STANBUL BYKEHR BELEDYES Deprem Risk Ynetim ve Kentsel yiletirme Daire BakanlDeprem ve Zemin nceleme Mdrl

STANBUL L ALANININ GENEL JEOLOJ ZELLKLERNecdet zgl Kenan ner skender Akmee smail Bilgin Ramiz Kokuz rfan zcan Zlkf Yldz mit Yldrm zer Akda Mesut Tekin

STANBUL1

Ekim 2005 NDEKLERZ 1. GR 2. STRATGRAF 2.1. ISTRANCA BRL 2.1.1. Tekedere Gurubu 2.1.2. Kzlaa Metagraniti 2.1.3. ermat Kuvarsiti 2.1.4. Mahya isti 2.2. STANBUL BRL 2.2.1. Polonezky Gurubu 2.2.1.1. Kocatngel Formasyonu 2.2.1.2. Kurtky Formasyonu 2.2.1.2.1. Bakacak yesi 2.2.1.2.2. Sreyyapaa aklta yesi 2.2.2. Aydos Formasyonu 2.2.2.1. Babyk aklta yesi 2.2.2.2. Knalada yesi 2.2.3. Yayalar Formasyonu 2.2.3.1. Gzda yesi 2.2.3.2. Umurdere yesi 2.2.3.3. eyhli yesi 2.2.4. Pelitli Formasyonu 2.2.4.1. Mollafenari yesi 2.2.4.2. Dolayoba Kireta yesi 2.2.4.3. Sedefadas yesi 2

2.2.4.4. Soanlk Kireta yesi 2.2.5. Kartal Formasyonu 2.2.5.1. Kozyata yesi 2.2.6. Denizli Ky Formasyonu 2.2.6.1. Tuzla yesi 2.2.6.2. Yrkali yesi 2.2.6.3. Ayineburnu yesi 2.2.6.4. Baltaliman yesi 2.2.7. Trakya Formasyonu 2.2.7.1. Acbadem yesi 2.2.7.2. Cebeciky Kireta yesi 2.2.7.3. Kartaltepe yesi 2.2.7.4. Kkky yesi 2.2.8. Kapakl Formasyonu 2.2.9. Gebze Gurubu 2.2.9.1. Demirciler Formasyonu 2.2.9.1.1. Erikli yesi 2.2.9.1.2. Grgendere yesi 2.2.9.1.3. Deirmen Kireta yesi 2.2.9.2. Ballkaya Formasyonu 2.2.9.3. Tepecik Formasyonu 2.2.9.3..1. Kazmal yesi 2.2.9.3..2. Kua yesi 2.2.9.3.3. Kytepe yesi 2.2.9.4. Bakrlkran Formasyonu 2.2.10. Saryer Formasyonu 2.2.10.1. Bozhane yesi 2.2.10.2. Garipe yesi 3

2.210.3. Ksrkaya yesi 2.2.11. Yemiliay Formasyonu 2.2.12. Hereke Formasyonu 2.2.12.1. Kutluca Kireta yesi 2.2.13. Akveren Formasyonu 2.2.13.1. Yunusludere yesi 2.2.13.2. Ahmetli Kireta yesi 2.2.14. ile Formasyonu 2.2.14.1. Alayankaya yesi 2.2.14.2. mam Tepesi yesi 2.2.15. Yunuslubayr Formasyonu 2.2.16. Krklareli Gurubu 2.2.16.1. Koyunbaba Formasyonu 2.2.16.2. Soucak Kireta 2.2.16.3. Ceylan Formasyonu 2.2.16.3.1. Balk koyu aklta yesi 2.2.17. Pnarhisar Formasyonu 2.2.18. Danimen Formasyonu 2.2.18.1. Slolu eyil yesi 2.2.18.2. Grpnar yesi 2.2.18.3. antaky Volkanit yesi 2.2.18.4. Aal yesi 2.2.19. ukureme Formasyonu 2.2.20. ekmece Formasyonu 2.2.20.1. Gngren yesi 2.2.20..2. Bakrky yesi 2.2.21. merli Formasyonu 2.2.21.1. Mee tepesi yesi 4

2.2.21.2. Kayal tepe yesi 2.2.21.3. Sultanbeyli yesi 2.2.22. Kudili Formasyonu 2.2.23. Altntepe Formasyonu 2.3. GNCEL BRKNTLER 2.3.1. Kumul 2.3.2. Plaj kumsal 2.3.3. Alvyon 2.3.4. Yama molozu 2.3.5. Heyelan 3. MAMATTLER 3.1. Derinlik Kayalar; 3.1.1. Sancaktepe Graniti 3.1.2. avuba Granodiyoriti 3.2. Yzey Kayalar 3.3. Damar Kayalar 4. YAPISAL JEOLOJ 4.1. KD-GB ve KB-GD dorultulu makaslama faylar. 4.2. Saryer-ile Fay 4.3. Maltepe-Beykoz Fay 4.4. amlca Srklenimi 4.5. Yakack Fay 5. BLGENN JEOLOJK GELMNE LKN DNCELER 6. SONU VE NERLER 6.1. Sonular 6.2. neriler 7. STANBUL VE YAKIN DOLAYI LE GL SELM YAYINLAR

5

Z stanbul metropolitan alan, Erken Paleozoyik (Ordovisiyen)-Kuvaterner araln kapsayan geni bir jeolojik zaman diliminin nemli blmn temsil eden kayastratigrafi birimlerini ieren ve bu srete etkin olmu nemli tektonik olaylarn derin izlerini tayan bir blge zerinde yer alr. stanbul l snrlar iinde metamorfik olan ve metamorfizma gstermeyen iki byk kayastratigrafi birimi topluluu yer alr. Bu raporda, nitelii henz akla kavuturulamam nemli bir tektonik olayla yanyana gelmi bulunan, bu iki topluluktan metamorfizma gsteren istif Istranca Birlii, metamorfizma gstermiyen istif ise stanbul Birlii adlaryla aklanmtr. Trakya yarmadasnn kuzey kesiminde zellikle Tekirda-Edirne arasnda geni alanlar kaplayan ist, kuvarsit ve mamatitleri ieren Istranca Birlii metamorfitlerinin kk bir blm, atalca ilesinin bat ve kuzey kesimlerinde stanbul il snrlar iine girer. Bu inceleme konusunun kapsam dnda kaldndan, szkonusu metamorfitlerle ilgili raporda yer alan bilgiler byk lde, MTA tarafndan baslan Trakya blgesinin 1/100.000 lekli jeoloji haritas aklamalarndan salanmtr. atalca yresinde, sz konusu metamorfik istifin Tekedere Gurubu, Kzlaa Metagraniti, ermat Kuvarsiti ve Mahya isti adlaryla bilinen birimleri yzeylenir. stanbul Birlii, Boazn her iki yakasnda ve Kocaeli yarmadasnda geni alanlar kaplayan Paleozoyik ve Mezozoyik yata metamorfizma gstermeyen kaya birimlerini ierir. Akarsu ve lagn ortamlarn temsil eden Alt Ordovisiyen yata karasal keller (Kocatngel Formasyonu ve Kurtky Formasyonu) metropolitan alan ve yakn dolaynda, stanbul Birliinin yzeye kan en yal kaya birimlerini olutururlar. Erken Ordovisiyen de kara halinde bulunan blge, Ordovisiyen yal Aydos Formasyonunun kuvarsitleriyle temsil edilen bir transgresyonla balayan, Silriyen ve Devoniyende giderek derinleen, tektonik bakmdan durayl bir denizle kaplanr. Bu srete yaldan gence doru, milta-kumta ile temsil edilen Yayalar Formasyonu (Alt Ordovisiyen), elf tipi karbonat kelimini yanstan Pelitli Formasyonu (Alt Ordovisiyen-Silryen), dk enerjili ak elf ortamn temsil eden, bol makrofosilli, seyrek kireta arakatkl mikal eyilleri kapsayan Kartal Formasyonu (Alt-Orta Devoniyen) ve ak elf-yama ortamn temsil eden yumrulu kiretalarnn youn olduu Denizli Ky Formasyonu (st Devoniyen+Alt Karbonifer) kelir. Denizli Ky Formasyonu iinde ara dzeyler halinde yer alan ve en st kesiminde klavuz bir dzey olarak izlenebilen Alt Karbonifer yata silisli (lidit) keller (Baltaliman yesi), sz konusu denizel havzann 6

yaknlarnda, youn silis getirimine neden olan bir volkanik etkinlii dndrr. Erken Karboniferde fili tr kumta-eyil ard (Trakya Formasyonu) ile temsil edilen trbiditik akntlarn gelitii duraysz ortam koullar egemen olur. Karbonifer-Permiyen aralnda etkin olan tektonik hareketlere bal olarak, Sancaktepe Graniti (Permiyen) ile temsil edilen mamatik sokulumlar geliir ve blge su dna karak yeniden kara halini alr, buna bal olarak Permiyen (?) Erken Triyas yal karasal istifler (Kapakl Formasyonu) kelir. OrtaGe Triyas aralnda blge, srasyla gelgitaras kelleri (Demirciler Formasyonu), elf karbonatlar (Ballkaya Formasyonu) ve yama kelleri (Tepeky Formasyonu ve Bakrlkran Formasyonu) ile temsil edilen ve giderek derinleen transgressif bir denizle yeniden kaplanr. Blgede Jurasik-Erken Kretase aralnda olumu kaya birimine rastlanmamtr. Ge Kretase, andezitik volkanit ve fili tr krntllardan oluan volkanotortul istifleri kapsayan Saryer Formasyonu ve Yemiliay Formasyonu ile temsil edilmitir. st Kretase yal avuba Granodiyoritinin Tetis Okyanusunun kapanmas srecinde etkin olmu adayay volkanizmas ile ilikili derinlik kayas olduu dnlmektedir Eosende Anadolunun byk blmn etkisi altna alan kompresif hareketler, stanbul yresini de kapsayan Marmara havzasnda youn kvrmlanma ve faylanmalara neden olur. Paleozoyik ve Mezozoyik yata kaya birimlerinin st Kretase- Erken Eosen yata istiflere bindirmesine neden olan ve blgeyi kuzeyden kabaca D-B dorultusunda kateden Saryer-ile Faynn bu hareketlere bal olarak gelitii dnlmektedir. ile blgesinde grlen ve AltOrta Eosen yal ile Formasyonunun eyilleri iinde grlen olistostromlarn (Alayankaya yesi) bu hareketlerin dourduu duraysz ortam koullarna bal olarak gelitii anlalmaktadr. Orta Eosen (Ltesiyen)de blge yeni bir transgresyon uram ve Orta Eosen-Erken Oligosen aralnda atalca ve ile blgeleri, kylarnda kumsal ve resiflerin (Hatipler Formasyonu, Koyunbaba Formasyonu, Yunuslubayr Formasyonu, Soucak

Kireta), i ksmlarna killi amurlarn (Ceylan Formasyonu) keldii bir denizle kaplanr. Orta-Ge Oligosende Trakya havzasnn btnn etkileyen tektonik hareketlere bal olarak, blge yeniden ykselerek Gnmze dein sren bir karalama srecine girer ve zellikle Ge OligosenGe Miyosen araln temsil eden akarsu birikintileri (Kra Formasyonuukureme Formasyonu) ile lagn ve gl kelleri (Danimen Formasyonu ve ekmece Formasyonu) geliir. Kabaca K-G dorultulu skmaya neden olan bu hareketlere bal olarak KB-GD ve KD-GB eksen gidili makaslama fay ve eklem sistemleri youn olarak gelimitir. Bu makaslama krklar boyunca gelien zayflk zonlar, stanbul ve anakkale boazlar ile blgenin byk akarsu vadilerinin ve Haliin morfolojik geliimini denetlemi ve KB-GD ve KD-GB dorultularuyla uyumlu zikzakl geometri kazanmalarna neden olmutur.

Oluturduklar zayflk zonlaryla morfolojiye gzel yansm olan bu makaslama krklarnn, 7

gnmzde aktif olabileceklerini gsteren teleme, basn srt vb herhangi bir saha verisi saptanamanm; aksine, en azndan st Miyosen- Pliyosen yal karasal birikintiler tarafndan rtl bulunduklar izlenmitir. 1. GR stanbul Bykehir il snrlar iinde kalan alann genel jeolojik zelliklerinin incelenmesi ve Nazm mar Planlarna esas olmak zere 1/100 000 lekli jeoloji haritasnn yaplmasn amalayan bu alma stanbul Bykehir Belediyesi Zemin ve Deprem nceleme Mdrl (BBZDM) elemanlar tarafndan gerekletirilmitir. Jeolojik harita alm almalar aamada yaplmtr. almalarn birinci aamas stanbul ilinin 3030 sayl alan iinde kalan kesiminde 2000-2004 yllar arasnda, ikinci aamas 5216 sayl yasa ile geniletilen il

alannn 3030 sayl alannn batsnda kalan kesiminde Nisan-Temmuz 2005 aylar arasnda, nc aamas ise stanbul ilinin, 3030 sayl alann dousunda kalan kesiminde AustosEkim 2005 aylar arasnda gerekletirilmitir. BBZDM alanlarnn dnda, 1.ama

almalarna Dr. Yakup elik () katlmtr. ile-Ava-merli baraj dolaylarn kapsayan 3.aama almalarna Dr Necdet zgl (GEOMAR) danman olarak katlmtr. Kaya-stratigrafi birimleri esasna gre yaplan Jeolojk harita alm almalarnda 1/25 000 lekli toporafya haritalar baz olarak kullanlmtr. 3030 sayl yasa ile belirtilen il alannn dousunda kalan ile-Ava-merli dolaylar ile batsnda kalan Silivri-atalca-Karaburun dolaylarn kapsayan alanlarda yaplan Jeolojik harita harita alm srasnda, Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl tarafndan yaplm olan ve henz yaymlanmad iin zel izinle kullanlm bulunan, 1/25 000 lekli jeoloji haritalar temel veri kaynan oluturmutur. Rapor ekinde sunulan jeoloji haritas, 1/100 000 lekli harita standartlarna gre dzenlendiinden, bu lekte gsterilemeyecek boyuttaki verileri tamamaktadr. Boazn iki yakasnda, zellikle stanbulun Kocaeli yarmadasnda kalan kesiminde, geni alanlar

kaplayan ancak, youn olarak faylanm oluunun yannda, yerleim alan iinde kald iin genellikle rtl olan, Paleozoyik yal kaya birimlerinin izlenme ve denetirilmesinde nemli glklerle karlalmtr. Dolaysla ekte sunulan jeoloji haritas byk lekli yerleim planlamalarna yant verecek ayrntlar tamamaktadr. Nazm il imar planna esas olacak jeolojik verilerin salanmas iin, blgede daha byk lekli ayrntl jeolojik harita almalarnn yaplmas kanlmazdr. Bu amala, Zemin ve Deprem nceleme Mdrl tarafndan stanbul l snrlarn kapsayan alanda, ncelikle 3030 sayl yasa ile belirlenmi alan iinde yaplacak 1/5000 lekli jeolojik harita almalar sonunda, amaca hizmet edecek ayrntl verilerin salanaca umulmaktadr.

8

Bu raporun hazrlanmasnda ve kaya-stratigrafi birimlerinin adlama ve tanmlanmasnda, Dr Necdet zgl tarafndan TBTAK desteinde srdrlmekte olan stanbul Dolaynn Jeolojisi Projesi aratrmalarndan salanan yaymlanmam verilerden yararlanlmtr. Nazm mar Plan kapsamnda srdrlmelte olan byk lekli jeoloji almalarnn tamalanmas sonunda, stanbul dolaynn jeoloji zelliklerini yanstan ve ayrntl jeoloji haritalarn kapsayan rapor ayrca dzenlenecektir. 1.1. Katk Belirtme Yukarda da belirtildii gibi, 3030 sayl alann dousunda ve batsnda kalan alan ieren jeolojik harita alm almalarnda, Maden Tetkik ve Arama Enstits tarafndan retilmi olan, bu yreyi kapsayan yaymlanm ve yaymlanmam haritalardan nemli lde yararlanlmtr. Bu konuda zellikle yaymlanmam jeoloji haritalarndan yararlanmamz salayan MTA Genel Mdr sayn Mehmet zere ve Jeoloji Dairesi Bakan sayn.Dr Erol Timura teekkr grev sayarz. stanbul Bykehir Belediyesi Zemin ve Deprem Mdrl tarafndan yrtlen bu projenin, saha ve deerlendirme almalarnn proje amac dorultusunda ve ngrlen sre iersinde gereklemesi iin, gerekli ara, gere ve konaklama gereksinimlerinin eksiksiz olarak salanmasn gerekletiren, Zemin ve Deprem nceleme ube Mdr sayn Mahmut Baa teekkr bor biliriz. Proje almalar sonunda retilen jeoloji haritalarnn

saysallatrmasn, proje alanlar ile uyum iinde ve zverili aba ile gerekletiren, Zemin ve Deprem Mdrl alanlarndan Harita mhendisi Aya Duman Kaya ve Jeoloji mh. Betl Ergn Konukcu ve Aye Zerene teekkr ederiz. 2. STRATGRAF stanbul ili ve yakn dolayn kapsayan inceleme alan, Erken Paleozoyikten Gnmze dein sren geni bir zaman aralnda olumu ok sayda kaya birimlerini kapsamas, olduka karmak yapsal hareketlerin izlerini tamas ve gncel tektonik hareketlerin etkin olduu bir blgede yer almas dolaysyla, 19.Yzyldan bu yana yerli ve yabanc bir ok yerbilimcinin ilgisini ekmi ve deiik amal aratrmalara konu edilmitir. Raporda yeri geldike bu almalara deinilmektedir. stanbul l snrlar iinde metamorfik olan ve metamorfizma gstermeyen iki byk kayastratigrafi birimi topluluu yer alr. Nitelii henz akla kavuturulamam olan nemli bir tektonik hatla biribirinden ayrlan, bu iki topluluktan metamorfizma gsteren istif, inceleme Istranca dalar ve dolaynda geni alan kaplad iin Istranca Birlii, metamorfizma gstermiyen istif ise stanbul Birlii adlaryla adlandrlmtr. Aada, greli ya ilikileri 9

gzetilmeksizin, nce Istranca Birlii metamorfitleri, daha sonra kendi iinde yaldan gence doru bir sra ile stanbul Birliinin kayastratigrafi birimleri aklanmaktadr. 2.1. ISTRANCA BRL Trakya yarmadasnn kuzey kesiminde zellikle Tekirda-Edirne arasnda geni alanlar kaplayan metamorfit ve mamatitlerin kk bir blm, atalca ilesinin bat ve kuzey kesimlerinde stanbul il snrlar iinde kalr. Bu inceleme konusunun kapsam dnda kaldndan szkonusu metamorfitler ile ilgili bilgiler, MTA Enstits Genel Mdrl tarafndan baslan Trakya blgesinin 1/100.000 lekli jeoloji haritas aklamalarndan aktarlmtr (alayan ve Yurtsever, 1998). alayan ve Yurtsever (1998)e gre, atalca yresinde, sz konusu metamorfik istifin Tekedere Gurubu, Kzlaa Metagraniti, ermat Kuvarsiti ve Mahya isti birimleri yzeyler. Aada, bu birimlerin belirgin zellikleri ksaca aklanmtr. 2.1.1.Tekedere Gurubu Tekedere Grubu , Istranca Birliinin atalca yresinde yzeylenen en yal birimini oluturur (alayan ve Yurtsever, 1998). Balca biyotitli ist, granatl ist, gnays, amfibolit, yer yer grlen migmatitleri ve kalkist merceklerini ierir. Almandin fasiyesinden yeilist

fasiyesine dein deien eitli mineral parajenezleri gelimitir. Metemorfitler alkali granit, aplit ve pegmatitler ile kesilmitir. Tekedere Gurubu formasyon ve ye aamasnda eitli birimlere ayrtlanmtr.

nceleme alannda ermat Kuvarsitleri ve Mahya

istleri tarafndan uyumsuz olarak

stlendii belirtilmektedir (alayan ve Yurtsever, 1998). ilingoz koyu batsnda , Safaalan ve Binkl kylerinin kuzey-kuzeydousunda yzeylenmektedir. 2.1.2. Kzlaa Metagraniti alma alannda atalca ilesinin gneybats, Akalan kynn kuzeybats ve Bykekmece glnn batsnda yzeylenen metamorfik granitler Kzlaa Metagraniti adyla

adlandrlmtr (alayan ve Yurtsever, 1998). Metagranitler pembemsi gri, turuncumsu beyaz renkli, kuvars, biyotit ve iri mikroklin kapsar; K-feldspat porfiroblastl, gnays dokuludur. Seyrek olarak aplit damarlar gelimitir. Granit yzeylemelerinin yer yer yzeye yakn kesimleri, ileri derecede ayrma gstererak kaba kum grnml arenaya dnmtr. Birimin intrzyon yann Permo-Triyas olduu varsaylmaktadr (alayan ve.

Yurtsever,1998). 2.1.3. ermat Kuvarsiti

10

ermat Kuvarsiti kirli beyaz, bej, ak klrengi, beyaz mika ve kt feldspatl kuvarsitten oluur; yer yer laminal metakumta-fillit ardalanmaldr. atalca ilesinin gneybatsnda, Gkeli ky kuzey ve kuzeydousunda ve hsaniye ky kuzeydousunda, Binkl ve iftlik ky dolaylarnda yzeylemeleri vardr. Permo-Triyas yata oduu dnlen ermat Kuvarsitinin, Kzlaa Metagranitleri zerinde asal uyumsuz olarak yer ald, Mahya isti tarafndan geili olarak stlendii belirtilmektedir (alayan ve Yurtsever, 1998). 2.1.4. Mahya isti Mahya isti balca, klrengi-koyu klrengi, mavimsi, biyotit ve beyaz mikal fillat ile yeilimsi klrengi kloritistlerden oluur; deiik dzeylerinde kristalize kireta, kalkist ve koyu karaklrengi renkli lidit arakatkldr. atalca-Muratbey ky hattnn gneybatsnda ve Akalananakkale-Oklal kyleri arasnda yzlemeleri vardr. Altta ermat Kuvarsiti ile dereceli geili olduu belirtilmektedir. Triyas yata olduu varsaylan birim, Eosen ve daha gen Tersiyer yal birimler tarafndan asal uyumsuzlukla stlenir. 2.2. STANBUL BRL stanbul ilinin, Istranca Birliinin dnda kalan ok byk blmn kaplayan ve Paleozoyik yata olanlar dahil metamorfizma gstermeyen kaya birimleri, bu incelemede stanbul Birlii ad altnda incelenmitir. nceleme alannda Paleozoyik ve Mezoyik yata kaya birimlerini kapsayan bu birlie ait kayastratigrafi birimleri, yaldan gence doru bir sra ile z olarak aada aklanmaktadr. Birliin Paleozoyik yal kaya-stratigrafi birimlerinin genelletirilmi dikme kesiti ekil 1de, Triyas yal kaya-stratigrafi birimlerinin ise ekil 2de gsterilmitir.

2.2.1. Polonezky GurubuTanm ve ad. stanbul ve yakn dolaynda yzeylenen en yal kaya birimlerini oluturan ve byk blm karasal (akarsu, gl, lagn) ortamda kelmi, krntl kaya birimleri bu aratrmada, yzeylemelerinin geni alan kaplad Polonezkyden esinlenerek, Polonezky Gurubu ad altnda incelenmitir. Polonezky Gurubu yaldan gence doru Kocatngel Formasyonu ve Kurtky Formasyonu olarak adlandrlan iki formasyonu kapsar

2.2.1.1. Kocatngel FormasyonuTanm ve ad. Balca yeilimsi, boz, klrengi, laminal milta, kilta ve ince taneli

kumtandan oluur. lk kez, istifin Sakarya ilinin KDsunda Kocatngel ky dolaylarndaki yzeylemeleri Yazman ve okura (1983) tarafndan, stanbul ili dolayndaki yzeylemesi ise Gedik ve nalan (2002) tarafndan tanmlanmtr. Mahmutevketpaa kynn gneyinde 11

yer alan Yeniiftlik deresi vadisi, formasyonun stanbul snrlar iinde, incelenmee en elverili yzeylemelerini kapsar.

12

ekil 1. stanbul dolaynn Paleozoyik yata kayastratigrafi birimlerinin genelletirilmi dikme kesiti 13

Dokanak ilikileri ve kalnlk. Kocatngel Formasyonunun, alma alannda aa kmayan alt dokanann zellii bilinmemektedir. Kurtky Formasyonunun Bakacak yesi tarafndan uyumlu olarak stlenir. Formasyon, blgedeki en kaln yzeylemesinin yer ald Yeniiftlik deresi vadisinde Gedik ve di. (2005) e gre 1500m kalnk gsterir, Ancak, bu kesitte birimin alt dokanann fayl olduu da gz nnde tutularak, birim kalnlnn 2000 m dolaynda olabilecei

dnlmektedir (zgl, 2005). Fosil kapsam ve ya. Kocatngel Formasyonunun inceleme alan iinde ya da dndaki yzeylemelerinde, ya belirleyecek herhangi bir fosil izine gnmze dek ratlanmamtr. Ge Ordovisiyen yata Kurtky Formayonuun altnda uyumlu olarak yer aldndan, byk bir olaslkla Erken Ordovisiyen yata olmaldr.

2.2.1.2. Kurtky FormasyonuTanm ve ad. Kurtky Formasyonu, balca arkoz nitelikli krntl kayalardan oluur. Paeckelmann (1938) szkonusu arkoz birimini, altta taban aklta (Hauptkonglomerat) dzeyi ile balayan ve arkoz (Arkoz-Horizont) olarak devam eden Siluriyen sonu yata Quarzit-Serie iinde tanmlamtr. Altnl (1951) istifi Arkozlar bal altnda incelemitir. Birim iin, lk kez Haas (1968) tarafndan, stanbulun Anadolu yakasnda Kurtky dolaynda geni alan kaplamas nedeniyle, Kurtky Formasyonu (Kurtky Schichten) ad kullanlmtr. Daha sonralar, Kaya (1978) ve nalan (1981) tarafndan da ayn corafya ad korunarak, istif srasyla Kurtky Arkoz Birimi ve Kurtky Formasyonu adlaryla incelenmitir. stanbul il snrlar iinde Kurtky beldesi dolaynda, Polonezky-Cumhuriyet ky arasnda, Readiye ky kuzeyinde, mraniye ilesi batsnda (akmak mahallesi) Soyak-Yeniehir sitesi dolaylarnda, Maltepenin kuzeyinde Babyk ve Glsuyu semtlerinde, Paaky merli Beldesi arasnda ve Darlk Baraj gney-gneydou kesimlerinde, incelemeye elverili yzeylemeler verir. Kayatr zellikleri. Kurtky Formasyonu, balca akl koyulu mor-eflatun renkli, kil, mil, kum ve akl boyutunda gereci kapsayan arkoz bileimli krntl kayalardan oluur. stifin alt kesiminde kumta arakatkl, ince laminal kilta-milta, st kesiminde ise deiik boyutlarda aklta mercek ve ara dzeylerini kapsayan, kilta- milta arakatkl kaba kumta egemendir. Formasyonun egemen kayatrn oluturan kumta mor-eflatun, yer yer yeilimsi klrengi, orta-kaln katmanldr; orta-zayf boylanma, yer yer derecelenme, kout ve apraz laminalanma gsterir. Yuvarlanm-yar yuvarlanm st kuvars, kuvarsit, akmakta (chert), 14

mamatit,metamorfit ve feldspatl kaya krntlar, mafik mineral, deien oranda mika pullar ve yat kilta-miltandan tremi krmzms renkli keli-yar keli formasyon ii (intraformational) akllar kapsar. Taneler killi hamur ve daha az oranda silisli imento ile tutturulmutur.Yksek oranda feldspat vb dayanmsz bileen ieriinden dolay kolay ayrr. zellikle fayl blgelerde, faylar boyunca etkin olan ileri derecede ayrma sonucu, arkozlar mavimsi klrengi, kirli beyaz, yer yer kzlms renklerin karmndan oluan alacal renkte, kil oran yksek olan dayanmsz bir kayaya dnr. Formasyonun st blmnde aklta mercek ya da arakatklarn kapsar. Yer yer geni alanlar kaplayan akltalar morumsu, yeilimsi renkli, orta-iyi yuvarlanm st kuvars, kuvarsit, akmakta, granitik ve gabroyik magmatit, volkanit ve ist akllar ile arkozlardan tremi yar keli-yar yuvarlanm formasyonii krmz eyil ve arkozik kumta akllarn kapsar; seyrek kumta-milta arakatmanldr. akllar orta, yer yer zayf boylanm, tane destekli ya da kaba kumlu hamurla sk tutturulmutur. akl boylar genellikle 1-5 cm arasndadr, yer yer 10-15 cmye kar. Sz konusu akltalar formasyon iinde, deiik dzeylerde, boyutlar birka metreden yzlerce metreye ulaabilen, irili ufakl mercekler oluturur. Formasyon altta boz-mor-eflatun renk ardalanmal, yer yer laminal miltakumtandan oluan Bakacak yesi ve stte mor renkli kaba kumta-akltann egemen olduu Sreyyapaa yesi olmak zere iki yeye ayrtlanabilir (zgl, 2005).

2.2.1.2.1. Bakacak yesi: Kurtky Formasyonunun alt blmn oluturan birim, altdzeyinde mor-boz renk ardalanmal, st dzeyinde mor renkli, mor kil-mil-kum boyu krntllardan oluur. Birim, Gedik ve di. (2002) tarafndan, Sakarya ili kuzeyinde amda dolaynda tanmlanan Bakacak Formasyonunun (Yazman ve okura, 1983) elenii olarak kabul edilmi ve Bakacak Formasyonu adyla formasyon aamasnda adlandrlmtr. Birbiriyle yanal ve dey geili olan ve egemen kayatr zellikleri asndan aralarnda yakn benzerlik bulunan Kurtky ve Bakacak istiflerinin, farkl formasyon adlaryla adlandrlmas, sahada tannma, izleme ve haritalama asndan kavram karklna ve nemli glklere neden olduu gerekesiyle, zgl (2005) tarafndan istifin tmnn Kurtky Formasyonu kapsamnda tek bir formasyon ad altnda tanmlanmas ve mil-kum boyu krntllarn egemen olduu sz konusu alt blmn Bakacak yesi olarak ye aamasnda adlandrlmas nerilmitir. Kurtky Formasyonunun en alt dzeyini oluturan Bakacak yesi, Kocatngel

Formasyonunun boz renkli, laminal miltalar zerinde boz ve mor renk ardalanmal miltaince taneli kumta dzeyi ile balar; Kocatngel Formasyonundan renk ve tane boyu deiimi ile ayrt edilir. st dzeylere doru gidildike ve zellikle stteki Sreyyapaa yesine 15

yaklatka, kaba kum - aklck boyu egemen olur ve renk btnyle morlar. Dolaysyla alt ve stteki birimlerle dereceli gei gsterir. Bakacak yesinin kalnl yaklak 500 m dolayndadr.

2.2.1.2.2. Sreyyapaa yesi: Kurtky Formasyonunun st blmn oluturur. Kayatrzellikleri yukarda belirtilmi olan, mor renkli kumtalar birimin egemen kayatrn oluturur; Sreyyapaa, Babyk yrelerinde yaygn olarak yzeyleyen aklta mercek ve arakatklarn kapsar. nalan (1981) tarafndan, istifin kumta-eyil ardalanmasndan oluan blm Sreyyapaa yesi, akltalar ise Maltepe yesi adlaryla incelenmitir. zgl (2005), istifin egemen kaya trnnn kumta olduunu, akltalarnn ise boylar katman leinden, onlarca metreye dein deien, irili ufakl mercek ya da arakatklar halinde yer aldndan, sz konusu kumta ve akltalarnn birlikte bir btn olarak Sreyyapaa yesi ad altnda incelenmesi gerektiini savunur. Sreyyapaa yesinin kalnl Yeniiftlik deresi vadisindeki yzeylemesinde 1000 metreyi aar. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Kurtky Formasyonu, alt dzeyini oluturan Bakacak yesinin milta-kumta katmanlaryla, Kocatngel Formasyonunu uyumlu olarak stler; Aydos Formasyonu tarafndan asz uyumsuzlukla stlenir. Formasyonun kalnl tam olarak bilinbmemektedir; toplam kalnlnn 1500 metreden fazla olduu dnlmektedir. Fosil kapsam ve ya. Kurtky Formasyonu iinde gnmze dein herhangi bir fosile rastlanmamtr. nceleme alannda ya fosille saptanabilen en yal birim olan Orta Ordovisiyen yata Yayalar Formasyonunun ve Alt Ordovisiyen (Arenigiyen) yata Aydos Formasyonu nun altnda yer aldndan En alt Ordovisyen olduu dnlmektedir.

2.2.2. Aydos FormasyonuTanm ve Ad. stanbulun zellikle Anadolu yakasndaki balca dalk alanlarn ve byk tepelerini oluturan kuvarsitler, eitli aratrclar tarafndan deiik ad ve balklar altnda incelenmitir. Paeckelman (1938) sz konusu kuvarsitleri Silriyen sonu yata Kuvarsit Serisi (Quarzit-Serie) kapsamnda Ana kuvarsit dzeyi (Hauptquarzit Horizont ) olarak tanmlam. Haas (1968) Ayazma Formasyonu (Ayazma Schichten), Baykal ve Kaya (1965) Ortokuvarsit Formasyonu, Kaya (1978) Aydos Kuvarsarenit Birimi, nalan (1981) Aydos Formasyonu adlaryla incelemitir. Aydos da, Kay da, Alemda, Dragos tepesi, amlca tepeleri, Yakack, Kurtky, Beykoz, Babyk, Paaky, Knalada, Byk Adada, merli Beldesi gney-gneybatsnda, Darlk Baraj gneyinde, Gebze kuzeybatsnda Gaziler tepesi gibi birok tepenin doruunu oluturur. 16

Kayatr

zellikleri.

Formasyon

byk

blmyle

kuvarsitlerden

oluur;

kimi

yzeylemelerinde st kuvars akllarn youn olarak kapsayan, silis imentolu aklta dzeyi ile balar. eitli kesimlerinde deien oranda arakatklar halinde killi milli eyilleri kapsar. Kuvarsit; kirli beyaz, pembemsi, ak bej, mor, ayrm kzl-kahverengi, ak kahverengi, orta-kaln-ok kaln katmanl. Alt dzeylerde genellikle morumsu renkli, apraz laminal kaba kum ve aklldr; st dzeylerde genellikle tane boyu klr, pembemsi bej kompakt kuvarsitler egemen olur. Kuvarsitler genellikle % 90n zerinde kuvars kapsar, kuvarsarenit tr egemendir. Taneler iyi boylanm, yuvarlanm, tane destekli ve silis imentoludur. Kaba kumlu dzeylerde katmanlanmaya kout gelimi mor ve bej renk ardalanmas, derecelenme ve kout ve apraz laminalanma belirgindir. nceleme alanndaki kimi yzeylemelerinde, kuvarsit katmanlarnn arasnda, kalnl 5-10 cm.yi bulan, kzlms, sarms bej, gri, mavimsi renk karmndan oluan alacal renkli killi ve milli eyil, killi kumta (kuvarsvake) arakatklar grlr. Genellikle yksek eimli da ve tepeleri oluturan kuvarsitler, genellikle sk eklem ve atlakl olduklarndan, kolay paralanp yama aa tanmakta, dolaysyla eimin krld alanlarda, kalnl 20-30 metreyi aabilen krmz kil-mil hamurlu kaln moloz ynlar oluturmaktadr. zellikle Aydos da, Kayda, amlca ve Yakack tepelerinin eteklerinde bu tr moloz rtleri yaygndr. Aydos Formasyonunun alt dzeylerinde Babyk aklta yesi ve Knalada yesi adlaryla iki ye ayrdedilmitir.

2.2.2.1. Babyk aklta yesi: Aydos Formasyonu ou yzeylemelerinde, en altdzeyinde deien kalnlkta aklta birimini kapsar. Youn olarak st kuvars akll ve silis imentolu oluuyla belirgin olan bu aklta dzeyi, ou aratrcnn dikkatini ekmi ve deiik adlar altnda incelenmitir. Altnl (1951) Kuvars Konglomeras adyla inceledii bu akltalarnn hem arkozlarn iinde kamalandn hem de steki kuvarsit birimi (Aydos Kuvarsiti) ile dereceli gei gsterdiini belirtir. Kaya (1978), Ayazma astbirimi ve nalan (1981) Babyk yesi adlaryla tanmladklar szkonusu kuvars akll akltalarnn arkozlarla geili olduunu belirtir ve Kurtky Formasyonuna bal bir astbirim ya da ye olduunu savunurlar. zgl, (2005)e gre, kuvars akll aklta dzeyi, Aydos Formasyonunun taban dzeyini oluturur ve kuvarsitlerle yanal ve dey geilidir.

2.2.2.2. Knalada yesi: Aydos Formasyonunun Knaladann Kayaburnu evresindeyzeyleyen alt kesimi nalan (1982) tarafndan Knalada yesi adyla incelenmitir. Ad geen aratrcya gre 178 m. kalnlkta olan istifin, alt 100 metresi mor renkli 17

kumtalarndan, st kesimi ise ince-orta tabakal ve apraz katmanlanmal mor kumtaamurta ardalanmasndan oluur. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Aydos Formasyonu, Kurtky Formasyonunun kum, akl boyu krntl kayalarn asz uyumsuzlukla stler (zgl, 2005); Gzda Formasyonu tarafndan uyumlu olarak stlenir. Kurtky Formasyonu ile Gzda Formasyonu arsnada klavuz bir birim zellii tayan Aydos Formasyonu, yanal ve dey ynde ska kalnlk ve fasiyes deiiklii gsterir. rnein kalnln en ok olduu yzeyelmelerde birinin yer ald ve st dokanann grlmedii Aydos danda, yaklak 200 m, Dudullunun bat ve kuzeyindeki srtlarda ise 30-40 m dolaylarnda kalnlk gsterir. Fosil kapsam ve ya .Formasyon iinde fosil bulunamamtr. Ancak, st kesimleri Orta Ordovisiyen yata olan Yayalar Formasyununun alt dzeyleriyle yanal ve dey geilidir. Dier yandan, Safranbolu yresinde Karadere ay vadisinde Aydos Formasyonunun devam varsaylan kuvarsit istifinin stnde yer alan kuvarsit arakatkl siyah renkli eyillede Dean ve di. (2000) tarafndan Arenigiyeni temsil eden graptolit trleri tanmlanmtr. Dolaysyla, Aydos Formasyonunun Arenigiyen yata olduu anlalmaktadr.

2.2.3. Yayalar FormasyonuTanm ve ad. Balca mikal, feldspatl kumtalarndan oluan bu formasyon, eitli aratrclar tarafndan deiik adlarla tanmlanmtr. Paeckelman (1938) tarafndan,

Halysites-Grauwacken Horizont adyla incelenen birim, ilk kez Haas (1968) tarafndan Yayalar Formasyonu (Yayalar-Schichten) adyla incelenmi ve kendi iinde Umurdere yesi, eyhli yesi ve Kayal dere (Kanl dere) yesi olmak zere alt birime ayrtlamtr. Daha sonralar, Kaya (1978) istifi Bykdere eyil Birimi, Gzda Litarenit Birimi ve eyhli Subarkoz Birimi olmak zere birim ad altnda incelemi. nalan (1981) ise, istifi Gzda Formasyonu ve Aydnl Formasyonu olmak zere iki formasyona ayrtlamtr. zgl (2005), biribirleriyle yanal ve dey giriklik gsteren ve daha ok egemen tane boyu, tane tr, hamur ve imento oranlar asndan birbirlerinden ayrtlanabilen, szkonusu birimlerin tmnn tek bir formasyon kapsamnda incelenmesi gerektiini savunur ve istif iin ilk kez Haas (1968) tarafndan verilenYayalar Formasyonu adnn kullanlmasn nerir. Deirmen deresinin Yayalar mahallesinin KDsundan geen ve Haas (1968)da Knal (ya da Kayal) dere olarak deinilen vadinin yukar kesimi, Haas (1968) tarafndan formasyonun tip yeri olarak nerilmitir. Pendik kuzeyinde Gzda tepesi ve gney yamacnda, stanbul-ile 18

karayolunun ekmeky batsndan geen kesiminde, Gmsuyu (Beykoz)-Zerzevat mahallesi arasnda, Soanlk kuzeyinden geen Tavan deresi dolaynda ve ile gneyinde Darlk barajnn bat kylarnda ve Boazn bat yakasnda Bykdere yresinde yer alan Kocata tepesinin gney yamacnda, geni alanlar kaplar. Kayatr zellikleri. Yayalar Formasyonu balca mika pullu, ince-kaba kum boyu taneli krntl kayalardan oluur. Formasyon zgl (2005) tarafndan Gzda yesi, Umurdere yesi ve eyhli yesi olmak zere 3 yeye ayrdedilmitir.

2.2.3.1. Gzda yesi: Balca bol mika pullu kumtandan oluan birirm, YayalarFormasyonunun byk blmn oluturur. Kaya (1978)nn Gzda Litarenit Birimini, nalan (1981)n Gzda Formasyonunu ve Haas (1968)n Kayaldere yesini ksmen karlar. Yeil, grimsi mavi, ayrm ak kahverengi, boz, orta-yer yer ince katmanl ve kout laminaldr. Balca ince-orta kum boyu, yar yuvarlanm, orta-iyi boylanm kuvars, akmakta, feldspat taneli ve bol mika pulludur; genellikle killi hamur kapsar; kimi dzeylerinde silis imentoludur. Taze iken sert ve dayanml, ayrm yumuaktr; zellikle fay, eklem vb yapsal sreksizlikler boyunca gelien ayrma zonlarnda, rnein Byk ve Kk amlca tepelerini evreleyen bindirme zonlar boyunca, mika ve feldspat kapsam ileri derecede ayrma gsterir ve kaya ince kuvars gereli sarms, boz, kzlms ak mavimsi klrengi kile dnr.

2.2.3.2.Umurdere yesi: Gzda yesinin stnde yeralan kzlms bordo ve yeilimsirenkli, eyil dzeyi Haas (1968) tarafndan Umurdere birimi adyla incelenmitir. stifin adn ald Umur deresi, birimin eksik ve yeterince temiz olmayan kk bir yzeylemesini kapsar ve Tuzla Piyade okuluna ait askeri yasak alan iinde kaldndan incelemeye ak deildir. Buna karlk Mollafenari-Cumaky yolunun Cumaky giriine yakn ksmnda temiz yzeylemeleri bulunur. Yumrukaya deresinin Gebze Plastik Sanayi alanndan geen kesimi, stanbul-zmit eski karayolunun Mollafenari kyne batdan giriinde, yolun kuzey kenarndaki byk yarmada ve Pelitli kynn kuzeyinde yzeylemeleri yer alr. stifin, engelkyde Aznavur (akal) deresindeki Umuerdere yesine karlk gelen amozitli eyilleri, makrofosil kapsamyla birlikte Sayar (1969) tarafndan incelenmitir. Umurdere yesi, mor ve koyu yeilimsi renkli eyil kapsamasyla, Gzda yesinin boz ayrma renkli krntllarndan sahada kolayca ayrtlanabilmektedir. Umurdere yesinin bordo renkli eyilleri iinde, salm halde seyrek kireta yumrular ve ince demirli (amozit) oolitli ara dzeyler yer alr. stif st dzeylerinde yer yer bol brakyopod kapsar. eyhli yesi ile yanal ve dey gei gsteren birimin kalnl birka m ile 40-50 m arasnda deiir; ortalama 30 m dolayndadr.. 19

2.2.3.3. eyhli yesi: Yayalar Formasyonunun st dzeyinde yer yer byk merceklerhalinde yer alan kuvarsit grnml, feldspatl kuvars kumtalar (feldspatl kuvarsvake, litikarenit), Haas (1968) tarafndan, Pendikin kuzeyinde birimin incelendii eyhli kynden esinlenerek, eyhli yesi adyla adlandrlmtr. Kaya (1978)nn eyhli Subarkoz Birimi, nalan (1981)n Aydnl Formasyonuna karlk gelir. zgl (2005), formasyonun en st dzeyinde Gzda yesinin mikal kumtalaryla yanal ve dey giriklik gsteren ve mercekler oluturan birime, ayr bir formasyon ad verilmesinin adlama kurallar asndan sakncal olaca gerekesiyle birim iin, adlamada ncelik kural da gzetilerek, eyhli yesi adnn kulanlmasn nerir. Pembemsi bej, kirli beyaz, orta- kaln katmanl, yer yer kuvars aklckl, silis imentolu balca orta-kaba kum boyu kuvars ve daha az oranda feldspat ve mika kapsar. Genellikle ayrm olan feldspat tanelerinin kayaca kazandrd beyazms noktackl grnm ve kaba kum boyu kuvars taneli oluuyla Aydosun kuvarsitlerinden plak gzle kolayca ayrtlanabilen birim, stratigrafi konumuyla da ayrcalk gsterir; Aydos kuvarsitleri Yayalar Formasyonunun tabannda bulunmasna karlk, eyhli yesi, formasyonun st kesimlerinde yer alr. eyhli yesinin kalnl yanal ynde abuk deiim gsterir, birim ou kez kamalanarak Gzda yesinin mikal kumta ve eyillerine geer. ye, kaln yzeylemelerinden birini kapsayan Soanlk semti kuzeyindeki Tavan deresinde, 200 m dolayndaki kalnlk gsterir. eyhli yesi ile Umurdere yesinin birbirleriyle ilikisi inceleme alannda dorudan gzlenememitir. Her iki birim de formasyonun st dzeyinde yer alr ve ayr ayr yzeylemelerde Pelitli Formasyonu tarafndan stlenirler. Olduka s deniz koullarn yanstan bu iki yenin e zamanl olarak keldikleri anlalmaktadr. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Yayalar Formasyonu, Aydos Formasyonunu uyumlu olarak stler. Pelitli Formasyonunun Mollafenari yesi tarafndan tarafndan uyumlu olarak stlenir. Formasyonun yaklak 500 m kalnlkta olduu dnlmektedir. Fosil kapsam ve ya. Yayalar Formasyonu, deiik yzeylemelerinde deiik aratrclar tarafndan saptanan makrofosil belgilemelerine gre, Erken Silriyen Erken Devoniyen araln temsil eder (Haas,1968; Sayar,1984; nalan,1981).

2.2.4. Pelitli FormasyonuTanm ve ad. Byk blm kiretandan oluan formasyon deiik dzeylerinde ince kil arakatkldr; st kesiminde yumrulu kireta dzeyini kapsar. Penck (1919) Kalkerli Pendik Fasiyesi (kalkige Pendikfazies), Paeckelmann (1938) Kartal-Pendik yresindeki

yzeylemelerini Kartal-Pendik Halysitesli kiretalar adlaryla incelemitir. Haas (1968) istifin tabandan balayarak byk blmn kapsayan kesimini Akviran Serisi adyla 20

tanmlam ve bu seriyi Tavantepe, Balarba Cumaky, akll Dere, Pelitli ve Kirehane birimlerine ayrtlamtr; istifin en st dzeyini oluturan yumrulu kireta dzeyini ise Marmara Serisine ait Soanl birimi olarak adlamtr. Kaya (1973) Sedef Gurubu adyla inceledii istifin alt blmn Dolayoba Kireta, st blmn ise stinye Formasyonu (Kaya 1978) olarak iki formasyona ayrtlamtr. nalan (1981) ise istifi Dolayoba, Sedefadas, stinye ve Kaynarca formasyonlar olmak zere 4 formasyona ayrarak incelemitir. Gedik ve di. (2004) Kaya (1973)nn kulland adlamay, yalnzca gurup adn Yumrukaya Gurubu eklinde deitirerek kullanmtr. zgl (2005) tarafndan, byk blm elf tipi karbonatlardan oluan ve kelme sreklilii gsteren istifin, birden ok formasyona ayrtlanmasnn, gerek haritalama gerekse yanal ynde izlenebilme asndan glk ve karklklara neden olaca gerekesiyle, bu istifin tmnn tek bir formasyon adyla adlandrlmas yelenmi. Bu dnce ile, istifin byk bir blmnn incelemeye elverili yzeylemelerini kapsayan Gebze ilesine bal Pelitli kynn ad, daha nceleri bu adn Haas (1968) tarafndan, sz konusu kireta istifinin bir blm iin (Pelitli schichten) kullanlm olduu da gznnde bulundurularak, formasyon ad olarak kullanlmtr. stanbulun dousunda, Gebze ilesinin dousunda yer alan Beylik dann gneyinden geen Bykeme (akal) deresi vadisi ve ilenin kuzeyinden geen Yumrukaya deresi vadisi, Pelitli ky dolay, Beykoz, ubuklu ve stinye dolaylar, Dolayobann DGDsundan geen Knal dere vadisi, Kartal taoca, rnek mahallesinin dou kesimi formasyonun geni yzeylemelerini kapsar. Kayatr zellikleri. Pelitli Formasyonu byk blmyle elf tipi neritik karbonatlardan oluur. Alttan ste doru kireli eyil-kumta-killi kireta-kireta ard (Mollafenari yesi), bol makrofosilli resifal kireta (Dolayoba Kireta yesi), orta-ince katmanl, yer yer laminal mikritik kireta (Sedefadas Kireta yesi) ve en stte ince eyil arakatkl yumrulu kireta (Soanlk Kireta yesi) birimlerini kapsar

2.2.4.1. Mollafenari yesi: Pelitli Formasyonunun en alt dzeyini oluturan bolmakrofosilli kireta-killi, kumlu kireta-eyil ardndan oluur. Haas (1968) tarafndan Gebze dolaynda tanmlanan Tavan Tepe (Tavan-Tepe-Schichten) ve Balarba (Balarba-Schichten) adlaryla incelenmi istifleri kapsar. stanbul-zmit eski karayolunun Mollafenari ky giriinde, yolun kuzey kenarndaki byk yarmada gzel kesiti bulunan istif, zgl (2005) tarafndan bu kyn adyla adlandrlmtr. Mollafenari yesi Yayalar Formasyonunun ince gereli krntllaryla Pelitli Formsyonunun karbonat istifi arasnda gei dzeyini oluturur. Mollafenari giriindeki yarmada ak olarak 21

izlenebildii gibi, birim ince (5-10 cm) katmanl kireta arakatkl boz, sarms kahverengi kireli eyillerle balar, ste doru ince-orta katmanl, kavkl, ince kumlu-killi kireta arakatks giderek artan kireli eyil-kumlu, killi kireta ardk dzeyine geer. Birim Mollafenarideki kesitinde yaklak 70 m. kalnlktadr.

2.2.4.2. Dolayoba Kireta yesi: Mollafenari yesinin zerinde yer alan DolayobaKireta yesi, Pelitli Formasyonunun ayrtman klavuz dzeylerinden birini oluturur. Akl koyulu pembemsi-morumsu renkli bol mercan ve makrofosilli resifal kiretalarn kapsayyla belirgin olan bu karbonat istifi, Paeckelmann (1938) Halysitesli Kireta ve Baykal (1943) Mercanl kalker adlaryla incelemilerdir. Haas (1968)n Dolayoba dolaynda Akviran Serisi kapsamnda inceledii Cumaky ve akll dere birimlerine karlk gelir. Kaya (1978) sz konusu resifal kiretalarn, Yayalar Formasyonunun st dzeyini oluturan amozitli eyilleri ve Mollafenari yesini de kapsayacak ekilde, Dolayoba Kireta, nalan (1982) ise ayn istifi Dolayoba Kireta adyla formasyon aamasnda incelemiler. zgl (2005) tarafndan, Pelitli Formasyonunu oluturan platform tipi kaln karbonat istifinin alt dzeylerinde resif mercekleri halinde yer alan szkonusu kireta biriminin, Pelitli Formasyonunun bir yesi olarak tanmlanmasnn daha uygun olaca gerekesiyle, birimin Dolayoba corafya ad korunarak Dolayoba Kireta yesi adyla ye aamasnda adlandrlmas nerilmitir. Bol mercan, krinoid ve brakyopodlu, akl koyulu pembe, yer yer morumsu renkli resifal biyoklastik kireta yenin egemen kayatrn oluturur. Yer yer ince katmanl, kzl kahverengi kumlu killi eyl arakatkldr. ye, st kesiminde klrengi ve yer yer dzgn katmanl oluuyla alttaki pembe kiretalarndan ayrlan, kavk krntl ve mercanl, ince eyil arakatkl kireta dzeyini kapsar. Pelitli ve Mollafenari kylerinin gneyinde, Gzda tepesinin GD eteklerinde incelemeye elverili yzeylemeleri bulunur.

2.2.4.3. Sedefadas Kireta yesi: Dolayoba Kireta yesinin resifal kiretakatmanlarnn zerine, kara-koyu klrengi, ince-orta katmanl, yer yer laminal, kiretalaryla temsil edilen kaln karbonat istifi Sedef Adas Kireta yesini oluturur. Kaya (1973)nn stinye Formasyonuna karlk gelir. Haas (1968)n Pelitli ve Kirehane formasyonlarn kapsar. nalan (1982), istifi nceleri Sedefadas formasyonu ve stinye Formasyonu olmak zere iki formasyona ayrm, daha sonraki yaynnda (nalan,1988) ise Sedefadas

Formasyonunu ye derecesine indirgeyerek, istifin tmn stinye Formasyonu adyla incelemitir. Kaya (1973) stinye adn, stinye vadisinin kuzey yakasndaki kireta ocanda aa kan yzeylemesinden esinlenerek kullanmtr. zgl (2005)e gre szkonusu ocakta, Pelitli Formasyonunun, eyil arakatkl yumrulu kiretan kapsayan ve Soanlk Kireta 22

yesine karlk gelen yalnzca st dzeyleri aa kar; buna karlk Sedefadas kylar boyunca, istifin deiik fasiyeslerini ieren byk blmnn incelemeye elverili temiz yzeylemeleri yer alr; dolaysyla Sedefadas adnn corafya ad olarak kullanlmasn nermitir. Dolayoba Kireta yesinin bloklu grnl resifal kiretalar zerinde gerek kara-koyu klrengi ve gerekse dzgn katmanlanmal grnyle sahada kolayca ayrtedilebilen Sedefadas Kireta yesi, en alt dzeyinden balamak zere istifin eitli kesimlerinde laminal kireta ara dzeylerini kapsar. zellikle alt kesimlerinde iyi gelimi olan laminal kiretalar, yksek organik kapsamndan dolay koyu klrenli, ince katmanl, milimetrik kalnlkta ince laminal ve eyil ara katkl oluuyla belirgindir. stif genellikle, Dolayoba Kireta yesinin hemen zerinde, iyi gelimi ince laminal yaklak 8-10 m kalnlkta kireta dzeyile balar; daha stte, Pelitli kynn gneyindeki yzeylemelerinde gzel grld gibi, laminal kireta dzeyleri ile kara-koyu klrengi, orta katmanl mikritik kireta dzeyleri deien oranda ardalanma gsterir. Sedef Adas Kireta yesi, Soanlk Kireta yesi tarafndan uyumlu olarak stlenir. Birim kalnl 200 metrenin zerindedir.

2.2.4.4. Soanlk Kireta yesi: Pelitli Kiretann en st blmn oluturan yumrulukireta dzeyi, Paeckelmann (1938) tarafndan Yakack yumrulu kiretalar (Haas,1968 den), Haas (1968) tarafndan Soanl Formasyonu (Soanl Schichten) ve nalan (1982) tarafndan nce Kaynarca Formasyonu, daha sonra Kaynarca yesi (nalan,1978) adlaryla incelenmitir. Bu incelemede, istifi ayrntl olarak incelemi olan Haas (1968)n adlamas, adlamada ncelik kural da gzetilerek, benimsenmitir. Ancak Soanl ad, topografya haritalarnda Soanlk olarak getiinden, birimin corafya ad Soanlk olarak deitirilmi ve ye aamasnda olmak zere birim Soanlk Kireta yesi adyla incelenmitir (zgl, 2005). stanbul Boaznn Anadolu yakasnda ubuklu yerleim alan dolayndaki eski ta ocaklarnda temiz yzeylemeleri yeralr. Yumrulu grnl, ince-orta katmanl ince eyil arakatkl kireta-killi kireta egemendir. Yer yer, 5-10 cm. apnda kireta yumrulu ara dzeyleri kapsar. Kireta, genellikle bol makrofosil (krinoid, brakyopod, bryozoa vb) krntl biyoklastik mikrit trndendir. Soanlk Kireta yesi, Gebzenin batsnda yer alan Yenieme deresi vadisindeki yzeylemesinde, yaklak 50 m dolaynda kalnlk gsterir. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Pelitli Formasyonu, en alt birimini oluturan Mollafenari yesi araclyla Yayalar Formasyonunu uyumlu olarak stler; Kartal Formasyonunun mika pullu eyilleri tarafnda uyumlu stlenir. Formasyonun kalnl, s ve deiken kelme koullarna bal olarak, yerden yere deiir; toplam kalnl 500 m dolayndadr. 23

Fosil kapsam ve ya Pelitli Formasyonu, eitli dzeylerinde mercan, brakyopod, krinoid, stromatoporoid vb makrofosil kapsar. Formasyonun en alt birimini oluturan Mollafenari yesi, brakyopod ve iri krinoid, Dolayoba Kireta yesi, youn olarak Halysites sp., Helioites sp., Favosites sp. Gibi tablal mercan, Sedef Adas Kireta yesi mercan, krinoid, stromatoporoid ve brakyopod kapsar. Soanlk Kireta yesinde brakyopod, gastropod, ortoceras, krinoid gibi makrofosillerin yannda alttan balayarak ilk 10 metrelik dzeyinde zengin konodont faunas saptanmtr (Haas, 1968). Fosil bulgularna gre, Pelitli Formasyonu, Erken SilriyenErken Devoniyen araln temsil etmektedir (Paeckelmann,1938; Haas,1968; Abdsselmolu, 1977).

2.2.5. Kartal FormasyonuTanm ve ad. Kartal Formasyonu byk blmyle, mikal eyillerden oluur; belirli kesimlerinde, zellikle st dzeylerinde kireta arakatkldr. stanbulun Anadolu yakasnda geni alanlar kaplayan ve bol brakyopod, trilobit vb makrofosil kapsamyla sahada kolay tannabilen birimi, Penck (1919) Bosporianiche Fazies, Paeckelmann (1938) Pendik

Schichten, Altnl (1951) Orta Pendik Tabakalar = Kanlca Horizonu ve st Pendik Tabakalar gibi deiik ad ve balklar altnda incelemilerdir. lk kez kaya-stratigrafi temeline dayal inceleme, Haas (1968) tarafndan yaplm ve sz konusu istif Marmara Serisi iinde Kartal Formasyonu, Kurtdomu Formasyonu ve Dede Formasyonu olmak zere birime ayrtlanmtr. Kaya (1973) Pendik Gurubu adyla adlandrd istifi, Kartal Formasyonu, Kozyata Formasyonu ve erenky eyili olmak zere 3 formasyona ayrtlamtr. nalan (1981 ve 1982), Kaya (1973)nn formasyon adlarn olduu gibi kullanm; ancak, daha sonraki almasnda Kartal Formasyonu adn, tm istifi kapsayacak ekilde kapsamn genileterek korumu ve Kozyata ve erenky birimlerini Kartal Formasyonu iinde yeler olarak incelemitir (nalan, 1988). Yakack yerleim alannn gney kesiminde formasyonun tekdze eyilleri yaygn olarak aa kar. Korucu kynn dousunda, Kavack yerleim alan-Elmal barajnn bats-Gksu deresi vadisi arasnda kalan alanda yaygn olarak yzeylenir. Bostanc dolayndan geen demiryolu yarmalarnda ve temel kazlarnda yaplan gzlemlere gre ErenkySahraycedit Gztepe arasnda Kartal Formasyonunun tekdze eyilleri ve KozyataCaddebostan-

Feneryolu arasnda ise karbonatlarn youn olduu Kozyata yesi yaygndr. Kartal Formasyonu byk blmyle kil-mil-ince kum boyu krntl kayalardan oluur. Taze iken kara-koyu klrengi, ayrm boz-ak kahverengi, ince-orta katmanl, yarlgan, bol mikal eyiller formasyonun egemen kaya trn oluturur. Seyrek olarak, 5-10 cm arasnda deien kalnlkta ince gereli kumta ve makrofosil krntl kireta ara dzeylerini kapsar. 24

2.2.5.1. Kozyata yesi: Kartal Formasyonu, st kesimlerinde Kozyata Formasyonu(Kaya, 1973; nalan 1982) ya da Kozyata yesi (nalan,1988) adlaryla bilinen kireta arakatkl dzeyi kapsar. Haas (1968)n Kurtdomu ky dolaynda Kurtdomu Tabakalar (Kurtdomu-schichten) adyla inceledii krinoidli kireta arakatkl kireli eyil dzeyine karlk gelir. Koyu klrengi, orta-kaln katmanl, makrofosil krntl kireta, killi kireta Kozyata yesinin egemen kayatrn oluturur; deien oranda kireli kiltakilli kiretaeyil arakatkldr. ye ou yzeylemesinin st dzeylerinde ince orta katmanl, kil arakatkl yumrulu grnl kireta katmanlarn kapsar. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Kartal Formsyonu Pelitli Kiretann Soanlk Kireta yesini uyumlu ve geili olarak stler ve Denizli Ky Formasyonu tarafndan uyumlu stlenir. Formasyonun Korucu kynn kuzeyindeki yzeylemesinde, harita zerinden hesaplanan kalnl 600 metreyi bulur. Fosil kapsam ve ya. Kartal Formasyonu, bata brakyopod olmak zere krinoid, mercan, trilobit, bryozoa, gastropod vb ok eitli ve zengin makrofosil kapsar; bu zellii ile, sahada dier krntl kaya istiflerinden, rnein Yayalar ve Trakya Formasyonlarndan, kolayca ayrtedilebilir. Zengin fosil kapsamna dayanlarak, formasyonun Erken Devoniyen (Emsiyen) ve Erken Devoniyen-Orta Devoniyen geiini temsil ettii bilinmektedir (Paeckelmann,1938; nalan,1981; Babin,1973; Carls,1973; Gandl,1973; Kullmann,1973)

2.2.6. Denizli Ky FormasyonuTanm ve ad. Balca, ince eyil arakatkl kireta, killi kireta, lidit ve yumrulu kiretandan oluur. Haas (1968)n Tuzla Serisine karlk gelir. Kaya (1973), birimi Bykada Formasyonu ad altnda incelemitir. nalan (1981) Bykada Formasyonu adn Tuzla Formasyonu olarak deitirmesine karn, Kaya (1973)nn tanmlad yelerden ilk n, adlarn deitirmeden korumutur. Haas (1968)n Tuzla Serisi Gebze ve Denizli formasyonlarn (Gebze schichten, Denizli schichten) kapsar. Gebze Formasyonu adyla tanmlam olduu ince kumlu, killi, krntl dzeyin, alttaki Kartal Formasyonunun krntllarndan plak gzle ayrtedilmesi olduka g olduundan, Kartal Formasyonu kapsamnda incelenmesi daha uygun grlmtr. Tuzla yresinde istifin st kesimleri yzeylenmemitir. Buna karlk Denizli ky dolay, istifin btnnn yzeyledii pek az yerden biri olan Denizli kynn adnn, zgl (2005)

tarafndan istifin btnn ierecek ekilde formasyon ad olarak kullanlmas nerilmitir. Denizli ky dolaynda ve ilenin gneyinde yer alan Korucu kynn gneyinde Darlk 25

barajnn sa yakasnda istifin incelemeye elverili yzeylemeleri yer alr. Rumelihisar dolaylarnda, Beylerbeyi-skdar arasnda ve Bykadann gney kesimlerinde formasyonun eitli dzeyleri yzeylenmektedir. Balca eyil arakatkl kireta, killi kireta, lidit ve yumrulu kiretandan oluan formasyon, alttan ste doru Tuzla yesi, Yrkali yesi, Ayineburnu yesi ve Baltaliman yesi olmak zere 4 yeden oluur.

2.2.6.1. Tuzla yesi: Balca, mikrit-kavk krntl biyomikrit tr kireta-killikiretandan oluur; deien oranda genellikle 5-10 santimetreyi gemeyen kalnlkta killi eyil arakatkldr; Kaya (1973)nn Tuzla yesini ksmen karlar. Kaya (1973) Tuzla yesi adyla inceledii birimin bavurma kesitinin Bostancda bulunduunu belirtir; ancak, bu incelemede Bostanc dolaynda birimi temsil edecek bir yzeyleme bulunamamtr. Dolaysyla, zgl (2005) tarafndan, birimin Tuzla ilesinin ky kesiminde ve zellikle Deniz Harp Okulu sahasnn kylar boyunca temiz yzeylemelerin bulunduu gerekesiyle, Tuzla yesi adyla incelenmesi nerilmitir. Formasyonun Tuzla dolay dnda, Darlk barajnn sa yakasnda ve Bykadann gneybat kysnda incelemeye elverili yzeylemeleri bulunur. Korucu ky gneyinde Darlk barajnn sa yakasndaki yzeylemesinde, Tuzla yesi Kartal Formasyonunun bol makrofosilli eyilleri zerinde, eyil arakatkl killi kireta dzeyi ile balar. Daha stte siyahms koyu klrengi, ince-orta katmanl, dzgn katmanlanmal, ince eyil arakatkl, seyrek fosil krntl, yumrulu grnl mikritik kireta dzeyi yer alr. ye en st kesiminde 5-10cm kalnlkta arakatman ya da seyrek yumrular halinde siyah lidit ara katkldr. yenin toplam kalnl 30-40m ile yaklak 100m arasnda deiir.

2.2.6.2. Yrkali yesi: Balca, ince eyil arakatkl liditlerden oluan birimin ad, Kaya(1973) tarafndan Bykadada yzeylemesinin incelendii Yrkali mevkisinden alnmtur. Liditler kara-koyu klrengi, ayrm ak klrengi-boz, ince katmanl ve laminal ve eyil arakatkldr; ste doru kil oran artarak lidit arakatkl pembemsi, boz renkli, lamimal eyillere geilir. Tuzla yesinin lidit arakatkl mikritik kireta katmanlarn uyumlu olarak stler Bykada ve Tuzla yarmadasnn ky kesimlerinde 20-30 metre kalnlkta yzeylemeler verir.

2.2.6.3. Ayineburnu yesi: Denizli Ky Formasyonunun st dzeyinde yer alan yumrulukireta-killi kireta birimi Kaya (1973) tarafndan, yzeylemelerinden birinin bulunduu Bykadann Ayineburnu mevkisinin adyla adlandrlmtr. Makro kavkl mikrit-biyomikrit trnn egemen olduu yumrulu kireta, istifin alt kesiminde ak klrengi, boz, st kesimde ise pembemsi-krmzms renkli ve kil arakatkldr. Kireta yumrular genellikle kk, 1-5 cm apnda, uzun eksenleri katmanlanmaya kout 26

dizilmi, birbiriyle balantsz, dzensiz kresel ya da elipsoid eklindedir. Bykadann GB kysnda, Beylerbeyi, Acbadem dolaynda, Korukyn gneyinde darlk barajnn sa yakasnda ve Arnavutky-Rumelihisar arasnda yzeylemeleri yer alr. Ayineburnu yesi Baltaliman yesinin liditleri tarafndan uyumlu stlenir, yaklak 40 m dolaynda kalnlktadr.

2.2.6.4. Baltaliman yesi: Balca silisli eyil arakatkl siyah liditlerden oluur. stifnceleri lidit yada rt gibi sadece kayatr balklar altnda (Penk, 1919; Paeckelmann, 1938; Abdsselamolu, 1963) incelenmi olan birim iin, Kaya (1971) tarafndan Baltalimanndaki yzeylemesinden esinlenerek, Baltaliman Formasyonu ad kullanlmtr. Liditler, Denizli Formasyonunun deiik dzeylerinde ince arakatman ve deien kalnlkta ara dzeyler halinde yer alr. Kaya (1973), blgedeki deiik stratigrafik konumda bulunan liditli dzeyleri, biri Denizli Formasyonuna ait Yrkali yesi, dieri ise Baltaliman Formasyonu olmak zere iki farkl formasyon kapsamnda incelemitir. zgl (2005), benzer kayatr zellikleri gsteren ve farkl stratigrafik konumda bulunmalarna karn ayn havzann rnleri olan sz konusu liditlerin, plak gzle biribirinden ayrt edilmesinin ok g olduunu, byle bir yapay ayrmn formasyon adlamasndan beklenen yarar salayamad gibi, zellikle alt st ilikilerin grlemedii yzeylemelerde, haritalama ve denetirme asndan karklklara neden olduunu gereke gstererek, Baltaliman liditlerinin de corafya ad korunarak, Denizli Ky Formasyonu kapsamnda Yrkali yesi gibi, bir ye aamasnda incelenmesini nerir. Byk blmyle liditlerden oluan Baltaliman yesi; st dzeylere doru oran ykselen eyl-silisli eyil arakatkldr. Liditler kara-koyu klrengi, ayrm ak klrengi, boz, ak kahverengi, ince katmanl, yer yer laminaldr. nce kesitinde mikrokristalli kuvars, radyolarya, ve snger sipikl kapsar. Lidit katmanlar iinde, boyutlar genellikle 1-5cm arasnda deien kresel ekilli, kara-koyu klrengi silis yumrular yer yer youn olarak yer alr. Silis yumrularnn fosfatca zengin olduklar ilk kez Abdsselamolu (1963) tarafndan fark edilmitir. Liditler, birka mm ile birka cm arasnda deien kalnlk ve sklkta eyil-silisli eyil ara katkldr. Baltaliman yesi, altndaki Ayineburnu yesi ve stndeki Trakya Formasyonunun eyilleri ile geilidir; yaklak 30m. dolaynda kalnlk gsterir. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Denizli Ky Formasyonu, Kartal Formasyonunu uyumlu olarak stler; Trakya Formasyonu tarafndan uyumlu stlenir. Formasyonun kalnl 170m dolayndadr. Fosil kapsam ve ya. Denizli Ky Formasyonu krinoid, brakyopod, trilobit vb makrofosil ve belirli dzeylerinde konodont Lidit dzeylerinde ise ya belirlemesine elverili bolca 27

radyolarya kapsar. eitli aratrclar tarafnan incelenen makro ve mikro fosil kapsamna gre, Tuzla yesine karlk gelen alt dzeyleri Erken Eyfeliyen (Emsiyen-Eyfeliyen gei zonu)-Frasniyen, Yrkali yesine karlk gelen liditli dzeyi Frasniyen ve stteki yumrulu kireta dzeyini kapsayan Ayineburnu yesi st Devoniyen (Fameniyen)-Alt Karbonifer (Orta Turneziyen) ve Baltaliman yesinin liditleri Alt Karbonifer yatadr (Haas, 1968; Gandel, 1973; Kullmann, 1973; apknolu 1997); dolaysyla formasyon Orta Devoniyen (Eyfeliyen)-Erken Karbonifer (Orta Turneziyen) araln temsil eder.

2.2.7. Trakya FormasyonuTanm ve ad. Balca kumta, milta, eyil, yer yer aklta trnden krntl kayalarn deien oranda ardalanmasndan oluur. Alt kesimlerinde, deien kalnlkta kireta arakatk ve merceklerini kapsar. stanbulun Avrupa yakasnda geni alanlar kaplamas nedeniyle 1900l yllarn balarndan beri deiik aratrclar tarafndan Trakya Serisi (Thrazische Serie) adyla incelenmitir (Penck,1919; Paeckelman, 1925, 1938). Yalnlar (1951, 1954) ve Baykal ve Kaya (1963) ilk kez fauna ve flora kapsamna dayanarak istifin alt dzeylerinin Viziyen yata olduunu belirtir. Haas (1968), Gebze yresini konu alan almasnda, istifi Alt Karbonifer yata Ober Thrazische Serie olarak inceler. Kaya (1971) krntl istifin yaklak 2000 m kalnlkta varsayd blmn Acbadem, Kkky ve amurluhan yelerini kapsayan Trakya Formasyonu olarak adlandrr. Trakya Formasyonu, byk blmyle kumta, milta, eyil ardalanmasndan oluur. Yer yer aklta ve alt kesimlerinde, deien kalnlkta kireta arakatk ve merceklerini kapsar. Trakya Formasyonunu nceki incelemelerin altnda, 1) Acbadem yesi, 2) Cebeciky Kireta yesi, 3) Kartaltepe yesi ve 4) Kkky yesi olmak zere drt yeye ayrtlanabilir (zgl, 2005).

2.2.7.1. Acbadem yesi: Trakya Formsayonunun en alt birimini oluturan ye balcakilli, siltli eyillerden oluur; seyrek olarak silta ve ince kum boyu taneli kumta arakatmanldr. ye ad Kaya (1971) tarafndan Boazn Anadolu yakasnda,

yzeylemelerinin bulunduu Acbadem yresinden alnmtr. Taze yzeyi yeilimsi koyu klrengi, ayrma yzeyi ak kahverengi, ince katmanl, yer yer siltta laminal, kuvars ve mika taneli, kil hamurlu kuvarsvake tr ince krntllar egemen kayatrn oluturur. Seyrek olarak, kalnl 20-30 santimetreyi bulan koyu klrengi kireta ve kumta arakatkldr. Acbadem yesinin kalnl, yerden yere deiir. Kaya (1971), 90m dolaynda kalnlk ngrr; Gebze-Denizli ky dolayn da kapsayan yzeylemelerinde, birim kalnl 200 metreyi bulur. 28

2.2.7.2. Cebeciky Kireta yesi: Balca elf tipi neritik kiretandan oluur. Birim,Kaya (1971;1973) tarafndan Cebeci Kireta adyla formasyon aamasnda adlandrlmtr. zgl (2005), bu ve benzeri kiretalarnn, Trakya Formasyonu iinde snrl sayda mercek ya da arakatklar halinde yer aldn, dolaysyla Trakya Formasyonu kapsamnda aamasnda incelenmesi gerektiini savunur. Cebeciky dolaynda ok eski yllardan beri ta ocaklar olarak iletilmi olan kiretalar, taze iken kara-koyu klrengi, orta-kaln-ok kaln katmanl, bol organik kapsamndan dolay H2S kokuludur. Balca mikrit, foraminiferli ve algli mikrit ve biyomikrit trleri egemendir. Yer yer ikincil dolomitleme ve yeniden kristalleme gsterir. Birimin, en kaln olduu Cebeciky ta ocaklarnda, taban aa kmadndan kalnl tam olarak bilinmemektedir; iletilmekte olan kesiminin kalnl 50-60 m dolayndadr. ye

2.2.7.3. Kartaltepe yesi: Balca lidit arakatkl eyilleri kapsayan bu birim, Kaya (1971)tarafndan, Kartaltepe yesi adyla incelenmitir. Liditler, taze iken kara-koyu klrengi, aryrma yzeyi stl kahverengimsi-boz- beyazms ak klrengi, ince katmanl, yarlgan ve laminaldr. eyiller, yeilimsi, kara-koyu klrengi, sert, ayrm kahverengi-sarms boz, yumuak, ince katmanldr. Kartaltepe dolaynda lidit-eyil ardalanmas egemen iken ye, Cebeciky ta ocaklar dolaynda sarms-boz eyil ve kiltayla temsil edilir. Kalnl yaklak 30m dolayndadr.

2.2.7.4. Kkky yesi: Acbadem yesinin ince gereli krntllarnn stnde yer alan,bol mikal kaba kumta-eyil ardalanmasndan oluan fili tr krntllar yer alr. Kaya (1971) tarafndan, szkonusu krntllarn stanbulun Avrupa yakasnda Kkky dolayndaki yzeylemeleri Kkky yesi, adyla incelenmitir. Kkky yesi fli fasiyesinde trbiditik kumta-eyil ardalanmasndan oluur. Deiik dzeylerinde, kanal dolgular eklinde aklta merceklerini kapsar. Kumta taze krlma yzeyi yeilimsi, koyu klrengi, ayrma yzeyi kahverengi-boz, ince-orta-kaln katmanl, yer yer laminaldr; kuvars, akmakta, kuvarsit, feldspat taneli ve bol mika pullu, yer yer bitki krntl gere kasar. Kout, apraz ve konvolt laminalanma, yer yer, yiv, oluk ve kaval tipi taban aknt yaplar ve yk kalplar yaygndr. Kkky yesinin, tektonizma nedeniyle olduka kalnlam olan yzeylemeleri, Boazn her iki yakasnda, zellikle Avrupa yakasnda, geni alanlar kaplar. ye kalnlnn 1000 metrenin zerinde olduu sanlmaktadr. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Trakya Formasyonu, Denizli Ky Formasyonunun Baltaliman yesini uyumlu olarak stler. Trakya Formasyonunun eitli dzeyleri, 29

Triyastan Neojene dein deiik yata kaya birimleri tarafndan asal uyumsuzlkla stlenir. Formasyonu asal uyumsuzlukla stleyen en yal birim, Alt Triyas yata kzl renkli aklta ve kumtandan oluan Kapakl Formasyonudur. Blge Karbonifer-Neojen arasnda etkin olmu nemli tektonik olaylar sonucu kvrmlanm ve faylanm olduundan, Formasyonun tmn kapsayan dzenli bir kesit yeri bulunamamtr. Dolaysyla istifin kalnl salkl olarak bilinmemektedir. Formasyonun 1500 metrenin zerinde bir kalnla sahip olduu dnlmektedir. Fosil kapsam ve ya.Trakya Formasyonunun byk blmn oluturan krntl dzeyleri fosil bakmndan ksrdr. Cebeci Kireta yesi iinde ve istifin en alttaki eyilleri iinde Erken Karbonifer mikrofauna ve floras saptanmtr (Yalnlar, 1951, 1954; Mamet and Kaya, 1971).

2.2.8. Kapakl FormasyonuTanm ve ad. Blgede Paleozoyik yal taban kaya birimlerini asal uyumsuzluka stleyen kzl-mor renkli, karasal aklta-kumta istifi nceki aratrclar tarafndan Taban Konglomeras (Baykal,1943; Erguvanl, 1949; Yurtta-zdemir,1971; Assereto,1972), Kapakl Formasyonu (Altnl,1968); Ballkaya Konglomeras (Baykal ve nalan,1979), akraz Formasyonu (Gedik ve di, 2004, yazl bilgi) gibi deiik adlar altnda incelenmitir. Bu incelemede, adlamada ncelik kural da gzetilerek, birim iin Altnl (1968) tarafndan kullanlan Kapakl Formasyonu adnn kullanlmasnn yelenmiir. Kapakl Formasyonu, tabannn grld tm yzeylemelerinde, daha yal birimlerin zerinde, kalnl yerden yere deien aklta dzeyi ile balar. akllar yar yuvarlanm yar keli, yer yer derecelenmi orta-zayf boylanmal balca kuvars, kuvarsarenit, kireta, lidit, akmakta, volkanit kkenlidir. Kzl renkli ve keli formasyonii (intraformatinal) kumta, eyil akllarn kapsar. akltalar yanal ve dey ynde, kumta-miltana gei gsterir. Kumta orta-kaln-yer yer apraz katmanl, orta-iyi boylanmaldr; yer yer derecelenme ve laminlanma gsterir; deien kalnlkta eyil arakatkldr; yer yer kumlu hamur iinde salm halde akll mercekler kapsar. Kapakl Formasyonu iinde yer yer, spilitik bazalt tr yastkl lav akntlar yer alr. Karakoyu yeil, koyu klrengi, kalsit dolgulu gaz kabarckl, plajiyoklas fenokristalli arakatklar halinde bulunan volkanitler Gmdere kynn GBsndaki yzeylemelerinde 100 metreye varan kalnlk gsterir. nceleme alann dou kesiminde Teke kynn GDsnda yer yer aa kar.

30

Dokanak ilikileri ve kalnlk. Kapakl Formasyonu, ounlukla Karbonifer yata Trakya Formasyonunu, yer yer de daha yal birimleri, rnein ile gneyinde Kurtky Formasyonunun arkozlarn ve Denizli Ky ve Pelitli Formasyonlarn asal uyumsuzlukla stler. Taban toporafyas ve ortam koullarna bal olarak kalnl ska deiir, dolaysyla, Gebze-Kocaeli-ile arasnda kalan alann deiik kesimlerinde alan aratrclar, birim iin biribirinden ok farkl kalnlklar n grmlerdir. rnein, zdemir ve di (1973) 50-1000m, Gedik ve di, 10-1200m, Altnl ve di. (1970) 700m, Baykal (1943) 400m, Erguvanl (1949) 200m, Baykal ve nalan (1979) 450m kalnlk nermilerdir. Fosil kapsam ve ya. Karasal krntllardan oluan formasyonun, inceleme alan iinde ve yakn dolayndaki yzeylemelerinde, ya belirleyecek bir fosile gnmze dein

rastlanmamtr. Kessler (1909), Arthaber (1914) Triyasn (Verfeniyenin alt) transgressif tabann oluturduunu ve Permiyen yata olabileceini belirtirler. Assereto (1972), Avrupada bilinen Verrucano Fasiyesi indeki karasal krntllarla yakn fasiyes benzerlii ve stteki Alt Triyas yal fosilli kumta ve marn istifi ile bu akltalar arasnda grd asal uyumsuzlktan dolay, formasyonun Permiyen yata olma olaslndan sz eder. Baykal (1943) ve Erguvanl (1949), Altnl (1970), Yurtsever (1982) Kocaeli yarmadasnda Triyasn bu transgressif birimle baladn savunurlar. Alian ve Derman (1995), formasyonun Bat Karadeniz blgesindeki uzanm olarak dnlen akraz Formasyonunun Sakarya ilinin KDsunda amdadaki yzeylemelerinin, Ge Permiyen yata olduunu palinolojik bulgulara dayanarak savunur.

2.2.9. Gebze GurubuTanm ve ad. Gebze ilesi dolaynda geni alanlar kaplayan Triyas yata karbonat ve krntl kayalardan oluan kaln transgressif istif, bu incelemede Gebze Gurubu ad altnda adlandrlmtr. Taban ve tavanndan uyumsuzlukla snrlanm olan bu istif, nceki aratrclar tarafndan deiik adlarla incelenmi olan ok sayda kaya birimini kapsar (Toula, 1896, 1898; Kessler,1909; Arthaber1914, 1915; Baykal,1943; Erguvanl,1949; Altnl,1968; Altnl ve di.,1970; Yurtta-zdemir, 1971; Assereto,1972; Baykal ve nalan,1979). zgl (2005) tarafndan, nceki almalarn nda, yeniden kaya-stratigrafi snflamas yaplm ve egemen kayatr ve stratigrafi zelliklerine gre istif, Gebze Gurubu kapsamnda olmak zere alttan ste doru 1) Demirciler Formasyonu, 2) Ballkaya Kireta, 3) Tepecik Formasyonu, 4) Kytepe Formasyonu olmak zere 4 formasyona ayrtlanmtr (ekil 2).

31

2.2.9.1. Demirciler FormasyonuTanm ve ad. Demirciler Formasyonu balca kumta, eyl, killi kireta ve kiretann deien oranda ardalanmasndan oluur. Alt dzeylerinde kumta, eyil st dzeylerinde eyil arakatkl killi kireta-kireta egemendir. Formasyon ad Daer (1978) tarafndan Demirciler kynden alnmtr. Demirciler Formasyonu ad zgl (2005) tarafndan, Daer (1978) ve Yurtsever (1982)in Erikli Formasyonunu da ierecek ekilde geniletilmi olarak kullanlmtr. Demirciler Formasyonu alt dzeyinde balca eyil arakatkl kuvarsvake, kuvarsarenit tr kumta-milta, st dzeyinde ise kumlu-killi kireta, kireta, dolomitik kireta ve eyillerin deien oranda ardalanmasndan oluur. Bu almada, formasyonun kumtakiltann egemen olduu alt blm Erikli yesi, kiretann egemen olduu st blm ise Grgendere yesi adlaryla incelenmitir. Formasyon alt dzeylerinde, Deirmen Kireta yesi olarak adlandrlan yer yer merceksel kireta dzeylerini kapsar 2.2.9.1.1. Erikli yesi: Balca eyil arakatkl kumtandan oluur, alt dzeylerinde yer yer aklta merceklerini, st dzeylerinde ise seyrek arakatklar halnde kumlu kireta katmanlarn kapsar. Assereto (1972) Gebze yresinde, Alacal (Variegated) Kumta ve Marn ad altnda inceledii birimin alt blmne karlk gelir. 2.2.9.1.2. Grgendere yesi: Boz, ak klrengi, boz, yer yer pembemsi ve ak morumsu renkli eyil, koyu klrengi killi kireta ve kireta dzeylerinin ardalanmasnden oluur. Oolitli kireta, stramatolitli kireta, intraformasyonel akll kireta, bol vermes izli vermikler kireta gibi gelgitaras fasiyesinde s deniz karbonatlar egemendir. Belirli dzeylerinde bol lamellibran ve gastropod kapsar. 2.2.9.1.3. Deirmen Kireta yesi: Demirciler Formasyonu alt dzeylerinde yer yer, rnein Cumhuriyet ky kuzeyindeki ile Fay zonu boyunca yer yer aa kan ve bazlar iletilmekte olan ta ocaklarnda grld gibi, kaln kireta-dolomitik kireta merceklerini kapsar. Bu tr dolomit-dolomitli kireta-kireta merceklerinin Gebzenin KDsundaki Deirmen deresindeki yzeylemeleri Yurtsever (1982) tarafndan Deirmen Kireta yesi ad altnda incelenmitir. Dolomit beyazms ak klrengi-boz, orta-kabakristalli, genellikle katmanlanmasz, som ve krlgandr. Ta ocaklarnda, dolomit ve dolomitli kiretan kapsayan ve 50-60 m kalnlk gsteren karbonat istifi en st dzeyinde 10-15 m kalnlkta onkoidal kireta katmanlaryla sona erer. 32

B k ra F rmsy n F R A Y N a rlk n o a o u O M S O

B M R K L L I(m A IN I )

UA A LM K LN I ( ) A I LKm

S TM S E

GRP UU

E Y

S ER

KT A

KAYAT R

DER Z EL LKL ER

1065

90

T a st riy s

a iy L in en Krn en ad iy

Kumta- eyil ard; taze yzeyi koyu klrengi, gnlenme yzeyi kahverengi-boz, ince-orta-yeryer kaln katmanl, yer yer kout ya da apraz laminal kumta ile kara-koyu klrengi,yeilimsi eyil ard; kumta ince-kaba kum boyu, yer yer aklckl, boylanma ve yer yer derecelenme gsteren balca kuvars, akmakta, kuvarsit ve kireta taneli, bol bitki krntl, oun silisli, yer yer killi kireli ve sk imentolu; seyrek olarak ince katmanl, ince kuvars kumlu kireta ve mikrit arakatkl;Kytepe yesi ile geili Kireta arakatkl m arn; klrengi-boz, ince katmanl, lamellibrenl,kireta (mikrit, biyosparit,pelsparit, intrasparit),arakatkl (5-10 cm), yeil- klrengi tonlu, seyrek bitki krntl laminal marn Yumrulu krmz kireta (Ammonitiko rosso); krmz- pembe, ince katmanl (2-5 cm), yumrulu,bol ammonitli,kavk krntl mikrit-biyomikrit;krmz, yeryer yeilimsi ince (birka cm) eyil arakatkl

K a e i K y p es u y s te e y i

975 40 935 35 900

T R YAS

O T as rta riy

? ?

t A iziye s n n

T p ikF rmsy n e ec o a o u

Kz a e a ml y si

65

Yum rulu kireta-eyil ard;krmz yada sarms klrengi,5-10 cm kalnlkta klrengi-boz yada pembe eyil dzeyleriyle ardalanan, koyu klrengi yumrulu kireta

G z G ru u eb e u b

35

B llk y F rms o u a a a o ay n

800 M ax 500 300

Yumrulu kireta-marn ard; kara-koyu klrengi marn ardalanmal ve ortasnda akmakta yumru ve arakatklarn kapsayan yumrulu kireta Dolomit-dolomitik kireta; taze yzeyi klrengi, ayrm klrengi-boz, orta-kaln katmanl, ince-orta kristalli, Stromatolit arakatmanl dolomit egemen; st dzeylerinde ak klrengi, kaln katmanl,intraklastl ve krinodli dolomitik kireta-kireta arakatkldr. Kireta-killi kireta; taze iken koyu klrengi, ayrm boz, ak klrengi, yer yer ak pembemsi, ince-orta katmanl;boz,klrengi,pembemsi,morumsu eyil, milta ve seyrek olarak kumta arakatkl

AT a lt riy s

-

O e iy n(t sk en+A A iziyen len k e s itiy lt n )

Dm ile F rmsy n e irc r o a o u

G rge d re ne

-

D e e irmn

~100Dolomit-dolomitik kireta; beyaz ms ak klrengiboz, orta-kabakristalli, genellikle katmanlanmasz, st dzeyinde 10-15 m kalnlkta onkoidal kireta eyil - kumta; boz-yeil,pembe, ince-orta katmanl, yer yer apraz laminal, kil-kire imentolu kumtakumlu kireta-eyil ard

~50

E li rik

~500 0

13 m 0

200

450m

LEK: 1 / 2 000

ekil 2. Gebze Gurubu kaya-stratigrafi birimlerinin genelletirilmi dikme kesiti Dokanak ilikileri ve kalnlk. Demirciler Formasyonu, en alt birimini oluturan Erikli yesi araclyla, Kapakl Formasyonunun kzl renkli karasal krntllarn uyumsuzlkla stler; Ballkaya Formasyonunun karbonatlar tarafndan uyumlu stlenir S ky denizi kellerinden oluan Demirciler Formasyonu, Yanal ve dey girikliler ve kaln karbonat merceklenmeleri gsterdiinden, kalnl yerden yere deiir. Assereto (1972) 90 m, zdemir ve di. (1973) 80-300 m, Daer (1978) toplam 220 m ve Gedik ve di. (2004, yazl 33

bilgi) 50-480 m kalnlk ngrrler. nceleme alannda Teke ky gney ve dousundaki yzeylemelerinde kalnlnn 200 metreyi at gzlenmektedir. Fosil kapsam ve ya .Demirciler Formasyonunun alt blmn oluturan Erikli yesi kt fosillidir. Grgendere yesi ve Deirmen Kireta yesinde Daer (1978) tarafndan, Erken Triyas (skitiyen) temsil eden mikrofauna saptamtr.

2.2.9.2. Ballkaya FormasyonuTanm ve ad. Formasyon kireta, dolomitik kireta ve dolomitleri kapsayan kaln bir karbonat istifiden oluur. nceleme alannn yakn dousunda, ile gneyinde, Gebze ilesi dolaynda ve Gebze-zmit arasnda yaygn yzeylemeleri bulunan ve ou ta oca olarak iletilen bu karbonat istfi nceki aratrclar tarafndan deiik ad ve balklar altnda incelenmitir. Kullanlan adlarn ounun corafya bileeni yoktur, daha ok kayatrlerini yanstrlar. Yurtsever (1982) tarafndan kullanlm olan Ballkaya Formasyonu ad bu incelemede de benimsenmitir. Ballkaya vadisi boyunca, Tepecik kynn yakn kuzeyinde, ile dousunda Teke ky dolaylarnda yzeylemeleri bulunur. Ballkaya Formasyonu, inceleme alanndaki yzeylemeleri genellikle dolomitlerden oluur. Dolomitler kirli beyaz-ak klrengi, orta-kaln katmanl, ince-orta kristallidir; yer yer stramatolitli ara dzeyleri kapsar; seyrek olarak kireta ve dolomitli kireta arakatkldr. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Ballkaya Formasyonu Demirciler Formasyonunun kireta katmanlarn uyumlu olarak stler ve Tepecik Formasyununun ince katmanl yumrulu grnl kireta dzeyi tarafndan uyumlu stlenir. S deniz karbonatlarndan oluan formasyonun kalnl, deiken ky koullarna bal olarak yerden yere deitiinden, formasyon iin deiik aratrclar tarafndan farkl kalnlklar ngrlmtr. rnein, Asserato (1972) toplam 350-400 m, zdemir ve di. (1973) 240-260 m, Altnl (1968) tip kesitinde 950 m, dier bir kesitte ise 480 m kalnlk nermilerdir. Fosil kapsam ve ya. Ballkaya Formasyonunun Ge skitiyen ve Erken Aniziyen araln temsil eden mikrofauna kapsar (Baykal,1943; Daer,1978; Erguvanl,1949; di.,1973) zdemir ve

2.2.9.3. Tepecik FormasyonuTanm ve ad. Ballkaya Formasyonunun zerinde yer alan yumrulu kireta, eyil, killi kireta, kireli kilta ardalanmasndan oluan istif, bir ok aratrc tarafndan, deiik ad ve balklar altnda incelenmitir. Tepecik Formasyonu ad Altnl ve di.(1970) tarafndan, 34

istifin temiz yzeylemelerinden birinin yer ald Gebze ilesine bal Tepecik kynden alnmtr. Ballkaya Formasyonunun kaln s deniz karbonat istifi zerindeyer alr. Alttan ste doru Kazmal yesi, Kua yesi ve Kytepe yesi olmak zere yeye ayrtlanmtr.. nceleme alannda Teke kynn GDsunda Melen ay projesi kapsamnda alan isale hatt yarmalarnda temiz kesitleri aa kar. 2.2.9.3.1. Kazmal yesi: Tepecik Formasyonunun, alt dzeyini oluturan birim, rtem

(1963) ve kapsam geniletilmi olarak Yurtsever ve di.(1982) tarafndan Kazmal Formasyonu adyla incelenmitir. zgl (2005) byk blm ammonitli yumrulu kireta eyil ardndan oluan Tepecik Formasyonunun bir dzeyini oluturduu gerekesiyle, istifi bu formasyon kapsamnda olmak zere Kazmal yesi adyla ye aamasnda incelemitir. Balca klrengi-boz ince-orta katmanl, eyil, kilta arakatkl, ammonitli yumrulu

kiretandan oluur yer yer akmakta yumrularn kapsar. Ballkaya Formasyonunun dolomit-dolomitik kireta katmanlarn uyumlu olarak stler. Birimin biyostratigrafisini ayrntl olarak incelemi olan Assereto (1972) Yaklak 100m dolaynda kalnlk gsterdiini belitir. 2.2.9.3..2. Kua yesi: Tepecik Formasyonu ile ilgili jeoloji yaynlarnda Ammonitico Rosso ya da Hallstatt Fasiyesi olarak bilinen, krmzms pembe renkli yumrulu, bol ammonitli kireta birimi Altnl ve di. (1970) tarafndan Kua yesi adyla incelenmitir. Tepecik kynn yakn kuzeyinde Kua tepesinden alnmtr. Tipik Ammonitico Rosso fasiyesini yanstan birimin l snrlar dnda kalan Gebze ilesine bal Tepecik, erkeli ve Kseler kyleri dolayndaincelemeye elverili yzeylemeleri bulunur. Kua yesi Kazmal yesini uyumlu stler, birim kalnl Yurtta ve di. (1971)e gre 35 m, Assereto (1982)ye gre Dil iskelesinde 15 mdir. 2.2.9.3..3. Kytepe yesi: Tepecik Formasyonunun en st dzeyini oluturan ye Altnl ve di. (1970) tarafndan adlandrlmtr. Assereto (1982)ye gre balca klrengi-boz, ince katmanl, mikrit, biyopelsparit, intrasparit ve kalkarenit tr kireta arakatkl (5-10cm), yeil- klrengi tonlu laminal marnlardan oluur. Kua yesini uyumlu stler. Tepeky mezarlnda 40m kalnlktadrdr. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Tepecik Formasyonu Ballkaya Formasyonunu uyumlu olarak stler; Bakrlkran Formasyonu tarafndan uyumlu stlenir. nceleme alandaki

yzeylemelerinde yaklak 80-100m dolaynda kalnlk gsterir.

35

Fosil Kapsam ve ya. Formasyon bata ammonit olmak zere makrofauna, foraminifer ve konodontca zengin dzeyler kapsar. Fosil kapsamna gre Orta-Ge Triyas araln temsil eder (Yurtta-zdemir,1971; Assereto,1972; Daer,1978)

2.2.9.4. Bakrlkran FormasyonuTanm ve ad. Kaya ve Lys (1982) tarafndan Bakrlkran Formasyonu adyla ksaca tantlm olan birim, balca bitki krntl kumta eyil ardndan oluur. stanbulun Avrupa yakasnda Gmdere ky dolaylarnda ve Anadolu yakasnda Tepecik ky yaknnda Pnarlar dolaynda incelemeye elverili yzeylemeleri yer alr. Bitki krntl kumta-eyil ard formasyonun egemen kayatrn oluturur. Koyu klrengi, ayrm kahverengi-boz, ince-orta katmanl, kout ya da apraz laminal kumta ile eyil deien oranda ardalanma gsterir. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Bakrlkran Formasyonu, Tepecik Formasyonunun en st dzeyini oluturan kireta arakatkl marnlarn uyumlu olarak stler; st Kretase yata Hereke Formasyonu tarafndan asal uyumsuzlukla stlenir. nceleme alannda snrl saydaki yzeylemesi bulunan formasyonun, st Kretase ncesi ve gncel anma dolaysyla ilksel kalnl bilinmemektedir. zdemir ve di. (1973) 90 m, Gedik ve di. (2004) 35 m kalnlkt ngrr. Fosil kapsam ve ya. Formasyon kt fosillidir. Kmrlemi ve tanm bitki krntlar ve seyrek olarak krinoid antroklarnn dnda, fosil saptanamamtr. Bu formasyonun Balya yresindeki benzeri olan st Triyas yata bitki krntl kumta-eyil birimi iinde, Bittner (1895) ve Aygen (1956) tarafndan st Triyasn ayrtman lamellibranlar tanmlanmtr (Yurtta-zdemir,1971 de). Tepecik Formasyonunun Karniyen yata Kytepe yesini stlediine gre formasyonun ya Karniyen ya da Ge Triyas olmaldr.

2.2.10. Saryer FormasyonuTanm ve ad. stanbul Boaznn her iki yakasnda, ile-Karaburun arasnda Karadeniz kysna kabaca kout uzanan st Kretase yal krntl ve volkanik kaya topluluu deiik aratrclar tarafndan Saryer Formasyonu (Pehlivan,1990), stanbul Volkanitli Filii ve

stanbul Volkaniti (Bayrak ve Murat,1990), Kilyos Volkanitli Flileri, Saryer Gurubu (Yurtsever, 1996), sakl Formasyonu ve Riva Formasyonnu kapsayan Yemiliay Gurubu (Gedik ve di., 2004, yazl bilgi), Bozhane Formasyonu, Garipe Formasyonu ve Ksrkaya Formasyonunu kapsayan Kavaklar Gurubu (Keskin ve di., 2003) gibi deiik adlar altnda 36

incelenmitir. Sz konusu krntl ve volkanitlerden oluan alan zerinde yer alan Saryer ilesinin adnn, istifin tm iin formasyon ad olarak korunmas nerilmitir. stifin alt dzeyinde krntllar st dzeyinde ise volkanitler egemendir. zgl (2005) tarafndan, birbiriyle yanal ve dey geili olan ve biribirine ait kayatrlerini arakatklar halinde

kapsayabilen bu iki dzeyin, tek bir formasyona ait yeler olarak adlandrlmas ve bu dnce ile, Keskin ve di.(2003) tarafndan kullanlan Bozhane, Garipe ve Ksrkaya formasyon adlarnn, Saryer Formasyonu kapsamnda olmak zere, Bozhane yesi, Garipe yesi ve Ksrkaya yesi olarak ye derecesine indirgenmesi benimsenmitir (ekil 3).

2.2.10.1. Bozhane yesi: Saryer Formasyonunun alt birimini oluturan Bozhane yesi,balca kumta-eyil ardndan oluur. Keskin ve di.(2003) tarafndan Bozhane Formasyonu olarak adlandrlm olan birim bu incelemede, zgl (2005) tarafndan ye derecesine indirgenmitir. Adn, yzeylemelerinin yaygn olduu Bozhane kynden alr; nceki aratrmalarda Normal fli ve Kaba fli (Baykal, 1943), stanbul Volkanitli Filii (Pehlivan, 1990), Kilyos Volkanitli Flileri (Yurtsever, 1996), shakl Formasyonu (Gedik ve di., yazl bilgi, 2004) gibi deiik adlarla incelenen birimlerin btnn ya da byk blmlerini karlar. Kumta, koyu yeilimsi, ayrm klrengi-ak kahverengi yeryer kzlms, orta-kaln ve dzgn katmanldr; alt dzeylerde akl ve aklckl orta-kaba kum boyu, st dzeylerde ise ince-orta kum boyu gere egemendir. Balca, yar yuvarlanm yuvarlanm kuvars, mika, feldspat, az mafik mineral, seyrek glokoni ve kuvarsit, akmakta, kireta, kumta trnden litoklast kapsar. Yer yer, kmrlemi bitki krntldr. Kumta katmanlar deien kalnlkta eyil ardalanma gsterir. shakl ve Kll kyleri arasnda asfalt yolboyunda ve Gll kynn kuzeyinde gzel grlen bu volkanitler di.(2004, yazl bilgi) 500 m kalnlk ngrmtr. iin, Gedik ve

2.2.10.2. Garipe yesi: Saryer Formasyonunun, byk blmyle volkanitlerden oluanst kesimi Keskin ve di. (2003) tarafndan Garipe Formasyonu ad altnda incelenmitir. N.zgl (2005) tarafndan, yukarda belirtilen nedenlerle, birim Saryer Formasyonuna ait ye derecesine indirgenmiitir. Adn, Boazn bat yakasnda, sz konusu volkanitlerin youn olarak yzeyledii Garipe kynden alr. Boazn Karadenize k kesiminin her iki yakasnda ve Karadeniz ky kesiminde yaygn olan volkanitler eitli aratrclar tarafndan deiik adlar altnda, rnein, st Kretase Pskrmeleri (Baykal, 1943), Tf aglomera, lav(Akartuna, 1963), ile Volkanitleri (Yurtsever, 1996), stanbul Volkaniti (Pehlivan, 1990), Riva Formasyonu (Gedik ve di., 2004,yazl bilgi) vb gibi, incelenmitir. Garipe yesi balca andezit-bazaltik andezit tr volkanit kkenli kum, akl, blok boyutunda kaotik gere kapsayan, genellikle porfirik dokulu aglomera, volkanik bre ve 37

lavlardan oluur Keskin ve di. (2003), Garipe Formasyonu adyla inceledikleri birimin, 2000 metreyi aan kalnlk gsterdiini, % 98lere varan blmyle volkanit kkenli, kaba krntllardan oluan ve uzun ekseni yer yer 10 metreyi bulan bloklar kapsayan, epiklastik kellerden olutuunu, ancak % 1-2 orannda lav kapsadn belirtir.B M R K LIN I(m A LI ) F R AY N OMS O

UA A LM K L L (m A IN IK )

S TEM S

G RU U P

KAYATR

DER ZELLKLER

S ER

M ee K al S ay ultan Y tep esi tepe beyli E

O ligo-M iyosen

Y unuslubayr erli m

4000

~

30 50 40

akl-kum-mil Kil-mil; kmr arakatkl akl-kum, bloklu Uyum suzluk Kumta, kumlu kireta, aklta ;Sarms ince-orta-kaln katmanl, bol Nummulitli ve lamellibranl Uyum suzluk Olistostrom; Akveren Formasyonundan tremi akl blok ve olistolitleri kapsar Kilta-kum ta-amurta; mavimsi klrengi, ayrm boz-ak kahverengi, ince-orta katmanl, yarlgan eyl, kilta, kireli kilta, milta, ve kumtandan oluur. Bol mika pullu, trnden kum-mil boyu gere kil hamurla tututrulmutur; bolca bitki krntldr Kireta ve killi kireta (kireli kilta, marn, eyil ve seyrek olarak kumta arakatkl);beyazms,boz,kremrengi, ak klrengi, kimi dzeylerde krmzms-pembe, ince-orta katmanl; algli, biyoklastl,kalkarenit arakatmanlmi; alt dzeylerinde kuvars kumlu, mercanl, alg ve bentonik foraminiferli yeryer bol makrofosilli mikrit-biyomikrit tr kireta dzeylerini kapsamakta. Marn -kireli kilta-killi kireta; kremrengi-boz, yeilimsi klrengi,yer yer pembe;ince katmanl,seyrek kumta ve kireta arakatkl; Uyumsuzluk

st aastrihtiyen O GePaleosen lerdiyen L rta+ G K paniyen-M e am tesiyen aastrihtiyen M

3900

100

K srkaya Y unusludere A etli m tepesi A hm am layankaya

3800

TERSI YER P aleosen-E osen

ile

2003600 3500 600

~

100

~

? ?

Ak ve r e n

? ?

2900 M ax 200

s t Kr e t a s e

2700

~

200

Bazalt ve volkanoklastikler; kara, kzlms, yeilimsi, ince dokulu, olivinli, kabarckl bazaltik lav akntlar

KRETAS E

2500Pskrk kayalar; andezit-bazaltik andezit kkenli kaba kum, akl, kocata boyutlarnda kaotik gereli aglomera, volkanik bre kapsayan, epiklastik keller egemen; Kireta-kalkarenit;krmzms pembe-boz renkli orta katmanl, biyoklastl, kumlu kireta-kalkarenit . katmanlar bol bentonik foraminifer ve makrofosil ka ps a m a kta ; volka nitle r i inde a r a dz e y oluturmakta

~

Sa r i ye r G aripe

~ 2000

? ?

G S e antoniyen-K paniyen am

andezit-bazaltik

aglomera, lav; andezit tr volkanit kkenli kum, akl, blok boyutunda kaotik gereli aglomera, volkanik bre ve lavlardan oluur

500

~

500

~

0

0

Kumta-eyil ard; Kumta, koyu yeilimsi-haki, gnlenme yzeyi klrengi-boz-ak kahverengi yeryer kzlms,orta-kaln ve dzgn katmanl;yar yuvarlanm,orta-zayf boylanm,derecelenmi, alt dzeylerde akl ve aklckl orta-kaba kum boyu, st dzeylerde ince-orta kum boyu gereli LEKSZ

ekil 3. stanbul Boaznn Avrupa ve Anadolu Yakasnda yzeyleyen Kretase-Tersiyer yata kayastratigrafi birimlerinin genelletirlmi dikme kesiti.

B ozhane

38

Garipe yesi, shakl-Kll kyleri arasndaki yol boyunca grld gibi, Bozhane yesinin krntllaryla ardalanan aglomera dzeyleri ile balar, ste doru volkanitler ve volkanik kkenli krntllar egemen olur. 2.210.3. Ksrkaya yesi: Saryer Formasyonunun grlebilen st kesiminde yer alan bazik volkanitler ve onun stnde bordo ayrma renkli volkanit kkenli krntllar, Keskin ve di. (2003) tarafndan Ksrkaya Formasyonu olarak adlandrlmtr. Bu incelemede, Saryer Formasyonunun dier yeleriyle yakn benzerlik gsteren ve zellikle altndaki Garipe yesinden makroskopik olarak ayrtlanmas g olan birimin, Saryer Formasyonuna ait Ksrkaya yesi adyla, ye derecesinde adlandrlmas benimsenmitir. Keskin ve di. (2003)ne gre, 200m kalnlk gsteren birim aa km en alt kesiminde, st ste gelen 3040cm kalnlnda ok sayda lav akntlarndan oluan, yaklak 50 metreye ulaan kalnlkta, kara, kzlms, yeilimsi renkli bazalt dzeyini kapsar. Dokanak ilikileri ve kalnlk. nceleme alannda Saryer Formasyonu Saryer-ile Fay (bkz. Yapsal Jeoloji blm) ile snrl bulunduundan alt dokanann nitelii bilinmemektedir. Bu fay, formasyonun Bozhane ve Garipe yelerini verev keser. nceleme alnnn dou dnda, ile-Ava-Gebze dolaynda benzer zellikteki fili tr krntllar ve volkanitleri kapsayan ve Gedik ve di. (2004 yazl bilgi) tarafndan Yemiliay Gurubu adyla incelenen istif, st Kretese yal Akveren Formasyonu tarafndan uyumsuzlkla stlenir. Saryer Formasyonunun inceleme alan snrlar iinde az ok yanal sreklilik gsteren Bozhane yesi iin, Keskin ve di. (2003) 250 mden ok, Gedik ve di.(2004, yazl bilgi) ise 500 m dolaynda kalnlk ngrr. Garipe yesi ise zellikle Saryer ile merkezi ile Karadeniz kys arasnda 2000 mnin zerinde kalnlk gsterir. Ancak, birim kalnl, istifin deiken kayatr kapsamna bal olarak, yanal ynde nemli lde deiim gsterir. rnein Gedik ve di. (2004, yazl bilgi), Riva Formasyonu ad altnda inceledikleri Garipe yesine karlk gelen volkanitlerin, Riva dolaynda 400m kalnlk gstermesine karn, ileGebze-Kocaeli arasnda fili tr krntllar iinde kamalandn belirtir. Karadeniz ky kesimlerinde toplam kalnl 2500-3000 metreyi bulan Saryer Formasyonunun, blgenin dou ve gneyine doru belirgin olarak inceldii ve yat formasyonlar iinde kamaland anlalmaktadr. Fosil kapsam ve ya. Balca fili tr ve volkanit kkenli krntllar ve volkanitlerden oluan Saryer Formasyonu genellikle kt fosillidir. Formasyonun stanbul yakn dolayndaki yzeylemelerinde, istifin alt dzeyini oluturan ve kumta-eyil ardnn egemen olduu Bozhane yesi Ge Santoniyen-Kampaniyeni, volkanitlerin egemen olduu Garipe yesi ise Maastrihtiyeni temsil eder (Baykal, 1943; Gedik ve di., 2004, yazl bilgi). 39

2.2.11. Yemiliay FormasyonuTanm ve ad. ile ilesi yakn batsndan balayarak Karadeniz kys boyunca douya doru uzanan st Kretase yal krntl ve volkanitlerden oluan volkanosedimanter istif, ilk kez Ketin ve Gm (1963) tarafndan Yemiliay Formasyonu ad altnda incelenmitir. Formasyon ad, ad geen aratrclar tarafndan, yzeylemesinin incelendii Ayanck lesi batsnda yer alan Yemiliay deresinden alnmtr. l alannn ile ilesi dolayn kapsayan kk bir blmnde yzeyleyen Yemiliay Formasyonu bu incelemede yeteri ayrntda incelenemediinden formasyon ile ilgili bilgilerin, ana izgileriyle belirtilmesiyle yetinilmitir. Yemiliay Formasyonu Saryer Formasyonuna benzer ekilde, genellikle altta kumta-eyil ard ve stte volkanitlerin egemen olduu iki dzeyden oluur. Saryer Formasyonunun Bozhane yesine karlk gelen kumta-eyil ardk dzeyi taze iken koyu yeil-koyu klrengi, ayrm kahverengi-boz, genellikle, kumta arakatkl kil-mil boyu ince krntl kayalar kapsar; balca kuvars, mika ve volkanit krntl, kil hamurlu kuvarsvake tr egemendir. Taneler boylanm ve derecenmitir. Seyrek olarak, aklta, aglomera, tf ve Yemiliay Formasyonunun Saryer Formasyonunun Garipe yesine karlk gelen st dzeyi andezitik lav akntlar, aglomera, tf vb volkanitlerden oluur Kumta dzeyeleri kuvarsit kahverengimsi gri ve kahverenkli, ince-orta tabakal volkanojenik kumta ve yeilyeilimsi gri, yer yer krmz renkli, ince tabakal eyl ardalanmas ile aglomera, tf, andezit gibi volkanik kayalardan oluur. Yemiliay Formasyonu ile Saryer Formasyonu arasnda kayatr ve stratigrafi zellikleri asndan yakn benzerlikler vardr. Blgesel bir denetirme sonucu bu iki istifin tek bir formasyon ad altnda birletirilmeleri gerekebilir. Ancak aratrmann bu aamasnda salkl bir dnetirme yaplamamaktadr. ile dolaylarnda Yemiliay ve Saryer Formasyonlar ve bu formasyonlarla dokanak ilikili bulunan birimler Saryer-ile Fay ile biribirilerinden ayrlm bulunmaktadr. Saryer Formasyonu, dorultu atml karekteri baskn olan Saryer-ile Faynn kuzey blokunda, Yemiliay Formasyonu ise bu fayn gney blokunda yer almaktadr. Dokanak ilikileri ve Kalnlk .Yemiliay Formasyonu, blgede ilenin dousunda Yeniky dolaynda, Tiyas yal Gebze Gurubuna ait kaya birimlerini asal uyumsuzlukla stler. Formasyonun st dzeyini oluturan volkanit Akveren Formasyonunun taban krntllar tarafndan uyumsuzlukla stlenir. Dokanak ilikisi Yunuslu derenin sol kysnda gzel grlr. formasyon iin 500 metrenin zerinde bir kalnlk ngrlmtr. Fosil kapsam ve ya. Yemiliay Formasyonunun Sinop yresindeki yzeylemelerini inceleyen Ketin ve Gm (1963) istifin Troniyen Alt Kampaniyen yata olduunu belirtir.

40

Gedik ve di. (2005,yazl bilgi) Saryer Formasyonu ile denetirerek formasyonun st Santoniyen-Campaniyen yata olmas gerektiini belirtir.

2.2.12. Hereke FormasyonuTanm ve ad. Byk blmyle aklta, akll kireta ve az oranda rudistli kiretandan oluan formasyon, iyi yuvarlanm akl kapsamyla pudinge benzer grntsnden dolay, nceki aratrmalarda Hereke Pudingi adyla anlmtr (Erguvanl, 1949 den). Hereke Formasyonu byk blmyle kireta akll, kire hamurlu, aklta, akll kireta ve az oranda, bol makrofosilli s deniz karbonatlarndan oluur. Formasyonun hakim kayatrn oluturan aklta, ounlukla Triyas yata Ballkaya Formasyonundan ve daha az oranda Paleozoyik yal birimlerden tremi kaln-ok kaln katmanl, iyi yuvarlanm, zayf boylanm, kum, akl yer yer blok boyutunda, klrengi gere ve kzlms, pembemsi, morumsu, krem rengi kireta hamuru kapsar.

2.2.12.1. Kutluca Kireta yesi: Hereke Formasyonu, egemen kayatrn oluturanaklta ve akll kiretalaryla yer yer yanal ve dey geili olarak bol makro fosilli kireta mercek ve dzeylerini kapsar. Erguvanl (1949) tarafndan Rudistli Kalkerler adyla incelenmi olan bu kiretalar, Altnl (1968) tarafndan Hereke aklta formasyonu kapsamnda Kutluca Kireta yesi adyla tanmlanmtr. ye ad Kocaelinin kuzeyinde yer alan Kutluca kynden alnmtr. Ak kl rengi, boz, pembemsi ve krem rengi tonlarda, orta-kaln katmanl, kaba dokulu kireta, kumlu kumlu kireta, yer yer bol makrofosil krntl biyoklastik kireta trlerini kapsar. Kutluca Kireta yesinin Gebze yresinde, erkeli ve Tavanl kylerinin kuzey ve batsnda, Kseler kynn gneyinde yzeylemeleri bulunur. Dokanak ilikileri ve kalnlk. Hereke Formasyonu genellikle Triyas, daha az oranda da Paleozoyik yata taban kayalar asal uyumsuzlukla stler. Taban kayalardan, ounlukla Triyas yata kiretalarndan (Ballkaya Formasyonu) tremi iyi yuvarlanm akllar kapsar. Formasyon, Akveren Formasyonu tarafndan uyumlu olarak stlenir. Karadan getirimin youn olduu, deiken s ortam koullarna bal olarak, formasyon kalnl, birka mden yaklak 100 m arasnda, yerden yere ska deiiklik gsterir. Fosil kapsam ve ya. Hereke Formasyonun, aklta bileeninin egemen olmasna karn, yksek oranda kireta kapsayan kesimlerinde Hippurites, Actaeonella ve Ostrea vb makrofosil kapsar. Formasyonun zellikle Kutluca Kireta yesi, Ge Kretaseyi (Ge Kampaniyen-Erken Maastrihtiyen) temsil eden bolca bentonik foraminifer kapsar. 41

2.2.13. Akveren FormasyonuTanm ve ad. Balca pelajik kireta, killi kireta, algli ve bentonik foraminiferli neritik kireta ve marndan oluan formasyon, Bat Karadeniz blgesinin, Gebze-ile izgisi ile douda Ayanck ilesi dolaylar arasnda kalan geni bir kesiminde yaylm gsterir. Formasyon ad, ilk kez Ketin ve Gm (1962) tarafndan istifin Sinop dolayndaki

yzeylemeleri iin kullanlmtr. Formasyonun Kocaeli yarmadasndaki yzeylemeleri Ahmediky Kalkerleri (Baykal,1943), emsettin Kireta (Altnl,1968; Altnl ve di.,1970), Yunusludere Formasyonu + Ahmetli Kireta (Baykal ve nalan,1979) ve Akveren Formasyonu (Gedik ve di., 2004, yazl bilgi) gibi deiik ad ve balklar altnda incelenmiitir. Bu aratrmada istif iin, adlamada ncelik kural da gzetilerek, Akveren Formasyonu adnn kullanlmas yelenmitir. Darca yresinde, daha douda Darca-Gebze arasnda, Dil iskelesi dolaynda ve Hereke kuzeyinde, Ahmetli ky dolaynda ve ilenin dousunda geni alanlar kaplar. Akveren Formasyonu balca algli kireta, planktonik foraminiferli mikrit tr kireta ve killi kiretandan oluur; kireli kilta, marn, eyil ve seyrek olarak kumta arakatkldr. Formasyon, Kocaeli yarmadasnn zellikle kuzey kesimlerinde, ile-Ava yresinde, kumta ve kireta arakatkl killi kireta-kireli kilta-marn ve eyil ardalanmal dzeyle balar. Baykal ve nalan (1979) istifin, kil oran yksek olan alt dzeyini Yunuslu dere Formasyonu, kiretann egemen olduu geri kalan blmn ise Ahmetli Kireta olmak zere, iki formasyona ayrtlar. zgl (2005) tarafndan, birbiriyle yanal ve dey giriklik gsteren szkonusu iki birimin, kil-kire kapsam deiimine bal olarak farkl formasyon adlaryla tanmlanmalarnn, formasyon adlama kurallar asndan sakncal olaca gerekesiyle, Akveren Formasyonu kapsamnda olmak zere, istifin kil oran ok yksek olan alt dzeyinin Yunuslu dere yesi, kir