8/2/2019 Isl lem

1/32

ISIL LEM ATELYESNDE YAPILAN LEMLER

1- ISIL LEM

1.1 - Normalize1.2 - Gerilim giderme tavlamas1.3 - Yumuatma tavlamas1.4 - Islah1.5 - Sertletirme

1.5.1 ekirdeine kadar sertletirme1.5.2 Yzey ertletirme

1.5.2.1 Sementasyon1.5.2.2 Nitrasyon1.5.2.3 ndiksiyon

1.6 Menevileme

2- KUMLAMA

2.1 Islak kumlama (Suyun gcyle yaplyor.alimnyunoksitkullanlyor)2.2 Kuru kumlama

2.2.1 S170 Yuvarlak elik bilya kullanlan kumlama2.2.2 G25 Keli pik grit kullanlan kumlama

3- DORULTMA3.1 Presle dorultma.

3.1.1 - Kompratr kullanlarak yaplan dorultma3.1.2 - Ikla yaplan dorultma

3.2 Termik dorultma (Nitrasyon sonras oksi-asetilenle yaplandorultma.)

4- SIKI GEME

4.1 Scak sk geme (ler 300 oC ye kadar stlarak yaplan

gemeler)4.2 Souk sk geme (ler -100 oC ye kadar soutularak yaplangemeler.)

5- KAYNAK

155 mmlik mhimmatn sevk emberi kayna.

1

8/2/2019 Isl lem

2/32

ISIL LEMIsl ilem: eliklerin yaplar gz nnde bulundurularak,belirli

zellikler kazandrmak amacyla,kontroll olarak yaplan stma ve soutmailemlerine,sl ilem denir.

Sertletirme: Isl ilemin daha iyi anlalabilmesi iin sertlemeninne olduunu bilmek gereklidir. ekil 1 de gsterildii gibi,su verme ilemiaslnda eliin i yapsn deitirme ilemidir. Su vermeye ostenitik yapylagiren elik,su verme (sertletirme ) sonunda martensitik bir yapyakavuur.

Martensit:eliin arzu edilen en sert yapsdr. eliin soutulmahz ne denli yksek olursa o kadar ok miktarda martenzit elde edilmekteve netice olarak sertlik o oranda yksek olmaktadr.

2

8/2/2019 Isl lem

3/32

Yukardaki grafikte grlen olaylar zetlenirse:

- elik su verme amacyla stlmaya balandnda,yaps kbik hacimmerkezli birim kafeslerden olumaktadr. Bu kafeste karbon atomu yoktur.

- 700 oCnin zerindeki scaklklara gelindiinde, KHMli hcreler scaklnetkisiyle yava yava kbik yzey merkezli kafes halini almaya balar.

- Ostenizasyon scaklna gelindiinde, eliin yaps sadece KYMlikafeslerden olumutur. Karbon atomunun kafesin iine girmesi iin boluk

domutur.

- Ani su verme ile karbon atomunun kamas iin yeterli sre kalmadndankafese hapsolmutur. Kafes ierisinde barndrd karbon atomlaryznden ok gergin durumdadr (menevi ncesi durum).Yavasoutulsayd, atomlarn kamak iin zaman olurdu. Sertleme olmazd.

- Menevileme kademesinde kafes ierisindeki gerilmeler giderilmi olur.Birbiriyle daha uyumlu bir yap ortaya kar.

BEYNT(Bainit) : Sertletirilmi eliklerde bulunan bir yap eididir.Krlgan olmasnedeniyle oluumu istenmez.Olumas nlemek iin eliin soutma hzdeitirilir.

ISIL LEM SIRASINDA MEYDANA GELEN ARPILMALAR:

3

8/2/2019 Isl lem

4/32

arplmalarn nedenleri: leme gerilmeleri:Torna,freze,delme ve dier tala kaldrarak yaplan

ilemeler. Isl gerilmeler: Isl ilemler iin yaplan stmalar esnasnda oluan

gerilmeler. Dnm gerilmeleri:stenit fazdan martenzit fazna dnm

gerilmeleri.

arplmann azaltma nlemleri: Tasarm basit ve simetrik yapmak. Gerilim giderme tavlamas yaparak ilemeden doan gerilimleri

nlemek. Uygun scaklkta menevilemek. Paray olabildiince yava soutmak (Tane snrlarnda karbr

kelmesi olmadan)

4

8/2/2019 Isl lem

5/32

Frnda bekletme sresinin eliin yapsna etkisi:

Yetersiz karbr oluumu Ar karbroluumu:Yksek oranda kalnt

ostenite sebep olduundan gevrekkrlmalar grlebilir.

elii sertletirmek amacyla stlmas ve ostenizasyon scaklnda

bekletilmesi ok nemlidir.Yeteri zamanda stp,yeteri kadar bekletmek veyeteri hzda soutmak gerekmektedir.Bunlar salanamazsa :

1- Yetersiz sertlemi elikte yksek oranda yzey gerilmeleri oluur. Bunlarda

talama srasnda yzey atlaklarna sebep olur.2- Sertleme scaklnn altnda sertletirilmi olan eliin anma dayanmok

dktr ve kolayca ekil deitirebilir.3- Ar stma dk mknatslanma gcne, kenardan atmalara, zamanlal

deiimine sebep olur. Talama srasnda yzeysel atlamalara; telerozyon ile

kesim srasnda atlamalara yol aar.4- stenilen sertliklere ulalamaz. Farkl yzeylerde, farkl sertlikler eldeedilir.

NORMALLETRME ISIL LEM (NORMALZASYON):

Normalizasyon olarakta da adlandrlan normal tavlama, daha okeliklerin tane yapsnn inceltilmesi iin uygulanr.Tane kltmenin

yannda, yap daha homojen hale gelir.Perlitik yap daha ince lamellerdenoluur ve mekanik zelliklerinde iyileme meydana gelir.Ayrca normalizeedilmi eliklerin tane kabalamas ortadan kaldrlm olduundan,dahasonraki sl ilemlerinde atlama riskide azalm olur.Btn bu olumlu

5

8/2/2019 Isl lem

6/32

zelliklere ilaveten ince tane oluumu neticesinde talal ekillenecekparalarda ilemede kolaylk hissedilecektir.

Istma,bekleme ve havada soutma eklinde yaplan bir sl ilem eklidir.stenitleme scaklnn 30-50 oC zerindeki bir scaklk seilerek yaplr.

Normal tavlama daha ok,yksek scaklklarda

dvlm,haddelenmi yada kaynak dikiinin evresi gibi blgeselfarkl s etkisi altnda kalm paralara ve elik dkm paralarauygulanmaktadr.

NTRASYON

Az karbonlu ve az katkl (krom, molibden ve alminyumlu) eliklere

uygulanan bir yzey sertletirme yntemidir. Adolph Fry tarafndan 1930luyllarda bulunmutur.

Bu yntemle sertleecek eliklerde, sertletirmeye yetecek kadar karbonyoktur. Nitrasyon ileminde, sementasyondan farkl olarak, elik yzeyinekarbon yerine azot atomlar difuze ettirilir. elik yzeyine verilen atomikazot, amonyak NH3 gaznn, amonyak paralayc frnlarnda paralanmassonucu meydana gelir.

NH3, Amonyak paralayc frnnda paralanmas sonucu, aada

grlen reaksiyon meydana gelir.

2NH3 N2 + 3H2

Azot atomlar, elik yzeyinde bir nitrr kat oluturur. Oluan nitrrkatn (tabakasn) ayrca sertletirmeye gerek yoktur. nk yeteri kadarsert olan bir katmandr. elik yzeyinde oluan nitrr tabakasnn sertlii,eliin kimyasal bileimine gre 6870 HRC ye kadar ulaabilir.

elik yzeyinde oluturulan nitrr tabakas 60 80 saat gibi uzun birzaman diliminde oluur. Oluan nitrr tabakasnn kalnl ise yaklak 0,20,3 mm kalnlndadr.

Nitrrleme ilemi, elik ferritik yapda iken uygulanr.

Nitrrleme ilemi, ok iyi szdrmazla sahip ve hassas scaklkkontroll frnlarda yaplr.

Frn atmosferi, scaklk, Nitrrleme sresi, eliin kimyasal bileimi,Nitrrleme ncesi sl ilem ve ekirdek sertlii sertletirme derinliinietkileyen faktrlerdir.

6

8/2/2019 Isl lem

7/32

2- DENEYSEL ALIMA:

2.1- Nitrrleme sresinin etkisi:

12.24.36 ve 48 saat sonunda karlan numuneler incelendiinde,nitrrleme sresinin artmasyla nitrrlenmi tabaka derinliinin de arttgzlenmitir. ( ekil 1 ve 2 )

N i t r a s y o n ' d a z a m a n n d e r i n l i e e t k i s i3 4 C r A l M o 5

N i t . d e r i n l i i m m

Nit.

Sertlii

HV0,3

kg

ekil1

0

2 0 0

4 0 0

6 0 0

8 0 0

1 0 0 0

1 2 0 0

0 , 0 5 0 , 1 0 0 , 1 5 0 , 2 0 0 , 2 5 0 , 3 0 0 , 3 5 0 , 4 0 0 , 4 5 0 , 5 0

1 2 . h

2 4 . h

3 6 . h

4 8 . h

7

8/2/2019 Isl lem

8/32

2.2-Alam elementlerinin etkisi:

Farkl alam elementlerine sahip 32 CrMoV 12 1034 CrAlMo 535

NiCrMoV 12 5Malzemelerinden alnan numunelerde yaplan mikro sertlik taramalar, alamelementlerinin nitrrlenmi tabaka oluumunu, ne ekilde etkilediini akagrlmektedir.(ekil 3)

8

N i t r a s y o n ' d a z a m a n n d e r i n l i e e t k i s i

3 2 C r M o V 1 2 1 0

D e r i n l i k m m

Sertlik

HV

0,3

kg

ekil2

0

2 0 0

4 0 0

6 0 0

8 0 0

1 0 0 0

0 , 0 5 0 , 1 0 0 , 1 5 0 , 2 0 0 , 2 5 0 , 3 0 0 , 3 5 0 , 4 0 0 , 4 5 0 , 5 0

1 2 h .

2 4 h .

3 6 h .

4 8 h .

8/2/2019 Isl lem

9/32

N T R A S Y O N ' D A A L A I M E L E M E N T L E R N N S E R T L K v e D E R N L E E T K L E R

F a r k l e l i k n u m u n e l e r i n i n m i k r o s e r t l i k d e e r l e r i

D e r i n l i k m m

Sertlik

HV

0,3

kg

ekil3

0

2 0 0

4 0 0

6 0 0

8 0 0

1 0 0 0

1 2 0 0

0 , 0 5 0 , 1 0 0 , 1 5 0 , 2 0 0 , 2 5 0 , 3 0 0 , 3 5 0 , 4 0

3 5 N i C r M o V 1 2 5

3 2 C r M o V 1 2 1 0

3 4 C r A l M o 5

Nitrrlenebilirlik kavram, eliin azotu abzorbe edebilme yetenei veoluan nitrrlerin salad sertlik art olarak aklanr. Nitrrlenebilirelikler Al, Cr, Mo ve V gibi nitrr oluturucu alam elementleri ierirler. Enbyk etkiye sahip alam elementi Al ve srasyla Cr, Mo, V gelmektedir.

Nitrrlenen her elii karlatrdmzda:34 CrAlMo 5 elii ierdii %1,1 Alminyum alamndan dolay, yksek

yzey sertliine sahip olmakla birlikte, sertletirme derinlii daha dktr.35 NiCrMoV 12 5 elii ise %3,2 Nikel alamna sahip olduu halde

dier eliklerle karlatrldnda nikelin nitrrlenmi tabakaya her hangibir etkisi olmad gzlenmitir. Buda nikel in nitrr yapc alam olmadngstermektedir.

Nitrrlenmi tabakann derinlii, nitrr yapc alam elementlerin artile azalmaktadr. Bunun da sebebi alam elementlerinin yapt nitrrlerin,azotun elik iinde yaylmasn engellemesidir.

2.3-Nitrrleme ncesi sl ilem ve ekirdek sertliinin etkisi:

Nitrrleme ncesi 32 CrMoV 12 10 30 NiCrMoV 8 ve 42 CrMoV 4Malzemelerinden alnan numunelere aadaki tabloda gsterilen slilemler uygulanmtr.

9

8/2/2019 Isl lem

10/32

Malzeme Uygulanan sl ilemekirdek sertlii

HRC

Nitrr derinlii

Mm

32 CrMoV 12 10 Su verme: 930 oC

Menevilime: 550 oCSu verme: 930 oC

Menevilime: 650 oC

41

33

0,42

0,30

30 NiCrMoV 8 Su verme: 860 oC

Menevilime: 550 oC

Su verme: 860 oC

Menevilime: 650 oC

37

28

0,43

0,31

42 CrMo 4 Su verme: 830 oC

Menevilime: 550 oC

Su verme: 830 oC

Menevileme: 650 oC

36

29

0,35

0,15

Farkl sl ilem grm ayn tr eliklerin, farkl ekirdek sertliinesahip olmalar,

Nitrasyon derinliklerinde ve Nitrasyon sertliklerinde de farkllklargsterebilmektedir.

Yksek ekirdek sertlii, Nitrasyon sonrasnda, Nitrasyon sertliiniartrmakta buna bal olarak ta, Nitrasyon derinliin dede artsalanmaktadr.

Nitrrleme ncesi yaplan sl ilem ve oluan farkl mikro yap

nitrrlenebilirlii iki ynde etkiler. Yksek oranda serbest ferritli yap azotunyaylmasn kolaylatrrken, dk karbr ierikli mikro yap hem azotunyaylmas, hem de sertlik iin daha uygundur. Alaml eliklere genelde suverilmi ve 500 600 oC arasnda menevilime yaplm olarak Nitrrlemeilemi uygulanr. Bu scaklk aralnda karbrler tane snrlar arasndakelmeye ve toplanmaya balar. Bu da tane snrlarnda daha hzl yaynanazotu engellemektedir.

10

8/2/2019 Isl lem

11/32

4 NTRASYON LEMNN YAPILII:

4.1- n hazrlk:

Nitrasyon yaplacak paralar, arj aparatna dizilmeden nce 120oCdeki perkloretilen buharnda, tek tek ykanr, sonra ele zel pamukeldiven giyilerek alkol veya likit perkloretilenle i paralar kaput beziylesilinir. Perkloretilen ve alkolle temizlendikten sonra i paralarna plak elletemas edilmemelidir, bunun iin zel pamuk eldiven kullanlmaldr.

paralarnda nitrasyon yaplmayacak blgeler varsa, Kondursaldenilen zel bir solsyonla bu blgeler kapatlarak korunmaldr.

Temizlenmi ve korunmu i paralar arj aparatna birbirlerinedemeyecek ekilde arj edilirler. Test paralar uygun yerlere taklr.Frnkapa zerinde bulunan test paras balama zincirine en az 3 adet testparas balanr.

Hazrlanm arjmz nitrasyon frnna konulur, kapak kapatlr. Frnkapann kelepeleri karlkl olarak iyice sklr.(Szdrmazlk oknemlidir.)

Not: Hidrojen lme aleti KALDOS 4T ve tp odasndaki amonyakbuharlatrcnn en az 2 saat nceden altrlmalar gereklidir.

11

8/2/2019 Isl lem

12/32

K A M A N T R A S Y O N U

3 5 N i C r M o 1 2 5

D e r i n l ik m m

SertlikHV0,3

2 0 0

3 0 0

4 0 0

5 0 0

6 0 0

7 0 0

8 0 0

9 0 0

1 0 0 0

1 1 0 0

1 2 0 0

0 , 0 3 0 , 0 6 0 , 0 9 0 , 1 2 0 , 1 5 0 , 1 8 0 , 2 1 0 , 2 4 0 , 2 7 0 , 3 0 0 , 3 5 0 , 4 0 0 , 5 0 0 , 6 0 z z

Y z e y s e r t l i i

e k i r d e k s e r t l i i

5 9 86 5 3 6 4 4 6 4 4 6 3 9

6 1 85 9 4

5 3 04 7 3 4 7 0 4 7 0

6 3 9

4 1 5 4 0 63 8 3 3 8 3

1 - IIKLA DORULTMA

Namlu iini, 10 metre ileriye taklm kl panodaki siyaha boyanmblgeden yararlanlarak yaplan bir dorultma sistemidir. Bu sistemle namluyaklak 0,1 mm ye dorultulabilir.

12

8/2/2019 Isl lem

13/32

ekil 1

1.1 Namlunun eikliinin kontrol: Namlu prese alnr.ekil 1 de ematik olarak gsterildii gibi namludeliinin st ksmndan baklr. Ikl pano aa yukar hareket ettirilerek

siyah blge namlunun iine glge eklinde yanstlr. (Namlunun tabannayatrlr.) Glge ekil 2 de grld gibi olmaldr. Glgenin bitimi namlununu ksmna getirilir,glge namlunun u ksmna getirildikten sonra kl panosabit tutulur.(panoyla oynanlmaz).Namlu iine baklarak 360O evrilir.Glgede ekil deiiklikleri olmamaldr.Glge de uzama ,ksalma yada glgeninbaz blmlerinde incelme yada kalnlama varsa namlueiktir.dorultulmas gereklidir. Eik namlunun neresinden pres baslarakdorultulaca ise ekil 3 te 4 grlmektedir.

ekil 2

1.2 Pres baslacak yerin tespiti :

13

8/2/2019 Isl lem

14/32

ekil 3

ekil 3 incelendiinde, glgenin orta yerinde daralma olduu grlr,bu namlu eikliinin alt tarafta olduunu gsterir. Eik yer alta geldiinden

daha az glge yansyaca iin daralma gibi grlr. Namlu 180o

evrildiinde,ekil 4.te grld gibi glgenin ortasnda kalnlama oluur,ekil 4.Namludaki eikliin st ksma geldiini gsterir. Kaln gibi grnenglge, pres baslacak blgedir. Kaln olan glgeden kontroll olarak presbaslr. Doruluk salanncaya kadar pres kuvveti artrlarak baslmayadevam eder. Namlunun dorultulma ilemi, ekil 2 de ki glge grntssalanncaya kadar devam eder.

ekil 4

14

8/2/2019 Isl lem

15/32

TELESKOPLA DORULTMA

25 mm Namlunun 570. operasyonun da uygulanan bu ilemnamlunun son dorultma ilemi olup teleskopla namlunun u ksmndan 10

metre uzakla taklm hedefe gre yaplan dorultma ilemidir. Dorultmatolerans,teleskop zerinde bulunan art gelin ortasndaki noktann hedefkad zerindeki 3 mm yar apl daire ierisine girmi olmas ve namlunun3600 evrilmesinde de daire dna kmam olmasdr. (Tolerans: %0,03)Dorultma yaplabilmesi iin :

A - Teleskopun sfrlanmas:Dorultma yaplmadan teleskop un doruluundan emin olmak

gereklidir.Bunun iinde:1 Namlu,dorultma tezgahna taklr.(Namlunun eik veya doru

olmas fazla nemli deildir.)2 Namlu kilitleme kamas ile namlu kilitlenir.3 Teleskop namluya taklr.(stten baklacak konumda.)4 Teleskoptan itibaren 10 metre ileriye hedef tahtas yerletirilir.5 Hedef tahtasna beyaz bir kat yaptrlr.6 Teleskoptan baklarak,teleskop zerindeki art gelin dikey ve

yatay izgileri hedef tahtasndaki beyaz kada tanr.(Art gel deki artiareti kat zerine izilmi olur.) Bu birinci noktay tekil eder.

7 Namlu kmldatlmadan teleskop namlu ierisinde saat ynnde900 evrilir.(Teleskop yatay konuma getirilmi olur.)

8 Madde 6daki ilem burada tekrarlanarak ikinci nokta bulunur.9 Namlu kmldatlmadan teleskop namlu ierisinde saat ynnde

900 evrilir.(Teleskop aadan yukarya doru baklacak konumdadr.)10 - Madde 6daki ilem burada tekrarlanarak nc nokta bulunur.11 - Namlu kmldatlmadan teleskop namlu ierisinde saat ynnde

900 evrilir.(Teleskop yatay konumdadr.)12 - Madde 6daki ilem burada tekrarlanarak drdnc nokta

bulunur. Not:Teleskop ekseni doru (Dzgn) ise yukardaki 6,8,10 ve 12.

maddelerde yaplan izim ilemlerinde hep ayn nokta bunmas gerekliidi.Teleskop ekseni dzgn deil ise drt deiik nokta bulunacaktr.Drt

deiik nokta bulunmu ise:13 Bulunan drt nokta apraz olarak birletirilir ve yeni ortak noktabulunur.Bu nokta teleskop ekseninin doru olduunda,drt konumda dagstermesi gereken noktadr.

14 Teleskop ilk konuma getirilir.(stten baklacak konum.)15 Teleskoptan baklarak,teleskop un yan tarafndaki ayar yerleri

yardm ile teleskop art gelinin ortasnda bulunan nokta dey ve yatayhareket ettirilerek hedef tahtasnda yeni bulunan nokta ile aktrlr.

Not: Teleskop un sfrlanmas iyi ise,namlu kmldatlmadanteleskop namlu ierisinde hangi konuma evrilirse evrilsin hep ayn noktaygsterecektir.Ayn noktay gstermiyorsa sfrlanmas iyi

yaplmadndandr,bu duruda btn ilemleri yeniden yapmak gerekir.

B - Hedefin ayarlanmas:

15

8/2/2019 Isl lem

16/32

Teleskopun doruluundan emin olunduktan sonra hedef kadnn dadoru eksende olmas,namlu dorultma tezgahyla ayn eksende olmasgereklidir.Hedef kadnn ayarlanmas,doru eksene taklmas iinteleskopu sfrladmz namlu ile hedefin ayarlanmas ilemi yaplabilir.Bunun iin hedef tahtasna yeni bir kat taklr. (yaptrlr.)Teleskop stten

baklacak konumda ve namlu kilitleme kamas taklyken:1 Teleskoptan baklarak ,teleskop zerindeki art gelin dikey veyatay izgileri hedef tahtasndaki beyaz kada tanr.(Art gel deki artiareti kat zerine izilmi olur.) Bu birinci noktay tekil eder.

2 Kilitleme kamas kartlr.Namlu teleskopla birlikte saat ynnde900 evrilir.(Teleskop yatay konumda.)

3 Madde bir deki ilem tekrarlanarak ikinci nokta bulunur.4 - Namlu teleskopla birlikte saat ynnde 900 evrilir.(Teleskop

aadan yukarya baklacak konumda.)5 - Madde bir deki ilem tekrarlanarak nc nokta bulunur.6 - Namlu teleskopla birlikte saat ynnde 900 evrilir.(Teleskop yatay

konumda.)7 - Madde bir deki ilem tekrarlanarak drdnc nokta bulunur.8 - Bulunan drt nokta apraz olarak birletirilir,yeni bir ortak nokta

bulunur.Bu nokta,namlunun doru olduunda gsterecei noktadrNamlunun dorultulmas gereken noktadr.

apraz birletirme:

39

6

12

9 Asl hedef kadnn ekseni (3 10-20-30-40-50 mm yar apndadaireler izilmi kat) son bulunan noktaya gelecek ekilde ve dikeyizginin dikliine dikkat edilerek yaptrlr.Not:hedef kadnn doru taklabilmesi iin bir toplu ine ve ucuna birarlk balanm ip kullanlabilir.

C Dorultmann yaplmas:

Namlu dorultma tezgahna taklr.Kilitleme yata st ksmagetirilir.Kilitleme kamas taklr.Teleskop,namluya stten baklacak konumdataklr.

1 Teleskopun doruluu kontrol edilir.

16

8/2/2019 Isl lem

17/32

2 - Hedefin doruluu kontrol edilir.3 Teleskoptan okunan,namludaki salg,(eiklik) namlu termik

dorultma protokol ne ilenir. F4061 A4 Namlunun 570.Operasyondaki tolerans, (%0,03) Bunun iin

teleskop art gelinin ortasndaki nokta hedef kad zerindeki 3 mm yarapl daire iine girmi olmas ve namlu 3600 evrildiin dede bu daire

dna kmamasdr. 3 mm yar apl dairenin dna km ise:5 Teleskop tan takip edilerek teleskop zerindeki art gelinortasndaki nokta, namlu evrilerek hedef kad zerindeki saat 6pozisyonuna getirilir.

6 Namlu u ksmndan 300 mm lik ksmda dorultmayaplmamaldr.

7 Istma scakl 850-900 oC civarnda olmaldr.Istmaaral,namludaki eiklie gre 10-80 mm (Bir stma boyu en fazla 80 mmolmaldr.) aralnda ve her stmadan sonra 40-45 dakika kendi kendinesoumas beklendikten sonra suyla soutulmal,bir stmayla istenilendoruluk toleransna girmemi ise ikinci ve nc dorultmalar aynyntemle yaplmal,iki stma aralndaki mesafe en az 20 mm olmaldr.

HEDEF KAIDI

3

12

6

9 3 10 20 30 40 50

17

8/2/2019 Isl lem

18/32

ELKLERN BELRTLMESNDE TEMEL SSTEMLERELKLERN BELRTLMESNDE TEMEL SSTEMLER

Malzemelerin belirtilmesinde temel alnan, ana yntem sylenebilir.1- Rakamla belirtme sistemi.2- Rakam ve harfle belirtmenin yapld sembol sistemi.3- Renkle belirtme sistemi.

Rakamla belirtme sisteminde, endstride kullanlan tm

malzemelerin,ayn sistematik ierisinde deiik saylarla belirtilmesimmkndr.Bu sistem,bilgisayara bilgi depolamas ve bilgisayar destekliimalat ok kolaylatrr,ancak malzemeyi kullanan kiiye pek fazla bilgivermedii iin, kullanclar tarafndan pek tercih edilmez.

Rakam ve harflerin birlikte kullanld sembol sistemi ile malzemeeidi,retim teknii,dayanm durumu,bileimi, garanti edilebilen zellikleri,sl ilem durumu ile baz fiziksel zellikler gibi karakteristikler aklanabildiiiin, kullanclar tarafndan daha ok tercih edilmektedir.

Renkle belirtme sistemi ise, daha ok malzemelerin depolanmas ve

malzeme temininde kartrma tehlikesini azaltmasndan dolay tercihedilmektedir. Rakamla belirtme sistemine benzer ekilde,her rakama karlkgelecek deiik bir renk kullanlmak suretiyle,yaklak 9999 malzemeninbelirtilmesi mmkndr. Dier iki ynteme gre, renkle belirtme sistemidaha snrl ve az kullanlmaktadr.

1-ELKLERN RAKAMLA BELRTME SSTEM

Yalnzca rakam kullanarak malzemelerin belirtilmesi DIN ve TSstandartlarnda mevcuttur. AISI ve SAE standartlarnda da eliklerinbelirtilmesinde rakamlardan yararlanlmakta ise de, yaklam ve sistematikok farkl olduundan bu standartlar ayr bir blmde aklanmtr.

18

8/2/2019 Isl lem

19/32

X. XXXX. XX

1

2

3

Malzeme ana grubu

Malzeme eit numaras

retim tarz ve sl ilem

DIN 17007, TS 1111e gre rakam la belirtme sisteminde, aralarnanokta (.) konmak suretiyle grupta toplam olarak 7 rakam kullanlmaktadr.Belirtmede gruplar ve bu gruplarn anlam yledir:

1.1- Malzeme ana grubu:Birinci grupta belirtilen Malzeme ana grubu tek rakamla ifade

edilmektedir ve 0 ila 9 rakamlar kullanlr. Bu rakamlarla, bu rakamlardansonra gelen rakamlar arasna mutlaka nokta (.) iareti konur. Bu rakamlarmalzemenin ana grubunu belirttiinden ve bu rakamlar takip edenrakamlar, bu rakamlara bal olarak anlam ifade ettiinden dolay, birmalzemenin rakamla belirtilmesinde bu stunun kullanlmas zorunludur.Burakamlarn anlamlar yledir:

X. XXXX . XX Malzeme ana grubu

0. Ham demir, ferro alamlar, demir esasl dkm malzemeleribelirtir.

1. elik ve elik dkm malzemeleri belirtir2. Demir olmayan ar metaller ve alamlarn belirtir.

3. Hafif metaller ve alamlarn belirtir.4.il8 Metal olmayan malzemeleri belirtir.9. letmede i kullanm iin serbest braklmtr.(rnein, deney

amacylagelitirilen deney malzemelerinin numaralandrlmasnda.)

19

8/2/2019 Isl lem

20/32

1.2- Malzeme eit numaras:kinci grupta belirtilen malzeme eit numaras drt rakamdan

meydana gelir.lk iki rakam alam anagrubunu , son iki rakam ise bualam grubuna ait malzeme sra numarasn belirler. rnein, 1.2080rakamlarnda, birinci grup numaralarndan olan 1 says, bu malzemenin

elik olduunu, ikinci gruptaki rakamlardan ilk iki rakam olan 20, kromluelik (takm elii) olduunu ve ikinci gruptaki rakamlardan son iki rakamolan 80 ise 20 alam grubunda 80 numaral elii (sekseninci elik deil)belirtir.TS 1111 ve DIN 17007 ye gre, ikinci grubun ilk iki rakamnn anlamlaryledir:

Malzeme eit numarasna rnekler:

1.0718: 1. Bu malzemenin elik olduunu, 07 alamsz kaliteli elikolduunu ve 18 rakam, bu eliin 07alam grubunda 18 numaral elikolduunu gsterir.

X . XXXX . XX Malzeme eit numaras

00 Ticari ve temel kalite elikleri 01 ve 02 Genel yap elikleri 03 07 Alamsz kaliteli elikler.

08 ve 09 Alaml kaliteli elikler. 10 zel fiziksel zellikli elikler. 11 ve 12 Yap elikleri. 15 18 Kalitelerine gre(15-W1,16-W2,17-W3,18-WS)Alamsz kalite elikleri

20 28 Takm elikleri. 32 ve 33 Hz elikleri. 34 Anmaya dayankl elikler.

35 Rulman elikleri 36 .. 39 zel fiziksel zellikli demir esasl malzemeler. 40 41 43 44 45 Paslanmaz elikler. 47ve48 Isya dayankl elikler. 49 Yksek scaklk malzemeleri. 50 ..59,60 ..69,70 ..79, 80 ..84 Yap elikleri. 85 Nitrasyon elikleri. 88 Sert alamlar. 90 Ticeri ve temel kalite 91 99 Dier eitler.

20

8/2/2019 Isl lem

21/32

1.2210: 1. Bu malzemenin elik olduunu, 22 CrV,CrVSi,CrVMn yada CrVMnSi alaml takm elii olduunu ve10 rakam bu eliin 22alam grubunda 10 numaral elik olduunu gsterir.

NOT: DIN 17007 Bl.2 ve Bl.4de grld gibi, malzeme eit

numaralarndaki ilk iki rakamlar 00 99 arasnda tam dolu deildir.Bazrakamlar, gelitirilecek malzeme gruplar iin rezerve olmak zere bobraklmtr.

Malzeme eit numarasndaki ilk iki rakama bal olarak, malzemealam grubundaki sra numarasn belirten son iki rakam da, 00 . 99arasnda tam dolu deildir, gelitirilen malzemeleri belirtebilmek amacylaboluklar braklmtr.

1.3- retim tarz ve sl ilem:nc grupta belirtilen iki rakam, malzeme ana grubunu belirten

rakamlara bal olarak anlam tar. rnein malzeme ana grubu 1. olan(elik) iin, son gruptaki iki rakam eliinretim tarzn,ikinci rakam isegrd sl ilem durumunu (grecei sl ilem durumunu deil!)belirtir.

DIN 17007 Bl.2ye gre,elikler iin retim tarz yledir:X . XXXX . XX retim tarz

0 : Belirsiz yada nemli deil 5: Kaynar Siemens-Martin elii1 : Kaynar Thomas elii. 6: Sakin dklm

Siemens-Martin elii2: Sakin dklm Thomas elii 7: Kaynar oksijenkonvertr elii3 : Kaynar dklm, dier yntemlerle retilmi. 8: Sakin dklmoksijen konvertr elii4 : Sakin dklm, dier yntemlerle retilmi. 9: Elektro elik

DIN 17007 Bl.2ye gre,elikler iin sl ilem durumlar yledir:X . XXXX . XX Isl ilem durumu

0: zel bir sl ilem uygulanmam 5: Islah edilmi.

1: Normal tavlanm 6: Sert slah edilmi.2: Yumuak tavlanm. 7: Soukekillendirilmi.3: yi tala kaldrlabilecek sl tavl 8:Yay sertliinde soukekillendirilmi4: Snek slah edilmi. 9: zel artlarda slilem grm.

Malzemelerin rakamla belirtilmesinde, malzeme ana grubunu belirtentek rakamn ve malzeme eit numaras grubunu belirten drt rakamn,

aralarna nokta ( . ) konarak mutlaka belirtilmesi gereklidir. retim ve slilemle ilgili olan son grup rakamlar ise,gerektiinde kullanlr. Zorunlulukyoktur.

21

8/2/2019 Isl lem

22/32

rnek : 1.8503

1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu (Nitrasyonelii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu, retim tarzve sl ilem durumunun belirtilmesine gerek duyulmadn gsterir.

Eer retim tarz nemli, sl ilem durumu nemli deilse, yalnzca retimdurumunu belirten rakam kullanlr, sl ilem durumunu belirten 0 rakamyazlmak yerine bo braklr.

rnek: 1.8503.9

1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu(Nitrasyon elii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu,elektro elik olarak retilen, sl ilem durumu nemli olmayan 1,8503 eliinibelirtir.

retim tarz nemli olmad buna karlk sl ilem durumunun nemliolmas halinde ise retim tarz iin 0 sl ilem iin ilgili say yazlr.

rnek: 1.8503.01

1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu(Nitrasyon elii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu,

retim tarznn nemli olmad, daha dorusu retim tarznn reticiyebrakld, buna karlk normal tavlama yaplm 1.8503 eliini belirtir.

Hem retim tarz, hem de sl ilem durumunun belirtilmesi gerektiinde ise,her ikisi de ilgili rakamlarla ifade edilir.

rnek : 1.8503.91

1 malzemenin elik olduunu, alam ana grubunun85olduunu(Nitrasyon elii) ve 85 alam ana grubundan 03 numaral elik olduunu,

9 elektro elik olarak retilmi, en sondaki 1 de normal tavlama yaplm1.8503 eliini belirtir.

2 - RAKAM ve HARFLE BELRTMENN YAPILDII SEMBOL SSTEM.

2.1- Kimyasal bileimine gre belirtme:Demir esasl malzemelerin kimyasal bileimlerine gre belirtilmesinde

TS 1111, DIN 17006 ve EURONORMda yaklak ayn esaslar geerlidir ve bunedenle de birlikte aklanmtr. Kimyasal bileimine gre sembollebelirtmede, demir esasl malzemeler alam durumuna gre alamsz(sade karbonlu) dk alaml ve yksek alaml olmak zere ana

22

8/2/2019 Isl lem

23/32

gruba ayrlrlar. Bir eliin, alamsz saylabilmesi iin, iinde bulunanyabanc elementlerin (artlamayan elemanlar) deiik yaklamlara grekk farklar olmasna karn, genel olarak aada belirtilen deerlerigememesi gereklidir.

Silisyum

%0,50

Krom

%0,25

Bakr

%0,25

Fosfor

%0,04Mangan%0,80

Nikel%0,25

Alminyum ya da titan%0,10

Kkrt%0,04

Karbon, demir alamlarnda en nemli element olduundan, alamdurumu iin l olarak alnamaz. Sembol belirtmede tm malzemeler iin,karbon miktar 100 faktr says ile arplarak yazlr.

Karbon dndaki alam elementlerinin toplam miktar % 5den azolduunda elik dk alaml, % 5den yksek olduunda yksek alamlsaylr. Alam elementi miktarlar, alamsz elikler iin yukarda verilensnrlar gemediinde, genellikle yazlmazlar.

2.1.1- Alamsz eliklerin sembolle belirtilmesi:

Alamsz eliklerin belirtilmesinde, C harfi kullanlarak, C harfini takiben%C miktarnn 100 faktr says arpmndan bulunan say yazlr. rnein,C60 sembol, karbon miktar %0,60 olan, alamsz elii belirtir. C harfi ile

birlikte, baz zel nitelikler de belirtilebilir.

rnekler:Ck 45 Fosfor ve kkrt miktar dk %0,45 Clu alamsz (sadekarbonlu) elik.Cf 45 Alevleyzeyi sertletirilebilen %0,45 Clu alamsz(sade karbonlu) elik.Cq 45 Souk ekillendirilebilen %0,45 Clu alamsz (sadekarbonlu) elik.Cm 45 Fosforu dk ve kkrt ok dk %0,45 Clu alamsz (sadekarbonlu) elik.

2.1.2- Dk alaml eliklerin sembolle belirtilmesi:Dk alaml eliklerin sembolle belirtilmesinde nce 100 faktr

saysyla arplm karbon miktar yazlr,ardndan en yksek miktarl alamelementi olmak zere dk miktarl alam elementine doru sralanarak,alam elementlerinin kimyasal sembol ve takiben bu elementlerdenbirincisinin, bazen de birincisiyle birlikte ikincisinin ve hatta ncsnnmiktarlar, o elementin faktr saysyla arplmak suretiyle, kimyasal sembolsrasna uygun olarak yazlr. elikte nemli alam elementleri ve bunlarn

faktr saylar yledir.

Elementler Fakt

23

8/2/2019 Isl lem

24/32

Semboller

rsays

Krom, Kobalt, Mangan, Silisyum, Nikel,Volfram

Cr,Co,Mn,Si,Ni,W4

Alminyum, Berilyum, Bakr, Molibden,

Niobyum,Tantal, Titanyum, Vanadyum

Al,Be,Cu,Mo,Nb,Ta,Ti,V, 10

Karbon, Fosfor, Kkrt, C , P , S 100

Dk alaml eliklerde sembol alm32 Cr Ni Mo 12 10

kinci ana alam elementinin % miktar

Birinci ana alam elementinin % miktarBirinci ana alam elementi

kinci ana alam elementi

nc ana alam elementi

Karbon miktar (%C)

rnekler:

2.1.3- Yksek alaml eliklerin sembolle belirtilmesi: Yksek alaml eliklerin sembolle belirtilmesinde, nce X harfi

yazlr,ardndan karbon miktar 100 faktr says ile arplarak belirtilir,

15 Cr 3 %0,15 C, Yaklak %0,75 Cr ieren dk alamlelik

24 CrMoV 5 %0,24 C, %1,25 Cr ieren Cr-Mo-V alaml, dkalaml elik.(Mo ve V miktar iin bu elii ieren tabloya

baklmaldr.)34 CrNiMo 6 %0,34 C, %1,5 Cr ieren Cr-Ni-Mo alaml, dk

alaml elik( Ni ve Mo miktar iin bu elii ieren tabloya

baklmaldr.)10 CrMo 9 10 %0,10 C, %2,25 Cr, %1 Mo ieren dk alamlelik

24

8/2/2019 Isl lem

25/32

mteakiben alam elementlerinin kimyasal sembolleri, en byk miktarlolandan itibaren srayla yazlr ve bunlarn miktar faktr says kullanmadanbelirtilir.

TS 1111de, DIN belirtme sisteminden biraz farkl belirtme vardr.Element miktarlar elementi hemen takiben yazlmaktadr.

TS 1111de dkm alamlarnda ise, DIN belirtme sistemine benzer

uygulama vardr.DIN normunda olduu gibi mteakiben alamelementlerinin kimyasal sembol en byk miktarl olandan itibaren sraylayazlr.

Yksek alaml eliklerde sembol almX 15 Cr Mo 12 1

kinci ana alam elementinin % miktar

Birinci ana alam elementinin % miktarKarbon miktar (%C)

Birinci ana alam elementi

kinci ana alam elementi

Yksek alaml elik

rnekler:

DIN TS 1111 AklamaX 8 CrN 18 8 X 8 Cr18 Ni8 %0,08C, %18Cr, %8Niieren yksek alaml elik

X 50 NiCrWV 13 X 50 Ni13 CrWV %0,50C, %13Ni ieren N-Cr-W-V alaml, yksek alaml elik.(Cr,W,V miktarlar iin,ilgili tabloyabaklr.)

G-X 5 CrNiNb 18 9 D-X 5 CrNiNb 18 9 %0,05C, %18Cr, %9Ni veayrca niobyum ieren yksek alamlelik dkm.(Nb miktar iin, ilgilitabloya baklr

3- DKM MALZEMELERN SEMBOLLE BELRTLMES:

elik ve demir esasl dkm malzemelerin sembolle belirtilmesinde,birka istisna dnda DIN 17006 ve TS 1111de sistematik ayndr. 1949ylnda karlan DIN 17006 Demir ve elik - sistematik adlandrmastandard zamanla yetersiz kaldndan, 1974de geri alnmtr.Yeni

basknn EURO-NORM 27-74 ve ISO sistematiine uygun olarak dzenlemesiyaplmaktadr.

25

8/2/2019 Isl lem

26/32

Dkm malzemelerin sembolle belirtilmesi, dkm adnn ilk harfleribirbiri peisra ve byk harf olarak srayla yazlr ve ardndan mutlaka tire(-) iareti konur.

Dkm cinsleri DIN 17006 ve TS 1111de yle belirtilir.

Dkm cinsleri DIN 17006 TS1111

Genel olarak dkm G- D-Lamel grafitli dkm GGL- DDL-Kresel grafitli dkm GGG- DDK-Sert dkm GH- Temper dkm (Genel) GT- DDT-Siyah temper dkm GTS- DDTS-Beyaz temper dkm GTW- DDTB-Beyaz dkme demir DDB-stenitik dkme demir DDO-zel dkme demir DD-elik dkm GS- D-*)

*) TS 1111de elik dkm iin D- sembol belirtmesine karn,elikdkmleri belirten ilgili standartlar da D- sembol kullanlmtr

3.1- Demir esasl dkm malzemelerin sembolle belirtilmesi:Lamel ve kresel grafitli dkme demir,sert dkm ve temper dkm

eitleri,genellikle ekme dayanmlar esas alnarak belirtilirler.Ancak,elikdkm ve zel dkm eitlerinde belirtme daha ok analizine gre vealam elementlerinin kimyasal sembollerine gre yaplr. Belirtmede ncedkm eidini belirten sembol yazlr ve takiben, eliklerde belirtilenlerlebenzer ekilde kimyasal sembole gre ifade yazlr.

rnekler:

DIN TSAklama

GS-C25 D-C25

%0,25 C ieren, alamsz elikdkm

GS-22 CrMo 5 4 D-22CrMo 5 4

%0,22 C, %1,25 Cr ve %0,40 Moieren,dk alaml elik dkm

GS-X 40 120 Mn 12 D-X120Mn 12

%1,20 C ve %12 Mn ieren,yksek alaml elik dkm

G-X 40 CrNi 20 14 D-X40CrNi 20 14

%0,40 C, %20 Cr, %14 Ni ieren,yksek alaml dkm

4 - DKME DEMR

26

8/2/2019 Isl lem

27/32

Dkme demir, demir - karbon - silisyum alamndan ibaretmalzemelerdir. Genel olarak malzeme bnyesinde %2-4 karbon %0,4-3silisyum, %0,4 - 0,8 manganez, %0,1 - 0,8 fosfor ve %0,05 - 0,10 kkrtbulunmaktadr. Dkme Demirler, ierdii karbonun ekline gre u ksmlaraayrlr.

4.1- Lamel grafitli dkme demir ( GGL )

Lamel grafitli dkme demir, bileimindeki grafit yaprams lamellereklinde olan dkme demirdir.

4.2- Kresel grafitli dkme demir ( GGG )

Kresel grafitli dkme demir, bileimindeki grafit kresel ekildeolan dkme demirdir. Bu dkme demire SFERO DKME DEMR de denir.Karbonun yaprams lamelden kre ekline dnmesini salamakamacyla erimi dkme demire az miktarda magnezyum (mg) veya seryum(ce) katlr. zel olarak elde edilen bu dkme demire, grafit yapsndandolay kresel grafitli dkme demir denir. Kre ekilli grafitler dkme demireyumuaklk (sneklik) kazandrr. Krlm yzeyi parlak grnldr.

27

8/2/2019 Isl lem

28/32

LAMEL GRAFTL DKME DEMR

PARALAR

KRESEL GRAFTL DKME

DEMR PARALARMotor blou Motor taycFren diski anzman tayc

Kampana Diferansiyel gvdesi ve cani

Ya pompalama ubuu Porya

Su pompas pervanesi Kam mili

Denge paras Yardmc aft kaycs

Drank kepi Distribtr dilisi

Manifold Kompresr tayc

Vantilatr kasna Egzost mani folduSu pompas gvdesi n aks taycs

Volan Tekerlek poryasi

Diferansiyel tayc

TEMPER DKM:

Temper dkm, temperleme ileminden nce grafit iermeyen,karbonu zlm yada Fe3C olarak balantl olan, bir beyazdkmdr.Temper dkm tavlanarak, ya karbonu azaltlr ve beyaz temperdkm, ya da karbon azaltmas yaplmadan mevcut karbon temper kmrhaline getirilir ve siyah temper dkm elde edilir.

28

8/2/2019 Isl lem

29/32

PASLANMAZ ELKLERPASLANMAZ ELKLER

Paslanmaz elikler; ierisinde en az %10,5 orannda (arlkca) Krom(Cr) ieren demir esasl alamlar olarak tanmlanr. Paslanmaz eliinyzeyinde oluan ince fakat youn kromoksit tabakas korozyona karyksek dayanm salar ve oksidasyonun daha derine doru ilerlemesiniengeller. erdikleri dier katk elementlerine gre deien ve tamamenstenitik ile tamamen ferritik zellikler aralnda sralanan be farkl eitpaslanmaz elik tr vardr.

1- stenitik paslanmaz elikler.2- Ferritik paslanmaz elikler.

3- Martenzitik paslanmaz alikler.4- ift fazl (Dupleks) paslanmaz elikler.5- kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler.

1- stenitik paslanmaz elikler: %1626 Cr , %10-24 Ni+Mn ,%0,40a kadar C ve dk miktarda Mo,Ti,Nb ve Ta gibi dier alamelementlerini ierir. Cr ve Ni+Mn oranlar arasndaki denge %90-100stenitten oluan bir mikro yapnn elde edilebilecei ekildeoluturulmutur. Bu alamlar, geni bir scaklk aralnda sahip olduklaryksek tokluk ve yksek dayanm deerleri ile n plana karlar ve 540 OC akadarki scaklklarda oksidasyona kar dayanm gsterirler. Bu grupta yeralan eliklerin banda AISI 302 , 304 , 310 , 316 , 321 ve 347 gelmektedir.

2- Ferritik paslanmaz elikler: %11,5-30,5 Cr , %0,20 ye kadar Cve dk miktarda Al , Nb , Ti , ve Mo gibi ferrit dengeleyici elementlerierir. Bunlar her scaklkta ferritik yapdadrlar ve bu nedenle stenitoluturmazlar, sl ilemle sertletirilemezler. Bu grupta yer alan eliklerinbanda AISI 405 , 409 , 430 , 442 , ve 446 gelmektedir.

3- Martenzitik paslanmaz elikler: %11-18 Cr , %1,20 ye kadar Cve dk miktarda Mn ve Ni ierir. Bu elikler stlarak stenite ve

stenitten soutma srasnda martanzite dntrlmesiylesertletirilebilirler. Bu gruptaki eliklerin banda AISI 403 , 410 , 414 , 416 ,420 , 422 , 431 ve 440 gelmektedir.

4- ift fazl (Dupleks) paslanmaz elikler: %21-25 Cr ve %5-7 Ni

ieren bu elii 1000-1050OC stp, ardndan hzl bir ekilde soutulmas ile

elde edilirler. ift fazl paslanmaz elikler, son gnlerdeki en hzl gelien

paslanmaz elik grubudur. Yaklak olarak eit oranda ferrit ve stenit

ieren bir mikro yapya sahiptir. ift fazl paslanmaz elikler, daha yksek

akma dayanmna sahip olmalar ve gerilmeli korozyon atlamasna kardaha fazla diren salamalar nedeniyle, konvansiyonel tipteki stenitik ve

29

8/2/2019 Isl lem

30/32

ferritik paslanmaz eliklere gre daha stn avantajlar salarlar. Bu

gruptaki elikler AISI 2205 , 2304 , 255 , NU744LN , 2507 gelmektedir.

5- kelme yoluyla sertleebilen paslanmaz elikler: kelmeyoluyla sertleebilen paslanmaz elikler, martenzitik, yar-stenitik vestenitik olmak zere gruba ayrlrlar. Bu gruptaki martenzitik paslanmazelikler, yaklak 1038 OC olan stenitletirme scaklndan hzlsoutularak ve daha sonra 482-621 OC scaklklar arasnda bir yalandrmasl ilemi uygulanarak sertletirilebilirler. Bu tr elikler %0,07nin altnda Cierdikleri iin oluan martenzit ok sert deildir, asl sertlik yalandrma(kelme) reaksiyonu ile elde edilir.Bu gruba rnek olarak AISI 17-4PH , 15-5PH ve PH13-8 Mo tipi elikler gsterilebilir.

ALAIM ELEMENTLERNN ELKLERE ETKLERALAIM ELEMENTLERNN ELKLERE ETKLER

Maksimum %2,1 karbon ieren demir karbon alamlar elik olarakadlandrlr. elikler yaln karbonlu olabilecei gibi, eitli zellikleringelitirilebilmesi iin baz alam elementleri ierebilirler. elik bnyesindebulunan elementler; istenerek katlan alam elementleri, ve uzaklatrlmakistenen, zelliklere kt ynde etki eden elementlerden olumaktadr.

eliklerin alam elementleri ve etkileri unlardr:

Karbon (C):Karbon miktar, eliklerin mekanik zelliklerini en ok etkileyen faktrdr.Karbon, eliin akma ve ekme mukavemetini artrr, yzde uzamay,ekillenebilirlii ve kaynak kabiliyetini azaltr. lenebilirliin n plandaolduu eliklerde karbon miktar dk tutulmal, dayanm deerlerininyksek olmas gerektii durumlarda ise eliin karbon ierii yksekolmaldr.

Mangan (Mn):Mangan eliin dayanmn arttran etki gsterir. Bunun yanndasertleebilme ve kaynak kabiliyetini de artrr, stenit kararlatrc birelementtir. Mangann en nemli zellii kkrtle MnS bileii yapmas vedemir kkrt FeS bileii oluumunu engellemesidir. FeS scak krlganlaneden olur.

Silisyum (Si):eliin akma, ekme dayanmn ve elastikiyetini artrr. Yaygn olarakyksek elastikiyet gerektiren yay eliklerinde kullanlr.

Fosfor (P):Fosfor eliin akma ve ekme dayanmn arttrr, yzde uzamay ve emezelliklerini ok fazla ktletirir, souk krlganlk yaratr, talal

30

8/2/2019 Isl lem

31/32

ekillendirme kabiliyetini arttrr. Fosfor elik iinde retim ilemlerindenkalan bir elementtir ve istenmeyen zellikleri nedeniyle mmkn mertebeyapdan uzaklatrlr.

Kkrt (S):Akma ve ekme mukavemetine etkisi yok denecek kadar azdr. Fakat

malzemenin yzde uzamasna ve tokluuna etkisi ok fazladr. Kkrtmalzemenin tokluunu ve snekliini nemli lde azaltr. Ayrcakaynaklanabilirlii kt ynde etkiler. Kkrt demirle birleerek FeS faznoluturur. Bu faz dk ergime scaklna sahip olduu iin haddelemescaklnda ergiyerek scak krlganla sebep olur. Bu olumsuz etkikkrdn manganla birlemesi salanarak nlenir.Sadece talalekillendirilmeye uygun otamat eliklerinde kkrt miktar yksek tutulur.

Kaliteli slah eliklerinde maksimum kkrt miktar %0.045, asal slaheliklerinde ise %0,035 dir.

Krom (Cr):Krom, korozyon ve oksidasyon direnci salar. Sertleebilme kabiliyetiniartrr. Yksek karbonlu eliklerde anma direncini ykseltir.

Nikel (Ni):Nikelin darbe tokluunu ve tavl eliklerde dayanm artrr. Nikel stenitikpaslanmaz eliklerin kromdan sonra ikinci en nemli alam elementidir.stenitik paslanmaz eliklerde ki nikel miktar %7-20 arasndadr.

Molibden (Mo): Tane bymesini nler, sertleebilme kabiliyetini artrr. Menevigevrekliini giderir. Ayrca molibden eliklerin srnme dayancna veanma direncini ykseltir. Alaml takm eliklerinde nemli bir alamelementidir. Paslanmaz eliklerde zellikle oyuklanma korozyonunuengelledii iin korozyon direncini nemli lde artrr.

Kobalt (Co):Alaml takm eliklerinde kullanlan bir alam elementidir. Takm

eliklerinin scakta sertliini muhafaza etmesi iin kullanlr.

Tungsten (W):Anma direncini artran, scakta sertliin muhafazasn salayan bir alamelementidir.

Vanadyum (V): Tane kltme etkisi yaparak eliklerin akma ve ekme dayanmlarnolduka artrr. Ayrca sertleebilme kabiliyetini artrr, menevileme ve ikincisertlemede olumlu etkileri vardr. Alaml takm eliklerinde kullanlr.Vanadyum, tane kltc ve karbr yapc etkisi ile,mikro alamleliklerde niyobyum ve titanyum ile birlikte kullanlan bir mikro alamelementidir

31

8/2/2019 Isl lem

32/32

Titanyum (Ti):Vanadyum gibi tane kltc etkisi vardr. Mikro alaml eliklerde mikroalam elementi olarak kullanlr. Ayrca paslanmaz eliklerde krom karbrnolumsuz etkisini giderebilmek iin karbr oluturucu alam elementi olarakkullanlr.

Niyobyum (Nb):Mikro alaml eliklerde tane kltme etkisi en yksek olan mikro alamelementidir. Paslanmaz eliklerde titanyumla birlikte veya tek banakullanlr.

Alminyum (Al):Oksijen gidermek iin kullanlr. Akma dayanmn ve darbe tokluunuarttrc etki gsterir.Ayrca alminyumun tane kltc etkisi vardr,nitrasyon eliklerinin temel alam elementidir

Kalay (Sn):Akma ve ekme dayanmlarn pek etkilemez, fakat scak haddelemelerdesorunlar yaratr. Kalay dk ergime scaklna sahip bileikler yaparakhaddeleme srasnda kopmalara neden olur.

Bakr (Cu):Akma ve ekme dayanmn arttrr, yzde uzamay ve ekillenebilirliiazaltr. Souk ekilebilirlii kt ynde etkiler. Korozyon direncini ykseltenetki gsterir.

Kurun (Pb):

Haddelenebilirlii azaltr, yzey kalitesini olumsuz ynde etkiler. Kuruneliklerin talal ekillendirme kabiliyetine artrr, bu yzden otomateliklerinde alam elementi olarak kullanlr.

Azot (N):stenmeyen bir elementtir. Azot krlganlna neden olur, eme zellikleriniok ktletirir.

Hidrojen (H):Hidrojen gevrekliine neden olur. Azottan daha tehlikelidir. Malzemeninelastikiyetini azaltr.