06 jeolojik yas

Bu sununun hazırlanmasında;

Prof.Dr. Ali YILMAZ’ın, Prof.Dr. Kadir DİRİK’in sunularından ve Yrd.Doç.Dr. T.Fikret SEZEN’in ders

notlarından yararlanılmıştır

JEOLOJİK YAŞ, İSTİF VE JEOLOJİK

İLİŞKİLER

Yeryüzünde görülen her kayanın bir oluşum yaşı

vardır.

Çeşitli yaşlarda olan kayalar üst üste gelerek bir

istif oluştururlar.

Bir bölgenin Jeolojik özelliklerinin tam anlamıyla

ortaya konulabilmesi konusunda en önemli

katkılar, kayatürü (litoloji) özelliklerinin yanı sıra,

kayaların yaşı ve istif’in doğru olarak

tanımlanması ve istif içi ilişkilerin titizlikle

irdelenmesi ile sağlanabilir.

JEOLOJİK TAKVİM

• Zaman, uzunluk, ağırlık ve konumun ( mekanın )

dışında ve evrenin ilk bakışta maddi olmayan bir

boyutudur.

• Astronomi bilimi zamanı, süreyi sayma yöntemi olarak

kabul eder. Demek ki zaman da diğer ölçülebilen

unsurlar gibi tanımlanabilir.

• Takvim, zamanın haritası olup, mekana zaman

koordinatlarının yerleştirilmesiyle tanımlanabilir.

• Zamanın derecelendirilmesi için iki tip koordinat

sistemi kullanılmıştır. Bunlardan biri döngüsel

(periyodik), diğeri ise doğrusal (lineer) sistemdir

Döngüsel sistem

• Zaman içinde yinelenen olaylara dayanır. Örneğin

gündüz-gece, ayın evreleri, Dünya’nın Güneş’in

etrafında dönmesi birer döngüsel sistemi yansıtır.

Ritmik denizsel yada karasal çökeller, ağaçların

mevsimsel büyüme halkaları bu mekanizmaların

ürünüdür. Biyolojik olayların ve çökel kayaların

oluşumunun, okyanus yüzeyi sıcaklıklarına bağlı

döngüsellikten etkilendiği kabul edilmektedir.

• Döngüsel olaylar sayesinde günlerin, yılların yani

zamanın kayıt edilebileceği ve bu kaydın da

tanımlanabileceği görülmektedir. Ancak doğaları

gereği döngüsel olaylar bir döngüyü diğerinden ayırt

edemezler.

Doğrusal sistem

• Doğrusal sistem, insani kültürün bir parçası olarak tanımlanmıştır. Buna göre önemli ve unutulmayan olaylar bir milat oluşturur ve diğer olaylar da buna göre sıralanır. Örneğin günümüzde Miladi ve Hicri takvimler belli birer tarihsel başlangıçlara göre düzenlenmekte, diğer olaylar da buna göre sıralanmaktadır.

• Böyle bir sistemi jeolojiye uyarlamak mümkündür. Bunun için, jeolojik olayların ürünü olan kaya birimlerinin birbirleriyle olan ilişkilerini doğru bir biçimde göz önüne almak yeterlidir. Böyle bir durumda yapılan iş, doğrusal bir tarihin unsurlarını içerir.

• Jeolojik takvim, hem döngüsel hem de doğrusal sistemlerin unsurlarını birlikte içerir.

JEOLOJİK YAŞ

• Günümüzde, Dünya’nın kendi ekseni etrafında

dönmesi bir gün, Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi

ise bir yıl, zaman ölçü birimi olarak kabul edilmektedir.

• Jeolojide zaman, (jeokronoloji ile de desteklenen ve)

milyon yıllar olarak tanımlanan bir süreye karşılık

gelmektedir.

• Jeolojik takvimde, Zaman, geniş anlamda Eon, dar

anlamda “Era” karşılığı olarak kullanılır ve Zamanlar’ın

her biri birkaç Devir’i (periyodu), Devirler’in de her biri

birkaç Devre’yi (Epok’u) içerir.

• Başlıca Zamanlar Arkeozoyik, Proterozoyik,

Paleozoyik, Mesozoyik ve Senozoyik’ tir

Açıklama :

Eon: Çok uzun zaman, sonsuzluk, ebediyet, evrenin yaşı

Era: Devir, çağ, çığır, tarih başlangıcı, tarihsel dönem

Periyod: Devre , dönem

Epok: Bölüm, birim

Yer’in oluşumu ile ilgili evreler, “Jeolojik zaman”’a bağlı olarak ve Zamanın

döngülü ve çizgisel yapısı birlikte değerlendirilirse, Jeolojik saat oluşturulabilir

Bu slayt karesi Prof.Dr .Kadir Dirik Ders Notlarından alınmıştır

Jeolojik süreç boyunca çok sayıda katmanlar üst üste gelerek bir istif meydana getirirler. Dolayısıyla, istif geniş anlamıyla bir kayatürü (litoloji) topluluğunu ifade eder.

Bir Jeolojik istif, farklı evrelerde magmatik kayaçlar tarafından kesilebilir, Yüzeylenerek aşınabilir, tekrar çökelme ortamına dönüşerek üzerinde farklı bir istif gelişebilir.

Genel kurala göre, normal (tektonik olmayan) bir ilişkide üstte yer alan

çökel bir istif, altındaki çökel istiflerden daha gençtir.

Magmatik kayaçlarda ise kesen birim genç, kesilen birim ise eskidir.

1 2

3

4

5 5

6

Göreceli yaş ilişkisi, jeolojik olayların gerçekleşme (oluşum)

sırasına göre bağıl olarak öncelik-sonralık ifadesidir

Bir dikme kesit (İstif) örneği (MTA, 1974).

Kesitlerde kullanılan kayatürü işaretleri (MTA, 1974).

Çeşitli coğrafik ortamlarda oluşan ve aynı yaşta katmanların birbirleri ile karşılaştırılması

Yer’in tarihinde çeşitli devirler boyunca yaşamış karakteristik olan başlıca

fosil grupları. Siyah sütunlar, fosilin karakteristik olduğu devirleri

göstermektedir.

İSTİF VE JEOLOJİK İLİŞKİLER

• Jeolojik süreç boyunca manto üzerindeki karalar, zamanla alçalarak veya yükselerek denizin karalar üzerine ilerlemesine veya geri çekilmesine neden olurlar

Denizin herhangi bir biçimde karaya doğru ilerlemesine trangresyon ve bu sırada meydana gelen oluşuklara transgresif dizi denir. Bu dizi, bir taban çakıltaşı

(Konglomera) ile başlar, üste doğru giderek taneleri küçülen kumtaşı, silttaşı, kiltaşı ve marn ile devam ederek kireçtaşı ile son bulur ve altındaki dizi ile ilişkisi de uyumsuzluk (unconformity) olarak yorumlanır.

uyumsuzluk (unconformity)

Denizin herhangi bir biçimde geriye doğru çekilmesine

regresyon ve meydana gelen oluşuklara regresif dizi

denir. Bu dizi, genel olarak altta kireçtaşı ile başlar, yukarı doğru giderek taneleri büyüyen marn, kiltaşı, silttaşı ve kumtaşı ile devam ederek çakıltaşı ile son bulur

Bir istif içinde

katmanlar uyumlu ise

ve çökelmede bir

boşluk yoksa,

katmanlar uyumlu (concordance), bir yapı

sunarlar.

çökelmede bir ara

verme yada bir

eksiklik olduğu

zaman katmanlar

uyumsuz

(discordance) bir yapı

sunarlar.

Trangresyon ve regresyon olayları sonucunda

meydana gelen istifler birleşerek tam bir istif

(kat) meydana getirirler.

Bazen, oldukça eski olan bir istif, genç bir

istifin üzerinde de yer alabilir.

Tektonik ilişki yada tektonik uyumsuzluk

olarak tanımlanan bu durum, tektonik yapının

konumuna göre, bindirme, sürüklenim yada

nap olarak adlandırılabilir.

Böyle durumlarda, olağan stratigrafik ilişkiler

yerine, tektono-stratigrafik ilişkiler gündeme

gelir

DİSKORDANS

06 jeolojik yas

Education

Transcript of 06 jeolojik yas