Bölüm 15

Görev Analizi

Ferhat Özgür ÇATAKIstanbul ÜniversitesiEnformatik Doktora

1

Görev Analizi Nedir?

İnsanların görevlerini analiz etme yöntemidir:

– Insanlar neler yaparlar

– Bu işleri yapabilmek için nelere ihtiyaç duyarlar

– Neleri bilmeleri gereklidir2

Örnek

• Ev temizliği• Elektrik süpürgesini çıkar• Gerekli parçalarını makineye tak• Odaları temizle• Çöp torbası dolduysa boşalt• Süpürgeyi kapat ve parcalarını cıkart

• Bilinmesi gerekenler:• Elektrikli süpürge, aparatları, çöptorbası, odalar v.s.

3

Görev analizine yaklaşımlar

• Görev Parçalama– Görevin sıralı alt görevlere parçalanması

• Bilgi tabanlı teknikler– Kullanıcının görev hakkında bilmesi gerekenler ve nasıl

organize edileceği

• Varlık/Nesne tabanlı analiz– Nesneler, işlemler ve görevi icra eden kişiler arasındaki

ilişkiler

• Diğer teknik ve gösterimler

4

Genel metod

• gözlemle

• Yapılandırılmamış kelime ve işlemleri topla

• Gösterim ve diyagramları kullanarak organize et

5

Diğer tekniklerden farkı

Sistem Analizi vs. Görev Analizi

sistem tasarımı - focus - kullanıcı

Bilişsel modeller vs. Görev analizi

iç ruhsal durum - focus - dış işlemler

birim görev uzmanlığı - focus - bütün görev

6

Görev Parçalama

Amacı:insanların yaptıklarını tanımlarbu görevler alt görev hiyerarşisi ile yapılandırgörevlerin sıralamasını tanımla

Modeller:Hiyerarşik Görev Analizi (HTA)

en çok kullanılanCTT (CNUCE, Pisa)

LOTOS temporal operators

7

Metinsel HTA tanımı

Hiyerarşi Tanımı…

0. Evi temizlemek için1. Elektrikli süpürgeyi çıkar2. gerekli parçaları getir3. Odayı temizle

3.1. koridoru temizle3.2. salonu temizle3.3. yatak odasını temizle

4. toz torbasını bosalt5. Elektrikli süpürgeyi ve parçalarını kaldır

... planlarPlan 0: 1 - 2 - 3 - 5 adımlarını yap. Toz torbası dolmuşsa, boşaltPlan 3: 3.1, 3.2 yada 3.3 maddelerini odaların temizlik ihtiyaçlarına göre yap

8

Hiyerarşi oluşturulması

1 Görevlerin listesini al2 Görevleri üst seviye görevlerle grupla3 En alt seviyedeki görevleri olabildiğince

parçala.

Duruş KurallarıNe zaman duracağımızı nasıl bileceğiz? ”Çöp poşetini boşalt” yeterlimidirAmaç: Sadece ilişkili görevleri genişletMotor hareketleri: en düşük uygun seviye

9

Açıklama olarak görevler

• Kullanıcıya soru sordugunuzu hayal edin:şu an ne yapıyorsun?

• Aynı eylem için gelecek olan cevaplar:CTRL-B’ye basıyorumbir kelimeyi kalın yapıyorumbir kelimeye vurgu yapıyorumbir dökümanı düzenliyorummektup yazıyorum…

10

Şematik HTA

11

Açıklamaları gözden geçirme

Verilen bir metin yada şekilsel HTA içinNasıl kontrol edilip geliştirilebilinir

Bazı yöntemler:Eş faliyetler örnek., ‘gazı aç’ nerede

Yeniden yapılandırma örnek., görev oluştur ’demliği hazırla '

denge örnek., `çay kaynat' ‘demliği hazırla’dan basit mi?

genelleme örnek., bir bardak doldur, diğerleri?

12

Çay yapmak için Gelişkin HTA

13

Plan Türleri

Belirli sıralı - 1.1 - 1.2 ve 1.3

İsteğe bağlı görev - kabı bosalt

Olay için bekle - demliğin kaynamasını bekle

döngüsel - bos bardak kalmayıncaya kadar 5.1 5.2

Zaman paylaşımı - 1 ve 2 yi aynı zamanda gercekleştir

elastik - 3.1, 3.2 veya 3.3 herhangibi sırada yap

karışık - cogu plan yukardakilerin karısımıdır.

14

bekleme …

• Bekleme planın bir parçasımı?Yada görev midir?

• Genel olarak– görev– eğer ‘meşgul’ bekleme

• Aktif olarak bekliyorsanız

– plan – eğer beklemenin sonu bir olaysa• örnek “alarm çaldıgında”, “e-mail cevabı geldiğinde”

15

Bilgi Tabanlı Analiz

Odak noktası: Nesneler – görevde kullanılan Eylemler – gerçekleşen

+ Taksonomi –soyutlama düzeyini temsil eder

16

Bilgi Tabanlı Örnek …

Araç Kontrolüdireksiyon direksiyon simidi, göstergelermotor/hız

direk ateşleme, hızlandırıcı, ayak frenidişli debriyaj, vites kolu

ışıklardış farlar, sinyal lambalarıiç iç aydınlatma lambası

yıkama/silmesilecekler ön silecekler, arka silecekleryıkama ön yıkama, arka yıkama

ısıtma sıcaklık kontrolü, klima, fan, arka cam ısıtmasıpark el freni, kapı klidiradyo

17

Görev Tanım Hiyerarşisi

Taksonomilerde 3 tip dallanma mevcutXOR – normal taksonomi

nesne sadece bir dalda olabilirAND – nesne her ikisinde de olmalı

çoklu sınıflandırmaOR – en zayıf durum

bir yada daha fazla yerde veya hiçbirinde

yıkama/silme AND function XOR silme ön silecekler, arka silecekler yıkama ön yıkayıcılar,arka yıkayıcılar pozisyon XOR ön ön silecekler,ön yıkayıcılar arka arka silecekler,arka yıkayıcılar

18

Genişletilmiş TDH örneği

Mutfak gereçleri AND/____şekil XOR/ |____bombeli karıştırma kasesi, tencere, / | çorba kasesi, bardak/ |____düz tabak, doğrama tahtası, tava/____fonksiyon OR {____hazırlama karıştırma kasesi, tabak, doğrama tahtası {____pişirme tava, tencere, {____yeme XOR |____yemek için : tabak, çorba kasesi, güveç |____içmek için : bardak

‘/|{’ dallanma türleri için kullanılmıştır

19

TDH

Tekillik kuralı:– Diyagram tüm nesneleri ayırt ediyor mu?

Örnek tabak:Mutfak gereçleri/şekil(düz)/fonksiyon{hazırlama,yemek}/

Mutfak gereçleri AND şekil(düz) AND fonksiyon{hazırlama OR yemek}

Başka bir açıklama uymamamaktadır

Eylemlerinde taksonomisi vardır:Mutfak Görevleri OR

|____ hazırlama: dövme, karıştırma

|____ pişirme: kızartma, haşlama

|____ yemek: yemek, içmek

20

Soyutlama ve Budama

Detaylı bir taksonomi oluşturulduktan sonra görünümün biraz budanması gerekebilir

Yani, alt seviye dalları yoksayınörnek. ‘şekil’ ve ‘yemek’ kısmını sildiğimiz zaman, ‘tabak’ için oluşan cümle:

Mutfak gereçleri/fonksiyon{hazırlama ,yemek}/

Bu terim Bilgi Gösterim Gramerinde(KRG) kullanılmaktadır.

Daha da karmaşık olabilirörnek. ‘karıştırma kasesinde ezmek’:

mutfak işleri(hazırlık) =>mutfak gereçleri/fonksiyon{hazırlık}/

21

Varlık-İlişki Teknikleri

Nesneler, Eylemler ve bunların ilişkilerine odaklanmıştır

Nesne Yönelimli(OO) Analize benzemektedir. Fakat– Bilgisayar dışı ilişkileri içerir– Uyarlama yerine etki alanının anlaşılmasını vurgular

Örnek‘Vera's Veggies’ – bahçıvanlık firması sahibi/yönetici: Vera Bradshaw çalışanlar: Sam Gummage ve Tony Peagreen Çeşitli araçlar ve bir traktor`Fergie‘ İki tarla ve bir sera Yeni bilgisayar kontrollu sulama sistemi

22

Nesneler

Nesnelerin sıralamakla baslayıp onları sınıflandıralım:

Somut nesneler:Basit nesneler: kürek, pulluk, sera

Oyuncular:İnsan aktörler: Vera, Sam, Tony, müşteriler

Birleşik nesneler:setler: takım = Vera, Sam, Tonykayıtlar: traktor < Fergie, pulluk >

23

Öznitelikler

Nesnelere öznitelikler atanır:

Nesne Pompa3 basit – sulama pompasıNitelikler:

statü: açık/kapalı/hatalıkapasite: 100 litre/dakika

24

Eylemler

Eylemler listele be herbiriyle ilişkilendir:ajan – görevi icra edenetkilenen – eylem ile statüsü değiştirilenaraç – eylemi gerçekleştirmek için kullanılan

örnekler:Sam(ajan) ağaç(etkilenen) dikti(eylem)Tony kürekle(araç) tarlayı kazdı

25

Eylemler

örtülü ajanlar – `tarla sürüldü' – kimin tarafından?

dolaylı ajan – gerçek ajan?

`Vera tarlayı sulamak için denetleyiciyi programladı. '

mesajlar – özel bir tür eylemdir

`Vera Sam’e söyledi(kazacağını) '

roller – bir ajan çeşitli rollerde yer alır.

Vera çalışandır yada yöneticidir

26

örnek – nesneler ve eylemler

Nesne Sam insan aktörEylemler:

S1: traktör sürücüsüS2: ağaç dikmek

Nesne Vera insan aktör– Sahip

Eylemler: çalışan olarakV1: tohum yetiştirmekV2: sulama denetleyicisi

programlamakEylemler: yönetici olarak

V3: Sam’e ağaç dikmesini söylemek

Nensne çalışanlar karmaKapsam: Sam, Tony

Nesne sera basitÖzellik:

nem: 0-100%

Nesne Sulama Denetleyicisiinsan dışı aktör

Eylemler:IC1: Pompa 1 çalıştırIC2: Pompa 2 çalıştırIC3: Pompa 3 çalıştır

Nesne Bitki basitEylemler:

M1: filiz vermekM2: büyümek

27

Olaylar

… birşeyler oldugunda

• bir eylemin gerçekleşmesi ‘olay’ olarak nitelendirilir.

‘Sam ağaç dikti’

• spontane olaylar‘bitkiler yeşermeye başladı’‘nem oranı %25’in altına düştü’

• Zamanlanmış olaylar‘gece yarısında denetleyici çalışmaya başlar’

28

İlişkiler

• nesne-nesne sosyal – Sam Vera’ya bağlı olarak çalışmaktadır. Mekansal - pompa 3 Seranın içindedir

• Eylem-nesne ajan (nesneye beraber listelenmiş) patient ve aletler

• eylemler ve olaylar Geçici ve nedensel

‘Veranın ona söylemesinden dolayı, Sam ağaçlardı dikiyor’

• Geçici ilişkiler– Bunlar için HTA yada Diyalog notasyonları kullanılabilinir– Görev sıralaması gösterilir– Nesnenin yaşam çevirimi gösterilir

29

Örnek – olaylar ve ilişkiler

Olaylar:Ev1: nem oranı %25’in altına

düşmesi Ev2: Gece yarısı

İlişkiler: nesne-nesnelokasyon(Pompa3, sera )lokasyon(Pompa1,Parker’s Parçası)

İlişkiler : eylem-nesnepatient ( V3, Sam )

– Vera Sam’e ağaç dikmesini söylüyor

patient ( S2, ağaçlar)– Sam ağaç dikiyor...

aletler ( S2, kürek)– ... kürekle

İlişkiler: eylem-olay

Öncesi( V1, M1)– Bitkiler filiz vermeden önce

ekilmelidirler.

tetikleyenler( Ev1, IC3 )– nem %25’in altına düştüğü

zaman, denetleyici pompa 3’ü çalıştırır.

nedenler( V2, IC1 )– Veranın onu programlasından

dolayı, denetleyici pompayı çalıştırır

30

Bilgi Kaynakları

Dökümantasyon– Analistler için ulaşabileceği enkolay bilgi kaynağı

kılavuzlar, talimat kitapçıkları, eğitim materyalleridir.

Gözlem– Formal/Informal yada Sahada/Laboratuar şeklinde

olabilir

Görüşmeler– uzman: yönetici yada çalışan (her ikisi)

31

Erken analiz

Yazılı suretlerden çıkarım yapma– isimler (nesneler) ve fiiler (eylemler) listele– Metine ve teknik dile dikkat etmek gereklidir.

Sıralama ve Sınıflandırma– Kartlardaki kelimeleri grupla ve düzenle– Nesneleri/eylemleri görev ilgilerine göre derecelendir– Anahat düzenleyicisi kullan

Yinelemeli süreç: veri kaynakları analiz

32

Kullanım – kılavuzlar & dökümantasyonKavramsal Klavuz

– Bilgi yada varlık – ilişki tabanlı analizden çıkarılabilinir.– Tamamlanmış görevler için uygundur

Procedurel ‘Nasıl Yapılır(How to do it) ’ Kitapçığı– HTA tanımlarından– Acemiler için kullanışlıdır– Tüm görevlerin bildiğini

varsayarTo make cups of tea

boil water –– see page 2empty potmake pot –– see page 3wait 4 or 5 minutespour tea –– see page 4

–– page 1 ––

Make pot of tea

warm potput tea leaves in potpour in boiling water

–– page 3 ––

once water has boiled

33

Kullanıcı gereksinimi & tasarımGereksinim yakalamak ve sistem tasarımı

– Odak noktamız sistem yerine onun kullanımı olmalıdır– Hangi nesne/görevin sistemde yer alması gerektiğini

söyler– Kullanıcı için kavramsal modeli ortaya cıkarır

Detaylı arayüz tasarımı– Taksonomiler yardımıyla menu düzeninin nasıl olacagı

ortaya çıkar– Nesne/eylem listesi arayüz nesnelerini ortaya cıkarır– Görevlerin sırası, diyalog tasarımında yardımcı olur

NOT. görev analizi hiçbir zaman tamamlanmaz– Sabit görec tabanlı tasarım esnek olmayan sistem

34