İNSAN VE ÇEVRE1. EKOSİSTEM2. BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK3. ÇEVRE SORUNLARI VE ETKİLERİ

1. EKOSİSTEM• TÜR• HABİTAT• POPULASYON• EKOSİSTEM

TÜR

Ortak bir atadan gelen çiftleştiklerinde kısır olmayan döller veren bireyler topluluğudur.

ETRAFIMIZDA GÖRDÜĞÜMÜZ HER CANLI BİR TÜRMÜDÜR?

KÖPEK

KATIR

POPULASYONBelirli bir bölgede yaşayan aynı türden canlıların oluşturduğu topluluğa denir.

Örnek: Karadenizdeki hamsiler

HABİTAT• Bir canlının üreyebildiği, korunabildiği, besin sağlayabildiği yer

onun habitatı yani yaşam alanıdır.

EKOSİSTEM• Belirli bir habitatta canlı ve cansızların birlikte yaşadığı yaşam

birliğine denir.• En büyük ekosistem Dünya’dır.• Dünya’da irili ufaklı farklı özellikte çok sayıda ekosistem çeşidi

bulunur. Dünya, ekosistem daha küçük ekosistemlerin birleşmesiyle oluşur.

• Ekosistemler kara ve su ekosistemleri olarak iki gruba ayrılırlar.

Kara ekosistemleri çöl, orman, çayır, mera, mağara, tundra, vadi, bataklık, kent ekosistemleri gibi daha küçük ekosistemlere ayrılır.Su ekosistemleri de dere, nehir, göl, pınar, baraj, deniz, havuz, okyanus ekosistemleri gibi daha küçük ekosistemlere ayrılır.

Ekosistemlerdeki ışık, yağış, nem, rüzgar, sıcaklık ve iklim özellikleri o ekosistemdeki bitki örtüsü ile hayvan çeşitliliğini belirler. Bu yüzden canlıların ekosistemlerdeki çeşitleri ve dağılışları farklıdır.

a) Kara Ekosistemleri :• 1. Orman ekosistemleri• Yağmur ormanları, yağışın ve sıcaklığın çok yüksek ve değişmez

olduğu bölgelerde bulunur. Ormanlar, doğal kaynaklar yönünden zengindir ve dünya ikliminin dengede kalmasını sağlar.Canlılara beslenme, barınma, korunma ve üremesinde en ideal ortamı sağlayan ekosistem ormanlardır. Bu nedenle en fazla tür ve canlıyı bulunduran ortamlar buralardır. Dünyada yaşayan canlıların büyük bir kısmı ekvator kuşağı çevresindeki ormanlarda bulunur.Orman ekosisteminde mikroskobik canlılar, kırkayak, toprak solucanı, salyangoz, karınca, yılan, mantar, ağaç ve çalılık gibi canlılar bulunur.Orman ekosistemlerinden en büyüğü Amazon Ormanları ekosistemidir.

• 2- Çayır Ekosistemleri :Az yağışlı, yazların sıcak ve kurak olduğu yerlerdir. Kemirgen hayvanlar ile geviş getiren hayvanların sayısı fazladır.

• 3- Dağ Ekosistemleri :Dağ ekosisteminde çeşitli ağaç ve bitkiler, ayı, kurt, yılan, kertenkele, yırtıcı kuşlar (şahin, atmaca, kartal gibi), keçi ve kaplumbağa gibi canlılar bulunur.Dağın, yükseklik, su miktarı, sıcaklık, toprağın cinsi gibi koşullarına göre burada yaşayan canlılar farklılık gösterebilir.

• 3- Çöl Ekosistemleri :Her zaman kurak, bazen sıcak bazen de soğuk olan yerlerdir. Çöl ekosisteminde canlı sayısı ve çeşidi azdır. Çöl ekosisteminde yaşayan canlılar (bitki ve hayvanlar) az miktarda su kullanırlar ve burada yaşayabilmek için çeşitli özelliklere sahip olmaları gerekir. Çöl ekosistemlerinden en büyüğü Sahra Çölü ekosistemidir.• Çölde yaşayan bitkiler su ve besin depo edebilmek için kalın gövdeli ve diken yapraklı bitkilerdir. (Kaktüs)• Çöl fareleri, uzun süre su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi için kuyruklarında yağ depo ederler.• Develer, uzun süre su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi için hörgüçlerinde yağ depo ederler.

b) Su Ekosistemleri :• Denizlerin (tuzlu suların) ve tatlı suların oluşturduğu

ekosistemlerdir. Göller, sulak alanlar (bataklık, gölet, sazlık), yeraltı suları ve akarsular tatlı su ekosistemini, denizler ise tuzlu su ekosistemini oluşturur.

• 1- Tatlı Su Ekosistemleri :* Nehir Ekosistemleri :Suyun akış hızı, su derinliği, bulunduğu yer burada yaşayan canlı çeşitliliğini belirler.

Adnan menderes nehri Seyhan Nehri-Adana

• * Göl Ekosistemleri :Göl ekosistemlerinde mikroskobik canlılar, kurbağalar, sazlıklar, sinekler, balıklar, çeşitli kuşlar, balıkçıl kuşlar, çeşitli böcekler, ördek, yılan, çekirge gibi canlılar ile nilüfer, eğrelti otu, atkuyruğu ve nergis türü bitkiler bulunur.Göl ekosisteminin büyüklüğü, bulunduğu yer, derinliği, sıcaklık, tuz miktarı, ışık miktarı ve suyun özelliği burada yaşayan canlı çeşitliliğini değiştirebilir

Van Gölü

• 2- Tuzlu Su (Deniz) Ekosistemleri :Yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden biri deniz ekosistemleridir. Deniz ekosistemlerinde mikroskobik canlılardan çok büyük memeli hayvanlara kadar çok sayıda canlı çeşidi bulunur. Denizdeki tuz oranı, suyun derinliği, sıcaklık ve ışık miktarı buralarda yaşayan hayvan çeşitliliğini belirler ve denizlerde farklı ekosistemlerin oluşmasını sağlar.Denizlerde fotosentez yapan üretici canlılar ile bu canlıları yiyerek beslenen küçük canlılar (planktonlar ve hayvansal planktonlar), onlarla beslenen küçük balıklarla birlikte besinlerini diğer canlılardan karşılayan daha büyük balıklar (yunus, balina) bulunur. (Büyük balıklar genelde daha derin yerlerde yaşarlar). Hemen hemen bütün deniz canlıları güneş ışığının ulaştığı ilk 100 metrelik derinlikte yaşarlar.Deniz ekosistemlerinden en büyüğü Hazar Denizi ekosistemidir.

Ekosistemdeki Bozulmaların Çevreye Etkileri

• 1.Dünya Coğrafyasının Değişmesi• 2.İklimin Değişmesi• 3.Erozyonların Oluşması• 4.Su Kaynaklarının Azalması• 5.Enerji Kıtlığının Başlaması• 6.Canlı Çeşitliliğinin Azalması

BESİN ZİNCİRİ• Ekosistem canlı ve cansızlar arasındaki madde alışverişi besin

zinciri ile sağlanır.

BESİN AĞI• Ekosistemde bir canlı tek tür canlı ile beslenmeyebilir. Bir canlı

birden fazla besin zincirinde yer alabilir. Bu durumda besin zincirleri birbirleri ile bağlantılıdır. Birden fazla besin zincirinin birbiriyle bağlanması sonucu besin ağı oluşur. Yeryüzündeki tüm canlılar büyük ve karmaşık bir besin ağı içinde birbirine bağlanmıştır. Ayrıca besin zincirindeki bir canlının yok olması durumunda diğer canlıların sayısında da değişim olur. Dolayısıyla bu durumdan tüm besin ağı etkilenir.

2.BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK• Bir bölgedeki bitki ve hayvan türlerinin ve çeşitlerinin sayıca

zenginliğine biyolojik çeşitlilik denir.• Her ekosistemin kendine özgü bir biyolojik çeşitliliği vardır ve

biyolojik çeşitlilik bir doğal zenginliktir. Bir ülkedeki bitki ve hayvan türleri, hem o ülkenin, hem de dünyanın biyolojik zenginliği olarak kabul edilir. Bir ekosistemdeki biyolojik çeşitliliğin fazla olması o ekosistemin diğer ekosistemlere göre üstün olması anlamına gelmez.

• Biyolojik çeşitlilik sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasına yardımcı olur ve üç farklı kavramdan oluşur. Bunlar genetik çeşitlilik, tür çeşitliliği ve ekosistem çeşitliliğidir.

• Bir tür içindeki bireylerin sahip olduğu kalıtsal özelliklerin yani bireylerin genetik yapılarının farklı genetik çeşitliliği oluşturur.

• Bir ekosistemde yaşayan ve genetik olarak birbirlerine benzerlik gösteren türlerin sayısı tür çeşitliliğini oluşturur.

• Belli bir bölgede yaşayan bitkiler ve hayvanlar gibi canlı varlıklarla toprak, su, hava ve mineraller gibi cansız varlıkların çeşitliliği, ekosistem çeşitliliğini oluşturur.

• Orman ve okyanus ekosistemlerinde canlı türü sayısı, çöl ve kent ekosistemlerindeki canlı türü sayısından daha fazladır.

• Canlı türlerinin sayısı 5 – 30 milyon arasında tahmin edilmektedir. Dünyada toplam 1.742.000 canlı türünün tanımlandığı ve 4.926.000 canlı türünün bulunabileceği belirtilmektedir

Biyolojik Çeşitliliğin Faydaları • İnsanlar, tarım ve teknolojide sahip olduğu bugünkü seviyeye,

biyolojik çeşitlilik ve zenginlik sonucu ulaşmıştır. Biyolojik çeşitliliğin ve ekosistemlerin sağladığı faydalar insan hayatının devamı için gereklidir.

• Biyolojik çeşitliliği oluşturan bitki ve hayvan türleri tarım, eczacılık, tıp, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve sanayi alanlarında, temiz su ve hava sağlanmasında kullanılırlar.

• Biyolojik çeşitliliği oluşturan bitki ve hayvan türlerinin sayısının ve çeşitliliğinin fazla olması, o ülkeye ekonomik kazanç sağlar.

• Biyolojik çeşitlilik, ekosistemleri dengede tutar, gezegeni yaşanabilir hale getirir, insanların sağlığını, çevreyi ve ekosistemleri destekler.

Bitki Çeşitliliğinin Faydaları • Bitkiler havayı temizler, erozyonu önler, toprağa

organik madde kazandırır, toprak yorgunluğunu giderir. Diğer canlılara barınma ve beslenme ortamı sağlayarak ekosisteme devamlılık kazandırırlar.

• Ülkemize özgü olarak yetiştirilen çam, meşe, palamut, kavak, ardıç türü ağaçlar ormancılıkla ilgili fayda sağlar.

• Acur, taflan, çitlenbik, iğde, göleviz, ahlat (yaban armudu), alıç, delice, idris, melengiç, hünnap, üvez, yonca, mürdümük gibi sebze ve meyveler tıp alanında fayda sağlar.

Hayvan Çeşitliliğinin Faydaları • İnsanlar, ilk çağlardan günümüze kadar hayvanları avlayarak,

evcilleştirerek gıda kaynağı olarak, taşımacılıkta, giyimde ve tıpta kobay amaçlı kullanmışlardır.

• Bazı böcekler, bitkilerin tozlaşmasını sağlayarak bitki yaşamının ve çeşitliliğinin sürmesini ve bu sayede ekosistemin sürekliliğini sağlar. Böceklerin önemli bir kısmı, organik maddelerin ayrışmasını ve tekrar toprağa kazandırılmasını sağlar. Bazı böcek türleri de kuşlar, balıklar, sürüngenler gibi hayvanların besin kaynağı durumundadır.

• Ülkemizin çeşitli yerlerindeki doğal çevreye uyum sağlamış koyun, keçi, inek, sığır gibi türler hayvancılıkla ilgili fayda sağlar.Ülkemize özgü olarak bulunan alabalık, kefal ve levrek türü balıklar balıkçılıkla ilgili fayda sağlar.

Ekosistem Çeşitliliğinin Faydaları • Doğaya dayalı turizme eko turizm denir. Eko turizm son yıllarda

artan bir öneme sahiptir. Teknolojik ilerlemeler ve yaşam biçimine bağlı olarak stres altındaki insanlar, doğada kendini dinlendirmektedir. Milli parklara ve doğaya gidilerek stres atılmaktadır.

• Ülkemizde de Fethiye’de bulunan Kelebekler Vadisindeki kelebekleri görmek amacıyla, tatil sezonu boyunca günübirlik olarak 15.000 turistin ziyaret ettiği bildirilmektedir. Biyolojik çeşitlilik ve doğal güzellikler bakımından, dünyada eşsiz bir yere sahip ülkemiz, ekoturizmde büyük potansiyel arz etmektedir. Ülkemizin sahip olduğu doğal güzellikler ve biyolojik zenginlikler yurt içi ve dışında yeterince tanıtılmalı ve ekoturizm geliştirilmelidir.

Biyolojik Çeşitliliğin Azalması ve Yok Olması

• Önceki yıllarda yaşayan mamut, bizon, moa, dinozor gibi canlılar günümüzde yaşamamaktadır yani nesilleri tükenmiştir.

• Önceki yıllarda ülkemizde yaşayan Anadolu leoparı, Asya fili, kunduz, aslan gibi canlılar şuan ülkemizde yaşamamaktadır ve ülkemizde nesli tükenmiştir.

• Şu an ülkemizde yaşayan Akdeniz foku, kelaynaklar, deniz kaplumbağaları, alageyik, boz ayı, kardelen çiçeği ve salep yapımında kullanılan orkideler nesli tükenmek üzere olan canlılardır.

Biyolojik Çeşitliliğin Korunması • Biyolojik çeşitlilik, bir bölgedeki bitki ve hayvan türlerinin ve

çeşitlerinin sayıca zenginliğidir.

• Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bitkiler kardelen ve salep yapımında kullanılan orkidelerdir. Deniz kaplumbağaları, Akdeniz fokları, bozayı, Ankara keçisi, Tuj koyunları, alageyik, sülün ise nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan hayvanlardandır.

• İster bitki ister hayvan olsun bu canlıların nesillerinin konuna altına alınması için tabiat parklarının, doğal yaşam alanlarının oluşturulması, organik tarımın tercih edilmesi ve insanların bu konularda eğitilmesi gerekmektedir.

• Çiftçiler aşırı otlatmanın, bitkilerin aşırı toplanmasının, ormanların arazi kazanmak amacıyla tahrip edilmesinin biyolojik çeşitlilik açısından olumsuz etkileri konusunda bilinçlendirilmelidir.

• Kıyı habitatlarının tahrip edilmesi, balıkçılığın ve avlanmanın aşırı ve kontrolsüz yapımı engellenmelidir. Ayrıca bu türlerin korunması ve denetimi için mekanizmalar geliştirilmelidir.

• Biyolojik çeşitlilik tüm dünyanın ortak zenginliğidir. Bugünün ihtiyaçlarını karşılayarak gelecek kuşaklara da bu çeşitliliği aktarabilmek amacıyla biyolojik çeşitliliğin korunması gereklidir

ÇEVRE SORUNLARI VE ETKİLERİ• Hızlı nüfus artışı, çarpık

kentleşme, uzaya gönderilen uzay araçları, nükleer denemeler ve teknolojinin hızla ilerlemesi çevre kirlenmesine ve buna bağlı olarak da biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden olmaktadır. Bu durum sonucunda ise doğal denge bozulup ileride ekosistemlerin yok olmasına neden olacaktır.

• Ülkemizi ve dünyamızı tehdit eden bu sorunların başlıcaları; hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, orman tahribi ,çığ ve nükleer kirliliktir.

1-HAVA KİRLİLİĞİ• Havada %21 oksijen, %78 azot ve %1 oranında nem,

karbondioksit gibi farklı maddeler vardır. Havanın bu yapısını değiştiren her madde kirleticidir. Atmosferde bulunan toz, duman, gaz, su buharı şeklindeki kirleticilerin, insan ve diğer canlılara zarar verecek düzeye ulaşmasına HAVA KİRLİLİĞİ denir. Fosil yakıtlar, sanayileşme, taşıtların egzoz gazları, volkanik patlamalar vb. gibi faktörler hava kirliliğine neden olur. Bu hava kirliliği asit yağmurlarına, sera etkisine, ozon tabakasının zarar görmesine neden olmaktadır.

a-)Asit yağmurları: Fosil yakıtların çok tüketilmesiyle havaya karışan gazların havadaki su buharı ile birleşerek yeryüzüne asit oranı yüksek yağışlar düşer. Bu yağışlara asit yağmurları denir. Asit yağmurları toprağı, bitkileri akarsu ve göllerdeki canlıları olumsuz yönde etkiler. İnsan ve hayvanlarda solunum sistemi rahatsızlıklarına neden olur.

• b-)Sera etkisi: Sanayileşme ve fosil yakıtların çok kullanılmasından dolayı havadaki karbondioksit miktarı artmaktadır. Atmosferde bulunan karbondioksit, yeryüzünden yansıyan ışınları tutarak ışınların atmosfer dışına çıkmasını engeller ve dünyanın ısınmasına neden olur. Bu olaya sera etkisi denir. Sera etkisi küresel ısınmaya neden olur. Küresel ısınmayla beraber buzullar erimeye, su kaynakları tükenerek çölleşmeye başlar .Yani dünya büyük bir tehdit altına girer.

• c-)Ozon tabakası: Ozon tabakası canlılar için zararlı olan güneş ışınlarını emerek dünyaya gelmelerini engeller. Ancak günümüzde artan hava kirliliği yüzünden ozon tabakasındaki ozon gazı miktarı azalmış buna bağlı olarak da güneşten gelen zararlı ışınlar dünyaya ulaşmaktadır. Ayrıca güney kutbunda ozon tabakasında açılan delik yüzünden tüm canlılar büyük tehdit altında bulunmaktadır.

2-SU KİRLİLİĞİ• Evsel ve endüstriyel atıklar, tarımsal mücadele ilaçları, asit yağmurlarının

sulara karışması ile su kirliliği meydana gelir. Su kirliliği suda yaşayan canlıların yaşamını olumsuz etkilediği gibi suya ihtiyaç duyan tüm canlıları olumsuz etkiler. Mesela kirli sulardan insanlara ishal, dizanteri, kolera, sarılık gibi hastalıklar bulaşabilir. Bu yüzden tüm canlıları ve biz insanları korumak adına su kirliliğine neden olmamak için önlemler almalıyız. Bu önlemlerin en başında endüstriyel atıkları arıtmadan sulara karıştırmamalıyız, yağ gibi atıkları su ile karıştırmamalıyız. Bu atık yağları biriktirip yetkili yerlere vermeliyiz.

3-TOPRAK KİRLİLİĞİ• Tarımsal mücadele ilaçları, kimyasal gübreler, asit yağmurları evsel atıklar

toprak kirliliğine neden olur. Toprak kirliliği o toprakta yaşayan tüm canlıların yaşamını hem dolaylı hem de doğrudan olumsuz yönde etkiler. Örneğin kirli bir toprakta yetişen bir bitki topraktaki kimyasalları alarak doğrudan etkilenmiş olur. İnsanlarda bu bitkileri tüketerek dolaylı yoldan toprak kirliliğinden etkilenir. Ayrıca toprağın verimini düşürür. Hatta toprak kirliliği doğrudan su kirliliğine de neden olur. Çünkü toprağı kirleten atıklar yer altı ve yer üstü su kaynaklarına karışabilir.

4-)ORMAN TAHRİBİ• Ormanlar, orman yangınları, kaçak yapılaşma, tarım alanı açmak için birçok

ormanın kesilerek yok edilmesi gibi nedenlerle ormanlar tahrip olmaktadır. Ormanların yok edilmesiyle canlılar için gerekli olan oksijen miktarını üretimi azalır, erozyon olasılığı artar, ormanlardaki bitki ve hayvan ekosistemleri yok olur. Hatta bazı türlerin habitatları yok edilerek türün yok olmasına bile neden olur. Ormanları tahrip etmemek insanların elinde. Onları koruyup kollamamız gerekirken zarar veriyoruz. Ormanları korumak için en basitinde piknik yaptıktan sonra çöplerimizi ve özellikle cam maddeleri toplamalıyız. Çünkü cam maddeler güneş ışığını yansıtarak büyük orman yangınlarına neden olabilir.

6-)NÜKLEER KİRLİLİK

• Duyu organlarımızla algılayamadığımız zararlı ışınların çevreye yayılmasıyla oluşan bir kirlilik çeşididir. Bu ışınlar kanserojen etkiye sahiptir. Etkisi çok uzun yıllar boyunca devam eder. Nükleer silahlar, nükleer santraller ve nükleer atıklar bu kirliliğe neden olmaktadır. Bu kirlilik kalıtsal hastalıklara neden olarak engelli çocukların dünyaya gelmesine neden olur.

• 1986 yılındaki Çernobil faciasında çevreye yayılan radyasyon, pek çok insanın ölümüne ,birçok insanın kanser ve çeşitli hastalıklara yakalanmasına neden olmuştur. Ayrıca bizim ülkemizi de olumsuz etkilemiştir. Özellikle Karadeniz bölgesinde etkileri daha çok gözükmekle beraber hala etkileri sürmektedir.

HERŞEY BİZİM ELİMİZDE

UYGARLIK İNSANIN ÇEVRE İLE UYUM

İÇERİSİNDE YAŞAMASIDIR.

HANİFE GÜLMEZMARMARA ÜNİVERSİTESİ