksel dağılımındaki ortaya koydukları farklılıkların sebeplerinden biri de bu ülkeler arasıdaki gelişmişlik düzeyleridir. Örneğin, ABD’nin ölçeksel dağılımında çalışan sayısı 1500’ e kadar çıkabilirken bu sayının Fransa ve İtalya’da 250, Malezya’da ise 200 olması bu tezi desteler nitelikdedir. Unutulmamalıdır ki tek başına ülkelerin gelişmişlik düzeylerini baz alarak konuyu basite indirgeyerek açıklamak çok da doğru bir yaklaşım değildir. Çünkü KOBİ’lerin ölçeksel dağılımında ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin etkisi kadar ülkeler arası bölgesel farklılıklar ve ülkelerin KOBİ’ lere verdikleri önem ve yaklaşımlar da önemli faktörler arasındadır. ABD, Fransa, İtalya ve Malezya gibi ülkelerde KOBİ’ lerin tasnifinde sektör ayrımı gözetilmemekle beraber Almanya, İngiltere ve Japonya gibi ülkelerde ise KOBİ tasnifi çalışan sayısı, sektör bazında değerlendirilerek daha geniş tanımlamalara gidildiği görülmektedir.

Bu ülkelerin sektörel bazda yapmış oldukları KOBİ tanımlamalarında bile bir fikir birliği söz konusu değildir. Sadece Almanya, Perakende Ticaret ve Ulaştırma, Haberleşme ve Hizmetler sektörleri için 1–2 çalışan sayısı olan işletmeleri, Küçük İşletme sınıfında değerlendirirken, 3 – 49 çalışanı olan işletmeleri ise Orta Ölçekli İşletmeler olarak kabul etmiştir. Aynı şekilde İngiltere’de İnşaat ve Madencilik sektörlerinde 25 kişiden az çalışanı olan işletmelerin KOBİ olarak tanımlandığı görülmektedir. Ayrıca Almanya, İngiltere ve Japonyanın sektörel KOBİ tanımlamasına bakıldığında çalışan sayısı açısından imalat sanayi, toptan ticaret, perakende ticaret ve hizmetler sektörü daha fazla iken, ulaştırma haberleşme, inşaat ve madencilik sektörünün daha az olduğu görülmektedir.

Çizelge 3.4. Sektörel Olarak Yapılan KOBİ TanımlarıALMANYA İNGİLTERE JAPONYA

SEKTÖR Küçük İşletme

Orta Büyüklüktek

i İşletme

SEKTÖR KOBİ SEKTÖR KOBİ

İmalat Sanayi 1– 49 50 – 25 İmalat 250 kişiden az

İmalat 300 kişiye kadar

Toptan Ticaret 1 –9 10 – 99 Toptan Ticaret

Yıllık satış cirosu baz alınmakta

Ticaret 100 kişiye kadar

Perakende Ticaret

1 – 2 3 – 49 Perakende Ticaret

Yıllık satış cirosu baz alınmakta

Hizmetler 50 kişiye kadar

Ulaştırma, Haberleşme ve

Hizmetler

1 – 2 3 – 49 İnşaat 25 kişiden az

Madencilik 25 kişiden az

Kaynak: Akgemci (2001: 11-15)

7


3.2. Türkiye’de ve Dünya’da KOBİ’ lerin Önemi

Son yıllarda gerek dünyada, gerekse Türkiye’de üzerinde en çok konuşulan ve tartışılan kavramlardan birisi hiç şüphesiz KOBİ’ lerdir. Esnek ve dinamik yapıları itibarıyla ekonomik ve sosyal hayata olumlu katkılarından dolayı her ülke, KOBİ’ler üzerinde önemle durmaktadır.

Günümüzde ekonomik sistemin barometresi niteliğinde olan KOBİ’ ler aynı zamanda ekonomik faaliyetlerin etkinliğinde ve rekabetçi bir piyasanın oluşumunda vazgeçilmez unsurdur. Özellikle kriz dönemlerine kadar, büyük işletmelerin üretim ve istihdam konusunda tartışılmaz üstünlüklerine rağmen, krizle beraber değişilik gösteren gerek ekonomik, sosyal ve gerekse teknolojik şartlara adapte olmada sıkıntı yaşamaktadırlar. Fakat KOBİ’ lerin esnek ve dinamik yapıları sayesinde değişen şartlara rahat bir şekilde uyum göstermeleri, KOBİ’lere olan ilgi ve desteklerin artmasında önemli bir faktördür (Ban, 2006 : 67).

Ülke ekonomilerinde KOBİ’lerin toplam işletmeler içinde büyük bir orana sahip olmalarının yanı sıra, toplam istihdamda, toplam yatırımlarda, toplam üretimde ve toplam ihracatın gerçekleşmesinde önemli bir paya sahiptirler. Bu nedenle her ülke küresel ekonomide söz sahibi olabilmek için KOBİ’lerle ilgili yeni strateji ve taktikler geliştirme ve uygulama gayretleri içindedir.

Günümüz ekonomilerinde KOBİ’lerin en başta istihdam imkânı sunması, girişimciliği teşvik etmesi, esnek yapıları sayesinde yeniliklere hızlı bir şekilde uyum gösterebilmeleri, büyük ölçekli işletmelere ara malı temin etmeleri ve ürün farklılaşması gibi katkıları bulunmaktadır (Oktay ve Güney, 2002:2).

Ayrıca KOBİ’ler işletmeler için kalifiye elaman yetiştirilmesine, bölgeler arası dengeli gelişime, büyümeye imkân sağlamaları, sağlıksız kentleşme sorununun önüne geçebilmek ve iç göçün önlenmesi, yeni iş fırsatları oluşturma, tam rekabet ve sosyal barışı tesis etme ve gelir dağılımının dengeli bir şekilde gerçekleşmesini sağlama gibi özellikleri bulunmaktadır (Yücel, 2004: 26).

Bunların yanı sıra KOBİ’ler daha az yatırım ve maliyetle daha çok üretim, ürün çeşitliliği ve istihdam imkânı yaratmaktadır. Teknolojik yeniliklere yatkın olan KOBİ’lerin, bireysel tasarrufları özendirme, gerek politik ve gerekse sosyal sistemler için bir denge ve istikrar unsuru olmaları gibi özelliklere sahiptirler (KOSGEB, 2003: 2).

Gerek dünya ekonomilerinde ve gerekse ülkemizde KOBİ’ler yaşanan krizlerden fazlaca etkilenmemiş hatta yaşanan krizlerin atlatılmasında önemli katkılar sağlamışlardır. Gelişmekte olan ülkelerle, gelişmiş ülkelerdeki KOBİ’lerin gerek sayı olarak, gerek istihdam ve gerekse katma değer açısından karşılaştırılması durumunda, KOBİ’lerin gelişmiş ülke ekonomilerinde önemli bir yere sahip olduğu görülür. Geri kalmış ülkelerde ise KOBİ’ler yaygın bir durumda değildir (Gülseren,1996: 52).

Türkiye’nin KOBİ’lere verdiği önem 24 Ocak 1980 kararları ile başlamış olup bununla beraber Türkiye’de neredeyse işletmelerimizin tamamını oluşturmakta olan KOBİ’ lerimize, bu yıllardan itibaren çeşitli kurum ve kuruluşların hizmet etme amacıyla etkin bir şekilde faaliyetlerine başlamışlardır. Özellikle bu kurum ve kuruluşlar tarafından KOBİ’ lerin gelişimlerine yönelik programlar hazırlanmıştır (Ban, 2006:67).

8


Devlet İstatistik Enstitüsü’nün 2002 yılında yaptığı genel sanayi ve işyerleri sayımına bakıldığında KOBİ’ lerin %99,89 gibi büyük bir orana sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca bu oranın %96,32’ sinin mikro ölçekli, %0,48 orta ölçekli işletmeler oluşturmakta olması ülkemiz KOBİ’ lerinin çok küçük yapıda olduğunun göstergesidir. Ayrıca bu küçük yapılarına rağmen ekonomide çok büyük sorunlarla karşı karşıya oldukları da bir gerçektir.

Öyleki KOBİ’ler; yönetim ve organizasyon konusunda, bilgi ve eğitim konusunda eksikliklerinin yanı sıra, örgütlenme noktasında ve çok önemli finansal sorunları mevcuttur (Ekinci, 2001:18-19). Ülkemizdeki KOBİ’lerle ilgili yapılan çalışmalar, KOBİ’lerin yeterli düzeyde eğitilmiş iş gücüne sahip olmadığını göstermektedir. Çalışan elamanların çoğunun sadece çıraklık eğitimine sahip olması ve dolayısıyla çalışan iş gücünün eğitimsiz olması KOBİ’lerdeki verimi düşürmektedir (Gürak,1999:29).

Çizelge 3.5. İşletmelerin Ölçeksel Duruma Göre Dağılımı (2002)

ÖLÇEK ÇALIŞAN SAYISI DAĞILIM ( % )Mikro 0 1,38Mikro 1 – 9 94,94Küçük 10 – 49 3,09Orta 50 – 99 0,30Orta 100 – 150 0,10Orta 150 – 250 0,08

Büyük 250 + 0,11

Kaynak: DİE (2002) (GSİS), Erişim Tarihi: 20.06.2007)

KOBİ’ lerin dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemiz ekonomisi açısındanda %99,8’ lik bir orana sahip olması açısından önemi büyüktür. KOBİ’ lerin ülkemiz ekonomisi için ne denli büyük bir öneme sahip olduğunun anlaşılabilmesi için 1985–2004 yılları itibarıyla ülke ekonomisinde toplam işletmeler içindeki oranı, istihdam payı, sermaye yatırımındaki payı, katma değerdeki payı, ihracat payı ve kredilerden aldığı payın değerlendirilmesi gerekmektedir.

Yapılacak değerlendirmenin sağlıklı olabilmesi için mutlak surette 1985 – 2004 yılları içinde ulusal ve uluslararası arenada gerçekleşen ve ülke ekonomimizi ve KOBİ’leri etkileyen savaş, kriz ve deprem gibi olumsuz faktörleri de unutmamak gerekir. Bunlar 1994 yılındaki Körfez savaşı başta olmak üzere yine bu dönemde yaşanan mali kriz, 1997’ deki yaşadığımız küresel finansal kriz ve ülkemizi derinden etkileyen 1999 büyük deprem felaketleridir (Ekinci, 2001:18-19).

Çizelge 3.6. KOBİ’lerin Türkiye Ekonomisindeki Payı (1985–2004)

TÜRKİYE’DEKİ KOBİ’ LER 1985 (%) 1996 (%) 1999 (%) 2004 *(%)Toplam İşletmeler içindeki Oranı 98,8 98 99,2 99,8

İstihdamdaki Payı 45,6 53,3 55,9 76,7Sermaye Yatırımındaki Oranı 26,5 27,0 - 38,0

Katma Değerdeki Payı 37,7 38,0 24,2 26,5İhracat Payı 8,0 8,0 - 8,0

Banka Kredilerindeki Payı 3,0 4,0 5,0 5,0(*)Kaynak: OECD, (2004), Erişim Tarihi:16.08.2007), (www.akademiktisat.net/ Erişim Tarihi: 17.08.2007)

9

http://www.akademiktisat.net/


1985 –2004 yılları itibariyle KOBİ’ lerin toplam işletmeler içindeki oranı 1985 yılında % 98,8 iken 1996 yılında bir miktar düşerek % 98 olduğu görülmektedir. 1999 yılında ise bu oran artarak % 99,2’lik bir seviyeye gelmiştir. Şüphesiz bunda 1996 yılı itibarıyla bu işletmelere verilen destek ve teşviklerin önemli katkısı olmuştur. Ayrıca 1996 yılının ‘KOBİ Yılı’ ilan edilmiş olmasının da önemli bir faktör olduğu söylenebilir. Fakat bu dönemler itibarıyla ulusal ve uluslararası ekonomik ve sosyal alanda yaşanan kriz, deprem ve savaş gibi olumsuzluklara rağmen bu payın % 1,2 ‘lik artışla %99,2’ ye çıkmış olması da önemli bir gelişme olarak nitelendirilebilir. KOBİ’ lerin ülke ekonomilerine büyük katkılarının bilinmesi ve KOBİ’ ler üzerine yoğunlaşılması sonucu bu oranın, 2004 yılında %99,8 gibi bir orana yükselmesine neden olmuştur.

Ülkemiz ekonomimizin en önemli konularından bir tanesi hiç kuşkusuz istihdam ve istihdam oranıdır. KOBİ’ lerin istihdamdaki payı incelendiğinde 1985–2004 yılları itibarıyla sürekli bir artış görülmektedir. 1985 yılında % 45,6 olan istihdam payı sosyo-ekonomik alanda yaşanan birçok olumsuzluklara rağmen 2004 yılında %76,7 gibi bir orana çıkması elbette ki ülkemiz ekonomisi için önemli bir gelişme olarak kayıtlara geçmiştir.

KOBİ’ lerin sermaye yatırımı 1985–2004 yılları itibariyle % 26,5 gibi bir orandan artarak 2004 yılında %38’ e ulaşmış olması yeterli bir oran olarak gözükmemektedir. Gelişmiş ülkelere kıyasla bu oranın düşük çıkmasında en büyük etkenlerden biri ekonomik yapının ta kendisidir. Bunun yanı sıra KOBİ’ lerin kendi yapılarından kaynaklanan sorunların varlığı da önemli bir faktördür.

1985–2004 yılları itibariyle KOBİ’ lerin Türkiye Ekonomisinde katma değerdeki payı itibariyle incelendiğinde kayda değer bir sorunun var olduğu görülmektedir. 1985 yılında %37,7 gibi düşük bir oranın 2004 yılında daha da düşerek %26,5’ e gerilemesinin nedenleri arasında KOBİ’ lerin kendi yapılarının yanı sıra ekonomide yaşanan sorunların etkili olduğu söylenebilir. Bu bağlamda düşük olan oranın yükseltilmesi için sağlıklı ve istikrarlı bir ekonomik yapının yanı sıra KOBİ’lerin yönetim, teknoloji ve verimlilik ile ilgili yeni stratejileri tespit etmesi, bu noktada kamu kurum ve kuruluşların desteklerinin daha da arttırılması, araştırma-geliştirme faaliyetlerine ağırlık verilmesi kaçınılmaz bir gerçektir.

Çizelge 3.7. Seçilmiş Ülkeler İtibariyle KOBİ’ lerin Ekonomideki ÖnemiÜlke Toplam

İşletmeler İçindeki Oranı

(%)

Toplam İstihdam

İçindeki Payı (%)

Toplam Yatırımlar


Katma Değer İçindeki Payı

(%)

Toplam İhracat


Toplam Kredilerden

Aldığı Pay (%)

A.B.D.* 99,7 56,6 38 43 32 42,7Almanya (2004)

99,8 64 44 49 31,1 35

Fransa (2004) 99,9 49,4 45 54 23 48İngiltere (2004) 96 36 29,5 25,1 22,2 27,2İtalya (2004) 98,8 56 39,9 53 25,1 28Hollanda* 98 57 45 32 38 -----Japonya* 99,4 81,4 40 52 38 50Hindistan* 98,6 63 27,8 50 40 15,3G.Kore* 98,8 59 35 35 20 47Tayland* 98 64 --- 47 50 ---

Kaynak: Kobinet. org.tr, Sadan ve Ak (2006:515), Erişim Tarihi: 13.06.2007

(*) Çelik ve Akgemci, 1998: 92

--- bilgi yok ya da güvenilir değil

10


Türkiye ekonomisinde KOBİ’ lerin ihracat payı 2004 yılında %8 olup 1985 yılından bu yana bir değişiklik söz konusu olmamıştır. Bu oranında KOBİ’ lerin katma değerdeki oranı gibi şüphesiz ekonomimiz için arzu edilen seviyede olmadığı gözükmektedir

Ülkemizde KOBİ’ lerin en önemli sorunlarından bir tanesi olan finansman sorununun hala çözülememiş olmasından dolayı KOBİ’ lerimizin kredi payı 1985’ den bu yana %3–5 gibi bir oranda kalmıştır. Kredi oranının bu kadar düşük olmasına rağmen Türkiye ekonomisine her alanda büyük katkılar sağlayan KOBİ’ lerimizin diğer gelişmiş ülkelerde olduğu gibi yeterince desteklenmesi durumunda bu katkıların daha da artacağı ortadadır.

Ülkemizde işletmeler içinde KOBİ’ lerin önemli bir ağırlığının olmasına rağmen, bu işletmelerimiz özellikle kredilerden aldığı pay, katma değer içerisindeki payı ve ihracat içerisindeki payı diğer ülkelerdeki KOBİ’lerle kıyaslandığında oldukça düşük düzeyde olduğu görülür (Ban, 2006 : 68).

KOBİ’lerin en önemli faaliyet gösterdiği alan imalattır. Fakat Türkiye’de KOBİ’ lerin bilgisayar, radyo, televizyon, haberleşme cihazlarının imalatı, nükleer yakıt imalatı, tıbbi aletler ve saat imalatı gibi imalat türlerinin çok düşük yüzdelere sahip olmasından anlaşılabileceği gibi, KOBİ’ler hem mevcut yapıları ile teknolojiye yatırım yapmazken, hem de teknoloji üretimi sağlayan KOBİ sayısı yeterli değildir (ASKON,2007:44). Şüphesiz ülkemiz KOBİ’lerindeki bu yapının, gelişmiş ülkelerle kıyaslanması bile mümkün değildir.

Görüldüğü gibi Dünyada KOBİ’lere ayrı bir önem verilmekte olup, Türkiye’de ise KOBİ’lere verilen destekler nispeten iyi düzeydedir. Örneğin Çin’ de çalıştırılan işçi sayısına göre vergi muafiyeti, bunun yanı sıra kullanılan enerji ve doğal gaz fiyatlarında çeşitli indirimler söz konusudur. Amerika’da ise özellikle internet ortamında bulunan ve ileri teknoloji üreten KOBİ’lere, NASDAK borsasına kote olarak hisse çıkartılması yoluyla, faizsiz sermaye oluşturmalarına destek verilmektedir. Bunların yanı sıra eyalet bazında vergi indirimleri, ürün bazında üretim destekleri, risk sermayesi şirketleri vasıtasıyla faizsiz sermaye sağlanması gibi birçok konuda destek verilmektedir. Türkiye’de ise KOBİ’lere yönelik ihtisas bankacılığının yanı sıra KOSGEB’de çeşitli alanlarda destekler sağlamaktadır (Çelik, 2003:16)

Küreselleşen dünya piyasalarında rekabet kavramının daha ön plana çıkmasıyla beraber, değişen ve çeşitlenen toplum ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamak için esnek üretimleri sayesinde dinamik bir yapıya sahip olan KOBİ’ler için yeni strateji ve politikaların belirlenmesinin gerekliliği ortadadır.

Özellikle KOBİ’ler, İMKB aracılığıyla kurulabilecek olan KOBİ Hisse Pazarıyla sermaye darboğazından kurtulabilecektir. KOBİ’lerde iş gücü maliyetlerinde verimliliğin hesaba katılması suretiyle yapıldığı için, nitelikli iş gücü ve alt yapı göz ardı edilmemeli, değişen trendlere uygun hareket edilirken, kendine has modellemeler yapılmalıdır. Bunların yanı sıra markalaşmaya önem verilerek, isim haline gelinmelidir (Çelik, 2003:16).

İhracat alanında yetersiz kaldığı görülen KOBİ’lerin ihracata yönlendirilmesi sonucunda, ülke ekonomisi ve özellikle dış ticaret yönünden edilecek döviz girdileri ve istihdam imkânları gibi makro düzeydeki yararlarının yanı sıra, karlılığın artması gibi mikro düzeyde katkılarda sağlanacaktır. Bu bağlamda, işletme bazında ihracat stratejileri, örgütlenme stratejileri, teknoloji stratejileri, eğitim stratejileri, enformasyon ve tanıtım stratejileri gibi çeşitli ihracat stratejileri geliştirilebilir (Koçak, 2001:24).

11


Kalkınmanın en önemli girdisi insandır. Bu nedenle iyi eğitim almış bir iş gücü daha verimli ve esnek işgücünü oluşturacaktır. Çalışanların eğitimi ve geliştirilmesi işletmelerin rekabet gücünü arttıracaktır. Bu bağlamda eğitim işletmeler için stratejik bir yatırım olarak kabul edilmeli ve işletme stratejilerinin bir parçasını teşkil etmelidir (Acar, 2003:32). KOBİ’lere yönelik eğitim politikaları için ülke genelinde çalışmalar yapılmalı ve periyodik olarak, firmalar incelenerek eğitim ihtiyaçları tespit edilmeli ve bu ihtiyaçlara cevap verecek eğitim proğramları hazırlanarak hayata geçirilmelidir (Karakaya, 2007:21).

KOBİ’ler yapıları itibariyle uzun vadeli planlama yapamamakta ve genelde bir planlama uzmanı da istihdam edememektedirler. Böyle bir durumda planlamayı genelde işletme sahibi veya ortakları hazırlarken temel istatistikî metotlar yerine sezgi ve öngörülere dayanan planlama yapmaları önemli bir dezavantajdır. KOBİ’lerin yaşamları boyunca faaliyetlerini ve gelişimlerini olumsuz yönde etkileyen diğer bir sorunda finansman sorununun KOBİ’ler için çoğu kez kuruluş aşamasında başlamakta olmasıdır (Erdoğan ve diğerleri, 2006:36-37).

Görüldüğü gibi KOBİ’lerin yönetim ve organizasyonda, üretim, pazarlama, insan kaynakları ve en önemli sorun olan finansman konularında karşılaştıkları proplemlerin çözülmesinde işletmelere, eğitim kurumlarına ve devlete önemli görevler düşmektedir.

Küreselleşen dünyada KOBİ’lerin ekonomik anlamda rekabetçi güçlerini arttırmaları gerekir. Bunun için KOBİ’lerin avantajlı yönlerini öne çıkarırken eksik yönlerini de tamamlamak üzere yeniden yapılanmaları şarttır (Erkan ve Eleren, 2001:209).

KOBİ’lerin yeniden yapılandırılmasını gerektiren nedenler ise, dünyanın küçülmesi, teknolojideki hızlı gelişim, haberleşmenin ön plana çıkması, gerek sosyal gerekse ekonomik yaşamın değişmesi, serbest rekabet düzeninin hâkim olduğu piyasalarda yıkıcı rekabetin uygulanması, teknolojik gelişme ile beraber şirket büyüklüğünün ve şirket bütümleşmesinin dezavantaj durumuna gelmesi, kalite ve satış sonrası hizmetlerin önem kazanması ile müşteri odaklı esnek üretimin önem kazanması ve çevresel şartların hızla değişmesidir (Çetin, 1996:7).

Ancak, bir ülkenin sosyo-ekonomik yapı içinde vazgeçilmez bir öğesini teşkil eden KOBİ’lerin önemini vurgulamak, hiçbir zaman büyük işletmelerin önemini inkâr etmek anlamına gelmemektedir. Öyleki belli iş kollarında büyük firmaların varlığı ve gelişmesi doğal bir olgu olup, aynı zamanda küçük firmaların varlığı için bir zorunluluktur (Çelik ve Akgemci, 1998:95).

12

TÜRKİYE’DE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ Sedet ALICI

4. TÜRKİYE’DE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ

Bir ülkede ekonomik düzenin yeterli bir şekilde işlediğinin göstergesi ekonomideki cari ücret düzeyinde çalışmak arzusu içinde olan herkese iş imkânı sağlayıp sağlayamamasıyla ölçülür. Söz konusu ülkede kişilerin cari ücret düzeyinde çalışmak istedikleri halde bir iş bulamamaları bir ekonomi düzenin kusuru olarak ifade edilebilir (Eren, 1992: 1). Şüphesiz burada ekonomik sistem içerisindeki bütün ekonomik birimlerin özellikle de ekonomi yönetiminin istihdam konusuna verdikleri önem ve bakış açıları ile istihdam stratejileri önem arz etmektedir. Zaten bir ekonomide en önemli sorun da herkese iş imkânının olmaması yani kaynakların sınırlı olmasıdır.

Fakat ekonominin amacı sınırlı (kıt) olan kaynaklardan mümkün olan en yüksek verimi elde etmek olup, sahip olunan emek faktörünün tam ya da eksik kullanılmasının önemi daha da büyüktür (Unay, 2000 : 394).

İstihdam kavramı çalışma ve çalıştırma anlamına gelip, insanla ilgili bir kavramdır. Buna göre istihdam kavramını dar anlamda sahip olunan iş gücünün çalışması veya çalıştırılması olarak ifade edilebilir (Bocutoğlu vd, 2003:29).

Her ülkenin insan gücü itibarıyla gerek iktisadi ve gerekse sosyal siyaset açısından hedefleri, ülke içindeki çalışma arzu ve kabiliyetine sahip bulunan herkese iş imkânı sunmak, yani emek arz ve emek talebinin denge haline gelmesini sağlamaktır. Fakat bir bölgede iş arayan işçilerin miktarı ile iş adeti eşit olsa dahi iş arayanların meslek ve sahip oldukları vasıf ile işyerlerinin aradığı meslek ve vasıflar farklı ise hem işsizlik ortaya çıkacak hem de çalıştıracak işçi bulamayan iş yerleri bulunabilecektir. Böyle bir durumda miktar itibarıyla toplam emek arzı ile emek talebinin denge halinde bulunması o iş piyasasında fiilen bir emek arz ve talep dengesi oluşmuş olmayabilecektir (Zaim, 1990: 11–12).

İş piyasasında emek arzı ile emek talebinin karşı karşıya gelmesiyle oluşan istihdam kavramı dünyada olduğu gibi Türkiye’ nin de en önemli ekonomik ve sosyal sorunlarından biridir. Çünkü bir ekonomide emek arzının emek talebinden fazla olması işsizlik kavramının ortaya çıkmasına neden olacaktır. Aynı şekilde bu iki kavramın bir şekilde ekonomik sistem içerisinde buluşamama sonucunda da yine işsizlik kavramıyla karşı karşıya kalınacak olması konunun hassas olduğunun göstergesi niteliğindedir.

Çalışma ve çalışamama şeklinde ifade edilen istihdam ve işsizlik kavramları, şüphesiz yaşamsal bir öneme sahip olup, bireysel ve toplumsal alanda ortaya çıkardığı önemli sorunlar nedeniyle üzerinde hassasiyetle durulması gereken konulardır. Bir ülkede çalışmak isteyip de iş bulamayanları çoğu zaman sanıldığı gibi sadece kişisel kusurları olarak değil aynı zamanda uygulanan ekonomik ve sosyal politikalarla da beraber ilişkilendirilmesi gereken bir durumdur (www.turkis.org.tr, Erişim Tarihi:02.16.2006).

Türkiye’de istihdam sorununu tespit edebilmek ve izlenen ekonomi politikalarını değerlendirebilmek için emek arzı ile emek talebi üzerinde durmak gerekmektedir. Herşeyden önce emek arzının kaynağı nüfustur. Bundan dolayıdır ki öncelikle bir ülkedeki nüfusun yaş ve cinsiyet itibarıyla yapısının incelenmesi gereklidir. Ayrıca ülkedeki teknolojik gelişme düzeyinin, var olan piyasa şartlarının, ilgili mevzuatların, sosyal ve moral gibi faktörlerin de emek arzı üzerinde etkileri vardır. Emek talebi ise söz konusu ülkenin sahip olduğu üretim faktörleri miktarının yanı sıra, o ülkenin iktisadi faaliyetlerine de bağlıdır. Ülkedeki iktisadi faaliyetlerin artması emek talebinin artmasına neden olurken ekonomi gelişecek ve bunun sonucunda ekonominin yapısı da değişiklik arz edecektir. Böylece ekonomik yapıdaki

13


değişmeler iktisadi faaliyetlerin artmasına ve çeşitlenmesine neden olacaktır. Fakat, bir ekonomide piyasa şartları, sermaye, teknoloji, tercihler ve girişimci davranışları emek talebine sınır koyan faktörlerin, etkili olduğu da unutulmamalıdır (Serter, 1993: 69)

4.1. Türkiye’de İş gücü Piyasa’sının Yapısı ve Genel Görünümü

Ülkemizde istihdam ve iş gücü piyasasının yapısı irdelenirken, ilk önce emek faktörünün kaynağı olan nüfusu ve nüfusun yapısının incelenmesi daha sağlıklı değerlendirmelerin yapılması için önem arz etmektedir.

4.1.1. Türkiye’de Nüfus ve Nüfus’un Yapısı

Türkiye’de en temel sorunlardan biri de hiç şüphesiz nüfus artışının fazla olmasıdır. Ülkemizin 1927 yılında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımından 2000 yılında yapılan nüfus sayımına kadar tespit edilen nüfus, yıllık nüfus artış hızı ve nüfus yoğunluğu Çizelge 4.1.’de verilmiştir.

Çizelge 4.1. Türkiye’de Sayım Yıllarına Göre Nüfus ve İlgili GöstergelerSayım Yılı Nüfus Yıllık Nüfus Artış Hızı (%) Nüfus Yoğunluğu

1927 13.648.270 181935 16.158.018 21,10 211940 17.820.950 19,59 231945 18.790.174 10,59 241950 20.947.188 21,73 271955 24.064.763 27,75 311960 27.754.820 28,53 361965 31.391.421 24,62 411970 35.605.176 25,19 461975 40.347.719 25,00 521980 44.736.957 20,65 581985 50.664.458 24.88 651990 54.473.035 21,71 732000 67.803.927 18,28 88

Kaynak: TÜİK (2006:29)

Türkiye’de 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımında 13 milyon 648 bin 270 olarak tespit edilen nüfus, günümüze kadar hızla bir artış göstermiştir. İkinci dünya savaşının da etkisiyle 1945 yılında nüfus artış hızı %10’lar seviyesine gerilemiş de olsa, bundan sonraki 1950–1990 yılları arasında her zaman %20’nin üzerinde bir nüfus artışı tespit edilmiştir. 2000’li yıllardan itibaren bu oranın düşüş seyri içine girdiği görülmektedir.

Çizelge 4.2. Türkiye’de Cinsiyete Göre Şehir ve Köy Nüfusu (1975 – 2000)1975 1980 1985 1990 2000

Erkek 20.744.730 22.695.362 25.671.975 28.607.047 34.346.735Şehir Nüfusu 9.004.842 10.272.130 14.010.662 17.247.553 22.427.603

% 43,41 45,26 54,58 60,29 65,30Köy Nüfusu 11.739.888 12.423.232 16.661.313 11.359.494 11.919.132

% 56,59 54,74 45,42 39,71 34,70Kadın 19.602.989 22.041.595 24.992.483 27.865.988 33.457.192

Şehir Nüfusu 7.864.226 9.372.877 12.855.095 16.678.798 21.578.671% 40,12 42,52 51,44 57,70 64,50

Köy Nüfusu 11.738.763 12.668.718 12.137.388 11.787.190 11.878.521% 59,88 57,48 48,56 42,30 35,50


14


Türkiye’de böylesine hızlı nüfus artışının ortaya çıkardığı önemli ekonomik sorunlar da, ülkemizde yaşanan yüksek kentleşme hızının etkisi büyük olmuştur. öyle ki Çizelge 4.2.’de görüldüğü gibi 1975 yılından 2000 yılına kadar şehir nüfusun hızla arttığı, buna karşılık köy nüfusunun azaldığı tespit edilmiştir.

Çizelge 4.3. Seçilmiş Ülkeler İtibariyle Nüfus GöstergeleriÜlke Nüfus (Milyon)

2005Yıllık Ortalama

Nüfus Artış Hızı(%) 2000–2005

Nüfus Yoğunluğu 2005

15 Yaş ve Üzeri Okur-Yazar Yetişkin

Oranı 2000-2004ABD 296 1,0 32

Almanya 82 0,1 236Avustralya 20 1,2 3Avusturya 8 0,5 100

Azerbaycan 8 0,8 102 99Belçika 10 0,4 319Brezilya 186 1,4 22 89

Bulgaristan 8 - 0,8 70 98Çek Cumh. 10 - 0,1 132

Çin 1.305 0,6 140 91Danimarka 5 0,3 128Finlandiya 5 0,3 17

Fransa 61 0,6 110Hindistan 1.095 1,5 368 61Hollanda 16 0,5 482İngiltere 60 0,2 249

İran 68 12 41 77İrlanda 4 1,7 60İspanya 43 1,4 87İsveç 9 0,4 22

İsviçre 7 0,7 186İtalya 57 - 0,1 195 98

Japonya 128 0,2 351Kanada 32 1,0 4

Kazakistan 15 0,3 6 100Kolombiya 46 1,6 44 93Macaristan 10 - 0,2 110

Mısır 74 1,9 74Norveç 5 0,6 15 50Pakistan 156 2,4 202Polonya 38 - 0,2 125Portekiz 11 0,6 115Romanya 22 - 0,7 94 97

Rusya Fed. 143 - 0,4 9 99Suudi Arabistan 25 2,7 11 79

Tunus 10 0,9 65 74Türkiye 73 1,5 94 87

Türkmenistan 5 1,4 10 99Yunanistan 11 0,9 86 96

Kaynak: World Bank ( 2007), Erişim Tarihi: 10.09.2007.

Bu bağlamda, Türkiye’nin 1927 yılında yapılan nüfus sayımından bu yana nüfusun hızlı bir artış gösterdiği ve 2005 yılı itibarıyla 73 milyona ulaştığı görülmektedir. Türkiye’de 2000–2005 yılları arasındaki yıllık ortalama nüfus artış hızı 1,5’lik bir oranla Suudi Arabistan, Pakistan, Mısır ve İrlanda’nın haricinde diğer ülkelerden yüksek bir değere sahiptir.

15


Türkiye’nin nüfus açısından temel sorunu, nüfusun fazla oluşu değil, nüfus artış oranının yüksek olmasıdır. Bir ülkede nüfus artışının yüksek olmasının bazı olumlu ekonomik, siyasi ve askeri avantajlarının yanısıra, özellikle gelişmekte olan bir ülkede hızlı nüfus artışının yaratacağı ekonomik olumsuzluklar çok daha anlamlı olmaktadır. Buna göre nüfus artış hızının yüksekliğinin yaratabileceği ekonomik sorunları kısaca şu şekilde sıralandırabiliriz (Eren, 2006:4–7).

Hızlı nüfus artışı, genç neslin toplam nüfustaki payının yüksek olmasına yol açar.

Ekonomideki işsizliğin şiddetlenmesine yol açar.

Kalkınma hızının düşük çıkmasına yol açar.

Gerek demoğrafik yatırımlar ve gerekse işsizlik sorunu, hızlı kentleşme sorunu ile birlikte daha da şiddetlenmektedir.

Türkiye’de 2000 yılı itibarıyla nüfusun ana yaş gruplarına göre dağılımı Çizelge 4.4.’de verilmiştir. Buna göre %29,82’lik bir orana sahip olan genç nüfusa karşılık, çağ nüfusun oranı % 64,45 olarak tespit edilmiştir. Bunların yanı sıra 65 ve yukarı yaştaki nüfusun oranı ise %5.69 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Cinsiyete göre incelendiğinde oransal olarak hemen hemen bir farkın olmadığı söylenebilir.

Çizelge 4.4. Türkiyede Ana Yaş Gruplarına Göre Nüfusun Dağılımı (2000)

Nüfus % Erkek % Kadın %

0 – 14 Yaş (Genç Nüfus) 20.220.095 29,82 10.453.093 30,43 9.767.002 29,19

15 – 64 Yaş ( Çağ Nüfus) 43.701.502 64,45 22.131.543 64,43 21.569.959 64,47

65 ve + 3.858.949 5,69 1.749.563 5,09 2.109.386 6,30

Bilinmeyen 23.381 0.04 12.536 0,05 10.845 0,04

Toplam 67.803.927 100,00 34.346.735 100,00 33.457.192 100,00


Çağ nüfusun genel nüfus içindeki payı gelişmiş ülkelerde de % 65 – 70 arasındadır (Eren, 2006:17). Ayrıca çağ nüfus kırsal kesimlerden daha çok kentsel yerleşim alanlarında yoğun olup, bunun nedeni de iş bulma ümidiyle kente olan yoğun göçten kaynaklanmaktadır. Böylesine bir göç olayı da hızlı kentleşmeyle beraber önemli ekonomik ve sosyal sorunların yaşanmasına neden olmaktadır. Özellikle kentleşme hızının yüksek olduğu ülkemizde işsizlik başta olmak üzere diğer ekonomik sorunların önüne geçebilmek için göç olayının önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu anlamda herşeyden önce kırsal alanlarda yeni iş imkânları ile geçim şartlarının iyileştirilmesi dolayısıyla buralardaki mevcut şartların daha cazip hale getirilmesi gerektiği söylenebilir.

Bir ülkenin nüfusunun yapısı ile ilgili en önemli değişkenlerden biri de hiç şüphesiz eğitim durumudur. Türkiye’nin 1975 – 2000 yılları arasındaki nüfusun okur yazarlık ve eğitim durumu Çizelge 4.5.’de gösterilmektedir.

16


Çizelge 4.5. Türkiye’de Okur Yazarlık ve Eğitim Durumuna Göre Nüfus (%)1975

Erkek Kadın1980

Erkek Kadın1985

Erkek Kadın1990

Erkek Kadın2000

ErkekKadınOkuma Yazma Bilmeyen 29 66 25 62 16 46 13 40 7 27

Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen

13 5 11 6 9 8 6 6 5 8

İlkokul 45 24 47 25 53 36 55 42 50 45Ortaokul veya Ortaokul Dengi

Meslek Okulları5 2 5 2 6 3 8 4 11 5

Lise veya Lise Dengi Meslek Okulları

5 2 7 3 9 5 11 6 16 9

Yüksek Öğretim 3 1 6 2 6 2 7 3 10 5Bilinmeyen


Tarihi süreç içerisinde Türkiye’de okuryazar oranı açısından önemli mesafeler katedilmiş ve günümüz itibarıyla %90’lar düzeyine ulaşılmıştır. Okuryazar oranı açısından erkekler kadınlardan daha iyi durumda olup, ayrıca kentlerdeki okuryazar oranı kırsal yerleşim alanlarından çok daha fazladır.

Çizelge 4.5.’de görüldüğü gibi yıllar itibarıyla eğitim düzeyinin artmasına karşılık, genel olarak eğitim düzeyinin düşük olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra kadınların eğitim düzeylerinin erkeklere oranla düşük olup, bu konu da yaşanan sorunların aşılması elbette ülkemiz eğitim düzeyi açısından önem arz etmektedir. Son yıllarda özellikle kadınların eğitim seviyelerinin yükseltilmesi amacıyla yapılan çalışmalar kayda değer ve umut vericidir. Bu çalışmaların sonucunda eğitim seviyesi ile birlikte eğitim kalitesinin de artması ülkemizin ihtiyaç duyduğu eğitimli kalifiye elaman ihtiyacının karşılanması açısından önemlidir.

Fakat ülkemizde eğitim kalitesine gölge düşüren bir husus da, teknik eğitime değil, genel eğitime ağırlık verilmesidir (Eren, 2006:23). Şüphesiz böylesine bir yaklaşım ülkemizdeki teknik eğitim ile ilgili alanlarda zaten yeterince var olan açığın ve sorunların devam etmesine neden olurken, diğer alanlarda da iş gücü fazlalığının oluşmasına sebep olduğu söylenebilir.

4.2. Türkiye’de İş gücü Piyasasının Genel Yapısı

Türkiye nüfusun hızla artığı ve genç bir nüfusa sahip bir ülkedir. Bu anlamda Türkiye’de iş gücü piyasasının yapısı ile ilgili değişkenler Çizelge 4.6.’da verilmiştir.

Çizelge 4.6.’da Kurumsal olmayan sivil nüfusun iş gücü durumu 2002–2006 yılları itibarıyla verilmiş olup, buna göre toplam nüfustaki artışa paralel olarak özellikle iş gücü kaynağını oluşturan 15 yaş ve üstü nüfusun da arttığı görülmektedir. Bununla birlikte yıllar itibarıyla iş gücü artarken, iş gücüne katılma oranı bir düşüş seyri göstermektedir. İstihdam edilenler açısından 2002 – 2004 yılları arasında bir artış seyri olmakla beraber bu artışların arzu edilen bir seviyede olmadığı söylenebilir. Bu artış seyri 2005 yılından itibaren 22 milyon seviyelerine ulaşmış olup, 2006 yılında da bir miktar artış kaydedilmiş ve 2007 Mayıs itibariyle 23 milyon düzeyine çıkmış bulunmaktadır.

17


Çizelge 4.6. Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İş gücü Durumu (15 ve üzeri yaş)

Türkiye 2002 2003 2004 2005 2006Toplam Nüfus 68.393 69.479 70.556 71.611 72.60615 ve üzeri yaş 48.041 48.912 49.906 50.826 51.668İş gücü 23.818 23.640 24.289 24.565 24.776İş gücüne Katılma Oranı ( % ) 49,6 48,3 48,7 48,3 48,0İstihdam Edilenler 21.354 21.147 21.791 22.046 22.330İşsiz 2.464 2.493 2.498 2.519 2.446İşsizlik Oranı ( % ) 10,3 10,5 10,3 10,3 9,9İş gücüne Dâhil Olmayanlar 24,223 25.272 25.616 26.260 26.892


Türkiye’de en önemli sorunlardan biri olan işsizlik rakamları incelendiğinde, bu konuda önemli gelişmelerin olmadığı görülmekle beraber bir an önce bununla ilgili tedbirlerin öncelikle hayata geçirilmesi gerekliliği ortadadır. Ayrıca iş gücüne dahil olmayanların sayısınında yıllar itibarıyla olumlu bir gelişme kaydedilmemiş olması ülkemiz iş gücü piyasasının önemli eksik yanlarından bir diğeri durumundadır.

Türkiye’de iş gücü piyasasının yapısı yıllar itibariyle ifade edildikten sonra 2006- 2007 yılları arasında kaydedilen gelişmeler Türkiye geneliyle beraber kent ve kır bazında Çizelge 4.7.’de verilmiştir.

Çizelge 4.7. Türkiye’de 2006–2007 Yılları İş gücü Durumu (Mayıs)Türkiye Kent Kır

2006 2007 2006 2007 2006 2007Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus ( 000 )

72 485 73 414 45 251 46 274 27 234 27 140

15 ve daha yukarı yaştaki nüfus ( 000 )

51 561 52 415 32 573 33 425 18 988 18 990

İş gücü ( 000 ) İstihdam ( 000 ) İşsiz ( 000 )

25 075 25 574 14 845 15 280 10 230 10 29422 860 23 309 13 211 13 617 9 650 9 6922 215 2 265 1 635 1 663 580 602

İş gücüne Katılma oranı ( %) 48,6 48,8 45,6 45,7 53,9 54,2İstihdam Oranı ( % ) 44,3 44,5 40,6 40,7 50,8 51,0İşsizlik Oranı ( % )

Tarım dışı işsizlik oranı (%)

Genç nüfusta işsizlik oranı* (%)

8,8 8,9 11,0 10,9 5,7 5,8

11,5 11,5 11,4 11,2 11,7 12,4

16,4 17,5 19,4 19,9 11,8 13,4Eksik istihdam oranı ( % ) Genç nüfusta eksik istihdam oranı* ( % )

3,9 3,4 3,4 3,1 4,7 3,9

4,7 3,7 3,7 3,1 6,4 4,7İşgücüne dahil olmayanlar (000)

26,486 26 840 17 728 18 145 8 758 8 696

Kaynak: TÜİK (2007), Erişim Tarihi:15.08.2007

(*) 15 – 24 yaş grubundaki nüfus

18


Bu bağlamda Türkiye’de 2007 Mayıs ayı itibariyle kurumsal olmayan sivil nüfus, 2006 Mayıs dönemine göre 929 bin kişilik bir artışla 73 milyon 414 bin kişiye ulaştığı görülmektedir. Bunun yanı sıra kurumsal olmayan çalışma yaşındaki nüfus ise 2006 Mayıs dönemimde 51 milyon 561 bin kişi iken 854 bin kişi artarak 52 milyon 415 bin kişiye ulaştığı görülmektedir.

Kent bazında kurumsal olmayan sivil nüfus ve kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus bir miktar artarken, kırsal alanda kurumsal olmayan sivil nüfusta bir azalma söz konusu iken kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfusta önemli bir değişiklik olmadığı söylenebilir. Şüphesiz bunda kırsal alanda iş imkânlarının sınırlı oluşu ve ekonomik-sosyal nedenlerden dolayı kente göç durumunun önemli etkisi vardır. Bunun önlenebilmesi için kırsal alanların gerekli yatırım, teşvik ve desteklerle daha cazibeli hale getirilmesiyle olacaktır.

Görüldüğü gibi Türkiye’de nüfusun sadece üçte biri iş gücü arzını oluşturmaktadır. Yani nüfusun üçte birlik kısmı çalışmakta, diğer üçte ikilik kısmını geçindirmektedir. Oysa Avrupa Birliği’nin yeni üyeleri ya da aday üyeleri olan Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya ve Romanya gibi belli başlı Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri’nin tamamın da iş gücü arzı ya nüfusun yarısı ya da yarısından fazla durumdadır (Öke,2005:4). 4.2.1. İstihdam ve İşsizlik

Türkiye’de istihdam ve işsizlikle ilgili gelişmeler Çizelge 4.3.’de verilmiş olup bununla beraber Türkiye’de 2006 – 2007 Mayıs dönemi itibarıyla iş gücü rakamlarına bakıldığında gerek Türkiye genelinde, gerekse kent ve kır bazında sürekli bir artış olduğu gözlenmektedir. 2006 yılı Mayıs döneminde istihdam 22 milyon 860 bin iken 2007 mayıs döneminde bu rakamın artarak 23 milyon 309 bin kişiye ulaştığı görülmektedir. İşsiz sayısı itibarıyla yine Türkiye genelinde kent ve kır bazında bir artış söz konusudur. Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre 2007 Mayıs ayı itibarıyla istihdam edilen iş gücü 23 milyon 309 bin kişi olup, çalışma yaşında olupta iş gücüne katılmayan kişi sayısı ise 26 milyon 840 bin kişidir. Diğer bir anlatımla çalışma yaşında olup da işgücüne katılmayan nüfus kesimi çalışan sayısından daha fazladır.

Bir ülkenin sahip olduğu iş gücünün toplam nüfusa bölünmesiyle elde edilen iş gücüne katılma oranı, ülkelerin ekonomik gelişme düzeylerine göre farklılık göstermekte olup, emek faktörünün bir ülkenin milli hâsılasını tespit yönünden potansiyel kapasitesini gösterir. İş gücü katılma oranları itibarıyla aynı olan iki ülkede bile işsiz sayıları arasındaki fark iş gücünün milli hâsılaya olan etkisini etkilemektedir. Bununla beraber ülkelerdeki iktisadi faaliyete katılanlar aynı bile olsa çalışma sürelerinin ülkeden ülkeye farklılık göstermeleri, örneğin bir ülkede kısmi süreli çalışanların sayısının daha çok olması, devamlı çalışanların daha uzun bir süre çalışması gibi durumların yanı sıra iş gücünün vasıf itibariyle farklılık arz etmesi de şüphesiz iş gücüne katılan nüfusun milli hâsılaya olan katkısını etkilemektedir (Serter, 1993: 77–78).

Çizelge 4.7.’ye göre hem Türkiye genelinde hemde kent ve kır bazında 2007 Mayıs döneminde bir önceki yılın aynı ayı göre küçük de olsa bir artış gösterdiği görülmektedir. 2006 yılının Mayıs ayında iş gücüne katılma oranı %48,6 iken bu oran 2007 Mayıs döneminde %48,8 olarak gerçekleşmiştir.

Bir ülkedeki iş gücüne katılma oranı ihtiva ettiği anlam itibarıyla önemlidir. Çünkü 2007 Mayıs itibarıyla iş gücüne katılma oranının %48,8 olması her 100 kişiden %48,8’ nin

19


ülke ekonomisindeki üretime aktif olarak katkı sağlaması anlamına gelirken geriye kalan %51,2’ nin de tam tersi üretime hiçbir katkıda bulunmadığını gösterir.

Ayrıca bunlar sadece tüketenler sınıfında yer almaktadırlar. İş gücü rakamları içinde işsizlerin de yer alığı gerçeği düşünülecek olursa üretenle tüketen arasındaki farkın daha da açılacağı ortadadır (Serter, 1993: 77–78). Şüphesiz bu arzu edilen bir durum olmamakla beraber özellikle gelişmekte olan ülkelerin karşı karşıya oldukları bir sorundur.

Bugün Türkiye’ nin belki de en temel sorunu yeterince yeni istihdam imkânları ortaya koyamamasıdır. Yeni yatırım ve iş imkânlarının nüfus artış hızının gerisinde kalması, doğal olarak iş gücü piyasasını olumsuz etkilemekte ve çalışan nüfusun iktisaden faal nüfusa olan oranını geriletmektedir (turkis.org.tr/ Erişim Tarihi:02.16.2006).

Ankara Ticaret Odası' nın (ATO) hazırladığı "İstihdam Raporu" na göre, "çalışabilir yaştaki nüfus" olarak tanımlanan 15-64 yaş arası nüfusun toplam nüfus içindeki payı 2006 yılı itibarıyla % 66’ dır. Bu oranın yapılan nüfus projeksiyonlarına göre 2010 yılında % 67' ye, 2025 yılında ise yüzde 69' a çıkacağı öngörülmektedir. Türkiye'de çalışabilir nüfusun her yıl artmasına karşılık istihdama katılım oranının her geçen yıl azalıyor olması önemli bir sorundur. 1988 yılında 15–64 yaş arası nüfusta yüzde 54.9 olan istihdam oranı, 2006 yılında yüzde 45.9'a gerilemiştir (www.atonet.org.tr/, Erişim Tarihi:07.09.2007).

2006 Mayıs ayında işsiz sayısı 2 miyon 215 bin iken 2007 yılının Mayıs ayında bu sayı 50 bin artarak 2 milyon 265 bin kişiye ulaşmış, aynı şekilde işsizlik oranı da %8,8’ den %8,9’ a yükselmiştir. Bu oran kentsel yerlerde %11,0’ dan %10,9’a bir miktar düşerken, kırsal yerlerde ise%5,7’ den %5,8’e yükselmiştir. 15–24 yaş yaş grubundaki genç nüfustaki işsizlik oranı ise önemli artışlar göstermiştir. Ülkemizde özellikle iş gücü maliyetlerindeki artışlar her şeyden önce iş gücü arz/talebini ve işsizliği etkileyen faktör olarak güncelliğini koruduğu söylenebilir. Eksik istihdam oranları 2007 Mayıs döneminde %3,4’e, kentlerde %3,1’e kırsal alanlarda ise %3,9’a gerilemiştir. Bu dönemdeki 15–24 yaş arasındaki genç nüfustaki eksik istihdam oranları yine düşerken kırsal alandaki düşüş önemli orandadır.

4.2.1.1. İş Gücüne Dahil Olmayanların Nedene Göre Dağılım Durumu

Türkiye’de en önemli sorunlardan biride kuşkusuz çalışma yaşında olup da iş gücüne katılmayan nüfus kesiminin çalışan sayısından daha fazla olmasıdır. Bu anlamda iş gücü piyasasının güçlü ve daha sağlıklı bir yapıya kavuşturulması için bu alanda önemli adımlar atılmasının gerekliliği ortadadır. Bunun gerçekleştirilebilmesi de hiç şüphesiz ekonomik birimlerin üstüne düşen görevi layıkı ile yapmasına bağlıdır.

Çizelge 4.8. Nedenlerine Göre İş gücüne Dahil Olmayanlar ( 15 ve üstü yaş) (Bin)2002

E K2003

E K2004

E K2005

E K2006

E Kİş gücüne dahil olmayan nüfus 6768 17455 7174 18098 6853 18763 6996 19264 7304 19588İş aramayıp işbaşı yapmaya hazır olan

656 364 623 322 632 591 802 912 984 1105

Mevsimlik Çalışan 370 443 415 479 143 321 101 380 101 310Ev Kadını 12211 12578 13301 13025 12780Öğrenci 1931 1260 2059 1399 1936 1347 1952 1441 2030 1560Emekli 2172 541 2398 584 2396 490 2396 512 2456 575Özürlü, yaşlı ve hasta 943 1505 925 1546 1132 1708 1193 1905 1258 2035Ailevi veya kişisel nedenler 582 837 645 909 301 790 200 799 123 910Diğer 114 295 108 282 312 214 352 290 352 314


20

http://www.atonet.org.tr/,%20Eri%C5%9Fim

http://turkis.org.tr/icerik/makaleistihddamveissizlik.htm


Durum böyle iken yıllar itibariyle iş gücüne dahil olmayanlar incelendiğinde olumlu gelişmelerin olmaması bu konu ile ilgili çok da fazla bir şey yapılmadığı/yapılamadığını ortaya koymaktadır. Çünkü 2002 yılından günümüze kadar iş gücüne dahil olmayanların sayısında ve içeriğinde önemli gelişmeler kaydedilememiş olması ( Çizelge 4.8.’de görüldüğü gibi) bunun açık bir göstergesi niteliğindedir.

Türkiye’de 2006–2007 Mayıs ayına ait iş gücüne dahil olmayanların nedene göre dağılımı ise Çizelge 4.9.’da ortaya konulmuştur. Buna göre Türkiye’de 2007 Mayıs döneminde iş gücüne dahil olmayan, iş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar 2006 yılının Mayıs ayına göre % 7,2’ den % 7,0’ a, mevsimlik çalışanlar % 0,9’ dan % 0,8’ e, ev işleriyle meşgul olanlar (kadınlar) % 47,5’ den % 45’ e, öğrencilerin % 14,6’ dan % 14,9’ a, emeklililerin % 11,5’ den % 12,1’ e, çalışamaz halde olanlar % 12,0’ dan % 11,7’ ye düştüğü görülmektedir.

Çizelge 4.9. Türkiye’de İş gücüne Dahil Olmayanların Nedene Göre Dağılımı, (2006–2007 Mayıs) (Bin Kişi, 15 + Yaş )

Toplam Erkek Kadın 2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 Mayıs Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

İş gücüne dahil olmayan nüfus 26.486 100,0 26.840 100,0 7.183 100,0 7.316 100, 19.303 100,0 19.524 100,0

İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar

1.912 7,2 1.880 7,0 829 11,5 783 10,7 1.083 5,6 1.97 5,6

İş bılma ümidi olmayanlar 651 2,5 657 2,4 340 4,7 372 5,1 311 1,6 285 1,5

Diğer 1261 4,8 1.223 4,6 489 6,8 411 5,6 772 4,0 812 4,2

Mevsimlik çalışanlar 236 0,9 220 0,8 43 0,6 59 0,8 193 1,0 162 0,8

Ev işleriyle meşgul 12.569 47,5 12.079 45,0 - - - - 12.569 65,1 12.079 61,9

Öğrenci (eğitim, öğretim) 3.868 14,6 3.993 14,9 2.170 30,2 2.259 30,9 1.698 8,8 1.735 8,9

Emekli 3.038 11,5 3.253 12,1 2.467 34,3 2.639 36,1 571 3,0 615 3,1

Çalışamaz halde 3.183 12,0 3.134 11,7 1.214 16,9 1.210 16,5 1.969 10,2 1.925 9,9

Diğer 1.681 6,3 2.280 8,5 459 6,4 367 5,0 1.222 6,3 1.913 9,8

Kaynak: (www.tuik.gov.tr/,Erişim Tarihi:02.07.2007)

Çizelge 4.9.’a göre 2006 Mayıs ayı itibarıyla Türkiye’de iş gücüne dahil olmayan nüfus 26 milyon 486 bindir. Bu rakamın 2007 Mayıs ayına gelindiğinde 26 milyon 840 bin kişiye ulaştığı görülmektedir. Bu rakamın 7 milyon 316 nin kişisini erkek, 19 milyon 524 bin kişisini de kadınlar oluşturmaktadır.

Türkiye iş gücü piyasasının önemli sorunlarından biri olan iş gücü piyasasına katılma oranının düşüklüğü, iş gücü yapısı itibarıyla sahip olunan kadın iş gücünün ekonomik hayatın önemli ölçüde dışında kalmasından kaynaklanır (Öke,2005:5). İş gücüne dahil olmayanların 2007 Mayıs ayı itibarıyla % 61,9 gibi bir orana sahip olması bunun en açık bir göstergesidir.

Türkiye iş gücü piyasasında iş gücüne dahi olmayan ev işleriyle meşgul olan kadınların 2006–2007 Mayıs dönemi itibarıyla % 65,1’ den % 61,9’ a düşmesi önemli bir gelişme olarak nitelendirilse bile genç ve dinamik bir nüfusa sahip olan ülkemizin sahip olduğu kadın iş gücünü, uygulanacak ekonomik ve sosyal politikalarla ekonomik hayatta daha etkin bir rol almasını sağlamalıdır.

21

http://www.tuik.gov.tr/,Eri%C5%9Fim


4.2.1.2. İşteki Durum İtibariyle İstihdam Edilenler

Türkiye’de 2000 – 2005 yılları çalışanların işteki durum itibarıyla istihdam dağılımı Çizelge 4.10.’da verilmiştir. Buna göre ücretsiz aile işçilerin istihdamdaki payları azalırken, ücretlilerin payında bir artış kaydedilmiştir. Yevmiyeli, işveren ve kendi hesabına çalışanların istihdamdaki paylarında ise önemli bir değişme olmadığı görülmektedir.

Çizelge 4.10. Türkiye’de İşteki Durum İtibariyle İstihdam Durumu (2000 – 2005)Yıl Toplam Kişi Sayısı

(Bin)Ücretli

(%)Yevmiyeli

(%)İşveren

(%)Kendi Hesabına

(%)Ücretsiz Aile İşçisi

(%)2000 21581 38,7 9,9 5,1 24,7 21,62001 21524 39,0 8,2 5,3 24,9 22,62002 21354 42,0 7,7 5,6 23,8 20,92003 21147 42,8 7,9 5,0 24,8 19,62004 21790 42,6 8,3 4,7 24,7 19,72005 22046 47,0 7,2 5,1 24,7 16,0

Kaynak: DİE, Hane Halkı İş gücü Anket Sonuçlarından Derlenmiştir. Erişim Tarihi: 07.09.2007

Diğer taraftan TÜİK verilerine göre; 2007 Mayıs ayı itibarıyla istihdam edilen kişi sayısı 23 milyon 309 bin olarak gerçekleşmiştir. Bunun 16 milyon 982 bini erkek, 6 milyon 328 bini ise kadınlar oluşturmaktadır. İstihdam rakamlarının bir önceki yılın aynı ayına göre karşılaştırıldığında bir miktar artış olduğu görülmektedir.

Çizelge 4.11. Türkiye’de İşteki Durum ve Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilenler, (2006–2007 Mayıs) (Bin Kişi,15 +Yaş)

Toplam Erkek Kadın2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 MayısSayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Toplam 22.860 100,0 23.309 100,0 16.711 100,0 16.982 100,0 6.149 100,0 6.328 100,0Ücretli 11.080 48,5 11.652 50,0 8.657 51,8 9,035 53,2 2.423 39,4 2.617 41,4

Yevmiyeli 1.697 7,4 1.788 7,7 1.362 8,2 1.417 8,3 335 5,4 371 5,9İşveren 1.197 5,2 1.266 5,4 1.128 6,8 1.192 7,0 69 1,1 73 1,2Kendi

hesabına5.327 23,3 5.190 22,3 4,504 27,0 4.390 25,9 823 13,4 800 12,6

Ücretsiz aile işçisi

3.559 15,6 3.415 14,7 1.060 6,3 948 5,6 2.498 40,6 2.466 39,0

Kaynak: (www.tuik.gov.tr/,Erişim Tarihi:02.07.2007)

2007 Mayıs ayı itibarıyla istihdam edilen 23 milyon 309 bin kişinin % 50,0’ rı olan 11 milyon 652 bin kişi ücretli, % 7,7’ ni oluşturan 1milyon 778 bin kişi yevmiyeli, % 5,4’ nü oluşturan 1milyon 266 bin kişi işveren statüsünde, % 22,3’ ü olan 5 milyon 190 bin kişi kendi hesabına ve % 14,7’ni oluşturan 3 milyon 415 bin kişi ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Ayrıca toplam istihdamın % 14,7’ si olan 3 milyon 415 bin ücretsiz aile işçisinin hemen hemen tamamına yakını tarım sektöründe çalışmaktadırlar.

Bir ülkenin sosyal, ekonomik ve siyasi yönden en önemli özelliklerinden biri de, ücretlilerin göreli önemidir. Öyle ki gelişmiş ekonomilerde iş gücünün % 70-80’ini ücretliler oluşturmaktadır (Murat; 2000:324). Türkiye iş gücü piyasasında ise işteki durum itibariyle en fazla % 50’ lik payla ücretliler başta gelmektedir. Bu ücretlileri, % 22,3’lük payla kendi hesabına çalışanlar ve % 14,7 ‘lik bir payla ücretsiz aile işçileri, % 7,7’ lik bir oranla yevmiyeli çalışanlar ve % 5,4 ile işverenler takip etmektedir. İş gücüne dahil olmayan

22



mevsimlik çalışanların işteki durum itibariyle ücretli ve yevmiyeli çalışanların sayısını etkilediği de bir gerçektir.

4.2.1.3. Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam DurumuTürkiye iş gücü piyasası ile ilgili veriler açık bir şekilde Türk ekonomisinin istihdam

yaratma kapasitesi ile ilgili önemli sorunlarının olduğu söylenebilir. Zira ülke ekonomisinde gerçekleşen büyümenin bir türlü istenen düzeyde istihdam ve işsizlik sorunlarına yansımadığı gözlenmektedir.

Türkiye ekonomisinde kaydedilen büyüme performansının ortalamada yüksek olması, iş alanı yaratma performansının da yüksek olduğu anlamına gelmemektedir (Ansal ve diğerleri, 2000:21). Böylesine bir yapı da, ülkemizin en önemli sorunlu alanlarından olan istihdam ve işsizlik konusunun içeriği ve geleceği hakkında sağlıklı bilgi ve tahminlerde bulunabilmesini gerekli kılmaktadır. Elbette bunun için iş piyasasında iş gücü talebinin daha güvenilir bir şekilde ortaya konulması gerekmektedir.

Türkiye’de istihdam sorununun çözümünde en önemli argümanlar emek arz ve emek talebidir. İstihdam sorununun çözümünde, emek arzı için uygulanan sınırlayıcı ve düzenleyici politikaların yanı sıra mutlak anlamda daha aktif emek talebini arttırıcı politikalara ihtiyaç vardır. Bu bağlamda emek talebini arttırıcı politikalar ise; üretimi ve yatırımı arttırmak, sermayenin nispi fiyatını ucuzlatan tedbirler almak, istihdam yaratma kapasitesi yüksek olan emek-yoğun sanayi dallarının teşvik edilmesi, doğrudan ve dolaylı olarak istihdamı arttırıcı sektör ve projelere önem verilmesi, hizmetler sektörünün geliştirilmesi, ekonominin dışa açılması ve ihracat artışını sağlamak, fazla iş gücü istihdam eden işletmelerin mükâfatlandırılması, işletmelere verilen kapatma cezalarının kaldırılması, işletmelerde yüksek oranda fazla mesai yapılmasını yasaklamak ve özellikle gelişmekte olan yörelerde ve kırsal alanlarda bölgenin şartlarına uygun ev ve el sanatlarının geliştirilmesine özen göstermek şeklinde sıralandırılabilir (Serter,1993:127).

Çizelge 4.12. Türkiye’de İstihdamın Sektörel Dağılımı (2000 – 2005)Yıl Toplam İstihdam Tarım

Sayı % Sanayi

Sayı % Hizmetler Sayı %

2000 21580 7.769 36,0 3.810 17,6 10.001 46,32001 21524 8.089 37,5 3.774 17,5 9.662 44,82002 21354 7.458 34,9 3.954 18,5 9.942 46,52003 21147 7.165 33,8 3.846 18,1 10.135 47,92004 21791 7.400 33,9 3.988 18,3 10.403 47,72005 22046 6.293 29,5 4.138 19,4 10.943 51,3

Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İş gücü Anketleri Veri Tabanından Derlenmiştir. Erişim Tarihi: 07.09.2007)

İş gücü maliyetleri ve büyüme oranları, iş gücü talebinin en önemli belirleyicileri olup; iş gücü talebi, büyüme oranı arttıkça yükselmekte, iş gücü maliyeti arttıkça da azalmaktadır. Son yıllar itibariyle büyüme oranı ile iş gücü talebi arasındaki bağlantının zayıfladığı gözlenmektedir. Bununla birlikte, yatırımlarda görülen artışın büyümenin istihdam yaratma kapasitesini artıracağını söylemek mümkündür (TÜSİAD, 2004a:200).

İlkel ekonomilerde iş gücü sektörler itibarıyla % 80 oranında tarımın payı çok yüksek olurken geri kalan % 20’ lik oran, % 10’ar oran şeklinde diğer sektörlerce paylaşılır. Az gelişmiş bir ekonomik yapıda ise tarımsal iş gücünü payının yavaş bir seyir izleyerek düşer. Bununla beraber diğer sektörler itibarıyla, gelişmenin ilk başlarında sanayi sektöründeki

23


gelişme hizmetlere göre daha yüksek bir seyir izlemektedir. Ekonomi geliştikçe sanayi ve hizmetlerin sektörel istihdam payı eşitlenir ve gelişme devam ettikçe de iş gücünün sanayiden hizmetlere kaymaya başlayacağı söylenebilir. Dolayısıyla gelişmiş bir ülke ekonomisinde iş gücünün sektörler itibarıyla bölünüşünde tarım sektörünün payının düşük, buna karşılık hizmetler sektörünün payının yüksek ve sanayi sektörünün payının ise sabit olacağı ifade edilebilir (Serter, 1993: 84).

Çizelge 4.13.’de 2000 – 2005 yılları arsında Türkiye’de istihdamın sektörel dağılımı verilmiştir. Çizelge incelendiğinde tarım sektöründe dalgalı bir değişim görülmekle beraber 2005 yılı itibarıyla bir düşüşün yaşandığı görülmektedir. Tarım sektörünün istihdam payındaki bu düşüş, sanayi ve hizmetler sektörüne kayarak, bu sektörlerin istihdam payının artmasına neden olduğu söylenebilir. Şüphesiz böyle bir gelişme ülke ekonomisinin gelişmesiyle tarım sektörünün istihdam payının düşeceği ve diğer sektörlere kayacağı yönündeki görüşü destekler nitelikte bir gelişmedir.

Türkiye’de istihdam edilenlerin tarım, sanayi, inşaat ve hizmetler olarak ekonomik faaliyete göre 2006–2007 Mayıs ayı itibarıyla dağılımına bakıldığında; 2007 Mayıs ayında tarım sektörünün payının bir önceki yılın aynı dönemine göre bir miktar düşerek %27,7, sanayi sektörü %19,1, inşaat sektörü %5,9 ve hizmetler sektörü %47,3’ lük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Bu haliyle ülkemiz bir tarım ülkesi görünümünde olduğu söylenebilir.

Ne var ki, ülkemizde son yıllarda tarımdan ayrılan iş gücünün doğrudan hizmetler sektörüne kayması birçok soruna da neden olabilecek bir durum teşkil etmektedir. Özellikle kırsal kesimlerden kentlere doğru yaşanan iş gücü akını, kentlerdeki sanayi sektörüne değil, hizmetler sektörünün belli kesimlerine ve kayıt dışı özelliği hâkim, düzensiz ve süreksiz istihdam alanları olan inşaat, işporta, pazarcılık ve kayıt dışı ev işleri vs. doğru gerçekleşmektedir (Korkmaz ve Mahiroğulları,2007:47).

Elbette bu durum ülkemiz açısından çarpık bir istihdam yapısını ortaya koyduğu gibi ayrıca verimlilik seviyesinin çok düşük olduğu tarım sektöründe çok sayıda iş gücünün bulunması iş gücü piyasasının etkinliğinin de sınırlanmasına yol açtığı söylenebilir (turkis.org.tr/ Erişim Tarihi: 02.16.2006 ). Tarım sektöründe görülen yüksek istihdam-düşük verimlilik, iş gücüne katılma ve istihdam oranının özellikle kadınlarda çok düşük olması ve ortalama eğitim seviyesinin düşüklüğü de Türkiye iş gücü piyasasını diğer ülkelerden ayıran özellikler arasında sayılabilir (TÜSİAD, 2004a:29).

Türkiye’de son yıllarda tarım sektöründe ortaya çıkan çözülme, istihdama katılım oranlarını düşürürken, şüphesiz çözülmenin temelinde ücretsiz aile işçilerinin olduğu söylenebilir. 1988 yılından 2005 yılı sonuna kadar 2.2 milyon ücretsiz aile işçisi tarım sektöründen ayrılırken 2002 yılından 2006 yılı sonuna kadar tarımdaki çözülme 1 milyon 370 bin kişi olması son yıllarda tarım sektöründeki çözülmenin arttığını göstermektedir. Tarımdan ayrılan kesim toplumun eğitim açısından "en zayıf halka"sını oluşturması nedeniyle iş gücü piyasası içinde maalesef yer bulamıyorlar. Çünkü 2006 yılı sonuçları itibarıyla ücretsiz aile işçilerinin yüzde 16' sı okur-yazar bile değilken yarıya yakın bir oranı da ilkokul mezunu durumundadır. Tarım sektöründe son yıllarda yaşanan çözülmeye rağmen tarım sektörünün istihdamdaki payının hala çok yüksek olduğu söylenebilir. Ülkemizde tarım sektörünün istihdam içindeki payının 9. Beş Yıllık Kalkınma Planında 2013 yılı itibariyle % 19' a düşmesini hedeflemektedir. Böylesine bir oranda Türkiye'de uygulanacak istihdam politikasının tarım sektöründe çalışanları azaltmaya dayandığı söylenebilir. Ayrıca tarım dışı sektörlerde istihdamı artırıcı politikalar gerçekleştirilememesi durumunda ileride yaşanabilecek problemleri ifade etmektedir (www.atonet.org.tr/ Erişim Tarihi:07.09.2007).

24

http://www.atonet.org.tr/%20Eri%C5%9Fim

http://turkis.org.tr/


Çizelge 4.13. Türkiye’de Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilenler, (2006-2007 Mayıs) (Bin Kişi,15 +Yaş)

Toplam Erkek Kadın2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 MayısSayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Ekonomik faaliyetler

22.860 100,0 23.309 100,0 16.711 100,0 16.982 100,0 6.149 100,0 6.328 100,0

Tarım 6.488 28,4 6.448 27,7 3.401 20,4 3.357 19,8 3.086 50,2 3.090 48,8

Sanayi 4.277 18,7 4.451 19,1 3.455 20,7 3.591 21,1 823 13,4 860 13,6

İnşaat 1.336 5,8 1.379 5,9 1.300 7,8 1.344 7,9 36 0,6 35 0,6

Hizmetler 10.759 47,1 11.033 47,3 8.555 51,2 8.691 51,2 2.204 35,8 2.341 37,0

Kaynak: (www.tuik.gov.tr/, Erişim Tarihi:02.07.2007)

Özellikle AB müzakereleri sırasında Türkiye’nin yüksek olan tarımsal istihdamın nasıl eritileceğini ve bunun diğer sektörlerce nasıl hazmedilebileceğini açıklamak durumunda kalacak olması Türkiye’yi çok zorlayacak konulardan birisi durumundadır (Öke, 2005:6).

Türkiye’de istihdamın sektörel dağılımında hizmetler sektörünün %47,3’ lük bir oranla önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Bu sektörde istihdam edilen erkek oranında bir değişiklik olmaz iken istihdam edilen kadınların oranının %35,8’ den %37,0’ a çıktığı görülmektedir.

Zira 2002–2006 yılları itibarıyla ülkemizde yatırım teşvik belgelerinin yıllara ve üretim alanlarına göre dağılımına bakıldığında, en fazla payın imalat ve hizmetler sektörü tarafından alındığı görülmektedir. Bu da kuşkusuz gelişmiş ülke ekonomilerinin temel özeliği olan hizmetler sektörünün ülkemizde de ağırlığının hissedilmeye başlandığının açık bir göstergesidir (Askon, 2007: 45).

4.2.1.4. Eğitim Durumuna Göre İş gücü Durumu

Bilgi çağını yaşadığımız günümüzde, ülkemizin rekabet noktasında başarıyı elde edebilmesi için eğitim ve iş gücü arasındaki ilişkiyi iyi analiz etmek ve bu doğrultuda gerekli tedbirlerin alınmasının kaçınılmaz bir gerçek olduğu söylenebilir.

Bilgi toplumunda yer alacak olan iş gücünün taşıması gereken temel özellikler; • Teknolojik gelişmelere ve bunların yol açtığı değişime uyum gösterebilme ve

sürekli olarak kendini yenileyebilme yeteneği,

• İleri teknolojilere aşinalık özellikle bilgisayar okur-yazarlığı,

• Kendi mesleki alanlarındaki derinleme bilginin yanı sıra diğer bilimlerde asgari düzeyde bilgiye sahip olma,

• Ana dili yanında en az bir yabancı dili bilme,

• Grup halinde çalışabilme, özellikle disiplinler arası çalışma yapabilme beceri ve yeteneği şeklinde sayılabilir.

Bilgi toplumunun gerektirdiği bu yetenekleri sağlamanın tek yolu ise iş gücünün

25

http://www.tuik.gov.tr/,%20Eri%C5%9Fim


eğitim düzeyinin yükseltilmesidir (Bedir,2002:60).Çizelge 4.14. Türkiye’de Eğitim Durumuna Göre İşsizler (15 yaş ve üstü) (Bin)

Eğitim Durumu 2002E K

2003E K

2004E K

2005E K

2006E K

Okuryazar olmayan 48 31 58 55 44 13 42 18 43 12Okuryazar olup, bir okul bitirmeyen 36 8 48 16 52 7 83 15 78 17İlkokul 917 174 916 197 827 145 796 159 735 164İlköğretim 11 4 17 6 35 11 71 19 89 28Orta ve Dengi Meslek Okulu 253 61 255 54 265 53 271 52 244 55Lise 229 144 224 115 284 142 251 151 247 152Lise dengi 187 93 160 83 199 104 201 105 184 105Yüksekokul ve Fakülte 145 121 153 137 172 144 152 135 156 137Toplam 1.826 638 1.830 663 1.878 620 1.876 652 1.776 670

Kaynak: TÜİK (2006: 172)

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de iş gücünün eğitim düzeyi rekabetçi bir ekonomik yapının vazgeçilmez unsuru olması açısından çok büyük önem taşımaktadır. Küreselleşme ile beraber yaşanan teknolojik gelişme ve hızlı sanayileşme, kuşkusuz nitelikli iş gücüne olan ihtiyacın artmasına neden olmuştur. Ülke ekonomilerin en önemli sorunların dan biri olan işsizliğin önlenmesinde, iş gücü arz ve talebinin karşılaşmasında ve iş piyasasının istikrarlı ve sağlıklı bir yapıya kavuşmasında eğitimin rolü çok büyüktür.

Çizelge 4.15. Eğitim Düzeyleri İtibariyle İş gücü Durumu (2000–2007)2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007*

Okuryazar Olmayanlarİşgücü 1.985 1.959 1.728 1.606 1.537 1.324 1.243 1.254

İstihdam 1.917 1.899 1.649 1.493 1.480 1.265 1.188 1.210İşsiz 68 60 79 113 57 60 55 43

İş gücüne Katılma Oranı (%) 31,5 30,3 28,8 28,2 24,4 21,9 20,3 21,1İşsizlik Oranı (%) 3,4 3,1 4,6 7,0 3,7 4,5 4,4 3,4

Lise Altı Eğitimlilerİş gücü 15.066 15.268 15.234 14.859 15.352 15.205 15.114 15.846

İstihdam 14.204 14.075 13.770 13.351 13.957 13.740 13.703 14.587İşsiz 862 1.192 1.464 1.508 1.395 1.465 1.411 1.259

İş gücüne Katılma Oranı (%) 50,1 49,9 49,2 47,5 48,2 47,4 46,9 48,6İşsizlik Oranı (%) 5,7 7,8 9,6 10,2 9,1 9,6 9,3 7,9

Lise ve Dengi Meslekİş gücü 3.991 4.150 4.449 4.552 4.843 5.209 5.352 5.698

İstihdam 3.566 3.599 3.795 3.971 4.113 4.501 4.665 5.038İşsiz 425 551 654 581 730 708 687 661

İş gücüne Katılma Oranı (%) 55,3 56,0 55,1 53,3 56,6 57,1 57,0 57,7İşsizlik Oranı (%) 10,6 13,3 14,7 12,8 15,1 13,6 12,8 11,6Yükseköğretim

İş gücü 2.037 2.114 2.406 2.624 2.558 2.827 3.067 3.245İstihdam 1.894 1.950 2.140 2.333 2.241 2.540 2.774 2.911

İşsiz 143 164 267 290 317 287 293 333İş gücüne Katılma Oranı (%) 78,2 79,2 79,5 77,7 80,0 79,1 78,5 78,3

İşsizlik Oranı (%) 7,0 7,8 11,1 11,1 12,4 10,2 9,5 10,3

Kaynak: TÜİK (2007) Erişim Tarihi: 07.09.2007)

(*) 2007 Temmuz ayı değerleri

26


Ülke ekonomileri için eğitim-istihdam ve işsizlik kavramları arasındaki ilişkiler, ülkelerin gelişmişlik düzey ve çabaları için önemli göstergelerdir. Bu bağlamda, istihdamın eğitim durumu itibariyle detaylı bir incelemesi neticesinde istihdamın yapısı, eğitim ve işsizlik arasındaki ilişkiler net bir şekilde ortay konulabilecektir. Ayrıca bunlar arasındaki ilişkilerin ekonomik ve sosyal hayata olan yansımaları, yaşanan sorunlar ve alınması gereken tedbirlerin neler olması gerektiği de daha doğru bir şekilde ele alınacaktır.

Çizelge 4.16. Eğitim ve Cinsiyete Göre İş gücü Durumu (15 + Yaş) (Bin, %)2000

E K2001

E K2002

E K2003

E K2004

E K2005

E K2006

E K2007

E KOkuryazar Olmayanİşgücü 710 1275 679 1280 538 1190 509 1097 548 989 440 884 415 828 360 893İstihdam 670 1247 634 1266 490 1159 451 1042 504 976 398 867 371 817 328 883İşsiz 40 28 45 15 48 31 58 55 44 13 42 18 43 12 33 11İşgücüne Katılma Oranı

56,7 25,2 52,5 24,8 48,1 24,4 48,7 23,6 46,8 19,3 43,5 17,5 40,4 16,2 37,5 17,9

İşsizlik Oranı

5,6 2,2 6,7 1,1 8,9 2,6 11,4 5,0 8,0 1,3 9,5 2,0 10,4 1,4 9,1 1,2

Lise Altı Eğitimlilerİşgücü 117

573309 1169

43574 1148

23753 1126

43595 118

223531 117

833422 116

793435 120

413804

İstihdam 11041

3163 10759

3356 10265

3505 10029

3322 10642

3314 10562

3178 10532

3171 11018

3568

İşsiz 716 146 975 217 1216 248 1236 273 1179 216 1221 244 1147 264 1023 236İşgücüne Katılma Oranı

74,9 23,0 73,7 24,2 72,3 24,9 70,7 23,4 72,3 22,8 71,8 21,8 70,8 21,8 72,7 23,7

İşsizlik Oranı

6,1 4,4 8,3 6,1 10,6 6,6 11,0 7,6 10,0 6,1 10,4 7,1 9,8 7,7 8,5 6,2

Lise ve Dengi Meslekİşgücü 3082 909 3265 885 3458 991 3586 966 3824 1018 4113 1096 4189 1162 4439 1259İstihdam 2807 760 2894 706 3042 753 3202 768 3341 772 3661 840 3759 906 4018 1020İşsiz 275 149 371 180 417 237 383 198 483 246 452 256 431 257 421 239İşgücüne Katılma Oranı

70,8 31,8 71,6 31,1 69,7 31,9 69,0 28,9 73,3 30,6 73,8 30,9 73,6 31,4 74,4 32,2

İşsizlik Oranı

8,9 16,4 11,4 20,3 12,0 24,0 10,7 20,5 12,6 24,2 11,0 23,3 10,3 22,1 9,5 19,0

YüksekÖğretimİşgücü 1342 695 1402 712 1581 826 1727 897 1708 849 1877 950 2014 1054 2114 1131İstihdam 1262 632 1309 642 1435 704 1574 759 1536 705 1725 815 1857 917 1968 943İşsiz 80 63 93 71 145 121 153 137 172 144 152 135 156 137 145 188İşgücüne Katılma Oranı

83,2 70,1 84,3 70,8 84,5 71,5 82,7 69,5 85,3 71,3 84,7 70,0 84,1 69,8 83,6 69,8

İşsizlik Oranı

5,9 9,1 6,7 9,9 9,2 14,7 8,9 15,3 10,1 17,0 8,1 14,2 7,8 13,0 6,9 16,6

Kaynak: TÜİK (2007), Erişim Tarihi: 07.09.2007.


Bir ülke ekonomisinde açık işler olduğu halde hala işsizliğin söz konusu olması; şüphesiz iş yerlerinin gerektirdiği nitelik ve kalitede iş gücünün yetiştirilmemiş olmasından kaynaklanmaktadır (Serter, 1993: 84).

27


Türkiye’deki eğitim durumuna göre iş gücü durumu incelendiğinde, iş gücüne katılma oranı ile eğitim düzeyi arasında bir ilişkinin var olduğu görülmektedir. Eğitim düzeyi yükseldikçe hem toplam da hem de erkek ve kadın iş gücü bazında iş gücüne katılma oranı da artmaktadır. Türkiye’deki işsizliği, eğitim seviyesi ve cinsiyeti baz almak suretiyle analiz edersek; toplamda lise ve dengi melek liselerinden mezun olanların işsizlik oranının 2007 Mayıs ayı itibarıyla %11,7 gibi bir oranla daha düşük eğitimli olan lise altı eğitimliler ve okur yazar olmayanlardan fazla olduğu görülmektedir. Yüksek öğretimdeki işsizlik oranı %8,2 gibi bir oranla lise ve dengi meslek lisesi mezunlarına göre nispeten düşük gibi görünse de şüphesiz hala arzu edilen seviyenin çok uzağında olduğu söylenebilir.

Çizelge 4.17. Türkiyede Eğitim Durumuna Göre İş gücü Durumu (2006–2007 Mayıs) (Bin Kişi, 15 + Yaş)

Toplam Erkek Kadın2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 Mayıs 2006 Mayıs 2007 MayısİKO (%)

İO ( %)

İKO (%)

İO (%)

İKO (%)

İO (%)

İKO (%)

İO (%)

İKO (%)

İO (%)

İKO (%)

İO (%)

Toplam 48,6 8,8 48,8 8,9 71,9 9,0 71,8 8,8 25,8 8,3 26,3 8,9

Okur-yazar olmayanlar

21,4 3,8 21,2 4,2 41,5 9,4 39,6 10,9 17,4 1,2 17,5 1,2

Lise altı eğitimliler

47,6 8,5 47,4 8,4 71,2 9,1 71,0 9,0 23,0 6,6 23,0 6,3

Lise ve dengi meslek

56,9 11,6 57,2 11,7 73,7 9,6 73,9 9,4 31,4 18,8 32,0 19,7

Yükseköğretim 79,1 7,8 79,5 8,2 85,1 7,2 84,7 6,2 69,4 8,9 71,5 11,9

Kaynak: : (www.tuik.gov.tr/,Erişim Tarihi:02.07.2007)İKO: İş gücüne Katılma OranıİO: İşsizlik Oranı

Milli Eğitim Bakanlığı ve Türkiye İş Kurumu (İŞ-KUR)’ nun yaptıkları ortak araştırma sonuçlarına göre 100 iş yerinden 80’ ni nitelikli elaman bulamadıklarını ifade etmektedirler. Ayrıca ülkemizde meslek liselerinde okuyanların oranı %37, genel lisede okuyanların oranı %63 olurken gelişmiş ülkelere bakıldığında tam tersi bir durum söz konusudur. Bu bağlamda eğitim istihdam ilişkisi tekrar kurulmalıdır (Askon,2007: 45).

Özellikle sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikli ve ara elaman gücünü sunan lise ve dengi meslek liseleri ve yüksek öğretim mezunlarında işsizlik oranının yüksek olması büyük bir çelişki gibi görünmektedir. Fakat yüksek çıkan bu oranlar aynı zamanda eğitim düzeyi yüksek olan iş gücünün iş âleminin istediği vasıf ve niteliklere sahip olmadığını göstermesi açısından önem arz etmektedir. Bunun yanı sıra eğitim düzeyi yüksek olan iş güzü arzının yüksek olmasının yan ısıra bunlara olan iş gücü talebinin, eğitim düzeyi düşük olan iş gücüne göre düşük olması işin niteliğinden kaynaklanan bir durum olduğu da bir gerçektir.

Ülkemizde eğitim ile istihdam arasındaki bu yapı doğal olarak ekonominin taleplerinin dikkate alınmadığını göstermektedir. Bunun yanı sıra iş gücü piyasalarının hangi alanlarda genişleyebileceği, hangi sektörlerin hangi niteliklerde ve ne kadar iş gücü talebi olabileceği noktasında gerekli plan ve hesaplamaların yapılmadığını ortaya koymaktadır. Kuşkusuz yapılması gereken; ekonominin kısa, orta ve uzun vade de ne tür nitelikte iş gücüne gereksinim olacağı konusunda bir insan gücü planlaması yapmak suretiyle, eğitim kurumlarımızı söz konusu bu talebi karşılamaya yönelik organize etmek ve uyumlaştırmak gerekmektedir (Öke, 2005:5).

28



Yapılan araştırmalara göre işverenler, istihdam edilen iş gücünün büyük bir bölümünün mesleki açıdan beklenilen niteliklere sahip olmadıklarını, iş yaşamının kendine özgü dinamizminin eğitime gerekli ölçüde yansıtılmadığı, gerek örgün gerekse yaygın eğitim faaliyetleri sonucunda verilen diploma ve belgelerin, kişilerin sahip oldukları bilgi ve becerileri yeterince net bir şekilde yansıtmadığı yönünde yaygın bir kanı söz konusudur (Pirler, 2006). Oysaki eğitimin çıktısı, istihdamın girdisini oluşturmaktadır (Başeslioğlu, 2006). Bu nedenle eğitim kalitesinin yüksekliği iş gücünün işverenin istediği niteliklere sahip olmasına ve istihdam imkânlarının yükselmesine neden olacak ve sonuçta işletmelerin ve ülkemizin rekabet gücünün artmasına katkı sağlayacaktır.

Uluslararası alanda güçlü ve saygın bir ülke olmanın en önemli ölçütü, kuşkusuz sağlıklı ve istikrarlı bir gelişme seyri içinde olan bir ekonomidir. Bunun elde edilebilmesi de sahip olunan ülke kaynaklarıyla birlikte beşeri sermayenin üretim sürecine etkin bir katılımının sağlanması gerekmektedir. Bu noktada önemli olan birbirleriyle uyumlu istihdam ve mesleki eğitim politikalarının izlenmesi, ekonominin ihtiyaç duyduğu yeterli sayı ve kalitede iş gücünün yetiştirilmesi gerekir (Kılıç, 2006).

AB sürecindeki Türkiye, mesleki eğitim ve öğretim alanında şüphesiz AB yönelimlerine adapte olmak durumundadır. Avrupa’da yaşanan birçok değişim ve yeniliklere denk gelen Mesleki Eğitim Kurumu’nun kuruluş zamanlaması bu açıdan oldukça önemli ve isabetli olmuştur (Corradini, 2006). Ancak, bu konuda ilgili kesimler arasında işbirliği temeline dayalı ortak bir çalışma yürütmek gerekmektedir. İşverenler ile eğitim verenler yeterliliklerin günümüz şartlarına uyan, uygulanabilir ve gerçekçi olduğundan emin olmak için sıkı bir şekilde işbirliği yapmak gerektiğinin bilincinde olmalıdırlar (Thomson, 2006). Rekabetçi sağlıklı ve istikrarlı bir sosyo-ekonomik yapının tesisinde, sahip olduğumuz beşeri sermayenin önemi ortadadır. Kuşkusuz bu denli genç ve eğitimli bir iş gücüne sahip olan ülkemizde, eğitim kurumlarından mezun olduktan sonra işsiz kalmaları kabul edilemez bir durumdur. Bu nedenle verilen eğitimin her düzeyinde kalitenin yükseltilmesi ve istihdam sorununun önüne geçilebilmesi için bütün ilgili tarafların işbirliği içinde çalışarak, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi gerekli araştırma ve stratejilerin tespit ve tayin edilmesinin gerekliliği ortadadır. Bu bağlamda ülkemizin en önemli sorunu olan istihdam ve işsizliğin yapısının en iyi şekilde analiz edilmesi şüphesiz bu sorunların ortaya çıkmasına neden olan kaynaklara alternatif çözüm yolları bulunması açısından önemlidir.

İstihdam sorununa kaynaklık eden başlıca nedenler arasında; (Bircan, 2000)

Ülkemizdeki nüfus artış hızının yüksek olması,

Sermaye birikimi konusundaki yetersizlik,

Siyasi ve ekonomik istikrarsızlık,

Yatırımların yeterli bir seviyede arttırılamaması,

İş gücünün nitelik bakımından yetersiz kalması,

Mesleki eğitim ile iş gücü piyasasının arasındaki uyumsuzluk,

Dış ticaret hadleri,

29


Teknolojik gelişmeler,

Kapasite kullanım alanında sektörel yetersizlikler,

Yaşanan sıkı rekabet ortamında daha nitelikli iş gücü gerekliliği sayılabilir.

Ülkemizde var olan istihdam sorunun çözümlenebilmesi, iş gücü piyasasının daha etkin ve sağlıklı bir yapıya kavuşturulmasında başta ekonomi yönetimine, kamu kurum ve kuruluşlarına, eğitim kurumlarımıza, iş âlemine önemli görevler düştüğü ortadadır.

Bu bağlamda, ulusal istihdam politikasının oluşturulmasına ve geliştirilmesine katkıda bulunmak, iş gücü piyasası ile ilgili istatistiki verileri toplamak ve analiz etmek, iş meslek analizleri yapmak, işsizlik sigortası işlemlerini yürütmek, iş gücü yetiştirmeye yönelik programlar uygulamak, iş gücünün yurt içindeki ve yurt dışındaki işlere yerleştirilmesine aracılık etmek, iş gücü piyasasının düzenlenmesine aktif ve pasif istihdam politikaları oluşturmak, kurum faaliyetleri ile ilgili alanlarda uluslar arası kuruluşların istihdam ve çalışma hayatı ile ilgili kararlarını izlemek gibi görevleri yerine getiren Türkiye İş Kurumu’ nun üstlendiği sorumluluk çok büyüktür (www.iskur.gov.tr/ Erişim Tarihi: 17.08.2007 ).

Çizelge 4.18. Türkiye İş Kurumu 2007 Temmuz Ayı Göstergesi2006 Temmuz

Erkek Kadın Toplam2007 Temmuz

Erkek Kadın ToplamDğişim Oranı

BAŞVURU 25.709 11.251 36.960 34.747 14.088 48.835 32,1 İşsiz 23.411 10.442 33.853 33.016 13.605 46.621 37,7 Diğer 2.298 809 3.107 1.731 483 2.214 -28,7

AÇIK İŞ 10.986 14.968 36,3 Kamu 1.834 1.579 -13,9 Özel 9.152 13.389 46,3

İŞE YERLEŞTİRME 5.381 1.369 6.750 6.870 1.512 8.382 24,2 Kamu 1.408 284 1.692 1.177 286 1.463 -13,5 Özel 3.973 1.085 5.058 5.693 1.226 6.919 36,8

NORMAL 3.242 1.094 4.336 5.157 1.311 6.468 49,2 Kamu 1.373 276 1.649 1.153 281 1.434 -13,0 Özel 1.869 818 2.687 4.004 1.030 5.034 87,3Özürlü 1.659 264 1.923 1.346 190 1.536 -20,0

Eski Hükümlü 476 10 486 365 11 376 -22,6Terör Mağduru 4 1 5 2 0 2 -60,0

KAYITLI İŞGÜCÜ 756.553 257.977 1.014.530 941.212 212.089 840.030 -17,2KAYITLI İŞSİZ 698.367 244.528 942.895 568.099 197.744 765.843 -18,8

YURTDIŞI BAŞVURU 22 5 27 10 8 18 -33,3YUTRDIŞI GÖNDERME 6.349 6 6.355 5.976 501 6.477 1,9

Kaynak: (www.iskur.gov.tr/ Erişim Tarihi: 17.08.2007 )

Bunun yanı sıra özel istihdam bürolarının açılmasını özendirerek sayılarının arttırılması ile iş gücü piyasamıza önemli katkılarının sağlanması önem arz etmektedir. Türkiye iş gücü piyasasının daha iyi analiz edilebilmesi için aşağıda Türkiye İş Kurumu’nun 2007 Temmuz ayı istatistiklerine yer verilmiştir. Şüphesiz bu veriler konuya daha iyi vakıf olmamız açısından bizlere yol gösterecektir.

Kuruma kayıtlı iş gücü ve işsiz bilgilerinin detayı aşağıda verildiği gibi olmuştur (www.iskur.gov.tr/ Erişim Tarihi: 17.08.2007). Türkiye İş Kurumu’na 2007 Temmuz ayında geçen yılın aynı ayına göre kuruma başvuruların %32,1 oranında arttığı görülmektedir. 2007

30

http://www.iskur.gov.tr/




Temmuz ayı içinde kuruma başvuran 48 bin 835 kişiden 46 bin 621 kişisi işsiz iken, 2 bin 214 kişisi diğer grubu içerindedir.

Diğer grubu içinde yer alan, şu an çalışmakla beraber daha iyi şartlarda iş arayanların sayısı bin 932, emekliler 41, ve belirli bir iş yerinde çalışmak isteyenler ise 241 kişidir. Bunun yanı sıra kuruma ay içerisinde başvuranların %71,2’ sini erkekler oluştururken, başvuruların %49,6’ sı lise altı eğitimli, %35,6’ sı ise lise ve dengi okul mezunudur. Ay içerisinde yapılan başvuruların 32 bin 872 kişisi ilk defa iş hayatına girerken, 13 bin 357 kişisi ise çalışırken işsiz kalmışlardır. Kuruma başvuranların %29,8’ ni 15–24 yaş arasındaki gençler oluşturmuştur.

2007 Temmuz ayı itibarıyla açık işler, geçen yılın aynı ayına göre %36,3’ lik bir artışla 14 bin 968 kişi olmuştur. Açık işlerin içeriğine bakıldığında 8 bin 577’ si normal, 3 bin 805’ i özürlü, bin 858’ i eski hükümlü ve 728’ i terör mağduru talebinden oluşmaktadır. Sektörel bazda açık işlerin %53,5’ i sanayi, %45,5’ i hizmetler ve %1’ i tarım sektöründedir. İşe yerleştirmeler ise geçen yılın aynı ayına göre %24,2 oranında artarak 8 bin 382 kişiye ulaşmıştır. Kamu sektörüne yapılan işe yerleştirmelerde %13,5 oranında bir azalma kaydedilirken, buna karşılık özel sektöre yapılan işe yerleştirmelerde %36,8 oranında bir artış olmuştur. İşe yerleştirmelerin cinsiyet yaş ve eğitim seviyesi itibariyle dağılıma bakıldığında, işe yerleştirmelerin %82’sini erkeklerin oluşturduğu görülmektedir. İşe yerleştirilenlerin %35’ni 15–24 yaş aralığındakiler oluştururken, eğitim düzeyi itibariyle işe yerleştirmelerin %62,3’ ü lise altı eğitimli, %29,2’ si lise ve dengi okul mezunlarıdır.

Türkiye İş Kurumu’ na kayıtlı işsizlerin eğitim durumları itibarıyla dağılımı Çizelge 4.7.’de verilmiştir. Buna göre kuruma kayıtlı işsizlerin 7 bin 965 kişisi okur-yazar olmayan, 352 bin 790 kişisi lise altı eğitimli, 290 bin 444 kişisi lise ve dengi okul mezunu, 114 bin 641 kişisi yüksek öğretim mezunudur. Bunun yanı sıra kayıtlı işsizlerin % 29,2’ si bir yıldan fazla süredir kuruma kayıtlı olarak beklemektedir.

Çizelge 4.19. Türkiye İş Kurumu’na Kayıtlı İşsizlerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı (2007 Temmuz)

Eğitim Düzeyi Sayı Oran (%)Okur-Yazar Olmayan 7.965 1Lise Altı Eğitimliler 352.790 46

Lise ve Dengi Meslek 290.444 38Yüksek Öğretim 114.641 15

Toplam 765.843 100Kaynak: (www.iskur.gov.tr/ Erişim Tarihi: 17.08.2007)

Türkiye İş Kurumu’na 2007 Temmuz ayı itibarıyla yapılan başvuru, açık iş ve işe yerleştirmelerin niteliksel dağılımına bakıldığında, Temmuz ayında kuruma başvuran 48 bin 835 kişinin % 38’ i vasıfsız iş gücü, % 62’ si de nitelikli iş gücüdür. Alınan 14 bin 968 açık işin % 63,2’ si niteliksiz, % 36,8’i nitelikli eleman talebidir. Yapılan 8 bin 382 işe yerleştirmenin % 66,3’ ü niteliksiz eleman, % 33,7’ si nitelikli elemandır. Türkiye İş Kurumuna başvuran kişilerin çoğunluğu nitelikli (bir mesleği olan) eleman olmasına rağmen açık işlerin niteliksiz eleman talebine yönelik olmasından dolayı işe yerleştirilenlerin çoğunluğu niteliksiz elemanlardan oluşmaktadır.

Türkiye iş gücü piyasasının önemli diğer bir sorunu da işsizlerin iş arama sürelerinin yüksek olmasıdır. Çizelge 4.20.’de işsizlerin iş arama süreleri itibariyle 2000 ile 2007 Temmuz gerçekleşmeleri verilmiş olup, 2006 yılına kadar işsizlik sürelerininde sürekli bir

31



artış olduğu görülmektedir. Bu eğilim 2006 yılında önceki yıllara kıyasla bir düşüş göstermekle birlikte hala işsizlik sürelerinin yüksek olduğu söylenebilir.

Çizelge 4.20. İş Arama Sürelerine Göre İşsizler (Bin kişi, 15 + yaş)2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Toplam İşsiz 1.497 1.967 2.464 2.493 2.499 2.521 2.446 2.296İş Arama (İşsizlik) Süresi

AY1 – 2 530 648 704 781 513 531 587 7223 – 5 395 595 583 660 544 555 561 4516 – 8 164 208 279 288 326 304 286 258

9 – 11 50 65 102 83 111 96 86 101YIL

1 yıl veya daha fazla,2 yıldan az 190 264 428 323 472 453 430 3942 yıl veya daha fazla, 3 yıldan az 72 90 176 156 269 275 230 168

3 yıl ve daha fazla 44 54 94 104 220 259 206 139İş buılmuş başlamak için bekleyen

52 43 98 97 44 48 59 62

Kaynak: TÜİK (2007), Erişim Tarihi: 07.09.2007)


İş arama süreleri itibarıyla işsizlerin cinsiyete göre durumu irdelendiğinde hem erkeklerde hemde kadınlarda 2006 yılına kadar sürekli bir yükseliş olduğu Çizelge 4.21’de açık bir şekilde görülmektedir. Şüphesiz bunda hızlı nüfus artışının yanı sıra işçi devir hızının yüksekliği ve yeni iş imkânlarının yeterince sağlanamamış olmasından kaynaklanmaktadır. İşsizlerin iş arama sürelerinin yüksek bir seyir izlemesi ülkemizin sahip olduğu kaynakları çok da etkin kullanmadığının bir göstergesi niteliğindedir. Böylesine bir yapı da elbette ekonomik ve sosyal yaşamı derinden etkilemektedir.

Çizelge 4.21. İş Arama Sürelerine ve Cinsiyete Göre İşsizler (Bin kişi, 15 + yaş)2000E K

2001E K

2002E K

2003E K

2004E K

2005E K

2006E K

2007E K

Toplam İşsiz 1111 387 1485 482 1826 638 1830 663 1879 620 1868 653 1777 670 1622 674İş Arama (İşsizlik ) Süresi

AY1 – 2 408 121 513 135 553 151 629 151 408 106 422 109 462 125 530 1923 – 5 308 86 479 116 445 138 497 162 422 121 436 119 421 141 319 1326 – 8 121 43 154 54 212 67 196 93 251 75 227 77 215 71 190 699 – 11 39 11 46 20 78 24 55 28 82 29 69 26 63 24 74 27YIL

1 yıl veya daha fazla, 2 yıldan az

123 66 171 93 296 132 219 105 338 134 311 142 283 148 255 139

2 yıl veya daha fazla, 3 yıldan az

44 28 57 33 117 59 103 53 184 85 187 88 147 83 108 60

3 yıl ve daha fazla 28 17 35 18 65 29 70 34 161 59 184 76 144 62 102 37İş buılmuş başlamak için bekleyen

38 14 30 13 60 37 60 37 32 11 32 16 43 17 44 19

Kaynak: TÜİK (2007), Erişim Tarihi: 07.09.2007, (*) 2007 Temmuz ayı değerleri

4.3. Türk İş gücü Piyasasının Global Görünümdeki Yeri

Türk iş piyasasının yapısı ile genel görünümü yukarıda açıklanmaya çalışılmıştır. Kuşkusuz iş piyasamızın işleyişi, yapısı, karşılaşılan sorunları, avantaj ve dezavantajlarının

32


daha iyi tespit etmek ve bunun sonucunda daha sağlıklı, istikrarlı ve etkin bir iş piyasasının sağlanması için alınacak tedbir ve politikaların tayini için global iş gücü piyasasının incelenmesi ve karşılaştırılması gerekmektedir.

Bu bağlamda Türk iş piyasasının global ölçekte yerini ortaya koymak için OECD ülkelerinden oluşan ülkeler ile AB–15 ile Türkiye’nin nüfus yapısı, istihdam yapısı, işsizlik yapısı ve iş gücü piyasasına katılım yapısı karşılaştırılmıştır. 2004 yılı için yapılan bu karşılaştırma sonucunda elde edilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir (Türkan, 2005:61).

Türkiye’de 15 yaş altı nüfusun oranı olan %29,2 ile diğer ülkelere kıyasla daha büyüktür. AB ortalaması %16,2 olup bu yönüyle Türkiye’de iş gücü arzı potansiyelinin yüksek olmasının yanı sıra ülkemizin çok genç bir nüfusa sahip olduğu çıkmaktadır.

Çizelge 4.22. Türk İş gücü Piyasasının Global Ölçekteki Durumu (2004)2004 ABD Japonya AB–15 Almanya İngiltere Fransa İtalya Polonya TürkiyeNüfus YapısıToplam Nüfus (Bin Kişi) 293,655 127,687 25,551 82,492 59,792 60,200 57,553 38,180 71,78915 Yaş alıtı nüfusun payı, % 20,7 13,9 16,2 14,3 18,3 18,5 14,3 17,0 29,215–64 yaş arası nüfusun payı, % 66,9 66,6 66,5 66,4 65,7 65,1 66,7 70,0 65,165 ve üstü yaş nüfusun payı, % 12,4 19,5 17,3 19,3 16,0 16,3 19,0 13,0 5,7Toplam nüfus artış hızı, % 1,0 0,1 0,5 -0,0 0,7 0,3 0,1 -0,0 1,5İstihdam YapısıSivil İstihdam (Bin Kişi) 139,252 63,290 10,976 35,876 27,845 24,259 22,146 13,795 21,791Sivil İstihdam artış hızı, % 1,1 0,2 1,0 0,7 0,5 -0,1 1,5 1,3 3,0İstihdamın ortalama yaşı (Yıl) 40,3 43,2 40,0 40,4 39,8 40,4 40,0 39,9 36,3En fazla ilkokul İstihdamına sahip istihdam payı, %

3,3 1,8 0,1 9,6 54,9

İstihdamda tarım sektörü payı,% 1,6 4,6 3,7 2,4 1,3 3,5 4,5 18,0 34,0İstihdamda sanayi sektörü payı,% 20,0 28,7 26,9 31,0 22,4 23,1 31,0 28,8 23,0İstihdamda hizmetler sektörü payı,%

78,4 66,7 69,4 66,6 76,4 73,4 64,5 53,2 43,0

“Ücretli” şeklinde istihdam payı,% 92,4 85,0 84,2 88,2 86,4 91,2 71,6 73,3 50,8“İşveren” şeklinde istihdam payı,% 7,5 10,4 14,6 10,8 12,8 8,8 25,8 21,2 29,4“Ücretsiz aile işçisi” şeklinde istihdam payı,%

0,1 4,6 1,2 1,0 0,8 0,0 2,6 5,5 19,7

İşsizlik Yapısıİşsizler (Bin Kişi) 8,149 3,130 998 3,920 1,361 2,727 1,960 3,230 2,498İşizlik Oranı,% 5,5 4,7 8,3 9,9 4,7 10,1 8,1 19,0 10,3Genç Nüfustaki (15 –24 yaş) işsizlik oranı,%

11,8 9,5 15,8 11,7 10,9 22,7 23,5 40,8 19,7

İşgücü piyasasına Katılım Yapısıİş gücüne Katılım Oranı,% 75,0 78,1 70,5 72,7 74,3 68,8 62,8 63,7 52,0İş gücüne dahil olmayanların Oranı,%

25,0 21,9 29,5 27,3 25,7 31,2 37,2 36,3 48,0

Kadın İstihdam Oranı,% 46,5 41,3 44,1 45,6 46,5 46,6 39,6 45,2 26,5Çocuk İstihdamı (15-19 yaş) oranı,%

4,2 1,5 2,8 3,3 5,3 1,3 1,2 1,0 6,6

Yarı zamanlı(part-tıme) istihdam oranı,%

13,2 25,5 16,1 20,1 24,1 13,4 14,9 12,0 6,6

Kişi başına Milli Gelir(ABD Doları)

41,400 37,180 31,146 30,120 33,940 30,090 26,120 6,090 3,750

Kaynak: Türkan (2005: 61)

Sivil istihdam artışının yüksek olduğu ülkelerden biri de ülkemizdir. Öyleki ülkemizdeki %3’ lük yıllık istihdam artışı ile ABD, Japonya, AB-15, Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya'dan daha fazla iken %3,9 - 4 gibi bir orana sahip olan İspanya, Meksika ve Kore’ den az bir artış vardır.

33


Ülkemiz istihdamın ortalama yaşı itibarıyla 36,3’ lük bir yaş oranıyla diğer ülkelere kıyasla daha genç bir istihdam yapısına sahiptir.

Ülkemizde ilkokul ve okul öncesi eğitime sahip istihdamın, toplam istihdam içindeki oranının %54,9 olması çok açık bir şekilde istihdamın eğitim düzeyinin düşük olduğunun en bariz göstergesidir.

Ülkemiz istihdamda tarım sektörünün payı %34,0 olup diğer ülkelere göre kıyaslama bile yapılamayacak oranda yüksektir. Bu yönüyle ülkemizde hala tarım sektörü istihdamının en yüksek olduğu ülke konumunda olması, bu alanda yeni stratejiler oluşturulması ihtiyacını ortaya koymaktadır.

Ülkemizde istihdamda hizmetler sektörünün payı %43,0 olup, diğer ülkelere kıyasla çok düşüktür. öyle ki bu oran diğer ülkelerde en düşük %60, en yüksek %79’ lar seviyesinde olması bunun bir göstergesidir.

Ülkemizde sanayi sektörü istihdamı ABD ve İngiltere'nin üzerinde iken AB–15 ortalamasının, Almanya'nın ve İtalyanın altındadır.

Türkiye’de ‘ücretli’ olarak çalışanların payına bakıldığında %50,8’ lik bir oranla diğer ülkelere kıyasla çok düşükken, işveren olarak ya da kendi hesabına çalışanların oranı ise yüksektir.

Ücretsiz aile işçisi şeklinde istihdam payının ülkemizde %19,7 bir orana sahip olması, kuşkusuz ücretsiz aile işçisinin en yüksek olduğu ülkenin Türkiye olduğu gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.

Ülkemizde sorunlu alanlardan bir tanesi olan genç nüfustaki işsizlik oranı %19,7 bir oranla Polonya (%40,8), Fransa (%22,7), ve İtalya (%23,5) gibi ülkelerden düşüktür.

Ülkemizde iş gücüne katılım oranı diğer ülkelere göre kıyasla düşük iken, iş gücüne dâhil olmayanların oranı yüksektir. Bunun yanı sıra ülkemizdeki kadının istihdama olan katılımı düşük, çocuk nüfusun (15–19 yaş) istihdama katılımı %6,6’ lık bir payla diğer ülkelere göre yüksektir.

Çizelge 4.23. Dünyada Bölgeler İtibariyle İşsizlik Oranları (2005)Bölgeler İşsizlik Oranı (%)

1996 2005 2006* İşsizlik Oranındaki

Değişim (%) 2001-2006Dünya 6,1 6,4 6,3 -0,2

Gelişmiş Ekonomiler ve AB 7,8 6,8 6,2 -0,4Orta ve Doğu Avrupa (AB dışı) ve

BTD9,7 9,4 9,3 -0,5

Doğu Asya 3,7 3,5 3,6 -0,3Güney doğu asya ve pasifik 3,7 6,6 6,6 0,7

Güney asya 4,4 5,2 5,2 0,2Latin Amerika ve kara ipler 7,9 8,1 8,0 -0,5Orta doğu ve kuzey afrika 13,0 12,3 12,2 -1,1

Sahra altı afrika 9,2 9,7 9,8 -0,4Kaynak: ILO (2007:11), (*) 2006 yılı verileri tahminidir.

34


Kuşkusuz işsizlik dünya ölçeğinde gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun bütün ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de ekonomik ve sosyal hayatı derinden etkileyen bir kavram olması nedeniyle önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda işsizlik kavramının dünya ölçeğindeki bölgeler ve ülkeler bazında ne durumda olduğu Çizelge 4.23.’de verilmiştir.

Çizelge 4.23.’de verilen dünya’daki bölgeler itibarıyla 1996-2005 yılları işsizlik oranları incelendiğinde Güneydoğu Asya ve Pasifik, Güney Asya Latin Amerika ve Karaipler ve Sahra altı Afrika bölgelerinde işsizlik oranları artış gösterirken diğer bölgelerde bir miktar azalışların kaydedildiği görülmektedir. 2006 yılı tahmini işsizlik rakamlarının 2005 yılına göre hemen hemen her bölgede bir düşüş kaydedeceği beklentisi şüphesiz olumlu olarak değerlendirilebilir.

4.4. Türkiye’de İş gücü Piyasasının Zayıf ve Güçlü Yönleri

Türkiye iş gücü piyasasının mevcut yapısı OECD ülkeleri baz alınmak suretiyle ortaya konulmaya çalışılmış olup çıkan sonuçlar itibariyle İş gücü piyasasımızın arzu edilen etkinlikte olmadığı istihdam, işsizlik ve eğitim rakamlarıyla açık bir şekilde görülmektedir.

Ülkemiz iş gücü piyasasının yapısı diğer OECD ülkelerle kıyaslanmak suretiyle incelenirken ülkemizin kendine has olan sosyo-ekonomik faktörlerin göz ardı edilmemesi daha sağlıklı sonuçları elde etmemiz açısından önem arz etmektedir.

Bu bağlamda Türkiye iş gücü piyasasının OECD ülkeler ile karşılaştırılması sonucunda iş gücü piyasamızın zayıf ve güçlü yönlerini şu şekilde sıralandırmak mümkündür (Türkan, 2005: 62).

Türkiye’de İş gücü Piyasasının Zayıf Yönleri;

Ülkemizdeki nüfus artış hızının yüksek olması,

İş gücüne katılım oranının düşük olması, başka bir ifade ile iş gücü piyasamızda iş gücüne dahil olmayanların yüksek olması,

Ülkemizde tarım sektörünün ağırlığının yüksek olması,

Ülkemizdeki kayıt dışı istihdamın yüksekliği,

Eğitim düzeyinin yüksek olması,

İş gücü piyasasındaki ücretsiz aile işçilerinin yükseliği,

Kurumsallaşmanın düşük olması,

Mesleki eğitim düzeyine sahip istihdamın düşük olması,

Kadın katılımı oranının düşük olması,

Çocuk istihdamının yüksekliği,

Global bazda üretim trendlerine olan uyumsuzluğu,

35


Yarı zamanlı (part-tıme) çalışma anlayışının yeterli düzeyde yerleşmemesi,

sayılabilir.

İş gücü piyasamızın güçlü olan yönleri ise genç bir nüfus ve istihdamın yanı sıra dış ülkelerden iş gücü transferinin kısıtlı olması şeklinde ifade edilebilir.

Günümüzde birçok AB ülkesinde genç işsizliğin azaltılması yönündeki politikalarla uyumlu olarak; işverenleri, gençlerin eğitim ve istihdamına katkıda bulunmaya teşvik etmek için çeşitli tedbirler uygulamaktadır. Örneğin Belçika hükumeti düşük nitelikli gençleri istihdam eden işverenlere sosyal sigorta prim indirimleri uygularken, Danimarka, KOBİ’leri yeni mezunları işe almaya özendirici kampanyalar başlatarak işverenlere ücret sübvansiyonları vermektedir. Fransada yeterlik seviyesi düşük gençleri işe yerleştiren işletmelere devlet yardımları ve vergi indirimleri uygulamaktadır. Yine İtalya’da vergi indirimleri ve sosyal destek indirimleri sağlamaktadır. Ayrıca bu teşviklerden kısmi süreli istihdam yaratan ve iş sözleşmelerinde eğitime önem veren işletmeler yararlanmaktadır. Hollanda’da staj yeri sağlayan işverenlere yönelik mali teşviklerin yanı sıra, niteliksiz ve işsiz birini eğitim vermek şartıyla işe alan işverene 1 500 Euro teşvik sağlanmaktadır (Pirler,2007).

Avrupa Birliği ülkelerindeki bu uygulamalara bakıldığında bu konuda ülkemizin de yeni açılımlar sağlaması gerektiği ortadadır. Şüphesiz bu sağlıklı bir sosyo-ekonomik yapının tesisinde gerekli bir durumdur.

36

KAHRAMANMARAŞ’IN SOSYO -EKONOMİK YAPISI Sedet ALICI

5. KAHRAMANMARAŞ’IN SOSYO -EKONOMİK YAPISI

Çalışmanın bu bölümünde Kahramanmaraş’ ın sosyo-ekonomik yapısı incelenmeye çalışılacak olup ağırlıklı olarak Kahramanmaraş’ la ilgili DİE verileri, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının ve diğer bakanlıkların hazırladıkları raporlar, DPT’ nin yayınlamış olduğu veriler, Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odasının yapmış olduğu çalışmalardan elde edilen veriler, Valilik brifingleri ve ilgili yayınlar kullanılarak hazırlanmıştır. Ancak Kahramanmaraş’ ın sosyo-ekonomik yapısı ile ilgili verilerin az olması çalışmanın kısıtlı olmasına neden olmuştur.

5.1. Kahramanmaraş’ta Nüfusun Gelişimi

Türkiye’de 2000 yılı nüfus sayımı sonuçları itibarıyla Kahramanmaraş Merkez ilçe kent nüfusu 326.198, köy nüfusu 139.172 olup il genelinin toplam nüfusu ise, 1.002.384’ tür. İlçeler bazında en fazla nüfusa 128.267 ile Elbistan sahipken bunu sırasıyla Afşin, Göksun, Pazarcık, Türkoğlu takip etmektedir. Diğer ilçelerin nüfusu 50.000’ den az olup en az nüfusa da Nurhak ve Ekinözü ilçeleri sahip olmaktadır. Çizelge 5,1’de yıllara göre nüfus artış hızı görülebilir.

Çizelge 5.1. İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yüzölçümü ve Nüfus YoğunluğuİLÇE ADI TOPLAM

NÜFUSKENT

NÜFUSUKÖY NÜFUSU YÜZÖLÇÜMÜ NÜFUS

YOĞUNLUĞUMERKEZ 465.370 326.198 139.172 2.956 157

AFŞİN 92.718 35.834 56.884 1.428 65ANDIRIN 41.051 8.311 32.740 1.162 35

ÇAĞLAYANCERİT

29.580 12.642 16.938 417 71

EKİNÖZÜ 17.102 6.880 10.222 595 29ELBİSTAN 128.267 71.500 56.767 2.319 55GÖKSUN 76.033 30.232 45.801 1.940 39NURHAK 17.260 8.118 9.142 1.219 14

PAZARCIK 72.628 24.374 48.254 1.710 42TÜRKOĞLU 62.375 11.918 50.457 600 104

TOPLAM 1.002.384 536.007 466.377 14.346 70

Kaynak: (www.kmtso.org.tr/ Erişim Tarihi:03.09.2007)

Kahramanmaraş ili genelinde nüfus yoğunluğu 70 olup, il merkezleri nüfus büyüklüğüne göre Türkiye’nin on yedinci, illerin nüfus büyüklüğüne göre Türkiye’nin on sekizinci büyük ili durumundadır. Yıllara göre nüfus artı hızı 1990 yılında Türkiyede %21,71 iken ilimizde %12,11 olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılına gelindiğinde Türkiyedeki nüfus artış hızı bir miktar düşerek %18,28 gibi bir değer olurken, Kahramanmaraş’ta da bir miktar düşüşle bu oran %11,41’e gerilemiştir (Valilik Brifingi, 2005: 2).

Bu verilere göre Kahramanmaraş’ın nüfuz artış hızı hem 1990 hemde 2000 yılları itibariyle Türkiye ortalamasının altında bir seyir izlemiştir.

5.1.1. Kahramanmaraşta Yıllık Nüfus Artış Hızı

Kahramanmaraş’taki nüfus artış hızını ve gelişimini daha net bir şekilde ortaya koymak için tarihi süreç içerisindeki genel duruma bakmamız gerekmektedir. Bu bağlamda Kahramanmaraş ilindeki 1950–2000 yılları itibariyle nüfus artış hızına baktığımızda 1950’

37


den 1970’ li yıllara kadar nüfus artış hızının yükseldiğini, 1975 yılından itibaren ise azalan bir seyir gösterdiğini görmekteyiz. Çizelge 5.2.’de Kahramanmaraş İlinin nüfus artışı verilmiştir

Çizelge 5.2. Kahramanmaraş’ta Nüfus Artışı (1950–2000)Yıl Nüfus Yıllık Nüfus Artış Hızı (%)

1950 288.843 30.721955 336.797 29.261960 389.857 23.481965 438.423 37.551970 528.982 38.561975 641.480 28.041980 738.032 261985 840.472 12.111990 892.952 11.562000 1.002.384 11.41

Kaynak: DİE (2002: 43–45).

Kahramanmaraş’ta il, ilçe ve köy yıllık nüfus artış hızları incelendiğinde Kahramanmaraş il merkezinin şehir nüfus artış hızı %35.75 olduğu görülmektedir. İlçeler bazında yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi %14.10 ile Nurhak olurken, en az olan ilçesi %-16.87 ile Ekinözü’dür. Kent nüfus arış hızı itibariyle nüfus artışının en fazla olduğu ilçe %28 ile Göksun ilçesi ilk sırada yer alırken, en az olduğu ilçe %-20,4 ile Türkoğlu ilçesidir. Kahramanmaraştaki tüm kentlerin nüfus artış hızı %27.47 iken bu oran tüm köylerde %-4.3’tür (DİE, 2002:59-60).

Çizelge 5.3. Kahramanmaraş 1990–2000 İl, İlçe ve Köy Nüfusları1990 Nüfus Sayımı 2000 Nüfus Sayımı Yıllık Nüfus Artış Hızı

Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy894.264 407.215 487.049 1.002.384 536.007 466.377 11.41 27.47 -4.34

Merkez 359.870 228.129 131.741 465.370 326.198 139.172 25.70 35.75 5.49Afşin 99.321 28.524 70.797 92.718 35.834 56.884 -6.88 22.81 -21.87Andırın 44.337 7.506 36.831 41.051 8.311 32.740 -7.70 10.18 -11.77Ç.cerit 26.914 10.435 16.479 29.580 12.642 16.938 9.44 19.18 2.75Ekinözü 20.246 8.184 12.062 17.102 6.800 10.222 -16.87 -17.35 -16.55Elbistan 113.411 54.741 58.670 128.267 71.500 56.767 12.31 26.70 -3.30Göksun 72.539 22.847 49.692 76.033 30.232 45.801 4.70 28.00 -8.15Nurhak 14.990 7.087 7.903 17.260 8.118 9.142 14.10 13.58 14.56Pazarcık 81.644 25.154 56.940 72.628 24.374 48.254 -11.70 -3.15 -15.75Türkoğlu 60.992 14.608 46.384 62.375 11.918 50.457 2.24 -20.35 8.41

Kaynak: DİE (2002a: 61)

5.2. Kahramanmaraş’ta İstihdam ve İşsizlik

Türkiye’de olduğu gibi Kahramanmaraş’ta da istihdam ve işsizlik öncelikli ve önemli bir yapıya sahiptir. İstihdamda en önemli pay tarım ve hizmetler sektörünün olup özellikle tekstil sektörü ekonomik ve soyal yapıda istihdam ve işsizlikte önemli bir yere sahiptir.

Kahramanmaraş’ta istihdam edilen nüfusun, toplam iş gücü nüfusu içindeki oranı cinsiyet itibarıyla erkek nüfus için %90 iken, bu oran kadın nüfusu için %96 seviyesindedir. Sektörel baz da istihdam edilen erkek nüfusun %30’ u hizmet sektöründe, tarım sektöründe istihdam edilen erkek nüfusun oranı ise %48’ dir. Ancak tarım sektöründe istihdam edilen

38


erkek nüfus itibarıyla bu oran köylerde %76’ ya çıkmaktadır. Ayrıca istihdamdaki kadın nüfusunun %92’ si tarım sektöründe olması köydeki kadın nüfusun tamamına yakınının tarımda çalıştığını göstermektedir. Kentteki kadın iş gücünün ise büyük çoğunluğu hizmet sektöründe çalışmaktadır (DİE, 2002:119–120).

Çizelge 5.4. Kahramanmaraş’ta İlçeler İtibariyle İşsizlik Oranı (%)

İlçeler İşsizlik Oranı (%)Merkez 6,6Afşin 8,8

Andırın 7,5Çağlayancerit 10,8

Ekinözü 7,7Elbistan 7,7Göksun 12,9Nurhak 14,5Pazarcık 9,3Türkoğlu 9,1

İL GENELİ 7,8


Kahramanmaraş’ta ilçeler itibariyle işsizlik oranlarına bakıldığında, işsizlik oranının ilçelerde merkeze göre daha yüksek olduğu görülmektedir. İl merkezinde %6,6 oranında işsizlik söz konusu iken, ilçelerde bu oran %14,5’ e kadar çıkmaktadır. İşsizlik oranı en yüksek olan ilçe %14,5 ile Nurhak olurken, en düşük orana sahip ilçe ise %7,5 ile Andırın ilçesidir. İl genelinde işsizlik oranı ise %7,8’ lik bir değer taşımaktadır.

Bununla birlikte 5350 Sayılı Teşvik Kanunu, istihdamda olumlu gelişmelerin yaşanmasını sağlamıştır. İmalat sanayisindeki istihdam artışı 11.500 ile teşvik öncesine göre %49,7 oranında bir değişim gösterirken, toplam istihdam artışı ise teşvik öncesine göre %48,3 oranında bir değişim kaydedilmiştir. 2005 Nisan ayı itibariyle toplam istihdam 48.532 iken, bu sayı 2007 Haziran’ında 72.018 kişiye ulaşmıştır.

Çizelge 5.5. Kahramanmaraş’ta 5350 Sayılı Teşvik Kanunu Kapsamında İstihdamda Gelişmeler

Teşvik Yasasından Sonra Kişi Teşvik Öncesine Göre Değişim (%)

İmalat Sanayi İstihdam Artışı 11.500 49,7Toplam İstihdam Artışı 23.487 48,3

Toplam İstihdam (Nisan 2005) 48.532Toplam İstihdam (Haziran 2007) 72.018


5.3. Kahramanmaraş İli Sanayi

Kahramanmaraş’ta iktisadi yaşamın çağlar boyunca toprağa bağlı ve topraktan elde edilen mamullere, bunların satışı ya da direkt tüketimine dayalı olarak süregelmiştir (Ozan, 2000: 2). 1950 yılları itibarıyla ilin ekonomik yapısı yıllarca tarıma dayalı bulunmakta ve halkın gelir kaynağını tarım ve el sanatları oluşturmaktaydı (Valilik Brifingi, 2005:8).

39


Kahramanmaraş’ ın akarsuları ve kaynakları bol olmasından dolayı Tarım genel olarak sulu tarım niteliğindedir (Dedeoğlu, 1996: 106-112).

Özellikle 1968 yılında ilin kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınması ile sanayileşmenin yapısında bir değişim görülmüştür (Valilik Brifingi, 2005:8). Kahramanmaraş’ta gerçek anlamda özel sektör yatırımları 1984 yılında başlamıştır. Sanayileşme, genel itibarıyla tekstil alanında gerçekleşmiştir. Sektör büyüklüğü açısından, tekstilden sonra, çelik eşya sanayii yer almakta olup, kentin en eski sektörlerinden birisi olan toz ve pul bibercilik de sanayileşmeye paralel olarak gelişme eğilimindedir. Kahramanmaraş’ın Türkiye’de ün kazanmasına yol açan dondurma sektörü de en hızlı gelişen sektörler arasındadır (Öztürk ve Ozan, 2004: 5).

Türkiye’de piyasa ekonomisi kural ve ilkelerinin benimsenmeye başlamasıyla 1980’li yılların başından itibaren Kahramanmaraş, bu çerçevede izlenen politikalara hızlı uyum göstermiş, ekonomik olarak yeni bir döneme, sanayileşme ve çağdaş ticaret sürecine girmiştir (Ozan, 2000: 2).

Sanayileşmeyle beraber sosyo-ekonomik yapıda değişiklik yaşanırken, sanayileşmenin yoğunlaşması nedeniyle bir takım sorunlar ortaya çıkmıştır. Hızlı nüfus artışı, kentleşme, sanayi yatırımları ve gelir dağılımının bölgeler arası dengesizliği, gelişmekte olan Kahramanmaraş’ta belirgin göstergelerdir. Sanayi ve ticaretin kentte yoğunlaşması köy nüfusunun şehre göçünü hızlandırmış bunun sonucu olarak kent ile köy arası başlayan ekonomik, sosyal ve kültürel farklılaşma giderek artmış, konut altyapı yetersizliği özellikle de Kahramanmaraş’ta son yıllarda görülen çok büyük hava ve çevre kirliliği sorunları ortaya çıkmaya başlamıştır (Dedeoğlu, 1996b: 104).

Kahramanmaraş ilinin sektörel yapı ve 1980–2000 yılları arasındaki gelişmeye baktığımızda tarım sektörünün 1980 yılından 2000’li yıllara doğru gelindiğinde öneminin gittikçe düşmekte olduğunu görmekteyiz. Tarım sektöründe yaşanan düşüş seyrine rağmen 1980’den bu yana sanayi ve hizmet sektörlerinin öneminin arttığı gözlenmektedir. Kahramanmaraştaki İnşaat sektörü ise bu tarihi süreç içerisinde ilk önce bir miktar düşme kaydetmesine rağmen daha sonra eski seviyesine ulaşmıştır. Çizelge 5.6.’da 1980–2000 arası sektörel gelişme hakkında bilgi verilmektedir.

Bu bağlamda Kahramanmaraş’ta 1980–2000 yılları arası sektörlerde kaydedilen bu gelişmelerde özellikle 1980’li yıllar itibarıyla başlayan hızlı sanayileşme tarımsal sektörün önemini düşürürken, sanayi ve hizmet sektörlerinin öneminin artmasına neden olmuştur.

Çizelge 5.6. Kahramanmaraş’ta Sektörel Gelişme (1980–2000)Yıl Tarım

(%)Sanayi

(%)İnşaat (%)

Hizmet (%)

İyi Tanımlanmamış Faaliyetler (%)

1980 76 6 4.1 13 0.81985 76 5.7 3.7 14.3 0.31990 72 7.9 3.8 15.9 0.52000 65.6 9.8 4.1 20.4 0.1

Kaynak: DİE, (tarihsiz: 53)

Kahramanmaraş ekonomisinin ve sosyal yapısında teksil sektörünün ayrı bir önemi bulunmaktadır. İl adeta tekstil merkezi görünümünde olup şüphesiz istihdam ve işsizliğe olan büyük katkısı ile önemli bir yere sahiptir. Tekstil sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin ölçeksel durumuna bakıldığında Türkiye genelinde olduğu gibi KOBİ’ lerin Kahramanmaraş’

40


taki işletmelerin neredeyse tamamını oluşturduğu görülmektedir. Ayrıca ilimizde faaliyet gösteren bu KOBİ’ lerin çok büyük çoğunluğu aile işletmeleri niteliğindedir.

Kahramanmaraş tekstil sektörü faal işletme sayısının yıllar ve alt sektörler itibarıyla genel durumuna bakıldığında 2000–2005 yılları arasında tüm alt sektörlerde işletme sayısının artığı görülmektedir. Sadece 2001 yılında işletme sayılarında bir düşme söz konusu olmuştur. Çizelge 5.7.’de Kahramanmaraş Tekstil Sektörü Faal İşletme Sayısı (2000–2005) verilmiştir.

Çizelge 5.7. Kahramanmaraş Tekstil Sektörü Faal İşletme Sayısı (2000–2005)

ALT SEKTÖR 2000 2001 2002 2003 2004 2005İPLİK 63 62 65 66 68 67DOKUMA 29 26 26 25 26 30ÖRME 41 29 29 47 47 47BOYA-KASAR 12 12 13 14 15 21


2001 yılında kaydedilen düşüş 2001 yılında yaşanan krizin Kahramanmaraş tekstil sektörünü de etkilediğinin açık bir göstergesidir. Kahramanmaraş tekstil sektörü işletme sayısının 2001 yılı sonrası sürekli artmasının nedenleri arasında; sanayileşme olgusunun artması, girişimciliğin yükselmesi ve yatırım kararlarında yerel avantajlara daha çok önem verilmesini sayabiliriz.

Çizelge 5.8.’de verilen Kahramanmaraş tekstil sektörü üretim rakamları incelendiğinde yine 2001 krizinin etkileri bariz bir şekilde görülmektedir. Bu yılda konfeksiyon üretimi artmış, boya-kasar üretiminde bir değişiklik olmamasına rağmen diğer alt sektörlerde üretimde azalmalar olmuştur. 2001 yılı sonrasında örme hariç diğer tüm alt sektörlerde ciddi artışlar olmuştur.

Çizelge 5.8. Kahramanmaraş Tekstil Sektörü Üretimi (2000-2005) (iplik ve örme:ton/yıl,dokuma:mt/yıl,konfeksiyon:parça/yıl)

ALT SEKTÖR 2000 2001 2002 2003 2004 2005İPLİK 230.000 218.000 259.000 275.000 278.000 310.000DOKUMA 110.000.000 91.000.000 98.000.000 102.000.000 104.350.000 110.000.000ÖRME 62.000 43.000 45.000 50.000 50.000 55.000KONFEKSİYON 12.000.000 12.500.000 15.670.000 15.000.000 25.000.000 27.000.000BOYA-KASAR 70.000.000 70.000 73.000 75.000 75.000 90.000


Kuşkusuz, tekstildeki faal işletme sayısı ve üretim rakamları Kahramanmaraş’ta tekstil sektörünün ne denli önemli olduğunun ve kentin bir tekstil merkezi görünümünde olduğunun göstergesi durumundadır. Kent için tekstil sektörünün önemli olduğu kadar ülkemiz açısından da önemlidir. Çünkü Türkiyede üretilen 1.270.000 ton ipliğin 280.000 tonu Kahramanmaraş ili tarafından üretilmekte olup üretimdeki payı %22,0 oranında bir değere sahiptir. Çizelge 5.9.’da Kahramanmaraş Tekstil Sektörü İplik ve Dokuma Kumaş üretimi karşılaştırmalı olarak verilmiştir.

Çizelge 5.9. Kahramanmaraş Tekstil Sektörü İplik ve Dokuma Kumaş üretimi (Karşılatırmalı)

ÜRETİM (Ton/Yıl)İplik Dokuma Kumaş

ÜRETİMDEKİ PAY (%)İplik Dokuma Kumaş

Türkiye 1.270.000 550.000Kahramanmaraş 280.000 38.500 22,0 7,0


41


5.4. Kahramanmaraş İli Eğitim Seviyesi

Kahramanmaraş ilinde 1975–2000 döneminde eğitim seviyesi sürekli bir yükselme eğilimi göstermektedir. Okuma yazma bilmeyenlerin oranı 1975 yılında %60,90 gibi yüksek bir oran 2000’li yıllara gelindiğinde %26,57’ye düşmüştür. Bilgi ve teknoloji çağının yaşandığı günümüzde böyle bir oran şüphesiz çok yüksektir. 1975 yılında ilkokul mezunu olanların oranı %26.96 olarak gerçekleşirken 2000 yılında ise bu oran %43.86’ya çıkmıştır. Yıllar itibarıyla ortaokul, lise ve yükseköğretim mezunları oranı artmış olarak gözükse bile bu oranlar henüz arzu edilen seviyede değildir.

Çizelge 5.10. Kahramanmaraş’ta Eğitim Seviyesi

Yıl Okuma Yazma Bilmeyen (%)

İlkokul (%) Ortaokul (%)

Lise (%) Yüksek Öğretim (%)

1975 60.90 26.96 1.78 2.19 0.531980 58.58 26.46 2.31 2.92 1.821985 45.93 35.16 3.05 4.57 2.471990 39.60 41.99 3.83 5.58 3.182000 26.57 43.86 7.31 9.49 5.26

Kaynak: DİE (2002a: 49).

5.5. Kahramanmaraş’ta Çalışma ve Sosyal Güvenlik KuruluşlarıKahramanmaraş’ta 2005 yılında sosyal güvenlik kuruluşlarında maaş alan aktif olarak

çalışanlarla emeklilerin durumuna bakıldığında, emekli sandığından maaş alan emeklililerin ve diğer şekillerde maaş alan malul, emekli dul ve yetimlerin sayısı 36.864 iken, aktif çalışanların sayısı 23.267 olup, toplam da ise 60.131 kişidir. Sosyal Sigortalar Kurumu’nda (SSK) ise aktif sigortalı sayısı 67.771 olup, sigorta emeklisinden (19.670) fazladır. Bağ-kur’da da durum değişmemekte olup, sigortalı sayısı 38.756 iken yaşlılık aylığı alanlar ve diğerlerinin sayısı 11.271 kişidir (Kahramanmaraş Valilik Brifingi, 2005: 11).

42

KAHRAMANMARAŞ’TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ… Sedet ALICI

6. KAHRAMANMARAŞ’TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ (KOBİ) TEKSTİL İŞLETMELERİNDE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ TALEBİ İLE İLGİLİ ANKET UYGULAMASI

Uygulama bölümünde, Kahramanmaraş tekstil sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’ ler ile ilgili olarak yapılan anket çalışmasının metodolojisi açıklanacak ve bu anket çalışması sonucunda elde edilen veriler analiz edilerek yorumlanmaya çalışılacaktır. Ayrıca ortaya çıkan sonuçlar çizelgeler halinde sunulacaktır.

6.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi

Araştırmanın amacı; teorik kısımda KOBİ’ ler, istihdam ve iş gücü kavramları, ulusal ve uluslar arası ölçekte genel görünüm ve yapıları ile önemi rakamlar halinde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha sonra Kahramanmaraş ili açısından konu ele alınarak mevcut yapı itibarıyla durum saptanmaya çalışılırken söz konusu kavramların önemi dahilinde gelişimi hakkında bilgiler verilmiştir.

Uygulama bölümünde ise Kahramanmaraş’ ta faaliyet gösteren KOBİ’ lerin istihdam ve iş gücü talebinin yapısı, istihdam ve iş gücü talebini etkileyen faktörler, istihdam edilen iş gücünün eğitim düzeyi, istihdam edilen iş gücünün eğitim düzeyleri itibariyle işletmelerin ihtiyaçlarını ne ölçüde karşıladığı ve bunlar arasındaki farklar ile eksiklikler, eğitimli iş gücüne olan talebin içeriği anket yardımıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Kahramanmaraş ilinde tekstil sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’ lerde istihdam ve iş gücü talebi ile ilgili elde edilen bulgular şüphesiz KOBİ’ lerin rekabet üstünlüğü sağlamasında, istihdam ve işsizlik sorunlarına çözüm önerilerinin ortaya konulabilmesi açısından bir açılım sağlamış olacaktır. Mevcut yapının global ölçekte bir değerlendirilmesi ile birlikte KOBİ’ lerde istihdam ve iş gücü talebi konusunda yeni strateji ve politikaların neler olması gerektiği konusunda gerekli adımların atılmasına imkan sağlayacaktır.

6.2. Araştırmanın Kapsamı ve Sınırları

Araştırmanın kapsamı; Kahramanmaraş tekstil sektöründeki KOBİ’ ler olmak üzere belirlenmiştir. Hazırlanan anket soruları, toplam 50 işletmedeki üst düzey yöneticilere sorulmuştur. Ankete katılan işletmelerin faaliyet alanı tabi olarak tekstil sektörü olup, işletmelerin daha çok alt sektörler olan İplik, Dokuma ve Konfeksiyon işletmelerinden oluşmaktadır

6.3. Araştırmanın Metodolojisi

3.3.1. Araştırmanın Varsayımları

Araştırmanın varsayımları aşağıda sıralanmıştır. Bunlar:

Araştırma kapsamında yapılan anket çalışmasının veri toplamak için uygun bir araç olduğu varsayılmaktadır.

Anket uygulanan örnek grubun yeterli olduğu ve ana kütleyi anlamlı bir şekilde temsil ettiği varsayılmaktadır.

43


Anket uygulanan katılımcıların soruları doğru algılayıp cevapladıkları varsayılmaktadır.

Anket uygulama sırasında, katılımcıların hiçbir şekilde anketör tarafından yönlendirilmedikleri varsayılmaktadır.

6.3.2. Araştırmanın Değişkenleri

Araştırmanın bağımlı değişkeni, “KOBİ’ lerde eğitim düzeyinin, istihdam ve iş gücü talebine olan etkileri” ‘dir.

Araştırmanın bağımsız değişkenleri ise;

Yöneticilerin cinsiyeti,

Yöneticilerin yaşı,

Yöneticilerin medeni durumu,

Yöneticilerin eğitim durumu,

Yöneticilerin işletmede çalışma süresi,

Yöneticilerin işletmedeki görevi,

Yöneticilerin yöneticilik tecrübe durumu,

İşverenlerin çalışan iş gücü ile ilgili yargıları,

İşverenlerin çalışan iş gücü ile ilgili düşünceleri,

İşverenlerin istihdam ve iş gücü talebi ile ilgili iş gücü eğitim düzey tercihleridir.

6.4. Araştırmanın Hipotezleri

1. KOBİ’ lerin istihdam ve iş gücü taleblerinde, iş gücünün eğitim düzeyi önemlidir.

2. KOBİ’ lerde istihdam edilen iş gücünde eğitim düzeyi yüksek olan çalışanlarla, eğitim düzeyi düşük olanlar arasında belirgin farklar vardır.

3. KOBİ’ lerde daha çok eğitim düzeyi düşük personel çalıştırılmaktadır.

4. İstihdam edilen eğitimli iş gücü işverenlerin istediği vasıf ve niteliklerde değildir.

5. İstihdam edilen eğitimli iş gücünün yeterli düzeyde olmamasının sebebi eğitim kurumlarındaki eğitimin yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır.

6.5. Araştırmada Elde Edilen Bulgular ve Bunların Değerlendirilmesi

Küçük ve Orta Ölçekli tekstil işletmelerinde istihdam ve iş gücü talebi ile ilgili yapılan anket çalışması sonucunda elde edilen veriler, yüzde ve frekans metodu yardımıyla değerlendirilecek daha sonra araştırmanın hipotezlerinin analizi yapılacaktır.

44


6.5.1. Yüzde ve Frekans Metodu

6.5.1.1. Demografik ve Sosyo- Ekonomik Özellikler

Çizelge 6.1. Katılımcıların Cinsiyet Dağılımları

Cinsiyet Frekans Yüzde Kümülatif YüzdeBay 47 94,0 94,0

Bayan 3 6,0 100,0Toplam 50 100,0

Çizelge 6.1’e göre ankete katılan 50 kişiden 47’nin yani % 94’ nün erkek, geri kalan % 6’sının da bayan olduğu görülmektedir. Bu da anket uygulamasının büyük bir oranının erkek yöneticilerle yapıldığının yanı sıra, bu sektörde bayan yöneticilerin sayısının çok fazla olmadığını da göstermektedir. Türkiye ölçeğinde çalışma hayatındaki bayan yöneticilerin erkek yöneticilere göre sayısının az olduğu gerçeği, Kahramanmaraş’ta da ve anket uygulamasında da kendini göstermektedir.

Çizelge 6.2. Katılımcıların Medeni Hal Dağılımları

Medeni Hal Frekans Yüzde Kümülâtif YüzdeEvli 42 84,0 8,0

Bekâr 8 16,0 100,0Toplam 50 100,0

Ankete katılan katılımcıların medeni halleri Çizelge 6.2’de verildiği gibi %84’ ü evli iken, geri kalan % 16’ sı da bekârlardan oluşturmaktadır. Bu durum şüphesiz işletmelerde yönetim kadrosunda olan kişilerin belli bir yaş, bilgi birikimi ve olgunluğu taşımaları gerektirdiği ile ilgili olduğunu ve bununla birlikte genel olarak evlenme yaşının genç olması sonucunda çıkan bu sonuç normaldir. Buna göre ankete katılan katılımcıların büyük çoğunluğu (%94) erkeklerden oluşurken, katılıcıların %84’ü evlidir.

Çizelge 6.3. Katılımcıların Yaşlarının Dağılımları

Yaş Frekans Yüzde Kümülâtif Yüzde16–25 6 12 1226–35 22 44 5636 –45 20 40 9646 –55 2 4 100,0

56 + 0 0Toplam 50 100.,0

Katılımcıların Çizelge 6.3.’de verilen yaşlarının dağılımına göre; 16 – 25 yaş arası % 12, 26 – 35 yaş arası % 44, 36 – 45 yaş arası % 40, 46 – 55 yaş arası % 4 ve 56 yaş ve üzeri bulunmamaktadır. Buna göre ankete katılan katılımcıların büyük çoğunluğunu 26-45 yaş arasındakiler oluşturmaktadır. Böyle bir durumda işletme yönetimindeki kişilerin genellikle genç denilebilecek bir yaşta oldukları söylenebilir. Gençlerin daha dinamik ve verimli yapıları düşünüldüğünde, bunların işletmelerin yönetim kademelerinde çoğunlukta olması o işletmelerin etkinliğinin ve verimliliğinin artmasında önemli katkıları olacaktır.

45


Çizelge 6.4. Katılımcıların Eğitim Durumu

Eğitim Frekans Yüzde Kümülatif Yüzdeİlköğretim 0 0,0 0,0

Lise 0 0,0 0,0Meslek Lisesi 0 0,0 0,0

Meslek Yüksekokulu 8 16,0 16,0Üniversite (Lisans) 41 82,0 98,0

Yüksek Lisans 1 2,0 98,0Doktora 0 0,0 100,0Toplam 50 100,0

Ankete katılan kişilerin eğitim durumları göz önüne alındığında % 82 gibi büyük bir çoğunluğun üniversite eğitimi aldığı tespit edilmiştir. Bunları % 16 gibi bir oranla, Meslek Yüksek Okulu mezunları takip etmekte olup, bu durum anket çalışmasının çoğunluk olarak eğitim düzeyi yüksek olan kişiler üzerinde uygulandığı sonucunu çıkarmaktadır. Ayrıca anket uygulamasının eğitim düzeyi yüksek olan yöneticilerle yapılması, anket uygulama sonuçlarının daha sağlıklı olması açısından da önemli bir durumdur. Zira üniversite eğitimi almış bu insanların bu tür bilimsel çalışmaların önemine vakıf olmaları dolayısıyla anketi cevaplarken daha gerçekçi bir yaklaşım göstermektedirler.

Çizelge 6.5. Katılımcıların İşletmedeki Çalışma Süresi

Çalışma Süresi Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde1 Yıldan Az 1 2,0 2,0

1–5 Yıl 21 42,0 44,06–10 Yıl 9 18,0 62,011–20 Yıl 16 32,0 94,021 Yıl + 3 6,0 100,0Toplam 50 100,0

Çizelge 6.5.’deki katılımcıların işletmedeki çalışma süresi incelendiğinde; 1-5 yıl arası çalışma süresi olan kişilerin oranının ( %42 ), diğer yaş dağılımlarına göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Bunu %32 ile 11–20 yıl arası çalışma süresi olanlar takip etmekte, en az çalışma süresi ise 1 yıldan az çalışma süresi olanlar ile 21 yaş ve üzeridir.

Çizelge 6.6. Katılımcıların İşletmedeki Görev Dağılım Durumu

İşletmedeki Görev Frekans Yüzde Kümülatif YüzdeGenel Müdür 7 14,0 14,0

YönetimKurulu Üyesi 2 4,0 18,0Personel Müdürü 7 14,0 32,0

Muhasebe Müdürü 21 42,0 74,0İşletme Müdürü 11 22,0 96,0

Diğer 2 4,0 100,0Toplam 50 100,0

İşletmedeki görev dağılımına göre anket uygulamasının daha çok Muhasebe Müdürleri (%42) başta olmak üzere daha çok İşletme Müdürleri’ne (%22) yapıldığı görülmektedir. Bunları Genel Müdür ve Personel Müdürleri takip etmektedir. Anket uygulamasına katılan Muhasebe Müdürleri oranının çok çıkması ilk etapta doğru gibi görülmese de, ankete katılan işletmelerin daha çok mikro ve küçük ölçekli bir yapıda olması sonucu, durum çok da anormal değildir. Zira böyle küçük bir yapıdaki işletmelerde, ayrı bir personel ya da insan

46


kaynakları departmanı oluşumu söz konusu olmayıp, bu tür işlerde muhasebeciler tarafından yerine getirilmektedir. Oysa anket uygulamalarının, çalışan iş gücünü en iyi tanıyan personel/insan kaynakları müdürleri ile işletme müdürleri tarafından yapılması, çalışmadan elde edilecek sonuçların daha sağlıklı olmasını sağlayacaktır.

Çizelge 6.7. Katılımcıların Yöneticilik Tecrübe Durumu

Yöneticilik Tecrübesi Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde1 Yıldan Az 1 2,0 2,0

1–5 Yıl 14 28,0 30,06–10 Yıl 18 36,0 66,011–15 Yıl 13 26,0 92,016 Yıl + 4 8 100,0Toplam 50 100,0

Katılımcıların yöneticilik tecrübe durumunun daha çok 6–10 yıl arasında çıkması, yukarda belirtildiği gibi yöneticilerin yaş dağılımının genç olmasından kaynaklandığı görülmektedir. Bununla birlikte işletmelerin, yöneticilerin belli bir iş deneyimine ve yaşa sahip olmaları gerekliliği yönünde bir eğilimlerinin olduğu sonucu da çıkarılabilir. Tecrübe dağılımı 1–15 yıl arasında yoğunlaşmış gözükmektedir.

Çizelge 6.8. İşletmenin Kuruluş Tarihi Dağılımı

Kuruluş Tarihi Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde1 Yıldan Az 0 0,0 0,0

1–5 Yıl 0 0,0 0,06–10 Yıl 4 8,0 8,011–15 Yıl 18 36,0 44,0

16 – 20 Yıl 22 44,0 88,021 + 6 12,0 100,0

Toplam 50 100,0

Ankete katılan işletmelerin kuruluş tarihi itibariyle daha çok 11-20 yıllık işletmelere uygulandığı yeni kurulan işletmelere (1-5 yıl arası) anket uygulaması yapılmadığı görülmektedir. Buda anket uygulamasının daha çok iş deneyimine sahip işletmelere uygulandığı söylenebilir. Böylesine bir durum kuşkusuz, işletmelerin istihdam ettikleri iş gücünü daha iyi tanıması yapılan anket uygulamasınında daha sağlıklı temellere dayanması açısından önemlidir.

Çizelge 6.9. İşletmelerde Çalışan Personel Dağılımı

Ölçek KOBİ Frekans Yüzde Kümülatif YüzdeMikro İşletme 10 kişiden az 0 0,0 0,0Küçük İşletme 50 kişiden az, 2 4,0 4,0Orta Büyüklükteki İşletme 250 kişiden az 48 96,0 100,0Toplam 50 100,0

Çizelge 6.9.’da görüldüğü gibi, anket uygulamasına katılan işletmeler %96 gibi bir oranla, orta büyüklükteki işletmelerden oluşmaktadır. Bunun yanı sıra toplam çalışan personelin eğitim düzeyi itibarıyla daha çok ilköğretim ve lise mezunlarının istihdam edildiği görülmektedir. Bunları sırasıyla meslek lisesi, meslek yüksek okulu ve lisans/yüksek lisans mezunları takip etmektedir. Eğitim düzeyi yüksek olan iş gücünün daha az istihdam edilmesi şüphesiz bu işletmelerin üretim faaliyetinde bulunmasının yanı sıra eğitim düzeyi yüksek iş

47


gücü istihdam imkânlarının sınırlı olmasından kaynaklanır. Çünkü eğitim düzeyi yüksek olan iş gücü daha çok işletmelerde teknik ve idari bölümlerde istihdam edilirken, diğer bölümlerde (üretim) eğitim düzeyi düşük iş gücü istihdam edilmektedir. Ayrıca daha çok teknik ve idari bölümlerde istihdam edilen eğitimli iş gücünün, işletmede departman sayısının az olmasının yanı sıra bu kişilerin kendi bölümleri haricindeki işlerden de sorumlu olması bu kişilerin istihdam imkanlarını sınırlayan etkenlerdendir. Diğer bir sorun ise bu kişilerin maliyetinin nispeten fazla olması nedeniyle bunların yerine eğitim düzeyi düşük iş gücü istihdam edilmesi yoluna gidilmesidir.

6.5.1.2. Konuya ait Veriler

Toplam çalışan personelin eğitim düzeyi, Çizelge 6.10.’da verilmiştir. Çizelge 6.10.’da görüldüğü gibi talep edilen iş gücünün, eğitim düzeyi işletmeler için son derece önemli olduğu görülmektedir. Öyle ki talep edilen iş gücünün eğitim düzeyi kesinlikle önemlidir diyenlerin oranı %58, önemli diyenlerin oranı %38 ve kısmen önemli diyenlerin oranı ise sadece %4'’ür. Şüphesiz böyle bir sonuç yaşanan sıkı rekabet ortamında her anlamda önemli avantajlar sağlama adına gerekli bir durumdur. Özellikle rekabette, maliyetlerde, verimlilik ve kalite noktasında önemli kazanımlar elde edilmesinde, karlılık oranlarının artmasında ve müşteri ihtiyaçların en iyi şekilde karşılamada nitelikli, eğitim seviyesi yüksek çalışanların önemli katkılarının olacağı açıktır.

Çizelge 6.10. Talep Edilen İşgücünün Eğitim Düzeyinin Yüksek Olması, İşverenlerce Ne Derece Önemli Olduğu

Frekans Yüzde Kümülâtif YüzdeKesinlikle önemli değil 0 0,0 0,0

Önemli değil 0 0,0 0,0Kısmen önemli 2 4,0 4,0

Önemli 19 38,0 42,0Kesinlikle önemli 29 58,0 100,0

Toplam 100 100,0

İşletmede çalışan iş gücünün işletmenin ihtiyacını ne derece karşıladığının durumu, Çizelge 6.11.’de verilmiş olup, buna göre çıkan sonuçlar şöyledir. İşletmede çalışan ilköğretim mezunlarının genel olarak işletmenin ihtiyacını karşılayamadığı söylenebilir. Çünkü ankete katılan 50 iş yerinin bu soruya % 50 oranında orta seviyede, % 28 az ve % 7’ de çok az olmak suretiyle işletmenin ihtiyaçlarını karşılayabildiklerini söylerken, ankete katılan 4 işyeri de (%8) fazla karşıladığını ifade etmişlerdir.

Liselerde ise durumun biraz daha iyi olduğu görülmektedir. Katılımcılar lise mezunu çalışanlarının ihtiyaçlarını genellikle orta seviyede karşıladığı söylenebilir. Meslek Lisesi mezunu çalışanlardaki ihtiyaca karşılık verme durumu ise ilköğretim ve lise mezunlarına göre çok daha iyi durumdadır. Bunlardaki ihtiyaca karşılık verme seviyesi %40 orta iken, % 52’de fazla durumundadır. Yani ankete katılan katılımcılar meslek lisesi mezunu çalışanlarından memnun olduğu söylenebilir. Meslek liseleri ile çıkan bu sonuç doğal olarak bu liselerin sanayiye elaman yetiştiren kurumlar olması sebebiyle normal bir sonuçtur.

Meslek Yüksekokuları itibarıyla yapılacak bir incelemede ise, durumun çok da iyi olmadığı görülebilir. Öyle ki, Meslek Yüksekokullarında ihtiyacı fazla karşılama oranı %40 iken, orta seviyede karşılıyor diyenlerin oranı %28 ve çok fazla karşılıyor diyenlerin oranı ise

48


%24 görülmektedir. Meslek Yüksekokullarının, sanayiye ara elaman sağlayan kurumlar olması itibarıyla durumu çok da iyi gözükmemektedir. Oysaki meslek liseleri ve meslek yüksekokullarının, diğer eğitim kurumlarına göre işverenlerin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamaları gerekmektedir. Çünkü bu kurumlar iş âleminin ihtiyaçlarını karşılamak için vardırlar. Elbette bu okulların işverenlerin ihtiyaçlarına arzu edilen bir seviyede karşılayamaması sadece bu kurumlardan mezun olan öğrencilerin niteliklerinden ve eğitim kurumlarından kaynaklanmamaktadır. Belki bunlar önemli etkenlerdir fakat işletmelerin kendine has yönetim ve organizasyon yapıları da unutulmamalıdır.

Çizelge 6.11. İşletmede Çalışan İş gücünün İşletmenin İhtiyacını Ne Derece Karşıladığının Durumu

İlköğretim Frekans Yüzde Kümülâtif YüzdeÇok Az 7 14,0 14,0

Az 14 28,0 42,0Orta 25 50,0 92,0Fazla 4 8,0 100,0

Çok Fazla 0 0,0 100,0Toplam 50 100,0

Lise Frekans Yüzde Kümülâtif YüzdeÇok Az 1 2,0 2,0

Az 6 12,0 14,0Orta 28 56,0 70,0Fazla 11 22,0 92,0

Çok Fazla 4 8,0 100,0Toplam 50 100,0

Meslek Lisesi Frekans Yüzde Kümülâtif YüzdeÇok Az 0 0,0 0,0

Az 1 2,0 2,0Orta 20 40,0 42,0Fazla 26 52,0 94,0

Çok Fazla 3 6,0 100,0Toplam 50 100,0

Meslek Yüksekokulu Frekans Yüzde Kümülâtif YüzdeÇok Az 0 0,0 0,0

Az 4 8,0 8,0Orta 14 28,0 36,0Fazla 20 40,0 76,0

Çok Fazla 12 24,0 100,0Toplam 50 100,0

Lisans /Yüksek Lisans Frekans Yüzde Kümülâtif YüzdeÇok Az 6 12,0 12,0

Az 1 2,0 14,0Orta 4 8,0 22,0Fazla 22 44,0 66,0

Çok Fazla 17 34,0 100,0Toplam 50 100,0

49


İşletmelerde, Lisans ve Yüksek Lisans Mezunu çalışanların işletmelerin ihtiyacını karşılama noktasında iyi bir durumda olduğu söylenebilir. Öyle ki fazla ve çok fazla diyenlerin oranı toplam %78’dir. Buna rağmen Lisans ve Yüksek Lisans mezunu çalışanlardan memnun olmayanların (%14) olması, bilgi çağını yaşadığımız günümüzde çok da küçük bir oran olarak kabul etmek zordur. Çizelge 6.11’de görüldüğü gibi eğitim düzeyinin yükselmesi ile işletme ihtiyaçlarına karşılık verme seviyesi artmaktadır. Elbette bu durum eğitim kavramının önemini ortaya koyma açısından önemli bir sonuçtur.

Çizelge 6.12. Eğitimli İş gücünü İşletmede Daha Çok Hangi Departmanlarda İstihdam Etmek İsteme Durumu

Muhasebe /Finasman Frekans Yüzde Kümülâtif Yüzdeİlköğretim 0 0,0 0,0

Lise 0 0,0 0,0Meslek Lisesi 12 12,6 12,6

Meslek Yüksekokulu 36 37,9 50,5Lisans/Yüksek Lisans 47 49,5 100,0

Toplam 95 100,0Personel/İnsan Kaynakları Frekans Yüzde Kümülâtif Yüzde

İlköğretim 0 0,0 0,0Lise 0 0,0 0,0

Meslek Lisesi 7 9,1 9,1Meslek Yüksekokulu 30 39,0 48,0Lisans/Yüksek Lisans 40 51,9 100,0

Toplam 77 100,0Pazarlama/Satış Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde

İlköğretim 0 0,0 0,0Lise 8 8,9 8,9


Toplam 90 100,0Üretim Frekans Yüzde Kümülâtif Yüzde

İlköğretim 42 22,3 22,3Lise 47 25,0 47,3


Toplam 188 100,0Diğer Frekans Yüzde Kümülâtif Yüzde

İlköğretim 8 23,5 23,5Lise 21 61,8 85,3


Toplam 34 100,0

Çizelge 6.12.’de Eğitimli iş gücünü işletmede daha çok hangi departmanlarda istihdam etmek isteme durumu verilmiştir. Buna göre, İlköğretim mezunlarını üretim ve diğer yerlerde (yemekhane, hizmetli, bahçıvan vs.), lise mezunlarını üretim, diğer ve kısmen pazarlama/satış departmanlarında, meslek lisesi mezunlarını daha çok üretim başta olmak üzere diğer bütün

50


departmanlarda, meslek yüksekokulu mezunlarını, muhasebe/finansman, personel/insan kaynakları ve pazarlama/satış departmanları başta olmak üzere diğer bütün depertmanlarda, lisans ve yüksek lisans mezunlarını ise muhasebe/finansman, personel/insan kaynakları ve pazarlama/satış departmanlarında istihdam etmek istedikleri görülmektedir.

Çizelge 6.13. Meslek Lisesi ve Meslek Yüksekokulu Mezunu Personelle, Diğer Personeller Arasında Görülen Temel Farkların Dağılımı

İşle ilgili mesleki bilgisinin olması Frekans Yüzde Kümülâtif Toplam

Çok Az 7 14,0 14,0

Az 13 26,0 40,0

Orta 15 30,0 70,0

Fazla 12 24,0 94,0

Çok Fazla 3 6,0 100,0

Toplam 50 100,0

Tecrübe sahibi olması (staj, uygulamalı dersler v.s.) Frekans Yüzde Kümülâtif ToplamÇok Az 11 22,0 22,0

Az 27 54,0 76,0

Orta 7 14,0 90,0

Fazla 4 8,0 98,0

Çok Fazla 1 2,0 100,0

Toplam 50 100,0

İş veriminin yüksek olması Frekans Yüzde Kümülatif Toplam

Çok Az 2 4,0 4,0

Az 20 40,0 44,0

Orta 21 42,0 86,0

Fazla 7 14,0 100,0

Çok Fazla 0 0,0 100,0

Toplam 50 100,0

İş motivasyonu ve çalışma disiplini Frekans Yüzde Kümülatif Toplam

Çok Az 5 10,0 10,0

Az 16 32,0 42,0

Orta 21 42,0 84,0

Fazla 7 14,0 98,0

Çok Fazla 1 2,0 100,0

Toplam 50 100,0

Yabancı dil Frekans Yüzde Kümülâtif Toplam

Çok Az 4 8,0 8,0

Az 5 10,0 18,0

Orta 12 24,0 42,0

Fazla 24 48,0 90,0

Çok Fazla 5 10,0 100,0

Toplam 50 100,0

Diploma Frekans Yüzde Kümülatif Toplam

Çok Az 0 0,0 0,0

Az 2 4,0 4,0

Orta 14 28,0 32,0

Fazla 24 48,0 80,0

Çok Fazla 10 20,0 100,0

Toplam 50 100,0

Sosyal ve kültürel anlamda kendini geliştirme Frekans Yüzde Kümülâtif Toplam

51


Çok Az 0 0 0,0

Az 6 12,0 12,0

Orta 9 18,0 30,0

Fazla 18 36,0 66,0

Çok Fazla 17 34,0 100,0

Toplam 50 100

Çizelge 6.13.’de meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunu personelle, diğer personeller arasında görülen temel farkların dağılımı verilmiştir. Buna göre, işletmeler meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunlarının işle ilgili mesleki bilgisinin olmasını genel olarak orta düzeyde olduğunu ifade ettikleri görülmektedir. Öyle ki işle ilgili mesleki bilgisinin olmasını, %14 çok az, %26 az, %30 orta,%24 fazla ve %6 çok fazla olarak değerlendirmektedir. Şüphesiz bu sonuç, meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunu çalışanlarla diğer çalışanlar arasında çok da önemli bir fark olarak görmedikleri söylenebilir. Böyle bir sonuç, bu eğitim kurumlarından mezun olanların yeteri düzeyde bir donanıma sahip olmadıkları sonucunu çıkarması noktasında önemlidir. Elbette bu durum yukarda da değinildiği gibi sadece öğrenci boyutunda değil, mesleki bilgi farkının az olmasını etkileyen tüm faktörler göz önüne alınıp değerlendirilmesi gereken bir konudur.

Anket uygulamasında çıkan ve açık bir şekilde bir sorunun olduğunu gösteren tecrübe durumudur. İşletmeler meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunu personelle diğer personeller arasındaki farklar itibarıyla tecrübe sahibi olmasını, %22 oranında çok az, %54 az, %14 orta, %8 fazla ve %2 çok fazla olarak değerlendirmişlerdir. Bu oranlarda bu personellerin eğitimleri sırasında yaptıkları staj ve uygulamalı derslerin tecrübe konusunda diğer personellerle hemen hemen hiç önemli bir fark olmadığını göstermesi açısından bir sorun teşkil etmektedir. Bu da staj uygulaması ve uygulamalı derslerin amacına ulaşması açısından, eğitim kurumlarımıza, iş yerlerimize ve öğrencilere gerekli hassasiyeti göstermeleri noktasında önemli görevlerin düştüğü görülmektedir.

İş veriminin yüksek olması farkını %4 oranında çok az, %40 az, %42 orta ve %14 fazla olarak değerlendirirken bu konudaki farkın çok fazla olduğu ifade edilmemiştir. Buna göre bu personellerin diğer personellerden çok da farkları olmadıkları gözükmektedir. Buna benzer bir diğer durumda iş verimi konusudur. Burda da görülebileceği gibi bu personellerle diğer personeller arasında iş veriminin yüksek olması açısından durumun arzu edilen seviyede olmadığı görülmektedir. Zira bu konudaki farka %40 oranında az ve %42 oranında orta sonuçlarının çıkması bu ifadeyi destekler niteliktedir. İş motvasyonu ve çalışma disiplini açısından da durumun hiç farklı olmadığı görülmektedir.

Ankete katılan işletmelere göre meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunu personelle diğer personeller arasında en önemli fark yabancı dil ve diplomadır. Yabancı dili bir fark olarak, %8 çok az, %10 az, %24 orta, %48 fazla ve %10 çok fazla şeklinde değerlendirmişlerdir. Zaten bilinen yabancı dil bilgisinin önemi burda da açık bir şekilde gösterilmiştir. Diğer önemli bir fark olarak diplomadır. Katılımcıların diplomayı bir fark olarak % 4 oranında az, %28 oranında orta, %48 oranında fazla ve %20 oranında çok fazla olarak değerlendirdikleri tespit edilmiştir. Diğer kriterler için ifade edilen farkların genellikle düşük çıkmasına rağmen, diploma farkının bu kadar yüksek çıkması işletmelerin çalışan iş gücünü itibar konusu olarak değerlendirdiği söylenebilir. Bunların yanı sıra sosyal ve kültürel anlamda kendini geliştirme önemli bir fark olduğu tespit edilmiştir.

52


Çizelge 6.14. İstihdam Edilen Personellerde En Önemli Eksikliklerin Dağılımıİlköğretim Lise Meslek Lisesi Lisans

Mesleki bilgi eksikliği Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde

Kesinlikle katılmıyorum

0 0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 9 18,0

Katılmıyorum 2 4,0 0 0,0 8 16,0 18 36,0 27 54,0

Kısmen katılıyorum 4 8,0 7 14,0 28 56,0 25 50,0 13 26,0

Katılıyorum 23 46,0 27 54,0 12 24,0 7 14,0 0 0,0

Kesinlikle Katılıyorum 21 42,0 16 32,0 2 4,0 0 0,0 1 2,0

Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Uygun olmayan mesleki kişilik

Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde


1 2,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 2 4,0

Katılmıyorum 16 32,0 12 24,0 15 30,0 25 50,0 26 52,0


Katılıyorum 10 20,0 13 26,0 5 10,0 4 8,0 3 6,0


Toplam 50 100,0 50 50 100,0 50 100,0 50

Mesleğe gönül verememe



2 4,0 1 2,0 1 2,0 1 2,0 1 2,0

Katılmıyorum 5 10,0 2 4,0 3 6,0 7 14,0 16 32,0


Katılıyorum 16 32,0 20 40,0 17 34,0 17 34,0 11 22,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Eğitim düzeyi iş için yeterli değildir



1 2,0 1 2,0 4 8,0 6 12,0 16 32,0

Katılmıyorum 4 8,0 2 4,0 9 18,0 18 36,0 20 40,0


Katılıyorum 22 44,0 20 40,0 4 8,0 3 6,0 0 0,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0Motivasyon eksikliği vardır



0 0 0 0,0 1 2,0 0 0,0 0 0,0

Katılmıyorum 3 6,0 2 4,0 0 0,0 8 16,0 13 26,0


Katılıyorum 12 24,0 14 28,0 12 24,0 15 30,0 6 12,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100.0 50 100,0 50 100,0

Yabancı dil bilgisi zayıf/yok

Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüz,e Frekans Yüzde Frekans Yüzde


2 4,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 2 4,0

Katılmıyorum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 2 4,0 15 30,0


Katılıyorum 47 94,0 2 4,0 13 26,0 16 32,0 7 14,0


53


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Bilgiyi doğru kullanamamaktadırlar



0 0,0 0 0,0 1 2,0 2 4,0 6 12,0

Katılmıyorum 0 0,0 0 0,0 9 18,0 9 18,0 24 48,0


Katılıyorum 17 34,0 23 46,0 10 20,0 4 8,0 3 6,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

İşi kendine layık görmeme nedeniyle, Yabancılaşma



3 6,0 1 2,0 1 2,0 0 0,0 0 0,0

Katılmıyorum 24 48,0 18 36,0 13 26,0 10 20,0 13 26,0


Katılıyorum 0 0,0 2 4,0 6 12,0 5 10,0 5 10,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

İş verimi düzeyleri düşük

Frekans Yüzde Freka0ns Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde


0 0,0 0 0,0 2 4,0 5 10,0 10 20,0

Katılmıyorum 8 16,0 8 16,0 20 40,0 22 44,0 26 52,0


Katılıyorum 15 30,0 15 30,0 12 24,0 7 14,0 4 8,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

İşteki beklentilerin (maaş, işte yükselme v.s) fazla olması



10 20,0 6 12,0 3 6,0 0 0,0 0 0,0

Katılmıyorum 20 40,0 22 44,0 15 30,0 10 20,0 8 16,0


Katılıyorum 3 6,0 4 8,0 7 14,0 9 18,0 10 20,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Çizelge 6.14.’de İstihdam edilen personellerde en önemli eksikliklerin dağılımı verilmiş olup çıkan sonuçlar şöyledir. Mesleki bilgi eksikliği konusunda katılımcılar ilköğretim mezunlarının Çizelge 6.14.’de görüldüğü mesleki bilgi eksikliklerini bariz olarak ifade etmişlerdir. Öyle ki ankete katılanların %42’si kesinlikle katılıyorum %46’sı katılıyorum ve %8’de kısmen katılıyorum şeklinde görüşlerini belirtmişlerdir. Lise mezunlarında mesleki bilgi eksikliğine kesinlikle katılıyorum diyenlerin oranı %32, katılıyorum diyenler %54 ve kısmen katılıyorum diyenlerin oranı %14 çıkmıştır.

Meslek lisesi mezunu personellerde mesleki bilgi eksikliğine ise, %16 katılmıyorum, %56 kısmen katılıyorum, %24 katılıyorum ve %4 kesinlikle katılıyorum şeklinde cevap verdikleri tespit edilmiştir. Meslek yüksekokularında ise bu durum %36 katılmıyorum, %50 kısmen katılıyorum, %14 katılıyorum şeklinde ifade ettikleri görülmektedir. Bu bilgilere göre eğitim düzeyi düşük ilköğretim ve lise mezunu personelde mesleki bilgi eksikliği yüksek bir değer taşımaktadır. Bunların eğitim kurumlarında mesleğe yönelik bir eğitimin söz konusu olmaması dolayısıyla bu sonuç doğal karşılanabilir. Meslek yüksekokullarındaki durum

54


meslek liselerine nispeten iyi bir durumda gibi gözükse de, bu kurumlardan mezun olan iş gücünün yeterli mesleki bilgi donanımına sahip olmadığı söylenebilir.

Lisans diplomasına sahip iş gücünde ise %36 katılmıyorum, %50 kısmen katılıyorum, %14 katılıyorum oranları, lisans mezunu kişilerin mesleki bilgi yönünden durumunun, amacı sanayiye nitelikli ara elaman temin etme olan meslek lisesi ve meslek yüksekokullarına göre nispeten iyi olduğu tespit edilmiştir.

İstihdam edilen personellerde görülen uygun olmayan mesleki kişilik itibarıyla ilköğretim, lise ve meslek liselerinde ortalama %45 kısmen katılıyorum denirken, meslek yüksekokulu ve lisan düzeyinde ortalama %50 katılmıyorum sonucu görülmektedir. Mesleğe gönül verememe ise ilköğretim, lise ve meslek lisesi mezunu personellerde ortalama %50 kısmen katılıyorum fikri ağır basarken, bu oran meslek yüksekokulu ve lisans mezunu personellerde %45’ler seviyesinde tespit edilmiştir.

İlköğretim ve lise mezunu personellerinde eğitim düzeyinin yeterli olmadığına ankete katılanların %90’ı katılırken, meslek lisesinde ise %62’si kısmen katılmaktadır. Meslek yüksekokulu personelleri için katılımcıların %44’ü kısmen katılırken, lisans mezunu personelleri için %72 katılmıyorum sonucu çıkmıştır. Bu sonuçlara göre eğitim düzeyi yükseldikçe, iş görme kabiliyetinin artığı, işin gerektirdiği niteliklere sahip olduğu görülmekle birlikte, özellikle eğitim düzeyi yüksek iş gücünün gerekli ve arzu edilen seviyede olmadığı da görülmektedir.

Çizelge 6.14’den de görüldüğü gibi bütün eğitim düzeylerindeki personellerde ortalama %50-55 oranında motivasyon eksikliği söz konusudur. Bu sonuç her eğitim düzeyindeki personellerde hemen hemen aynı oranda görülmesinin sebebi ekonomik, sosyal ve psikolojik sebepler çerçevesinde açıklanabilir.

Yabancı dil itibarıyla yapılan incelemede ise özellikle ilköğretim ve lise mezunu personelin hemen hemen tamamının bu konuda eksik olduğu görülmektedir. Meslek lise mezunlarında ise durum bunlara göre nispeten iyi görünse de %90 gibi bir oranla, bu çalışanlarda yabancı dil eksikliği ifade edilmektedir.

Bilgiyi doğru kullanamama noktasında ilköğretim ve lise mezunları için katılımcıların tamamı bu fikre katılırken, meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunlarında %60 gibi kabul gören bu fikir, lisan mezunlarında ise kabul görmemektedir. Dolayısıyla eğitim düzeyinin yükselmesi bilgiyi doğru kullanma becerisini de iş gücüne sağlamaktadır görüşü bu anket uygulamasıyla da çok rahat tespit edilebilmektedir.

İşletmelerin istihdam ettiği personellerde gördüğü en önemli eksikliklerden biri de işi kendine layık görmeme nedeniyle yabancılaşma durumunun söz konusu olmasıdır. Lise ve meslek lisesi mezunu elamanlarda %57 oranında kısmen katılma söz konusu iken, meslek yüksekokulu ve lisans mezunu personellerde bu oran ortalama %60-65’ler düzeyinde kısmen katılma tespit edilmiştir. En dikkat çekici sonuç ise ilköğretim mezunu iş gücünde hemen hemen tamamında işi kendine layık görmeme sonucu yabancılaşma görülmediğidir. Böyle bir sonuç ilköğretim mezunu elamanların eğitim hayatını düşünmediği ve dolayısıyla yaşamını idame ettirme amacıyla çalışma zorunluluğu içinde olduğu söylenebilir.

İlköğretim mezunu personellerde iş verimi düzeyleri çok düşük olarak ifade edilirken liseden itibaren eğitim düzeyi yükseldikçe buna paralel olarak iş verimi düzeylerininde arttığı anlaşılmaktadır. Diğer önemli eksikliklerden biride işteki beklentilerin gereğinden fazla

55


olması durumudur. Katılımcıların buna verdikleri cevaplar, işi kendine layık görmeme nedeniyle yabancılaşma konusuna paralel bir durum arz ederken aynı zamanda bu iki sonuç birbirlerini destekler niteliktedir. Öyle ki işteki beklentilerin yüksek olması durumu, ilköğretim mezunlarında düşük iken eğitim düzeyi yükseldikçe bu oranın artığı görülmektedir.

Anket uygulamasına katılan yöneticiler, istihdam edilen personellerde gördükleri en önemli bu eksikliklerin haricinde, diğer eksiklikler olarak başka herhangi bir eksiklik ifade etmemişlerdir.

Çizelge 6.15. Çalışan Personelde Görülen Sorunların/Eksikliklerin Nelerden Kaynaklandığının Dağılımı

İlköğretim Lise Meslek Lisesi Meslek Yüksekokulu

Lisans

Okularda okutulan müfredatın sanayi ile uyumlu olmaması

Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans

Yüzde

Kesinlikle katılmıyorum 1 2,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 3 6,0

Katılmıyorum 0 0,0 0 0,0 4 8,0 10 20,0 10 20,0


Katılıyorum 9 18,0 12 24,0 16 32,0 17 34,0 12 24,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Okullardaki fiziki mekan (sınıf,labarotuar,kütüphane v.s) yetersizliği


Yüzde


Katılmıyorum 1 2,0 2 4,0 5 10,0 14 28,0 14 28,0


Katılıyorum 18 36,0 20 40,0 15 30,0 15 30,0 9 18,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Uygulamaya yönelik eğitim eksikliği


Yüzde


Katılmıyorum 0 0,0 0 0,0 5 10,0 8 16,0 9 18,0


Katılıyorum 18 36,0 20 40,0 21 42,0 12 24,0 15 30,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Güncel eğitimin yeterince verilmemesi


Yüzde


Katılmıyorum 2 4,0 2 4,0 5 10,0 8 16,0 18 36,0Kısmen katılıyorum 16 32,0 17 34,0 20 40,0 22 44,0 17 34,0

Katılıyorum 16 32,0 17 34,0 17 34,0 15 30,0 14 28,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0Sosyal ve kültürel faaliyet eksikliği


Yüzde


Katılmıyorum 7 14,0 4 8,0 11 22,0 27 54,0 28 56,0


Katılıyorum 18 36,0 20 40,0 11 22,0 2 4,0 6 12,0

56



Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Staj sürelerinin yeterli olmaması


Yüzde


Katılmıyorum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0


Katılıyorum 6 12,0 10 20,0 8 16,0 10 20,0 10 20,0


Toplam 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0 50 100,0

Çizelge 6.15.’de çalışan personelde görülen sorunların / eksikliklerin nelerden kaynaklandığının dağılımı verilmiştir. Buna göre ilköğretim ve lise mezunu personeller için katılımcıların hemen hemen tamamı okullarda okutulan müfredatın sanayi ile uyumlu olmadığını ifade etmektedirler. Bu konuda meslek lisesi, meslek yüksekokulu ve lisans mezunu elamanlar içinde okullarda okutulan müfredatın sanayi ile uyumlu olmadığını belirtmektedirler. Bunun yanı sıra eğitim düzeyi yükseldikçe az bir oranda olsa bu fikre katılmadıklarını ifade edenler tespit edilmiştir. Örneğin meslek liseleri için %8, meslek yüksekokulları için %20 ve üniversite (lisans) %26 oranında bu fikre katılmadıklarını ifade etmektedirler.

Personelde karşılaşılan sorun ve eksikliklerin kaynaklarından biri de okullardaki fiziki mekanın yeterli olmamasıdır. Özellikle ilköğretim ve liselerde bu sorunun büyük boyutlarda olduğunu belirtmektedirler. Meslek lisesi, meslek yüksekokulları ve üniversitelerde (lisans) fiziki imkân yetersizliği nispeten iyi durumda olsa bile yine de personelde görülen eksikliklerde önemli bir kaynak olarak değerlendirdikleri görülmektedir.

Yine katılımcılar personellerindeki eksiklik nedeni olarak, ilköğretim ve liselerde hemen hemen tamamının, meslek liselerinde ise %90’nın uygulama eksikliği olduğunu belirtmişlerdir. Meslek yüksekokulları için %16 oranında ve üniversiteler için ise %18 oranında uygulama yönelik eğitim eksikliği fikrine katılmama durumu ortaya çıkmıştır.

Okullarda güncel eğitim fikrine katılmayanların oranı; ilköğretim ve liseler için %4, meslek liseleri için %10, meslek yüksekokulu için %16 ve üniversiteler için %36 tespit edilmiştir. Ayrıca sosyal ve kültürel faaliyet eksikliği ilköğretim ve liseler için yüksek iken, eğitim seviyesi yükseldikçe sosyal ve kültürel faaliyet eksikliğinin düşük bir değer taşıdığı görülmektedir.

Ankete katılan yöneticilerin hepsi de staj sürelerinin yeterli olmadığını ve eğitimli iş gücünde görülen eksikliklerin toplam %100 oranında bundan kaynaklandığı yönünde hem fikir oldukları tespit edilmiştir.

Bunların haricinde personelde görülen sorun ve eksikliklerin kaynağı olarak, başka nedenler belirtmemişlerdir.

Ankete katılan 50 işletmenin yöneticileri, işletmelerin istihdam etmek istediği iş gücünde aradığı en önemli özellik olarak tercihlerini birden fazla seçenek seçmek suretiyle toplam 160 tane tercih yapmışlardır. Bunun sonucunda, eğitim düzeyi (%21,2), çalışma disiplini (%20), mesleki bilgi (%18,1), yabancı dil bilgisi (%16,2) ve mesleğe gönül verme (%15,2) olarak değerlendirilmiştir.

57


Çizelge 6.16. İşletmelerin İstihdam Etmek İstediği İşgücünde Aradığı Özelliklerin Dağılım Durumu

Tercihler Frekans YüzdeMesleki Bilgi 29 18,1Eğitim Düzeyi 34 21,2

İş gücü veriminin yüksek olması 14 8,7Çalışma Disiplini 32 20,0

Mesleğe Gönül Verme 25 15,6Yabancı Dil Bilgisi 26 16,2

Diğer 0 0,0Toplam 160 100,0

Ankete katılan 50 işletmenin yöneticileri, işletmelerin istihdam etmek istediği iş gücünde aradığı en önemli özellik olarak tercihlerini birden fazla seçenek seçmek suretiyle toplam 160 tane tercih yapmışlardır. Bunun sonucunda, eğitim düzeyi (%21,2), çalışma disiplini (%20), mesleki bilgi (%18,1), yabancı dil bilgisi (%16,2) ve mesleğe gönül verme (%15,2) olarak değerlendirilmiştir.

Buna göre işletmelerin istihdam ve iş gücü talebinde aradığı en önemli özelliğin, iş görenlerin sahip olduğu eğitim düzeyleri olduğu görülmektedir. Bununla beraber, eğitim düzeyinin hemen arkasından çalışma disiplini ve mesleki bilginin aranması, eğitim kurumlarının verdikleri diplomanın yanı sıra mezun olan öğrencilere çalışma disiplini, mesleki bilgi ve mesleğe gönül verme gibi özelliklerin kazandırılmasının gerekliliğini açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

Katılımcılar “Sizce sanayiye ara elaman yetiştiren eğitim kurumlarımızın özellikleri ve öncelikleri neler?” sorusuna kaliteli, teknolojik, güncel ve uygulamaya yönelik bir eğitimin verilmesi, eğitim kurumlarının işletmelerle sıkı bir işbirliği içinde çalışan bir yapıya sahip olması gerektiğini ifade etmektedirler. Bu özellik ve önceliklere sahip olan eğitim kurumlarından mezun olanlar şüphesiz işletmelerin aradığı nitelik ve vasıflara sahip bireyler olacaktır. Bu tür bireylerin istihdamı ise gerek mal ve hizmet üretiminde, gerekse yönetimde kalitenin artmasına neden olacak, kalitede rekabet şansının yükselmesine imkân sağlayacaktır.

İşletmelerin iş arayan eğitim kurumlarımızdan mezun olmuş elamanlara iş konusunda önerileri ise; her şeyden önce mesleğini seven, işine vakıf, çalışkan, sabırlı, gelişmelere açık, teknolojiye adapte olmuş, her zaman kendini geliştiren ve işin gerektirdiği donanımlara sahip bireyler olması gerektiğini ifade etmektedirler.

58

SONUÇ VE ÖNERİLER Sedet ALICI

7. SONUÇ VE ÖNERİLER

Günümüzde yaşanan hızlı küreselleşme olgusu bütün ülkelerin sosyo-ekonomik yapılarında önemli değişimlere neden olmuştur. Yaşanan bu değişim, ülke ekonomilerinin yapı taşları niteliğinde olan KOBİ’lerin de derinden etkilenmesine neden olmuştur. Özellikle KOBİ’lerin ülke ekonomilerine olan katkıları, yaşanan ulusal ve uluslararası krizlerde ve yoğun rekabet ortamında kendini daha da hissettirmiş ve KOBİ’lere verilen önem artmıştır.

KOBİ’lerin ekonomik ve sosyal yapıya olan yüksek katkıları dolayısıyla, gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde, en önemli araştırma konusu edildiği, yapılan çok sayıda çalışmalardan görülmektedir. Buna rağmen ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerle, sanayileşmesini tamamlamış gelişmiş ülkeler kıyaslandığında, gelişmiş ülkelerde KOBİ’lere verilen önemin, bunlara sağlanan her alandaki destek ve teşviklerin çok fazla olduğu görülmektedir. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde ve OECD ülkelerinde de KOBİ’lere verilen önem ülkemize göre çok fazladır.

Türkiye’deki toplam işletme içindeki oranı %98–99 olan KOBİ’lerin, ülke ekonomisindeki istihdama, ihracata ve katma değere olan katkıları çok yüksek olmasına rağmen bunlara verilen önemin gelişmiş ülkelere göre az olması, kuşkusuz bu konuda yeni politika ve stratejilerin izlenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Sosyal alanda da özellikle işsizlik sorununun ve bu sorunun yol açtığı olumsuzlukların çözülmesinde KOBİ’lerin önemi tartışılmaz bir durum arz etmektedir. Ülke ekonomisine bu denli önemli katkılar sunan KOBİ’lerin buna rağmen karşılaştıkları önemli sorunlar bulunmaktadır. Özellikle finansman, yönetim ve organizasyon, üretim maliyetlerinin yüksek olması ve nitelikli iş gücü temini en önemli sorunlar olarak sıralanabilir. Mevcut olan bu sorunların çözülememesi durumunda ülkemizin istihdam ve işsizlikle mücadelede başarı şansı düşük olacaktır.

Türkiye’nin en öncelikli ve sorunlu olduğu alanlardan biri de istihdam ve işsizliktir. Ekonomik veriler her yıl ülkemiz ekonomisinin büyüdüğünü, buna karşılık bu büyümenin istihdam ve işsizlik oranlarına bir türlü yeterince yansımadığını göstermektedir. Günümüzde hala istihdam ve işsizlik ülkemizin en önemli gündemini teşkil etmektedir. Türkiyede istihdam ve işsizlik oranları, AB üyesi olan ülkeler ve OECD ülkeleri ile karşılaştırıldığında, oranların yüksek çıkması, ülkemiz iş gücü piyasa yapısının hiç de iyi bir durumda olmadığını göstermektedir.

Ülkemizin diğer ülkelere göre en önemli üstünlüğü nüfusun genç bir yapıya sahip olmasıdır. Buna rağmen genç işsizlik oranlarının yüksek olması, Türkiye’nin bu üstünlüğünü kullanamadığını göstermektedir. Bununla birlikte ülkemiz iş gücü piyasasının, kadın iş gücünün iş hayatında aktif rol oynamaması, eğitimli iş gücündeki işsizlik oranının oldukça yüksek boyutlara ulaşması, iş gücüne dâhil olmayanların ve kayıt dışılığın yüksek olması gibi önemli yapısal sorunları vardır.

KOBİ’lerin istihdama ve işsizliğe olan katkılarının artması, rekabet edebilme kabiliyetinin yükselmesi için KOBİ’lerin sahip olduğu avantajlarının belirlenerek yeniden yapılandırılması ve karşılaştıkları sorunların da çözümlenmesi gerekmektedir.

Bu bağlamda, KOBİ’lerin istihdam ettiği iş gücünün yapı ve özelliklerinin yanı sıra talep ettiği iş gücünün niteliklerinin tahlil edilerek mevcut durumun ortaya konması ve bunun sonucunda objektif bir değerlendirmenin yapılması gerekmektedir. Şüphesiz ekonominin dinamoları olan KOBİ’lerle ilgili yapılan bu tür mikro ölçekli çalışmalar neticesinde makro ölçekli değerlendirme ve önlemlerin alınması önem arz etmektedir.

59


Bu çalışmada, KOBİ’lerde istihdam edilen iş gücünün eğitim düzeyleri itibariyle genel bir görünümü verilmiş olup, daha sonra istihdam edilen eğitimli iş gücünün işletmenin ihtiyaçlarını ne derece karşıladığı test edilmiştir. Bunun yanı sıra talep edilen eğitimli iş gücünden daha çok hangi departmanlarda faydalanmak istediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Konu ile ilgili en önemli tespitler ise, istihdam edilen eğitimli iş gücünde görülen eksiklikler ve bu eksikliklerin nelerden kaynaklandığıdır. Diğer bir tespit ise talep edilen iş gücünde aranan en önemli özellikler olmuştur. Ayrıca sanayiye ara elaman sağlayan meslek liseleri ve meslek yüksekokulu mezunu personeller ile diğer personeller arasında görülen farklarda önemli bir tespit olmuştur.

Yapılan bu çalışmada istihdam edilen personelin eğitim düzeyinin düşük olduğu görülmektedir. Kuşkusuz buna etki eden en önemli faktör yapılan işin yüksek bir eğitim düzeyi gerektirmediği ve işletme bünyesinde eğitim düzeyi yüksek olan iş gücünün daha çok idari ve teknik bölümlerde kullanılmak istenilmesinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca bu işletmelerde eğitim düzeyi yüksek iş gücü istihdamının sınırlı olması da başka bir nedendir.

İşletmeler iş gücü talebinde eğitim düzeyinin son derece önemli olduğu sonucunda görüş birliği içerisindedirler. Çünkü yapılan uygulama sonuçları eğitim düzeyi düşük olan iş gücünün, işletmenin ihtiyaçlarının karşılamaktan uzak olduğu, eğitim düzeyi yükseldikçe ihtiyacı karşılama oranınında buna paralel olarak yükseldiğini göstermektedir. Yani kaliteli yüksek eğitimin çıktısı, istihdamın girdisini oluşturmaktadır.

İşletmeler eğitim düzeyi yüksek olan iş gücünü işletme bünyesindeki hemen hemen her departmanda çalıştırmak isterken, eğitim düzeyi düşük olan personeli daha çok üretim ve diğer yerlerde arzu etmektedirler. Meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunu iş gücünü daha çok bölümleri ile alakalı işlerde çalıştırmak istedikleri tespit edilmiştir.

İşletmelerde istihdam edilen meslek lisesi ve meslek yüksekokularından mezun personellerle, diğer personeller arasında en önemli farklar; yabancı dil bilgisi, sahip olunan diploma ve bu elamanların sosyal ve kültürel anlamda kendilerini geliştirmeleridir. Buna karşılık işle ilgili mesleki bilginin, okul döneminde yaptıkları staj ve gördükleri uygulamalı dersler nedeniyle tecrübe sahibi olması, iş verimlerinin yüksek olması, iş motivasyonu ve çalışma disiplini gibi konularda beklenilen önemli sayılabilecek bir farklılık söz konusu değildir. Böylesine bir sonuç, meslek lisesi ve meslek yüksekokularında işin gerektirdiği mesleki bilginin istenen düzeyde verildiğini göstermesi açısından son derece önemlidir. Ayrıca, okul döneminde yapılan stajların ve uygulamalı derslerin, öğrencilere tecrübe noktasında çok büyük katkılar sunmadığının ifade edilmesi diğer bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu personellerin iş verimi, motivasyonu ve çalışma disiplini noktasında diğer personeller arasında çok önemli farkların olmamasını, sadece bu elamanların eğitim gördükleri kurumlara bağlamak çok da doğru olmayacaktır. Çünkü elamanların kendilerine has kişilikleri, beklentileri, çalışma ortamı ve işletmenin yapısı gibi birçok faktörün etkisini de unutmamak gerekir.

İstihdam edilen personellerde tam anlamıyla işin gerektirdiği mesleki bilgi, maalesef her eğitim düzeyinde de kendini göstermektedir. Fakat mesleki bilgi eksikliği, eğitim düzeyi düşük olan personellerde çok fazla iken, eğitim düzeyi yükseldikçe düşmektedir. Bu anlamda en az mesleki bilgi eksikliği lisans mezunlarında tespit edilmiştir. Sanayiye ara elaman arz eden meslek lisesi ve meslek yüksekokularında, mesleki bilgi eksikliğinin çok fazla olmamasına rağmen, yine de arzu edilen bir seviyede çıkmaması önemli bir sorun gibi gözükmektedir. İstihdam edilen eğitimli personellerde görülen diğer önemli eksikliklerden, uygun olmayan mesleki kişilik, mesleğe gönül verememe ve motivasyon eksikliği, her eğitim

60


düzeyindeki elamanlarda görülürken, eğitim düzeyi yüksek olan personelde nispeten daha az görüldüğü söylenebilir. Bu konuda özellikle lisans mezunu personellerin durumu daha iyi görülmektedir. Yine eğitim düzeyinin ilköğretim ve liselerde, iş için yeterli olmadığı açık bir şekilde görülmektedir. Buna karşılık, meslek lisesi ve meslek yüksekokulu mezunu personelin eğitim düzeyinin istenen yeterlilikte olmaması da düşündürücüdür.

İşletmelerin iş gücü talebinde aradığı önemli konulardan biride kuşkusuz yabancı dil konusudur. Fakat bu konuda lisans mezunları haricinde, yabancı dil bilgisi önemli bir eksiklik olarak görülmektedir. Meslek lisesi ve meslek yüksekokularından mezun iş gücünün sahip olduğu yabancı dil bilgisi ise yeterli görülmemektedir.

İstihdam edilen iş gücünde diğer önemli bir eksiklik ise, işi kendine layık görmeme nedeniyle yabancılaşmanın söz konusu olmasıdır. Özellikle eğitim düzeyi yüksek olan personellerde çok görülmesi, çalışma şartları ve işteki beklentilerin bu personelleri daha fazla etkiledikleri söylenebilir.

İşletmelerde çalışan eğitim düzeyi düşük personellerin iş verimi de düşük olurken, eğitim düzeyi yükseldikçe iş verimininde yükseldiği görülmektedir. Buna rağmen, eğitim düzeyi yüksek personellerde maaş, işte yükselme gibi beklentiler, eğitim düzeyi düşük personellere göre gereğinden fazla bir durumdadır.

İşletmelerde istihdam edilen eğitimli personellerin önemli sorun ve eksiklikleri olup, görülen bu eksiklilerin en önemli kaynaklarından biri de okullarda okutulan müfredatın sanayi ile uyumlu olmamasıdır. Özellikle sanayiye ara elaman yetiştiren meslek lisesi ve meslek yüksekokuları içinde bu durumun önemli bir oranda kabul görmesi, hiç şüphesiz bu konuya gerekli önemin verilmesi sonucunu çıkartmaktadır. Aynı durum, uygulamaya yönelik eğitim eksikliği, güncel eğitimin yeterince verilmemesi konuları içinde geçerlidir. Özellikle işletmeler uygulamaya yönelik eğitimin eksik olduğu, güncel eğitimin yeteri düzeyde verilmemesi nedeniyle iş gücünün işletmelerin ihtiyaçlarının tam anlamıyla karşılamaktan uzak olduğunu belirtmektedirler.

Eğitim düzeyleri yüksek personellerde sosyal ve kültürel faaliyet noktasında bir eksiklik görülmemekle beraber, iş gücünde görülen sorunların önemli kaynaklarından biri olarak staj sürelerinin yeterli olmaması gösterilmektedir.

İşletmelerin istihdam etmek istediği iş gücünde aradığı en önemli özellikler; iş gücünün eğitim düzeyi başta olmak üzere, çalışma disiplini, mesleki bilgi, yabancı dil bilgisi ve mesleğe gönül verme olarak sıralanabilir.

Bu anlamda, sanayiye elaman yetiştiren eğitim kurumları, mutlak surette çağdaş, kaliteli, uygulamaya ağırlık veren ve sanayi ile eğitim kurumları arasındaki işbirliğini en iyi şekilde tesis eden bir yapı sergilemeleri gerekmektedir. Bu kurumlardan mezun iş arayan bireyler ise kendilerini sürekli geliştirmeleri, çok çalışmaları ve bu yolda sabır göstermeleri gerekmektedir.

Sonuç olarak;

i. Eğitim düzeyi yüksek olan iş gücünün istihdamında sıkıntılar olup, bu sıkıntıların aşılabilmesi için işletmelerimizin işletmedeki iş yükünü sadece birkaç personele bırakmadan modern işletmecilik anlayışının gereği olarak bütün depatmanlarda ilgili,

61


konuya vakıf elamanların istihdam edilmesi gerekmektedir. Elbette bunun sonucunda işletmelerimizin kalite ve rekabet gücünün artması kaçınılmaz olacaktır.

ii. Eğitim kurumlarımızın işletmelerin büyük ölçüde ihtiyaçlarını karşılayacak vasıf ve niteliklere sahip iş gücünü yetiştirmeleri gerekmektedir. Özellikle sanayiye ara elaman temini noktasında önemli işlevleri olan meslek lisesi ve meslek yüksekokullarının, eğitim esnasında bireylerin bölümleri ile alakalı işler için gerekli donanımı sağlamaları gerekmektedir. Bunun sağlanabilmesi için eğitim kurumları ile işletmeler arasındaki ilişki ve işbirliğinin (üniversite (okul) – sanayi işbirliği) arttırılması gereklidir. Bu konuda bülümler ile alakalı teknik gezilere ağırlık verilmesi, iş âlemi ile öğrencilerin buluşturulması, uygulamalı derslere gerekli önemin verilmesi ve yapılan staj’ların amacına ulaşabilmesi için ilgili tarafların işbirliği içinde gerekli çalışmaları yapmaları gerekmektedir.

iii. Mutlak surette ülkemizdeki mevcut emek arz ve talebinin belirlenmesinin yanı sıra, emek arz ve talebinde ortaya çıkabilecek değişmeleri ortaya koyacak orta ve uzun vadeli projeksiyonlar yapılmalıdır. Böyle bir çalışma sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikli iş gücünün yetiştirilmesinde eğitim kurumlarımıza önemli açılımlar sunacaktır.

iv. Eğitim’in sadece eğitim kurumlarından ibaret olmadığı, yani ömür boyu eğitim anlayışı benimsenmelidir.

v. Meslek Yüksekokuları öğrenciler ve öğretim elamanları açısından cazip hale getirilmelidir. Bunun yanı sıra eğitimdeki kamu harcamalarının dünya ortalamasının üzerine çıkarılması gerekmektedir (Bedir,2002:63).

vi. Daha iyi bir eğitim için sanayide çalışan personellerde görülen sorun ve eksikliklerin neler olduğunu bilmek ve bu sorunların kaynaklarını tespit etmek için belirli dönemler itibarıyla araştırmalar yapmak gerekmektedir. Yapılacak bu araştırmalar sayesinde yaşanan sorunlar ve kaynakları tespit edilip bu konuda nelerin yapılabileceği noktasında gerekli değerlendirme ve raporların hazırlanmasına imkân sağlanmış olacaktır.

Şüphesiz bir ülkenin uluslararası ölçekte söz sahibi olabilmesi için ekonomik ve sosyal yapının iyi tesis edilmesi gerekmektedir. Böyle bir yapının tesisinde ise görüldüğü gibi bütün ekonomik birimlere büyük görevler düşmektedir.

62

KAYNAKÇA Sedet ALICI

KAYNAKÇA

ACAR, U., 2003, “İşletmelere Yönelik Eğitimin Önemi ve KOSGEB Eğitim Destekleri”, KOSGEB Sanayicinin Sesi, Mayıs- Haziran 2003, Sayı:11

AKGEMCİ, T., 2001, “KOBİ’lerin Temel Sorunları ve Sağlanan Destekler”, KOSGEB Yayını, Ankara, Haziran 2001

ANSAL, H. ve diğerleri, 2000, “Türkiye Emek Piyasasının Yapısı ve İşsizlik”. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, Kasım, İstanbul, 239 s.

ASKON, 2007, Türkiye Ekonomisi, Nisan, İstanbul ISBN:93953–6–0

BAĞDADİOĞLU, E., 2006. Türkiye’de İstihdam ve İşsizlik (http://www.turkis.org.tr/) Erişim Tarihi: 2.16.2006

BAN, Ü., 2006, “KOBİ’leri Niçin Kurtarmalıyız”, ASOMEDYA, Mayıs

BAŞESKİOĞLU, M., 2006, “Eğitimin İçeriğini İş Piyasası Belirleyecektir” İşveren Dergisi, Ekim

BEDİR, E., 2002, “Yirmibirinci Yüzyılda İstihdamın Artan Önemi ve Eğitim – İstihdam İlişkisi”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Özel Sayısı

BİRCAN, İ., 2000, “Türkiyede İstihdam Sorunu, İŞ-KUR Yasası ve Özel İstihdam Büroları”, İşveren Dergisi, Nisan (http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=74&id=5)

BOCUTOĞLU, E., BERBER, M., ÇELİK, K., 2003, Makro İktisada Giriş, Mart, Dilara Yayınevi

CORRADİNİ, M., 2006, “Sanayi Temsilcileri Sistemde Sürekli Yer Almalı” İşveren Dergisi, Ekim ( http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1504&id=81)

ÇELİK, A., 2003, ‘KOBİ’lerin Dünya Ticaretindaki Yeri ve Markalaşmak’ KOSGEB Sanayicinin Sesi, Mayıs-Haziran, Sayı:11

ÇELİK, A., AKGEMCİ, T., 1998, Girişimcilik Kültürü ve KOBİ’ler, Nobel Yayınları, Konya, 297 s.

ÇELİK, A., AKGEMCİ, T., 2007, Girişimcilik Kültürü ve KOBİ’ler, Gazi Kitabevi, 2. Baskı, Ankara

ÇETİN, C., 1996, “Yeniden Yapılanma, Girişimcilik, KOBİ’ler ve Bunların Özendirilmesi” Der Yayınları, İstanbul

DEDEOĞLU, M., 1996a. Dünden Bugüne Kahramanmaraş, Lazer Ofset Matbaa Tesisleri, Ankara, 180s.

DEDEOĞLU, M., 1996b. Kahramanmaraş Ekonomisi, Lazer Ofset Matbaa Tesisleri, Ankara, 176s.

63


DİE, 2002, Genel Sanayi İşyerleri Sayımı, (www.die.gov.tr, Erişim Tarihi:20.06.2007)

DİE., 2002a, 2000 Genel Nüfus sayımı Kahramanmaraş, Ankara, 127 s.

EKİNCİ, B., 2001, “1985–2000 Döneminde Türkiye KOBİ’leri” ASKON BÜLTEN, Ocak Haziran ,

ERDOĞAN, B.ZAFER., DEVELİOĞLU, K., BÜYÜK, K., 2006 KOBİLER:İşleyiş,Sorunlar ve Çözüm Önerileri ( Çinicilik Sektöründe Bir Uygulama), Ekin Kitabevi, 2006

EREN, A., 2006, Türkiye Ekonomisi, Ekin Kitabevi, 1. Baskı, Ankara

EREN, S., 1992, İstihdam, Para ve İktisadi Politika , Savaş Yayınları, 10. Baskı, Haziran 1992, Ankara, 276 s.

ERKAN, M., ELEREN,A., 2001, “Küreselleşme Sürecinde KOBİ’lerin Yeniden Yapılandırılması ve Bir Model Önerisi”, 1.Orta Anadolu Kongresi ‘KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları’ 18-21 Ekim, Nevşehir

ERKAN, M., TOPAL,Y., 2001, “KOBİ’lerin Sermaye Piyasası Yoluyla Finasmanı ve İMKB’deki KOBİ’lerle İlgili Ampirik Bir Çalışma”, 1.Orta Anadolu Kongresi ‘KOBİ’lerin Finansman ve Pazarlama Sorunları’ 18-21 Ekim , Nevşehir

GİRGİN, K., DEĞERLİ, D., AZAKLIOĞULLAR, Ü., 2004, ‘’KOBİ Boyutlarında Aile İşletmelerinde Teknolojik Sorunlar, Öngörüler ve Mobilya Sektörü’’, T.C. İstanbu Kültür Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Aile İşletmeleri ve Ğirişimcilik Araştırma Merkezi, 1.Aile İşletmeleri Kongresi 17-18 Nisan, İstanbul

GÜLSEREN, A., 1996, “KOBİ’lerde Çalışma Sermayesi Analizi ve Kayseri KEMSAN A.Ş.’de Bir Uygulama” Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Şütçü İmam Üniversitesi , Kahramanmaraş

GÜRAK, H., 1999, ”KOBİ’ler ve Gayriresmi Sektör”, Banka ve Ekonomik Yorumlar,Yıl:36, Sayı:10, Ekim 1999

ILO, Global Employment Treds,Brief, Ocak 2007 (http://www.ilo.org/public/english/employment/strat/download/getb07en.pdf) Erişim Tarihi:10.09.2007

İŞ-KUR, 2007, İstatistik Bülteni, (http://www.iskur.gov.tr/mydocu/istatistik bültenleri/istatistik/istatistik.htm, Erişim Tarihi:17.08.2007

KARATAŞ, S.,. 1991, Sanayileşme Sürecinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Veli Yayınları, İstanbul

KARAKAYA, Ş., 2007. “KOBİ’lerde Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaçları Analizi –2”, Milli Prodüktivite Merkezi, Kalkınmada Anahtar Verimlilik Dergisi, Sayı:225

KILIÇ, S., 2006, “Mesleki Yeterlik Kurumu Çerçevesinde Eğitim-İstihdam İlişkisi”, İşveren Dergisi, Ekim2006 (http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1498&id=81) Erişim Tarihi: 02.07.2007

64

http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1498&id=81

http://www.iskur.gov.tr/mydocu/istatistik

http://www.ilo.org/public/english/employment/strat/download/getb07en.pdf

http://www.die.gov.tr/


KOÇAK, S., 2001, ’KOBİ’ler için İhracat Stratejileri’ KOSGEB Sanayicinin Sesi, Aralık , Sayı: 7

KORKMAZ, A., MAHİROĞULLARI.,A., 2007, İşsizlikle Mücadelede Emek Piyasası Politikaları –Türkiye ve AB Ülkeleri- Ekin Yayınevi, Ankara

KOSGEB, 2003, ‘Kobi Ekonomisi (Tarihi Gelişimi) Ekonomik ve Stratejik Araştırmalar Merkez Müdürlüğü, Aralık 2003, Ankara

MURAT, S., 2000, “Prof.Dr.Nusret Ekin’e Armağan.” TÜHİS (Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası) Yayını, Yayın No: 38, Ankara, 1039 s.

MÜFTÜOĞLU, T., 1991, Türkiyede KOBİ’ler Sorunlar-Öneriler, Sevinç Matbaası, Ankara

OECD, 2006, OECD Employment Outlook, OECD, Paris www.oecd.org/els/employmentoutlook/Em02006 Erişim Tarihi: 23.08.2007

OECD, 2004,Small and Medium Sized Enterprises in Turkey;İssues and Policies,Paris, http://www.oecd.org/dataoecd/5/11/31932173pdf, Erişim :18.08.2007

OKTAV, M., ÖNCE, G., KAVAS,A.C., TANYERİ, M., 1990, Orta ve Küçük İşletmelerde İhracata Yönelik Pazarlama Sorunları ve Çözüm Önerileri, TOBB Yayınları, Ankara ss120

OKTAY, E., GÜNEY, A., 2002, “Türkiye’de KOBİ’lerin Finansman Sorunu ve Çözüm Önerileri”, “21.Yüzyılda KOBİ’ler: Sorunlar, Fırsatlar ve Çözüm Önerileri, Sempozyumu”, Doğu Akdeniz Üniversitesi (www.emu.edu.tr/smeconf/türkçepdf/ertan-okyaypdf)),Erişim Tarihi:24.08.2007

OZAN, E., 2000, Ekonomik ve Sosyal Rapor, Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası, Kahramanmaraş, 37s

ÖKE, M.KEMAL., 2005, “AB Hukukuna Uyum Sürecinde Türkiye'nin Sorunlu Alanları” Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi, Sayı 15-16 Kasım-Aralık 2005 İstanbul http://www.calismahayati.net/makale9.htm, Erişim Tarihi: 29.08.2007

ÖZTÜRK, A. OZAN, E., 2004, “Kahramanmaraş’ta Sanayinin Tarihsel Gelişimi”, Kahramanmaraş Der:Kahramanmaraş Belediyesi, II. Kahramanmaraş Sempozyumu, Kahramanmaraş, ss. 1389–1400.

PİRLER, B., 2006, “İşgücü Piyasası İçin Olumlu Gelişme: Mesleki Yeterlik Kanunu” İşveren Dergisi, Ekim (http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1491&id=81 Erişim Tarihi: 03.09.2007

SADAN, R. AK, R., 2006, “Ekonomik Kalkınma Sürecinde KOBİ’lerin AB Uyumu (Van İli Örneği)”, 5.Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 3 – 5 Kasım 2006, Koceli s515

SERTER, N., 1993, Genel Olarak ve Türkiye Açısından İstihdam ve Gelişme, İ.Ü. Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul ,140 s.

T.C. Kahramanmaraş Valiliği İl Brifingi 2005, Kahramanmaraş 24s

65


http://www.calismahayati.net/makale9.htm

http://www.emu.edu.tr/smeconf/t%C3%BCrk%C3%A7epdf/ertan-okyaypdf\)\),Eri%C5%9Fim%20Tarihi:

http://www.oecd.org/dataoecd/5/11/31932173pdf

http://www.oecd.org/els/employmentoutlook/Em02006


THOMSON, C., 2006, “Ekonomimizin Nabzını Tutmamızı, Danışma Kurullarındaki İşverenler Sağlıyor” İşveren Dergisi, Ekim http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1505&id=81 Erişim Tarihi: 19.09.2007

TÜİK Haber Bülteni, 2007, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2007 Mayıs Dönemi Sonuçları (Nisan, Mayıs, Haziran 2007 ), Sayı:131, Erişim Tarihi:15.08.2007

TÜİK, 2006, Türkiye İstatistik Yıllığı, (www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do, Erişim Tarihi: 07.09.2007

TÜRKAN, E., 2005, Türkiyede İşgücünün Yapı ve Nitelikleri:Gelişme ve Değerlendirmeler, TCMB,16 Aralık

TÜSİAD, 2004a. Türkiye’de İşgücü Piyasasının Kurumsal Yapısı ve İşsizlik. Yayın No: TÜSİAD-T/2004–11/381, Aralık, İstanbul, 240 s.

UNAY, C., 2000, Genel İktisat, Ekin Kitabevi, 2. Baskı, Bursa

UNUTKAN, Ö., UNUTKAN, G., 1996, “Gümrük Birliğine Girişte Türk Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ) Sağlanabilecek Vergisel Kolaylıklar” Mali Çözüm Dergisi Sayı: 36, Mayıs Haziran http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/36maliçözüm/05-özcanunutkandoc) Erişim Tarihi:05.09.2007

World Bank, 2007, World Development Report, Erişim Tarihi:10.09.2007

YÜCEL, H., 2004, “Uluslararası Pazarlara Açılmada Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Rolü”, İGEME’den Bakış Dergisi, Yıl : 8 Ocak-Nisan, Sayı 26.

ZAİM, S., 1990. Çalışma Ekonomisi, Filiz Kitabevi, 8. Baskı, İstanbul,543 s.

www.akademiktisat.net/calisma/isletmeler/1985_2000_kobi.htm, Erişim Tarihi:17.08.2007

http://www.atonet.org.tr/yeni/index.php?p=1051&l=1,Erişim Tarihi:07.09.2007

http://www.kmtso.org.tr/statik.php?file=ek_gos Erişim Tarihi:03.09.2007

http://www.kobitek.com/makale.php?id=70 Erişim Tarihi: 02.12.2005

http:www.ikv.orgtr/haberler2php?ID=1456 “Kobi tanımı AB ile uyumlaştırıldı” ErişimTarihi:10.05.2007

Kobinet. org.tr, Erişim Tarihi:13.06.2007

http://www.kobitek.com/makale.php?id=70, Erişim Tarihi:12.05.2007

66

http://www.kobitek.com/makale.php?id=70

http://www.kobitek.com/makale.php?id=70

http://www.kmtso.org.tr/statik.php?file=ek_gos

http://www.atonet.org.tr/yeni/index.php?p=1051&l=1,Eri%C5%9Fim

http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/36mali%C3%A7%C3%B6z%C3%BCm/05-%C3%B6zcanunutkandoc

http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do



ÖZ GEÇMİŞ

1973 yılında Kahramanmaraş ilinin Göksun ilçesine bağlı Değirmendere Kasabasında doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Kahramanmaraş’ta tamamladı. Yüksek öğrenimini Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümünde yaptı. 1997 yılında mezun olarak bu yıldan itibaren Kahramanmaraş Tekstil Sektöründe yöneticilik görevlerinde bulundu. 2001 yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Afşin Meslek Yüksekokulu’nda öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı. Halen görevini devam ettirmektedir. Yabancı dili İngilizce olup, evli ve üç çocuk babasıdır.

67

EKLER Sedet ALICI

EK 1

ÇALIŞMADA KULLANILAN OECD ÜLKELERİNDE İSTİHDAM, İŞSİZLİK VE EĞİTİM’İN GENEL GÖRÜNÜŞÜ (2005)

EK 1: OECD Ülkelerinde Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Durumuna Göre İşsizlik Oranları 2005

ÜLKE 15–24 Yaş İO (%)

25–54 Yaş İO (%)

55–64 Yaş İO (%)

15–64 Yaş İO (%)

Erkek (İO) (%)

Kadın (İO) (%)

Lees than upper

secodary education

(%)

Upper secodary educatio İO (%)

Tertiary secodary İO (%)

Avustrulya 10,8 3,9 3,2 5,2 5,0 5,3 6,2 3,9 2,8Avusturya 10,3 4,4 3,6 5,2 4,9 5,5 7,8 3,8 2,9Belçika 19,9 7,2 4,4 8,1 7,4 9,0 11,7 6,9 3,9Kanada 12,4 5,8 5,4 6,8 7,1 6,5 9,9 6,1 4,7Çek Cumh. 19,3 7,1 5,2 8,0 6,5 9,8 23,0 6,4 2,0Danimarka 7,9 4,2 4,9 4,9 4,2 5,6 7,8 4,8 3,9Finlandiya 19,9 6,9 6,8 8,5 8,3 8,7 12,0 8,2 4,7Fransa 22,8 8,7 6,8 9,9 9,0 10,9 12,1 7,6 6,2Almanya 15,2 10,4 12,7 11,3 11,5 11,0 20,5 11,2 5,5Yunanistan 25,3 8,9 3,4 9,8 5,9 15,3 8,4 9,7 6,9Macaristam 19,4 6,4 3,9 7,3 7,0 7,5 10,8 5,0 1,9İzlanda 7,2 1,7 1,5 2,7 2,7 2,7 3,1 2,8 1,0İrlanda 8,3 3,7 2,9 4,3 4,7 3,8 6,4 3,2 2,1İtalya 24,0 6,7 3,5 7,8 6,3 10,1 7,8 5,3 4,8Japonya 8,7 4,2 4,1 4,6 4,7 4,4 6,7 5,4 3,7Kore 10,2 3,4 2,5 3,9 4,1 3,6 2,6 3,5 2,9Lüksemburg 13,7 3,9 2,1 4,5 3,5 5,9 5,0 3,8 3,0Meksika 6,6 2,8 2,0 3,6 3,5 3,7 1,9 2,8 3,0Hollanda 9,6 4,4 4,5 5,2 4,9 5,6 5,7 3,9 2,8Yeni Zellanda 9,4 2,7 1,9 3,8 3,5 4,1 4,2 2,4 2,4Norveç 12,0 4,0 1,7 4,7 4,9 4,4 3,6 3,8 2,4Polonya 37,8 16,0 11,2 18,0 16,9 19,4 27,8 17,4 6,2Portekiz 16,1 7,3 6,2 8,1 7,1 9,2 6,4 5,6 4,4SlovakCumh. 29,9 14,4 13,2 16,2 15,4 17,2 47,7 14,6 4,8İspanya 19,7 8,0 6,1 9,2 7,1 12,2 11,0 9,5 7,3İsveç 22,3 6,2 4,5 7,8 7,9 7,6 6,5 5,8 4,3İsviçre 8,8 3,8 3,8 4,5 4,0 5,2 7,2 3,7 2,8Türkiye 19,3 8,7 3,4 10,5 10,5 10,6 8,1 10,1 8,2İngiltere 11,8 3,5 2,7 4,6 5,1 4,1 6,6 3,7 2,2ABD 11,3 4,1 3,3 5,1 5,1 5,2 10,5 5,6 3,3OECD 15,7 6,1 4,7 7,1 6,6 7,8 10,3 6,2 3,9Kaynak: OECD (2006)

EKLER Sedat ALICI

EK 2: OECD Ülkelerinde Yaş, Cinsiyete ve Eğitim Durumuna Göre İstihdam Oranları 2005

ÜLKE 15-24 Yaş İO

(%)

25–54 Yaş İO (%)

55–64 Yaş İO (%)

15-64 Yaş İO (%)

Erkek (İO) (%)

Kadın (İO) (%)

Lees than upper

secodary education

(%)

Upper secodary educatio İO (%)

Tertiary secodary İO (%)

Avustrulya 63,6 78,8 53,7 71,6 78,5 64,7 60,6 78,8 83,3Avusturya 53,1 82,6 31,8 68,6 75,4 62,0 52,2 73,9 82,5Belçika 26,6 78,3 32,1 61,0 67,7 54,1 49,4 73,1 84,1Kanada 57,8 81,3 54,8 72,5 76,7 68,3 57,1 76,7 82,2Çek Cumh. 27,3 82,0 44,6 64,8 73,3 56,3 42,3 74,8 86,4Danimarka 62,0 83,9 59,8 75,5 80,1 70,8 62,0 79,7 86,5Finlandiya 39,2 81,7 52,6 68,0 69,4 66,5 57,0 74,2 84,5Fransa 26,0 79,6 40,7 62,3 67,8 56,9 59,6 75,4 81,7Almanya 42,6 77,4 45,5 65,5 71,4 59,6 48,6 69,5 82,7Yunanistan 25,3 74,3 41,6 60,3 74,5 46,2 56,8 69,0 82,4Macaristam 21,8 73,7 33,0 56,9 63,1 51,0 36,9 70,9 82,7İzlanda 71,6 88,2 84,8 84,4 87,4 81,2 80,5 87,7 93,3İrlanda 46,3 78,0 51,7 67,1 76,2 58,0 57,2 75,7 86,1İtalya 25,5 72,2 31,4 57,5 69,7 45,3 51,6 73,5 82,3Japonya 40,9 79,0 63,9 69,3 80,4 58,1 66,7 73,6 79,2Kore 29,9 73,4 58,7 63,7 75,0 52,5 66,4 70,1 76,7Lüksemburg 25,0 80,6 31,7 63,6 73,4 53,7 59,3 68,5 83,2Meksika 43,7 68,7 52,5 59,6 80,2 41,5 64,8 63,8 82,2Hollanda 61,9 80,9 44,9 71,1 77,4 64,8 59,0 77,7 85,6Yeni Zellanda 56,9 82,0 69,7 74,6 81,5 68,0 65,1 82,0 83,9Norveç 52,9 83,2 67,6 75,2 78,3 72,0 62,1 78,9 89,3Polonya 20,9 69,5 29,1 53,0 59,0 47,0 37,5 61,3 82,3Portekiz 36,1 80,8 50,5 67,5 73,4 61,7 71,9 80,3 88,0Slovak Cum. 25,6 75,3 30,4 57,7 64,6 50,9 22,0 70,3 83,6İspanya 41,9 74,4 43,1 64,3 76,4 51,9 57,5 73,0 81,9İsveç 42,5 83,9 69,6 73,9 75,9 71,8 67,0 80,7 85,4İsviçre 59,9 85,1 65,0 77,2 83,9 70,4 66,1 79,8 89,7Türkiye 31,2 54,1 30,8 45,9 68,2 23,7 50,1 61,5 75,2İngiltere 58,1 81,1 56,8 72,6 78,6 66,8 53,0 79,4 88,8ABD 53,9 79,3 60,8 71,5 77,6 65,6 56,5 72,8 82,0OECD 42,3 78,1 49,4 66,6 74,5 58,7 56,6 74,2 83,9Kaynak: OECD (2006)

69

EKLER Sedat ALICI

EK 3: Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun Yıllar ve Cinsiyete Göre İş gücü Durumu ( 15 + Yaş, Bin Kişi)

TOPLAM 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007Kurumsal Olmayan Sivil

Nüfus66.187 67.296 68.393 69.479 70.556 71.611 72.606 73.567

15 + yaş Nüfus 46.211 47.158 48.041 48.912 49.906 50.826 51.668 52.581İşgücü 23.078 23.491 23.818 23.640 24.289 24.565 24.776 26.043

İstihdam Edilenler 21.581 21.524 21.354 21.147 21.791 22.046 22.330 23.747Eksik İstihdam 1.591 1.404 1.297 1.143 995 817 890 818

İşsiz 1.497 1:967 2.464 2.493 2.498 2.520 2.446 2.296İşgücüne Katılma Oranı 49,9 49,8 49,6 48,3 48,7 48,3 48,0 49,5

İşsizlik Oranı 6,5 8,4 10,3 10,5 10,3 10,3 9,9 8,8Tarım Dışı İşsizlik Oranı 9,3 12,4 14,5 13,8 14,3 13,6 12,6 11,6

İstihdam Oranı 46,7 45,6 44,4 43,2 43,7 43,4 43,2 45,2Eksik İstihdam Oranı 6,9 6,0 5,4 4,8 4,1 3,3 3,6 3,1

İşgücüne Dahil Olmayan Nüfus

23.133 23.667 24.223 25.272 25.616 26.260 26.892 26.538

ERKEK 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007Kurumsal Olmayan Sivil

Nüfus33.058 33.609 34.154 34.692 35.226 35.747 36.214 36.654

15 + yaş Nüfus 22.916 23.389 23.827 24.260 24.755 25.209 25.601 26.018İşgücü 16.890 17.040 17.058 17.086 17.902 18.213 18.297 18.955

İstihdam Edilenler 15.780 15.555 15.232 15.256 16.023 16.346 16.520 17.337Eksik İstihdam 1.416 1.255 1.1158 994 881 705 770 689

İşsiz 1.111 1.485 1.826 1.830 1.878 1.867 1.777 1.622İşgücüne Katılma Oranı 73,7 72,9 71,6 70,4 72,3 72,2 71,5 72,9




6.025 6.349 6.768 7.174 6.854 6.996 7.304 7.063

KADIN 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007Kurumsal Olmayan Sivil

Nüfus33.129 33.687 34.239 34.787 35.330 35.864 36.392 36.913

15 + yaş Nüfus 23.295 23.769 24.214 24.652 25.150 25.617 26.067 26.563İşgücü 6.188 6.451 6.760 6.555 6.388 6.352 6.480 7.088

İstihdam Edilenler 5.801 5.969 6.122 5.891 5.768 5.700 5.810 6.414Eksik İstihdam 176 149 139 149 114 113 119 128

İşsiz 387 482 638 663 620 652 670 674İşgücüne Katılma Oranı 26,6 27,1 27,9 26,6 25,4 24,8 24,9 26,7




17.108 17.318 17.555 18.098 18.763 19.264 19.588 19.475

Kaynak: TÜİK

70

EKLER Sedat ALICI

EK 2

KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ TEKSTİL İŞLETMELERİNDE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ TALEBİ İLE İLGİLİ ANKET FORMU

Sayın Yönetici,Bu çalışma, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Ana Bilim Dalında Doç. Dr. Muhsin KAR’ın danışmanlığında yürütülmekte olan “KAHRAMANMARAŞ KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ TEKSTİL İŞLETMELERİNDE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ TALEBİ” konulu yüksek lisans tezinin uygulama kısmı için işletmelerin istihdam ve iş gücü talebinin içeriğini belirlemeye yönelik bir çalışmadır. Çalışmanın başarısı tümüyle sizin vereceğiniz samimi cevaplara bağlıdır. Elde edilen veriler sadece bilimsel çalışma niteliğinde değerlendirilecek ve gizli tutulacaktır. Göstermiş olduğunuz ilgi ve katkılarınızdan dolayı teşekkür ederiz.

1. Cinsiyetiniz: ( ) Bay ( ) Bayan

2. Medeni Durumunuz: ( ) Evli ( )Bekâr

3. Yaşınız: ( ) 16–25 ( ) 26–35 ( ) 36–45 ( )46–55( ) 56+

4. Eğitim Durumunuz: ( ) İlköğretim ( ) Lise ( ) Meslek Lisesi( ) Meslek Yüksekokulu ( ) Üniversite( ) Yüksek Lisans ( ) Doktora

5. Bu Kurumdaki Çalışma Süreniz: ( ) 1 yıldan az ( ) 1 – 5 yıl ( ) 6 – 10 yıl( ) 11 – 20 yıl ( ) 21 +

6. Bu Kurumdaki Göreviniz: ( ) Genel Müdür ( )Yönetim Kurulu Üyesi( ) Personel Müdürü ( ) Muhasebe Müdürü ()İşletme Müdürü( ) Diğer

7. Yöneticilik Tecrübeniz: ( ) 1 yıldan az ( ) 1 – 5 yıl ( ) 6 – 10 yıl ( ) 11–15 yıl( ) 16 +

8. İşletmenin Faaliyet Alanı:..........................................................

9. İşletmenin Kuruluş Tarihi: ( ) 1 yıldan az ( ) 1–5 yıl ( )6–10 yıl ( ) 11-15 yıl( ) 16 +

10. İşletmenizde Çalışan Toplam Personel Sayısı:..........................

11.Toplam çalışan personelin eğitim düzeyini aşağıda bulunan tabloya ( % ) olarak belirtiniz.İlköğretim Lise Meslek Lisesi Meslek

YüksekokuluLisans/Yüksek Lisans

12. Talep ettiğiniz iş gücünün eğitim düzeyinin yüksek olması sizce ne kadar önemlidir?( ) Kesinlikle önemli değildir ( ) Önemli değil ( )Kısmen önemli ( )Önemli ( ) Kesinlikle önemli

71

EKLER Sedat ALICI

13. İşletmenizde çalışan iş gücünün, işletmenizin ihtiyaçlarını ne ölçüde karşıladığını aşağıdaki tabloya işaretleyiniz.

Çok Az Az Orta Fazla Çok FazlaİlköğretimLiseMeslek LisesiMeslek YüksekokuluLisans/Yüksek Lisans

14. Talep ettiğiniz eğitimli iş gücünü işletmenizde daha çok hangi departmanlarda istihdam etmek istemektesiniz? (Birden fazla seçeneği işaretleyebilirsiniz.)

Muhasebe/Finansman Personel/İnsan Kaynakları

Pazarlama/Satış Üretim Diğer

İlköğretimLiseMeslek LisesiMeslek YüksekokuluLisans/Yüksek Lisans

15. Meslek Lisesi ve Meslek Yüksek Okulu mezunu personelle, diğer personelleriniz arasında gördüğünüz temel farklar nelerdir? (1. En az; 5. En fazla şeklinde)

1 2 3 4 5İşle ilgili mesleki bilgisinin olmasıTecrübe sahibi olması (Staj, Okullarda görülen uygulamalı dersler v.s)İş veriminin yüksek olmasıİş motivasyonu ve çalışma disipliniYabancı DilDiplomaSosyal ve kültürel anlamda kendini geliştirmeDiğer

16. İstihdam ettiğiniz personellerinizde gördüğünüz en önemli eksiklikleri aşağıdaki tabloya işaretleyiniz.(1. Kesinlikle katılmıyorum, 2. Katılmıyorum, 3. Kısmen katılıyorum, 4.Katılıyorum 5. Kesinlikle katılıyorum)

İlköğretim Lise Meslek Lisesi

Meslek Yüksekokulu

Lisans

Mesleki bilgi eksikliği vardırUygun olmayan mesleki kişilik söz konusudurMesleğe gönül verememektedirlerEğitim düzeyi iş için yeterli değildirMotivasyon eksikliği vardırYabancı dil bilgisi zayıf / yokBilgiyi doğru kullanamamaktadırlarİşi kendine layık görmeme nedeniyle yabancılaşma söz konusudurİş verimi düzeyleri düşüktürİşteki beklentilerin ( maaş, işte yükselme vs.) gereğinden fazla olmasıDiğer

72

EKLER Sedat ALICI

17. Personelinizde gördüğünüz sorunların / eksikliklerin nelerden kaynaklandığını düşünüyorsunuz? (1. Kesinlikle katılmıyorum, 2. Katılmıyorum, 3. Kısmen katılıyorum, 4. Katılıyorum, 5. Kesinlikle katılıyorum)

İlköğretim Lise Meslek Lisesi

Meslek Yüksekokulu

Lisans

Okullarda okutulan müfredat sanayi ile uyumlu değilOkullardaki fiziki mekân ( sınıf, laboratuvar, kütüphane vs.) yeterli değilUygulamaya yönelik eğitim eksikliği varGüncel eğitim yeterince verilmemektedirSosyal ve kültürel faaliyet eksikliği varStaj süreleri yeterli değilDiğer nedenler

18. İstihdam etmek istediğiniz iş gücünde aradığınız en önemli özellikleri işaretleyiniz. ( Birden fazla seçeneği işaretleyebilirsiniz.)( ) Mesleki bilgi ( ) Eğitim düzeyi ( ) İş gücü veriminin yüksek olması ( ) Mesleğe gönül verme ( ) Yabancı dil bilgisi ( ) Diğer

19. Sizce sanayiye ara elaman yetiştiren eğitim kurumlarımızın özellikleri ve öncelikleri neler olmalıdır?İlköğretim.....................................................................................................................................Meslek Lisesi................................................................................................................................Meslek Yüksekokulu....................................................................................................................Lisans............................................................................................................................................Yüksek Lisans...............................................................................................................................

20. İş arayan eğitim kurumlarımızdan mezun olmuş elamanlara iş konusunda önerileriniz nelerdir?İlköğretim.....................................................................................................................................Meslek Lisesi................................................................................................................................Meslek Yüksekokulu....................................................................................................................Lisans............................................................................................................................................Yüksek Lisans...............................................................................................................................

73

KAHRAMANMARAŞ’ TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA...

Documents

Transcript of KAHRAMANMARAŞ’ TA BULUNAN KÜÇÜK VE ORTA...