Jeto Gjelber_Mars 2014

MARS 20141JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Gazetë Periodike, (Mars 2014) Nr. 137

SHPËRNDAHETFALAS

RRUGË PA KTHIM!

Shënohen shtigjet e ecjes, zhvillmii turizmit e ardhmja e Junikasve

VALBONA YLLIShoqata Kombëtare e Blegtorëve Shqiptarë - LEAA

Rrugëtimi nga Kukësi deri në fshatin Petkaj, kalon përmes kaq e kaqkthesash sa normalisht duhet të kisha atë ndjesinë e keqe të pështjel-limeve në stomak, por shoqëria e këndshme me bashkëudhëtarët i kalënë pas të gjitha shqetësimet e mundshme. Anila dhe Miranda janëvajza të zonës dhe natyrisht kanë se çfarë ndajnë me mua, herë herëedhe unë ndaj me to, diku dakordësohemi e diku jo, e gjithësesibisedat e këndëshme na e kanë bërë kaq të shkurtër këtë rrugë. Diku,diku kemi rënë dakort se trajtimi i çështjeve gjinore është e nevojshmetë fillojë me edukimin e fëmijëve në shkollë; se mjedisi dhe pyjet mundtë jenë pjesë e kurikulave shkollore; se ka një mentalitet që shpesh indrydh gratë në zonat rurale të shpalosin aftësitë e tyre sipërmarrëse;se sejcila prej nesh do të donte të kishte disa kilogram më pak mbikurriz; se klima në këto zona është më e shëndetshme e ajri më ipastër; se Tirana është e zhurmshme, e bukur, e lodhshme, me jetë tëgjallëruar, nuk ka mundësi parkimi; se filmi i mbrëmshëm në Top Chanelishte shumë i bukur; se emisioni i të enjtes së fundit në "Opinion"kishte shumë vrer ndër të ftuarit; se të pakën në këtë zonën që kemipërshkruar pyjet janë ruajtur shumë mirë; se… se…, e kështu kemiaritur në qendër të Komunës Malzi.Petkaj është zona pilot e projektit ku jo vetëm ka ndodhur proçesi itransferimit të pyjeve, por dhe rregjistrimi i tyre në pronësi të komu-nës. Gjithsesi vëmendja jonë sot është tek Nazifja dhe Hidija, dy ngapërdorueset e pyllit që kanë thyer tabutë dhe kanë shprehur vullne-tin e tyre për të nënshkruar kontratën e përdorueseve me komunën. Eky rast është për tu shënuar pasi ato janë dy përdorueset e para graqë nënshkruajnë kontrata të tilla për herë të parë në Shqipëri. Eshtë edukshme se stafi i CNVP Kukës, Komuna, shoqata dhe zyra erregjistrimit të pasurive të paluajtshme në rreth janë mirëkuptuar dhekanë çuar gjërat përpara. E ndaj, kur ka një dëshirë të mirë dhe mirëk-uptim gjërat mund të jenë të realizueshme.Pasi jemi njohur me procedurat zyrtare të rregjistrimit, kemi ndjerë në

letër zonën ku do të lëvizim më tej - 1786b. Tashmë grupit tonë i ështëbashkuar edhe Hijdije Sejdija e Nazife Hasani që tek lëvizim më tejdrejt pyjeve me gështenja në përdorim të tyre na tregojnë se gjendjae grave në këto zona rurale është më e pafavorshme, si rezultat ikufizimeve që ato kanë lidhur me pronësinë, mundësitë për njohuri,zhvillim biznesi, tregtim, marketim, përdorimin e tokës për qëllime tëzhvillimit të mëtejshëm të kapitalit, kufizime në momentet e vendimmarrjes, etj. Vetëm falë projektit CNVP u bë e mundur që ato tëndërgjegjësohen mbi të drejtat e tyre të pronësisë e të përdorimit.Marrëdhëniet e gruas me tokën janë të lidhura me pronësisë mbitokën apo zotërimin e titullit të pronësisë, kjo pasi është e lidhur drejtpër së drejti me pozitën e gruas në familjen rurale dhe në komunitet,me përdorimin e burimeve natyrore, fuqizimin e tyre ekonomik si dhe

(VIJON NË FAQEN 2)

(FAQE 3)

JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Zëra të barabartë – Vendimetë barabarta!

FAQE 2

Nga stufat klasike,në sistem të

përparuar ngrohje

FAQE 2

FAQE 7

ARDITA DINAJFondacioni Bashkojmë Vlerat e

Natyrës me Njerëzit (CNVP-Kosovë)

Adresimi i nevojave dhepromovimi i kontributit tëgrave në zhvillimin rural

është domosdoshmëriALMIRA XHEMBULLA

Këshilltare për Avokatësinë dheÇështjet Gjinore - CNVP FAQE 3

E Gjelbra dhe Shëndeti ynëLEOTRIME KRASNIQI Komuna Gjakovë FAQE 6

Sfidat dhe potencialete gruas në sektorin epylltarisë në Gjakovë

FAQE 3

FAQE 4

MSC. BLERINA HOXHAAsociacioni Kombëtar i Pronarëve

të Pyjeve Private - Kosovë

Gratë në inovacionetmjedisore!LINDITA MANGA

Fondacioni Shqiptar i Zhvillimin tëKapaciteteve Lokale (ALCDF)

Të jemi pjesë evendimmarrjes - mundemi!!!

FAQE 5

FAQE 4

ANILA KARANXHA – ALIAJFondacioni Bashkojmë Vlerat e Natyrës

me Njerëzit (CNVP)

Gratë e seksionit “Parku” nëNovobërdë të Gjilanit të angazhuara në

mbështetje të implementimit të strategjisëpër produktet pyjore jodrunsore

NAZMIJE BUNJAKU & QENDRESA BERISHA BEQIRIGjilan, Kosovë

SYZANA KRASNIQIJunik, Kosovë

Pritet që në një të ardhme të afërt, njëhapësirë relativisht e madhe (22.5 ha) equajtur “Moronica” të kthehet në pronë-si komunale dhe e tërë ajo pjesë të shën-drrohet në park dhe qendër rekreative-sportive. Në kuadër të PZHU janë

parashikuar projekte, të cilat do të mundë-sonin krijimin e hapësirave për zbavitje,sport e rekreacion, e të cilat do të mund tëshfrytëzoheshin edhe nga banorët e fsha-trave. Nëse projekte të tilla do të realizo-heshin, kjo do të përmirësonte sadopaksituatën në të cilën ndodhet komuna...

FAQE 6

Vaqarri mundësi të shumta përzhvillimin e agropylltarisë

ELONA DOSTIInxhiniere Pyjesh – Komuna Vaqarr FAQE 6

MSC. ERJOLA KATIAJSpecialiste në Mbrojtjen e Mjedisit

ALBORA KACANIFederata Kombëtare e Pyjeve dhe Kullotave Komunale

Të jetosh pranë njëparku dhe të mos dishsi të kujdesesh për të

Marsi është Muaji i Historisë së Grave dhe ne vendosëm që këtë numër t’jadedikojmë grave dhe vajzave që kanë përkushtuar punën dhe jetën e tyrepër të bërë një ndryshim për pyjet e mjedisin dhe njerëzit që jetojnë në to.Ky numër u dedikohet atyre grave dhe vajzave të cilat kanë lidhur jetën efamiljes së tyre me pyllin dhe produktet që dalin prej tij, atyre grave dhevajzave të cilat punojnë fort çdo ditë në fuqizimin dhe ndërgjegjësimin egrave të tjera, atyre grave dhe vajzave të cilat i përfaqësojnë ato denjësisht nëinstitucionet qëndrore dhe akademike dhe ato të shoqërisë civile...

2 MARS 2014JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Nga stufat klasike, nësistem të përparuar ngrohje

pozicionin e tyre në vendim marrje në të gjithanivelet.E shohim problematikën më gjerësisht, çfarë prekjo vetëm grate në Petkaj, por kudo ku ato ndodhennë zonat rurale.Pavarësisht ndonjë progresi, përgjithësisht vihetré një hendek midis të drejtave mbi tokën të ofruarame ligj dhe realitetit, sikurse dhe paqartësi brendavetë ligjit dhe akteve nën ligjore. Mjafton të për-mendim këtu se legjislacioni Shqiptar njeh si tëdrejtat e pronësinë mbi tokën mbi baza familjareashtu edhe atë mbi baza individuale. Kodi Civil p.sh.i kaluar nga Parlamenti Shqiptar në vitin 1994 dheLigji mbi Pronësinë Private Nr. 7512 i vitit 1991 njehpronësinë private dhe individuale si dhe të drejtëne të gjithë qytetarëve për të zotëruar dhe trashëguarpronën. Pronësia familjare mbi tokën është përcak-tuar mbi bazën e Ligjit të Tokës dhe Kodi Civil eklasifikon tokën bujqësore si një tokë në pronësi tëfamiljes (Neni 222) dhe jo si pronë që mund të nën-ndahet më tej ndërmjet anëtarëve të familjes mepërjashtim të kushteve specifike (Nenet 226-228).Pra, ndërkohë që disa nga ligjet garantojnë të drej-ta individuale pronësie të barabarta si për burratashtu dhe për gratë, bashkëshortin dhe bash-këshorten, djalin dhe vajzën, disa nga dispozitate të njëjtave ligje kanë përcaktuar familjen dhe joindividin si zotërues të tokës bujqësore. Kësh-tu, edhe pse ligji lejon një ndarje të barabartë tëpronësisë midis burrit dhe gruas, në shumicën erasteve toka trashëgohet vetëm përmes linjësmashkullore të gjakut në familje dhe titujt e pronë-sisë po ashtu figurojnë në emër të tyre (mesh-kujve), me përjashtim të rasteve kur të vetmittrashëgimtar të familjes janë femra. Ndër më tërrezikuarat në këtë situatë janë veçanërisht gratëe veja apo ato të divorcuara.Por, krahas efektit që ka tradita në këtë përqasje

(vijon nga faqja 1)

lidhur me pronësinë mbi tokën, ka edhe faktorëtë tjerë ndikues të tillë si mungesa e njohurivembi legjislacionin nga vetë gratë dhe tendenca ebrendshme e tyre për të ndjekur zakonin, duke ubërë kështu në një farë mënyre prehë e domi-nancës ekonomike të meshkujve. E duke mospatur tituj pronësie, për pasojë gratë nuk kanëmundësi të marrin kredi, kanë pasiguri në inves-time, si dhe humbasin shanset e mbështetjes ngaskema të mbështetjes financiare siç janë skemate subvencionit.Por, pikërisht rasti i sotëm në Petkaj shënon për-pjekjet për ndryshimin e situatës me njohjen e sëdrejtës së bashkëpërdorimit apo rregjistrimit tëgruas si përdoruese. Çertifikatat e përdorimit nëPetkaj i janë dhënë të dyve, burrit dhe gruas sibashkë përdorues.Përmes strategjive dhe institucioneve të saj nëfakt Qeveria Shqiptare po synon në regjistrimine pasurive në çertifikatat e pronësisë dhe karte-lave në emër të të dy bashkëshortëve në për-puthje me nenin 41 paragrafi 2 të Ligjit 33/2012;hedhjen e të dhënave në sistemin e të dhënaveelektronike të ZRPP në lidhje me gjininë nëemër të cilit prona është regjistruar; dhe trajn-imin e stafeve qëndrore dhe lokale te ZRPPpër respektimin e barazisë gjinore në veprim-tarinë e regjistrimit.Ndërkohë kemi arritur në parcelën me gësht-enja dhe tashmë rrugën na e drejtojnë dy zon-ja. Se ç'ka në hapin e tyre një siguri tek shkelinpermes shtigjeve në thellësi të pyllit, siguri qëi lexohet edhe në sy, edhe në mënyrën se sibisedën e shoqërojnë me lëvizje energjike tëduarve. Kjo copëz pylli i ka bërë ato krenaredhe të vetëdijëshme se punojnë për vete, famil-jen dhe komunitetin. Kjo copëz pylli ndoshtaju ka shtuar dhimbjen në duar nga fruti gjëm-bac i gështenjës, por përballimin e shoqërojnëme buzëqeshje. Eh, ka ende për të bërë, ato ëndër-rojnë një dalje me volum më të madh në treg, epse jo dhe të grupuar, ëndërrojnë ngritjen e emrittë zonës permes produktit, pse jo të mos kenëdhe disa vegla pune të përshtatëshme, e pse jodhe doreza për të mbrojtur duart prej nëne, psejo të mos e përdorin gështenjën për gatime tradi-cionale, e pse jo të mos mësojnë nga fqinjët përpërdorime të tjera të saj. Tek ecim nëpër pyllinme gështenja, dallon se dhe vetë fruti i tyre meatë ngjyrën e kaftë të papërsëritshme sot se ç'kanjë buzëqeshje tek shpërthen nga lëvorja e çarë,ka diçka në ajrin e këtij pylli po ashtu që të bën tëmendosh se vullneti i njerëzve është një rrugë pakthim.

ARDITA DINAJFondacioni Bashkojmë Vlerat e Natyrës me Njerëzit

(CNVP-Kosovë)

Rajoni i Rugovës ka një klimë të lagësht kontinentale mendikim malor, verë të shkurtër dhe të nxehtë, ndërsa dimërtë gjatë dhe të ashpër.Disa nxënës në një rrugë të Pejës në orët e para të mëngjesit,presin kombibusin për në Rugovë. Ata janë nxënës të sh-kollës fillore "Përparimi" në Drelaj, të cilët gjatë muajve tëdimrit udhëtojnë rreth 20 kilometra për në shkollë. Edhepse rrugë e vështirë si për nxënësit dhe për mësuesit, atamendojnë se duhet bërë shumë më tepër sepse shkollaështë pjesë e kontributit që ata mundohen të japin për tëndaluar shpërnguljen nga fshatrat e Rugovës. Siç thonë ata,në Rugovë duhet të këtë sa më shumë njerëz, sa më shumëfëmijë dhe familje, që të jetojnë në këtë vend, ku jeta ështëe bukur, por edhe e vështirë.Por, duket se këtyre nxënësve dhe mësuesve të shkollësfillore "Përparimi" në fshatin Drelaj të Rugovës, krahasrrugës së vështirë deri në shkollë, u ka shkrep një dritë munë ambientet ku ata vazhdojnë të qëndrojnë me orë të tëra.Duket se u është lehtësuar ajo rruga, ku ata ndjenin vësh-tirësi dhe të ftohtë. Ata tani do të ndjejnë ngrohtësi që nëhyrjen e shkollës, ku më parë mezi prisnin të hynin nëklasa, të cilat ishin i vetmi ambient ku ata ngroheshin ngastufat klasike. Po të dilnin jashtë klasave ata ndjenin tëftohtë dhe mendja u rrinte vetëm tek rruga e ftohtë dhe evështirë në kthim. Nga ky vit, nxënësit, por edhe të punë-suarit në shkollën fillore "Përparimi" në fshatin Drelaj tëRugovës, do të ndjekin mësimin dhe ushtrojnë detyrat etyre në ambiente, klasa dhe zyra të ngrohura me një sistemtë avancuar të ngrohjes me ashkla druri.Këta 30 nxënësit e shkollës fillore "Përparimi", do të jenë tëparët që do të ngrohen gjatë proçesit mësimor nga ashklatdhe mbeturinat drusore të pyjeve. Shkolla më herët ështëngrohur me dru zjarri, mirëpo për shkak të dimrave të gjatëdhe të ftohtë, në këtë rajon ka pasur vështirësi për të mbaj-tur temperaturë të përshtatshme në ambientet e brendshmetë mësimit.Që nga 11 Shkurti i këtij viti, falë një donacioni të përbash-kët të Ambasadës Suedeze në Kosovë, përmes projektitSIDA/CNVP dhe në bashkëpunim me Shoqatën e Pronar-ëve të Pyjeve Privatë "Bjeshkët e Rugovës", kjo shkollëështë pajisur me sistem ngrohje me ashkla druri. Në këtëdatë është bërë përurimi i sistemit të ngrohjes, i cili pritet tëngrohë hapësirën e shkollës fillore "Përparimi" prej rreth800 metra kub. Projekti i nisur në këtë fshat të Rugovës dotë përdorë për ngrohje mbeturina të pyllit dhe sharrës,ndërsa do të ruajë ambientin, do të hapë mundësi aplikimie punësimi edhe në vende tjera, duke zvogëluar sasinë egazit karbonik në ajër. Kaldaja e sistemit të ngrohjes meashkla është më modernia në Ballkan, ndërsa kjo ngrohjekonsiderohet e gjelbër, pasi nuk emeton dioksid karboni nëatmosferë, pra nuk do t'a ndotë ambientin e jashtëm gjatëngrohjes së hapësirave të brendshme të saj.

Në ditën e përurimit ishin të pranishëm kryetari i komunëssë Pejës me stafin komunal, përfaqësues nga ambasadaSuedeze, Ministria e Bujqësisë Pylltarisë dhe ZhvillimitRural, Agjencioni i Pyjeve, CNVP, Shoqatat Komunale tëPronarëve të Pyjeve Privatë nga rajoni i Pejës etj. Sipaskryetarit të komunës së Pejës z. Gazmend Muhaxheri, kymodel eksperimentohet për herë të parë në Kosovë e rajondhe është një sistem modern me versionin më të sofistikuaraktualisht në treg, që përdor kryesisht mbeturina të pyllit esharrës dhe besojmë se do i hapë rrugë aplikimit të gjerë nëambientet publike, duke mundësuar më tepër punësim,ruajtjes më të mirë të Pyjeve e pakësim të gazit karbonik nëatmosfere. Ndërsa znj. Marija Melding nga ambasada eSuedisë në Kosovë, tha se shteti i saj ka dhënë shumëkontribut për zhvillimin e mjedisit në Kosovë, pasi që kyvend është i bukur me vlera të mëdha natyrore, të cilatduhet të vlerësohen shumë. Ajo në vazhdim tha se merastin e këtij inovacioni, po shohim një partneritet dhebashkëpunim të gjerë ndërmjet pyjeve dhe gjeneratës sëre. Sipas drejtorit ekzekutiv për CNVP z. Peter Kampen,ky është një sistem ngrohje që përdor elementët e pyllit tëpashfrytëzuara nga njerëzit. Ky sistem, tani do të për-dorë biomasën e prodhuar nga vetë komuniteti dhe seshkolla do të marrë mbeturinat e biomasës nga vetë lokali-teti e jo të blejë lëndën djegëse nga diku tjetër si më parë.Në fund të ceremonisë përuruese, pjesëmarrësit patënrastin të shohin të gjithë proçesin e prodhimit të ashklave,proçes i cili fillon nga pylli e deri tek kaldaja, prej nga kubëhet shpërndarja e ngrohtësisë tek tubat ngrohës. Proçesine shpjegoi punë kryesi i projektit z. Shaqir Elezaj, duketheksuar se ngrohja me ashkla është shumë më e lirë, seajo me naftë apo mënyra tjera të karburanteve fosile. Thase këtij sistemi për krijimin e energjisë prej dhjetë kilo-vatësh do t'i duhej një litër naftë, ndërsa me ashkla 10kilovatë energji fitohen nga shpenzimi i 2 kilogramë egjysmë të tyre.

Rrugë pa kthim!

VALBONA YLLIShoqata Kombëtare e Blegtorëve

Shqiptarë - LEAA

ALBORA KACANIFederata Kombëtare e Pyjeve dhe Kullotave Komunale

Marsi është Muaji i Historisë së Grave dhe ne vendosëmqë këtë numër t’ja dedikojmë grave dhe vajzave që kanëpërkushtuar punën dhe jetën e tyre për të bërë një ndry-shim për pyjet e mjedisin dhe njerëzit që jetojnë në to.Ky numër u dedikohet atyre grave dhe vajzave të cilatkanë lidhur jetën e familjes së tyre me pyllin dhe produk-tet që dalin prej tij, atyre grave dhe vajzave të cilat punojnëfort çdo ditë në fuqizimin dhe ndërgjegjësimin e grave tëtjera, atyre grave dhe vajzave të cilat i përfaqësojnë atodenjësisht në institucionet qëndrore dhe akademike dheato të shoqërisë civile. Ato janë shembull përkushtimidhe frymëzimi për të gjithe ne!

Zëra të barabartë – Vendime të barabarta!E ku ka më mirë se ky rast që të gjithë së bashku të reflek-tojmë mbi progresin e arritur, të japim mesazhe për ndry-shim dhe ndajmë me njëri-tjerin historitë e sukseshme tëgrave dhe vajzave të zakonshme që luajnë një rol të jashtëza-konshëm me kontributin e tyre në shoqërinë ku jetojmë.Këto histori na bëjnë ne të besojmë se shoqëria shqiptare pondryshon dhe se shprehja “kohët kanë ndryshuar për gratë”është e vërtetë. Sot ne kemi më shumë gra përfaqësuese nëinstitucionet qëndrore, më shumë gra dhe vajza të shkolluara,aktiviste të fuqishme dhe pjesëmarrëse në organizatat e sho-qërisë civile. Në sektorin e pyjeve dhe zhvillimit rural,hapa pozitiv janë ndërmarrë me ngritjen e grupetprodhuese të grave për bimët mjekësore, produktet edyta pyjore dhe arrorët në qarqet Dibër, Kukës, Sh-kodër, Korçë dhe Elbasan. Po ashtu, gratë tashmë janëpjesë e bordeve drejtuese të Shoqatave të Përdoruesvetë Pyjeve dhe Kullotave dhe Federatave Rajonale tëPyjeve. Ndërkohë në Kosovë brenda strukturave të Sho-qatave të Pronarëve Privatë të Pyjeve janë themeluarseksionet e grave në Gjakovë, Junik dhe Gjilan.

Megjithë progresin e arritur dhe ndryshimit që ka pësuarshoqeria jonë vitet e fundit ai nuk është i barabartë përburrat dhe gratë qoftë në fshat apo qytet. Ka ardhur koha tëpromovojmë çështjet gjinore dhe të luftojmë pabarazinë nëtë gjitha nivelet. E këtu e kam fjalën veçanërisht për ato vajzae gra në zonat rurale të cilat janë dëshmitare të pabarazisëgjinore në familje, institucionet vendore e më tej. Është kohatë njohim rolin e padiskutueshëm që gratë dhe vajzat luajnënë përmirësimin e jetës së familjes së tyre, sigurimin e ush-qimit dhe zbutjen e varfërisë në zonat rurale. Ato janë shpeshpërdorueset kryesore të pyjeve dhe burimeve natyrore, sig-urojnë drutë e zjarrit dhe ushqim për bagëtinë, janë kujde-stare të pyjeve dhe luajnë rol thelbësor në edukimit e brezittë ri për përdorimin dhe mbrojtjen e këtyre burimeve.Jam e bindur që shumicësh prej jush ju tingëllon çuditshëmtë flitet për rolin e tyre në pylltari apo zhvillim rural pasigjithmonë janë parë si punë “burrash”. Ne akoma jetojmë nënjë shoqëri ku pabarazia gjinore është rrënjosur mirë dheliria në vendimmarrje, e drejta për pronën, mundësitë përpunësim janë pasqyrim i kësaj pabarazie. Kjo pabarazi u

mohon grave dhe vajzave si në fshat dhe qytet të drejtën tëmarrin pjesë plotësisht në jetën ekonomike, sociale, politikedhe kulturore. Një shoqeri ku zërat nuk janë të barabartë dhevendimet u takojnë vetëm burrave se ashtu e do zakoni nukështë një shoqëri demokratike!Dua ta mbyll këtë mesazh me një falënderim të përzemërtpër të gjitha gratë dhe vajzat nga Shqipëria dhe Kosova që ubënë pjesë me kontributin e tyre vullnetar në këtë numër tëveçantë të gazetës “Jeto Gjelbër”.Po ashtu një falënderim i veçantë shkon për të gjithë bash-këpunëtorët dhe donatorët ndër vite si Ambasada Suedezenë Shqipëri dhe Kosovë (SIDA), Banka Botërore (BB), Ko-alicioni Ndërkombëtar i Tokës (ILC), Organizata “Bash-kojmë Vlerat e Natyrës me Njerëzit (CNVP), të cilët kanëmbështetur vazhdimisht gratë dhe vajzat, veçanërisht në zonatrurale, për të sjellë një ndryshim në komunitetet e tyre dhe tëjenë shembull frymëzmi për shumë gra dhe vajza të tjera.Ju uroj lexim të këndshëm dhe shpresoj që botimi i një numrigazete vetëm nga gra e vajza tashmë të kthehet në traditë përgazetën tonë!


Adresimi i nevojave dhepromovimi i kontributit tëgrave në zhvillimin ruralështë domosdoshmëri

ALMIRA XHEMBULLAKëshilltare për Avokatësinë dhe Çështjet

Gjinore - CNVP

Si fillim desha të falenderoj dhe përgëzojstafin e gazetës "Jeto Gjelbër" për promov-imin dhe hapësirat gjithëpërfshirëse që kakrijuar vazhdimisht .Që në fillimet e punës sime me programete ndërgjegjësimit në nivel fshati ose ko-mune vija re mungesën e atyre që më sëshumti ishin të përfshirë në aktivitetetpyjore. Më bënte përshtypje që moshamesatare e pjesëmarrësve që për hir të sëvërtetës ishin kryesisht burra, ishte mbi55 vjeç, se të rinjtë kishin emigruar. Bash-kë me kolegët diskutonim shpesh për këtëdhe si mund ta adresonim siç duhet infor-macionin tek ata që me të vërtetë ishinpërdorues të pyjeve dhe kullotave.Një ditë në një takim në fshatin Stushënnë komunën e Shupenzës mendova tëkontaktoj direkt me gratë. Ndërkohë qëkolegët vazhdonin takimin unë u shkëpu-ta për pak kohë dhe trokita në derën eparë. Një grua në moshë por shumë ba-baxhane më ftoi brenda dhe unë fillova tëdiskutoj me to mbi problemet, hallet dhepërfshirjen e tyre në aktivitetet pyjore.Nuset dhe vajzat e shtëpisë më treguanduart … "kemi qenë gjithë ditën dukembledhur lule" (që në Dibër nënkuptonbimë mjekësore) më thanë. U çudita kurfilluan të më tregojnë edhe për mënyrënse si e mblidhnin gjethin dhe sikujdeseshin për mos e dëmtuar zabelin.Që nga ajo kohë ne filluam që gjithmonëe më shumë të kemi në konsideratë që

MSC. BLERINA HOXHAAsociacioni Kombëtar i Pronarëve të Pyjeve

Private - Kosovë

Data 04 Mars 2014 shënoi themelimin e Sektorittë Gruas në Gjakovë në kuadër të Shoqatës sëPronarëve Privatë të Pyjeve “Pashtriku”. Nëkëtë takim kishte një numër të madh të pjesë-marrësve, ku vlen të theksohet prania e grup-

gratë e përdorin rregullisht pyllin ekullotën dhe disa prej tyre përpiqen edhetë shesin diçka. Gjatë këtyre viteve në sajëtë projekteve e nismave të ndryshme ven-dore e kombëtare, përfshirja e grave filloitë bëhej gjithnjë e më shumë e dukshme.Në projektet zhvilluese është e rëndë-sishme që ndërhyrjet të bëhen në bazë tëanalizave dhe vlerësimeve reale të situatës.Është përparësi e jona që kemi një pozi-cionim lokal shumë të mirë dhe jemi part-nerë të ngushtë me Shoqatat dhe Feder-atat e Pyjeve Komunal në 9 qarqe të ven-dit.Në kuadër të projektit "Fuqizimi i Qën-drueshëm i Pyjeve Komunal" financuarnga Ambasada Suedeze ne patëm mundësitë vlerësojmë dhe të mbështesim gratë për-doruese të pyjeve në zonat rurale. Mbësh-tetja u fokusua në dy drejtime kryesore:pjesëmarrja dhe përfaqësimi në vendima-rrje dhe fuqizimi ekonomik i grave.Të them të drejtën skuadra në fillim eshikonte si sfidë këtë komponent tëndërthurur të projektit. Ne kishim disainisiativa të mira në rajonin e Dibrës dhetë Korçës por ato nuk mjaftoninmegjithëse na shërbyen si modele referi-mi gjatë gjithë projektit.Ajo çka unë mendoj që bëri që ne të arrin-im objektivat në këtë drejtim ka 3 ele-mentë kryesor:" Pozicionimi i mirë në nivel lokal(Shoqatat qenë dashamirëse dhe emirëpritën idenë e përfshirjes së grave)." Puna me grupet e veçanta të gravepër të rritur kapacitetet e tyre me qëllimvënien e tyre në pozita të favorshme nëdiskutime me burrat." Krijimi i hapësirave për të rriturtë ardhurat ekonomike si një ngamundësitë më të mira për ti pozicionuardhe profilizuar më mirë.Personalisht që prej 10 vjetesh kam punu-ar në drejtim të adresimit të nevojave tëgrave dhe mbështetjes për promovimin ekontributit të tyre në zhvillimin rural. Ek-speriencat me grupet prodhuese të gravetë ngritura nga Agritra-Vizion me mbësh-tetjen e disa donatorëve ku ne si organza-të kemi dhënë asistence teknike në tëgjitha hapat, me ndihmoi në punën timenë 3 rajone Elbasan, Shkodër e Dibër tëkontribuoj në realizimin e aktiviteteve qëkishin të bëjnë me përfshirjen e grave nëpyje.Strategjia Gjinore në Pyje dhe Strategjiapër Arrorët që u përgaditën nga skuadra eCNVP-së ishin dokumentet kryesore ku ufokusua puna.Duhet te theksoj që e gjithë skuadra sëbashku me përfaqësuesit e Federatave dheShoqatave të Pyjeve (shumë prej tyre utrajnuan si trajnere për çështjet gjinore) e

Sfidat dhe potencialet egruas në sektorin e

pylltarisë në Gjakovëmoshave të reja me shkollim të lartë. Në këtëtakim morën pjesë zyrtarë të lartë të MBPZHR(Ministria e Bujqësisë Pylltarisë dhe ZhvillimitRural), anëtarë nga CNVP/Prishtinë dhe Pejë,Asociacioni Kombëtar i Pronarëve Privatë tëPyjeve/Kosovë dhe Sektorët e grave nga Juni-ku dhe Novobërda. Gjatë këtij takimi u diskutuapër sfidat dhe potencialet e grave në sektorin epylltarisë në Gjakovë, Novobërdë dhe Junik. Njëdiskutim mjaft i frytshëm për gratë pjesëmar-rëse ishte diskutimi me zyrtaren e lartë për barazigjinore nga MBPZHR, në lidhje me grantet dhesubvencionet që ofron kjo ministri për sektorine bujqësisë dhe pylltarisë. Sfidat që ballafaqo-hen gratë, është mos mbështetja e mjaftueshmenga Institucionet lokale dhe qendrore, por që

sfiduan në një farë mënyre konceptin qësektori i pyjeve ju përket burrave. Sot nendihemi mirë me modelet e grave qëkemi mbështetur. Shoqatat e Pyjeve nëkomunat pilot të projektit në shumicën erasteve kanë deri në 30% gra në bordet etyre. Në panairet që organizohen jo vetëmnga CNVP por edhe nga organizma tëtjerë Shoqatat e Pyjeve dhe vecanërishtgrupet e grave paraqiten në mënyrë din-jitoze. Tashmë shumë prej tyre e kanëkuptuar vlerën dhe rëndësinë e promov-imit dhe marketimit të produkteve.Të punuarit me modele dhe promovimii tyre është një qasje që ne na ka rezul-tuar e sukseshme, por duhet të pra-nojmë që duhet akoma shumë punë nëdrejtim të ndërgjegjësimit të të gjithëaktorëve edhe vetë grave në rëndësinëdhe domosdoshmërinë e përfshirjes dhekrijimin e shanceve dhe mundësive tëbarabarta edhe në sektorin e Pyjeve.

Adresimi si duhet i nevojave dhe vlerë-simi real i kontributit të grave në sektorka akoma disa pengesa që lidhen qoftëme lehtësirat ligjore qoftë me lehtësiratfiskale. Çështja e pronësisë bëhet shpeshnjë pengesë për gratë për të përfituar ngaskemat mbështetëse, mikrokreditë apomekanizma të tjerë nxitës. Subvencionetedhe pse kanë kredite shtesë për grupetapo fermerët gra kjo nuk është e mjaf-tueshme dhe në nivelin e duhur.Në fund do desha të falenderoja gratë ezonja të Shkrelit, Shllakut, Gjinarit, Oren-jës, Ulzës, Zerqanit dhe Melanit dhe tëgjitha komunave të tjera për kontributindhe vlerat që kanë treguar gjatë përfshs-hirjes në aktivitete në të gjitha nivelet.Ju uroj të gjitha nënave, grave e vajzavegëzuar festën dhe ju bej thirrje të mosrreshtin së kerkuari vlerësim dhe mirën-johje për kontributin e veçantë që japinnë drejtim të mirëqënies dhe zhvillimit!

Që në fillimet e punës sime me programete ndërgjegjësimit në nivel fshati ose ko-mune vija re mungesën e atyre që më sëshumti ishin të përfshirë në aktivitetet py-jore. Më bënte përshtypje që mosha me-satare e pjesëmarrësve që për hir të sëvërtetës ishin kryesisht burra, ishte mbi55 vjeç, se të rinjtë kishin emigruar.Bashkë me kolegët diskutonim shpeshpër këtë dhe si mund ta adresonim siçduhet informacionin tek ata që me tëvërtetë ishin përdorues të pyjeve dhekullotave.

(vijon në faqe 4)


Gratë në inovacionet mjedisore!

ato besojnë se me vullnetin e tyre janë të gat-shme që të vazhdojnë të kërkojnë mbështetjetë mëtutjeshme, dhe që të arrijnë qëllimet e tyre.Sfidë tjetër mbetet vetëdijësimi i grave ruraledhe familjeve të tyre mbi rolin e gruas në sek-torin e pylltarisë dhe vendimëmarrje, zbatimi iligjit mbi pronësinë që femrat të jenë pjesë etrashëgimisë së pronave brenda familjeve tëtyre etj.Në këtë takim pjesëmarrëset u ndanë në katërgrupe punuese me tema “Potenciali dheMundësit” dhe “Plani i Aktiviteteve”, nga tëcilat grupe pas diskutimeve mjaft të gjata dolënpika shumë frytdhënëse.

Si pika referuese në bazë të komunave dolënpër temën"Potenciali dhe Mundësit":

Sektori i gruas "Pashtriku" - Gjakovë doli mekëto pika referuese:

Kultivimi i mjedrës (Rubus Ideaus),manaferrës (Rubus fructiosa) dhe dredhëzave(Fragaia vesca), kaçës (Rosa canina),

Bletaria - Mjaltë nga Gështenja (Cas-

tanea sativa), Bagremi (Robinia pseudoacacia),Sigurimi i vendit për ruajtjen e frutave

të imta malorë,Mbjellja e gështenjave (Castanea sa-

tiva) dhe pishave (Pinaceae).Sektori i gruas "Gjeravica" - Junik doli me këtopika referuese:

Lidhja e kontratave më minifabrikënpër grumbullimin e frutave malorë,

Trajnime për grumbullimin e frutavemalorë,

Bletaria - Mjaltë nga Gështenja (Cas-tanea sativa).Sektori i gruas "Parku" - Novobërdë doli mekëto pika referuese:

Pilot projekti mbi kultivimin e mjedrës(Rubus Ideaus), dhe të dredhëzës (Fragaia ves-ca),

Grumbullimi frutave malorë,Pastrimi i pyjeve,Kultivimi i shafranit (Crocus sativa)

dhe mëllagës (Malva sylvestris),Zhvillimi i turizmit rural,Zgjerimi i minifermave.

"Plani i aktiviteteve"Pjesë tjetër shumë e rëndësishme ishte që të

Lindita MANGAFondacioni Shqiptar i Zhvillimin të

Kapaciteteve Lokale (ALCDF)

Eskperiencë nga projekti "Përmirësimi i menaxhimittë parqeve natyrore në zonën ndërkufitare", përparqet e Lurës dhe Korab-Koritnik, projekt që fi-nancohet nga fondet e IPA cross-border Shqipëridhe Maqedoni.A mund të bëhen gratë pjesë e përpjekjeve tëmenaxhimit më të mirë të zonave të mbrojtura? Kjoështë pyetja dhe sfida që të gjithë aktorët qëpunojnë në fushën e zhvillimit përpiqen të bëjnëpjesë integrale të punës së tyre. Megjithëse joçështja kryesore e projektit, kjo është dhe sfida eALCDF (Fondacioni Shqiptar i Zhvillimit të Ka-paciteteve Lokale) që zbaton projektin në Shqipëri,në partneritet me Parkun e Mavrovës në Maqe-doni.Projekti do të bëje të mundur identifikimin e saktëtë situatës aktuale nëpërmjet krijimit të një sistemitë dhënash të sakta dhe të detajuara, modernedhe bashkëkohore GIS për gjithë territorin e dyparqeve të Lurës dhe të Korabit. Të dhënat do tëpërditësohen dhe do të monitorohet më mirë sit-uata në parqe, duke rritur eficencën në mbrotjen e

This project is funded by the European UnionKy projekt është i financuar nga Bashkimi Europian

bëhej një plan i aktiviteteve për sektorët e ndry-shme nga shoqatat në bazë të komunave tëtyre. Pas diskutimeve nga grupet e sektorëvetë grave, grupet dolën me nga një plan duke ubazuar në mundësitë dhe potencialet brendashoqatave në bazë të kushteve gjeografike dhemjedisore që ofrojnë mjedisi ku ato jetojnë. Ngadiskutimet e grupeve dolën kërkesat, meshpresë që të gjejnë mbështetje nga institu-cionet lokale dhe ato qendrore, si dhe dona-cione nga organizatat e ndryshme ndërko-mbëtare (CNVP, USAID, SIDA etj.).

natyrës. Ky sistem do tu shërbejë jo vetëm stafittë parqeve, njësive të qeverisjes vendore, por edhestudiuesve e institucioneve të tjera të cilët do tëpërshpejtojnë marrjen dhe përshtatjen e informa-cionit me të dhëna të sakta për të gjithë territorin,florën dhe faunën, pasuritë hidrogjologjike, infras-trukturën etj. Sistemi i të dhënave në GIS për të dyparqet, hartat dixhitale dhe një staf i kualifikuar iadministratës së Parqeve dhe Njësive vendore dotë mund të pasurojnë dhe përditësojnë të dhënatme teknologji të pasur profesionale (GPS) dhe meteknologji të tjera bashkëkohore të cilat do të përm-rësojnë menaxhimin e parqeve duke siguruarmbrojtje të vazhdueshme dhe të qëndrueshme tëmjedisit.Në proçesin e trajnimit dhe të hedhjes së tëdhënave, projekti do përfshijë një numër të kon-siderushëm specialistësh nga të cilët edhe femratë angazhuara në shoqatat mjedisore, adminis-tratën e njësive vendore dhe Drejtorive të Shër-bimit Pyjor, duke ofruar në këtë mënyrë një mjetinovativ të përdorimit të sistemit GIS në punën etyre.Një përfshrije më të madhe të grave në projekt dotë ketë në aktivitetet që lidhen me promovimin eturizmit, kjo edhe në koordinim dhe bashkëveprimme një tjeter projekt ku ALCDF është partnere.Gratë që janë të përfshira në turizmin rural, në ga-timet tradicionale, në traditën dhe kulturën Dibranedo të kenë mundësinë e promovimit të vleravedhe shërbimeve të tyre. Në këtë kuadër do të kri-johet një faqe interneti (webpage) e cila do të pro-movojë vlerat turistike të zonës së dy parqeve.Faqja do të pasurohet me materiale të tjera promo-vuese si broshura, fletë palosje, harta turistike nëtë cilat ku do promovohet turizmi rural dhe ga-timet tradicionale të grave Dibrane. Një grup grashdo të jenë pjesë gjithashtu të një sërë aktiviteteshbashkëpunuese me zonat fqinje të parkut të

Mavrovës dhe Pelisterit në Maqedoni ku do tëmerret eksperiencë nga menaxhimi i vlerave naty-rore në favor të zhvillimit të turizmit.Një nënë nga Rabdishti, në gjuhën popullore natha "që pa grua nuk ka familje" dhe sigurisht qëpa gratë nuk ka zhvillimin, nuk ka përparim dhe

nuk do të ketë as inovacione. Nëse duam parqe tëmbrojtura, turizëm rural të zhvilluar, pyje të den-dura, ujëra të pastër, familje të shëndetshme,mirëqënie ekonomike atëherë le të besojmë mëshumë tek gratë dhe t'u japim atyre më shumë fuqi,të gjithë së bashku.

Sektori i gruas "Pashtriku" - Gjakovë:Kultivimi i dredhëzës mujore / Mars-

Maj 2014.Sektori i gruas "Gjeravica" - Junik:

Trajnim për grumbullimin, selektimdhe paketim të frutave malore / Mars 2014.Sektori i gruas "Parku" - Novobërdë:

Kultivimi i mjedrës / Mars - Qershor2014

Nga ky takim u bë përzgjedhja e organevedrejtuese të Sektorit të Gruas në Gjakovë.

(vijon nga faqa 3)

Pjesë tjetër shumë e rëndësishme ishte që të bëhej një plan i aktiviteteve për sektorët endryshme nga shoqatat në bazë të komunave të tyre. Pas diskutimeve nga grupet esektorëve të grave, grupet dolën me nga një plan duke u bazuar në mundësitë dhe poten-cialet brenda shoqatave në bazë të kushteve gjeografike dhe mjedisore që ofrojnë mje-disi ku ato jetojnë. Nga diskutimet e grupeve dolën kërkesat, me shpresë që të gjejnëmbështetje nga institucionet lokale dhe ato qendrore, si dhe donacione nga organizatat endryshme ndërkombëtare (CNVP, USAID, SIDA etj.).

Projekti do të bëje të mundur identifikimin e saktë të situatës aktuale nëpërmjet kr-ijimit të një sistemi të dhënash të sakta dhe të detajuara, moderne dhe bashkëkohoreGIS për gjithë territorin e dy parqeve të Lurës dhe të Korabit. Të dhënat do të përditë-sohen dhe do të monitorohet më mirë situata në parqe, duke rritur eficencën në mbrotjene natyrës. Ky sistem do tu shërbejë jo vetëm stafit të parqeve, njësive të qeverisjesvendore, por edhe studiuesve e institucioneve të tjera të cilët do të përshpejtojnëmarrjen dhe përshtatjen e informacionit me të dhëna të sakta për të gjithë territorin,florën dhe faunën, pasuritë hidrogjologjike, infrastrukturën etj. Sistemi i të dhënave nëGIS për të dy parqet, hartat dixhitale dhe një staf i kualifikuar i administratës sëParqeve dhe Njësive vendore do të mund të pasurojnë dhe përditësojnë të dhënat meteknologji të pasur profesionale (GPS) dhe me teknologji të tjera bashkëkohore tëcilat do të përmrësojnë menaxhimin e parqeve duke siguruar mbrojtje të vazhdueshmedhe të qëndrueshme të mjedisit.


Të jemi pjesë evendimmarrjes - mundemi!!!

ANILA KARANXHA – ALIAJFondacioni Bashkojmë Vlerat e

Natyrës me Njerëzit (CNVP)

Kush mund të marrë një vendim? Andikon gjinia, koha, vendi, shoqëria,tradita, mentaliteti në përzgjedhjen eatyre që duhet të jenë në rolin e ven-dimmarrësit? Çfarë aftësish dhe kual-ifikimesh duhet të kesh që të mar-rësh një vendim?Të gjithë gjendemi çdo ditë përballëzgjedhjeve të cilat kërkojnë që ne tëvendosim por gjithçka ecën shumëshpejt e nuk ka kohë për tu menduarshumë dhe ajo çfarë ne vendosimdikton pashmangshmerisht të ardh-men tonë. Ndërsa në jetën e përdit-shme jemi të gjithë pjesë e vendi-meve që duhet të marrim për vetentonë por nuk jemi të vetmit që men-dojmë për veten, ka edhe vendimeqë të tjerët i marrin për ne, shumëprej të cilëve janë vendime përcak-tuese për jetët tona. E kemi fjalën përvendime të cilat duhet të kesh au-toritetin e duhur ti marrësh, janë këtovendime të cilat merren për të gjithëpopullsinë, por shqetësimi qëndronnë faktin se a janë njerezit e duhurato që marrin vendimet për ne? A jemine të lirë të zgjedhim se kush të napërfaqësojë në çdo nivel dhe ti be-sojmë kësisoj fatet tona? Ndërsamendja të shkon menjëherë tek poli-tika kur flet për vendimmarrje ajoështë një çështje më vete të cilënnuk duam ta diskutojmë, por ekzis-ton edhe një mundësi ku ne të zgje-dhim vetë të jemi pjesë e vendim-marrjes – jo politike. Kjo është sho-qeria civile, arena ku të gjithë jemitë barabartë, kemi kontroll dhe ak-ses mbi gjithçka ndodh për ne.Pikërisht, ky shkrim i dedikohetpjesëmarrjes së grave në vendimmar-rje në arenën e shoqërisë civile.Ndonëse edhe brenda shoqërisëcivile ka specifika të ndryshme dua

të ndalem në pjesëmarrjen e grave nëbordet e Federatave, Shoqatave tëPyjeve dhe Kullotave Komunale,këshillat e fshatrave në qarkun eKukësit.Një vështrim historik i pjesëmarrjessë gruas, në proçesin e ndarjes sëpuneve në mes burrit dhe gruas, nëtë gjitha aktivitet që kanë të bëjnë nëmbajtjen e familjes në zonat rurale,tregon se gruaja është aktive dhemerr pjesë në çdo aktivitet të jetësshoqërore. Ajo jo vetëm që mbanpeshën kryesore në riprodhimin efamiljes në të gjitha fazat e zhvillimitjetësor të ciklit, por ajo kujdeset përtë gjithë kushtet e jetës së familjes,gatimi, larja, pastrimi, punimet bujqë-sore dhe blegtorale të pronës sëfamiljes, përgatitjen e zaireve dhe tërezervave për dimër. Ashtu siçkujdeset për fëmijët e saj ajo kujdesetedhe për të moshuarit që ka në famil-je, për të sëmurët e mysafiret, dhepavaresisht të gjithë ketyre angazhi-meve , burrat thonë “E kam Gruanpa Punë”.Përsa i përket pjesëmarrjes së gruasnë aktivitetet pyjore, ajo merr pjesëqë nga grumbullimi i barit për bleg-torinë, prerjen e gjethit, rrallimet dhepastrimet e pyllit, grumbullimin edruve të zjarrit për nevojat familjaredhe në disa zona deri në transport-in e tyre në shpinë. Ajo merr pjesëgjithashtu në grumbullimin e bimëvemjekësore, transportin, përpunimindhe amballazhimin e tyre dhe kurvjen puna për tregtimin e tyre këtëdetyrë e merr përsipër burri.Pas viteve 90’ filloi decentralizimi ipronësisë mbi burimet natyrore dhekopetencat për pyjet iu deleguanNjësive Vendore, për të rritur efek-tivitetin e menaxhimit të ketyre buri-meve nga vetë komuniteti. Kjo pasishumë familje rurale e kanë lidhurjetesën e familjes së tyre me pyllindhe produktet që dalin prej tij.Shumë komuna në qarkun e Kukësitmorën me Vendim të Këshillit tëMinistrave rreth 50% të pyjeve dhekullotave në pronësi të pushtetit

vendor. Për të menaxhuar sa më mirëkëto pasuri, tradicionalisht të për-dorura dhe menaxhuar nga familjetdhe grup familjesh, u krijuan Sho-qatat e Përdoruesve të Pyjeve dheKullotave në nivel komune. Këtostruktura vullnetare u krijuan mepjesëmarrjen e përfaqësuesve të çdofshati dhe zgjodhën bordet vendi-marrëse të tyre. Kështu, filloi menax-himi i pyjeve dhe kullotave komu-nale ku në disa fshatra dhe komunau bë identifikimi i përdoruesve tradi-cional në nivel familje dhe grupfamiljesh, të cilët rritën përgjegjësitëdhe përfitimet nga përdorimi i këty-re pasurive natyrore.Nga një vëzhgim nëpërmjet vetëv-leresimeve të këtyre Shoqatave re-zulton se gratë pavarësisht se janëpjesëtare në të gjitha aktivitetet nëpyje, ato nuk janë pjesë në struktu-rat vendimarrëse të bordeve të tyredhe si pasojë edhe në bordin e Fed-eratave. Edhe këtu nxjerr krye men-taliteti se gruaja mund të bëjë çdopunë por jo të marrë vendime.Kjo situatë kishte nevojë për ndë-rhyrje, me qëllim që gratë dhe bur-rat të ndërgjegjësoheshin se të jeshpjesë e vendim-marrjes nuk ështëekskluzivitet i burrave dhe se gratëjanë faktor kryesor edhe në aspektetë tjera.Në kuadër të projektit “Fuqizimi iqëndrueshëm i Pyjeve dhe Kullo-tave Komunale - Sida II” me mbësh-tetjen e fondacionit CNVP, nëqarkun e Kukësit u bë pilotimit i dykomunave (Malzi dhe Bujan) përidentifikimin e përdoruesve tradi-

cional të pyjeve dhe kullotave dherritjen e rolit të shoqatës në mirë-menaxhimin e këtyre burimeve. Re-zultate të mira pati sidomos në ko-mponentin e “Barazizë gjinore”. Njëmenaxhim i qëndrueshëm i këtyrepasurive do të thotë që si gratë dheburrat kontribuojnë dhe marrin vendimesë bashku se çfarë do te ishte më e mirapër jetesën e tyre.Nëpërmjet ndërgjegjësimit të grupevetë interesit siç ishin grupet prodhuesetë grave, u arrit që në të dy komunat Malzidhe Bujan në bordet vendimarrëse tëshoqatave të zgjidhen nga dy gra përçdo bord. Si pasojë e këtyre ndryshi-meve edhe në bordin e Federatës uzgjodh një grua në pozicionin e sek-retares së bordit të Federatës.Këto ishin aktivistet e para të cilat or-ganizuan një seri aktivitetesh të ndry-shme nga të cilat mund të permendim:·Ngritja e grupeve prodhuese në

sektorin e Arrorëve në dy komu-nat pilot të projektit.

·Shkëmbimi i pervojave të grupevetë grave në nivel Qarku. Vizitë nëFabrikën e prodhimit dhe për-punimit të produkteve bujqësoredhe frutave të pyllit në Kukës.

·Pjesëmarrja në takimin kombëtar metemë: “Promovimi i fuqizimit tëgrave në Pyje – të drejta të bara-barta dhe mundësi ekonomike”organizuar në Peshkopi.

·Pjesëmarrja dhe prezantimi i pro-dhimeve arrore në takimin e or-ganizuar në Tiranë me gratëprodhuese nga e gj i thë Sh-qipëria.

·Pjesëmarrja në dy panaire ko-

Po afron koha e përshtatshme për mbjelljen e fidanëve pyjorë! Ju njoftojmë se disponojmë fidanë të llojeve tëndryshme si më poshtë:Zeman Lalaj në Vlorë disponon 5000 fidanë bredhi me lartësi 1.5 metër, 2000 fidanë pishe të zezë me lartësi1-5 -2.5 metër, si dhe 40 mijë fidanë të llojeve të ndryshme. Për çdo sqarim të mëtejshëm jeni të lutur tëkontaktoni në numrat e telefonit +355 69 21 23 919, dhe +355 332 22 843.Në fidanishten e Z. Florin Torba në Peshkopi ka fidanë standartë për mbjellje në vjeshtë Arrë 2 vjeçare 4000copë, Gështenjë 2 vjeçare 4000 copë, Bli dekorativ 1.5 m mbi 1000 copë.Kontaktoni me Z. Florin Torba në numrin e telefonit: +355 68 34 01 378.Haxhi Mani nga Muhurri i rrethit Dibër, 12 km larg qytetit të Peshkopisë disponon fidanë sherebele të cilëtbëhen gati për mbjellje para datës 20 Shtator. Të interesuarit janë të lutur të kontaktojnë me Z. Haxhi Maninë numrin e telefonit +355 68 64 69 360.

NJOFTIM

mbëtare të organizuar në Shkodërdhe prezantimi i produktevetradicionale të Kukësit.

·Pjesëmarrja në t rajnimin përforcimin e rolit të grave dhemundësive të barabarta organi-zuar me mbështetjen e CNVP-sënë Tiranë. Gratë pjesëmarrëse upajisën me çertifikatë si trajnere.

·Nga identifikimi i përdoruesvetradicional në komunën Malzi uarrit që dy gra të lidhin kontratëme komunën për menaxhimin epyllit të tyre.

Po ashtu nëpermjet organizimit tëtakimeve nga ana e Federatës mepërfaqësues të Shoqatave mbi ro-lin e gruas në vendimarrje si njëdomosdoshmeri për një menaxhimtë qëndrueshëm të pyjeve dhe kullo-tave dhe kriter për të aplikuar në do-natorë të ndryshëm, u arrit që këshil-li i qarkut Kukës të mbështesë meprojekte grupet sipërmarrëse me tërinj dhe gra në fusha të ndryshmetë prodhimit.Sot nga një vlerësim i situatës nëkuader të riorganizimit të Shoqat-ave të Federatës Kukës rezultonse gratë janë pjesë ne 12 Shoqatatë Përdoruesve të Pyjeve dheKullotave Komunale gjë që tre-gon për një rritje të përfaqësimittë grave në vendimarrje.Këto janë disa nga arritjet e der-itanishme por në nivel qarku kaende shumë për të bërë. Duke qenëse projekti ka dhënë ndihmesën etij në 2 komuna pilot, shumë ko-muna të tjera kanë nxjerrë mesimenga kë to suksese dhe kanëpërqafuar ndryshimet në rritjen epjesëmarrjes së grave. Por ka edhekomuna të t jera ku gratë endembajnë mbi supe peshën e rëndëtë punëve, dhe në fund trajtohensi të papuna, nuk sjellin një rrogënë shtëpi, është turp që të ndjekintakime, dhe nuk mund të marrin ven-dime për menaxhimin e Pyjeve pavar-ësisht se mund të bëjnë gjithçka tjetërnë këto pasuri siç u përmend edhe mëlart. Mbështetja nga organizata tën-dryshme është shumë e rëndësishmepasi krijon modele të zhvillimit, inkura-jon pjesëmarrje të gjerë, por ndyshimetduhet të vijnë nga vetë komunitetet ezonave rurale. Tashmë është koha qëgrave tu jepen mundësi të barabartanë vendimmarrje, pasi të jesh pjesë evendimmmarjes askund nuk është eshkruar as në Kuran, as në Bibël, as nëKushtetutë se duhet patjetër të jeshBURRË!!!

Ndërsa në jetën e përditshme jemi të gjithë pjesë e vendimeve qëduhet të marrim për veten tonë por nuk jemi të vetmit që mendojmëpër veten, ka edhe vendime që të tjerët i marrin për ne, shumë prejtë cilëve janë vendime përcaktuese për jetët tona. E kemi fjalënpër vendime të cilat duhet të kesh autoritetin e duhur ti marrësh,janë këto vendime të cilat merren për të gjithë popullsinë, porshqetësimi qëndron në faktin se a janë njerezit e duhur ato që mar-rin vendimet për ne?


ELONA DOSTIInxhiniere Pyjesh – Komuna

Vaqarr

Une quhem Elona Dosti dhepunoj prej tre vitesh në Komu-nën Vaqarr si specialiste pyjesh.Së bashku me mua brenda struk-turës së Komunës punojnë edhedy inspektorë terreni të cilët janënë patrullim të përditshëm dukesjellë pranë zyrës informacionete nevojshme nga terreni.Komuna Vaqarr ndodhet 6 kmlarg nga Qendra e Tiranës. Ajo kanjë sipërfaqe prej 3352 ha e për-bërë nga 11 fshatra (Vaqarr, Dam-jan, Fortuzaj, Bulticë, Arbanë,Vishaj, Sharre, Allgjatë, Lalm,Gropaj, Prush). Ajo shtrihet gjatëgrykës së lumit Erzen dhe kufi-zohet në Veri me komunënKashar, në Jugu me komunënPezë, në Lindje me komunën Pe-trele, dhe në Perëndimi me ko-munën e Ndroqit.Pyjet zënë një sipërfaqe të kon-siderueshme në komunën tonëprej 2167.346 ha. Me vendim tëKëshillit të Ministrave nr.695,date 21.05.2008 janë trasferuarpranë Komunës Vaqarr rreth647.39 ha pyje. Pyjet e transfer-uara janë kryesisht shkurre të për-bëra nga mareja dhe shkoza dhepak siperfaqe me pishë mesd-hetare.Në krahun e djathtë të rruges Ti-ranë – Durrës ndodhet një ngasipërfaqet me pyllëzim më të den-dur dhe më të veçantë të llojinPishë në Tiranë me një sipërfaqerreth 100 ha. Kjo sipërfaqe epyllëzuar shtrihet kryesisht nëfshatin Lalm, Allgjatë Prushaj dheGropë. Në këtë sipërfaqe membështetje të Bankës Botëroredhe në bashkëpunim me Drej-torinë e Shërbimit Pyjor Tiranë uhartua dhe u realizua miniprojektipër kryerjen e punimeve tëpastrimit dhe rrallimit të drurëveduke hequr drurët e tharë, të in-fektuar me sëmundje apo të rrë-zuar. Mbeturinat u grumbulluansipas planifikimit, duke u vendo-sur në prroskat të cilat normalishtkanë dhënë efekt në ndalimin egërryerjeve. Këto punime i shër-

SYZANA KRASNIQIJunik, Kosovë

Edhe pse komunë me sipërfaqe terri-toriale relativisht të vogël, Juniku kar-akterizohet nga vlera të shumta naty-rore dhe kulturore, që e bëjnë atë tëjetë tërheqës për zhvillimin e tur-izmit dhe konkurent me shumëqytete të mëdha në Kosovë dhe ra-jon. Trashëgimia kulturore e Juni-kut lidhet shumë me zhvillimin his-torik të tij. Komuna e Junikut, po ashtu, njihetpër potencialin e sipërfaqeve pyjore,sidomos të atyre të gështenjës, falë tëtë cilave banorët e Junikut kanë mbi-jetuar për vite të tëra përgjatë historisë.Nga ky potencial pyjor dhe natyrorqë ka komuna e Junikut, dita-ditësështë duke u zhvilluar dhe pritet qënë një të ardhme qytetarët të kenë

hapësira të mjaftueshme për turizminmalor.Pritet që në një të ardhme të afërt, njëhapësirë relativisht e madhe (22.5 ha)e quajtur “Moronica” të kthehet nëpronësi komunale dhe e tërë ajo pjesëtë shëndrrohet në park dhe qendër re-kreative-sportive.Në kuadër të PZHU janë parashikuarprojekte, të cilat do të mundësoninkrijimin e hapësirave për zbavitje,sport e rekreacion, e të cilat do të mundtë shfrytëzoheshin edhe nga banorëte fshatrave. Nëse projekte të tilla dotë realizoheshin, kjo do të përmirë-sonte sadopak situatën në të cilënndodhet komuna, sa i përket mung-esës së hapësirave publike dhe atyrepër sport e rekreacion, jo vetëm përbanorët e saj, por edhe për vizitorët,të cilët do vizitonin Junikun meqënëse

Shënohen shtigjet eecjes, zhvillmi i turizmit e

ardhmja e Junikasve

bejnë mirë edhe mbrojtjes ngazjarri të pyllit me pisha. Përsa i përket çështjes sëmbrojtjes së pyjeve komunale

nga zjarri vetë kryetari i Komu-nës tone është angazhuar direkt,ku vitin e kaluar mblodhi rojet dhebarinjtë e zonës për ndërgjegjë-simin e tyre për problemin e zjar-reve.Pranë komunës tonë gjithashtuështë ngritur që prej Shkurtit 2013edhe Shoqata e Përdoruesve tëPyjeve dhe Kullotave Komunale.Vitet e fundit, toka pyjore dhe ajobujqësore është dëmtuar shumënga prerjet, djegiet, mbikullotja,ndërtimet me dhe pa leje derisa sanë shumë vende ajo ka erozion edëmtim që shpesh është shqetë-suese jo vetëm në Komunën e Va-qarrit por edhe në rrethinat e tjeratë Tiranës. Banorët vendorëtrashegojnë nga të parët e tyrepraktika dhe njohuri të përcjellabrez pas brezi mbi përdorimin etokës bujqësore dhe asaj pyjore,ku organizojnë dhe mbështesinjetën e familjeve të tyre. Por këtoforma të integruara të përdorimitë tokës sot nuk njihen e asmbështeten me mekanizmat e du-hur per t’ju dhënë më shumë tëdrej ta dhe përgjegjësi nëmbrojtjen dhe menaxhimin etokës pyjore e asaj kullosore mebazë familjen. Tanimë shumëfermerë në komunën tonë pokërkojnë vazhdimisht të marrinnë pronësi tokën që i kanë lënëstërgjyshërit e tyre.Mendoj se është koha që tëgjitha strukturat shtetërore tëkuptojnë dhe të ndërgjegjësohenpër të njohur të drejtat që kapatur dhe ka historikisht ferm-eri shqiptar dhe ndërkohë bash-kë të krijojmë makanizmat e du-hura ligjore dhe institucionale përti përdorur me efiçence në shërbimtë njerëzve dhe zhvillimit. Kjo dotë ndikojë në sigurimin e mbësh-tetjes, ku përveç pemëve frutore (ul-linjve, lajthisë së butë, arrave, ba-jameve) vreshtave, dhe bimëvemjekësore, të futen dhe mbjelljet edrurëve me rritje të shpejtë (plepi eshelgu) dhe trajtimi i shkurreve tëmaresë dhe shkozës që ndikojnë nështimin e të ardhurave për fermerëtdhe përmirësimin e situatës mjedis-ore në kurorën e Tiranës.

turizmi shihet si një potencial zhvilli-mi për komunën.Shoqata e Pronarëve të Pyjeve Pri-vatë (SHPPP) në Komunën e Juni-kut, gjatë periudhës 2012- 2013, nëbashkëpunim me Fondacionin “Bash-kojmë Vlerat e Natyrës me Njerëzit”(CNVP), në kuadër të iniciativavepër Zhvillim të Qëndrueshëm, finan-cuar edhe nga “ERA group” në kuadërtë projektit “Zhvillimi i QëndrueshëmAlpin në Kosovë përmes Zhvillimittë Shoqërisë Civile”, Qendra përEdukim të Qëndrueshëm Mjedisordhe Iniciativa Rurale (mbështetur ngaSIDA-CNVP), kanë realizuar pro-jektin “Shtigje të egra në Bjeshkët eJunikut”.Duke marrë parasysh potencialinturistik në Bjeshkët e Junikut, Sho-qata e Pronarëve të Pyjeve Privatë"Gjeravica" e Junikut, ndërmori një

iniciativë mjaft racionale për zhvillimine rajonit, ku shoqata ka bërë shën-imin e shtigjeve për ecje, vendosjen eshportave për mbeturina përgjatë kë-tyre shtigjeve, përcaktimin e shtigjevevetëdijësuese për ruajtjen e mjedisit,si dhe vendosjen e shtëpizave të vog-la për strehimin e zogjve. Gjatë real-izimit të këtij projekti shumë të rëndë-sishëm për Junikun, ka marrë pjesëedhe një grup femrash anëtare të Sho-qatës së Pronarëvë të Pyjeve Privatë"Gjeravica".Brenda strukturës së SHPPP "Gjer-avica" të Junikut, në Dhjetor të vitit2013 u krijua edhe seksioni i gruas,për të drejta dhe mundësi ekonomiketë barabarta, çka do të krijojë mundës-inë e fuqizimit të rolit të gruas në tëgjitha aktivitetet e ndërlidhura me sek-torin e pylltarisë.

E Gjelbra dheShëndeti ynë

Vaqarri mundësitë shumta për

zhvillimine agropylltarisë

LEOTRIME KRASNIQIKomuna Gjakovë

Ç’është e gjelbraë ¨shtë njëngjyrë frymëzuese dhe qetë-suese për syrin, mendjen dheshpirtin. Krahas të gjithangjyrave tjera me të cilat për-bëhet planeti ynë, ngjyra e gjel-bër është ngjyra më pikante nëçdo aspekt. Ka menduar njeriupër këtë ngjyrë, sigurisht po,sepse është ngjyrë e cila mundtë shihet çdokund dhe në çdostinë. Nëse në pranverë dhe verëi shohim livadhet (fushat) e gjel-bëruara, në vjeshtë edhe pse disapemëve fillojnë t’u bien gjethet,kemi kurora pemësh të gjelbru-ara, të cilat padyshim i gjejmëedhe në dimër në acarin më tëftohtë me ngjyrën e tyre të gjel-bër duke i dhënë hijeshi, qoftëmalit apo qoftë oborrit tonë, ekëto kurora quhen pisha.Pishat janë drurë natyrore, tëcilët përveç bukurisë që nadhurojnë për syrin tonë atobëjnë edhe pastrimin e ajrit, qëështë e dobishme dhe në favortë shëndetit tonë. Kur jemi teshëndeti mund të pyesim: Akujdesemi ne për shëndetintonë aq sa duhet dhe si duhetëDisa mund të thonë po e disamund të thonë jo, por ajo çfarëmendoj unë është se nekujdesemi shumë pak dhe jo siçduhet për shëndetin tonë! PseëSepse nuk është përkujdesjevetëm pastrimi i trupit, marrja mesporte të ndryshme, ngrënia merregull e ushqimit, etj. Kujdesiështë më shumë p.sh tëkujdesemi dhe për atë që na rre-thon, që na bën të marrim frymëlirshëm dhe pa problem. Nëse

flasim për këtë duhet të dimë kue kemi qëllimin tonë tek ky llojkujdesi, është shumë e thjesh-të, ka të bëjë me kujdesin ndajnatyrës, ndaj atyre vendeve kune jetojmë, veprojmë dhepunojmë. Andaj, kujdesi ndajnatyrës në bazë të asaj çfarëshihet me syrin tonë të lirë,mund të themi se është njëkujdes i mënjanuar, është njëkujdes jo ashtu siç kërkohet.Kujdesi ndaj natyrës nuk ështëqë në një ditë të veçantë tëvitit të pastrojmë , të kujdesemipër mos prerjen e pyjeve apo tëlargojmë mbeturinat nga rrugaku jetojmë . JO, kujdesi ndajnatyrës është i dobishëm nëseveprohet çdo ditë , dhe ato çfarëu përmendën më lartë të jetëso-hen çdo ditë. Jemi ne ata, të cilëtduhet të kontribojmë në këtë as-pekt, duhet ne të veprojmë nëpastrimin dhe mirëmbajtjen enatyrës. Zoti na ka dhuruargjithë të mirat në natyrë, të cilatjanë pozitive për qenien njeri,ndërsa po kjo qenie ndikonnegativisht dhe në mos kujdesndaj natyrës. Nëse një thënie enjë dijetari thotë "Me tregombeturinat që i ke të të them secili je." Atëherë a mos duhet qëne të jemi më të kujdesshëm nëpastrim, mirëmbajtje dhe rreg-ullim të vendit tonëë A mos du-het që ne të kujdesemi çdo ditëpër atë vend që na ndihmon tëmarrim frymë lirshëm, e jo tëkujdesemi vetëm një ditë tëvititë Nëse ju thoni se e kamgabim në këto pyetje, atëherëndryshimin dhe të mirat epërmirësimit dhe pozitivitetin epresim nga ju... qenie e quajturNjeri.


MSC. ERJOLA KATIAJSpecialiste në Mbrojtjen e

Mjedisit

Fjala "Park Kombëtar" mbart nëvetvete vlera të larta nga pikë-pamja biologjike, ekologjike,ekonomike dhe sociale. ParkuKombëtar "Shebenik-Jabllanicë"u shpall si i tillë nga Qeveria Sh-qiptare në vitin 2008. Ai ka njësipërfaqe prej rreth 33 927 ha dheshtrihet në pjesën Lindore të qy-tetit të vogël të Librazhdit, qytetme njerëz të thjeshtë e klimë tëpastër. Parku përdoret nga ban-orët për grumbullimin e bimëvemjekësore, për kullotje dhelënde drusore. I përfshirë ngamalet me të njëjtin emër që e kufi-zojnë me Maqedoninë, ParkuKombëtar "Shebenik - Jabllanicë"është shumë i pasur në florë dhefaunë, pasuri kjo që ndryshon nëvarësi të disa faktorëve, ku larm-ia e kushteve ekologjike ështënga më të rëndësishmet.Po ashtu në këtë zonë gjendenedhe disa monumente natyroretë cilat mund të tërheqin vë-mendjen e vizitorëve dhe tur-istëve të ndryshëm. Përmendimkëtu shtëpinë karakteristikeshumëvjeçare me mure guri nëfshatin Llange, kishën e Koshor-ishtit, ndërtuar në një shpelle nëshek. II para erës sonë si dhe liq-enet e ndryshme karstike që jashtojnë hijeshinë. Bukuritë naty-rore të parkut shfrytëzohen edhenë organizimin e festave të ndry-shme tradicionale dhe pagane nënatyrë si festa në Dorëz, festa eShëngjergjit në Steblevë, ajo eLunikut, Qarrishtës, e Rrajcës.Parku përbëhet nga pyjet e ahu,bredhit, lisit, pishës së zezë dheka një llojshmëri të bimësisë bar-ishtore. Fauna po ashtu është epërbërë me lloje të pasura por tërrezikuara, si rrëqebulli, kaprollie dhia e egër, thëllëza e malit,grifsha etj.

NAZMIJE BUNJAKU &QENDRESA BERISHA BEQIRI

Gjilan, Kosovë

Papunësia mbetet përherëpengesë në realizimin sho-qëror dhe individual. Në Ko-sovë kemi një papunësi prej45% dhe në mesin e tyre 56%janë gra. Pjesëmarrja e gravenë forcat e punës në vite ësh-të ulur nga 30% në 29% nga68% në 67% për burrat. Mohi-mi i së drejtës për punë karezultuar me më shumë sh-typje ndërsa ky mohim bëhetmë i dukshëm kur vjen punate gratë, pasi në mesin e tëpapunëve, gratë janë ato qëpësojnë më shumë prob-leme.Ne mënyrë të pashmang-shme, dallimet gjinore

shfaqen edhe në strukturëne profesioneve. Gratë janë tëpunësuara më shumë nësektorët e arsimit, shëndetë-sisë, tregtisë dhe në sektorëte administratës publike.Gratë kryefamiljare, pronar-ët e shtëpive kanë pësuar njërritje shumë të vogël kraha-suar me vitet 2007-2008 (1%),çka flet për hapat e ngecurnë vend të institucionevepërkatëse në përparimin evendit. Duke qenë se vendinuk kujdeset për orjentimtë posaçëm për nxitjen dhelehtësimin e sipërmarrjevetë grave dhe vajzave atodetyrohen të gjejnë rrugë al-ternative të financimit, porshumë nga to nuk mund tëvazhdojnë dot veprimtarinëe planifikuar. Nga disa tëdhëna në Komunën eGjilanit del se punësimi ësh-të një ndër elementët krye-sore në pavarsimin e grave.Duke marrë parasysh num-rin e vogël të grave të punë-suara i bie që në këtë peri-

Të jetosh pranënjë parku dhe tëmos dish si të

kujdesesh për tëBimët karakterizohen ngaaftësia e tyre përshtatëseduke qënë se kushtet e mje-disit janë të shumëllojshme,mënyrat përshtatëse tëbimëve janë përpunuar përti qëndruar kushteve tëndryshme të mjedisit siçjanë temperaturat e larta etë ulëta, ndryshimeve të sa-sisë së ujit në tokë, pamjaf-tueshmëria e lëndëve ush-qyese etj. Bimësia e kësajzone përfaqëson tërësinë e

shoqërimeve bimore të një ter-ritori përkatës pasi dihet qëbimët krijojnë edhe shoqërime"preferenciale", duke u mbësh-tetur në disa kushte mjedisore- klimatike. Kjo pasuri shumëngjyrëshe e dhururar nga bimëtmjeksore, tanifere e eterova-jore si dhe bimët drunore ditaditës po vjen duke u venitur.Kjo për shkak se këto 20 vitet efundit është vënë re mosqever-isja siç duhet e këtyre zonave,mungesa e kujdesit nga vetënjerëzit dhe vëmendja e pak-tën nga institucionetpërgjegjëse. Pse vallë? Cilëtjanë shkaktarët që po e dër-gojnë këtë Park deri në këtëgjëndje? Përgjigjet e këtyrepyetjeve mund ti japim lehtëvetë ne. Duke mos patur njo-huritë e duhura për rregullatteknike mbi vjeljen e bimëve,mos eliminimi i një insekti mjafttë njohur me emrin Thaumeto-poea pityocampa (proçesionar-ja e pishës), e cila është futur munë zemrën e gjelbërimit, dhe poi gërryen e plak dalëngadalë fil-izat e rinj, po e kthen tapetin egjelbër në një rrogoz të zymtë etë errët. Janë realizuar mjaftseminare e takime nga shoqatatë ndryshme por gjëndja ështëpërsëri pothuajse e njëjtë. Men-doj se kjo bukuri kërkon njëpërkujdesje dhe vëmendje tëveçantë nga vetë banoret vendasdhe institucionet përgjegjëse.Sfida më e madhe është ruajtja,përdorimi dhe zhvillimi i qën-drueshëm i burimeve natyrorebrenda këtij parku në përmbush-je të funksioneve të tyre si dhepër të qenë sa më pranë banorëvedhe vizitorëve. Ashtu si nëna qëkujdeset për fëmijën e saj ash-tu duhet të kujdesemi dhe ne tëgjithë, për natyrën dhe ele-mentët shumëngjyrëshe, qe vetajo na i dhuron pa asnjë çmim.

udhë ku ato kanë nevojë përmbështetje po u mohohet edrejta për punë duke vazh-duar privatizimin e shumëndërrmarjeve siç është rastime mbylljen e fabrikës sëbukës në Gjilan ku shu-micën e stafit punues e kanëpërbërë gratë. Vetëm 8% egrave në Kosovë kanë bi-znese private. Gruaja në Ko-sovë në shumicën e rastevenuk është pronare dhe nuktrashëgon pasuri nga famil-ja. Kjo paraqet pengesë tëmadhe në fillimin e veprim-tarisë private duke limituarmundësitë për zhvillim evetë gruas. Kjo situatë mbanshumë gra të varura finan-ciarisht nga familja të sforc-uara të mbesin në shtëpi.Duke marrë parasysh gjend-

jen në të cilën janë gratë Ko-sovare, disa organizatandërkombëtare kanëmbështetur organizimin eshumë aktiviteteve në tëcilat kanë pas mundësi tëmarrin pjesë gratë nga zonatë ndryshme. Këto aktivitetejanë zhvilluar me qëllim fu-qizimin e rolit të gruas nëshoqëri. Po ashtu ato kanëpas rastin të or-ganizohen nëshoqata tëgrave dukem u n d ë s u a rkështu kr-ijimin e rrjetittë gravepërmes së cilitato kanëadresuar çësht-jet dhe prob-lemet e ndry-shme me tëcilat janë bal-lafaquar.Komuna e Novobërdës ësh-të një ndër komunat e cila kamarrë hapat e zhvillimit sho-

qëror në aspektin e mbësh-tetjes së gruas në vendimar-rje. Kjo arritje i dedikohetedhe Organizatave të ndry-shme por edhe qytetarëve tëkesaj ane pasi bashkëpuni-mi i tyre me të gjithë aktorëtështë në nivel të lartë. Dukemarrë parasysh potencialin ePyjeve dhe produkteve py-jore që ka Novobërda, pronar-ët e pyjeve të Novobërdësduke përfshirë edhe ata tëkombësisë serbe më herëtkanë marrë nismën për tuorganizuar në Shoqatë të Pr-onarëve të Pyjeve Privatë, kjome përkrahje të Fondacionit"Bashkojmë Vlerat e Natyrësme Njerëzit" - CNVP. Që prejthemelimit shoqata kishtepër qëllim ngritjen e kapac-iteteve të pronarëve për njëmenaxhim të qëndrueshëmtë pyjeve dhe ndërgjegjësimpër pjesëmarrjen e grave nësektorin e pylltarisë. Nga kyangazhim i shoqatës rezultoiedhe kërkesa për theme-limin e seksionit të grave nëNovobërdë. Seksioni i gruasu themelua në vitin 2012 membështetjen e Shoqatës"Parku", Asociacionit Ko-mbëtar të Pronarëve tëPyjeve Privatë si dhe CNVP-së. Seksioni ka një numër të

konsiderueshëm të grave tëtë dyja kombësive të cilat nëkrye kanë këshillin drejtuesdhe Kryetaren.

Seksioni i gruas "Parku" nëNovoberdë që nga themeli-mi është angazhuar në disaaktivitete lidhur me fuqiz-imin e rolit të gruas në pyll-tari si dhe ngritjen e kapac-iteteve për përdorimin eprodukteve pyjore jodrun-sore. Me këtë rast anëtaret eseksionit të gruas nga No-vobërda ishin pjesëmarrësenë seminarin e organizuarnga Organizata për Bujqësidhe Ushqim e Kombeve tëBashkuara (FAO) për rolin egruas në sektorin e pyll-tarisë. Po ashtu ishin pjesë-marrëse në vizitën rajonalenë Shkodër, me qellim sh-këmbimin e përvojave mesfermerëve dhe grupeve tëgrave të cilat janë aktive nëzhvillimin ekonomikpërmes përdorimit tëprodukteve jodrunsore py-jore.Në këtë periudhë kohoreseksioni i gruas në No-vobërdë është angazhuar qëtë mbështesë edhe imple-mentimin e strategjisë përpërdorimin e produktevepyjore jodrunsore ku me kr-ijimin e grupeve të grave dotë bëjnë kultivimin e frutavepyjore në veçanti të mjedrrës.Ky aktivitet do të zhvillohet

me mbështetjen eShoqatës së Pr-onarëve të PyjevePrivatë dhe CNVP-së duke angazhuarafërsisht 10 ferm-erë të zonës .Seksioni i gruas nëNovobërdë shpre-son se me an-gazhim dhe vullnetdo të arrijë që roli igruas në sektorin epylltarisë të fuqizo-het si dhe të ketë

ngritje të numrit të grave tëpunësuara duke nxitur kësh-tu edhe zhvillimin ekonomikfamiljar.

Gratë e seksionit “Parku” në Novobërdë të Gjilanittë angazhuara në mbështetje të implementimit të

strategjisë për produktet pyjore jodrunsore


Advancedheating system

promoted inschools

ARDITA DINAJPeje, Kosovo

From this year, pupils, but evenemployees of elementary school“Perparimi” in Drelaj village ofRugova, will attend lessons andexercise their tasks in halls, classesand offices heated by an advancedheating system with wood chips.These 30 pupils of this elementaryschoolare the first, who will be heat-ed by wood chips and forest resi-dues during the learning process.Earlier, the school has been heatedwith firewood, however due to thelong and cold winters this regionhas faced difficulties to maintainappropriate temperature inside theschool building. Since February 11,of this year, thanks to a joint dona-tion of the Swedish Embassy inKosovo through the project SIDA/CNVP and in cooperation with theAssociation of Private ForestOwners “Bjeshket e Rugoves”,this school is equipped with a heat-ing system with wood chips. Onthis date,it is inaugurated the heat-ing system, which is expected towarm the inside space of the ele-mentary school “Perparimi” ofabout 800 cubic meters. Theproject in this village of Rugova,for heating will use forest and saw-mills residues, whereas will main-tain the environment, will createemployment opportunities even inother places, meanwhile reducesthe amount of the carbon gas inthe air. The heating system’s fur-nace with wood chips is the mostmodern in the Balkans, while thisheating way is considered green,as does not emit carbon dioxide,so, it will not pollute the outsideenvironment during heating in-side. On the inauguration daywere present the chairperson ofPejaCommune, along with thecommunal staff, representativesfrom the Swedish Embassy, Min-istry of Agriculture, Forests andRural Development, Forest Agen-cy, CNVP, Communal Associa-tions of Private Forest Ownersfrom Peja region etc.

MSC. BLERINA HOXHA

Challenges the women face are from not being sufficiently supported bythe local and central institutions, but they are willing to continue seekingfurther support for achieving their goals. Another challenge is awareness ofrural women and their families on the woman’s role in the forestry sectorand decision-making, law enforcement on property rights, where womento be part of the inheritance within their families, etc.Plan of activitiesAnother important part was drafting of a plan of activities for differentsectors by associations based on their communes. After numerous discus-sions by groups of women sections, the groups emerged with a plan basing

VALBONA YLLI

Regardless of any progress, can be gen-erally noticed a gap between the rightson land provided by law and the reali-ty, as well unclearness into the law it-self and sublegal acts. Simply to men-tion that the Albanian legislation recog-nizes both the property rights on landon family basis and the property rightson individual basis. For example, theCivil Code approved by the AlbanianParliament in 1994 and the Law onPrivate Property, No. 7512, of 1991,recognize the private and individualproperty, as well the right of all citi-zens to possess and inherit the prop-erty. The family ownership on land isdefined based on the Law on Landand the Civil Code classifies agricul-tural land as a land on family’s own-ership (Article 222) and not as a prop-erty that can be subdivided furtheramongst family members, except spe-cific cases (Articles 226-228). So,meanwhile several laws guaranteeequal individual rights both for menand women, husband and wife, sonand daughter, some provisions of thesame laws have defined the familyand not the person as the agriculturallandpossessor. Thus, even though thelaw allows an equal division of prop-erty amongst husband and wife, inmost cases land is inherited onlythrough male bloodline in the familyand the property titles, as well, areunder their names (males), except thecases when the only inheritors of thefamily are females. Amongst the mostvulnerable in this situation are espe-cially widows or divorced women.But, besides the effect the traditionhas in this approach related to theownership on land, there are even sev-eral other influencing factors, such aslack of knowledge on legislation bywomen themselves and their intrinsictendency to pursue the tradition,thus becoming somehow prey ofeconomic dominance by men. Bynot having property titles, as con-

Challenges and women’s potentialsin the forestry sector in Gjakove

Secure and equal property rights

According to the chairperson ofPejaCommune, Mr. Gazmend-Muhaxheri, this model is beingexperimented for the first time inKosovo and the Balkans and itis a modern system with the mostsophisticated version currentlyin the market, which uses main-ly forest and sawmills residuesand we believe that this will pavethe way to broad applicationin other public facilities, en-abling so, more employment,better maintenance of forestsand reduction of the carbongas in the atmosphere. WhileMs. Marija Melding of theSwedish Embassy in Kosovosaid that Sweden has contrib-uted significantly on environ-mentdevelopment in Kosovo,as this is a beautiful countryand with high natural values,which should be valuated high-ly. Also she said that on thecase of this innovation, we areseeing a partnership and broadcooperation between forestsand young generation. Ac-cording to the executive direc-tor of CNVP, Mr. Peter Ka-mpen, this is a heating systemusing the forest elements un-used by people. This systemwill use the biomass producedby the community and theschool will take the residues,so will be not necessary any-more to buy the fuel from some-where else, as before. At theend of the inaugural ceremo-ny, participants did all see theprocess, which begins from theforest, wood chips productionand till to the furnace, fromwhere is made the delivery ofheating to the heating pipes.This process was presented bythe project implementer Mr. Sha-qirElezi, who emphasized thatheating with wood chips is muchcheaper than with petrol, or oth-er fossil fuel. He said that to thissystem for generating 10 kW en-ergy would needed 1 liter petrol,now instead it needs 2.5 kg woodchips.

on possibilities and potentials of associations, influenced by what the geo-graphical and environmental conditions provide. Also there were emerged theneeds, hoping to find the support from local and central institutions, as well asfrom various international organizations (CNVP, USAID, SIDA etc.)Women section “Pashtriku” – Gjakove: Cultivation of strawberries on month-ly basis/ March-May 2014.Women section “Gjeravica” – Junik: Training on collection, selection andpacking of mountain fruits/ March 2014.Women section “Parku” – Novoberde: Cultivation of raspberries/March-June2014.At this meeting were elected the governing bodies of Women Section inGjak-ove.

sequence women have no possi-bilities to take loans, have insecu-rity in investments, as well as,miss the chances of financial sup-

port, such as subsidiary schemes.But, exactly the case in Petkaj com-mune, marks the efforts for chang-ing of situation by recognition of

ALBORA KACANINational Federation of CommunalForests and Pastures of Albania

March is Women’s History Monthand we decided to dedicate thisnumber to women and girls whohave devoted their work and livesto make a difference for forests andenvironment and of the peoplewho live in them.This number is dedicated to thosewomen and girls who have linkedtheir family life with forest andproducts derived from it, thosewomen and girls who work hardevery day for the empowermentand awareness of other women,those women and girls who are wellrepresented in central and academ-ic institutions and civil society.They are an example of dedicationand inspiration to all of us!And this is the best opportunity toreflect together on the achievedprogress, to give messages forchange and share with each anothersuccessful stories of ordinary wom-en who play an extraordinary rolewith their contribution in our soci-ety. These stories make us believethat Albanian society is changingand that the phrase “time haschanged for women” is true. Todaywe have more women representa-tives in the central institutions, moreeducated women and girls, strongactivists and participators in civilsociety organizations.In the forestry sector and rural de-velopment, positive steps have

the co-use right or registration ofwoman as co-user. The use certifi-cates in Petkaj are given to both,husband and wife as co-users.

Equal voices – Equal decisions!been taken with the establishmentof women’s producer groups for me-dicinal plants, non timber forestproducts and nuts in Dibër, Kukës,Shkodër, Korçë and Elbasan districts.As well, women are now part of theboards of Forests and Pastures UserAssociations and Forests RegionalFederations. While in Kosovo with-in the structures of Associations ofPrivate Forest Owners are estab-lished women’s sections in Gjako-va, Gjilan and Junik.Anyways, the progress and changethat our society has undergone inrecent years it is not equal for menand women either in the village ortown. It is time to promote genderissues and fight inequality at all lev-els. And here I refer particularly tothose women and girls in rural areaswho have witnessed gender inequal-ity in their family, local institutionsand beyond.It is time to recognize the indispens-able role that women play in improv-ing the lives of their family, food se-curity and poverty alleviation in ru-ral areas. They are often the mainusers of forests and natural resourc-es, provide firewood and fodder forlivestock, they are forests custodi-ans and play a crucial role in the ed-ucation of the young generation forthe use and protection of these re-sources.I am sure that to most of you itsounds strange to talk about wom-en’s role in forestry and rural devel-opment as these are always seen as“men’s” work. We still live in a soci-

ety where gender inequality isrooted and freedom in decision-making, the property rights, em-ployment opportunities are a re-flection of this inequality. Thisinequity denies to women andgirls in village and town the rightto fully participate in the eco-nomic, social, political and cul-tural life. A society where thevoices are not equal and decisionsare taken only from men just be-cause the tradition says so is nota democratic society!At the end of this message, I wantto gratefully thank all women andgirls from Albania and Kosovothat became part with their vol-untary contribution in this spe-cial addition of the “Live Green”newspaper.Also a special thanks goes to allthe collaborators and donors overthe years as the Embassy ofSweden in Albania and Kosovo(SIDA), World Bank (WB), theInternational Land Coalition(ILC), the Organization “Con-necting Natural Values with Peo-ple” (CNVP) who have consis-tently supported women andgirls, especially in rural areas, tomake a difference in their com-munities and to be an exampleand inspiration for many otherwomen and girls.I wish you pleasant reading andhope that publishing a number ofnewspaper only by women andgirls turns in a tradition for ournewsletter!

Jeto Gjelber_Mars 2014

Documents

Transcript of Jeto Gjelber_Mars 2014