ARRIANUSUN SKENDERDEN SONRAK OLAYLAR ADLI ESER

- HISTORIA SUCCESSORUM ALEXANDRI

SEVG SARIKAYA

Lucius Flavius Arrianus, M.S. 86 ylnda Bithynia Eyaletinin bakenti Nikomedeiada (zmit) dnyaya gelmitir1. Arrianus, Bithynia eyalet aristokrasisini oluturan varsl ailelerden birine men-suptu. Flavius nomen gentiliciumundan da anlald zere ailesine Roma vatandal Flaviuslar Dneminde ihsan edilmitir. Arrianus hayat yksnn garip benzerliiyle kendisini zdele-tirdii Gryllosun olu Ksenophonu stereotip almasndan olsa gerek2, eserlerinde okuyucusuna kendini Gen/Yeni Ksenophon (= Ksenophonta neon [ ]) adyla takdim etmitir3. Photiosun (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos= Phot. Bib. 58. 17a25) anlatsndan Gen/Yeni Kse-nophonun yan sra, filozof ve Epiktetosun rencisi unvanlarn kulland bilinmektedir. Akmesi (olgunluk a) Hadrianus, Antoninus Pius ve Marcus Antoninus dnemlerine tekabl eder4. Ei-timin ekiciliine kaplan Arrianus ocukluk ve ilk genlik yllarn Nikomedeiada geirmitir5. Bu srada krsal kesimde avclk ve sava stratejileri zerine talim alm; bu hususta kendini gelitirmeye almtr6. Yksekrenimini M.S. I. yzyln sonlarnda ya da M.S. II. yzyln balarnda Kuzey-bat Hellastaki Nikopoliste Stoac Epiktetosun okulunda tamamlamtr7. Lucianus (Alex. II. 11-13), Arrianusun kiisel geliimine verdii nemi, Romallar nezdinde saygn biri olan, Epiktetosun

Ar. Gr., Akdeniz niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Eskia Dilleri ve Kltrleri Blm, Antalya. sevgisarikaya@akdeniz.edu.tr 1 FGrHist II B 156 T 1-4 Arrianos=Suda 3868 s.v. ; Phot. Bib. 58. 17a25; Steph. Byz.

Ethnika s.v. =Nikomedeia. 2 Ksenophonun Sparta Kral Agesilaosla vakf olduu benzer bir dostluu Arrianus, mparator Hadrianusla

kurmutur. Ksenophonun Sokratesin, Arrianusun ise Epiktetosun rencisi olmasnn yan sra her iki ya-zarn hem tarihi, hem komutan hem de avcla zel ilgilerinden dolay Arrianus kendisine Ksenophonu rol model alm grnr. Photios (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos= Phot. Bib. 58. 17a25) Arrianusun hocas Epiktetosun nutuk ve konumalarnn derlemesi Diatribai ve Enkheiridion kitaplaryla Ksenophonun hocas Sokrates adna kaleme ald eserleri arasndaki tipik benzerliini vurgulamak amacyla Arrianusu Kseno-phonun taklitisi ( ) eklinde zikreder. Ayn ekilde skenderin Anabasisi adl almasn Ksenophonun nl yapt Kyrosun Eitiminden (= Kyrou Paideias [ ]) esinlendii dnlmektedir. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Stadter 1967, 156 vdd.; Bosworth 20002, 26.

3 Arr. cyneg. I. 4; III. 5; V. 6; XVI. 7; XXI. 2; XXII. 1; XIV. 2; XV. 4; XXX. 2; periplus I. 1; XII. 5; XV. 1; Suda 3868 s.v. . W. Ameling (1984, 119-122) Arrianusa Gen/Yeni Ksenophon unvannn verilme-sinde, hocas Epiktetosun M.S. yak. 131 ylnda lmnden sonra yaymlad ve Epiktetosun konumalarn ieren Diatribai balkl yaptnn etkili olduunu iddia eder.

4 FGrHist II B 156 T 2 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a25; ayrca bk. Suda 3868 s.v. . 5 FGrHist II B 156 T 4 Arrianos=Phot. Bib. 93. 73a35. 6 Syme 1982, 181; Bosworth 20002, 17. 7 Epiktetos M.S. 55 ylnda bir kle olu olarak Phrygiadaki Hierapoliste dnyaya geldi. mparator Neroya

yazmanlk yapan, sonradan kendisini azat eden Epaphroditosun klesi oldu. C. Musonius Rufustan dersler ald. Domitianus btn filozoflar Romadan srgn edince (Suet. Dom. X.), Nikopolise gelip burada felsefe dersleri vermeye balad.

CEDRUSThe Journal of MCRI

cedrus.akdeniz.edu.trCedrus I (2013) 329-345DOI: 10.13113/CEDRUS/20131693

Lucius Flavius ARRIANUS 330

rencisi Arrianus btn hayatn eitime adayarak idame etti szleriyle dile getirir. Arrianus, Epik-tetostan zel dersler alm ve yaam boyunca hocasnn retilerinin tesiri altnda kalmtr8. Gele-cein Roma imparatoru Hadrianus ile olaslkla bu srada tanmtr (Hist. Aug. Vit. Hadr. XVI. 10). Arrianusun Hadrianusla dostluk balar ise, yakn arkada M.S. 110 yl consul suffectusu Gaius Avidius Nigrinus9 vastasyla gelimi olmaldr. M.S. yak. 111-114 yllar arasnda C. Avidius Nigrinus Akhaia Eyaleti valisi iken Arrianus onun danmanln (consilium) icra etmitir10. Tak-riben ayn zaman diliminde, M.S. 112 ylnda, Hadrianus da Atinada arkhonluk yetkisini yerine getirirken Arrianusla devam eden grmeleri dostluklarn daha da ilerletmi olmaldr.

Arrianus ald yksek eitimin yan sra bilgisinin ve zekasnn enginlii sayesinde toplumda byk saygnlk kazanm ve eitli kamu grevleri icra etmitir. stlendii btn grevlerde gzle grlr baars sayesinde legatuslua kadar ykselmi ve hatr saylr bir yetkinlik kazanmtr. Arrianus cursus honorumuna (kariyer) ilk adm anavatan Nikomedeiada Demeter ile Korenin yerel rahipliini yapmakla atm olsa gerektir11. Mesleki yaamyla yaznsal servenini e gdml yrten Arrianusun arta kalan zamannda Bithyniaka (Bithynia Tarihi) eserini bu srada kaleme alm olmas ihtimal dahilindedir12. Antik kaynaklarn yan sra epigrafik belgeler vastasyla da Arrianusa ilikin nemli bilgilere ulamak mmkndr. Bu belgelerde Arrianusun unvanlar, edindii vasflar ve mesleki kariyeriyle ilintili verilere rastlanmaktadr. Atinada bulunan bir yazt vastasyla Lucius praenomenni belgelenmektedir13. Romann Baetica Eyaletindeki Corduba ken-tinde Arrianusa ait olduu dnlen ve Artemise ithafen kaleme alnm bir iir ele gemitir14. Bu metin sayesinde Arrianusun proconsul (= ) grevini icra ettii bilinmektedir. M.S. 129-130 yllar arasndaki mesleki kariyerine dair net veriler yoktur. Muhtemelen Severusla birlikte M.S. 129 yl consul seilmitir15. Bir yl Romada bu grevi icra ettikten sonra M.S. 131/132 ylnda Kappadokia Eyaletine vali (Legatus Augusti pro praetore = ) olarak atanmtr16. Korinthosta kefedilen fragman halindeki yaztta Kappadokiann legatusu ve filozof eklinde anlmaktadr17. Bu resmi vazifeye balamadan nce, Karadenizdeki garnizonlar denetle-

8 Arr. Epikt. I. 1-8; FGrHist II B 156 T 1-4 Arrianos=Suda 3868 s.v. ; Phot. Bib. 58.

17a25. Hocas ve ald felsefe derslerinin esiniyle Dion ve Timoleonun monografilerini bu esnada kaleme alarak

yazn servenine atlmas mmkndr. A. B. Bosworta (1972, 184 vd.) gre, Arrianus bu almalarnn ardn-dan takriben M.S. 115 ylndan sonra skenderin Anabasisi, sonrasnda Bithyniaka yaptlarn okuyucusuyla buluturmutur.

9 C. Avidius Nigrinus iin ayrca bk. PIR2 A 1407. 10 Syll3 827; PIR2 F 219; ayrca bk. Rmy 1989, 214 no 4; Arslan 2005, viii-ix. 11 FGrHist II B 156 T 4 Arrianos=Phot. Bib. 93. 73a 35; ayrca bk. Bosworth 1972, 184. Ayn ekilde Nikomediada agoranomos, agonothetes makamnn arkhonluu gibi yerel idari misyonlar da st-

lenmi olmaldr (Arr. Anab. I. 12. 5; ayrca bk. Ameling 1984, 130 dn. 58; Bosworth 20002, 17 dn. 3). 12 Syme 1982, 184. 13 TAM IV. 1. 41 A str. 2; ayrca bk. SEG XXX 159; XXXI 174: () v.d. 14 AE 1974: 370; SEG XXVI 1215; ayrca bk. Marcovich 1973, 207-209; Syme 1982, 182 vd.; Rmy 1989, 214 no 6;

Arslan 2005, ix dn. 7. 15 CIL XV 244: Paed(ucae) Lup(uli) Severo | et Arriano co(n)s(ulibus). Ayrca bk. Rmy 1989, 214 no 7. 16 IGR III 111; AE 1991: 1481; PIR2 F 219: . | | v.d.

Ayrca bk. Cass. Dio LXIX. 15; Schwartz 1895, col. 1230; Syme 1982, 200 dn. 109; Rmy 1989, 214 no 10-11; Arslan 2005, ix-x.

17 AE 1968: 473.

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 331

mek amacyla Karadenize yelken amtr. Bu esnada Arrianus, Hadrianusa grd ve denetledii blgelerin tasavvurunu, gerekletirdii edimleri betimleyip izah ettii bir seyir defteri ya da dosta bir mektup18 diye nitelendirilebilecek Karadeniz Seyahati (Periplus Ponti Euxini) adl eseri kaleme almtr19.

M.S. 134 ylnda Kazakistan steplerinin ykselen gc Alan/Massagetai kavmine kar Satalada (Sadak) konulanm legio XV Apollinaris ile Melitenedeki (Malatya) legio XII Fulminatann ba-nda sefere kmtr20. Zira Alanlar Albania ve Media teritoryumunu yamalayp viran ettikten sonra, aknlarnn ynn Armenia ve Kappadokiaya evirmilerdir21. Vuku bulan bir dizi savan ardndan, dmana bir daha Anadolu ilerinde tehlike tekil etmeye cret edemeyecek kadar ar malubiyetler tattrmtr22. Bu seferin ansna Alan Tarihi (Alanike []) kitabn derlemi-tir23. Takriben yedi yl sren Kappadokia valiliini M.S. 136/137 ylnda tamamlamtr. Akabinde Atinaya yerlemitir. Saygn evresi ve kariyeri sayesinde edindii engin deneyimlerden yararlan-mak isteyen Atinallar tarafndan M.S. 145/146 ylnda kentin en nemli ve yla adn veren eponymos memuriyetlerinden arkhonluk24; M.S. 165/166-167/168 ile M.S. 169/170-174/175 ylla-rnda prytanlk makamn stlenmitir25. Atinada kamu grevleriyle ezamanl yrtt Kynege-tikos almas gibi eserlerinden bir ksmn derleyip yazn hayatna kazandrmtr26. Kamu grevle-rinden tr kendisine Atina vatandalk hakk bahedilmitir. Hatta Atinallar tarafndan heykeli dikilmek suretiyle ayrca onurlandrlmtr27.

Kamusal ve zel yaamnda trl sekin rtbelerle bezenmi uzun soluklu mesleki yaamnn yannda Arrianus birok kitaba imzasn atm retken yazarlardan biridir. Cursus honorumun eitli basamaklarnda yrtt grevler sayesinde tanklk ettii ve bazen de seyrine yn verdii nemli olaylarn imgesel betimlemesinin yan sra; yerel ve blgesel tarihyazmnda Anadolu ile Akdeniz Havzasnn (Roma) tarihsel seyrini bir btn olarak ele alp eserlerine ilemesini bilmitir. Yazarn asl ilgi odan Hellenistik Dnem, zellikle skender oluturmaktadr. Arrianusun eserleri hayat, kiilii ve edebiyat anlay hakknda bilgiler aktarrken, ann Romasnn damgasn

18 Arrianusun bu eseri bir bakma M.S. 111-113 yllar Pontus et Bithynia valisi Pliniusun mparator Traianusla

(M.S. 99-117) karlkl yazmalarna benzemektedir (Arslan 2005, x). 19 eviri ve yorum iin bk. Arslan 2005, 1-169; daha detayl bilgi iin ayrca bk. Arslan Demirta 2012, 89 vdd. 20 FGrHist II B 156 T 2; 5 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a25. 21 Cass. Dio LXIX. 15; Zonar. epit. hist. XI. 23-24. 22 Themistios (Orat. XII. str. 451-452; XVII. 215a; 262)de Alanlarn aknlarna kar Arrianusun, Marcus

Aureliusun stoa hocas Q. Iunius Rusticusla (Them. Orat. XIII. str. 212; PIR2 I 814) birlikte Kaspia Kaplarn ap Alanlar ele geirdiklerini dile getirir. Baarlarndan tr consul ordinariuslukla onurlandrlrlar. Ancak sadece Q. Iunius Rusticusa consul ordinarius mertebesi ihsan edilmi olabilir. Zira Arrianusun bu srada Kappadokia legatus Augusti pro praetore grevini icra ettii bilinmektedir. Konuya ilikin olarak ayrca bk. Bosworth 1972, 165; Rmy 1989, 216; Penella 2000, 215 dn. 12.

23 FGrHist II B 156 T 2 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a25. 24 IG II2 2055; III 1116=FGrHist II B 156 T 6 Arrianos: [ ] v.d. Fragman

olmakla birlikte olaslkla Arrianus ve onun arkhonluk mevkisiyle ilintili IG II2 2152=SEG XXVI 171; XXVIII 195 yaztlarna da baknz.

25 IG III 1029; 1032=FGrHist II B 156 T 6 Arrianos. 26 Schwartz 1895, col. 1230-1236; Bosworth 1972, 163; 185; 20002, 24. 27 SEG XXX 159; XXXI 174: [ ]| [ |. [Paiania phylesin-

den] consul ve stoac filozof Lucius Flavius Arrianusu v.d. (onurlandrd). Ayrca bk. Bosworth 1972, 169 dn. 4; Arslan 2005, xi dn. 14.

Lucius Flavius ARRIANUS 332

tayan siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel gelimelerden izler tamaktadr. Photios (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos= Phot. Bib. 58. 17a25)de Arrianusun nem derecesine gre skenderin Anaba-sisi; Parthia; Bithynia ve Alan Tarihi adl yaptlarn sralamaktadr. Arrianusun bilinen balca eserleri unlardr:

=Arriani Periplus Ponti Euxini (Karadeniz Seyahati): M.S. 131/132 ylnda kaleme alnan28 bu yapt Arrianusun Karadeniz yolculuu esnasnda mparator Hadrianusa iletmek amacyla, grdklerini etraflca ve askeri bir rapor tarznda kaleme ald seyir defteriydi29. Biemi bakmndan ayn zamanda bir tr mektup nitelii de tar. Eserinde tipik bir corafyac gibi, gezdii blgelerin kltrel corafyasna; topografya ve hidrografyasna ilikin gzlemlerini aktarr. Arrianus anlatsnda asl misyonunu aa vurur: Eskiden imparatorlua vergi vermekle mkellef, boyunduruk altndaki sava kavimlerden nceden olduu gibi vergi tahsil etmek; haydutluk/ korsanlk faaliyetlerine son verip imparatorluk huzurunu salamak (periplus XI. 2); Hadrianusun, Kimmeria Bosporosa sefer yapt takdirde, deniz yolculuu esnasnda karlalabilecek problem-leri nceden kestirip tedbir almas ve en akll stratejileri uygulanmasna vesile olmak (periplus XVII. 3)30.

/ =Acies contra Alanos (Alan Tarihi/Alanlara Kar Sava Dzeni)31: Kappadokia valilik grevi esnasnda gebe Alanlarn yama saldrlarndan nasibini alan eyaletini, yetkisindeki legiolar ve yardmc kuvvetlerle savunma amal bir dizi savaa girimitir. Sava taktik ve stratejisiyle ilintili edindii deneyimi sonraki Roma idarecilerine prototip ve rehber tekil etmesi amacyla kaleme ald yar edebi bir almadr. Eserinde dmann ar svari birlii karsnda kulland sava yntemi, Roma legiolarnn yry ve dzenlerine ilikin yararl veriler aktar-maktadr32. Bu eser, askeri politik-stratejisi zerine ilk deneme yazs ve Taktike eserine nhazrlk almasdr33. Gnmze fragman halinde koruna gelen bu kitab Arrianus olaslkla mparator Hadrianusa ithaf etmitir34.

=Ars Tactica (Manevra/Strateji Sanat): M.S. 136/137 ylnda35 Hellen, Hellenistik ve Roma dnemlerine damgasn vurmu eitli ordularn ustaca uygulad sava manevralar, taktikleriyle ilintili sekiz blmden oluan bir elkitabdr36. Eser iki ksmdan meydana gelmektedir. lk blmde Hellenistik Dnemde anlmaya deer svari ve piyade ordularnn baarlarnn nedenleri, sava dzeni, saldr-savunma kollar, tehizatlar gibi zelliklerine deinmektedir (tact. 1-32). kinci ksmda ise, Roma svarisi hakknda, bazen Hellenistik Dnemle kyaslayarak bilgiler

28 Arrianusun periplus ponti euxinini (XVII. 3) eserinde Karadeniz Seyahatinin Dioskourias/Sebastopolis

(Sukhumi) evresinde Kimmeria Bosporos (Krm) Kral Titus Iulius II. Kotysn lm haberinin kendisine ulat aktarm kitabn tarihlendirilmesinde temel veridir. Zira Kotys M.S. 123/124-131/132 yllar arasnda hkm srmtr (PIR2 I 276; Bosworth 1977, 219 dn. 6; Arslan 2005, 131 vd.).

29 Eserin eviri ve yorumu iin bk. Arslan 2005, 1-169. 30 Arslan Demirta 2012, 89 vdd. 31 FGrHist II B 156 T 4; F 12-13 Arrianos. 32 Bosworth 1977, 217 vdd.; Stadter 1978, 119. 33 Arrianus Taktika (32. 3) adl eserinin ilgili ksmnda nceki yaptna atfta bulunarak bizzat imparator iin

(Hadrianus) kaleme ald bir risalede piyade talimlerini izah ettiini dillendirir. 34 Arr. tact. 44. 3; Stadter 1978, 119. 35 Arrianus (tact. 44. 3)de eserinin ilgili ksmnda Hadrianusun hkmdarlnn yirminci ylndan bahseder. Bu

da M.S. 136/137 ylna tekabl etmektedir (Stadter 1978, 118). 36 Konuya ilikin daha detayl bilgi iin bk. Stadter 1978, 117-128.

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 333

aktarmaktadr (tact. 33-44). =Cynegeticus (Avclk zerine): Arrianus bu eserinin temel rgsn aka Kse-

nophonun Kynegetikos kitabndan yknerek (mimesis) oluturmutur. (Timoleonla lintili Olaylar); (Dionla ilintili Olaylar):

Photios (FGrHist II B 156 T 4 Arrianos= Phot. Bib. 93. 73a35) Arrianusun Bithynika eserinden ksa bilgiler aktarrken yazarn bu iki biyografik almasna atfta bulunmaktadr. Photiosun dne-minde bu yaptlarn yitik olmas olasdr37. Photiosun syleminden anlald zere, Sicilyadaki Syrakusai ile btn Sicilyay II. Dionysiosun iktidarn devirip tiranlktan kurtaran Korinthoslu amiral Timoleonun askeri kariyeri38 ve Syrakusail Dionun edimlerinin ansna kaleme alnm monografik almalardan ibarettir.

=Alexandri Anabasis (skenderin Anabasisi): Yazarn bu yapt, skenderin hayatn; Pers Savalarn (Granikos, Issos, Msrn lhak, Gaugamela Sava), aka-bindeki seferlerle (Persisin Ele Geirilii, Kuzeydou Snrnn Fethi, Hindistan Seferi, Hydaspes arpmas, Gedrosia lnde ilerleyi) artan erk ve gnenci, onun deiken talihini, karakteristik zelliklerini betimledii ve yazarlk kariyerinin doruk noktasna ulat ba eseriydi. skenderin Anabasisi gnmze kadar ulaan yedi kitaplk bir monografidir.

=Historia Indica (Hindistan Tarihi): Indike, skenderin Anabasis eserinin bir tr tamamlaycsdr (bir bakma appendixidir). Arrianusun Ion lehesinde (Phot. Bib. 91. 68b) kaleme ald bu almasna Hindistan zerine bir komposizyon betisi denebilir (Ind. V. 6. 8; VI. 16. 5). Hindistann teritoryumuna; evresinde ikamet eden kabilelere; yerleimlere; yrenin tarihi corafyasna; garipsedii flora ve faunasna deinmektedir (Ind. V. 1). Eserin esas konusunu Giritli Nearkhosun Pataladan gney Hindistana, Pers Krfezi ve Susaya kadar izledii deniz seyahati oluturmaktadr39.

(Bithynia Tarihi)40: Photiosun (FGrHist II B 156 T 4 Arrianos= Phot. Bib. 93. 73a35) anlatsna istinaden anavatan Bithyniann genel tarihi ve mitolojik hikayelere detaylca yer verdii sekiz kitaplk eseridir. Fragmanlar halindeki bu almann ilgili ksmlarna Nikomediada do-duu, eitiminin bir ksmn yurdunda tamamlad ve eitli kent memuriyetlerini icra ettii gibi, bilgi krntlarn serpitirir. almasna kente dair kurucu efsanelerle mitolojik alegorilerden alnm imgeleri kentin tarihsel kklerinin ilevsel bir paras eklinde deerlendirme abasyla ba-lar. Bithyniann son kral IV. Nikomedesin (M.. 94-74) lmne kadarki olay rgsyle srd-rr.

(Parth Tarihi)41: Photios (FGrHist II B 156 T 2; F 30 Arrianos= Phot. Bib. 58. 17a23)de Arrianusun atfta bulunduu Parthika sekisinde eserin ieriini okuyucusuna (Tara-siosa) ksaca tantr. Photiosun aktarmndan on yedi kitaplk bir eser olduu bilgisine ulalmak-tadr. mparator Traianusun hkmdarl srasnda Parthia ve Roma arasnda cereyan eden sa-valarn anlatsdr. Eserine Parthlarn kkeninden balayp boyunduruk altndaki bir halkn krallk ats altnda birleip organize olu srecine, zamanla Roma ile boy lecek kadar nasl g-

37 Bosworth 1972, 169. 38 Konuya ilikin olarak ayrca bk. Diod. XVI. 70. 1-2; Plut. Timol. XIII. 3; Talbert 1974, 22 vdd. 39 Konuya ilikin daha detayl bilgi iin Schwarz 1975, 181-200; Bosworth 20002, 27 vd. 40 FGrHist II B 156 T 4; F 14-28 Arrianos. 41 FGrHist II B 156 T 2; F 30-51 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a23.

Lucius Flavius ARRIANUS 334

lendiklerine deinir. Ardndan ana konuyu Traianus ile Parthlar arasnda cereyan eden savaa ve sonucuna yneltir42.

=Discourses (Sylev/Nutuk); (Elkitab): Arrianusun Diatribai ve Enkhei-ridion adl eserleri hocas Epiktetosun sylev ve konumalarn kapsamaktadr43. Diatribaida sekiz orijinal metin dnda, drt kitap koruna gelmitir. Enkheiridion ise tek ciltlik zetten ibarettir44. Diatribaida Arrianus sze Lucius Gelliusa (muhtemelen L. Gellius Menander45) hitap ettii mektu-bunda kitabnn hazrlk aamasna deinmekle balar. Hocasyla ba baa sohbetleri ya da kulak misafiri olduu konumalar/derslerde sylediklerini harfiyen ve titizlikle kaydettiini aktarr46. Bu notlar Epiktetosun dnce tarznn, konumasndaki duruluun bir abidesi olarak ileride kullan-mak amacyla saklamaya zen gsterdiini belirtir47.

/ (Tilliboros/Tillorobosun Hayat)48: Haydut Tilliborosun hayatn kaleme ald bu biyografik eserinin tm yitiktir.

Arrianusun yazn hayatna kazandrd yaptlardan sonuncusu eklinde ngrlen ve bu al-mann ana konusunu oluturan =Historia Successorum Alexandri (skenderden Sonraki Olaylar) adl eseri, skender mparatorluunun yazgsn ve komutanlarnn kanl taht kav-gasn ihtiva etmektedir. Daha Antik Dnemde skenderin haleflerine (= Diadokhoi [ ]) dair geni bir yaznsal anlat vardr. Ne var ki, ok saydaki almalarn inceleme alan eitli dnem ve konular kapsamakta, ilintili blmlerde bu tarihsel olgulara yer verilmektedir. Bu yaptlarn ncln phesiz M.. yak. 350-281 yllar arasnda yaam Samoslu Durisin (FGrHist II A 76 F 1-15) Makedonika eseri49; Atinal Diyllosun (FGrHist II A 73 F1-4) yalnzca drt fragmanlk

42 Arrianus (FGrHist II B 156 T 2; F 30 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a23) bu almasnda Parthlarn uzun sre

Makedonya boyunduruunda kalan bir skit rk olduunu ne srer. Pers isyan esnasnda da ayaklandklar bilinen Parthlar isyana sevk eden neden udur: Phriapitosun olu Arsakesin soyundan Arsakes ve Teridates adnda iki karde vard. Bunlar birka su ortayla birlikte kardelerden birine yaplan hakaretin cn almak iin Antiokhos II Theosun (M.. 261-246) Parthiaya atad satrap Phereklesi ldrrler. Ardndan Mak-edonyay terk edip kendi devletlerini kurarlar. Zamanla Romallarla savaacak, hatta bazen ar malubiyetler tattracak kadar glenirler. Arrianus kitabnn ilerleyen ksmnda Msr Kral Sesostris ve skit Kral Iandy-sosun hkmdarl srasnda Parthlarn lkelerinden karlp skitlerin lkesini iskan ettiklerini anlatr. Kitabn sonlarnda Traianus yaplan bir anlamaya istinaden Parthlarn zgrln tanr ve belirledii bir kral atar.

43 Bk. Oldfather 19563, vol. 1; 19593, vol. 2 (Arr. Epiktetos). 44 Jacoby (FGrHist II B 156 F 53 Arrianos) (Epiktetosun Hayat) adl bir eserinin daha olduunu

iddia eder. 45 Korinthosta bulunan ve Hadrianusun hkmdarl srasnda Arrianusun Kappadokia legatus pro prae-

toreliinin kaydedildii fragman halindeki epigrafik belgede L. Gellius Menander ve olu Gellius Iustus yap-tklar hayrlardan tr, danma ve halk meclisi tarafndan onurlandrlrlar (AE 1968: 473; ayrca bk. PIR2 G 132).

46 Photiosun (FGrHist II B 156 T 2 Arrianos=Phot. Bib. 58. 17a25) aktarmna gre, Arrianus sekiz kitaplk Epiktetosun Dersleri/Konumalar ve on iki kitaplk Epiktetosun Syleileri adl eserleri de kaleme ald. Stili kuru ve yavan olan Arrianus Ksenophonun gerek bir taklitisiydi.

47 Arr. Epikt. I. 1-8. 48 FGrHist II B 156 F 52 Arrianos=Luc. Alex. 2. 49 Samoslu Duris, pek ok antik yazar, bilhassa da Plutarkhos (FGrHist II A 76 F 38-40; 53; 67=Per. XXVIII. 2-3;

Dem. XIX. 3; XXIII. 4; Eum. 1) tarafndan Makedonika adl eserinin gvenirlii ve doruluu bakmndan ar tenkitler almtr. Modern yazarlarn grne nazaran Duris anlatmndaki duyumculuk ve heyecan uyan-drc stili nedeniyle trajik tarih yazmnn en iyi temsilcisi olarak kabul grmektedir. Samoslu Durisin eserleri

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 335

Historia yapt50; Sicilyal Diodorosun XVIII-XX nolu kitaplar; Curtius Rufusun X. kitab; Plutarkhos ile Cornelius Neposun Eumenes adl eserleri; Iustiniusun Pompeius Trogus zetinin XV-XVII51 aralndaki kitaplar oluturmaktadr.

Eserinin biimi ve konu dokusunu yalnzca skenderin lmnn akabinde vuku bulan olay-larla snrlayp, gelien bu olay rgsnn ayrntl tasvirini sunarak nemli tarihi olgulara yer veren incelemeler, Hellenistik Dnem yazarlarndan Eumenes ve Antigonosun yakn dostu Kardial Hieronymos ile Herakleia Pontikeli historiograf ve kentin hatr saylr devlet adam Nymphisin; Roma Dneminden ise Nikomedial Arrianusun kalemiyle yazlmtr52. Ne var ki, bu tarih yazclarna ait yaptlarn orijinalleri gnmze ulamamtr. Baz antik yazarlar tarafndan kaleme alnan zetler ve yaplan atflar sayesinde sz konusu eserlerin yaznsal birikimi bilinir klnmtr. Hieronymosun Diadokhoiun Tarihi (= ton diadokhon historiai [ ])53 Arria-nusla kyaslannca sadece ana taslann kurgusuna ilikin; ancak deerli bilgiler sunan on dokuz fragmanlk kk bilgi paralarndan geriye pek bir ey ulamamtr54. Hieronymosun eseri M.. 323 ylndan Epeiros Kral Pyrrhosun (M.. 319/318-272) lmne kadar geen dnemi kapsa-maktadr; Diodoros XVIII.-XX. kitaplar ayn zamanda Arrianusun konu balamnda temel bavuru kaynadr. Ortak akibeti paylaan Nymphisin Byk skender; Halefler ve Torunlar ze-rine (= Aleksandros; Diadokhoikai Epigonoi [ ) adl yitik yirmi drt kitabnn ana motifi zerine sylenebilecek pek veri yoktur55. Dolay-syla Arrianusun, Hieronymos gibi nceli yazarlarn eserlerini derleyip sentez yaparak oluturduu yaptn deerli klan nokta konusunun dorudan skenderin ardllarn iermesi; salt bu alan ze-rine almalarn younlatran Hellenistik yazarlarn eserleriyle kyaslannca nemli bir blm-nn gnmze ulalabilmesinden gelmektedir.

Arrianusun skenderden Sonraki Olaylar adl almas, M.S. IX. (M.S. yak. 810- yak. 893) yz-ylda yaam Konstantinupolis patriarkhesi Photiosun Bibliotheka ya da Myriobiblon olarak adlandrlan eserinde yapt zet sayesinde tannmaktadr. Bu antsal yapt esas itibariyle Pho-tiosun, kardei Tarasiosa gndermek amacyla tarih, felsefe, hitabet, tarihi corafya, gramer, doa tarihi, roman, hekimlik gibi birok deiik konuda 122; teoloji alannda ise 158 tane olmak zere toplamda 280 adet kitaptan zahmetli bir gzden geirme sonucunda zet niteliinde bir derlemedir. Tantlan kitaplarn kk bir ksm Klasik Dneme; byk bir blm, Hellenistik ve Roma

fragmanlar halinde ve antik yazarlarn atflaryla gnmze kadar ulamtr. Fragmanlarn byk ounluu M.S. II. yzylda yaam Athenaiosun Sophistlerin Ziyafeti (= Deipnosophistes []) adl kita-bnda derlenmitir.

50 Atinal Diyllosa ilikin daha fazla bilgi iin bk. Schwahn 1931, 145-168; Billows 1990, 336 vdd. 51 XIII-XVe kadarki kitaplar M.. 323 ylndan M.. 297 ylnda Kassandrosun lmne kadarki olaylara; XVI

ile XVII kitaplar M.. 297-282 yllar arasndaki sregiden tarihsel olgulara ayrlmtr. 52 Gnmze fragman halinde gelen, yazar belirsiz/anonim Heidelberger Epitomenin (FGrHist II 155 F 1-4) de

skenderin haleflerini konu edinen dorudan bir alma olduu varsaylmaktadr. 53 Diod. XVIII. 42. 1: ; Ioseph. Cont. Ap. I. 213:

; Dion. Hal. ant. I. 6. 1: . 54 Hieronymos iin bk. FGrHist II B 154 T 1-12; F 1-19; ayrca bk. Drews 1962, 383-392; Errington 1970, 49-77;

Hadley 1969, 142-152; Simpson 1959, 370-379. 55 FGrHist III B 432 T 1 F 17 Nymphis=Suda 598 s.v. ; ayrca bk. FGrHist III B 432 Komm.

258. Gnmze sadece Kzldenizdeki (Arabistan ve Msr sahillerindeki) zehirli ylanlarn ve deniz kaplum-baalarnn boyutlarn anlatan bir fragman kalmtr (FGrHist III B 432 T 1 17 (20) Nymphis=Ael. An. XVII. 3; FGrHist III B 434 F 17 Memnon). Daha detayl bilgi iin ayrca bk. Arslan 2007, 9.

Lucius Flavius ARRIANUS 336

dnemlerine ait olmakla birlikte, Photiosun Bibliothekasnn temel esini Dou Roma literatr ile ilahiyat eserlerinin oluturduu anlalr56. Photios ilgi oda erevesinde yaznsal rnleri zleri asndan nem derecesine gre snflandrm ve bize birka satrla yetmi sayfa arasnda deien incelemeler brakmtr. Bu seki ierisinde, 92 numaral codex olarak bilinen zet ise, ayn zamanda bu almann konusunu oluturan Arrianusun eserine ayrlmtr. Edisyonda kullanlan eserin gerek metnin correcturunda gerekse yorumlanmas esnasnda F. Jacobynin, Die Fragmente der griechischen Historiker. II B (Leiden 1929) 840-851, #156 ile A. G. Roos - G. Wirth, Flavii Arriani quae exstant omnia, vol. 2 (Leipzig: Teubner 1968) 253-286 eserleri gz nnde bulundurulmutur. eviri esnasnda ise, N. G. Wilson, Photius: The Bibliotheca. (London 1994); R. Pearsenin http://www. tertullian.org/fathers/photius_03bibliotheca.htm metinlerinden yararlanlmtr.

Photiosun kardei Tarasios iin kaleme ald sekisinden Arrianusun skenderden Sonraki Olaylar adl eserinin sadece birinci ile onuncu kitabna kadar okuyup zetledii anlalmaktadr. Dolaysyla Arrianusun almasn nerede sonlandrd bilgisine tam anlamyla vakf deiliz. Yap-tna ilikin bilgilerimiz birinci ve onuncu kitaplar erevesinde M.. 10 Haziran 323 ylnda sken-derin lmnn hemen akabinde cereyan eden olaylardan M.. 320/319 ylnda Antigonosun Eumenese kar yrtt savaa; Antipatrosun krallar, Arrhidaios57 ve IV. skenderi, yanna ala-rak Makedonyaya geiine58 dein geen sreten ibarettir. Photiosun skenderden Sonraki Olaylar kitabn ana hatlaryla zetleyip getii grlmektedir.

Arrianusun skenderden Sonraki Olaylar Adl Eseri

Birinci ve Beinci Kitaptan (FGrHist II B 156 F 1=Phot. Bib. 92. 69a.1): Arrianus tarafndan ayrca ordu iindeki ekimenin yannda skenderin babas Philippos ile Thes-salial Philineden olma Arrhidaiosun krall Roksanenin (Byk) skenderden hamile kalp dourmak zere olduu (IV.) skenderle paylamas kaydyla ki ocuun doumunun ardndan bu gereklemitir59 kral ilan edilmesi gibi gelimeler skenderden Sonraki Olaylar adl 10 kitaplk bir eserde derlenmitir. Arrhidaiosu (kral) beyan etmelerinin ardndan ona (III.) Philippos yeni adn koydular.

2. Svari ve piyadeler karlkl anlamazlklar iindeydiler. Svari komutanlarnn en nemlileri Orontes olu Perdikkas; Anthes olu Leonnatos; Lagos olu Ptolemaios; onlardan sonra ise Aga-thokles olu Lysimakhos; Peisaios olu Aristonous; Krateuas olu Pithon; Antiokhos olu Seleukos ve Kardial Eumenesti. Svari komutanlar bunlarken; piyadelerin komutan ise Meleagrostu.

3. Karlkl olarak birok kez eliler gnderdikten sonra nihayetinde kral beyan eden piya-

56 Arslan 2012, 384. 57 Arrhidaios, II. Philipposun siyasal btnl perinlemek adna yapt bir dizi evlilikleri arasnda Thessalial

Philineden dnyaya gelmitir. skenderin lmnn ardndan geici kral ilan edilince III. Philippos eklinde anlmaya balanmtr. Arrhidaios genelde antik kaynaklarda yarm akll bir ekilde yanstlmaktadr. Dedi-kodulara baklrsa aslnda kkken olduka zeki ve ho bir ocuk olan Arrhidaios, skenderin annesi Olym-piasn ona enjekte ettii birtakm ilalarla sonradan aptallamtr (Plut. Alex. LXXVII; ayrca bk. FGrHist II B 156 F I (1) Arrianos).

58 Ayrca bk. Diod. XVIII. 39. 7-40. 1. 59 Bu esnada Roksane henz yedi ya da sekiz aylk hamile olduundan ocuun cinsiyeti belirsizdir (Diod. XVIII.

2. 2; Iust. XIII. 2. 11; XIV. 5. 2; App. Syr. 52). Alnan karar uyarnca Roksanenin olu olursa ayet Arrhidaiosla birlikte krallk yapabilirdi (Curt. X. 6. 21).

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 337

delerle svari kumandanlar, Antipatrosun Avrupadaki ordularn strategosu (komutan); Krateros-un Arrhidaiosun krallnn prostatesi (kral naibi); vaktiyle Hephaiston tarafndan idare edilen khiliarkhiann60 ise bu btn kralln hamisi demekti Perdikkasn idaresine gemesi; Mele-agrosun ise, Perdikkasn hyparkhosu (yardmc komutan) olmas hususlarnda anlamaya vardlar.

4. Perdikkas orduyu disiplinsizlikten arndraca bahanesiyle yaanan kargaann elebalarn tutuklad, sanki bizzat Arrhidaiosun bir emriymi izlenimini uyandrp ve geri kalan kalabalkta korku yaratarak tutukladklarn Arrhidaiosun huzurunda infaz etti. Ksa bir sre sonra Meleag-rosu da ldrd.

5. Bundan dolay Perdikkas herkesin gznde kuku duyulan biri oldu ve bizzat kendisi de pheye kapld. Gene de, phelendiklerini satraplklara, sanki bunu Arrhidaios emretmi gibi, atamaya karar verdi. Buna gre, Lagos olu Ptolemaios Msr, Libya ve Arabiann Msrla komu ksmlarnn idaresine; skender tarafndan ayn satrapl ynetmekle grevlendirilmi olan Kleo-menes ise Ptolemaiosun hyparkhosu olarak tayin edildi. Bu satrapln yukarsndaki Suriyenin idaresine Laomedon; Kilikiann idaresine Philotas ve Mediannkine Pithon getirilirken; Kardial Eumenes ise, Kappadokia ve Paphlagonia ile Sinope kolonisi ve bir Hellen kenti olan Trapezosa kadar Pontos Eukseinos sahil eridine tayin edildi.

6. Pamphylia, Lykia ve Byk Phrygiann idaresine Antigonos; Kariann idaresine Asandros; Lydiannkine ise Menandros atanrken; skenderden valilii Kalas adnda birinin ald, daha sonra ise Demarkhosa devredildii Hellespontos kysndaki Phrygiann idaresine ise Leonnatos getirildi. Asyadaki satraplklar bu ekilde bltrld.

7. Avrupada ise Trakyann, Khersonesosun (Gelibolu) idaresi ve Pontos Eukseinostaki Salmy-dessos (Krklareli) istikametindeki denize kadar Trakya ile komu btn halklar Lysimakhosa verildi. Illyriallar, Triballiallar ve Agrianiallara kadar Trakyann tesindeki yerler Makedo-niann kendisi ve Keraunia Dalarna kadar uzanan Epeiros ve btn Hellenler Krateros ve Anti-patrosa tahsis edildi.

8. Paylam bu ekildeydi. Birok blge ise datlmadan, skender tarafndan atanlm otokton yneticilerin idaresi altnda kald.

9. Bu esnada Roksane hamiledir ve dourur. ounluk ocuu kral ilan etti. skenderin l-mnden sonra her yer kargaayla doldu. Leosthenesin strategosluk yapt Atinallarla dier Hel-lenlere kar Antipatros savar: lkin yenilip etin bir kuatma altna alndktan sonra muvaffak olur. Ancak Antipatrosa yardm edermi gibi grnen Leonnatos sava meydannda der.

10. Lysimakhos ise Trakyal Seuthesle satrapl (arkhe) zerine cesurca nk az kiiyle bir-likte savap, iyi bir n kazanmasna ramen, gene de malup oldu.

11. Perdikkas, ynetmek zere atanm olan Eumenese satrapl devretmediinden, Kappa-dokia satrab Ariarathesle harp eder. ki savata zafer kazanp Ariarathesi tutuklayarak asar ve Eu-menese satrapln teslim eder.

12. Krateros ise, Hellenlere kar Antipatrosla ittifak kurarak onlar yendikleri zaferin mimar

60 Khiliarkhos/khiliarkhes [/], bin kiilik birliin komutan manasna gelmektedir. Akhai-

menid imparator ordusunda 1.000 adamn komutan Eski Perse hazarapatishe tekabl eden en st mer-tebedir. Olaslkla Hellenler bu sistemi Perslerden model almlardr.

Lucius Flavius ARRIANUS 338

olmutu. Bundan tr Krateros ve Antipatrosun onlara (Hellenlere) her ne emrettilerse hepsi iti-raz edilmeksizin yerine getirildi. Beinci kitabn sonuna kadar (olanlar) bunlard.

Altnc ve Dokuzuncu Kitaptan (FGrHist II B 156 F 9=Phot. Bib. 92. 69b. 34-72a-b): 13. Altnc kitapta Demosthenes ve Hypereidesin evresinden Marathonlu Aristonikos ve Pha-

leronlu Demetriosun kardei Himeraiosun nasl ilkin Aiginaya katklarn anlatr: Onlar gnle-rini burada geirdikleri srada Atinada halk gruhu, Demadesin nergesiyle onlar lme mahkum etti. Antipatros da bu karar hayata geirdi.

14. Onlarn lmne yardm eden Thurial Arkhiasn hayatn nasl tam bir yoksulluk ve onur-suzluk iinde tketerek ldn; ayrca ksa bir sre sonra, Makedoniaya getirilen Demadesin, olunun kucandan alnp katledilmesinin ardndan, Kas(s)andros tarafndan nasl boazlatldn anlatr: Kas(s)andros bunun sebebi olarak da (Demadesin) birbirlerine rm ve eski bir iple bal olan Hellenleri kurtarmas iin Perdikkasa yazd bir mektupta Antipatrosla alay ederek ken-di babasna kstahlk etmesini gsterir.

15. Bu sulamay Korinthoslu Deinarkhos yapm; Demadesin kendisi de rvet, ihanet ve her husustaki gvenilmezliine layk bir bedel demitir.

16. Lakedaimonial Thibronun skender henz hayattayken onun parasn gasp eden ve Ati-naya kaan Harpalosu nasl ldrp paradan geriye kalanlar alarak ilkin Kydonia zerinden Kre-teye (Girit) yelken atn; oradan ise, takribi says 6.000 olan askerle birlikte Kyreneye getiini anlatr. Onu buraya Kyrene ve Barkeden srgn edilenler arr.

17. Bazlarnda baarl olup bazlarn kaybettii saysz entrika ve arpmann ardndan ka-may baarabilse de sonunda Libyal baz ifte at koumu araba srcleri tarafndan yakaland, Lagosun olu Ptolemaios tarafndan Kyrenelilere yardm etmesi iin gnderilen Makedonial Ophellasun kent idaresine getirdii Olynthioslu Epikydesin huzuruna karlmak zere Teukhei-raya gtrld.

18. Teukheirallar ise Ophellasn izniyle Thibrona ikence ettiler ve asmalar iin onu Kyrene limanna gnderdiler.

19. Kyrene civarnda atmalar henz devam ederken Ptolemaios saldrp ve btn her eyi yo-luna koyup yeniden dzenledikten sonra gemiyle geri dnd.

20. Perdikkas ise Antigonosa kar bir komplo hazrlayp onu mahkemeye verdi. Antigonos ise, entrikaya uradn bildiinden buna kulak asmad. Bylece her ikisi birbirleriyle dmanla s-rklendiler.

21. Bu esnada Antipatrosun kz Nikaiay e olarak Makedoniadan getiren Iollas ve Arkhias, Perdikkasn yanna vardlar. Ancak skenderin annesi Olympias da evlendireceine sz verdii Kleopatray ona gnderdi. Kardial Eumenes, Kleopatrayla evlenmesini tavsiye etti; kardei Alke-tasn gr ise Nikaiadan yana ar bast; daha ziyade Nikaia ile evlenmesi gr baskn geldi.

22. Ksa bir sre sonra, Perdikkas ve kardei Alketasin komplosuyla tertiplenen Kynanenin l-m vuku buldu. Kynanenin babas (Byk) skenderin babas Philippos, annesi ise Eurydike idi. skenderin Asyaya gemeden nce ldrd Amyntasn ise eiydi. Amyntas Perdikkasn o-luydu; Perdikkas ise Philipposun kardeiydi. Bylece ldrlm olan Amyntas, skenderin kuzeni olmaktayd.

23. Kynane sonradan ad Eurydike olarak deitirilen kendi kz Adeay, Arrhidaiosla evlendir-

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 339

mek iin getirdi; ancak Arrhidaios bu evlilii daha sonra Kynanenin ldrlmesi zerine Make-doniada kan ve alevlenerek ciddi bir boyuta ulaan isyan sonlandrmak amacyla Perdikkasn sraryla yapt.

24. Antigonos ise, Makedoniaya Antipatros ve Kraterosun yanna kat, Perdikkasn kendisine kar dzenledii komplo ve bu entrika giriiminin kendisiyle birlikte btn herkesi hedef aldn anlatt. Kynanenin lm hakknda bunu trajik bir hale sokarak malumat verdi. Bylelikle onlar Perdikkasa kar sava amaya ikna etti.

25. skenderin naann koruyucusu Arrhidaios ise Perdikkasn kararnn aksine Babilden bedenini alp Damaskos (am) zerinden ilerleyerek Lagos olu Ptolemaiosun yanna geldi. Yolda Perdikkasn yakn akrabas olan Polemonun tm engellemelerine ramen, kendi kararn ger-ekletirebildi.

26. Nikaiay gndermeye, onun yerine Kleopatra ile evlenmeye Perdikkas tarafndan karar veril-mi olduu iin, bu esnada Eumenes, Perdikkastan hediyeleri Sardeise, Kleopatraya gtrd. Bu beyan edilince Lydia satrab Menandros, Antigonasa bildirmiti ve onun vastasyla Antipatros ve Kraterosun evresindekilere duyurulunca, bilhasa Perdikkas aleyhindeki bu hususlar onlar iin sava sebebi oldu. Antipatros ve Krateros boazn muhafzlarn eliler araclyla kendi saflarna kazanarak Khersonesostan (Gelibolu) Hellespontosa geerler. Perdikkasn komutas altnda bulunan Eumenese ve Neoptolemosa eliler gnderirler. Neoptolemos ikna olurken Eumenes ise raz olmaz.

27. Neoptolemos, Eumenesin phesini eker, aralarnda sava patlak verir. Eumenes kesin bir zafer kazanr. Neoptolemos ise, az sayda kiiyle Antipatros ve Kraterosun yanna kaar, onlar Kraterosun Eumenese kar kendisiyle ittifak kurmas iin ikna eder; her ikisi Eumenesle sava-rlar. Eumenes (elinden gelen) her eyi yaparak, kendi safndakiler nne kaplp Kraterosun tara-fna gemesinler ya da yannda kalsalar bile cesaretleri krlabilir diye, Kraterosun Neoptolemosla birlikte kendisine kar savatn gizler. Taktikleri baarl olur ve savata stn gelir. Savalarda cesaretini ispatlam, tam bir asker olmasna ramen Neoptolemos (sadece) yazman olan Eume-nesin hnerleriyle can verirken; Krateros ise aslnda kimlii kolayca tannacak ekilde hibir tehlikeden kendini esirgemeden dman hatlarna saldrrken, stelik de miferini bandan kar-m olmasna ramen, kim olduu anlalmadan birka Paphlagonial tarafndan ldrlr. Ancak hayatta kalan piyade birlii sava meydann terk edip, cesaretini toplamak iin byk aba harcayan Antipatrosun yanna gelirler.

28. Perdikkas, Ptolemaiosla savamak zere krallar da yanna alp ordusuyla birlikte Damas-kostan Msra gelir. Ptolemaios aleyhinde sulamada bulunup beriki bu sulamalar kalabalk huz-urunda rtnce, haksz yere ithamda bulunmu gzkt iin byk ounluun gnlsz olmasna ramen savaa giriir. Perdikkas iki kez bozguna uradktan sonra sadece Ptolemaiosun safna gemek isteyenlere olduka sert bir tutum taknmakla kalmayp; ayn zamanda ordusuna, bir komutann olmas gerektiinden ok daha kstaha davrandndan svariler arasndaki kendi yakn adamlar tarafndan onlara kar tek bana mcadele ederken ldrlr.

29. Ptolemaios ise, Perdikkasn lmnn ardndan armaanlarla ve dier hizmetlerle tevec-chlerini kazandktan sonra krallarn yanna Nile geer. Sadece onlarn deil, Makedoniallar ara-snda en yetkili kiilerin yanna da urar. Kendisi ayrca Perdikkasn Makedoniallardan kaynakl bir tehlikenin halan daha sz konusu olduu dostlarna ak bir tavrla taziyelerini sunar, her ekilde bu korkular gidermeye gayret gsterir; onlar nezdinde bu andan itibaren her daim hrmetle anlr.

Lucius Flavius ARRIANUS 340

30. Synedrion toplannca Perdikkasn yerine imdilik Pithon ve Arrhidaios btn ordularn ko-mutan olarak atandlar. Eumenes ve Alkestasn mahiyetindeki yaklak elli kii, daha ziyade Ma-kedoniallarn i savalar esnasnda Kraterosun ldrlmesinde en sulu kiiler bulundular. Anti-gonos ve Antipatros Kyprostan krallarn yanna olabildiince hzl gelmeleri iin geri arldlar.

31. Onlar henz gelmeden Eurydike, Pithon ve Arrhidaiosun kendisine danmakszn herhangi bir ey yapmamalarn istedi. lkin buna itiraz etmediler; ama daha sonra Antigonos ve Antipatros gelene kadar btn meselelerle kendilerinin ilgileneceklerini ve onun kamu ilerine mdahale et-memesini sylediler.

32. Antigonos ve Antipatros gelince yetki Antipatrosa geer. Ordu skender tarafndan sefere katlmalar karlnda kendilerine sz verilen cretleri talep eder. Bunun zerine Antipatros elinde halihazrda onlara verebilecei somut hibir ey olmadn; ama kraliyet hazinesi veya para bulu-nabilecek baka neresi varsa her yeri aratrarak sonunda kendisini bir daha sulamayacaklar e-kilde mmkn olan her yola bavuraca yantn verir. Ordu bunlar honutsuz bir ekilde dinler.

33. Eurydike ordudaki huzursuzlua Antipatrosa aleyhindeki sulamalara katkda bulununca ayaklanma kar. Eurydike, yazman Asklepiodorosun konumasna yardm etmesiyle, ona kar halk nnde konuur, ayrca Attalos da. Antipatrosun ricasyla onun adna kalabalk nnde Antigonos ve Seleukosun konumalar zerine Antipatros lmden kl pay kurtulur. Bundan tr her ikisi de tehlikeyle burun burunaydlar. Antipatros lmden kurtulunca kendi ordugahna ekilir. Anti-patrosun arsyla svari komutanlar yanna gelirler, isyann glkle bastrlmasnn ardndan Antipatrosu, nceki gibi yine bakomutan seerler.

34. Antipatros Asyay bir ksmn nceki dalmn teyit ederek; bir ksmn ise artlarn gerek-tirdii lde yeniden taksim ederek bltrr. Msr, Libya ve onun tesinde lkelerin birou ile batya doru mzrakla kazanlan yerlerin btn Ptolemaiosun olur; Mityleneli Laomedona Syria braklr; Philoksenos ise, daha nce de idaresini elinde bulundurduu Kilikiaya atanr.

35. Yukar satraplklardan iki rmak arasndaki blgeyle (Mesopotamia) Arbelay kraln kardei Amphimakhosa pay eder, Seleukosa ise Babili isnat eder. Perdikkasa ilk saldran Makedonia g-m kalkanllar birliinin komutan Antigenese btn Susianay ynetmesi iin verir. Peukastasa Persisi tasdik eder; Tlepolemosa Karmaniay; Pithona Kaspia Kaplarna kadar Mediay; Philip-posa ise Parthia teritoryumunu taksim eder.

36. Stasandrosu Areioi ve Drangenoinn lkesinin; Soloilu Stasanoru Baktria ve Sogdianann; Sibyrtiosu Arakhosiann hegemonu klar; Parapamisosu Roksanenin babas Oksyartese; Hindis-tann Parapamisosla komu ksmn Agenorun olu Pithona; komu satraplklardan Indos Ir-mann kenarnda olanyla Hindistan kentlerinin en by Patalay kral Porosa; Hydaspes Ir-ma kenarndaki blgeyi ise bir dier Hintli Taksilese verir. nk ynetimi onlara skender tara-fndan verildii ve yeterince de gl bir birlie sahip olduklarndan onlar buradan karmak kolay deildi.

37. Tauros Dandan kuzeye uzanan lkelerden Kappadokiaya Nikanoru; Byk Phrygia, Ly-kaonia, Pamphylia ve Lykiaya da nceden olduu gibi, Antigonosu tayin eder. Asandrosa Kariay taksim ederken; Lydia Kleitosa; Hellespontos kenarndaki Phrygia Arrhidaiosa verilir.

38. Hazinenin Susadan getirilmesi iiyle, isyanda byk rol oynam 3.000 Makedonialy ya-nna vererek, Antigenesi grevlendirir. Kraln korumalar olarak Agathokles olu Autolykosu, s-kenderin olu, Peukestasn ise kardei olan Amyntas, Ptolemaios olu Ptolemaiosu, Polysper-

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 341

khon olu skenderi atarken; kendi olu Kas(s)androsu svari birliinin khiliarkhesi; Antigonosu ise nceden Perdikkasn emri altnda bulunmu olan birliin komutan olarak ilan eder. Ayrca onu krallar korumak ve onlara hizmet etmekle grevlendirmenin yan sra son derece istekli olmas zerine Antigonosa devam eden savatan dolay Eumenese kar olan sava tamamlama grevini verir. Antipatrosun kendisi de btn bunlardan dolay herkes tarafndan olduka methedilerek eve geri dner. Dokuzuncu kitap burada son bulur.

Onuncu Kitaptan (FGrHist II B 156 F 11=Phot. Bib. 92.72a-73a): 39. Onuncu kitab ise, Perdikkasn sonunu ve Makedoniallar tarafndan oy birliiyle dman

ilan edildiini renince Eumenesin nasl sava hazrlna baladna ayrr. Perdikkasn kardei bundan dolay kaar. Antipatrosa kar isyann elebalarndan biri olan Attalos da kaarak teki srgnlerle birleir. Attalos tarafndan 10.000 piyade ve 8.000 svari toplanr. Attalos ve bera-berindekiler Knidosa, Kaunosa ve Rhodosa saldrma teebbsnde bulunduklar esnada Dema-ratosun nauarkhosluk (amiral) yapt Rhodoslular tarafndan ar bir ekilde geri pskrtlrler.

40. Ayrca Antipatros Sardeise varnca Eumenesin onunla gs gse savamak zere oldu-unu; ama skenderin kz kardei Kleopatrann onlar savaa sokan bizzat kendisi olduu iin Makedoniallar arasnda dmanlna maruz kalmamak iin, Eumenese Sardeisten geri ekilme-sini nasl salk verdiini ve onu ikna ettiini anlatr. Ancak bu Antipatros geldiinde onu Eumenes ve Perdikkasla dostluundan dolay eletirmesini engellemeye yetmedi. Kleopatra ise, bu sula-malar karsnda kendini bir kadndan beklenmeyecek kadar iyi savundu ve Antipatrosa pek ok ithamlarda bulundu; sonunda birbirlerinden dosta ayrldlar.

41. Eumenes hakimiyeti altnda olmayan komu blgelere ani basknlar dzenleyip birok gani-met ve para biriktirerek ordusunu zenginletirdi. Birliklerini birletirmek ve ortak dmanlarla bir-likte savamay talep etmek iin Alkestas ve maiyetindekilere eliler gnderdi. Onlar ise mzakere esnasnda farkl fikirler ortaya atlnca sonunda bu neriye ikna olmadlar.

42. Antipatros, Eumenesle savamaya imdilik cesaret edemedii iin, Attalos ve Alketasa kar savamak iin Asandrosu gnderir. Sonucu belirsiz bir sava olmasna ramen, Asandros yenilir.

43. Kas(s)andros, Antigonosla mnakaa eder, babas Antipatrosun araya girmesiyle Kas(s)an-dros, Antigonosa kar itaatsizliine son verir. Bununla birlikte Kas(s)andros, Phrygia civarnda ba-basyla buluunca krallardan ayrlmayacana ve Antigonosa kuku duymayacana dair onu (babasn) ikna eder. Beriki de alakgnlll, ayrca nezaketi ve erdemiyle kendi zerindeki p-heyi mmkn olduu kadar ortadan kaldrd. Antigonosa gveni tazelenen Antipatros, Eumenese kar daha kolay savamas iin kendisiyle birlikte Asyaya gemi olan 8.500 Makedonia piyade birliini; muhafz/ arkadalar birliinden (hetairoi) ayn sayda svariyi ve elindekilerin yars kadar 70 fili ona devreder.

44. Antigonos savaa tutuur, Antipatros ise krallar ve geriye kalan birlii alarak Makedoniaya gemek iin yola koyulur. cretlerini talep eden ordu tekrar ayaklanr. Antipatros ise, Abydosa (Nara) vardklarnda paray temin edeceine ve her ey yolunda giderse btn primi, yok gitmezse byk bir ksmn deyeceine sz verir.

45. Onlar bu umutlara saldktan sonra geriye kalan yolu sorunsuz bir ekilde alarak Abydosa varr. Onlar kurnazlkla aldatp gece vakti krallarla birlikte Lysimakhosun yanna Hellespontosa geer. Ertesi gn ise, para talebi hususunda imdilik sessiz kalarak onlar da karya geerler. Onuncu kitap burada son bulur.

Lucius Flavius ARRIANUS 342

BBLOGRAFYA

Antik Kaynaklar Ael. An. (= Claudius Aelianus, De Natura Animalium)

Kullanlan Metin ve eviri: Aelian, On Animals. With an English transla-tion by A. F. Scholfield, vols. I.-III. Cambridge, Mass.-London 19792 (The Loeb Classical Library).

Arr. anab. (= Arrianus, Anabasis) Kullanlan Metin ve eviriler: Arrian. With an English translation by P.

A. Brunt I-II. Cambridge, Mass.-London 1976-1983 (The Loeb Classical Library).

Arrianus, skenderin Anabasisi. ev.: H. rs. stanbul 1945. Arr. Bithy. frg. (= Arrianus, Bithynicorum fragmenta) Kullanlan Metin: Bithynicorum fragmenta. Ed. A. G. Roos and G. Wirth,

Flavii Arriani quae exstant omnia. Leipzig: Teubner, vol. II 1968. Arr. cyneg. (= Arrianus, Cynegeticus)

Kullanlan Metin: Cynegeticus. Ed. A. G. Roos and G. Wirth, Flavii Arriani quae exstant omnia. Leipzig: Teubner, vol. II 1968: 74-102.

Arr. Epikt. (Arrianus, Epiktetus) Kullanlan Metin ve eviri: Epictetus The Discourses as Reported by Arrian,

The Manual, and Fragments, vol. 1. With an English Translation by W. A. Oldfather. Cambridge, Mass.-London 19563; vol. 2. Cambridge, Mass.-London 19593 (The Loeb Classical Library).

Arr. Ind. (Arrianus, Indica) Kullanlan Metin: Historia Indica. Ed A. G. Roos and G. Wirth, Flavii

Arriani quae exstant omnia, vol. II. Leipzig: Teubner, 1968: 1-73. Arr. periplus (= Arrianus, Periplus Ponti Euxini) Kullanlan Metin ve eviriler: Arriani Periplus Ponti Euxini. Arrianusun

Karadeniz Seyahati. ev. ve Yor.: M. Arslan. 2005 stanbul. Arr. tact. (= Arrianus, Tactica) Kullanlan Metin: Tactica. Ed. A.G. Roos and G. Wirth, Flavii Arriani

quae exstant omnia, vol. 2. Leipzig: Teubner, 1968: 129-176. Cass. Dio (= Cassius Dio, Rhomaika)

Kullanlan Metin ve eviri: Roman History. With an English translation by E. Carry I-IX. London 1914-1927 (The Loeb Classical Library).

Curt. (= Quintus Curtius Rufus, Historiarum Alexandri Magni Macedonis) Kullanlan Metin ve eviri: Quintus Curtius Rufus. With an English translation by J. C. Rolfe. Cambridge, Mass.-London 1946 (The Loeb Classical Library).

Diod. (= Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike) Kullanlan Metin ve eviriler: Diodorus of Sicily. With an English translation by R. M. Geer. London, New York 1947 (The Loeb Classical Library). Diodorus Siculus The Persian wars to the fall of Athens: books 1114.34 (480401 BCE). Translated with introduction and notes P. Green. Amercia 2010.

Dion. Hal. ant. (= Dionysios Hallikarnassos, Antiquitates Romanae)

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 343

Kullanlan Metin ve eviri: The Roman Antiquities of Dionysius of Hallicarnassus. Ed. and Translated by E. Carry I-VII. London 1937-1950 (The Loeb Classical Library).

FGrHist Die Fragmente der griechischen Historiker. Kullanlan Metin: F. Jacoby. I-XV. Berlin-Leiden 19231958.

Hist. Aug. Vit. Hadr. (= Scriptores Historiae Augustae, Hadriani) Kullanlan Metin ve eviri: The Scriptores Historiae Augustae. With an English translation by D. Magie. Cambridge, Mass.-London 1968(The Loeb Classical Library).

Ioseph. Cont. Ap. (= Iosephus, Contra Apionem) Kullanlan Metin ve eviri: Against Apion. With an English translation by H. St. J. Thackeray. Cambridge, Mass.-London 1976 (The Loeb Clas-sical Library).

Iust. (= Marcus Iulianus Iustinus, M. Iuliani Iustini Epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi) Kullanlan Metin ve eviri: Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus. With an English translation by J. C. Yardley. With introduction and explanatory notes by R. Develin. Atlanta, GA 1994.

Luc. Alex. (= Lucianus, Alexander) Kullanlan Metin ve eviri: Lucian, Alexander. Edited and translated by

A. M. Harmon, vol. 4. Cambridge, Mass.-London 1925 repr. 1961 (The Loeb Classical Library).

Phot. Bib. (= Photios, Bibliotheka) Kullanlan Metin ve eviri: Photios, Bibliotheka. Ed. R. Henry, Paris 1971. Photius, The Bibliotheyak. A sellection translated with notes by N. G. Wilson. London 20022.

Plut. (= Plutarkhos, Bioi Paralleloi) Alex. (= Aleksandros) Dem. (= Demosthenes) Eum. (= Eumenes) Per. (= Perikles) Timol. (=Timoleon)

Kullanlan Metin ve eviri: Plutarchs Lives. With an English translation by B. Perrin I-XI. London, New York 1959 (The Loeb Classical Library).

Steph. Byz. Ethnika (= Stephanos Byzantios, Ethnika) Kullanlan Metinler: Stephani Byzantii, Ethnikon. Ed. A. Westermann. Libsae 1839. Stephani Byzantii Ethnica, volumen I: alpha-gamma. Ed. W. De Gruter. Berlin 2006.

Suda (= Suda-Suidas, Suidae Lexicon) Kullanlan Metin: Suidae Lexicon. Ed. A. Adler I-IV. Leipzig-Teubner

1928-1971. Suet. (= Suetonius, De Vitae Caesarum) Dom. (= Domitianus) Kullanlan Metin ve eviri: The Lives of the Caesars. Edited and

translated by J. C. Rolfe I-II. Cambridge, Mass.-London 20014 (The Loeb Classical Library).

Them. Orat. (= Themistios, Orationes) Kullanlan Metin ve eviriler: Themistii Orationes ex codice mediolanensi. Ed. W. Dindorf. Harvard University. American 1832.

Lucius Flavius ARRIANUS 344

The Private Orations of Themistius. Translated, annotated, and introduced by R. J. Penella. University of California Press: London, England 2000.

Zonar. epit. hist. (= Zonarae, Epitome historiarum) Kullanlan Metin ve eviri: Ioannis Zonarae epitome historiarum, vol 3. Ed. L. Dindorf. Leipzig: Teubner 1868.

Modern Kaynaklar AE Lanne pigraphique. Paris. Ameling 1984 W. Ameling, Lucius Flavius Arrianus neos Xenophon. EA 4 (1984),

119-122; Cassius Dio und Bithynien. EA 4 (1984), 123-138. Arslan 2005 M. Arslan, Arriani Periplus Ponti Euxini=Arrianusun Karadeniz

Seyahati. ev. ve Yor.: M. Arslan. stanbul 2005. Arslan 2007 M. Arslan, Memnonun Herakleias ve Yorumlanmas. stanbul 2007. Arslan 2012 M. Arslan, Kk Asya Yerel Historiograflarna Bir rnek: Herakleia

Pontike'li Memnon ve Eserleri. Olba 20 (2012), 383-405. Arslan Demirta 2012 M. Arslan - K. Demirta, Arrianusun Karadeniz Seyahatine likin Baz

Notlar. ArkSan 137 (2011), 89-100. ArkSan Arkeoloji ve Sanat. stanbul. AJPh American Journal of Philology. Baltimore. Berve 1926 H. Berve, Das Alexanderreich auf prosopographischer Grundlage. vol. II.

Munich 1926. Billows 1990 R. A. Billows, Antigonos the One-Eyed and the Creation of the Hellenistic

State. Berkeley and Los Angeles 1990. Bosworth 1972 A. B. Bosworth, Arrian's Literary Development. CQ 22 (1972), 163-185. Bosworth 20002 A. B. Bosworth, From Arrian to Alexander: Studies in Historical

Interpretation. Oxford University Press, Oxford 20002. Bosworth 2005 A. B. Bosworth, Conquest and Empire: The reign of Alexander the Great.

Cambridge University 1988. Byk skenderin Yaam ve Fetihleri: Fetih ve mapartorluk. ev. H. alkan. Ankara 2005.

Brunt 1975 P. Brunt, Alexander, Barsine, and Heracles. RFIC 103 (1975), 22-34. Carney 1996 E. D. Carney, Alexander and Persian Women. AJPh 117 (1996), 563-583. CQ The Classical Quarterly. Oxford. Drews 1962 R. Drews, Diodorus and his Sources. AJP 83 (1962), 383-392. EA Epigraphica Anatoliyak. Zeitschrift fr Epigraphik und historische Geo-

graphie Anatoliens. Bonn. Errington 1970 R. M. Errington, From Babylon to Triparadeisos: 323 B.C.-320 B.C.

JHS 80 (1970), 75-77. Hadley 1969 R. A. Hadley, Hieronymus of Cardia and Early Seleucid Mythology.

Historia 18 (1969), 142-152. Historia Zeitschrift fr alte Geschichte; Revue d Histoire Ancienne; Journal of

Ancient History; Rivista di Storia Antiyak. Stuttgart. HSCP Harvard Studies in Classical Philology. Department of the Classics,

Harvard University. IG Inscriptiones Graecae, consilio et auctoritate Academiae Litterarum

Borussicae ed. maior: I-IV., VII., IX., XI., XII., XIV. Berlin 1873-1939. IGR Inscriptiones Graecae ad res Romanas Pertinentes. Ed. R. Cagnat-J.

Toutain. I-IV. Paris 19061928.

skenderden Sonraki Olaylar - Historia Successorum Alexandri 345

JSOT Journal for the Study of the Old Testament. JRS Journal of Roman Studies. London. Marcovich 1973 M. Marcovich, The Epigram of Proconsul Arrian from Cordoba. ZPE

12 (1973), 207-209. OGIS Orientis Graeci Inscriptiones Selectae. Ed. W. Dittenberger. I-II. Leipzig

19031905. Olba Mersin niversitesi Kilikia Arkeolojisini Aratrma Merkezi (KAAM)

Yaynlar. Mersin. Oldfather 19563-19593 W. A. Oldfather, Epictetus The Discourses as Reported by Arrian, The

Manual, and Fragments. Cambridge, Mass.-London 19563 vol. 1; 19593 vol. 2.

Penella 2000 R. J. Penella, The Private Orations of Themistius. Translated, annotated, and introduced by. University of California Press: London, England 2000.

PIR2 Prosopographia Imperii Romani saec. I-III, 2. Ed. E. Groag, A. Stein, L. Petersen. Berlin 1933-.

RFIC Rivista di Filologia e di Istruzione Classica. RE Paulys Real-Encyclopdie der classichen Altertumswissenschaft. Stuttgart

(Mnchen). Rmy 1989 B. Rmy, Les Carrires snatoriales Dans Les Provinces Romaines DAnatolie

Au Haut-Empire (31 av. J.-C.-284 ap. J.-C: Pont-Bithynie, Galatie, Cappadoce, Lycie-Pamphylie et Cilicie). stanbul-Paris 1989.

Schwahn 1931 W. Schwahn, Diyllos. Philologus 86 (1931), 145-168. Schwartz 1895 E. Schwartz, Arrianus. RE /1 (1895), col. I230-1247. Schwarz 1975 F. F. Schwarz, Arrian's Indike on India: Intention and Reality. East and

West 25 (1975), 181-200. SEG Supplementum Epigraphicum Graecum (1-25 Leiden 1923; 26-7 Alphen

1979-1980; 28 vd. Amsterdam 1982. Simpson 1959 R. H. Simpson, Abbreviation of Hieronymus in Diodorus. AJPh 80

(1959), 370-379. Stadter 1967 P. A. Stadter, Flavius Arrianus: the New Xenophon. GRBS 8 (1967)

155-161. Stadter 1978 P. A. Stadter, The Ars Tactica of Arrian: Tradition and Originality. CPh

73 (1978), 117-128. Syll3 Sylloge Inscriptionum Graecarum. Ed. W. Dittenberger, et al. I-IV Leipzig

1883-1924. Syme 1982 R. Syme, The Career of Arrian. HSCP 86 (1982), 181-211. Talbert 1974 R. J. A. Talbert, Timoleon and the Revival of Greek Sicily: 344-317 B.C.

Cambridge, New York 1974. TAM Tituli Asiae Minoris. Vindobonae 1901-1989. ZPE Zeitschrift fr Papyrologie und Epigraphik. Bonn 1967-