1

ΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΝΑΚΑΜΨΗ

2008 - 2010

Ανδρέας Ανδριανόπουλος

2

ΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΝΑΚΑΜΨΗ

2008 - 2010

Πίνακας Περιεχομένων

Εισαγωγή σελ. 3

Ελεύθερη Οικονομία και Διεθνής Οικονομική Κρίση σελ.10

Ενδιάμεση Παρέμβαση: Τι Προειδοποιούσα από

τις Αρχές του 2009 σελ. 42

Στα Πρόθυρα της Καταστροφής σελ. 52

Και Τώρα Τι Κάνουμε; σελ. 99

Μπορεί, Και Πως, Η Χώρα Να Σωθεί; σελ.121

Επίλογος: «Σπίθα» Για Να Καεί η Χώρα και η Λογική σελ.169

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

3

Είναι απίστευτο! Κι όμως σε μια περίοδο αναζητήσεων και προβληματισμώνγια το μέλλον της κοινωνίας μοναχά η πατρίδα μας απουσιάζει από κάθεείδους ουσιαστική συνεισφορά. Σε κάθε χώρα, της ∆ύσης τουλάχιστον,δημόσια πρόσωπα, ακαδημαικοί δάσκαλοι και λογής αναλυτές καιδημοσιογράφοι μελετούν τα δεδομένα, δοκιμάζουν ιδέες και ψάχνουν σεεπιστημονικά ευρήματα και προτάσεις για ιδέες που θα οδηγήσουν σεκαινούργια κοινωνικά μορφώματα.

Στην Ελλάδα, εν τούτοις, το σύστημα κατέρρεε εδώ και καιρό, οι ειδικοί καιμελετητές περί άαλλων τύρβαζαν ενώ οι δημοσιογράφοι κουτσομπόλευαν.Κανένας δεν προσπαθούσε, ούτε και προσπαθεί, να ψάξει για λύσεις καιπροοπτικές πέραν από τα καθιερωμένα και τα γνωστά. Κυριαρχούν ηαδράνεια, το παλιό και δοκιμασμένο, η φοβία για οτιδήποτε καινούργιο καιδυναμικό. Το ψάξιμο για νέες ιδέες αποθαρρύνεται κάτω από το πάθος τηςδημοσιότητας για το εντυπωσιακό, το ευκολοχώνευτο και το παρακμιακάλαικό. Σε τι ακριβώς οφείλεται αυτή η αδράνεια;

Είναι πεποίθησή μου πως το άθλιο κι ελλειμματικό εκπαιδευτικό μας σύστημαάρχισε πλέον δραστικά να διαλύει την χώρα. Το κορυφαίο πολιτικό,επιχειρηματικό, διοικητικό και απασχολούμενο με την ενημέρωση προσωπικότης χώρας αποτελεί προιόν της απηρχαιωμένης μας παιδείας. Ατομα δίχωςίχνος συγκροτημένης ηθικής προσωπικότητας, με σαθρές βάσεις στοοικοδόμημα των γνώσεων που κατέχουν, μαθημένοι στην πονηριά, τιςευκολίες και την με κάθε κόστος κοινωνική αναρρίχηση έφθασαν πλέον στηνκορυφή της λεγόμενης κοινωνικής κυριαρχίας. Οι συμπεριφορές και οιπροσωπικές τους αξίες επιβάλλονται πλέον σαν άτυποι κανόνες κοινωνικήςσυμβίωσης και αλληλεπίδρασης.

Αθλια παιδεία λοιπόν καταλήγει σε προβληματική κοινωνική πραγματικότητα,σε ελλειμματική γνώση, σε ταχύτατη οπισθοδρόμηση. Η έλλειψη παραγωγήςιδεών δεν οφείλεται σε παρακμή των αρχουσών πολιτικο-κοινωνικώνκυκλωμάτων. Είναι παράγωγο της οπισθοχώρησης του συνόλου τηςκοινωνικής μας πραγματικότητας. ∆εν είναι τυχαία η πρωταγωνιστική θέσηστη ζωή μας των ηρώων της Γιουροβίζιον, των πρωτοκλασσάτων των άθλιωνριάλιτυ σόου της τηλεόρασης, των σε ύφος θρίλλερ εκπομπών …μαγειρικήςκαι των σχεδόν γυμνών παρουσιαστριών. Η κοινωνία δεν τα απορρίπτει αυτά,όπως θα έκανε παλιά. Τα δέχεται και συνήθως τα ηρωοποιεί. Η χαμηλήκουλτούρα είναι πλέον η εθνική κουλτούρα. Οι επιλογές ποιότητας έχουνστριμωχθεί στο περιθώριο. ∆εν υπάρχουν στην πραγματικότητα πιά.

Η έλλειψη γενικής καλλιέργειας φαντάζει τόσο ισχυρή που μοιάζει με παχύτείχος ομίχλης που κόβεται σχεδόν με το μαχαίρι. Σαν αποτέλεσμα ηαδυναμία αναζήτησης καινούργιων δρόμων δημιουργίας στην σκέψη, στην

4

πολιτική, στην οικονομία, στην τέχνη, στην επιστήμη δεν θα έπρεπε ναεντυπωσιάζει. Με την προχειρότητα και τα χαμηλά στάνταρντς που έχουμεπιά επιβάλει στην παιδεία, και της οποίας τα δημιουργήματα βρίσκονται πιάστα ηνία της κοινωνίας, είναι αναπόφευκτο αυτή να είναι η κατάληξη γιαόλους μας.

Η αλήθεια είναι πως στοιχεία παρόμοιας κοινωνικής παρακμής διακρίνονταικαι σε άλλες χώρες, και όχι μοναχά στην Ελλάδα. Αιτία είναι η ενίσχυση τωνεισοδηματικών δυνατοτήτων ευρύτερων ομάδων και η αυξητική πλημμυρίδαγούστων και αξιών στρωμάτων με παράδοση χαμηλής πνευματικήςκαλλιέργειας και εύκολων επιλογών στην διασκέδαση και στην αξιοποίηση τουελεύθερου χρόνου. Εκεί όμως το επίπεδο της γενικής παιδείας γίνονταισοβαρές προσπάθειες να παραμένει υψηλό. Κι έτσι δημιουργούνται ηγεσίες –έστω σε επίπεδο πολιτικής και κοινωνικής ελίτ - με γνώση, ενδιαφέρον για τηναναζήτηση του καινούργιου και αρκετά υψηλά επίπεδα ηθικών αξιών.

∆εν είναι τυχαίο πως έχουμε βαλτώσει σε κάθε επίπεδο δημιουργίας. Πουείναι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, μουσικοί, διανοητές, επιστήμονες καιπανεπιστημιακοί δάσκαλοι που θα μπoρούσαν να εμπνεύσουν τον κόσμο καινα βάλουν την χώρα σε ένα διεθνές στερέωμα πρωτοπορίας; Ακόμα και στιςεπιχειρηματικές πρωτοβουλίες και τις καινοτομίες ελάχιστοι ξεχωριστοίάνθρωποι υπάρχουν. Αντίθετα, όλοι αναμασούν κλισέ παλιών δεκαετιών,επιμένουν σε ξεπερασμένες πρακτικές και αναζητούν λύσεις σε σημερινάπροβλήματα με συνταγές του χθές. Είναι αυτονόητο πως η εμμονή σεεπιλογές και λύσεις που δεν ενοχλούν τις κυρίαρχες πρακτικές μπορεί ναδιευκολύνει καριέρες και να εξασφαλίζει οικονομική επιτυχία. Σίγουρα όμωςδεν οδηγεί μπροστά την κοινωνία. Η χώρα αύξησε θεαματικά τις τελευταίεςδεκαετίες το βιοτικό της επίπεδο. Με χρήματα όμως δανεικά, με τεράστιεςδημόσιες δαπάνες και δίχως τον παραμικρό δυναμισμό στην παραγωγή.

Η αντίθεση στο ρεύμα λοιπόν που κυριαρχεί κατά καιρούς στην κοινωνίασυνιστά επιλογή επιβίωσης για την χώρα και τον κόσμο μας. Οι ξεχωριστέςκαι ιδιαίτερες προτάσεις που πάνε αντίθετα στην τάση βόλεψης, αδράνειας καιαποτελμάτωσης αποτελούν τις μοναδικές ελπίδες για κάποιο σκίρτημααποκόλλησης από τα αδιέξοδα και ανάπτυξης του τόπου. Αν δεν υπάρξεικινητικότητα αντίθετη προς το ρεύμα, το έλος της παρακμής θα μαςαπορροφήσει όλους. Το ζήτημα είναι πως μια τέτοια στάση όχι μόνο δενεπιβραβεύεται αλλά έχει και σημαντικό προσωπικό κόστος. ∆ίχως όμωςθυσίες δεν μπορεί να υπάρξει εξέλιξη.

Είναι ανάγκη λοιπόν να προβάλλονται θέσεις και προτάσεις που ταράζουν τανερά. Για να αφυπνισθεί βαθμιαία η κοινωνία. Και ριζικές μεταρρυθμίσεις νααρχίσουν να πραγματοποιούνται. Είναι απίστευτο, να δημοσιοποιούνται σεδιεθνή μέσα απόψεις από χώρες πριν λίγα χρόνια σχεδόν περιθωριακές καιστην Ελλάδα να επικρατεί απόλυτη σιωπή. Στα πλαίσια ενός πέπλου

5

συναίνεσης πάνω στο εύκολο, το αποδεκτό, το συμβατικό. ∆εν έγινε λ.χ. ποτέσυζήτηση εδώ για τα πραγματικά αίτια της διεθνούς οικονομικής κρίσης.Βολικά όλοι συμφώνησαν, δίχως λόγο κι’ αντίλογο, πως φταίνε οι ελεύθερεςαγορές και πως η επιστροφή του μεγάλου δημόσιου τομέα θα λύσει ταπροβλήματα. Πέραν όμως όλων των άλλων, ακόμα και διαπρεπείςοικονομολόγοι από την Πολωνία επισημαίνουν πως τέτοιες απόψεις είναιουσιαστικά αστήρικτες και πως δεν υπάρχουν βιώσιμα εναλλακτικάσυστήματα πέραν του επιχειρηματικού καπιταλισμού*.

Ζήτημα όμως προκύπτει και από το γεγονός πως στην Ελλάδα η Αριστεράεξακολουθεί να συναρπάζει μιά πλειοψηφία της κοινής γνώμης σαν η φυσικήπηγή προέλευσης κάθε τι καινούργιου και προοδευτικού. Η στείρα αντι-πνευματικότητα που απηχεί ο συντηρητικός χώρος, μαζί και με μια βαριάιστορική κληρονομιά διώξεων και κοινωνικών διακρίσεων σε βάροςαριστερόφρονων πολιτών, εξακολουθεί να προσδίδει στην Αριστεράφωτοστέφανα αυτό-ανανέωσης και πνευματικού δυναμισμού. Την ώρα πουστον υπόλοιπο κόσμο είναι ακριβώς ο συντηρητικός χώρος, και παρά τηνεκλογή Ομπάμα στις ΗΠΑ, που εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης γιαμελλοντικές μετατροπές.

Οι συντηρητικοί του Ντέηβιντ Κάμερον στην Βρετανία λ.χ. χτίζουν πάνω σταεπιτεύγματα της Θατσερικής επανάστασης στη χώρα τους αναζητώντας μιαμεγαλύτερη ισορροπία με τις ανάγκες της κοινωνίας για να οικοδομήσουν τηναπαραίτητη καινούργια κοινωνική συμμαχία**. Η κυριαρχία του φιλελεύθερουκαπιταλισμού δεν αμφισβητείται. Παρά τα προβλήματα της τρέχουσαςοικονομικής κρίσης. Το σημείο συνάντησης μέσα στην κοινωνία ενός νέουσυναινετικού ρεύματος είναι που αναζητείται. Ώστε να μην κινδυνεύσει ηευημερία και η ραγδαία πρόοδος που με τόσο κόπο αποκτήθηκαν. ΟιΣκανδιναβοί επίσης ψάχνουν να βρούν κοινωνικά σχήματα διεξόδου από τοοικονομικό τέλμα και τα δημοσιονομικά αδιέξοδα στα οποία τους οδήγησαντόσα χρόνια σοσιαλδημοκρατικού κρατικού παρεμβατισμού. Ακόμα και στιςΗΠΑ τα δύο τρις δολάρια που έριξε μάλλον απερίσκεπτα η διοίκηση Ομπάμαστις αγορές έχουν προκαλέσει ισχυρότατους προβληματισμούς. Και,συνακόλουθα, ισχυρότατες επικριτικές φωνές. Ολοι ομολογούν πως οι λύσειςδεν βρίσκονται σε μιάς άτακτης μορφής κρατισμό.

Και στον σοσιαλδημοκρατικό χώρο έχουν βέβαια υπάρξει κινήσεις ανανέωσηςκι’ αναζήτησης καινούργιων πολιτικών. Τα αποτελέσματα όμως μέχρι τώραδεν υπήρξαν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Σημαντικότερη είναι η δουλειά τουRichard Wilkinson και της Kate Picket που επιμένουν πως η ύπαρξησοβαρών ανισοτήτων προκαλεί προβλήματα στον τομέα της υγείας, οδηγεί σεαύξηση της εγκληματικότητας, διευρύνει την άσκηση βίας και υποβιβάζει τοεπίπεδο της παιδείας***. Eίναι οι εισοδηματικές διαφορές που προκαλούν ταπροβλήματα αυτά, επιμένουν οι συγγραφείς, και όχι τόσο η ύπαρξη φτώχειας.Από πουθενά όμως δεν προκύπτει πως η περισσότερη ισότητα, μέσω

6

μεγάλης φορολογίας βέβαια, θα βελτιώσει όλους αυτούς τους κοινωνικούςδείκτες. Όπως σωστά επισημαίνει ο καθηγητής Julian LaGrand του LondonSchoolof Economics σε σχετικό του σημείωμα στο περιοδικό Prospect (“Isinequality to blame for all social ills?”. Μάιος 2009), σε μια τέτοια περίπτωση ηδιεθνής οικονομική κρίση θα έχει σημαντικότατες θετικές(!) επιπτώσεις. ∆ιότιχτυπώντας κυρίως τα μεγάλα και μεσαία εισοδήματα θα γεφυρώσει πολλέςανισότητες. Κι’ έτσι «θα βελτιωθεί η υγεία, θα γίνει καλύτερη η παιδεία, θαμειωθούν οι γεννήσεις από ανήλικα κορίτσια, θα υπάρξει λιγότερη βία,λιγότερες κοινωνικές αδικίες και μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα προς ταεπάνω»!!

Μέσα σε όλα αυτά όμως η ελληνική αφασία είναι πραγματικά μοναδική. ΗΕλλάδα δεν βρίσκεται στα όρια της κατάρρευσης από την κρίση των διεθνώνχρηματαγορών. Αλλά από τα χρέη που δημιούργησε η εκτεταμένη εξαγοράαπό τις κυβερνήσεις, για δεκαετίες ολόκληρες, ανθρώπων, ψήφων,κοινωνικών ομάδων και συλλογικών συνειδήσεων. Με χρήματα δανεικά που ηοικονομία μας ούτε διέθετε ούτε και ήταν δυνατόν ποτέ να ξεπληρώσει. Τοφάσμα της παρακμής και της μακρόχρονης περιθωριοποίησης είναι λοιπόναπόλυτα υπαρκτό. Ευλογώντας τα γένια μας, προωθώντας μετριότητες καιεπιβραβεύοντας μωροφιλόδοξους κοινωνικούς αναρριχητές υπονομεύουμετην χώρα. Και διαγράφουμε το μέλλον των παιδιών μας.

Ο τόμος αυτός λοιπόν συνιστά μια κραυγή αγωνίας. Γι’ αυτά που συμβαίνουναλλά και για εκείνα που μας περιμένουν. ∆εν είναι όμως μοναχά μια συλλογήκριτικών σκέψεων και παράθεσης προβλημάτων και αδυναμιών. Αποτελεί καιπροσπάθεια παράθεσης προτάσεων και λύσεων. Πάντα όμως έξω από τοκυρίαρχο ρεύμα της αδράνειας και του σύγχρονου νεοελληνικούωχαδερφισμού. Κόντρα συνέχεια στο ρεύμα. Συνιστά έναν οδηγόαντιμετώπισης των αδιεξόδων. ∆εν αποτελεί όμως παρά μια μοναχική φωνή.Για να αλλάξει πορεία ο τόπος απαιτείται δραματική γενική αφύπνιση. Οιμεμονωμένες φωνές να μετατραπούν σε εκκωφαντική πλημμυρίδα ανατροπήςτου κατεστημένου. Σε ένα πραγματικό καταρράκτη αντίθετων ρευμάτων. Μόνοανατροπή των συνηθισμένων μπορεί να ανοίξει τον δρόμο προς τα εμπρός.

____________________

*Βλ. Leszek Balcerowicz, “This has not been a pure failure of markets”, TheFinancial Times, 13 Μαίου 2009

** Βλ. κυρίως τα κείμενα του Simon Lee στο Simon Lee and Matt Beach, TheConservatives Under David Cameron: Built to Last?. Palgrave, 2009

***The Spirit Level. Allen Lane, 2009

7

1. ΕΧΟΥΜΕ ΤΕΛΙΚΑ ΜΕΛΛΟΝ;

Είναι γεγονός πλέον πως οι λεγόμενοι ταγοί της ελληνικής κοινωνίαςσυνιστούν κίνδυνο για τον τόπο. Πολιτικές ηγεσίες, δημοσιογράφοι,σχολιαστές και αναλυτές (με λίγες εξαιρέσεις βέβαια πάντοτε) δείχνουν να μηνκαταλαβαίνουν την κατάσταση της χώρας και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει.Συνακόλουθα παρασύρουν πολύ κόσμο σε αντιλήψεις εξωπραγματικές και σεσυμπεριφορές που δείχνουν να αγνοούν τους κινδύνους που μαςπεριστοιχίζουν.

Η κυβέρνηση έχει εκτιμήσει, σωστά η λάθος δεν έχει σημασία τώρα πλέον,πως η επιλογή του Μνημονίου ήταν ο μοναδικός δρόμος για να μηνχρεοκοπήσει η χώρα και να μην διαλυθεί ολοκληρωτικά η οικονομία μας. Μεβάση το σκεπτικό αυτό έγινε (έγινε πράγματι;) μιά διαπραγμάτευση με τουςεκπροσώπους των δανειστών μας και συμφωνήθηκε μιά πολιτική πουοφείλουμε να ακολουθήσουμε για να μπορούμε να χρηματοδοτηθούμε. Ησυμφωνία αυτή εγκρίθηκε από την κυβέρνηση κι έγινε νόμος του κράτους μετην ψήφο της ελληνικής Βουλής. Τώρα βλέπουμε πως η Υπουργός Εργασίαςδιαφωνεί με όρους του Μνημονίου και κατηγορεί τους δανειστές για επιμονήσε ανεδαφικές πολιτικές. Η Υπουργός μπορεί να έχει δίκιο η και άδικο. ∆ενενδιαφέρει αυτό όμως τώρα. Γιατί όμως δέχθηκε τους σχετικούς όρους ότανσυμφωνήθηκε το πλαίσιο συνεργασίας ανάμεσα στην Ελλάδα και τουςδανειστές της; Που ήταν στη διάρκεια των υποτιθέμενων διαπραγματεύσεων;Σε τελευταία ανάλυση, γιατί ψήφισε στη Βουλή μιά πολιτική που θεωρείαναποτελεσματική και ίσως και επικίνδυνη;

Και ο πρωθυπουργός από την άλλη μεριά φέρεται ενοχλημένος. Αλλάταυτόχρονα επιδιώκει, κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες που δενδιαψεύδονται όμως, μιά συμβιβαστική λύση ανάμεσα στην Υπουργό και τουςδανειστές μας. ∆ηλαδή στην κυβέρνηση αυτή, σε μιά τόσο κρίσιμη φάση γιατις τύχες του τόπου, ποιός ακριβώς αποφασίζει; Είναι δυνατόν Υπουργόςανοιχτά και δημόσια να αμφισβητεί την ακρογωνιαία στρατηγική του τόπου καινα παραμένει στη θέση του; Ποιές αγορές, ποιοί πιστωτές και ποιοί, σετελευταία ανάλυση, επενδυτές θα δείξουν εμπιστοσύνη σε μιά χώρα τηςοποίας η κυβέρνηση με κάθε τρόπο επιδιώξει να αποδείξει πως δεν έχεισυνοχή, δεν έχει μπούσουλα και δεν ξέρει που ακριβώς επιθυμεί να οδηγήσειτην χώρα.

Από την άλλη μεριά του λόφου τα πράγματα είναι ελαφρώς χειρότερα.Πολιτικοί μαθητευόμενοι μάγοι που εκπέμπουν απειρία και ελαφρότητααντιστρατεύονται μιά πολιτική που είτε δεν καταλαβαίνουν είτε δενενδιαφέρονται στα σοβαρά να καταλάβουν. Και προτείνουν εναλλακτικέςλύσεις που από τα πράγματα δεν μπορούν να σταθούν σε επίπεδο κάποιαςσοβαρής κριτικής. Από την πρόταση να διορισθούν όλοι οι άνεργοι στο

8

δημόσιο της θεωρητικά μετριοπαθέστερης Αριστεράς μέχρι την ανυπακοήστους νόμους του κράτους που εκπέμπει το ΚΚΕ (απαιτώντας όμωςταυτόχρονα συμμόρφωση στους νόμους του αστικού κράτους του «ταξικούεχθρού» - του κεφαλαίου δηλ. – σε κάθε περίπτωση) η Αριστερά δείχνει νακινείται σε ένα δικό της κόσμο. Την «φιλελεύθερη» Ν∆ εκπροσωπεί συχνά σεΜΜΕ κομματικός της αξιωματούχος που, φορτώνοντας κρατικούς φορείς τηςυπουργικής του εποπτείας με εκατοντάδες εκλογείς του, δεν δίστασε ναυπερηφανευθεί σε εφημερίδα της περιοχής του πως κατόρθωσε να σπάσειεπιτέλους το μονοπώλιο του ...κράτους των Αθηνών στις προσλήψεις! Ενώ ηπαράταξή του στο σύνολό της επιμένει σε λύσεις – μαγική εικόνα για τηνκρίση. Που αν πράγματι υπήρχαν, οι εκφραστές τους θα μπορούσανευκολότερα να διεκδικήσουν το Νόμπελ οικονομίας παρά κάποιον ελληνικόκυβερνητικό θώκο.

Εύλογα οι πολίτες νοιώθουν ανασφαλείς. Ο κίνδυνος της κατάρρευσης κάτωαπό ηγεσίες αδύναμες να καταστρώσουν κάποιο σχέδιο διάσωσης η έστωεπιβίωσης πανικοβάλλει τους πάντες. Και το γενικότερο πλαίσιο τηςενημέρωσης δεν συμβάλλει στην εκτόνωση αυτών των φόβων. Οι ανακρίβειεςκαι οι ασχετότητες που γράφονται και ακούγονται είναι απερίγραπτες. Γιακάποιους για όλα φταίει το ευρώ, που είναι κατασκεύασμα «νεοφιλελεύθερωνεγκεφάλων». Ολοι αυτοί δεν έχουν ακούσει προφανώς τίποτα για κάποιαΜάργκαρετ Θάτσερ, πρώην Πρωθυπουργό της Βρετανίας, και φανατικόέχθρό του Μάαστριχ και του ενιαίου ευρωπαικού νομίσματος. Που επηρέασεώστε τελικά η χώρα της να μείνει τελικά έξω από την ευρωζώνη. Ούτε βέβαιακαι τον Μίλτον Φρήντμαν έχουν ακούσει που για χρόνια προειδοποιούσε πωςγια την Ευρώπη το ενιαίο νόμισμα θα ήταν πραγματική καταστροφή. Εκτόςπια κι αν αυτοί δεν ήσαν νεοφιλελεύθεροι, αλλά ...σοσιαλιστές!!

Ηρθε όμως και η περίπτωση της Ιρλανδίας για να διευκολύνει όσουςεπιμένουν να αναζητούν σωσίβια για τις ξεδοντιασμένες αριστερές τουςεπιλογές. ∆εν ήταν το θαύμα της ελεύθερης αγοράς η Ιρλανδία, επιχαίρουν;Να, τώρα, κι αυτή κατέρρευσε. Μόνο που στην Ιρλανδία δεν κατέρρευσε τοκράτος. Χρεοκόπησαν οι Τράπεζες. Που είχαν φορτωθεί στο ενεργητικό τουςαμερικανικά ομόλογα. Κι’ όταν εκεί κατέρρευσε το τραπεζικό σύστημαβρέθηκαν και οι Ιρλανδικές Τράπεζες με τεράστια ανοίγματα. Ενώ η ιδιωτικήοικονομία εξακολουθεί να είναι πανίσχυρη. Που η κυβέρνηση – κακώς -χρεώθηκε υπερβολικά για να τα καλύψει... Το όπλο της Ιρλανδίας είναι οιχαμηλοί συντελεστές φορολογίας που έχει. Και που έχουν δυναμώσειτρομερά την ιδιωτική της οικονομία. Αυτούς τους συντελεστές στοχεύουν ναμεγαλώσουν οι κρατιστές του Γαλλο-Γερμανικού άξονα. Γι αυτό κι επιμένουννα αναλάβουν την «διάσωση» της χώρας.

Ο θεός να μας σώσει λοιπόν έτσι, και με αυτούς, που πάμε!!

9

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ∆ΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΚΡΙΣΗ

10

1. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Η οικονομική κρίση που έχει χτυπήσει χρηματιστήρια, επενδυτικές Τράπεζεςκαι οργανισμούς παροχής στεγαστικών δανείων στις Ηνωμένες Πολιτείες καιστην Ευρώπη έχει ορισμένα περίεργα χαρακτηριστικά. Ενώ εκ πρώτης όψεωςοι πάντες πανικοβάλλονται και οι απλοί καταθέτες αισθάνονται απόνευρικότητα μέχρι και απόλυτη ανασφάλεια κάποια στοιχεία της κρίσης κάνουνανθρώπους έμπειρους και διορατικούς να σηκώνουν τα φρύδια. Πωςμπορούμε να μιλάμε για μεγάλη οικονομική κρίση που οδηγεί το τραπεζικόσύστημα σε κατάρρευση, και την ίδια ώρα τράπεζες να συγκρούονται για τοδικαίωμα εξαγοράς χρεοκοπημένων πιστωτικών ιδρυμάτων; Το είδαμε αυτό νασυμβαίνει στις ΗΠΑ, όπου Wells Fargo και Citigroup ήρθαν σχεδόν στα χέριαγια το δικαίωμα εξαγοράς της Wachovia.

Κάτι παρόμοιο παρατηρήθηκε και στην περίπτωση της Fortis σε Βέλγιο καιΟλλανδία. Οπου οι εκεί κυβερνήσεις αρνήθηκαν να την αφήσουν ναεξαγορασθεί από Γαλλικές Τράπεζες, προτιμώντας να την σώσουν με χρήματατων φορολογουμένων. Οι φήμες μάλιστα λένε πως και οι αμερικανικές αρχέςαπέρριψαν προσφορές από την Κίνα για την Lehman Brothers και κάποιαάλλα πιστωτικά ιδρύματα. Είναι δυνατόν να είναι πραγματικά τόσο βαθιά ηκρίση και επιλογές οικονομικού εθνικισμού να αποτρέπουν τις δυνάμεις τηςαγοράς να λειτουργήσουν με την παραδοσιακή τους αποτελεσματικότητα;

Γιατί, από την άλλη μεριά, βαθαίνει η κρίση, ιδιαίτερα στα χρηματιστήρια, ενώοι εμπορικές τράπεζες δείχνουν να είναι ανέπαφες και οι βασικοί δείκτες τηςοικονομίας που συνήθως επηρεάζονται άμεσα από τις όποιες οικονομικέςαναταραχές – τα επιτόκια δηλ. και η ανεργία – δεν έχουν δείξει να έχουνεπικίνδυνα ανοδικές τάσεις;

Το μόνο συγκεκριμένο αποτέλεσμα της προβαλλόμενης υστερίας είναι τοτεράστιο πακέτο διάσωσης που ενέκρινε το αμερικανικό Κογκρέσο. Και πουστοχεύει βέβαια στις τσέπες των παλιών συντρόφων του κ. Πόλσον από τηνWall Street. Με τα χρήματα αυτά οι επενδυτικές τράπεζες, που πήραν και τααπίστευτα ρίσκα, θα πουλήσουν σχετικά υψηλά το ενεργητικό τους στοαμερικανικό δημόσιο και τα αφεντικά τους θα προσγειωθούν σχετικά ομαλά.Σε αντίθεση βέβαια με τους φορολογούμενους και τις αγορές που θασυνταραχθούν από τις συνέπειες της γιγαντιαίας αυτής κρατικής παρέμβασης.

Βέβαια η κρίση εμπιστοσύνης ανάμεσα σε Τράπεζες είναι σοβαρή. Όσοι έχουνμαζέψει χρήματα αρνούνται να δανείσουν. Η συνακόλουθη έλλειψηρευστότητας – ιδιαίτερα μάλιστα μετά την απίστευτη δημόσια παρέμβαση στηνοικονομία που σημειώθηκε στις ΗΠΑ με το γιγαντιαίο πακέτο Πόλσον πουλειτούργησε για την διάσωση των managers της Wall Street και μόνο – θατραβήξει στην κρίση και πολλές Εμπορικές Τράπεζες. Και πιθανότατα θαπανικοβάλει ακόμα περισσότερο τους πολίτες. Κρατική παρέμβαση λοιπόν, τοτέλος της οικονομίας της αγοράς και πρόκληση απίστευτης οικονομικήςαναστάτωσης.

Από την άλλη πλευρά του λόφου μπορεί να διακρίνει κανείς πως οι

11

πραγματικά χαμένοι των εξελίξεων είναι η Κινεζική οικονομία, που έχασεαγορές, αλλά και μεγάλο μέρος της αξίας των συναλλαγματικών τηςαποθεμάτων, αλλά και η Ρωσία με τα σκαμπανεβάσματα του χρηματιστηρίουτης Μόσχας και την κάθετη πτώση της τιμής πολλών πρώτων υλών.

Η γενικότερη διεθνής οικονομική ανακατανομή δεν ζημιώνει τελικά τόσο πολύτους πατρίκιους του αμερικανικού κατεστημένου. Περισσότερο επιδρά στουςανταγωνιστές τους και τους προσγειώνει ανώμαλα σε μια καινούργιαπαγκόσμια οικονομική πραγματικότητα. Είναι φανερό, με άλλα λόγια, πως οστρατηγικός στόχος κάποιων γεωπολιτικών επιδιώξεων βάρυνε περισσότεροστις τελικές αποφάσεις από την όποια οικονομική αναστάτωση.

Υπάρχει όμως και ένα ιδιαίτερα ελληνικό χαρακτηριστικό στο ανησυχητικόκλίμα των ημερών. Ενώ ο κόσμος συγκλονίζεται και οι πολίτες ανησυχούν γιατις καταθέσεις τους και την αυριανή τους οικονομική πορεία η κυβέρνησηδείχνει να ζει στον κόσμο της. Και με το Προσχέδιο Προϋπολογισμού πουκατέθεσε στην Βουλή επιβάλλει καινούργιες φορολογικές επιβαρύνσεις. Αντίνα ανακουφίσει τους αγχωμένους πολίτες τους φορτώνει με νέα προβλήματακαι εν δυνάμει αδιέξοδα. Όταν κάποιος χάνει από παντού, το τελευταίο πουπεριμένει είναι το κράτος να εμφανισθεί για να του δώσει την χαριστική βολή!!!

Αν το Υπ. Οικονομικών ενδιαφέρεται πράγματι για την αντιμετώπιση τηςφοροδιαφυγής –αν και κάτω από τις ελληνικές δημοσιονομικές συνθήκεςσύντομα η φορο-αποφυγή θα φαντάζει εθνικό καθήκον– θα μπορούσε ναπροχωρήσει σε ένα πείραμα. Θα φρόντιζε να ελέγξει τις φορολογικές δηλώσειςόσων κατήγγειλαν πως έχασαν εκατομμύρια στην Ελλάδα από τους τίτλουςέκδοσης της Lehman Brothers. Πιθανότατα θα ανακάλυπτε λαβράκια. Οιπερισσότεροι ίσως δηλώνουν σαν εισόδημα ασήμαντα πραγματικά ποσά. Καιίσως να διέλυε κι’ ένα αρκετά διαδεδομένο νεοελληνικό μύθο. Πόσοι άραγεαπό τους επενδυτές των ειδικών αυτών ομολόγων, σύμφωνα με τηνφορολογική τους δήλωση, βρίσκονται κάτω από το επίσημο «όριο τηςφτώχειας»;

12

2. Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ

Αν και αναμενόμενες, οι επιθέσεις αναγνωστών του «Κ», και ιδιαίτεραπολλών ανώνυμων συνδρομητών του ηλεκτρονικού του μπλόγκ, είναισίγουρο πως δεν μπορούν να αφήσουν κάποιον αδιάφορο. Ισχυρισμοί πως ηεξήγηση των αιτίων της οικονομικής κρίσης, πέραν από τις ευκολοχώνευτεςπλέον απόψεις των γνωστών αναλυτών περί νεοφιλελεύθερης συμφοράς,αποτελεί προιόν δογματικής δυσκαμψίας με βρίσκουν βέβαια εντελώςαντίθετο. Προφανώς, πολιτικός ρεαλισμός και ιδεολογική ευκαμψία είναι, γιατους απόφοιτους «ανθρωπιστικών σπουδών» των τμημάτων ταχείαςεκμάθησης της πάλαι ποτέ κραταιάς ΚΝΕ, η αβασάνιστη προσχώρηση τωνμέχρι πρόσφατα υποστηρικτών της οικονομίας της αγοράς στο κάλεσμαμετάνοιας των θριαμβολογούντων σήμερα αντιπάλων της. Μόνο πουελάχιστοι τέτοιοι, στην Ελλάδα τουλάχιστον. υπήρξαν.

Ο κρατισμός στον τόπο μας υπήρξε πάντοτε πλειοψηφικό ρεύμα. Και οιαντίπαλοί του, συνθλιβόμενοι, εξοβελίζονταν στο πολιτικό περιθώριο. Οποιεςσυνέπειες λοιπόν χτυπήσουν την Ελλάδα από τις σημερινές παγκόσμιεςεξελίξεις θα έχουν σαν σημείο εκκίνησης τις αναχρονιστικές οικονομικές μαςδομές, τον απίστευτο συντηρητισμό της ελληνικής κοινωνίας και την εμμονήστην διατήρηση θεσμών και τακτικών από χρόνια ξεπερασμένων καιεπικίνδυνων. Σε μια χώρα που πάνω από το 60% της οικονομικήςδραστηριότητας ελέγχεται ακόμη από το δημόσιο είναι τουλάχιστοντραγελαφικό να συζητά κάποιος για νεοφιλελεύθερες πρακτικές που μαςάφησαν δήθεν απροστάτευτους μπροστά στις επερχόμενες καινούργιεςδυσκολίες.

Όμως η κριτική των αντιπάλων της οικονομίας της αγοράς, πολλές φορέςπροσβλητική πίσω από το τείχος της ανωνυμίας, εστιάζεται κατά κύριο λόγοστα αίτια της κρίσης. ∆εν πρόκειται βέβαια να επανέλθω στα επιχειρήματαπου έχω συχνά τον τελευταίο καιρό εκθέσει. Θα σταθώ μοναχά σε δύοσημεία. Πάνω στα οποία οικοδομείται η αντίδραση εναντίον όσων τολμούν νααντισταθούν στο τσουνάμι του απερίσκεπτου νέο-κρατισμού που τιςτελευταίες εβδομάδες παντού κυριαρχεί.

Το ένα έχει να κάνει με τις νεοφιλελεύθερες, υποτίθεται, πρακτικές τηςκυβέρνησης Μπούς στις ΗΠΑ που οδήγησαν δήθεν τον κόσμο στο χείλος τουγκρεμού! Πως ευθύνεται η οικονομική πολιτική της τελευταίας αμερικανικήςκυβέρνησης για τα σημερινά σοβαρά οικονομικά αδιέξοδα θα ήμουνα οτελευταίος που θα το αρνιόταν. Πως η πολιτική της όμως ήταν αφοσιωμένησε αρχές μιας «κάτω τα χέρια» από τις αγορές συμπεριφοράς, έχωσοβαρότατες αντιρρήσεις. Ο Μπούς εξελέγη στο Προεδρικό αξίωμα όχι σανγνήσιος εκπρόσωπος ενός φιλελευθερισμού της αγοράς. Το πολιτικό τουπροφίλ εξέφραζε τον λεγόμενο «συμπονετικό καπιταλισμό» (compassionatecapitalism). Μια πολιτική προτεραιοτήτων δηλ. για την φροντίδα τωνασθενέστερων οικονομικά τμημάτων της κοινωνίας. ∆ίχως τον παραμικρόδισταγμό για την χρησιμοποίηση του βραχίονα του δημοσίου για τηνυλοποίηση των όποιων διακηρυγμένων στόχων.

13

Η πρακτική της κυβέρνησης Μπούς δεν διέψευσε τους πρώιμους επικριτέςτης. Με την εξαίρεση της μείωσης των φορολογικών συντελεστών σε κανέναάλλο τομέα η κυβέρνηση Μπούς δεν προώθησε μέτρα ανοίγματος τηςοικονομίας. Τοποθέτησε υψηλούς προστατευτικούς δασμούς για να εμποδίσειτις όποιες ανταγωνιστικές εισαγωγές, μεγάλωσε τις δημόσιες δαπάνες καισυνακόλουθα τα κρατικά ελλείμματα, διευκόλυνε τα στεγαστικά δάνεια δίχωςεγγυήσεις για να οικοδομήσει την λεγόμενη «κοινωνία των ιδιοκτητών»(ownership society) κι’ αύξησε τις επιδοτήσεις σε γεωργία και βιομηχανία. ∆ενξεχνάω πηχυαίους τίτλους ελληνικών εντύπων που, αναφερόμενοι στηνοικονομική πολιτική της νέας ακόμη τότε αμερικανικής κυβέρνησης,πανηγύριζαν για το τέλος του νεοφιλελευθερισμού και για την «επιστροφή τουκράτους». Τώρα βέβαια φροντίζουν εύλογα να ξεχνούν τους τότεδιθυράμβους. Γιατί τότε η οικονομική κατάρρευση δεν θα οφείλεται στον«καταραμένο» νεοφιλελευθερισμό αλλά στην δημόσια παρέμβαση.

Τουλάχιστον μισή ντουζίνα βιβλία εδώ και αρκετά χρόνια επέμεναν στηνκριτική τους για την κρατικίστικη – και μελλοντικά επικίνδυνη - στροφή τηςκυβέρνησης Μπούς. Πιο χαρακτηριστικά ανάμεσά τους ήσαν τα ακόλουθα:Leviathan on the Right: How Big-Government Conservativism Brought Downthe Republican Revolution του Michael D. Tanner, The Republican Revolution10 Years Later: Smaller Government or Business as Usual? του ChrisEdwards, Conservatives Betrayed: How George W. Bush and Other BigGovernment Republicans Hijacked the Conservative Cause του Richard A.Viguerie, Buck Wild: How Republicans Broke the Bank and Became the Partyof Big Government του Stephen A. Slivinski και το Impostor: How George W.Bush Bankrupted America... του Bruce Bartlett.

Το δεύτερο σημείο κριτικής πάνω στις απόψεις μου είναι περισσότεροπροσωπικό και αρκετά αιχμηρό. Εχει να κάνει με ισχυρισμούς πως είμαιδογματικός, εκτός πραγματικότητας και ίσως όχι σωστά ενημερωμένος.«Κολλημένος στον κόσμο του» υποστήριξε κάποιος γράφοντας στο μπλόγκτου Κεφαλαίου. Εν τούτοις οι απόψεις μου, πως δηλ. είναι ευθύνη τουπαρεμβατισμού του κράτους στην οικονομία μέσω των Τραπεζών Φάννυ Μέηκαι Φρέντυ Μάκ και του πακέτου Πόλσον, η έκρηξη των οικονομικώνπροβλημάτων και το ασυγκράτητο βάθεμα της κρίσης, δεν είναι μοναχικές.Τις συμμερίζονται επώνυμοι επιστήμονες και πολιτικοί από όλο τον κόσμο.Που είχαν έγκαιρα προειδοποιήσει για τις επιπτώσεις των διαφόρωνκυβερνητικών πακέτων παρέμβασης στις αγορές. Τουλάχιστον 167 μέλη τουαμερικανικού Κογκρέσου επέμειναν μέχρι τέλους στην καταψήφιση τωνπροτάσεων του κ. Πόλσον.

Κορυφαίοι πολέμιοι των προτάσεων Πόλσον είναι επίσης οι διάσημοιακαδημαικοί δάσκαλοι (Πανεπιστήμιο του Σικάγο) Γκάρυ Μπέκερ (βραβείοΝόμπελ) και Ρίτσαρντ Πόσνερ. Στο κοινό τους μπλόγκ (Becker-Posner.blogspot.com) εκθέτουν με σαφήνεια τις αντιρρήσεις τους, πουαπηχούν δεκάδες άλλους επιστήμονες. Ενδεικτικά επίσης να αναφερθώστους 171 γνωστούς αμερικανούς οικονομολόγους (ανάμεσά τους καθηγητέςστο Χάρβαρντ, το Γέηλ, το Σικάγο, το Τζών Χόπκινς κλπ) που δημοσίευσανένα κείμενο αντίθεσης στα μέτρα κρατικού παρεμβατισμού που είχαν μόλιςτότε ανακοινωθεί. Ο καθηγητής επίσης της Σχολής Επιχειρησιακής Ερευναςτου Πανεπ. του Σικάγο, Λουίτζι Ζινγκάλες, σε ένα εντυπωσιακό κείμενό του

14

(«Why Polson Was Wrong») εξηγεί τον παραλογισμό της διάθεσης τωνχρημάτων των φορολογουμένων για την διάσωση των χρηματοπιστωτικώνκολοσσών που καταρρέουν. Και σε άλλο άρθρο του, με τον καθηγητή ΠιέτροΒερονέζι, (“Polson’s Gift”) αποκαλύπτει με γλαφυρότητα την αδικία τωνμέτρων και τους προνομιούχους αποδέκτες των σχετικών παρεμβάσεων.

Καλή είναι η κριτική απόψεων με τις οποίες δεν συμφωνούμε. Θα πρέπειόμως να συνοδεύεται από σοβαρά επιχειρήματα και στέρεα γνώση.∆ιαφορετικά υποδηλώνει αδυναμία και διανοητικό πανικό.

3. ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, ΟΧΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Αν και αναμενόμενες, οι επιθέσεις αναγνωστών του «Κ», και ιδιαίτεραπολλών ανώνυμων συνδρομητών του ηλεκτρονικού του μπλόγκ, είναισίγουρο πως δεν μπορούν να αφήσουν κάποιον αδιάφορο. Ισχυρισμοί πωςη εξήγηση των αιτίων της οικονομικής κρίσης, πέραν από τιςευκολοχώνευτες πλέον απόψεις των γνωστών αναλυτών περίνεοφιλελεύθερης συμφοράς, αποτελεί προιόν δογματικής δυσκαμψίας μεβρίσκουν βέβαια εντελώς αντίθετο. Προφανώς, πολιτικός ρεαλισμός καιιδεολογική ευκαμψία είναι, για τους απόφοιτους «ανθρωπιστικών σπουδών»των τμημάτων ταχείας εκμάθησης της πάλαι ποτέ κραταιάς ΚΝΕ, ηαβασάνιστη προσχώρηση των μέχρι πρόσφατα υποστηρικτών τηςοικονομίας της αγοράς στο κάλεσμα μετάνοιας των θριαμβολογούντωνσήμερα αντιπάλων της. Μόνο που ελάχιστοι τέτοιοι, στην Ελλάδατουλάχιστον. υπήρξαν.

Ο κρατισμός στον τόπο μας υπήρξε πάντοτε πλειοψηφικό ρεύμα. Και οιαντίπαλοί του, συνθλιβόμενοι, εξοβελίζονταν στο πολιτικό περιθώριο. Οποιεςσυνέπειες λοιπόν χτυπήσουν την Ελλάδα από τις σημερινές παγκόσμιεςεξελίξεις θα έχουν σαν σημείο εκκίνησης τις αναχρονιστικές οικονομικές μαςδομές, τον απίστευτο συντηρητισμό της ελληνικής κοινωνίας και την εμμονήστην διατήρηση θεσμών και τακτικών από χρόνια ξεπερασμένων καιεπικίνδυνων. Σε μια χώρα που πάνω από το 60% της οικονομικήςδραστηριότητας ελέγχεται ακόμη από το δημόσιο είναι τουλάχιστοντραγελαφικό να συζητά κάποιος για νεοφιλελεύθερες πρακτικές που μαςάφησαν δήθεν απροστάτευτους μπροστά στις επερχόμενες καινούργιεςδυσκολίες.

Όμως η κριτική των αντιπάλων της οικονομίας της αγοράς, πολλές φορέςπροσβλητική πίσω από το τείχος της ανωνυμίας, εστιάζεται κατά κύριο λόγοστα αίτια της κρίσης. ∆εν πρόκειται βέβαια να επανέλθω στα επιχειρήματαπου έχω συχνά τον τελευταίο καιρό εκθέσει. Θα σταθώ μοναχά σε δύοσημεία. Πάνω στα οποία οικοδομείται η αντίδραση εναντίον όσων τολμούννα αντισταθούν στο τσουνάμι του απερίσκεπτου νέο-κρατισμού που τιςτελευταίες εβδομάδες παντού κυριαρχεί.

Το ένα έχει να κάνει με τις νεοφιλελεύθερες, υποτίθεται, πρακτικές τηςκυβέρνησης Μπούς στις ΗΠΑ που οδήγησαν δήθεν τον κόσμο στο χείλος

15

του γκρεμού! Πως ευθύνεται η οικονομική πολιτική της τελευταίαςαμερικανικής κυβέρνησης για τα σημερινά σοβαρά οικονομικά αδιέξοδα θαήμουνα ο τελευταίος που θα το αρνιόταν. Πως η πολιτική της όμως ήταναφοσιωμένη σε αρχές μιας «κάτω τα χέρια» από τις αγορές συμπεριφοράς,έχω σοβαρότατες αντιρρήσεις. Ο Μπούς εξελέγη στο Προεδρικό αξίωμα όχισαν γνήσιος εκπρόσωπος ενός φιλελευθερισμού της αγοράς. Το πολιτικότου προφίλ εξέφραζε τον λεγόμενο «συμπονετικό καπιταλισμό»(compassionate capitalism). Μια πολιτική προτεραιοτήτων δηλ. για τηνφροντίδα των ασθενέστερων οικονομικά τμημάτων της κοινωνίας. ∆ίχως τονπαραμικρό δισταγμό για την χρησιμοποίηση του βραχίονα του δημοσίου γιατην υλοποίηση των όποιων διακηρυγμένων στόχων.

Η πρακτική της κυβέρνησης Μπούς δεν διέψευσε τους πρώιμους επικριτέςτης. Με την εξαίρεση της μείωσης των φορολογικών συντελεστών σε κανέναάλλο τομέα η κυβέρνηση Μπούς δεν προώθησε μέτρα ανοίγματος τηςοικονομίας. Τοποθέτησε υψηλούς προστατευτικούς δασμούς για ναεμποδίσει τις όποιες ανταγωνιστικές εισαγωγές, μεγάλωσε τις δημόσιεςδαπάνες και συνακόλουθα τα κρατικά ελλείμματα, διευκόλυνε τα στεγαστικάδάνεια δίχως εγγυήσεις για να οικοδομήσει την λεγόμενη «κοινωνία τωνιδιοκτητών» (ownership society) κι’ αύξησε τις επιδοτήσεις σε γεωργία καιβιομηχανία. ∆εν ξεχνάω πηχυαίους τίτλους ελληνικών εντύπων που,αναφερόμενοι στην οικονομική πολιτική της νέας ακόμη τότε αμερικανικήςκυβέρνησης, πανηγύριζαν για το τέλος του νεοφιλελευθερισμού και για την«επιστροφή του κράτους». Τώρα βέβαια φροντίζουν εύλογα να ξεχνούν τουςτότε διθυράμβους. Γιατί τότε η οικονομική κατάρρευση δεν θα οφείλεται στον«καταραμένο» νεοφιλελευθερισμό αλλά στην δημόσια παρέμβαση.

Τουλάχιστον μισή ντουζίνα βιβλία εδώ και αρκετά χρόνια επέμεναν στηνκριτική τους για την κρατικίστικη – και μελλοντικά επικίνδυνη - στροφή τηςκυβέρνησης Μπούς. Πιο χαρακτηριστικά ανάμεσά τους ήσαν τα ακόλουθα:Leviathan on the Right: How Big-Government Conservativism Brought Downthe Republican Revolution του Michael D. Tanner, The RepublicanRevolution 10 Years Later: Smaller Government or Business as Usual? τουChris Edwards, Conservatives Betrayed: How George W. Bush and OtherBig Government Republicans Hijacked the Conservative Cause του RichardA. Viguerie, Buck Wild: How Republicans Broke the Bank and Became theParty of Big Government του Stephen A. Slivinski και το Impostor: HowGeorge W. Bush Bankrupted America... του Bruce Bartlett.

Το δεύτερο σημείο κριτικής πάνω στις απόψεις μου είναι περισσότεροπροσωπικό και αρκετά αιχμηρό. Εχει να κάνει με ισχυρισμούς πως είμαιδογματικός, εκτός πραγματικότητας και ίσως όχι σωστά ενημερωμένος.«Κολλημένος στον κόσμο του» υποστήριξε κάποιος γράφοντας στο μπλόγκτου Κεφαλαίου. Εν τούτοις οι απόψεις μου, πως δηλ. είναι ευθύνη τουπαρεμβατισμού του κράτους στην οικονομία μέσω των Τραπεζών ΦάννυΜέη και Φρέντυ Μάκ και του πακέτου Πόλσον, η έκρηξη των οικονομικώνπροβλημάτων και το ασυγκράτητο βάθεμα της κρίσης, δεν είναι μοναχικές.Τις συμμερίζονται επώνυμοι επιστήμονες και πολιτικοί από όλο τον κόσμο.Που είχαν έγκαιρα προειδοποιήσει για τις επιπτώσεις των διαφόρωνκυβερνητικών πακέτων παρέμβασης στις αγορές. Τουλάχιστον 167 μέλη τουαμερικανικού Κογκρέσου επέμειναν μέχρι τέλους στην καταψήφιση των

16

προτάσεων του κ. Πόλσον.

Κορυφαίοι πολέμιοι των προτάσεων Πόλσον είναι επίσης οι διάσημοιακαδημαικοί δάσκαλοι (Πανεπιστήμιο του Σικάγο) Γκάρυ Μπέκερ (βραβείοΝόμπελ) και Ρίτσαρντ Πόσνερ. Στο κοινό τους μπλόγκ (Becker-Posner.blogspot.com) εκθέτουν με σαφήνεια τις αντιρρήσεις τους, πουαπηχούν δεκάδες άλλους επιστήμονες. Ενδεικτικά επίσης να αναφερθώστους 171 γνωστούς αμερικανούς οικονομολόγους (ανάμεσά τους καθηγητέςστο Χάρβαρντ, το Γέηλ, το Σικάγο, το Τζών Χόπκινς κλπ) που δημοσίευσανένα κείμενο αντίθεσης στα μέτρα κρατικού παρεμβατισμού που είχαν μόλιςτότε ανακοινωθεί. Ο καθηγητής επίσης της Σχολής Επιχειρησιακής Ερευναςτου Πανεπ. του Σικάγο, Λουίτζι Ζινγκάλες, σε ένα εντυπωσιακό κείμενό του(«Why Polson Was Wrong») εξηγεί τον παραλογισμό της διάθεσης τωνχρημάτων των φορολογουμένων για την διάσωση των χρηματοπιστωτικώνκολοσσών που καταρρέουν. Και σε άλλο άρθρο του, με τον καθηγητή ΠιέτροΒερονέζι, (“Polson’s Gift”) αποκαλύπτει με γλαφυρότητα την αδικία τωνμέτρων και τους προνομιούχους αποδέκτες των σχετικών παρεμβάσεων.

Καλή είναι η κριτική απόψεων με τις οποίες δεν συμφωνούμε. Θα πρέπειόμως να συνοδεύεται από σοβαρά επιχειρήματα και στέρεα γνώση.∆ιαφορετικά υποδηλώνει αδυναμία και διανοητικό πανικό.

4. ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ – ΚΡΑΤΙΣΜΟΣ: ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Η ΚΡΙΣΗ

∆εν είναι εύκολο μέσα στον ορυμαγδό των κραυγών για τις ευθύνες τουανεξέλεγκτου καπιταλισμού να επισημάνει κανείς με φωνή ήρεμη και λογικήτις ευθύνες για τα αίτια αλλά και την εξέλιξη της κρίσης. Θα το πώ λοιπόνευθέως: η κρίση υπήρξε προιόν ενός ανεξέλεγκτου και συνάμα λαικίστικουκρατισμού. Ο Φρίντμαν λοιπόν δεν αποδείχθηκε λανθασμένος. Και όπωςείχε γράψει, εξασφαλίζοντας έτσι την διεθνή επιστημονική αλλά και πολιτικήαναγνώριση, για το’30 πως η κρίση υπήρξε προιόν κρατικής παρέμβασηςτο ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και τώρα.

Το πρόβλημα ξεκίνησε στις ΗΠΑ με τα στεγαστικά θαλασσοδάνεια. Που οιΤράπεζες κυρίως Φάννυ Μέη και Φρέντυ Μάκ φρόντιζαν να διοχετεύουνδίχως εξασφαλίσεις από τους δανειολήπτες. Αυτό συνέβαινε όχι λόγωαπληστίας των Τραπεζών αλλά λόγω εντολών του Κογκρέσσου και τωνπολιτικών αρχών που είχαν ιδρύσει αυτές τις Τράπεζες και τους επέτρεπαννα λειτουργούν κάτω από τα νομικά όρια της επίσημης πιστωτικήςπολιτικής. Σύμφωνα με τον καθηγητή του Χάρβαρντ Τζέφ Μάιρον «τατελευταία 15 χρόνια τα δύο αυτά ιδρύματα αντιμετώπιζαν τεράστια πίεσηαπό το Κογκρέσσο να διευρύνουν την αγορά των δανείων ...σε όλο και πιόεπισφαλή δάνεια». Το κράτος όριζε τεράστια ποσοστά των δανείων τωνΤραπεζών αυτών – που ελέγχονταν από ειδικό κρατικό φορέα (FederalOffice of Housing Enterprise Oversight) – να έχει αποδέκτες πολίτεςουσιαστικά αδύναμους να αποπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις.

17

Ο πολιτικός στόχος της «φτηνής λαικής στέγης» οδήγησε τις Τράπεζεςαυτές σε οικονομικό αδιέξοδο. Που εκδηλώθηκε καταλυτικά όταν οι τιμέςτων ακινήτων άρχισαν να καταρρέουν. Τα δάνειά τους όμως είχανπακεταρισθεί σε επισφαλή ομόλογα και είχαν προωθηθεί απο επενδυτικέςΤράπεζες σε διάφορα εξαιρετικά ριψοκίνδυνα χρηματο-οικονομικά σχήματα.Το αποτέλεσμα ήταν η κατάρρευση των οικιστικών δανείων να περάσει καιστις επενδυτικές Τράπεζες που έβλεπαν τα επισφαλή τους ομόλογα νααποδομούνται.

Μέχρι τότε η κρίση αφορούσε τις εξειδικευμένες Τράπεζες σε Στεγαστικά∆άνεια και σε ριψοκίνδυνες επενδύσεις. Αντί όμως οι κυβερνήσεις νααφήσουν τα ιδρύματα να καταρρεύσουν και την αγορά να ξεκαθαρίσει ταυγιή από τα αρρωστημένα πρόβατα προτίμησε την παρέμβαση μεκρατικοποιήσεις και την ροή χρημάτων των φορολογουμένων. Τοαποτέλεσμα ήταν η κρίση να περάσει και στα χρηματιστήρια, τις υγιείς,μέχρι τότε εμπορικές τράπεζες και τελικά στην πραγματική οικονομία. Ημεθοδολογία του Κέυνς αποδείχθηκε για μιά ακόμη φορά λαθεμένη. Η κρίσηπου ζούμε τώρα, και που δεν ξέρουμε πόσο ακόμη θα βαθύνει, είναικαθαρά αποτέλεσμα της βαριάς κρατικής παρέμβασης στην οικονομία.

Ο Πόλσον έσωσε τους τραπεζίτες. Βούλιαξε όμως τις οικονομίες. ΟΦρίντμαν θα δυσφορεί απογοητευμένος, εκεί που βρίσκεται...

∆εν μπορώ να κρύψω ένα αίσθημα ανακούφισης που με διακατέχει. Μιακαι όλοι επιμένουν πως κατέρρευσε πλέον ο νεοφιλελευθερισμόςαναρωτιέμαι σε ποιόν θα φορτώνουν τώρα τις όποιες οικονομικές αδυναμίεςκαι αδιέξοδα που έρχονται. Προφανέστατα στην παρέμβαση του κράτους.∆εν υπάρχει πλέον άλλη διέξοδος. Κάποιοι βέβαια θα επιχειρήσουν ναισχυρισθούν πως υπεύθυνο θα είναι το σύστημα της ελεύθερης αγοράς πουτα προκάλεσε. Τα πράγματα όμως δεν είναι ακριβώς έτσι.

Οι Τράπεζες που διέθεταν στην Αμερική τα στεγαστικά θαλασσοδάνειακαι που τελικά κατέρρευσαν δεν ήσαν ανεξέλεγκτες. Λειτουργούσαν κάτωαπό την αυστηρή εποπτεία του κράτους. Οι δημόσιοι υπάλληλοι τωνεποπτικών οργανισμών για τις Τράπεζες είχαν περίπου διπλασιασθεί στηνΑμερική. Υπάρχει στην Ουάσιγκτον η ομοσπονδιακή υπηρεσία FederalOffice of Housing Enterprise Oversight με αποκλειστικό σκοπό τον έλεγχοδράσης των Τραπεζών Φάννυ Μέη και Φρέντυ Μάκ. Των δύο Τραπεζώνδηλ. που κατέρρευσαν και προκάλεσαν σαν ντόμινο το όλο πρόβλημα.Αποφάσιζε το Κογκρέσο για τα δάνεια των δύο αυτών Τραπεζών, έξω καιπέρα κάθε πιστωτικής λογικής, ώστε να υπάρχει "φτηνή στέγη". Mάλιστατελευταία το Κογκρέσο και η κυβέρνηση είχαν απαιτήσει τουλάχιστον το49% των δανείων αυτών να μην έχουν καθόλου εγγυήσεις!!

Ποιός λοιπόν ευθύνεται ουσιαστικά για την κρίση; Από το 2002 οGreenspan είχε προειδοποιήσει για την ζημιά που θα μπορούσαν ναπροκαλέσουν οι δύο αυτές Τράπεζες. Και γιατί δεν άφησε το κράτος τιςΤράπεζες αυτές να καταρρεύσουν μαζί με τα συνεταιράκια του κ. Πόλσοντους επενδυτικούς τραπεζίτες, αλλά διοχέτευσαν τόσο φρέσκο χρήμα στιςαγορές; Και τι πέτυχαν; Ποιό είναι ακριβώς το επίτευγμα της κρατικήςπαρέμβασης. Γιατί δεν άφησαν τις αγορές να αυτο-ρυθμισθούν;

18

Η κατάρρευση λοιπόν των επενδυτικών τραπεζών που είχαν πακετάρειτα σχετικά δάνεια σε χρηματοπιστωτικά προιόντα δεν έγινε σε μια ασύδοτηκαι ανεξέλεγκτη αγορά. Το κράτος ήταν πάντοτε παρόν. Αλλά αδύναμο νακαταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει κι’ εντελώς άχρηστο στο να ξεπεράσει ταενδημικά του προβλήματα και να μην παρεμβαίνει λ.χ. στις Τράπεζες,επιβάλλοντας την παραχώρηση δανείων δίχως την ύπαρξη ουσιαστικώνεγγυήσεων.

Πριν ξεκινήσουν οι κρατικές παρεμβάσεις για την «διάσωση» τωνΤραπεζών το πρόβλημα εντοπιζόταν στις επενδυτικές και τις οικιστικέςΤράπεζες. Ισως και στους κατόχους των άνευ εγγυήσεων δανείων και τωνυψηλού ρίσκου τοξικών ομολόγων. Μετά την παρέμβαση των κυβερνήσεωνη κρίση ξέσπασε σε χρηματιστήρια, εμπορικές Τράπεζες και σταδιακά στηνπραγματική οικονομία. Πραγματικός «θρίαμβος», δηλαδή…

Τα Ορια της Απόλυτης Ελευθερίας

Ο αμερικανός βουλευτής Ράντ Πώλ από το Κεντάκυ προκάλεσε τοντελευταίο καιρό έντονες συζητήσεις στις ΗΠΑ με τις απόψεις που κατέθεσεγια τον γενικότερο περιορισμό των κρατικών παρεμβάσεων όχι μόνο τηνοικονομική αλλά και στην κοινωνική ζωή. Επιμένοντας πως το κράτοςδημιουργεί προβλήματα αντί να προσφέρει λύσεις ο αμερικανός βουλευτήςυποστήριξε πως και ο νόμος περί ατομικών δικαιωμάτων του 1964 (CivilRights Act) που κατήργησε τις φυλετικές κυρίως διακρίσεις αλλά και ο νόμοςγια την ευκολότερη εξασφάλιση στέγης (Fair Housing Act) αντί να λύσειπεριέπλεξε τα προβλήματα. Ο δεύτερος νόμος βέβαια προκάλεσεουσιαστικά την τελευταία παγκόσμια οικονομική κρίση.

Αντίθετα από τους ισχυρισμούς των αντιπάλων του καπιταλισμού και τηςελεύθερης οικονομίας η κρίση των στεγαστικών δανείων, απ’ όπου καιξεκίνησε το καταστρεπτικό οικονομικό τσουνάμι, δεν υπήρξε προιόν κρίσηςτου συστήματος των ελεύθερων οικονομικών συναλλαγών και του«ασύδοτου» τραπεζικού συστήματος. Προήλθε αντίθετα από την νομικήυποχρέωση που είχαν οι αμερικανικές τράπεζες να χορηγούν στεγαστικάδάνεια σε πολίτες που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να τααποπληρώσουν. Με την κατάρρευση των τιμών των ακινήτων τοσυνακόλουθο παλιρροιακό κύμα κλονισμού των τραπεζών ήταναναπόφευκτο.

Ο Πώλ υποστηρίζει πως και ο νόμος εναντίον των διακρίσεων δημιουργείπροβλήματα λειτουργίας της οικονομίας και της κοινωνίας διότι με τιςσυνακόλουθες ρυθμίσεις των «ενεργητικών πρωτοβουλιών» (affirmativeaction) διαστρεβλώνει την αγορά και προκαλεί σοβαρές κοινωνικές εντάσεις.Με τις ρυθμίσεις αυτές στις ΗΠΑ υποχρεώνονται οι επιχειρήσεις ναπροσλαμβάνουν εργαζόμενους στη βάση κάποιας φυλετικής ισορροπίας.Υπάρχουν δηλ. φυλετικές ποσοστώσεις στο είδος των εργαζομένων που θαμπορούν να προσληφθούν. Αν έχει κλείσει λ.χ ο αριθμός των λευκώνεργαζομένων που μια εταιρία δικαιούται να απασχολεί θα πρέπειυποχρεωτικά στην συνέχεια να προσλάβει μαύρους.

Αν και πράγματι δημιουργούνται ζητήματα λειτουργικότητας ορισμένεςφορές στις επιχειρήσεις, ο νόμος για τα ατομικά δικαιώματα έχει κατορθώσει

19

στις ΗΠΑ να εγκαθιδρύσει μια ισορροπημένη κοινωνία των πολιτών. Ηαντίληψη πως θα έπρεπε η αγορά κι’ όχι ο νόμος να τιμωρεί τις διακρίσειςκαι τις εξαιρέσεις έχει δείξει η ίδια η ζωή πως δεν είχε αποδώσει. Ηαπαγόρευση εισόδου των μαύρων σε εστιατόρια, μπάρ και μαγαζιά δενέδειχνε να μπορεί να αντιμετωπισθεί από τους μηχανισμούς της αγοράς. Σεμια εποχή βέβαια που ακόμη οι μαύροι ήσαν εισοδηματικά πολύ χαμηλά καιδεν μπορούσαν να τιμωρήσουν του ρατσιστές με την δύναμη τουπορτοφολιού τους. Κάτι που ενδεχόμενα να μπορούσαν να το κάνουνσήμερα. Θα είχαν όμως την κατάλληλη οικονομική δυνατότητα σήμερα ανδεν είχε μεσολαβήσει ο νόμος για τα ατομικά δικαιώματα;

Εκεί όμως που οι επικριτές του Ράντ Πώλ δεν φαίνεται να έχουν δίκιο είναιστο επιχείρημά τους πως δίχως την παρέμβαση του κράτους δεν θα είχεκαταργηθεί η δουλεία (N.Y. Times, 21 Μαίου 2010). Όπως εξήγησε οκαθηγητής Donald J. Boudreaux σε επιστολή του (Capitalism, Slavery, andthe State, N.Y. Times, 22 Mαίου 2010) ο βιομηχανικός καπιταλισμόςoδήγησε στην κατάργηση της δουλείας, κι’ όχι ο αχρείαστος αμερικανικόςεμφύλιος πόλεμος. Κύρια, διότι αυτός επιβάλλει την δημιουργικότητα, τηνπρωτοβουλία και την σωστή κρίση. Στοιχεία αδύνατα να επιβιώσουν και νααναδειχθούν κάτω από την βαρβαρότητα της δουλείας. Η δουλεία εξ άλλουδιαστρεβλώνει την αγορά και προκαλεί γελοιοποίηση κάθε έννοιας σωστούανταγωνισμού. Χώρια που οι ίδιες οι αξίες που έφεραν τον καπιταλισμό στηζωή – ο φιλελευθερισμός της ελεύθερης αγοράς – στέκονται εχθρικάαπέναντι στην ιδιοκτησία ανθρώπου από άνθρωπο. ∆εν είναι τυχαίο εξάλλου πως οι πρώτοι που εκβιομηχανίσθηκαν, οι Αγγλοι δηλ., υπήρξαν καιοι πρώτοι που κατήργησαν εντελώς αναίμακτα την δουλεία.

Στην Αμερική ο εμφύλιος προκλήθηκε από την εμμονή του φεουδαρχικούΝότου να διατηρήσει την δουλεία. Σε αντίθεση με τον καπιταλιστικάβιομηχανοποιημένο Βορά που κινητοποιήθηκε, και τελικά χύνοντας αίμα,για την κατάργησή της. Συμπερασματικά, υπάρχουν περιπτώσεις που ηκρατική παρέμβαση, ιδιαίτερα στον τομέα της κοινωνικής προστασίας,μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Σχεδόν ποτέ όμως στον τομέα τηςοικονομικής δραστηριοποίησης.

5. ΣΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ ΤΟΥ ΑΥΤΑΡΧΙΚΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

Το χαμόγελο δύσκολα κρύβεται. Και η ικανοποίηση είναι έκδηλη.Ανεξάρτητα από τα λόγια συντριβής και την προβολή ανησυχίας. Οι λογήςαναλυτές και προσωπικότητες των ΜΜΕ, με πολύχρονη προυπηρεσίαστην ΚΝΕ οι περισσότεροι, επιχαίρουν στην μέση της οικονομικής κρίσηςγια τα παθήματα του «νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού». Οι ασύδοτες καιανεξέλεγκτες αγορές που προκάλεσαν με την κρίση των στεγαστικώνδανείων την παρατηρούμενη κατάρρευση των χρηματιστηρίων είναι, κατάτους επιχαίροντες σχολιαστές, ο βασικός υπεύθυνος. Και η πράξηαποδεικνύει, οι ίδιοι επιμένουν, πως η υποτιθέμενη αυτορρύθμιση των

20

αγορών δεν είναι παρά ένας μύθος.

Τα γεγονότα βέβαια δεν είναι ακριβώς έτσι. Αλλά στην δίνη των γεγονότωνκαι στον κατακλυσμό των δηλώσεων και των αφ’ υψηλού σχολιασμώνποιος να αντισταθεί στον συρμό και να εξηγήσει την πραγματικότητα; Hκρίση προκλήθηκε από τα στεγαστικά θαλασσοδάνεια των αμερικανικώντραπεζών Φρέντυ Μακ και Φάννυ Μέη που με απόφαση του Κογκρέσσου(του κράτους δηλ.) έδιναν δάνεια δίχως εγγυήσεις για την εξασφάλισηφτηνής στέγης. Τα δάνεια αυτά πακέταραν σαν ενεργητικό και πάνω σεαυτά πόνταραν στη συνέχεια οι επενδυτικές τράπεζες χτίζοντας ταλεγόμενα «τοξικά» ομόλογα.

Η κατάρρευση ήταν αναπόφευκτη. Κάτω όμως από την στενήπαρακολούθηση του κράτους (Federal Office of Housing EnterpriseOversight). ∆ημόσιος έλεγχος λοιπόν υπήρξε. Και μάλιστα στενός. Ηκατάρρευση όμως δεν αποτράπηκε. Και στην συνέχεια οι αγορές δεναφέθηκαν να «αυτορυθμισθούν». Το αμερικανικό δημόσιο ενέκρινε τα 800δις του Σχεδίου Πόλσον (για να διασωθούν τα φιλαράκια) που οδήγησεψυχολογικά στο βούλιαγμα των αγορών.

Τι σόι όμως οικονομική κρίση ήταν αυτή με τα επιτόκια χαμηλά και τηνανεργία ελάχιστη; Και με τις τράπεζες να συγκρούονται για το δικαίωμαεξαγοράς χρεοκοπημένων πιστωτικών ιδρυμάτων (Wells Fargo καιCitigroup ήρθαν σχεδόν στα χέρια για το δικαίωμα εξαγοράς τηςWachovia); Κάτι παρόμοιο παρατηρήθηκε και στην περίπτωση της Fortisσε Βέλγιο και Ολλανδία. Οπου οι εκεί κυβερνήσεις αρνήθηκαν να τηναφήσουν να εξαγορασθεί από Γαλλικές Τράπεζες, προτιμώντας να τηνσώσουν με χρήματα των φορολογουμένων. Οι φήμες μάλιστα λένε πως καιοι αμερικανικές αρχές απέρριψαν προσφορές από την Κίνα για τηνLehman Brothers και κάποια άλλα πιστωτικά ιδρύματα. Είναι δυνατόν ναήταν πραγματικά τόσο βαθιά η κρίση και επιλογές οικονομικού εθνικισμούνα αποτρέπουν τις δυνάμεις της αγοράς να λειτουργήσουν με τηνπαραδοσιακή τους αποτελεσματικότητα;

Ανεξάρτητα από τις ζημιές που ενδιάμεσα θα υποστούν Ρωσία και Κίνα, ηεπόμενη ημέρα της κρίσης θα τις αναδείξει νικήτριες. Γιατί είναι οι δυνάμειςμε το περισσότερο διαθέσιμο ρευστό. Οι ΗΠΑ θα αναγκασθούν ναδανεισθούν για να βρούν τα περιζήτητα 800 δις. ΚαΙ μοναχά η Κίνα διαθέτειτόσο ζεστό χρήμα. Θα γεμίσει λοιπόν από αμερικανικές αξίες καιπαράλληλα, μόλις τα χρηματιστήρια πιάσουν πάτο, Κίνα και Ρωσία θα είναισε θέση να βάλουν στο χέρι τις ζωτικότερες δυτικές εταιρίες καιοργανισμούς.

Το ζήτημα δεν είναι αν τελειώνει η οικονομία της αγοράς. Που οι δυτικέςκυβερνήσεις με τις άστοχες οικονομικές τους παρεμβάσεις φρόντισαν νατην εκτελέσουν. Η ουσία είναι πως μετά την κρίση ο αυταρχικόςκαπιταλισμός των πρώην κομμουνιστικών γιγάντων θα επικρατήσει μιάςπαρακμάζουσας δυτικής δημοκρατίας.

21

6. Η ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΕΙ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ

Είναι αδύνατον πιά να μετρήσω τους ισχυρισμούς που κατά καιρούς έχωακούσει για την κατάρρευση του νεοφιλελευθερισμού, τηςπαγκοσμιοποίησης και τελευταία ολόκληρου πλέον του καπιταλισμού.Επιχαίροντες πολιτικοί, δημοσιογράφοι, καθηγητάδες και λογής αναλυτέςείναι πια πεπεισμένοι πως ο εχθρός έχει εξοντωθεί. Και πως ήρθε η ώρατης αλήθειας. Του παγκόσμιου δηλ. θριάμβου του σοσιαλισμού και τηςεργατικής – κοινωνικής επανάστασης.

Το ότι θα διαψευσθούν για μια ακόμη φορά δεν με χαροποιεί. Γιατίκαταντάει μονότονο και βαρετό να συνθλίβονται οι ίδιες πάντα ιδεοληψίεςκαι φαντασιώσεις. Η μοναδική διαφορά είναι πως από διάψευση σεδιάψευση είμαστε ηλικιακά μεγαλύτεροι. Κατά τα άλλα τίποτε σχεδόν δεναλλάζει. Το κακό είναι πως στην Ελλάδα δεν υπάρχει η αντίθετη άποψη. Ηλεγόμενη λαική δεξιά διαφέρει από την αριστερά μοναχά στην αγάπη τηςγια την βασιλεία, στην πεποίθησή της πως ο εμφύλιος του ’44 – ’46 ήτανσυμμοριτοπόλεμος και πως η δικτατορία του ’67 δεν ήταν και τόσο κακόπράγμα. Σε όλα τα υπόλοιπα, ιδιαίτερα στην οικονομία, στις απλόχερες κιαδούλευτες βέβαια παροχές και στον κρατισμό, οι διαφορές είναιασήμαντες. Ολοι λοιπόν συγκλονίζονται αρνητικά όταν η ελεύθερηοικονομία της αγοράς επιβιώνει και κυριαρχεί. Και ο τόπος βέβαιαπαρακμάζει.

Που βρίσκεται λοιπόν η σημερινή οικονομική «κρίση»; Αυξάνονταιθεαματικά τα επιτόκια; Θυμίζω πως στις αρχές της δεκαετίας του ΄80 είχανακουμπήσει το 20%. Και δεν είχε κινδυνεύσει ο κόσμος. Σήμερα, φθάνουνδεν φθάνουν στο 6%. Μήπως μεγαλώνει απειλητικά η ανεργία; Oχιβέβαια. Τότε πως βρισκόμαστε σε κρίση, και καταρρέει, υποτίθεται, οκαπιταλισμός; Το μόνο που καταρρέει είναι η πρόσφατη εφεύρεση των«επενδυτικών τραπεζών» και οι οργανισμοί που χορηγούσαν δίχωςουσιαστικές εγγυήσεις στεγαστικά, στην κυριολεξία, θαλασσοδάνεια. Ηκλασσική καπιταλιστική συνταγή των αυτορυθμιζόμενων αγορών δηλώνει:να τις αφήσετε να καταρρεύσουν.

Εχει πρόβλημα καμία από τις γνωστές και μεγάλες Τράπεζες; Κινδύνευσεποτέ στην Αμερική η Bank of America, η Wells Fargo, η PNC Bank, ηAmerican Express; Η στην Βρετανία η Midlands, η Barclays, η Lloyds, ηWestminster ; Ποιός είχε ακούσει ποτέ του την Northern Rock, τηνBradford and Brinkley, την Freddy Mac η την Fenny Mae; Mοναχά οικαρχαρίες των παραγώγων και οι αποδέκτες των αεριτζήδικων οικιστικώνδανείων. Οταν όμως παίζεις με την φωτιά οφείλεις να είσαι έτοιμος ναδεχθείς και τα εγκαύματα.

∆υσκολεύομαι να κατανοήσω γιατί ο μέσος φορολογούμενος θα πρέπει ναεπιβαρυνθεί για να γλυτώσουν οι μέτοχοι και οι επενδυτές των απίστευταριψοκίδυνων προιόντων στα οποία είχαν ποντάρει αγοράζοντάς τα απότις Τράπεζες αυτές. Και οι αγοραστές σπιτιών που συνομολογούσαν

22

δάνεια με μοναδική εγγύηση την μελλοντικά εκτιμούμενη αυξημένη τιμήτους, πως είναι δυνατόν να απαιτούν τώρα κρατική χρηματοδότηση; Εξάλλου όλοι γνωρίζουν πως τέτοια φαινόμενα είναι σχεδόν φυσιολογικά σεπεριόδους μεγάλης ευημερίας. Ο καθηγητής Hyman Minsky (StabilizingUnstable Economies) έχει με λεπτομέρεια περιγράψει πως κάτι τέτοιοσυμβαίνει. Πως «εκπλήσσονται» λοιπόν ακόμη και καθηγητές – αναλυτέςστην Ελλάδα;

Γιατί όμως ευθύνεται ο καπιταλισμός για το σημερινό χάλι; Ομολογημένατο πρόβλημα ξεκίνησε από την χρεωκοπία των δύο αμερικανικώνπυλώνων έκδοσης στεγαστικών δανείων για τα χαμηλότερα εισοδήματα,των Freddy Mac και Fenny Mae. ∆ύο οργανισμών δημιουργημένων απότο Κογκρέσσο για κοινωνικούς λόγους, που δούλευαν έξω από κάθελογική ελεύθερης αγοράς. Και που βρίσκονταν κάτω από στενότατοκρατικό έλεγχο. Το Office of Federal Housing Enterprise Oversight είχεσαν αποκλειστική αποστολή τον έλεγχο της οικονομικής συμπεριφοράςαυτών των δύο «ειδικών» τραπεζών. Η επίβλεψη όμως απέτυχε. Όπωςσυνήθως συμβαίνει σε κάθε κρατική λειτουργία. Και η χρεωκοπία ήλθε.

Το Αμερικανικό Κογκρέσο είχε απόλυτο δίκιο που αρνήθηκε, κάτω απότην γνήσια πίεση των απλών πολιτών, να εγκρίνει το αρχικό σχέδιοΠόλσον. Που στόχευε απλά στην διάσωση των παλιών του συντρόφωντης Wall Street. Οσο για την χρηματιστηριακή φρενίτιδα δεν κατανοώ γιατίυποδηλώνει κατάρρευση της καπιταλιστικής οικονομίας. ∆εν έχει ακούσεικανείς για πανικούς και χρηματιστηριακές φοβίες; Το βιβλίο του Charles P.Kindleberger, (Manias, Panics and Crashes: A History of Financial Crises)είναι best seller εδώ και οκτώ τουλάχιστον χρόνια. Τι είναι καινούργιο σεόλα αυτά; Που ακριβώς βρίσκεται λοιπόν η κρίση;

Κάποιοι κυνικά ισχυρίζονται πως οι αγορές δεν είναι σε θέση νααυτορυθμισθούν. Αρα, οι νεοφιλελεύθεροι αερολογούν. Αλλά ποιος τιςαφήνει να αυτορυθμισθούν, εφ’ όσον το κράτος σε πρώτη ευκαιρίααμέσως παρεμβαίνει; Εφ’ όσον η κρατική παρέμβαση τελικά εγκριθεί τότεοι κίνδυνοι κατάρρευσης θα γίνουν ορατοί. Αν αφεθεί να λειτουργήσει ηαγορά, τότε το σύστημα θα αυτό-ανανεωθεί. Το «κράχ» θα έλθει ανεγκριθούν από το αμερικανικό Κογκρέσο τα 800 τόσα δις δολάρια. Οπωςκαι στην δεκαετία του ’30, η οικονομική κατάρρευση προήλθε από τηνπαρέμβαση του κράτους. Το ίδιο κινδυνεύει να γίνει και τώρα. Τα κονδύλιααυτά θα πλημμυρίσουν την αγορά, θα αυξήσουν τον πληθωρισμό, θαοδηγήσουν τα επιτόκια στα ύψη, θα πέσει η παραγωγή και θα αυξηθεί ηανεργία. Η αμερικανική τότε κάμψη θα μεταφερθεί σε όλο τον υπόλοιποκόσμο (μείωση αμερικανικών εισαγωγών θα διαλύσει τις οικονομίες τηςΑσίας ενώ η Ευρώπη θα δεί τις εξαγωγές να συρρικνώνονται και τηνανεργία να αυξάνει). ∆εν θα φταίει τότε για την καταστροφή οκαπιταλισμός, αλλά η παρέμβαση του κράτους.

Όπως το κέρδος λοιπόν είναι αποδεκτό στον καπιταλισμό, εξ ίσου δεκτές,ίσως και απαραίτητες, είναι και οι χρεοκοπίες. Μέσα από τις στάχτες τηςαποτυχίας αναδύεται το καινούργιο και μεταρρυθμιστικό. Η Αμερική

23

αναδείχθηκε σε υπερδύναμη γιατί η οικονομική της φιλοσοφία οδηγούσετις αποτυχημένες μεγάλες επιχειρήσεις του παρελθόντος στο νεκροταφείο.Η Ευρώπη παρέμεινε μικρή γιατί διατήρησε με διάφορα παρεμβατικάμέτρα στο προσκήνιο τις ίδιες οικονομικές δυναστείες από τον Μεσαίωνασχεδόν μέχρι σήμερα. Ο,τι δεν αφήνεται να πεθάνει, δολοφονεί τηνανανέωση.

7. Η ΚΡΙΣΗ ΠΡΟΚΛΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Καλό είναι η πολιτική εμπάθεια να συνοδεύεται από γνώση. ∆ιαφορετικάοδηγείται στην ευτέλεια και την αυτοδιάψευση. ∆εκάδες κείμενα βλέπουντο φώς της δημοσιότητας σε ελληνικά έντυπα καταδικάζοντας τιςνεοφιλελεύθερες επιλογές για την κατάρρευση της αμερικανικήςοικονομίας και την εξαγωγή της κρίσης στον υπόλοιπο κόσμο. Ταεπιχειρήματα όμως που συνοδεύουν τους σχετικούς φιλιππικούς είναιαφελή, ρηχά και εξαιρετικά αδύναμα. Απευθύνονται όμως σε έναακροατήριο που στη μεγάλη του πλειοψηφία δεν είναι δυνατόν να έχει τιςαναγκαίες ειδικές γνώσεις. Κι’ όσοι τις έχουν σηκώνουν τους ώμους κιαδιαφορούν. Πως είναι δυνατόν, σκέφτονται να αντιστρέψεις έναχείμαρρο άγνοιας, πολιτικής εμπάθειας και ιδεολογικής μονομέρειας;

Κι όμως η σιωπή δεν είναι διέξοδος. Ισως ο ρόλος να είναι άχαρος, αλλάπροτιμώ τον μοναχικό αγώνα από την φυγή. Και η απάντησή μου είναιπως η οικονομική κρίση δεν είναι αποτέλεσμα νεοφιλελεύθερωνεπιλογών και συνταγών. Αλλά προκλήθηκε από τον παράλογο κρατικόπαρεμβατισμό. Και στην αρχική εμφάνιση των προβλημάτων αλλά καιστην συνέχεια, μετά την παρέμβαση των κυβερνήσεων δηλαδή στηνοικονομία. Και δεν αποτελούν αυτά γνώμες δικές μου μόνο. Εκφράζουνδεκάδες γνωστούς αμερικανούς οικονομολόγους αλλά και τους 171βουλευτές του Κογκρέσου που καταψήφισαν το καταστροφικό πακέτοδιάσωσης των Τραπεζών του κ. Πόλσον.

Σε κείμενό μου για την Washington Post εξηγούσα, πριν ξεσπάσει ημεγάλη κρίση, πως η κρατική χρηματοδότηση των Τραπεζών Fannie Maeκαι Freddie Mac ήταν λαθεμένη. ∆ιότι η χρεοκοπία τους έγινε κάτω απότο άγρυπνο βλέμμα του αμερικανικού δημοσίου. Οι φορείς αυτοίλειτουργούσαν κάτω από ιδιαίτερο νομικό καθεστώς και υπό την στενήεπίβλεψη του κρατικού Office of Federal Housing Enterprise Oversight.Μάλιστα, το Κογκρέσσο πίεζε επανειλημμένα για επέκταση των δανείωνσε απόλυτα αδύναμους να τα ξεπληρώσουν πολίτες. Ο δημοκρατικόςβουλευτής Μπάρνευ Φράνκ, ηγέτης της αρμόδιας νομοθετικήςεπιτροπής, μέχρι πρόσφατα κατηγορούσε την κυβέρνηση "πως έκανεελάχιστα για να προωθήσει τον στόχο (μέσω των Τραπεζών αυτών) τηςεξασφάλισης κατοικίας από όλες τις εισοδηματικές ομάδες". Ο πολιτικόςστόχος εξασφάλισης «φτηνής στέγης» με μοχλό της ημι-δημόσιες αυτέςΤράπεζες είναι ολοφάνερο πως οδήγησε το τραπεζικό σύστημα στα όριάτου.

Ο κρατικός έλεγχος δεν εμπόδισε τελικά την κατάρρευση. Η οικονομική

24

στήριξη της Κεντρικής Τράπεζας επίσης δεν σταμάτησε την επέκταση τηςκρίσης στην Lehman Brothers, στην IAG και σε άλλους οικονομικούςοργανισμούς. Αν οι πολιτικοί πίστευαν πως κινδύνευαν παγκόσμια καιάλλοι φορείς δεν είχαν παρά να τους καλέσουν να στηρίξουν οικονομικάτους κλυδωνιζόμενους οργανισμούς. Κι όχι να ξοδεύουν τις οικονομίεςτων φορολογουμένων. ∆ίχως μάλιστα κυρώσεις στους απίστευτουςmanagers που με ασύγγνωστα ρίσκα, πακετάροντας κυρίως ταθαλασσοδάνεια σε χρηματοπιστωτικά προιόντα, μεγάλωσαν τα ατομικάτους εισοδήματα αλλά χρεοκόπησαν τους φορείς που διοικούσαν.

Ο καθηγητής Hyman Minsky έχει διαπιστώσει πως σε χρόνια ευημερίαςαυξάνεται το χρηματοπιστωτικό ρίσκο*. Προκαλώντας αστάθεια καικρίσεις. Οι χρηματιστές στην Wall Street συχνά ομιλούν για τηνεπικείμενη «ώρα του Minsky”. Οι κρίσεις λοιπόν δεν είναι απροσδόκητες.Ο πανικός των πολιτικών όμως είναι. O καπιταλισμός αναδημιουργείταιμέσα από τις κρίσεις. ∆ιότι όπως είναι το κέρδος καλοδεχούμενο, εξ ίσουφυσιολογική είναι και η χρεοκοπία. Φτάνει το κράτος να μην επιχειρείτεχνητά να την εμποδίσει. Οδηγώντας σε αδιέξοδα. Ουδείς μπορεί ναισχυρίζεται για αδυναμία δήθεν των αγορών να αυτορυθμισθούν όταν τοκράτος αμέσως παρεμβαίνει και δεν αφήνει τους μηχανισμούς τωνελεύθερων οικονομικών συναλλαγών να ακολουθήσουν τον δικό τουςδρόμο.

Πριν ξεκινήσουν οι κρατικές παρεμβάσεις για την «διάσωση» τωνΤραπεζών το όποιο πρόβλημα εντοπιζόταν στις επενδυτικές και τιςοικιστικές Τράπεζες. Ισως και στους κατόχους των άνευ εγγυήσεωνδανείων και των υψηλού ρίσκου τοξικών ομολόγων. Όταν όμως παίρνειςδάνεια δίχως ουσιαστικά δυνατότητες αποπληρωμής τους η τοποθετείσαισε υψηλότατου ρίσκου προιόντα, το ενδεχόμενο κάτι να πάει στραβά δενπρέπει να προκαλεί ούτε έκπληξη ούτε βέβαια και πανικό. Οσοιπροσδοκούσαν αποδόσεις από τις τοποθετήσεις τους πέντε και δέκακαμιά φορά φορές παραπάνω από τις συμβατικές καταθέσεις καιπερίμεναν τα σπίτια τους να μεγαλώσουν σε αξία προσφέρονταςθεαματικά κέρδη δεν σκόπευαν να μοιράσουν τις απολαβές τους μεόλους εμάς τους υπόλοιπους. Με ποιά λογική λοιπόν θα πρέπει οιφορολογούμενοι να μετάσχουν – μέσω των κρατικών οικονομικώνενισχύσεων – στις ζημιές τους;

Μετά όμως την παρέμβαση των κυβερνήσεων στην οικονομία και ταπερίφημα «πακέτα διάσωσης» η κρίση ξέσπασε σε χρηματιστήρια,εμπορικές Τράπεζες και σταδιακά στην πραγματική οικονομία.Πραγματικός «θρίαμβος» του κρατικού παρεμβατισμού, δηλαδή…

Σχολιαστές, όπως ο Κώστας Τσαπόγας στην «Ε» της 27-10-08,επιχαίρουν για την ολοκληρωτική υποτίθεται αποτυχία των συνταγών των«παιδιών απ’ το Σικάγο» στην οικονομία. Και φαντάζομαι περιμένει τααποτελέσματα της κρατικής επέλασης στις αγορές. Όμως η μεγάλη κρίσηπου κατακλύζει σήμερα χρηματιστήρια και πραγματικές οικονομίες είναιτο συνεπακόλουθο αυτής ακριβώς της παρέμβασης. Ο κλονισμός τηςεμπιστοσύνης στις χρηματαγορές, ο δισταγμός αξιοποίησης των όποιωναποταμιεύσεων σε ενεργητικές οικονομικές δράσεις, ο διστακτικός μέχρι

25

και ανύπαρκτος δανεισμός, η κάμψη της παραγωγής και η συνακόλουθημείωση της κατανάλωσης και η αύξηση της ανεργίας είναι αποτελέσματατης γιγαντιαίας κρατικής παρέμβασης και της αβεβαιότητας που αυτήπροκάλεσε.

Πριν από το πακέτο Πόλσον δεν υπήρχαν υψηλά επιτόκια, κάμψη τηςκατανάλωσης, έλλειψη ρευστότητας και ίχνη αυξανόμενης ανεργίας.Τώρα οι οικονομίες οδηγούνται στην ύφεση με την καθοδήγησηουσιαστικά του κράτους και των πανικόβλητων πολιτικών. Οι ιδεολογικάταγμένοι αναλυτές μπορούν να λοιδωρούν όσο επιθυμούν τοννεοφιλελευθερισμό και τά «αγόρια από το Σικάγο». Οφείλουν όμως νααρχίσουν να εξηγούν γιατί βουλιάζουμε, ακριβώς τώρα πουπαρεμβαίνουν οι κυβερνήσεις, στα οικονομικά αδιέξοδα και σε κοινωνικήμιζέρια.

*Stabilizing an Unstable Economy

8. ΚΡΟΥΓΚΜΑΝ, ΦΡΗΝΤΜΑΝ ΚΑΙ ΑΥΡΙΑΝΑ Α∆ΙΕΞΟ∆Α

Απ’ όσο θυμάμαι ο Πώλ Κρούγκμαν ποτέ δεν έχει επιβεβαιωθεί στιςπροβλέψεις του για την αμερικανική οικονομία. Ακόμα και η πρόσφατηοικονομική κρίση ήρθε από αλλού. Κι’ όχι από εκεί που αυτός για χρόνιατην περίμενε. Προήλθε από τα στεγαστικά θαλασσοδάνεια που οι κάτωαπό στενό δημόσιο έλεγχο ημι-κρατικές τράπεζες Φάννυ Μέη και ΦρέντυΜακ με γενναιοδωρία προσέφεραν. Για να ικανοποιήσουν τις προτροπέςτου ελεγχόμενου από το ∆ημοκρατικό Κόμμα Κογκρέσου για «φτηνήστέγη». Ο Κρούγκμαν ανέμενε το σύστημα να καταρρεύσει κατά κύριολόγο από τα ελλείμματα που προκάλεσαν οι μειώσεις στην φορολογία κιαπό την έλλειψη παρεμβατικών κανονισμών στις αγορές.

Αυτό όμως που με εντυπωσιάζει είναι η ευρύτατη κάλυψη του Νόμπελοικονομίας που εξασφάλισε, για ένα ζήτημα αυστηρής ακαδημαικήςθεώρησης, από το σύνολο σχεδόν του ελληνικού τύπου. ∆εν θυμάμαιτέτοιες αναφορές στους τουλάχιστον δύο ντουζίνες βραβευμένους μεΝόμπελ οικονομίας επιστήμονες τα τελευταία είκοσι χρόνια. Πιθανόταταεπειδή όλοι υποστήριζαν θεωρίες που καταδίκαζαν τον κρατικόπαρεμβατισμό στην οικονομία. Και στήριζαν απόψεις που τους έκανανυπέρμαχους της οικονομίας της αγοράς.

∆εν είναι τυχαίο πως οι θάνατοι του Μίλτον Φρίντμαν, και αρκετάνωρίτερα του Φρήντριχ Χαύεκ, πέρασαν σχεδόν απαρατήρητοι από τηνελληνική πολιτική επικαιρότητα. Προφανέστατα η πραγματικότητα ενοχλείτην φορτισμένη με αριστερές ιδεοληψίες ελληνική πραγματικότητα. Γιαυτό συχνά συνθλίβεται η πραγματικότητα για να ταιριάξει μ’ αυτό πουαρέσει σε σχολιαστές και διαφωτιστές.

26

Τώρα οι πάντες πανηγυρίζουν για την κατάρρευση του νεοφιλελεύθερουκαπιταλισμού. Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιος θα είναι υπεύθυνος γιατα κακά που ενδεχόμενα μας περιμένουν. Μετά την «θορυβώδη» κρατικήπαρέμβαση.

Οι κρίσεις επηρεάζουν θεσμούς και διαδικασίες. Είναι αδύνατον μετά τιςτελευταίες εξελίξεις τα πράγματα να παραμείνουν ως είχαν. Η επιστροφήστον παραλογισμό του κρατισμού είναι μάλλον δεδομένη. Με σύμφυτεςβέβαια τις αντιφάσεις και τα τραγελαφικά φαινόμενα. Η ΕυρωπαικήΕπιτροπή αποφασίζει την προώθηση οικονομικών μέτρων για τηνδιάσωση των (μάλλον κάποιων) Τραπεζών. Την ίδια ώρα όμωςπαρεμποδίζει επι μέρους κυβερνήσεις από την λήψη μέτρων γιαζητήματα της δικής τους οικονομίας.

Σε ποιο σημείο η συμφωνία του Μάαστριχ εξαιρεί τις Τράπεζες από τηναπαγόρευση των επιδοτήσεων και τις κρατικές ενισχύσεις; Πως λοιπόν ηΕΕ είναι σε θέση να επικαλείται την ίδια συμφωνία για την παρεμπόδισηάλλων κυβερνήσεων σε δικές τους πρωτοβουλίες; Η εκ νέου παρέμβασητου κράτους στην οικονομία δεν πρόκειται να σταματήσει με το τέλος τηςκρίσης. ∆ιότι το μήνυμα που θα περάσει θα είναι πως το δημόσιο μόνομπορεί να σώσει τις αγορές από τον εαυτό τους. Κι αν αυτό συνδυασθείμε το πάθος των πολιτικών «να παίρνουν μέτρα» ώστε να φαίνονταιχρήσιμοι και πατερναλιστές είναι αυτονόητο πως δύσκολα θα περιορισθείη βουλημία του κρατικού πατερναλισμού.

Το έργο βέβαια το έχουμε ξαναδεί. Το κράτος θα ξοδέψει κατά βάσηπληθωριστικό χρήμα για να δημιουργήσει ρευστότητα και νέεςοικονομικές δράσεις. Ο πληθωρισμός θα προκαλέσει από τα πράγματααύξηση τιμών και μεγαλύτερες αυξήσεις. Αυτό θα επιχειρηθεί νααντιμετωπισθεί με αύξηση επιτοκίων που όμως θα κάνει το χρήμαακριβότερο και θα «πνίξει» πολλές επιχειρήσεις. Η ανεργία θα αρχίσει ναμεγαλώνει σαν φυσικό επακόλουθο και το κράτος θα προσπαθήσει ναξαναξοδέψει για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Στο ευρωπαικό πλαίσιοτο Σύμφωνο Σταθερότητας δύσκολα θα παραμείνει σε ισχύ. Και πολλέςχώρες του ευρώ θα αναγκασθούν να αποφασίσουν αν θα μείνουν μαζίτου η θα το εγκαταλείψουν.

Τα πράγματα δεν προβλέπονται καλά. Η κυβέρνηση Μπούς στις ΗΠΑ θαμείνει γνωστή στην ιστορία για την επίθεση που υπέστη η Νέα Υόρκηστους δίδυμους πύργους, για την ανεγκέφαλη εισβολή στο Ιράκ αλλά καιγια την κατεδάφιση του φιλελεύθερου ονείρου. Επειδή επί των ημερώντης οι αχαλίνωτοι Τραπεζίτες αφέθηκαν ασύδοτοι να καταστρέψουν τοχρηματοπιστωτικό σύστημα του κόσμου ολόκληρου. Επειδή κυρίωςφρόντισε να φορτώσει την οικονομία με στεγαστικά δάνεια με ανύπαρκτεςεγγυήσεις. ∆ιότι το κράτος ήθελε φτηνή στέγη. Και πίεσε τιςποδηγετούμενες ημικρατικές Τράπεζες να τα εγκρίνουν. Αλλά κι επειδήδιόγκωσε το χρέος της Αμερικής, μεγάλωσε τις επιδοτήσεις και έβαλεμεγάλα και ουσιώδη εμπόδια στο ελεύθερο εμπόριο. Κυρίως όμως ηιστορία θα την μνημονεύσει διότι θεσμοθέτησε την μεγαλύτερη κρατικήπαρέμβαση στην οικονομία από τον Πρώτο Πόλεμο και δώθε.

27

Θα χρειασθεί μια νέα Θάτσερ ώστε ο κόσμος να ορθοποδήσει. ∆ύσκοληπροοπτική.

9. ΟΙ ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Στις ΗΠΑ με την αποδειγμένη αφοσίωση στην απόλυτα ελεύθερηοικονομία της αγοράς πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη στην ιστορίακρατικοποίηση. Αυτή η τραγική παλινδρόμηση σε πολιτικές καιοικονομική φιλοσοφία είναι δύσκολο την στιγμή αυτή να εκτιμήσουμε τιςγενικότερες επιπτώσεις που θα έχει στην πορεία της παγκόσμιαςοικονομίας.

Η εκτίμησή μου είναι πως η ουσιαστική εθνικοποίηση της γιγαντιαίαςασφαλιστικής εταιρίας AIG από την αμερικανική κυβέρνηση δεν θα λύσεικανένα πρόβλημα. ∆ιότι ουδείς γνωρίζει πόσο βαθιές είναι οι αδυναμίεςτου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Είναι άγνωστο πόσαθαλασσοδάνεια έχουν καλυφθεί με εγγυήσεις και τριτεγγυήσειςτραπεζικών οργανισμών και ασφαλιστικών φορέων. Το κλείσιμο μιάςτρύπας δεν αποκλείει το ξεχύλισμα μιάς άλλης.

Μέσα σε όλο αυτό τον κυκεώνα λέξεων, δηλώσεων, εκτιμήσεων καιαναλύσεων αξίζει να ψάξουμε και το ζήτημα των σχέσεων των ΗΠΑ με τιςάλλες ανερχόμενες, οικονομικά κυριότατα, υπερδυνάμεις. Η Κίναπλημμυρίζει την αμερικανική αγορά με προιόντα βιομηχανικής αλλά καιτεχνολογικής παραγωγής. Πολλά απ΄αυτά είναι αμερικανικήςπροέλευσης. ∆ηλ. Made, by the USA, in China. Οι ΗΠΑ αποτελούνσήμερα τον μεγαλύτερο εξαγωγέα της γής. Σε αμερικανικό συνάλλαγμαβέβαια. Κατά βάση δανείζονται για να αγοράσουν, πληρώνονταςδολλάρια βέβαια, προιόντα που καταναλώνουν οι πολίτες τους. ∆ιότι οιαμερικανοί καταναλώνουν πολύ περισσότερα απ’ όσα παράγουν. Ετσι, ηΚίνα έχει τώρα συναλλαγματικά αποθέματα ύψους 2 τρισεκ. δολαρίων,που αποτελεί το 3% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχωρίου προιόντος!!Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, εξαγωγέας ενέργειας κατά κύριο λόγο,γίνεται ο στενότερος εμπορικός συνεταίρος των ΗΠΑ. Παράγει πετρέλαιοπου καταναλώνουν οι αμερικανοί με ασυγκράτητη βουλιμία (ηκατανάλωση εκεί αυξήθηκε κατά 2 εκ. βαρέλια την ημέρα).

Η Ρωσία μαζεύει αμερικανικό συνάλλαγμα (γύρω στα 750 δις. δολάριασήμερα) και έχει συμφέρον για την ισορροπία των αμερικανικώνχρηματαγορών. Οι οποίες όμως άξαφνα κλυδωνίζονται. Ενώ ηπαρέμβαση του αμερικανικού δημοσίου χτυπάει έμμεσα αλλά αλύπητα ταχρηματιστήρια. Και οδηγεί σε καθύζιση τις τιμές πολλών πρώτων υλών.Τα θεμελιώδη στοιχεία δηλ. πάνω στα οποία στηρίζεται η αναγέννηση τηςΡωσικής οικονομίας. Πάνω στην οποία οικοδομήθηκε βέβαια και η,

28

στιβαρή τελευταία, Ρωσική παρουσία στο διεθνές προσκήνιο.

Ο Πρόεδρος Μεντβέντεφ περίπου ομολόγησε πρόσφατα το πρόβλημαπου παρουσιάσθηκε. «Μας έστησαν στον τοίχο» δήλωσε, αναφερόμενοςστην έκρηξη τη χρηματοπιστωτικής φούσκας στις ΗΠΑ. Οι καταλυτικέςεπιπτώσεις στο Ρωσικό χρηματιστήριο είναι γνωστές. Όπως και οι Κινέζοιβέβαια έχασαν τεράστια ποσά από την πτώση μετοχών και ομολόγων.

Κοντολογής η κρατική παρέμβαση σε μια κρίση που ούτε αναπάντεχηήταν (βλ. τις απόψεις για επικείμενες κρίσεις σε περιόδους οικονομικήςευημερίας του καθηγητή Μinsky – Stabilizing Unstable Economies) αλλάούτε και καταλυτική (τα επιτόκια δεν κουνήθηκαν δείχνοντας πως δενυπήρξε πρόβλημα ρευστότητας παρά άρνηση απλά δανειοδότησης τωνκακοδιαχειριζόμενων οργανισμών αλλά ούτε και η ανεργία αυξήθηκεαισθητά) θα μεγαλώσει πιθανότατα το πρόβλημα. ∆ιότι οι ατιμώρητοιmanagers καταλαβαίνουν πως το ρίσκο δεν έχει συνέπειες. ∆εναποκλείεται λοιπόν σε πρώτη ευκαιρία να το ξαναεπιχειρήσουν.

Αρκετά συχνά συναντώ συμπολίτες που με παροτρύνουν με αγωνία:«Κάντε κάτι». Η απάντησή μου είναι σχεδόν πάντα στερεότυπη. Πωςτίποτα δεν εξαρτάται από εμένα και κάποια άλλα δημόσια πρόσωπα.Αλλά πως είναι συνάρτηση κοινωνικής συνειδητοποίησης τωνπροβλημάτων και κίνηση πολιτική από τα κάτω. Υπάρχουν πολλά πουμπορούν να κάνουν οι πολίτες. Αλλά σχεδόν ποτέ δενδραστηριοποιούνται. Θα μπορούσαν λ.χ, να πιέσουν για πολιτικές καιπρόσωπα με γράμματα, τηλεγραφήματα, φάξ, ηλεκτρονικά μηνύματα,SMS και επισκέψεις σε πολιτικές προσωπικότητες και δημοσιογραφικάγραφεία. Τέτοιες κινήσεις πείθουν για τις ευαισθησίες της κοινωνίας καιδείχνουν πως υπάρχει και πολιτικό κόστος πέραν από τις πιέσεις και τασυμφέροντα των οργανωμένων συντεχνιών.

Η κοινωνία όμως συνεχίζει να παραμένει σιωπηλή. Και να αποζητά απόάλλους τον ρόλο του σωτήρα. Ποιοι διαμαρτυρήθηκαν για τουςατιμώρητους βανδαλισμούς των τελευταίων εβδομάδων; Πότε και πωςαπαίτησαν την εφαρμογή των νόμων και την σύλληψη τωνπαρανομούντων – είτε των απροκάλυπτα κινητοποιούμενων ακτιβιστών(εισβολή σε τηλεοπτικά στούντιο, διακοπή θεατρικών παραστάσεων,αναχαίτιση αυτοκινητιστών και έλεγχος ταυτοτήτων (!), καταστροφέςπανεπιστημιακών χώρων), είτε αυτών που παρεμπόδιζαν την νόμιμηλειτουργία των καταστημάτων την τελευταία Κυριακή της χρονιάς. ∆ενσυζητώ βέβαια για τους πυρομανείς καταστροφείς καταστημάτων καιτους λιθοβόλους κατά αστυνομικών τμημάτων και ανύποπτων πολιτών –και των οποίων τα πρόσωπα καταγράφηκαν από τηλεοράσεις καιφωτογραφικούς φακούς. Ο φορολογούμενος ακριβοπληρώνει γιασυστήματα ασφάλειας. Που όμως ουδείς χρησιμοποιεί.

∆ιαβάζω σχόλια αγανακτισμένων πολιτών που κατηγορούν συλλήβδηντους πολιτικούς για τα χάλια της χώρας. Φροντίζουν όμως να κρύβουν το

29

γεγονός πως οι πολιτικοί οδήγησαν εκεί τα πράγματα καθ’ υπόδειξη τηςίδιας της κοινωνίας. ∆εν υπάρχουν ένοχοι πολιτικοί και αθώοι πολίτες.Οσοι προσπαθήσαμε να μιλήσουμε την γλώσσα της αλήθειας και ναπροχωρήσουμε έγκαιρα σε κινήσεις μεταρρύθμισης και αλλαγώνσυναντήσαμε αντίδραση, καταγγελίες και την γενικότερη κατακραυγή. «Ηκοινωνία δεν είναι ώριμη για τις ιδέες σας» μας έλεγαν οι καλοπροαίρετοι.«Κοινωνικά ανευαίσθητους και υπέρμαχους της οικονομικής ασυδοσίας»μας ονομάτιζαν ιδεολογικοί αντίπαλοι και εσωκομματικοί εχθροί. Ο λαός«παράγει», και ανέχεται βέβαια, τους πολιτικούς που του ταιριάζουν. Καιμαζί οδηγούν την χώρα σε λεωφόρους η ατραπούς. Αν ο δρόμος είναιλασπωμένος και προβληματικός ευθύνη δεν έχει μόνο ο οδηγός. Τηνπορεία την έχουν διαλέξει οι επιβάτες.

Συχνά γίνομαι στόχος δημόσιας κριτικής για δύο κυρίως πράγματα. Ηοικονομία της αγοράς επιμένουν οι περισσότεροι προκάλεσε τηνκαταστροφική πορεία της οικονομίας σήμερα. Μόνο που στην Ελλάδα οκρατισμός ποτέ δεν σταμάτησε να κυριαρχεί. Σε μια οικονομία που πάνωαπό το 62% της οικονομικής δραστηριότητας ελέγχεται άμεσα η έμμεσααπό το κράτος είναι τουλάχιστον παρανοικό να κατηγορείται ο …νεοφιλελευθερισμός για τα αδιέξοδά της. Κάποιοι θεωρούν δογματισμότην άρνησή μου να αποδεχθώ την ελεύθερη αγορά σαν υπαίτια τηςπαγκόσμιας κρίσης. Όταν όμως οι Τράπεζες στις ΗΠΑ έδιναν στεγαστικάδάνεια δίχως εγγυήσεις σε εφαρμογή κυβερνητικών εντολών, και ηκυβέρνηση Μπούς λάτρευε να υποστηρίζει την «επιστροφή του κράτους»σαν φάρο της οικονομικής της πολιτικής, πως είναι δογματισμός ηπαράθεση της αλήθειας; Για τους λεγόμενους ρεαλιστές , προφανώς όταντα γεγονότα δεν ταιριάζουν με την πραγματικότητα καλό είναι νααλλάζουμε την πραγματικότητα. Σε τελευταία ανάλυση, η βαριά κρατικήπαρέμβαση που ακολούθησε την κρίση των στεγαστικών δανείων βάθυνεαντί να περιορίσει την κρίση. Ποιος ευθύνεται, σε τελευταία ανάλυση, γιατα σημερινά αδιέξοδα;

Αντιμετωπίζω όμως και επικρίσεις για την περίφημη απελευθέρωση τηςαγοράς των καυσίμων. Υπενθυμίζω πως με κάθε μείωση της διεθνούςτιμής του πετρελαίου, και παρά το σύνθετο σύστημα υπολογισμού της,μειώνεται σημαντικά και η τιμή της βενζίνης στο πρατήριο. Αυτό ποτέ δενθα μπορούσε να συμβεί με το προηγούμενο σύστημα. Οπου το κράτοςκερδοσκοπούσε πάνω σε κάθε διεθνή μείωση της τιμής των καυσίμων.Αλλά και με την απελευθέρωση η αύξηση της τιμής δεν προήλθε από τηναγορά. Αλλά από το κράτος – που επέβαλε τον φόρο των 50 δρχ. Αφούβέβαια εγώ είχα αποχωρήσει από το Υπουργείο Ενέργειας. Εφ όσον μετίποτα δεν δεχόμουνα αύξηση του φόρου.

Υπάρχει όμως και το θέμα των μελλοντικών προοπτικών. Και λυπάμαιδιότι κανένας δεν μιλάει στον κόσμο με την γλώσσα της αλήθειας. Οι νέοι– κάποιοι νέοι τέλος πάντων – ξεσηκώνονται γιατί κάποια πράγματα τουςενοχλούν. Τι ακριβώς τους ενοχλεί δεν είναι απόλυτα προσδιορισμένο.Αν αυτό είναι η διαφθορά στο πολιτικό σύστημα και η υποκρισία τωνπολιτικών θα ήσαν δικαιολογημένοι. Πως όμως αυτό συμβιβάζεται με τηνσυμπάθεια που εκδηλώνουν προς την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ που

30

υποσχέθηκε λ.χ. φτηνό πετρέλαιο από την …Βενεζουέλα!! Πως γίνεται νατους ενοχλεί η διαφθορά των μεγάλων κι εντούτοις να αγωνιούν για τοενδεχόμενο να μην μπορούν να εξασφαλίσουν το ίδιο επίπεδο ζωής μετους γονείς τους. Που όμως στηρίχθηκε στο διεφθαρμένο ακριβώς αυτόσύστημα των κάτω από το τραπέζι συναλλαγών. Πως γίνεται οι νέοι νακατηγορούν το σύστημα για το άθλιο επίπεδο της ελληνικής παιδείας. Καινα κινητοποιούνται υπερασπιζόμενοι κάθε αθλιότητα που αυτό τοσύστημα παιδείας παράγει. Αντιτιθέμενοι σε κάθε προσπάθεια αλλαγής,εκσυγχρονισμού και μεταρρύθμισης;

Στην οικονομία ουδείς στέκεται με ηρεμία απέναντι στο μέλλον. Ολοιζητούν φιλολαικά μέτρα. Που σημαίνει παροχές. Και παραπέρακαταβύθιση της οικονομίας. Σε άλλο σημείωμα θα αναφερθώ στο τι θαέπρεπε να γίνει. Αυτό που τώρα με ανησυχεί είναι πως σχεδόν όλοιζητούν αυτά ακριβώς που δεν πρέπει να γίνουν. ∆εν ελπίζω πως θαεισακουσθώ. Αλλά δεν θα ήθελα στο μέλλον να συναντήσω και πάλι,σιωπηλούς σήμερα, πολίτες που να μου λένε: «Κάντε κάτι».

10.ΘΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΘΕΙ Η ΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΑ ΜΕΣΑ ΠΟΥ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ;

∆ύο είναι τα χαρακτηριστικά του κλίματος που επικρατεί σχετικά με τηνοικονομική κρίση που, πραγματικά η φανταστικά σε ορισμένεςπεριπτώσεις -σαν προιόν βασικά του φόβου που καλλιεργούν τα ΜΜΕ- , κυριαρχεί στις ημέρες μας. Το ένα είναι η περίπου παγιωμένηβλακώδης συναίνεση πως ήσαν οι «ασύδοτες» αγορές και ο «άπληστοι»τραπεζίτες που την προκάλεσαν. Και το άλλο αφορά στην πεποίθησηπως μοναχά με το ξόδεμα δισεκ. από τα κρατικά ταμεία σε παροχές,δημόσιες επενδύσεις και εύκολα δάνεια μπορεί η κρίση αυτή νααναχαιτισθεί.

Είμαι απόλυτα σίγουρος πως και οι δύο αντιλήψεις είναι βαθύταταλαθεμένες. Η δεύτερη, διότι από πουθενά δεν αποδεικνύεται πως οιβαριές εκταμιεύσεις δημόσιων πόρων στα μαύρα ταμεία της κρίσηςφέρνουν το παραμικρό θετικό αποτέλεσμα. Κι επειδή είναι ολοφάνεροπως η μεθοδολογία που οδήγησε στην κρίση χρησιμοποιείται για κάποιαπιθανή έξοδο από αυτή.

Από την άλλη μεριά, η κατεστημένη πιά αντίληψη για μια κρίση πουπροκλήθηκε από την ασύδοτη δήθεν λειτουργία ενός αρπαχτικούκαπιταλισμού γυρίζει ουσιαστικά την οικονομία ανάποδα – με το κεφάλιδηλ. κάτω και τα πόδια επάνω. Επανειλημμένα έχω εξηγήσει γιατί τηνκρίση την προκάλεσαν οι μεγάλες κρατικές παρεμβάσεις στην αγοράστεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ. Αντί απάντησης εισέπραξα αφορισμούς,από άσχετους ουσιαστικά με το θέμα, πως είμαι δογματικός σαν

31

Σταλινικός κομμουνιστής!!

Παρακάτω λοιπόν είναι η γνώμη ενός πασίγνωστου και βραβευμένουαμερικανού οικονομολόγου, του Thomas Sowell (Upside DownEconomics, Hoover Institute, 2009). Ελπίζω να μην κατηγορηθεί κι’αυτός για δογματικό σταλινισμό από ντόπιους «ειδικούς». Με βάση τονειδικό νόμο Community Reinvestment Act του 1977 , ισχυρίζεται οSowell, η λιγότερο ριψοκίνδυνη και περισσότερο σίγουρα επικερδήςτραπεζική επιχείρηση στην Αμερική, τα στεγαστικά δάνεια, έγινε σάκοςμε φασόλια. Το ουσιαστικό σκεπτικό του νόμου υπήρξε πως οιγραφειοκράτες και οι πολιτικοί γνώριζαν καλύτερα από τους τραπεζίτεςκαι τους ειδικούς στη στεγαστική πολιτική σε ποιούς και πως έπρεπε ναεκδίδονται δάνεια τέτοιας μορφής.

Η ουσία του νόμου ήταν η υποχρέωση των τραπεζών να δίνουν δάνειαανεξάρτητα από εγγυήσεις και την οικονομική επιφάνεια τωνενδιαφερομένων δανειοληπτών. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 τοH.U.D., Department of Housing and Urban Development, επέβαλε στουςδανειστές (Τράπεζες και Στεγαστικές Εταιρίες) την υποχρέωση νααποδεικνύουν με σκληρά στοιχεία πως ήσαν απόλυτα συνεπείς στιςπαραπάνω διατάξεις του νόμου. Αυτό που απαιτούσε το ΥπουργείοΟικισμού (H.U.D) ήταν αποδείξεις πως δάνεια χορηγούνταν σε χαμηλώνκαι μεσαίων εισοδημάτων δικαιούχους στο ύψος που το κράτοςαπαιτούσε ακόμη κι αν αυτό επέβαλε την εφαρμογή κριτηρίων«καινοτομικών κι’ αρκετά ελαστικών». Μάλιστα οι αρχές (τηςυποτιθέμενα ανεξέλεγκτης κι’ ασύδοτης αγοράς) άρχισαν να ασκούναγωγές κατά των ιδρυμάτων που ενέκριναν δάνεια σε λευκούς υψηλώνεισοδημάτων αντί για την δανειοδότηση μαύρων χαμηλών εισοδημάτωνκαι άνευ ακόμη εγγυήσεων.

Η πορεία από εκεί και κάτω προς την οικονομική καταστροφή δεν ήτανδύσκολη. Τα δάνεια αυτά είχαν έμμεσα την εγγύηση των ελεγκτικώνμηχανισμών του κράτους (Federal Agency for Housing EnterpriseOversight). Oι επενδυτικές τράπεζες τα ενέταξαν στα χρηματοπιστωτικάτους προιόντα κι’ άρχισαν να τα πωλούν σε ολόκληρη σχεδόν τηνυφήλιο σαν εγγυημένου περίπου εισοδήματος... Όταν έσκασε ηστεγαστική φούσκα ήρθαν τα πάνω κάτω…

Κι όμως υπάρχουν φωνές σήμερα που επιμένουν πως η έξοδος από τηνκρίση δεν μπορεί παρά να είναι ίδια με την πολιτική με την οποίαμπήκαμε σ’ αυτή. Να κρατικοποιήσουμε δηλ. τράπεζες μοιράζονταςδάνεια, μέσω κρατικών ουσιαστικά γραφειοκρατών, που κανένας λογικόςτραπεζίτης δεν θα ενέκρινε λόγω αφερεγγυότητας του σχετικούδανειολήπτη. Καινούργια χρέη δηλ., νέες φούσκες κι άλλες χρεωκοπίες.

Πως βλέπουν ορισμένο μέσα από τέτοιες πολιτικές την έξοδο από τηνκρίση μου είναι αδύνατον να το καταλάβω. Αλλά η κοινή γνώμη είναισχεδόν ήδη διαμορφωμένη. Και η καταστροφή περιμένει στη γωνία. Νακατασπαράξει πρώτους αυτούς με τις μεγαλύτερες ανάγκες. Που τηνφοβούνται και περισσότερο…

32

11. «ΚΥΜΑΤΑ», «ΠΛΗΘΗ» ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Εύκολα μπορεί κανείς να απηυδήσει από την ουσιαστική αδιαφορία καιτον εξοργιστικό ωχαδερφισμό με τον οποίο η κοινωνία και οι πολιτικοίτης ταγοί αντιμετωπίζουν την παγκόσμια οικονομική κρίση. Για τηναριστερά, στις πολυποίκιλες εκδοχές της, τα πράγματα είναι σχετικάαπλά. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές κυβέρνησης και αντιπολίτευσηςοδήγησαν τον τόπο στα σημερινά αδιέξοδα. Και η διέξοδος δεν είναιάλλη από την μοιρασιά παροχών σε όλους. Τον αν υπάρχουν χρήματα ηόχι είναι αδιάφορο. ∆εν θα κληθούν εξ’ άλλου ποτέ να κυβερνήσουν γιανα τα βρούν. Οσο για τις υποτιθέμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές τηςκυβέρνησης που μας οδήγησαν στα σημερινά αδιέξοδα, εγώ θυμάμαιπως η Ν∆ μου έδειξε την πόρτα της εξόδου από το 1994, και μου τηνέκλεισε κατάμουτρα και πάλι το 2004, ακριβώς επειδή ήμουνανεοφιλελεύθερος!! Πως γίνεται μια κυβέρνηση, που αποδέχεται τιςκρατιστικές ακρότητες στελεχών της – με κυρίαρχη την «ήπιαπροσαρμογή» καθώς και τον βερμπαλισμό της περίφημης «λαικήςδεξιάς» - καθώς και πάμπολλες επιθετικές προτάσεις της Αριστεράς νακατηγορείται για ακραίο φιλελευθερισμό;

Αυτό μάλιστα που ποτέ μου δεν μπόρεσα να καταλάβω είναι πότεακριβώς στην Ελλάδα κυριαρχούσε η απόλυτη ευημερία, τοαποτελεσματικό κοινωνικό κράτος, η εύρυθμη δημόσια διοίκηση, ηυψηλού επιπέδου υγεία και η αξιοκρατία; Και εμφανίσθηκε η «άκαρδη»πολιτική των αγορών ώστε όλα να τα κατεδαφίσει; Στο απλό αυτόερώτημα, που έχω επανειλημμένα διατυπώσει, ουδέποτε πήρα σαφή καικατηγορηματική απάντηση. Αντίθετα, η μελέτη των δεδομένων τηςπολιτειακής μας πρακτικής με οδηγεί στο συμπέρασμα πως τασύγχρονα ελληνικά αδιέξοδα και η δυσκαμψία σήμερα του οικονομικούμας συστήματος προέρχονται από τις υπαναχωρήσεις μιάς ένοχης γιατο πολιτικό της παρελθόν ελληνικής δεξιάς που απεμπόλησε ιδέες καιαρχές αφομοιώνοντας – και προωθώντας βέβαια - πολλές αριστερέςιδεοληψίες και πολιτικές.

Αν λοιπόν η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρότατα αδιέξοδαείναι επειδή ουδέποτε οι αρχές ενός σύγχρονου και κοινωνικάαποτελεσματικού (δημιουργώντας δηλ. και μοιράζοντας ευημερία)καπιταλιστικού συστήματος δεν μπόρεσαν να οικοδομηθούν και ναριζώσουν. Μέχρι και πριν λίγα χρόνια οι έννοιες τους κέρδους και τουανταγωνισμού ήσαν καταδικασμένες στην συνείδηση του μέσου έλληνα.Παρά τον πληθωρικό του ατομισμό και την θεοποίηση του προσωπικούκέρδους ο μέσος πολίτης, επηρεασμένος από τους Κνιτο-γαλουχημένους παράγοντες του δημόσιου διαλόγου, στράφηκε ενάντιαστον επιχειρηματία, στο ρίσκο, στην αναγκαία ατομική επιλογή, στηναναζήτηση καινούργιων διεξόδων.

33

Η χώρα μετατράπηκε σε κοινωνία δημοσίων υπαλλήλων η σειδεολόγους του δημόσιου τομέα. Το δημόσιο, κατά γενική πεποίθηση,είναι πάντα καλύτερο από τους ιδιώτες. Θεωρητικά πάντοτε. Γιατί τηνίδια ώρα οι ίδιοι πολίτες υποφέρουν από την αυθαιρεσία, τηνπεριφρόνηση και την διαφθορά του δημόσιου τομέα. Επειδή όμωςπιστεύουν πάντα σε ένα ιδεώδες κράτος με υπαλλήλους ξεφτέρια,έντιμους και ταπεινούς και σε πολιτικούς ικανούς, δίχως ελαττώματα καιαδυναμίες καταφέρονται πάντα κατά των εκάστοτε πολιτικών. Χωρίς ναδιακρίνουν πως αυτοί αποτελούν δικές τους επιλογές. Πως αποτελούντο είδωλό τους στον καθρέφτη. Όπως σωστά λέχθηκε πρόσφατα, δενυπάρχουν ένοχοι πολιτικοί και αθώος λαός.

Κοντολογής, το ελληνικό πρόβλημα είναι εσωτερικό. Και όχι εισαγόμενοαπό το εξωτερικό. Απλά, η διεθνής κρίση το κάνει φανερό. Να μηνμπορούμε να το καλύψουμε. Να μην κρύβεται. Είμαστε τυχεροί που γιατις Βρυξέλλες, είναι πολύ μεγαλύτερο το συλλογικό κόστος του να μαςαφήσουν να καταρρεύσουμε από το να συνεχίζουν να μας συντηρούν.Αλλά είμαστε εμείς που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.Γιατί προφανώς θα έρθει η ώρα που η ανοχή και η υπομονή θαστερέψουν. Αλλά εγκλωβισμένες στις ντόπιες ιδεοληψίες οι ηγεσίες μαςέχουν σηκώσει τα χέρια. Και εκστομίζουν κοινοτοπίες. Υποσχόμενοι οιμεν και σχεδιάζοντας και πάλι να δανεισθούν οι δε. ∆ίχως έμπνευση,νέες ιδέες και πολιτικές καινοτομίες.

Η κρίση, υποστηρίζουν αυτοί που καταλαβαίνουν, δεν λύνεται μεσυνταγές άμεσης δράσης. Απαιτεί μεταρρυθμίσεις που απομακρύνουντα εμπόδια στην λειτουργία των αγορών, ενθαρρύνουν το ξεκίνημα νέωνεπιχειρήσεων με λίγη γραφειοκρατία και προοπτικές κέρδους,χαμηλώνουν και σταθεροποιούν τους φόρους, περιορίζουν τον δημόσιοτομέα. Με άλλα λόγια το πρόβλημα δεν είναι άμεσης δράσης. ∆εν είναισαν τον πονοκέφαλο που περνάει με μερικές ασπιρίνες. Αλλά μάλλονσαν κρίση καρδιακής ανεπάρκειας, που απαιτεί αλλαγή συνηθειών καιστην διατροφή αλλά και στην στάση ζωής. Απαιτούνται λοιπόν ηγεσίεςμε μεγάλο όραμα και αντοχή υπομονής στις αντιδράσεις και στιςκακουχίες. Είναι απαραίτητες οι συγκρούσεις με μηχανισμούςυπονόμευσης η παρεμπόδισης της ανάπτυξης είτε αυτοί είναι νομικοίαλλά θεσμικά πλέον ξεπερασμένοι (ο καθένας λ.χ. μπορεί να τιναξειστον αέρα μια επένδυση προσφεύγοντας στο Συμβούλιο Επικρατείαςζητώντας ασφαλιστικά μέτρα κι ενταφιάζοντας το όποιο ενδιαφέρον τουχρηματοδότη για το έργο. Οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να υφίστανταισυνέπειες οικονομικές σοβαρότατες στην περίπτωση που χάσουν τηνυπόθεση) είτε πολιτικά υποκινούμενοι για την εξυπηρέτηση ανεδαφικώνιδεοληψιών. Πιθανότατα αυτός που θα βάλει τις βάσεις για την εξυγίανσητης ελληνικής οικονομίας και την απελευθέρωσή της από τα δεσμά τηςυπανάπτυξης δύσκολα θα κερδίσει τις επόμενες βουλευτικές εκλογές.Με τέτοιο προσανατολισμό οφείλει να κυβερνήσει.

Μέσα στην αναταραχή που μαστίζει τις διεθνείς οικονομίες τα πράγματαγια την Ελλάδα δεν είναι απελπιστικά άσχημα. Το πρώτο και κύριο θέμαείναι η ψυχολογία. Η κοινή λαική αντίληψη για την δυνατότητα εξόδου

34

από την κρίση μπορεί ουσιαστικά να βοηθήσει στην πραγματοποίησηαυτού του στόχου. Εφ’ όσον πιστέψουν στους ηγέτες τους οι πολίτεςείναι δυνατόν να προκαλέσουν το ξεκίνημα του μεγάλου βήματος προςτα εμπρός. Όπως περιέγραψε με επιτυχία ο James Surowiecki το 2004στο σημαντικό του βιβλίο The Wisdom of Crowds: Why the Many AreSmarter Than the Few and How Collective Wisdom Shapes Business,Economies, Societies and Nations η κοινή συνισταμένη των εκτιμήσεωντων μελών ενός πλήθους είναι πολύ κοντύτερα στην πραγματικότητααπό τις απόψεις του κάθ’ ενός απ΄ αυτούς χωριστά. Εφ’ όσον το πλήθοςλοιπόν συσπειρωθεί πίσω από ένα στόχο η υλοποίησή του είναι πολύπιο πιθανή. Αν δεν πεισθεί μια σημαντική λαική πλειοψηφία η επιτυχίαείναι πολύ συζητήσιμη. Για την Ελλάδα βέβαια με την εκτεταμένηεπιρροή των αριστερών ιδεοληψιών το πρόβλημα είναι ιδιαίτερασοβαρό. Η προσπάθεια όμως πρέπει να γίνει.

Με βάση την περιγραφή που είχε κάνει ο Ralph Nelson Elliott (Nature’sLaw: The Secret of the Universe) σχετικά με τα κίνητρα που ωθούνμεγαλειώδεις εξελίξεις είναι φανερό πως όλα τα γεγονότα πουεμφανίζονται σαν αποτελέσματα ανθρώπινων κοινωνικοοικονομικώνεπαναλαμβάνονται σαν παρόμοια και σταθερά επαν-επερχόμενα κύματασυγκεκριμένου αριθμού και συχνότητας. Ο Elliott χρησιμοποίησε τομοντέλο του για να εξηγήσει κυρίως την πορεία των χρηματιστηριακώναξιών (βλ. R.N. Elliott's, "The Basis of the Wave Principle," Οκτώβριος1940). Τα γενικότερα όμως οικονομικά φαινόμενα εύκολα μπορούν ναμπούν κάτω από την κατηγορία των «κυματισμών» του.

Οι αλλαγές εμφανίζονται, ισχυρίζεται ο Elliott, κάθε πέντε μεγάλουςκυματισμούς και τρείς μικρότερους. Αυτοί όλοι εκφράζουν μια τάση.Ανοδική η καθοδική. Ανασύνταξης η κατάρρευσης. Ευημερίας η κρίσης.Ανάμεσά τους, 3 κύματα εκφράζουν κίνητρα δράσης και 2 κυματισμούςδιόρθωσης. Ετσι, το στοιχείο της κοινής δράσης σε ένα πλαίσιο μαζικήςκινητοποίησης φέρνει αποτελέσματα παρά τις υπαναχωρήσεις (κύματαδιόρθωσης) που θα υπάρξουν. Αισιοδοξία λοιπόν μπορεί να υπάρξει.Ανεξάρτητα από την εύλογη κριτική που το μοντέλο του Elliott έχειυποστεί.

Προυπόθεση όμως είναι η παρουσία ηγεσιών με δύναμη, όραμα καιχαρακτήρα αυταπάρνησης. Που να εμπνεύσουν λαικές συμμαχίες γιατην προώθηση ριζοσπαστικών αλλαγών. Και να επιμένουν ναπροχωρούν μπροστά. Ανεξάρτητα από δυσκολίες και αντιδράσεις. Τότεοι αναπόφευκτες αλλαγές των δεδομένων (κυματισμοί ανασύνταξης) θατους βρούν έτοιμους να εκμεταλλευτούν άμεσα τις θετικές νέεςσυνθήκες.

Εχουμε τα κότσια για μια τέτοια πορεία;

12, ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ;

35

Η διεθνής οικονομική κρίση εκτός από τα διαρθρωτικά προβλήματαπολλών δυτικών οικονομιών (όπως λ.χ. την αδιέξοδη εξάρτηση τηςελληνικής οικονομίας από τον εξωτερικό δανεισμό) ανέδειξε και τιςαδυναμίες των σημαντικότερων σήμερα ιδεολογικών επιλογών. Ποιοείναι σήμερα πλέον το νόημα του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού; Oπανικός από την διογκούμενη αποσύνθεση του τραπεζικού συστήματοςκαι η εμφανής πλέον επίπτωση της κρίσης στην πραγματική λεγόμενηοικονομία (κάμψη εξαγωγών και κατανάλωσης, μείωση παραγγελιών,κίνδυνοι χρεοκοπίας πολλών επιχειρήσεων και προληπτικές απολύσεις)οδήγησε τις περισσότερες δυτικές κυβερνήσεις στην λήψη μέτρων απότο παρελθόν. Κι αυτά δεν θα μπορούσαν να ήσαν διαφορετικά από τηνπροσέγγιση και πάλι του δυσφημισμένου κρατικού παρεμβατισμού καιτων Κευνσιανών οικονομικών μέτρων.

Η πατρίδα του καπιταλισμού, οι ΗΠΑ, έχουν επιδοθεί σε μια κούρσαοικονομικής ενίσχυσης Τραπεζών και επιχειρήσεων αλλά και γιγαντιαίωνδημοσίων δαπανών για την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας.Η κυβέρνηση του κου Μπράουν στην Βρετανία ακολουθεί παρόμοιοδρόμο, ενώ ο Νικολά Σαρκοζύ στην Γαλλία παρεμβαίνει με πάθος στοναγώνα υποστήριξης πολλών μεγάλων βιομηχανιών μιλώντας για«εθνικούς πρωταθλητές» που θα πρέπει να προστατευθούν από τονδιεθνή ανταγωνισμό και το τσουνάμι της κρίσης. Σe ποιο ακριβώς σημείοοι «καπιταλιστικές» αυτές κυβερνήσεις διαφοροποιούνται από τις όποιεςσοσιαλιστικές επιλογές των ιδεολογικών τους αντιπάλων;

Η υιοθέτηση Κευνσιανών μοντέλων από τους καπιταλιστές καικαινούργιων φορολογικών επιβαρύνσεων για την αντιμετώπισηελλειμμάτων και την προώθηση παροχών προς τις πιο αδύναμεςκοινωνικές ομάδες αφήνει τους σοσιαλιστές δίχως πλατφόρμα καιπροτάσεις. Ποια είναι λοιπόν η καρδιά σήμερα της όποιας ιδεολογικήςαντιπαράθεσης ανάμεσα σε δεξιούς κι αριστερούς; Ανάμεσα σεκαπιταλιστές και σοσιαλιστές;

Παρά την βαθιά οικονομική κρίση που χτύπησε ουσιαστικά τιςκαπιταλιστικές αγορές σε σύγχυση βρίσκεται στην πραγματικότητα ησοσιαλιστική Αριστερά. ∆ίχως καθαρό πολιτικό στίγμα, με ασαφείς ιδέεςγια την αντιμετώπιση της σοβαρότατης οικονομικής και κοινωνικήςπραγματικότητας και με βαθιές ρωγμές στην ενότητά της η σοσιαλιστικήαριστερά σε ολόκληρο τον κόσμο αγωνιά για το μέλλον αδυνατώντας ναχειρισθεί με επιτυχία το παρόν.

Από την μια μεριά το άγχος της συνίσταται στην πολιτική τηςδιαφοροποίηση από τις φιλελεύθερες και συντηρητικές πολιτικέςπαρατάξεις. Ένα εγχείρημα δυσκολότατο από την ώρα που τα κόμματαπου βρίσκονται ιδεολογικά κοντύτερα στις πολιτικές των ανοιχτώναγορών επιλέγουν Κευνσιανές λύσεις διόγκωσης των δημοσίωνδαπανών και στενού φλέρτ προς τα λαικότερα στρώματα της κοινωνίας.Από την άλλη η ανάγκη διατύπωσης κάποιων καινούργιων πολιτικώνοδηγεί αρκετές σοσιαλιστικές ηγεσίες στα άκρα, με την υιοθέτησηαπόψεων αστικής ανυπακοής, απόρριψης υπερκρατικών θεσμών –όπως η ΕΕ, και επιθετική διάβρωση σημαντικών θεσμών της κοινωνίας

36

όπως η αστυνομία, το εξωκομματικό πανεπιστήμιο και η δικαιοσύνη.

Το δίλημμα για την Αριστερά είναι μεγάλο. Κυρίως διότι πουθενά στονορίζοντα δεν φαίνεται να αναδεικνύεται κάποια σοβαρή αμφισβήτηση τηςκαπιταλιστικής κυριαρχίας. Τελικά η συζήτηση καταλήγει ναεπικεντρώνεται ανάμεσα στην αναζήτηση διαφορετικών τύπωνκαπιταλισμού. Ο πολιτικός διάλογος δεν αφορά στην υιοθέτησηκαπιταλιστικών η σοσιαλιστικών πολιτικο-οικονομικών προτύπων. Αλλάστο είδος του καπιταλισμού που τελικά θα κυριαρχήσει.

Από την μια μεριά υπάρχει η ενιαία έκφραση ενός αντι-κρατικιστικούμοντέλου που βλέπει στον δημόσιο τομέα το συστατικό μέρος τηςδημιουργίας του προβλήματος. Κι’ όχι τα βασικά εργαλεία για τηνπροώθηση της όποιας λύσης. Οι οπαδοί αυτοί των ελεύθερων κιακηδεμόνευτων από γραφειοκρατικές παρεμβάσεις αγορών βλέπουνστις λύσεις του μεγαλύτερου κράτους και των διογκωμένων δημοσίωνδαπανών την προσπάθεια εφαρμογής τετράγωνων καρφιών σεστρογγυλές τρύπες. Αφού η κρίση προήλθε από τα δίχως εγγυήσειςθαλασσοδάνεια στον οικιστικό τομέα ισχυρίζονται, πως είναι δυνατόναυτή να αντιμετωπισθεί με καινούργια θαλασσοδάνεια σε καταρρέουσεςεπιχειρήσεις και στην μαύρη τρύπα των κρατικών δαπανών.

Από την άλλη οι οπαδοί ενός ανανήψαντος Κευνσιανισμούευαγγελίζονται την λειτουργία μεν ελεύθερων αγορών αλλά σε πλαίσιασοβαρών κρατικών ελέγχων, μεγάλων δημόσιων παροχών σε ομάδεςπολιτών η σε στοχευμένες προβληματικές επιχειρήσεις. Πουθενά δενπαίζουν, στο πλαίσιο του νέου αυτού διαλόγου, πολιτικές σοσιαλιστικώνμετασχηματισμών και εγκαθίδρυσης εξισωτικών κοινωνικώνπαραδείσων. Ουδείς αμφισβητεί την απαραίτητη κυριαρχία της αγοράς.Ο διάλογος είναι για τον τρόπο που αυτή θα λειτουργεί.

∆εν υπάρχει αυτή την ώρα αντιπαλότητα ανάμεσα στον σοσιαλισμό καιτον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός απλά αντιμάχεται κάποιο άλλο είδοςκαπιταλισμού!!

13.ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

Με μια σειρά από ενδιαφέροντα άρθρα και διαδικτυακές τηλεοπτικέςσυζητήσεις οι Financial Times προσπάθησαν να ρίξουν φώς στο κρίσιμοζήτημα των μελλοντικών εξελίξεων. Ιδιαίτερα μάλιστα στην πορεία τωνγνωστών οικονομικών συστημάτων και στις αυριανές προοπτικές τουκαπιταλισμού. Η παγκοσμίου κύρους οικονομική εφημερίδα δεν έκρυψεποτέ τις πολιτικές της προτιμήσεις για τις ελεύθερες αγορές. Αυτό όμωςδεν σημαίνει πως αποκλείει από τις σελίδες της – κι από την ιστοσελίδατης στο διαδίκτυο – απόψεις που αντιστρατεύονται τον καπιταλισμό.

Μέσα στην μέση της σημερινής βαθιάς διεθνούς οικονομικής κρίσης οιαπόψεις όσων εκφράσθηκαν πάνω στο ζήτημα αυτό είναι εξαιρετικά

37

ενδιαφέρουσες. Κυρίως διότι αποκαλύπτουν τον σχετικό διεθνήσκεπτικισμό αλλά και την αβεβαιότητα που υπάρχει για το μέλλον.

Οι περισσότερoι σχολιαστές καταλήγουν σε ένα κοινό περίπουσυμπέρασμα. Ο καπιταλισμός έχει πλέον κυριαρχήσει σαν το μοναδικόβιώσιμο και αποτελεσματικό οικονομικό σύστημα. Και δεν κινδυνεύειαπό κανέναν ουσιαστικά στο μέλλον. Το ζήτημα βρίσκεται στην τελικήμορφή που θα πάρει μετά το ξεπέρασμα της κρίσης. Το ερώτημα δηλ.δεν είναι αν θα επικρατήσει η όχι τελικά ο καπιταλισμός. Αλλά το είδοςτου καπιταλισμού που μετά την κρίση θα κυριαρχεί.

Η αγγλοσαξωνικού τύπου ελεύθερη οικονομία της αγοράς, παρά το ότιεκεί γεννήθηκε η παγκόσμια οικονομική κρίση, αποδείχθηκεαποτελεσματικότερη σαν σύστημα κατανομής αγαθών και πλούτου. Οιρυθμοί αύξησης των εισοδημάτων στις χώρες των Θατσερο-Ρηγκανικώνεμπνεύσεων και επιλογών υπήρξαν εντυπωσιακά υψηλοί. Η καινοτομία,ο δυναμισμός της ατομικής επιχειρηματικότητας, η ταχύτητα προώθησηςπροιόντων της επιστημονικής έρευνας στις αγορές, οι νέες τάσεις στηνπαιδεία αλλά και η αλματώδης άνοδος του βιοτικού επιπέδου και τουστυλ ζωής αριθμητικά τεράστιων κοινωνικών ομάδων υπήρξε μοναδικόςστην σύγχρονη ιστορία.

Την ίδια ώρα ο γνήσιος σοσιαλισμός ψυχορραγούσε, η ευρωπαικήσοσιαλδημοκρατία προσέκρουε στα ακίνητα εμπόδια των μεγάλωνδημόσιων ελλειμμάτων, της ανασταλτικής για κάθε γρήγορη εξέλιξηκρατικής γραφειοκρατίας και στην στατικότητα ενός πνεύματοςκαχυποψίας απέναντι σε κάθε επαναστατικά καινούργιο. Ο«εφαρμοσμένος» σοσιαλισμός έχει πλέον εξευτελισθεί στα μάτια τωνλαών ενώ η σοσιαλδημοκρατία από μόνη της αποδείχθηκε ανίκανη νακρατήσει τις κοινωνίες σε εγρήγορση και την ευημερία σε υψηλά επίπεδασε κάποιο βάθος χρόνου. Ακόμα και στην Σουηδία, όπου η ιδιότυπηκαπιταλιστική σοσιαλδημοκρατία κυριαρχούσε για δεκαετίες, τοαρμονικότερο σύστημα κοινωνικής ισορροπίας κατέρρευσε πνιγμένο σεένα τέλμα κρατικίστικης ακινησίας και μεγάλων δημοσίων χρεών.

Τι ήταν όμως αυτό που τελικά δεν πήγε καλά και ο αγγλοσαξωνικόςκαπιταλισμός πνίγηκε σε ένα ωκεανό τραπεζικών χρεών καιλειτουργικής αβεβαιότητας; Μια εξήγηση είναι πως δεν λειτούργησαν οιμηχανισμοί ελέγχου για την τήρηση των κανόνων των αγορών. Είτε οιυπαρκτοί ρυθμιστικοί μηχανισμοί ξεπεράστηκαν από την δυναμική τωναγορών στον τομέα των χρηματοπιστωτικών προιόντων, είτε το ίδιο τοκράτος επέβαλε συμπεριφορές παράκαμψης των κανόνων αυτών - σταάνευ εγγυήσεων χορηγούμενα στεγαστικά δάνεια.

Σε κάθε περίπτωση πάντως ο αδέσμευτος καπιταλισμός τωναγγλοσαξωνικών χωρών δεν λειτούργησε δίχως και σκοτεινές όψεις. Ηαλματώδης αύξηση των εισοδημάτων προκάλεσε και θεαματικέςκοινωνικές ανισότητες. Μπορεί μεν η ανισότητα να μην είναιαντικειμενικά τόσο σοβαρό πρόβλημα εφ’ όσον συνοδεύεται απόυψηλούς ρυθμούς ευημερίας (αν οι περισσότεροι λ.χ. μετακινηθούν απότο 50 και το 100 στο 200, ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα αν κάποιοι

38

λίγοι βρεθούν στο 250 η το 300;). Eφ’ όσον ουδείς στερείται, τι σημασίαέχει αν κάποιος κερδίζει περισσότερα – για διαφορετική δουλειά βέβαια -από κάποιον άλλο;

Η μεγάλη ανισότητα όμως προκαλεί σοβαρές ψυχολογικές παρενέργειες.Με επιπτώσεις στο οικοδόμημα της κοινωνικής συνοχής. Είναιαπαραίτητο λοιπόν ο καπιταλισμός της μετά την οικονομική κρίσηεποχής να φροντίζει ώστε οι όποιες διαφορές εισοδημάτων – κάτιαναπόφευκτο σε ένα σύστημα ελεύθερων οικονομικών συναλλαγών – νασυμπληρώνονται από σοβαρές και αποτελεσματικές κοινωνικέςυπηρεσίες. Οταν η ανισότητα πλαισιώνεται από άθλια συστήματα υγείας,μια καταρρέουσα δημόσια τάξη και μια ανυπόληπτη παιδεία τότε οκορμός της κοινωνίας κλυδωνίζεται και παραπαίει. Η συνοχή τότεδύσκολα μπορεί να εξασφαλισθεί και οι καταπιεσμένες μειοψηφίες θαβγούν πιθανότατα στους δρόμους.

Το μέλλον του καπιταλισμού λοιπόν βρίσκεται στην φροντίδα τηςκοινωνικής του φυσιογνωμίας. Που δεν συνδέεται άμεσα με το είδος τωνοικονομικών συναλλαγών. Στην Ελλάδα λ.χ. οι δαπάνες για κοινωνικούςστόχους (από τα ελεγχόμενα χαμηλά τιμολόγια της ∆ΕΗ, την διάσωσημε δημόσιο χρήμα χρεοκοπημένων ιδιωτικών επιχειρήσεων και τιςεπιδοτήσεις στην ακτοπλοία μέχρι τα κουπόνια του κοινωνικούτουρισμού, τις ενισχύσεις πολιτιστικών και ερευνητικών φορέων αλλά καιτην δωρεάν παιδεία – χώρια βέβαια τις καθαρές κοινωνικές δαπάνες γιατην υγεία, την πρόνοια και την ασφάλιση) είναι τεράστιες. Πνίγονταιόμως στα γρανάζια μιάς απρόσωπης κι’ αναποτελεσματικής δημόσιαςγραφειοκρατίας που μαζί με το άδικο και καθόλου ανταποδοτικόσύστημα φορολογίας προκαλούν το χάος της νεοελληνικήςπραγματικότητας.

Εφ’ όσον θα συνεχίσουμε να ζούμε κάτω από ένα καπιταλιστικόσύστημα καλό θα είναι από τώρα να φροντίσουμε να το κάνουμεβιώσιμο, φιλικό για τους πολίτες και κοινωνικά αποτελεσματικό.

14. ΠΟΙΟΣ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΤΕΛΙΚΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ;

∆εν είχα την τιμή να προσκληθώ στην εκδήλωση του Ιδρύματος τηςΒουλής για την πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση. Προφανώς,σύμφωνα με την συνήθη ελληνική πρακτική, οι καλεσμένοι μοιράζοντανκοινές απόψεις για τα αίτια και την θεραπεία της κρίσης. Αν κρίνω από ταγραφόμενα του κ. Α. Καρακούση στο ‘Βήμα’, η μοναδική μου πηγή για τοτι ακριβώς ακούσθηκε εκεί, δεν ειπώθηκαν πράγματα που να διαφέρουναπό την κυριαρχούσα στην Ελλάδα πολιτικο-οικονομική ορθοδοξία. Πωςγια όλα δηλ υπεύθυνος είναι ο άκαρδος καπιταλισμός, οι ασύδοτεςοικονομίες της αγοράς και τα «λαμόγια» των Τραπεζών και των μεγάλωνχρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Το περίεργο είναι πως απ’ όταν ξέσπασε η χρηματο-οικονομική

39

αναστάτωση είχα δημόσια επισημάνει πως οι παρεμβάσεις των κρατώνθα την βαθύνουν αντί να την εκτονώσουν. Και πως γρήγορα, από κρίσητων επενδυτικών τραπεζών και του τομέα των στεγαστικών δανείων θαπέρναγε στις εμπορικές τράπεζες και στην πραγματική οικονομία. Αυτόακριβώς κι έγινε. Η κρίση άρχισε να καταβροχθίζει τις οικονομίες τωνφορολογουμένων μέσω των απίστευτων ποσών που οι κυβερνήσειςδιοχέτευαν στις Τράπεζες και σε άλλους πρoβληματικούς οργανισμούς.Για να καταλήξουν βέβαια πολλά από τα χρήματα αυτά στις τσέπες τωνλεγομένων golden boys που με την απληστία τους προκάλεσαν την κρίσηαλλά συνέχισαν να απολαμβάνουν υψηλότατων bonus και άλλωνοικονομικής φύσεως ευνοιών.

Εκατοντάδες αμερικανοί βουλευτές και στρατός διεθνώςαναγνωρισμένων οικονομολόγων επέμεναν για την καταψήφιση τωνπακέτων Πόλσον και αργότερα Ομπάμα. Που εκταμίευαν δις. από τιςτσέπες των φορολογουμένων για να διασώσουν Τράπεζες καιχρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Με αποτέλεσμα βέβαια να βαθύνει ηανεργία, να διογκωθούν τα δημόσια ελλείμματα και οι ΗΠΑ και η Ευρώπηνα είναι ακόμη στην δίνη της κρίσης παρά τα λεγόμενα που αποσκοπούνστην βελτίωση του οικονομικού κλίματος. ∆εν χωράει αμφιβολία πως οιτεράστιες οικονομικές συνεισφορές των επενδυτικών τραπεζών στιςπροεκλογικές καμπάνιες και των δύο μεγάλων αμερικανικών κομμάτωνσυνέβαλε στην ομοφωνία για την γενναία χρηματοδότησή τους.

Ανεξάρτητα από αυτά, το εκπληκτικό είναι πως στην σχετική ημερίδα τηςΒουλής μετείχαν και τραπεζίτες οικονομολόγοι που για να χαιδέψουναυτιά, όπως συνήθως συμβαίνει στην Ελλάδα, δεν δίστασαν νασυμπορευτούν με την παραδεκτή λογική που επικρατεί ανάμεσα στουςσχολιαστές των οικονομικών εξελίξεων. Και κατήγγειλαν τις ανεξέλεγκτεςαγορές και τον νεοφιλελευθερισμό για την πρόκληση των σημερινώνοικονομικών αδιεξόδων. Και έμμεσα υπέδειξαν το τραπεζικό σύστημασαν τον κύριο υπεύθυνο των μεγάλων προβλημάτων!!

∆εν θα πάψω όμως να επιμένω πως την ευθύνη για την οικονομική κρίσητην είχαν οι ανακόλουθες πολιτικές του αμερικανικού δημοσίου. Ηπολιτική της «φτηνής στέγης σε όλους» επέβαλε, με κυρώσεις μάλιστα σεόσες τράπεζες απειθαρχούσαν, την παροχή στεγαστικών δανείων σεάτομα δίχως τα οικονομικά εχέγγυα για την αποπληρωμή τους. Οιαρμόδιοι για τον έλεγχο της αγοράς οργανισμοί εκ των πραγμάτωνπεριθωριοποιήθηκαν ενώ το χρήμα έρεε άφθονο, με ευθύνη τηςΚεντρικής Τράπεζας, προς τα νέα χρηματοπιστωτικά εφευρήματα. Αν δεναπατώμαι, ο νεοφιλελευθερισμός κατηγορείται για αυστηρότητα στηνδιάθεση χρήματος (μονεταρισμός). Και οι αγορές δεν αυτορυθμίστηκανδιότι προφανέστατα δεν της άφησε κανένας να αυτορυθμιστούν! Ποιόςφταίει λοιπόν;

Αυτά τα έχω ξαναπεί. Αλλά διαπιστώνω πως κανένας δεν τα ακούει. Ταλένε όμως και πολλοί άλλοι. Κλείνοντας παραθέτω μερικές μόνο από τιςσχετικές μελέτες. Καλό θα ήταν να τις κοιτάξουν μερικά στελέχη τουελληνικού τραπεζικού συστήματος. Τουλάχιστον!

40

Johan Norberg, Financial Fiasco: How America's Infatuation with HomeOwnership and Easy Money Created the Economic Crisis. C ατο , 2009. John B. Taylor, Getting Off Track: How Government Actions andInterventions Caused, Prolonged, and Worsened the Financial Crisis.Hoover Institution Press Publication, 2009. Thomas E., Jr. Woods,Meltdown: A Free-Market Look at Why the Stock Market Collapsed, theEconomy Tanked, and Government Bailouts Will Make Things Worse ,Regnery Publishing, 2009. Arthur B. Laffer, The End of Prosperity: HowHigher Taxes Will Doom the Economy--If We Let It Happen . ThresholdEditions, 2009. Thomas Sowell, The Housing Boom and Bust . BasicBooks, 2009. Richard A. Posner, A Failure of Capitalism: The Crisis of '08and the Descent into Depression . Harvard University Press, 2009.

ΕΝ∆ΙΑΜΕΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ:

ΤΙ ΠΡΟΕΙ∆ΟΠΟΙΟΥΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 2009

1. ΥΨΗΛΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΡΙΣΚΟΥ ΠΛΕΟΝ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η ανάλυση και αξιολόγηση πολιτικού ρίσκου είναι η καινούργιαδυναμική προσθήκη σ’ αυτό που αποκαλείται τομέαςεπιχειρηματικών συμβουλών*. Δεν υπάρχει σοβαρή οικονομικήμονάδα στον κόσμο που θα προχωρούσε σε επενδυτικές δράσειςσε μια νέα αγορά σήμερα δίχως μια προσεκτική προηγουμένωςμελέτη του πολιτικού ρίσκου που ενδεχόμενα υπάρχει σε μιά

41

τέτοια κίνηση.

Η επαγγελματική μου εμπειρία από τις χώρες της πρώηνΣοβιετικής Ενωσης με έχει διδάξει πως δίχως προσεκτικέςμελέτες πολιτικής διακινδύνευσης καμιά εταιρία με αναγνώρισηκαι διεθνές κύρος δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες οικονομικήςεμπλοκής. Η ποιότητα και οι δυνατότητες της ντόπιας οικονομίαςσυνιστούν κυρίαρχο παράγοντα για τις αποφάσεις εισόδου σε μιανέα αγορά. Αλλά οι οικονομικοί παράγοντες δεν αποτελούνπλέον το μοναδικό η έστω τον αποκλειστικά κυρίαρχο λόγο γιατην λήψη των τελικών επενδυτικών αποφάσεων. Η εκτίμηση τωνπολιτικών συνθηκών, οι ενδεχόμενες κυβερνητικές η κομματικέςαλλαγές, ο ρόλος και η ψυχογραφία των πρωταγωνιστών τουεκάστοτε πολιτικού σκηνικού καθώς και άλλες πολλές κοινωνικέςσυνθήκες καθώς και στοιχεία κουλτούρας και αξιακώναντιλήψεων παίζουν κρίσιμο ρόλο στις σχετικές αποφάσεις.

Είναι αυτονόητο πως οι παρατηρήσεις αυτές δεν προιδεάζουν γιαευχάριστες εξελίξεις στην χώρα μας. Η ελληνική οικονομία έχειαπόλυτη ανάγκη από ξένες επενδύσεις αλλά και από την ομαλήροή εξωτερικού δανεισμού. Οσα όμως γίνονται εδώ συνηγορούναρνητικά για την εκπλήρωση και των δύο παραπάνωενδεχομένων. Το ζήτημα πλέον έχει ξεφύγει από τα πλαίσια τηςόποιας εσωτερικής πολιτικής η ιδεολογικής αντιπαλότητας. Καιέχει μετατραπεί σε αντικειμενικά και συνάμα γιγαντιαίοπρόβλημα διεθνών διαστάσεων.

Αν η χώρα δεν εξασφαλίσει επενδύσεις από το εξωτερικό ηαρχίσει να συναντά ανυπέρβλητες δυσκολίες στην εξασφάλισητακτικού δανεισμού από διεθνείς πιστωτικούς οργανισμούς,κινδυνεύει να οδηγηθεί στην πτώχευση. Το πρόβλημα τότε θαείναι μη αντιμετωπίσιμο και οι κοινωνικές του προεκτάσειςανυπολόγιστες. Η αδράνεια όλα αυτά τα χρόνια του ελληνικούπολιτικού συστήματος και η αβελτηρία – μέχρι και η ειρωνία - μετην οποία αντιμετωπίζονταν επισημάνσεις και προειδοποιήσειςγια την ανάγκη λήψης μέτρων ριζικών αλλαγών των δομών τηςκοινωνίας και της οικονομίας, οδηγούν τώρα στην αναπόφευκτηεξόφληση εξαιρετικά δυσάρεστων λογαριασμών. Στον οικονομικό τομέα, η κατάρρευση θα οδηγήσει την χώρα σεσυνθήκες καταιγιστικής οπισθοδρόμησης. Οι κοινωνικέςεπιπτώσεις ενός τέτοιου ενδεχόμενου θα είναι σχεδόν τραγικές.Η ανεργία θα οδηγηθεί σε ύψη θεόρατα, τα νοικοκυριά θααναγκασθούν να χαμηλώσουν τον πήχυ της ποιότητας ζωής πουπροσδοκούν και απολαμβάνουν ενώ για τους νέους οιπροοπτικές εξέλιξης θα είναι ιδιαίτερα δυσάρεστες.

42

Το εξαιρετικά ανησυχητικό για την Ελλάδα είναι πως ηιδιαιτερότητα της δικής της οπισθοδρόμησης συμπίπτει με μιάδιεθνή κρίση που καθιστά δυσχερέστερη την κάθε κίνηση από τοεξωτερικό εύνοιας προς την χώρα. Λυπάμαι που το αναφέρωαλλά είχα επανειλημμένα προειδοποιήσει, όταν κατά τοπαρελθόν συναντούσα τείχος αντιδράσεων σε κάθε κίνησηεξορθολογισμού των οικονομικών δομών της χώρας, πως θαέρθει η ώρα που θα υποχρεωθεί ο τόπος να υιοθετήσειαναγκαστικά τέτοιες πολιτικές. Αλλά πως οι συνθήκες τότε πλέονθα είναι δυσάρεστες και τα κοινωνικά δεδομένα τραγικά.Δυστυχώς, η ώρα αυτή πλησιάζει. Και ο τόπος παρουσιάζεταιανέτοιμος να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις ανατροπές πουέρχονται.

Οταν σήμερα πλέον μαζί με τις καθαρά οικονομικές εκτιμήσειςσημαντικότατο ρόλο παίζουν οι αξιολογήσεις πολιτικού ρίσκου ταπράγματα για την Ελλάδα εμφανίζονται σχεδόν απολύτωςαρνητικά. Η κυβέρνηση δείχνει να τα έχει χαμένα ενώ το επίπεδοδιακομματικής συνεννόησης και συνεργασίας σε όλο το φάσματου πολιτικού σκηνικού είναι εντελώς ανύπαρκτο. Η χώραβολοδέρνει σε μιά άγρια τρικυμία δίχως κανένας να πιλοτάρειστην γέφυρα. Η βία, και ιδιαίτερα η κατευθυνόμενη κατάεπιχειρηματιών, καθηγητών και οργάνων της τάξης, έχει πάρειανεξέλεγκτες διαστάσεις. Η φθορά αρχών και αξιών, δίχως τηνπαρουσία κάποιας αξιόπιστης θεσμικής βάσης, έχει πλημμυρίσειαπόλυτα την δημόσια λειτουργία.

Ακόμη και τομείς άμεσης λαικής ενασχόλησης και ψυχο-κοινωνικής εκτόνωσης, όπως ο αθλητισμός και η διασκέδαση(τηλεόραση, φίλμ, μουσική, βραδυνοί έξοδοι) πάσχουν απόσοβαρότατες θεσμικές στρεβλώσεις και την κυριαρχία κωδίκωντου υποκόσμου και του κοινωνικού περιθωρίου. Η τυφλή βία, ηθεοποίηση του τίποτα, η κατάρρευση κάθε έννοιας αξιοκρατικήςεπιβράβευσης της δημιουργικότητας, και ο ενταφιασμός τηςπαραδοσιακής κοινωνικής ηθικής συνιστούν πλέον τον κανόνα κιόχι την εξαίρεση. Αυτονόητα όλα αυτά επιδρούν πάνω στηνλειτουργία της δημόσιας διοίκησης και στην δράση του κράτους. Συνέπεια αυτών είναι η έγερση αμφιβολιών για τις δυνατότητεςτου ελληνικού πολιτικού συστήματος να αντιμετωπίσει τηνκρίση, να ανταποκριθεί στις διεθνείς απαιτήσεις για πάταξη τηδιαφθοράς και να πείσει για ομαλές οικονομικές εξελίξεις σεπεριβάλλον πολιτικής ασφάλειας και σταθερότητας. Οι εκτιμητέςπολιτικού ρίσκου θα οδηγήσουν την χώρα στην διεθνήανυποληψία πολύ γρηγορότερα από τους αναλυτές οικονομικώνδεδομένων και τους αξιολογητές γνωστών χρηματοοικονομικώνοίκων.

43

*Βλ. λ.χ. Bracken, Bremmer and Gordon, Managing Strategic Surprise: Lessons FromRisk Management and Risk Assessment (Cambridge, 2008) και R. Chambers “AssessingPolitical Risk”, http://goliath.ecnext.com/coms2/gi_0199‐7067526/Assessing‐political‐risk‐as‐more.html#abstract

2. ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΙΣΤΡΕΨΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΙΣΜΟ

Η οικονομική κρίση χρησιμοποιείται σαν δικαιολογία από τουςαμετανόητους κρατιστές, που στην Ελλάδα δυστυχώς περισσεύουν, γιανα αναβιώσει ο σχετικά δυσφημισμένος τα τελευταία χρόνιαπαραδοσιακός ελληνικός κρατισμός. Ένα και μόνο σχετικό παράδειγμανομίζω πως αρκεί. Προ καιρού ο μικρός μου γιός, που πηγαίνει στο∆ημοτικό εγγλέζικου σχολείου, έφερε για διάβασμα ένα μικρό βιβλίο απότην σχολική βιβλιοθήκη. Μέσα εκεί υπήρχε μια ιστορία για τα παιδιά μιάςμικρής τάξης που διαπίστωσαν πως είχαν ανάγκη ενός καινούργιουυπολογιστή. Αμέσως ο προβληματισμός που υπήρξε ήταν για το πως θακατόρθωναν να μαζέψουν χρήματα για την υλοποίηση του σχετικούστόχου. Τελικά μαθητές και δασκάλα οργάνωσαν μια παιδική παράστασηόπου, και με την συμμετοχή γονιών με σχετικές ικανότητες (καλλιτέχνες,ταχυδακτυλουργοί κλπ), και κατόρθωσαν να μαζέψουν το αναγκαίοποσό. Αμέσως σκέφθηκα πως στην περίπτωση ενός ελληνικού σχολείουη πρώτη κίνηση θα ήταν η απαίτηση των χρημάτων από την διεύθυνσητου σχολείου. Η οποία με την σειρά της, και με την συμπαράσταση τουΣυλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων, θα ζητούσε την σχετική επιχορήγησηαπό τον ∆ήμο η από το Υπουργείο Παιδείας!

Η διαφορά στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και στην καλλιέργειαδιαφορετικών αντιλήψεων είναι φανερή. Τα παιδιά στο βρετανικόσύστημα μαθαίνουν να στηρίζονται στις δυνάμεις τους, να είναι υπεύθυνακαι συνακόλουθα να αγαπούν και να προσέχουν τα δημόσια αγαθά διότισυμβάλλουν με την δουλειά τους στην απόκτησή τους. Στην Ελλάδα,αντίθετα, η κουλτούρα που κυριαρχεί είναι της εξάρτησης από κάποιοαπρόσωπο κράτος («Τι κάνει η πολιτεία;» είναι η συνήθης κραυγή πουακούγεται μπροστά στην παραμικρή δυσκολία), της αδιαφορίας για την(αποξενωμένη ιδιοκτησιακά;) δημόσια περιουσία και πολύ περισσότερο ηέλλειψη της παραμικρής διασύνδεσης μεταξύ καταβολής φόρων καιεξασφάλισης υπηρεσιών. Οι έλληνες μαθαίνουν να κοροιδεύουν ένακράτος που δεν τους σέβεται και που συνηθίζει νά τους καταπιέζει.

Το δημόσιο φαντάζει στην λαική φαντασία σαν δυνάστης αλλά συνάμακαι σαν απελευθερωτής. Η σχέση πολίτη με το κράτος συνθέτει τοπερισσότερο ίσως αντιπροσωπευτικό στοιχείο της νεοελληνικήςαντιφατικότητας. Μια περίεργη σχέση αγάπης – μίσους που διατρέχει τιςπερισσότερες κοινωνικές σχέσεις βρίσκει την απόλυτη σχεδόνολοκλήρωση στην σχέση πολίτη – κράτους. Μοναχά σχεδόν στηνΕλλάδα αντιμετωπίζει κάποιος το φαινόμενο ο γιός να σφάζει τον πατέρα

44

και μετά να οδύρεται πάνω από τον τάφο η να χαρακώνει η γυναίκα τοπρόσωπο του εραστή της και στη συνέχεια να του καθαρίζει κλαίγονταςτις πληγές μέχρι να έρθει το ασθενοφόρο. Ετσι όμως κι’ ο πολίτηςαναζητά λύσεις από το κράτος στα περισσότερα προβλήματά του. Αυτόόμως δεν τον εμποδίζει να χαρακτηρίζει το δημόσιο διεφθαρμένο,αδιάφορο και πηγή των περισσότερων κακών της κοινωνίας.

Αυτός ο αντιφατικός κρατισμός είναι δυστυχώς βαθιά ριζωμένος στονψυχισμό των ελλήνων. Και δυσκολεύει κάθε γνήσια προσπάθειαεκσυγχρονισμού της κοινωνίας. Ματαιώνει όμως ουσιαστικά και τηνόποια κίνηση οικοδόμησης ενός κλίματος ατομικής υπευθυνότητας∆ύσκολα ο πολίτης μπορεί να συνειδητοποιήσει τα δικαιώματα αλλά καιτις υποχρεώσεις του. Μαθαίνει να συμπεριφέρεται σαν το κακομαθημένοπαιδί που συνέχεια απαιτεί. Αδιαφορώντας για τον τρόπο με τον οποίο ηοικογένεια εξασφαλίζει τα προς το ζήν. Ποτέ σχεδόν δεν αναλαμβάνειευθύνες για τα συνεπακόλουθα των πράξεών του.

Το αποτέλεσμα είναι πολιτικοί με ελαστική συνείδηση και ηγεσίες μεστενούς ορίζοντες πολιτικών σχεδιασμών και αδιαφορία για τιςμακροχρόνιες συνέπειες των επιλογών τους. Οι πολίτες ενδιαφέρονταιγια παροχές και βολέματα. Ενώ οι ουσιαστικά τυχάρπαστες κοινωνικο-οικονομικές ελίτ στερούνται εθνικής συνείδησης και σχεδόν τελείωςαστικής ηθικής.

Μέσα στο τέλμα αυτού του κοινωνικο-οικονομικού γίγνεσθαι ο κρατισμόςεπιβιώνει σαν η μοναδική σταθερά σε ένα σύστημα σαθρό, αβέβαιο καιαπόλυτα διεφθαρμένο. Το κράτος αποτελεί ελπίδα διορισμού καιοικονομικής αποκατάστασης για τα μεσο-χαμηλά κοινωνικά στρώματα.Συνιστά όμως και διέξοδο οικονομικής επιβίωσης για μια μαθημένη στιςπαρεμβάσεις του λεγόμενου γκοβέρνου και έντονα ανασφαλήεπιχειρηματική τάξη. Συνιστά όμως κι’ εργαλείο πλουτισμού για τουςμαθημένους στις παρασκηνιακές συναλλαγές νεόπλουτους και υψηλο-διεφθαρμένους ισχυρούς. Το χρήμα του κράτους είναι εκείνο – μέσα απόεργολαβίες, προμήθειες και ειδικές εύνοιες - που φτιάχνει πλούσιους καιπαράλληλα στήνει μηχανισμούς προπαγάνδισης του κρατισμού μέσααπό τηλεοράσεις έντυπα και ραδιόφωνα. Που συνήθως ανήκουν σεευνοημένους πελάτες του δημόσιου τομέα. Γι αυτό και τελικά ηκαταπολέμησή του κρατισμού γίνεται σχεδόν αδύνατη.

Πριν όμως από την οικονομική κρίση οι πασιφανείς αδυναμίες τουμεγάλου δημόσιου τομέα μαζί και με τι επιτυχίες του φιλελεύθερουκαπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης σε ολόκληρη την υφήλιο είχαναρχίσει να επηρεάζουν κάπως το πολιτικό τοπίο. Πολιτικοί απ’ όλες τιςπλευρές έδειχναν έτοιμοι να δεχθούν πως η δημιουργία ελλειμμάτων – μετρόπο μάλιστα κρυφό από τα μάτια των πολιτών όπως οι περίφημες«άγνωστες» εγγυήσεις του δημοσίου σε δάνεια διαφόρων κρατικώνφορέων – υποθήκευε το μέλλον του λαού. Και πως έπρεπε νασταματήσει. Εφ’ όσον η χώρα χρωστάει, πως είναι δυνατόν να απαλλαγείκάποτε από τα βάρη εφ’ όσον κάθε χρόνο έμπαινε και περισσότερο μέσα;

∆υστυχώς η οικονομική κρίση – και κυρίως ο τρόπος με τον οποίο αυτήεξηγήθηκε στο κοινό – ανέτρεψε αυτή την εικόνα. Αντί να αποκαλυφθεί ο

45

αχαρακτήριστος τρόπος με τον οποίο το αμερικανικό δημόσιο επέβαλε σετράπεζες να χορηγούν δάνεια σε δανειολήπτες που δεν διέθεταν τιςαπαραίτητες εγγυήσεις, η αντίληψη που προωθήθηκε ήταν πως τοπρόβλημα προκάλεσε η απουσία κρατικών ελέγχων στην λειτουργία τωναγορών. Η επιστροφή λοιπόν στο μεγάλο κράτος, στον προστατευτισμό,στις επιδοτήσεις και στα μεγάλα ελλείμματα συνιστούν για πολλούς τηνμοναδική διέξοδο από τις σημερινές οικονομικές δυσκολίες.

Από πουθενά όμως αντικειμενικά δεν προκύπτει πως μιά τέτοια πολιτικήπαροχών, μεγάλων δημοσίων επενδύσεων και νέων χρεών οδηγεί στηνανάπτυξη. Η πολιτική Ομπάμα στις ΗΠΑ και Μπράουν στην Βρετανίαείναι αυτής της φιλοσοφίας. Στις χώρες αυτές όμως η κρίση βαθαίνει, ηανεργία διογκώνεται και τα αδιέξοδα μεγαλώνουν. Γιατί στην Ελλάδα ταπράγματα θα λειτουργήσουν διαφορετικά; Οι μέθοδοι του New Deal τηςδεκαετίας του ’30 δεν μπορούν να αποδώσουν σήμερα. Γιατί οι κοινωνίεςσήμερα είναι διαφορετικές. Και δεν υπάρχει ανενεργός πληθυσμός ναμπεί για πρώτη φορά στην παραγωγή. Είναι δε φοβερές και οιανακολουθίες και οι αντιφάσεις όσων υποστηρίζουν τις πολιτικές αυτές. ΟΠώλ Κρούγκμαν, για παράδειγμα, που ουδέποτε έχει προβλέψει κάτισωστά επέμενε για χρόνια πως η οικονομική κατάρρευση θα προέλθειαπό τα δημόσια ελλείμματα των ΗΠΑ! Αυτή όμως προκλήθηκε από ταστεγαστικά θαλασσοδάνεια και την φούσκα των ακινήτων. Και τώρα οΚρούγκμαν υποστηρίζει τις πολιτικές Ομπάμα που μεγαλώνουνπαραπάνω τα ελλείμματα!!

Το μεγάλωμα του κράτους λοιπόν δεν αποτελεί απάντηση στην κρίση.Ούτε βέβαια και ο πλήρης εξοστρακισμός του. Η αγορά οφείλει ναακολουθεί κανόνες. Για την σωστή λειτουργία του ανταγωνισμού. Είναιλοιπόν αναγκαίες κάποιες ρυθμιστικές αρχές που να φροντίζουν ώστεεπιχειρήσεις και δημόσιοι φορείς να σέβονται τους καταναλωτές και ναμην σχηματίζουν καρτέλ και εκβιαστικές ομάδες. Το κράτος επίσηςπρέπει να προσφέρει αποτελεσματικές δημόσιες υπηρεσίες. Η υγεία και ηπαιδεία πρέπει να βρίσκονται στην αρμοδιότητά του. Όχι υποχρεωτικάμέσω κρατικών συστημάτων αλλά κάτω από την εποπτεία και τηνοικονομική του συμβολή (λ.χ. πιστωτικά κουπόνια για σχολεία,πανεπιστήμια η νοσοκομειακή φροντίδα). Η ασφάλιση δεν μπορεί παράνα αποτελεί επίσης αρμοδιότητά του αλλά και μέσω κεφαλαιοποιητικώνσυστημάτων όπου οι φορείς που την προσφέρουν να είναι ιδιωτικοί.Τέλος η γραφειοκρατία οφείλει δραστικά να μειωθεί. Με τον περιορισμόπολλών δημοσίων υπηρεσιών. Και την χρήση υπεύθυνων δηλώσεων γιαεφαρμογή των προυποθέσεων που θέτουν οι νόμοι.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε πως η έξοδος απότην κρίση δεν περνάει από έναν διογκωμένο δημόσιο τομέα. Αντίθετα,αυτό που χρειάζεται είναι η ενθάρρυνση της δυνατότητας δημιουργίαςταχύτατα καινούργιων επιχειρηματικών μονάδων. Ωστε να καμφθεί ηανεργία και να ενισχυθεί η κατανάλωση. Λιγότεροι φόροι, λιγότεροιγραφειοκρατικοί έλεγχοι, άδειες και εγκρίσεις είναι οι προυποθέσεις ενόςκαινούργιου ξεκινήματος. ∆ιαφορετικά θα βουλιάξουμε ακόμη πιό βαθιάστα χρέη, στα αδιέξοδα και την απαισιοδοξία.

46

Κρατιστές και Νεοφιλελεύθεροι

Για την αριστερά, στις πολυποίκιλες εκδοχές της, τα πράγματα είναισχετικά απλά για την πορεία των πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων. Οι«νεοφιλελεύθερες» πολιτικές κυβέρνησης και αντιπολίτευσης οδήγησαντον τόπο στα σημερινά αδιέξοδα. Και η διέξοδος δεν είναι άλλη από τηνμοιρασιά παροχών σε όλους. Τον αν υπάρχουν χρήματα ή όχι είναιαδιάφορο. ∆εν θα κληθούν εξάλλου ποτέ να κυβερνήσουν για να ταβρουν. Όσο για τις υποτιθέμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές τηςκυβέρνησης που μας οδήγησαν στα σημερινά αδιέξοδα, εγώ θυμάμαιπως η Ν.∆. μου έδειξε την πόρτα της εξόδου από το 1994, και μου τηνέκλεισε κατάμουτρα και πάλι το 2004, ακριβώς επειδή ήμουνανεοφιλελεύθερος!! Πως γίνεται μια κυβέρνηση, που αποδέχεται τιςκρατιστικές ακρότητες στελεχών της -με κυρίαρχη την «ήπιαπροσαρμογή» καθώς και τον βερμπαλισμό της περίφημης «λαϊκήςδεξιάς»- καθώς και πάμπολλες επιθετικές προτάσεις της Αριστεράς νακατηγορείται για ακραίο φιλελευθερισμό;

Από την άλλη είναι μάλλον εξωπραγματικό να περιγράφονται σαννεοφιλελεύθεροι πολιτικοί που ανήκουν στην κυβέρνηση και ανέχονταιαυξήσεις των φόρων, διόγκωση του δημόσιου τομέα με τη δημιουργίαεκατοντάδων καινούργιων δημόσιων φορέων και περιορισμούςελευθεριών σε λογής πολιτικές δράσεις (ταυτότητες, χωρισμός κράτουςεκκλησίας, απεξάρτηση πανεπιστημίων από κεντρικό κράτος κλπ).

Νεοφιλελευθερισμός σημαίνει τρεις στην ουσία πολιτικές κατευθύνσεις.Τη δραστική μείωση των φόρων, τον ουσιαστικό περιορισμό τωνδραστηριοτήτων του κράτους, της δημόσιας γραφειοκρατίας και κατάσυνέπεια και την ελάττωση των δημοσίων δαπανών και, τρίτον, την κατ’αρχήν αναζήτηση λύσεων σε κάθε πρόβλημα που αναφύεται σε δράσειςεκτός του κράτους (σε πρωτοβουλίες ατόμων και της κοινωνίας κι όχι σεπαρεμβάσεις της πολιτείας). Στα πλαίσια μέσα αυτά προωθούνταιπολιτικές διάχυσης της δημόσιας ιδιοκτησίας σε φορείς του ιδιωτικούτομέα αλλά και συγκέντρωσης των παροχών του κράτους σε τομείςουσιαστικών κοινωνικών υποδομών και προστασίας των πραγματικάκοινωνικά αδυνάτων (λ.χ. στην παιδεία, τις κοινωνικές υπηρεσίες -υγεία,πρόνοια- και τον πολιτισμό). ∆ιακρίνει κανείς τέτοιες πολιτικές ναδιαπνέουν τις όποιες σημερινές κυβερνητικές πρωτοβουλίες ώστε ναμπορούν να αποκληθούν «νεοφιλελεύθερες»;

Εξάλλου οι σύγχρονες φιλελεύθερες αρχές έχει διεθνώς αποδειχθεί πωςσυνταιριάζουν απόλυτα και με τους στόχους ακόμη και τηςσοσιαλδημοκρατίας. Σχετικά πρόσφατα ο Ευρωπαίος επίτροπος κιαρχιτέκτονας του Νέου Εργατικού κόμματος στη Βρετανία ΠήτερΜάντελσον ζήτησε από τους Ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες ναστηρίξουν τις «νεοφιλελεύθερες» προτάσεις της Ευρ. Επιτροπής πουκαταλήγουν σε φιλολαϊκούς στόχους (Financial Times 3-2-2005).

Τώρα πάλι ο νεοφιλελευθερισμός κατηγορείται για την κατάρρευση τηςδιεθνούς οικονομίας. Που όμως οφείλεται στις, και νομοθετημένες,

47

ασφυκτικές πιέσεις του κράτους στις ΗΠΑ επί Κλίντον και Μπους για τηνπαροχή στεγαστικών δανείων από τις Τράπεζες δίχως εγγυήσεις καιοικονομικά εχέγγυα από πλευράς των δανειζομένων. Η κατεστημένηόμως αντίληψη για την κρίση που προκλήθηκε από την ασύδοτη δήθενλειτουργία ενός αρπαχτικού καπιταλισμού γυρίζει ουσιαστικά τηνοικονομία ανάποδα –με το κεφάλι δηλ. κάτω και τα πόδια επάνω. Αντίαπάντησης στα επιχειρήματά μου εισέπραξα αφορισμούς, από άσχετουςουσιαστικά με το θέμα, πως είμαι δογματικός σαν Σταλινικόςκομμουνιστής!!! Όταν δεν υπάρχουν επιχειρήματα, τότεχρησιμοποιούνται αφορισμοί. Όταν η αλήθεια δεν ταιριάζει με κάποιωντην άποψη, τόσο το χειρότερο για την αλήθεια.

Εν πάση περιπτώσει, το γεγονός σήμερα είναι πως ο κρατισμός έχειεπιστρέψει. Και κάποιοι επιχειρούν να βρουν λύσεις για την κρίση σεπολιτικές ίδιες με αυτές που μπήκαμε σ ‘ αυτήν. Να κρατικοποιήσουμεδηλ. τράπεζες μοιράζοντας δάνεια, μέσω κρατικών ουσιαστικάγραφειοκρατών, που κανένας λογικός τραπεζίτης δεν θα ενέκρινε λόγωαφερεγγυότητας του σχετικού δανειολήπτη. Καινούργια χρέη δηλ., νέεςφούσκες κι άλλες χρεοκοπίες.

Πως βλέπουν ορισμένοι μέσα από τέτοιες πολιτικές την έξοδο από τηνκρίση μου είναι αδύνατον να το καταλάβω. Αλλά η κοινή γνώμη είναισχεδόν ήδη διαμορφωμένη. Και η καταστροφή περιμένει στη γωνία.Τουλάχιστον την φορά αυτή δεν θα μπορεί κανείς να κατηγορήσει τοννεοφιλελευθερισμό για τα αποτελέσματα. Τώρα πλέον είναι όλοικρατιστές.

3. Η ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Ενα συναρπαστικό βιβλίο κάτω από την επιμέλεια ενός γνωστούαμερικανού βιολόγου, του Michael Gough, έχει ταράξει τα νερά τηςδιεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Στο Politicizing Science: TheAlchemy of Policymaking , (Η Πολιτικοποίηση της Επιστήμης: Η Αλχημείατης Παραγωγής Πολιτικής), ο Gough και οι συνεργάτες του αφαιρούν τοφύλλο συκής από το κορμί της υποτιθέμενης αντικειμενικήςεπιστημονικής έρευνας και ανακάλυψης, αποδεικνύοντας πως συχνά ηεπιστήμη καθοδηγείται από τα κελεύσματα της πολιτικής.

Στην καρδιά των αποκαλύψεων του βιβλίου βρίσκεται η χρήση σφαλερώναποδείξεων και η εφαρμογή λαθεμένων κατά μικρά ποσοστά – πουαλλοιώνουν όμως το τελικό συμπέρασμα – μοντέλων που δίνουν έμφασητελικά σε συμπεράσματα που εξυπηρετούν περισσότερο σκοπούςπολιτικούς παρά επιστημονικούς. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις δίδεταιυπερβολική έμφαση σε συμπεράσματα η αποδείξεις όχι και τόσο μεγάληςσημασίας που δημιουργούν όμως εντυπώσεις και καλλιεργούν τοκατάλληλο κλίμα για πολιτικές πρωτοβουλίες.

Τέτοιες παρατηρήσεις αφορούν τις έρευνες και τις διάφορες ανακοινώσεις

48

για το κλίμα και την υπερδιόγκωση των αντιδράσεων για τηνυπερθέρμανση και το φαινόμενο του λεγόμενου θερμοκηπίου. Το βιβλίοπεριγράφει με απόλυτα γλαφυρό τρόπο πως οι επιστημονικές«αποκαλύψεις» χρησιμοποιούνται για τον επηρεασμό της κοινής γνώμηςαλλά και για την μεταφορά πόρων σε ερευνητικά προγράμματα πουέμμεσα υποστηρίζουν πολιτικές στοχεύσεις. Την ίδια ώρα τα χρήματααυτά αποστερούνται από άλλες χρήσιμες επιστημονικές προσπάθειεςενώ παράλληλα συμβάλλουν σε επιδιώξεις της γραφειοκρατίας νααυξηθούν οι δημόσιοι έλεγχοι και οι ρυθμίσεις σε βάρος των ανοιχτών καιελεύθερων αγορών.

Οι μελέτες του βιβλίου αποκαλύπτουν επίσης πως πολλές κυβερνήσειςοδηγούν τα επιστημονικά συμπεράσματα – με κάποια αλλαγή τηςέμφασης – εκεί που αυτές επιθυμούν ευνοώντας συχνά συμφέροντα πουεπιθυμούν να προστατεύσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μελέτες γιατην απόδειξη πως δεν υπάρχει ρίσκο για την αδειοδότηση νέωνπροιόντων, που μεγαλώνει το κόστος τους ενώ παράλληλα ευνοεί τηνπορεία στην αγορά των παλιών και καθιερωμένων.

Το πιό κρίσιμο όμως μέρος του βιβλίου είναι αυτό που περιγράφει τομεγάλο προσωπικό κόστος των επιστημόνων που πάνε αντίθετα στορεύμα και αντιτίθενται στην πολιτικοποίηση των επιστημονικών τουςσυμπερασμάτων. Και που βέβαια διακινδυνεύουν με την στάση τους τηνχρηματοδότηση των προγραμμάτων πάνω στα οποία στηρίζονται ταεισοδήματα πολλών συναδέλφων τους.

Οταν η επιστήμη λοιπόν δεν είναι εντελώς μακριά από την πολιτική είναιεξαιρετικά επικίνδυνη. Μάλιστα η ευρεία χρήση της επιστήμης γιαπολιτικούς σκοπούς οδηγεί σύντομα στην καθυστέρηση και τηνυπανάπτυξη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας εξέλιξηςαποτελούν οι περισσότερες αυστηρές μουσουλμανικές χώρες. Η ταύτισητης πολιτικής, της θρησκείας και της επιστήμης, κάτι που επιβάλει τοσκληρό, λεγόμενο, Ισλάμ οδηγεί αναπόφευκτα στην καθυστέρηση. ∆ενείναι τυχαίο πως εκατοντάδες πιθανότατα χρόνια έχουν περάσει από τηνεποχή που μουσουλμανικές κοινότητες κατόρθωσαν να προωθήσουνεπιστημονικές καινοτομίες επιλύονται σοβαρότατα κοινωνικάπροβλήματα. Όταν η επιστήμη ποδηγετείται από την πολιτική, που στοΙσλάμ ταυτίζεται με την θρησκεία, η γνήσια έρευνα απονευρώνεται ενώ ηανακάλυψη της επιστημονικής αλήθειας γίνεται απλησίαστη.

Είναι χαρακτηριστικό πως οι μουσουλμανικές κοινωνίες, αναζητώνταςδιεξόδους από την αγανάκτηση που αισθάνονται για την υπανάπτυξηστην οποία ζούν, καταλήγουν σε ακραίες πολιτικές επιλογές. Η κατάληξηστον ιερό πόλεμο (Ζιχάντ) αποτελεί αντανάκλαση ενός ψυχισμούγαλουχημένου στις άνωθεν αλήθειες που αμφισβητούν βέβαια τις όποιες,μακριά από την θρησκεία, αντικειμενικές επιστημονικές ανακαλύψεις. Στοπραγματικά διεισδυτικό του βιβλίο, The Mind of Jihad (Το Πνεύμα τηςΖιχάντ) ο Laurent Murawiec αποκαλύπτει το περιεχόμενο του ισλαμικούριζοσπαστισμού. Επιμένει πως οι ρίζες του πάθους αυτού για θάνατο και

49

βία μαζί και με μια ακατανόητη λατρεία του αίματος βρίσκονται βαθιάστην ιστορία και την κουλτούρα της μουσουλμανικής παράδοσης. Κατάτην γνώμη του Murawiec η ιδεολογία της Ζιχάντ αντανακλά τααποκαλυπτικά μεσσιανικά κινήματα του ύστερου Μεσαίωνα πουπροκάλεσαν στην Ευρώπη τότε κοινωνικές αναταράξεις, συνταρακτικέςαλλαγές και ευρεία αμφισβήτηση των κατεστημένων θεσμών και δομώνεξουσίας. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως οι τότε κινητοποιήσεις είχανσαν βάση θρησκευτικές διαφορές, «αποκαλυπτικές» ιδεολογίες καιθεολογικές αντιπαλότητες. Η βία και τότε δηλ. ξεπήδησε από έναπεριβάλλον κυριαρχίας του φανατισμούς και της πίστης ενλαντια στηναμφισβήτηση, την έρευνα και την αναζήτηση.

Με άλλα λόγια η υποχώρηση της γνήσιας επιστημονικής αναζήτησης σεόφελος της πολιτικής σκοπιμότητας – και κάτω ίσως από τον μανδύα τουθρησκευτικού φανατισμού – δεν οδηγεί μόνο στην καθυστέρηση και τηνυπανάπτυξη. Αλλά προκαλεί ακρότητες, βία και πιθανότατα κοινωνικήαπορύθμιση. Οι κίνδυνοι λοιπόν από την πολιτικοποίηση της επιστήμηςείναι σαφείς. Το ζητούμενο είναι η αντίδραση των ίδιων των επιστημόνωνπου είναι αδιανόητο να μετατρέπονται σε ενεργούμενα κυβερνήσεων καισε διεκπεραιωτές πολιτικών σκοπιμοτήτων.

50

ΣΤΑ ΠΡΟΘΥΡΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

1. Η ΕΠΙΠΛΑΣΤΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑ

Τα σύννεφα της ανησυχίας για την παγκόσμια οικονομία πυκνώνουν καιτα προβλήματα για την Ελλάδα θα είναι ιδιαίτερα οδυνηρά. Σε όλη τηνυφήλιο το πρόβλημα από την οικονομική κρίση μεταφράζεται σε μείωσητης κατανάλωσης και αύξηση της ανεργίας. ∆ιαφορετικές χώρεςεισπράττουν την κρίση με διαφορετικό τρόπο. Στις ΗΠΑ υπάρχει έλλειψηρευστότητας. Στην Ευρώπη το ζήτημα είναι η βιωσιμότητα τωνΤραπεζών και η κατάρρευση των χρηματιστηρίων. Στις οικονομικάισχυρές χώρες της Ασίας η κρίση επικεντρώνεται στην αδυναμία τηςκατανάλωσης στις χώρες της ∆ύσης και στην συνακόλουθη δραστικήκάμψη των εξαγωγών. Στην Ελλάδα το πρόβλημα γίνεται πολύ πιοπιεστικό λόγω του υπερδανεισμού και της πλήρους έλλειψης δραστικώνμεταρρυθμίσεων.

Κοντολογίς, η Ελλάδα δεν παράγει τίποτα εκτός από τηλε-εισαγγελείςκαι φτηνο-εξυπνάδες. Ζούμε σε ένα καθεστώς κλεπτοκρατίας, όπου οένας απολαμβάνει τη ζωή έχοντας το χέρι στην τσέπη του άλλου. Ολααυτά τα χρόνια η ελληνική επίπλαστη ευημερία στηριζόταν σε δανεικά,στις κοινοτικές παροχές, στη ναυτιλία και τον τουρισμό. Ουσιαστικά, οιτρεις τελευταίοι παράγοντες συνέβαλαν στην ανακούφιση από τιςυποχρεώσεις που είχαμε να πληρώνουμε στον πρώτο - δηλαδή στουςτόκους των δανεικών. Τώρα και οι τρεις παράγοντες «στεγνώνουν».Είναι λοιπόν αναπόφευκτο η ελληνική οικονομία να αντιμετωπίσειμεγάλες δυσκολίες, που σε σημαντικό βαθμό οφείλονται στιςδιαρθρωτικές της αδυναμίες.

Αλλά η κοινωνία δεν θέλει αλλαγές. Μοναχά σε παροχές προσβλέπει.Κάθε τι καινούργιο το αντιμετωπίζει με καχυποψία και σκεπτικισμό. Ηελληνική κοινωνία αυτοχαρακτηρίζεται σαν προοδευτική εμφορούμενηαπό αριστερές ιδέες. Στην πραγματικότητα όμως είναι βαθύτατασυντηρητική. Κι’ από τις αριστερές ιδέες έχει υιοθετήσει το άκοποβόλεμα, την υπερπροστασία και στην αντιπάθεια στην δουλειά, τηνπροσπάθεια και την άμιλλα.

51

Αυτό που πρέπει να κάνει η κυβέρνηση, τώρα που όλοι πρεσβεύουν τηνπαρέμβαση του κράτους, είναι να φροντίσει να μειώσει τις δαπάνες στοδημόσιο τομέα και τα χρήματα που περισσεύουν να τα διαθέσει στιςκοινωνικές ομάδες που θα έχουν σύντομα ανάγκη. ∆εν είναι ώρα γιαμεγαλοστομίες, ούτε για αδράνεια. ∆εν υπάρχει πολύς χρόνος…

Η Φαινάκη της λεγόμενης Λαικής ∆εξιάς

Τι ακριβώς είναι πλέον αυτή η περιλάλητη λαική δεξιά; Πέραν απόμηχανισμός ψηφοθηρίας αδίστακτων παραδοσιακών πολιτικάντηδωνδεν έχει ουσιαστικά το παραμικρό πολιτικό περιεχόμενο. Για να έχειπολιτική ταυτότητα κάποια τοποθέτηση σε ζητήματα επικαιρότητας η καιμακροπρόθεσμου σχεδιασμού οφείλει να οικοδομείται πάνω σεσυγκεκριμένες ιδεολογικές επιλογές.

Τι είναι λοιπόν η ∆εξιά στην Ελλάδα και σε τι ξεχωρίζει από τηνλεγόμενη «λαική» ∆εξιά; Αν δεχθούμε πως σαν ∆εξιά βλέπουμε τοσυντηρητικό φάσμα του πολικού σκηνικού κι αναγνωρίζοντας πωςβρισκόμαστε στο νοτιότερο μέρος της ηπειρωτικής Ευρώπης τότε ταπολιτικά της χαρακτηριστικά δεν είναι δυσδιάκριτα. Η συντήρηση τουκοινωνικο-οικονομικού στάτους κβό με αποφυγή ακραίων μεταβολών καιανατρεπτικών πρωτοβουλιών θα πρέπει να χαρακτηρίζει τον κορμό τωνπολιτικών της επιλογών. Από εκεί και πέρα η παραδοσιακή ∆εξιάστηρίζεται στο κράτος για μεγάλο μέρος του πολιτικού της σχεδιασμού.Οι διορισμοί στο δημόσιο και η αξιοποίηση μέρους των μηχανισμών του(δημόσιες τράπεζες, φορείς κοινής ωφελείας, σώματα ασφαλείας κλπ)συνιστούν πολιτικά εργαλεία για προώθηση εκλογικών επιτυχιών και γιαοικοδόμηση και συντήρηση κομματικών στρατών. Αυτονόητα, για τηναξιοποίηση του κλίματος καλής θέλησης ανάμεσα στους βολεμένους τουκοινωνικού συνόλου, πολιτικές αποφασίζονται που διανέμουν τοδημόσιο χρήμα σαν κατ ευθείαν παροχές σε τμήματα της κοινωνίας.

Εξυπακούεται, πως και η μετριοπαθής αριστερά στην Ελλάδα υιοθέτησεπαρόμοιες επιλογές. Τις οποίες μάλιστα μεταμόρφωσε, με ιδιαίτερηπολιτική ιδιοφυία, σε ιδεολογικοποιημένα πακέτα αναδιάρθρωσηςυποτίθεται της κοινωνικής πραγματικότητας. Το μοίρασμα παροχών καιευνοιών μετονομάσθηκε σε μέτρα αναδιανομής εισοδήματος καιεμπέδωσης κάποιας νεφελώδους κοινωνικής δικαιοσύνης. Στήθηκανλοιπόν οργανωμένες συντεχνίες με δικαιώματα αφαίμαξης τωνχρημάτων των απρόσωπων φορολογουμένων. Κάθε προσπάθειασυνακόλουθα εκλογίκευσης του συστήματος και δικαιότερης κατανομήςτων βαρών εύκολα καταγγέλλεται σαν εξανδραποδισμός τωνεργαζομένων, υπονόμευση των όποιων κοινωνικών κεκτημένων καιασύδοτος νεοφιλελευθερισμός.

Ακόμα και κυβερνήσεις σοσιαλδημοκρατικού χαρακτήρα (όπως ηκυβέρνηση Σημίτη) όποτε προσπάθησαν να εξορθολογίσουν τοσύστημα και να προωθήσουν πολιτικές σωστής οργάνωσης του κράτουςαντιμετωπίσθηκαν σαν μετενσαρκώσεις των πιό σκοτεινών ημερών τουκαπιταλισμού. Οι σχετικές αντιδράσεις μάλιστα επεκτάθηκαν και έξω των

52

ελληνικών συνόρων καταγγέλλοντας κάθε προσπάθεια τωνπαραδοσιακών σοσιαλδημοκρατών οπουδήποτε (Βρετανία ο Μπλαίρ,Γερμανία ο Σρέντερ) σαν πισωγύρισμα σε νεοφιλελεύθερες καιαντιλαικές δήθεν πολιτικές. Η προστασία δηλαδή της μεροληπτικήςακαταστασίας και της ευνοιοκρατικής αθλιότητας αποτελεί τονακρογωνιαίο λίθο της στάσης των απανταχού λαικιστών και τωνβολεμένων εκμεταλλευτών του δημόσιου πορτοφολιού.

Από τα πράγματα λοιπόν υπήρξαν και δεξιές κυβερνήσεις πουεπιχείρησαν να προωθήσουν μέτρα αναδιάταξης του δημόσιου τομέα καιμιάς περισσότερο ορθολογικής του οργάνωσης. Το ίδιο τείχοςαντίδρασης ορθώθηκε και απέναντί τους. Από τους ίδιους σχεδόνκύκλους. Ενισχυμένους πλέον κι από τα κυκλώματα εργολάβων,προμηθευτών και άλλων ευνοιοκρατικά συναλλασσομένων με τοδημόσιο. Που έτυχε μάλιστα να είναι και ιδιοκτήτες ΜΜΕ. Αυτονόητα, καισε αυτές τις κυβερνήσεις επάνω κρεμάσθηκε ο μανδύας του άσπλαχνουνεοφιλελευθερισμού. Από παράγοντες του δικού της κόμματος καιπολιτικού χώρου μάλιστα. Ενώ βέβαια δεν είχε παρεκκλίνει ούτε κατάεκατοστό από τις πολιτικές καταβολές του δεξιού λεγόμενου χώρου –δηλ. πατερναλιστικός κρατισμός, διόγκωση του δημόσιου τομέα,εκτεταμένη γραφειοκρατία, πολλοί φόροι, ευρεία ρουσφετολογία μέσωδιορισμών στο δημόσιο κλπ.

Η αμαρτία των καταγγελλομένων δεξιών κυβερνήσεων υπήρξε η δειλήέστω προσπάθεια χαλιναγώγησης της καταλήστευσης του δημόσιουτομέα από τα οργανωμένα συντεχνιακά και εργολαβικά συμφέροντα.Καθώς και μιά τάση εξορθολογισμού των οικονομικών συναλλαγώνώστε η όποια ανάπτυξη να προέλθει μέσα από τους μηχανισμούς μιάςδυναμωμένης οικονομίας κι΄ όχι μέσω επιλεκτικών παροχών σεημετέρους. Η αντίδραση λοιπόν της λεγόμενης λαικής δεξιάς στοχεύειακριβώς στην αποδυνάμωση κάθε προσπάθειας εκσυγχρονισμού,οργάνωσης του χάους και περιορισμού της σπατάλης και του λαικισμού.

Η λαική δεξιά δεν έχει πολιτική ταυτότητα. Εκφράζει απλά τονπολιτικάντικο λαικισμό στελεχών που αρέσκονται στην συντήρηση τηςκρατικοδίαιτης φαυλότητας κομματιών της ελληνικής κοινωνίας.Προσβλέπουν ομως και στον προσπορισμό ψήφων από τηνεκμετάλλευση της φοβίας, της ανασφάλειας και της πολιτικής άγνοιαςπολλών αδύναμων ελλήνων. Στοχεύουν δηλ. στην διατήρηση ενόςαποκρουστικού στάτους κβό πλημμυρίζοντας με πανικό τα λαικότεραστρώματα της κοινωνίας. Αποτελούν δηλητηριώδες αγκάθι στο πλευρόμιάς υγιούς παράταξης. ∆ιότι νομιμοποιούν τις φαύλες επιλογές τωνπλέον αντιδραστικών κομματιών και των απέναντι πολιτικώνσχηματισμών. Συνθέτοντας έτσι μιά λαική τάση απόρριψης τουκαινούργιου και διατήρησης του ελαττωματικού παλιού.

2. ΠΟΙΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΛΗΡΩΣΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ;

53

Να μην πληρώσουν την κρίση αυτοί που δεν την προκάλεσαν. Αυτό τοσύνθημα κυριαρχεί στις κινητοποιήσεις Α∆Ε∆Υ (δημόσιοι υπάλληλοι) καιΓΣΕΕ (κατά βάση εργαζόμενοι σε δημόσιες επιχειρήσεις κοινήςωφέλειας). Σωστό το σύνθημα. Αλλά ποιoί ευθύνονται πραγματικά γιατην κρίση;

Είχα δημόσια επισημάνει, από το ξεκίνημα της κρίσης το 2008, πως οιπαρεμβάσεις των κρατών θα την βαθύνουν αντί να την εκτονώσουν. Καιπως γρήγορα, από κρίση των επενδυτικών τραπεζών και του τομέα τωνστεγαστικών δανείων θα πέρναγε στις εμπορικές τράπεζες και στηνπραγματική οικονομία. Αυτό ακριβώς κι έγινε.

Εκατοντάδες αμερικανοί βουλευτές και στρατός διεθνώςαναγνωρισμένων οικονομολόγων επέμεναν για την καταψήφιση τωνπακέτων Πόλσον και αργότερα Ομπάμα. Που εκταμίευαν δις. από τιςτσέπες των φορολογουμένων για να διασώσουν Τράπεζες καιχρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Το περίφημο stimulus, κρατικά δηλ.χρήματα για επανεκκίνηση της οικονομίας, του Ομπάμα αποδείχθηκεεντελώς αναποτελεσματικό. Τελικά βάθυνε η ανεργία, διογκώθηκαν ταδημόσια ελλείμματα και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη τσαλαβουτούν σταοικονομικά αδιέξοδα. ∆εν χωράει αμφιβολία πως οι τεράστιεςοικονομικές συνεισφορές των επενδυτικών τραπεζών στις προεκλογικέςκαμπάνιες και των δύο μεγάλων αμερικανικών κομμάτων συνέβαλανστην ομοφωνία για την γενναία χρηματοδότησή τους.

Το εκπληκτικό είναι πως σε σχετική ημερίδα της Βουλής μετείχαν καιτραπεζίτες οικονομολόγοι που για να χαιδέψουν αυτιά, όπως συνήθωςσυμβαίνει στην Ελλάδα, δεν δίστασαν να συμπορευτούν με τηνπαραδεκτή λογική που επικρατεί ανάμεσα στους σχολιαστές τωνοικονομικών εξελίξεων. Και κατήγγειλαν τις ανεξέλεγκτες αγορές και τοννεοφιλελευθερισμό για την πρόκληση των σημερινών οικονομικώναδιεξόδων. Και έμμεσα υπέδειξαν το τραπεζικό σύστημα σαν τον κύριουπεύθυνο των μεγάλων προβλημάτων!!

∆εν θα πάψω όμως να επιμένω πως την ευθύνη για την οικονομικήκρίση την είχαν οι ανακόλουθες πολιτικές του αμερικανικού δημοσίου. Ηπολιτική της «φτηνής στέγης σε όλους» επέβαλε, με κυρώσεις μάλιστασε όσες τράπεζες απειθαρχούσαν, την παροχή στεγαστικών δανείων σεάτομα δίχως τα οικονομικά εχέγγυα για την αποπληρωμή τους. Οιαρμόδιοι για τον έλεγχο της αγοράς οργανισμοί εκ των πραγμάτωνπεριθωριοποιήθηκαν ενώ το χρήμα έρεε άφθονο, με ευθύνη τηςΚεντρικής Τράπεζας, προς τα νέα χρηματοπιστωτικά εφευρήματα. Ανδεν απατώμαι, ο νεοφιλελευθερισμός κατηγορείται για αυστηρότητα στηνδιάθεση χρήματος (μονεταρισμός). Και οι αγορές δεν αυτορυθμίστηκανδιότι προφανέστατα δεν της άφησε κανένας να αυτορυθμιστούν! Ποιόςφταίει λοιπόν;

Η ελληνική κρίση δεν συνδέεται με την διεθνή. Παρά μόνο στον βαθμόπου δυσκολεύεται ο εξωτερικός δανεισμός, Τα ελληνικά οικονομικάαδιέξοδα οφείλονται στο ότι η χώρα ζεί για δεκαετίες τώρα με δανεικά.∆ημιουργώντας ανάγκες, και καλύπτοντάς τες βέβαια, που δεν

54

δικαιολογούνται από το οικονομικό της επίπεδο. Χτίζοντας ένα σύστημαπαροχών που με κανένα τρόπο δεν θα μπορούσε να αντέξει ο κόποςαλλά και οι δυνατότητες της κοινωνίας. Κι όπως φάνηκε τελευταίακοροιδεύοντας τους δανειστές μας με ψεύτικα στοιχεία. Κι όταν αυτοίαντιδρούν, διεκδικώντας τα χρήματά τους (μέσω υψηλών επιτοκίων),καθυβρίζονται.

Που πήγαν όμως τα χρήματα; Κατά βάση σε παροχές και στηνκατανάλωση. Μέσω της διεύρυνσης του δημόσιου τομέα και τηςδημιουργίας στρατιών υπαλλήλων που με τις καθαρές – η κάτω από τοτραπέζι – αμοιβές τους κινούσαν και μέρος της αγοράς. Τα νούμερα είναιαδυσώπητα. Η μισθοδοσία μόνο των υπαλλήλων του δημοσίου (τουκυρίως κράτους) φτάνει τα 30 δις. ευρώ ετήσια. Στα δέκα τελευταίαχρόνια του υπερβολικού δανεισμού το ποσό αυτό ανεβαίνει στα 300 δις.ευρώ. Οσο δηλαδή και το συνολικό εξωτερικό χρέος της χώρας!! Κιαποτελούν οι δαπάνες αυτές το 70% περίπου των ετήσιων εξόδων τουκράτους. Άλλο ένα 20% πηγαίνει σε τόκους και χρεωλύσια για τηνεξυπηρέτηση των δανείων που χρωστάμε. Το υπόλοιπο 10% είναι γιαδραστηριότητες, έργα, επιχορηγήσεις κι εργολαβίες/προμήθειες. Για τηνδιαχείριση των ποσών αυτών υπεύθυνοι άμεσα είναι οι πολιτικοί. Αλλάδεν είναι τα ποσά αυτά που προκάλεσαν τα χρέη και το ελληνικόπρόβλημα. Γιατί σε ετήσια βάση τα έσοδα του ελληνικού κράτους δενφθάνουν ούτε για τους μισθούς και τις συντάξεις του δημόσιου τομέα. Εξού και ο υπερβολικός δανεισμός.

Οσοι στον ιδιωτικό τομέα πληρώνουν φόρους αλλά δεν παίρνουνουσιαστικά τίποτα από το κράτος (ακόμα και οι υπηρεσίες είναι άθλιεςκαι καταφεύγουν σχεδόν για τα πάντα σε ιδιώτες) τι ευθύνη έχουν για τοαδιέξοδο;

Η οικονομική κρίση λοιπόν και στην Ελλάδα, αλλά και παγκόσμια, είναικρίση του κρατισμού. Κι όχι των αγορών. Από τα πράγματα λοιπόνμέρος του λογαριασμού θα πληρώσουν οι ωφελημένοι από το σύστημακι αυτοί που κινητοποιούνταν σε κάθε προσπάθεια περιορισμού καιεκσυγχρονισμού του.

3. ΤΟ ΠΑΡΤΥ ΤΕΛΕΙΩΣΕ…

Τα πάντα σχεδόν φορτώνονται σήμερα στην διεθνή οικονομική κρίση. Τοπροβλημα όμως της χώρας μας είναι εσωτερικό, δομικό. ∆εν είναιεισαγόμενο από το εξωτερικό. ∆εν είμαστε βιομηχανική χώρα με μεγάλεςεξαγωγές που θα μπορούσαν να υποστούν ζημιές από την κάμψη τηςδιεθνούς κατανάλωσης. Και συνακόλουθα να κλείσουν, αφήνονταςάνεργους δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους. Στην Ελλάδα το πρόβλημαπροέρχεται από τις απηρχαιωνένες δομές της οικονομίας μας. Που ηδιεθνής κρίση απλά έφερε στην επιφάνεια. Γιατί δεν μπορούν πλέον νακρυφτούν. Για χρόνια - από το 1981 ουσιαστικά - η χώρα ζεί με δανεικά. Οικυβερνήσεις κάνουν παροχές, δίνουν επιδοτήσεις, συντηρούν πεθαμένεςουσιαστικά βιομηχανίες και εταιρίες και μεγαλώνουν τον δημόσιο τομέα με

55

δανεικά. Καλύπτουν τα ελλείμματα δανειζόμενοι από το εξωτερικό. Κι ολαός αδiαφορεί μιά και περνάει καλά. Θυμώνει μόνο ότανκάποιος προσπαθήσει να βάλει τάξη. να του χαλάσει δηλ. την βόλεψη. Ναεπιχειρήσει κάποιον ουσιαστικό εκσυγχρονισμό της οικονομίας και τηςκοινωνίας. Οπως όταν το 1993 η κυβέρνηση Μητσοτάκη αποκάλυψε τιςκρυφές εγγυήσεις που είχε δώσει το δημόσιο για τα δάνεια δημόσιωνοργανισμών και άλλων φορέων. Και τις ενσωμάτωσε έντιμα στονπρουπολογισμό. Κι έκτοτε κατηγορείται πως ...αύξησε το έλλειμμα!! Επειδήέφερε στο φώς τις ταχυδακτυλουργίες! Κι ας ήταν η μοναδική φορά μετά το1981 που η χώρα παρουσίασε πρωτογενές πλεόνασμα.

Ολα όμως μπορούσαν μέχρι τώρα να καλύπτονται. Τώρα το πάρτυτελείωσε. Γιατί δεν είναι πλέον εύκολος ο δανεισμός. Για να βρούμε λεφτάσήμερα χρειάζεται να βγάλουμε ομόλογα με spread μεγαλύτερο κατά 7περίπου μονάδες από το αντίστοιχο της Γερμανίας. Και η ΕυρωπαικήΤράπεζα να αγοράσει τα δάνεια αυτά από τους φοβισμένους δανειστέςμας. Μιά άρνηση της Ευρωπ. Τράπεζας θα μας οδηγούσε αμέσως στηνχρεοκοπία. Γιατί κανείς δεν δανείζει μιά χώρα - ανεξάρτητα από το spread -που χρωστάει γενικά γύρω στα 800 δισ. ευρώ. ∆ιότι απλά δεν θέλει ναχάσει τα λεφτά του. Χάρις λοιπόν στην Ευρώπη ακόμη αναπνέουμε. Γιαυτό και οι Βρυξέλλες έχουν κάθε δικαίωμα να μας βάζουν όρους, να μαςτοποθετούν σε επιτήρηση και να εμφανίζονται σαν δάσκαλοι στο σχολείο.Καιρός είναι να το καταλάβουμε. Και να αρχίσουμε την δουλειά. Σοβαράόμως και δίχως κουτοπονηριές. Οι σημερινές μας οικονομικές δομές θαμας στείλουν στην κόλαση. Να δούμε την αλήθεια, να κατανοήσουμε όλοιτο πρόβλημα και να αλλάξουμε νοοτροπία Είναι αυτός ο μοναδικός δρόμοςσωτηρίας.

Καλό όμως είναι να σταματήσουν και κάποια άλλα παραμύθια. Όπως λ.χ.πως δεν θα πρέπει να πληρώσει ο λαός τα σπασμένα. Μια και δεν φταίεισε τίποτα για τα αδιέξοδα στα οποία βρισκόμαστε. Όπως για τίποτε δενφταίνε και οι εργαζόμενοι για την κρίση που ξέσπασε στην πρωτεύουσατου καπιταλισμού – δηλ. στις ΗΠΑ. Είναι όμως αληθινοί οι ισχυρισμοίαυτοί; Ποιος έπαιρνε με βάση ειδικά ψηφισμένους νόμους στις ΗΠΑστεγαστικά δάνεια δίχως την ύπαρξη εγγυήσεων; Μήπως οιμεγαλοτραπεζίτες και οι βαθύπλουτοι βιομήχανοι; Γιατί το αμερικανικόκράτος είχε ασκήσει ποινικές διώξεις εναντίον τραπεζών που είχαν«τολμήσει» να δανείσουν εύπορους λευκούς αντι για πτωχούς – και δίχωςεγγυήσεις βέβαια – μαύρους; Oταν ξέσπασε η φούσκα των ακινήτων ποιοιήσαν εκείνοι που δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν τα δάνεια βουλιάζονταςέτσι τις τράπεζες και τα χρηματο-οικονομικά προιόντα στην ανυποληψία; Οιβαθύπλουτοι κεφαλαιοκράτες η οι δανειολήπτες με την ανύπαρκτηοικονομική επιφάνεια;

Kαθ’ όσον αφορά την χώρα μας προσπαθώ, με δυσκολία είναι η αλήθεια,να καταλάβω ποιος ακριβώς κοροιδεύει ποιόν. Το εξωτερικό χρέος τηςχώρας έχει προέλθει από τον αλόγιστο δανεισμό. Που πραγματοποιήθηκεγια να καλύψει δημόσιες δαπάνες που δεν μπορούσε να καλύψει οπρουπολογισμός. Λεφτά δηλ. που ξοδεύτηκαν χωρίς να υπάρχουν. Πουακριβώς δαπανήθηκαν οι πόροι αυτοί; Μήπως με τα δανεικά αυτάαγόρασαν καράβια οι εφοπλιστές η οικοδόμησαν εργοστάσια οι

56

μεγαλοβιομήχανοι; Η αλήθεια είναι πως με τα δανεικά αυτά το κράτοςέκανε τον καλό στις λαικές τάξεις για να αντλήσει εύνοια και ψήφους. Με ταλεφτά αυτά διορίσθηκαν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες, αχρείαστοι στηνουσία, υπάλληλοι στο δημόσιο. Με τέτοια χρήματα αυξήθηκαν θεαματικάσυντάξεις και μισθοί στις αρχές της δεκαετίας του ’80 κι επιδοτήθηκαναγροτικά προιόντα – καμιά φορά έξω από τις προδιαγραφές και τηνπαρακολούθηση των κοινοτικών υπηρεσιών. Με αυτό τον τρόποδημιουργήθηκαν περιουσίες μέσω κρατικών εργολαβιών και δημοσίωνπρομηθειών. Αντιπροσωπεύοντας ξένα προιόντα οι πελάτες του δημοσίουπλούτιζαν υπερτιμολογώντας. Και πολλές φορές πουλώντας πράγματαάχρηστα η και ελαττωματικά. Ετσι, κρατήθηκαν και στη ζωή άχρηστεςδημόσιες η και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Μοιράζοντας λεφτά στουςαπασχολούμενους σ΄αυτές που όμως ποτέ τους δεν είχαν κερδίσει. ΗΟλυμπιακή λ.χ. στοίχιζε ενα δις ευρώ την τριετία. Κι άλλα τόσα περίπου οΟΣΕ. Λεφτά που το κράτος δεν είχε. Λεφτά που το κράτος δανειζόταν.

Πως βρέθηκαν ξαφνικά τόσοι πλούσιοι η έστω εύποροι έλληνες – με ωραίασπίτια, μεγάλα αυτοκίνητα, εκδρομές Χριστούγεννα και Πάσχα, ναπλημμυρίζουν τα ακριβά εστιατόρια, τα σύγχρονα υπερκαταστήματα, τιςπολυτελείς καφετέριες και τις εντυπωσιακές ντίσκο; ∆ίχως όμως η χώρα ναπαράγει ουσιαστικά τίποτε; Ανέβηκε το βιοτικό μας επίπεδο ενώ πέφταμεσυνέχεια, θεαματικά μάλιστα, στην παραγωγικότητα, στις εξαγωγές, στηνεκμεταλλεύσιμη οικονομικά έρευνα, στην εισαγωγή καινοτομιών στηνπαραγωγή και σε τόσα άλλα. Το κράτος φτώχαινε ενώ οι πολίτεςγινόντουσαν πλουσιότεροι!! Γιατί συνέβαινε αυτό; Μα, επειδήδανειζόμασταν. Αν λοιπόν οφείλουμε τώρα όλοι να ανασκουμπωθούμε γιανα αντιμετωπίσουμε τα τεράστια προβλήματα, αυτοί προς όφελος τωνοποίων βουλιάξαμε στα δανεικά δεν πρέπει να συνεισφέρουν;

Τι νόημα λοιπόν έχει το επιχείρημα πως ο λαός και οι εργαζόμενοι δενέχουν ευθύνη; Για ποιους δανειζόταν τόσες δεκαετίες το ελληνικό δημόσιο;Πως βρέθηκαν βιοπαλαιστές αγρότες στην Λάρισα με ομόλογα της LehmanBrothers στα χέρια; Είναι ώρα πλέον να μιλήσουμε με την γλώσσα τηςαλήθειας. Οσο δυσάρεστα κι αν ακούγονται αυτά που οφείλουν ναλεχθούν. Η κυβέρνηση της Ν∆ λ.χ., την οποία η Αριστερά καταγγέλλει σαννεοφιλελεύθερη, δημιούργησε στα χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία 695καινούργιους δημόσιους φορείς, ινστιτούτα, εταιρίες, δ/νσεις, επιτροπέςκλπ. Οφείλει η ηγεσία των κομμάτων της Αριστεράς να εξηγήσει τι σόινεοφιλελευθερισμός είναι τούτος που διογκώνει το κράτος, αυξάνει τιςδημόσιες δαπάνες και πληθωρίζει τον αριθμό όσων απασχολούνται στοδημόσιο. Ολες αυτές οι επιλογές όμως προφανέστατα έχουν την ευλογίατης αριστεράς. Η οποία ούτε στιγμή δεν παύει να υπεραμύνεται τωνεργαζομένων στην δημόσιο τομέα. Ανεξάρτητα της προσφοράς τους καιτης χρησιμότητας του φορέα στον οποίο απασχολούνται.

Ολοι αυτοί λοιπόν, που βολεύτηκαν στο δημόσιο κι απολαμβάνουν τηςειδικής του εργασιακής προστασίας δεν έχουν ευθύνη για ταδημοσιονομικά μας χάλια; Αφού προσλήφθηκαν από ένα κράτοςουσιαστικά χρεοκοπημένο. Που είναι υποχρεωμένο να δανείζεται για νατους συντηρεί. ∆εν είναι λοιπόν δίκαιο όλοι να συνεισφέρουν στηνπροσπάθεια μείωσης του χρέους; Και ιδιαίτερα εκείνοι που συνέβαλαν για

57

να αυξηθεί; Αθώοι λοιπόν δεν υπάρχουν. Και εξαιρέσεις δεν είναι δυνατόννα γίνουν αποδεκτές. Τα σπασμένα από το πάρτυ που τελειώνει όλοι θακληθούν να τα πληρώσουν.

ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ

4. ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ ΣΕ ΑΝΥΠΑΚΟΗ

∆υσκολεύομαι είναι η αλήθεια να καταλάβω το περιεχόμενο του κεντρικούπροεκλογικού συνθήματος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Τι ακριβώςσημαίνει η πρόσκληση για «ανυπακοή»; Το ΚΚΕ έχει μια ιδιαιτερότητα.Ενώ εκτιμά πως τα πάντα είναι ανοιχτά για τα στελέχη του σε επίπεδοκαταγγελίας και κριτικής την ίδια ώρα εμφανίζει μια παράξενη για τηνεποχή μας υπερευαισθησία στην όποια κριτική θα τολμούσε να ασκήσει οοποιοσδήποτε τρίτος στις πράξεις και τις ιδέες του. Κοντολογής, ο πλέονακραίος και πολιτικά σχεδόν υστερικός επικριτικός λόγος των οικονομικώνσχέσεων της αστικής δημοκρατίας θεωρείται από τους κομμουνιστέςφυσιολογικός και βέβαια αποδεκτός. Την ίδια ώρα όμως η άσκησηεπιθετικής κριτικής στις δικές του θέσεις και αντιλήψεις συχνάκαταγγέλλεται σαν επικίνδυνος αντι-κομμουνισμός!

Λυπάμαι αν χαλάω κάποιων την ησυχία και πνευματική ραστώνη αλλά ηπρόσκληση της κοινωνίας σε ανυπακοή συνιστά επικίνδυνη κίνησηαμφισβήτησης των θεσμών και πρόκλησης κοινωνικής αναταραχής. Ηανυπακοή στους νόμους και στις επι μέρους διοικητικές διατάξεις, πουπροφανέστατα καλεί το ΚΚΕ να πράξουν οι πολίτες, οδηγεί σεαναστάτωση και κοινωνική αποσύνθεση. Με περισσότερο πιθανά θύματατις κοινωνικές ομάδες που ιδιαίτερα το κόμμα αυτό θα ήθελε ναπροστατεύσει και να ενισχύσει. Θεωρητικά μιλώντας πάντοτε το ΚΚΕαπευθύνεται κατά κύριο στα εργατικά στρώματα, στους χαμηλόμισθουςφορολογούμενους και στους οικονομικά αδύναμους πολίτες πουεξαρτώνται από την κοινωνική προστασία του δημόσιου τομέα.

Η προτροπή σε ανυπακοή προφανέστατα δεν είναι δυνατόν ναεξειδικευθεί κοινωνικά και εισοδηματικά. Είναι αδύνατον ένα κόμμα νααπευθύνει τα συνθήματα του σε μέρος της κοινωνίας αφήνοντας κάποιαάλλα απ’ έξω. Ούτε και εννοιολογικά είναι σε θέση να περιορίσει το εύροςεπιρροής της συνθηματολογίας και της προτροπής του. «Ανυπακοή» δηλ.ποίων και σε τι ακριβώς; Αυτός που προφανέστατα θα πρέπει να πάψεινα υπακούει θα πρέπει να είναι ο λαός. Αλλά ποιοι από τους έλληνες δεναποτελούν μέρος του λαού; Αυτονόητα, κανένας. Κατά συνέπεια ηπροτροπή είναι προς όλους τους έλληνες να αδιαφορούν για τους νόμουςκαι την δημόσια τάξη.

Αν υποθέσουμε πως η προτροπή αναφέρεται αποκλειστικά και μόνοστους «εργαζόμενους», τότε είναι ολοφάνερο πως μοναχά εκείνοι πουζούν άκοπα από εισοδήματα, τα παιδιά και οι άνεργοι οφείλουν να

58

υπακούουν στους νόμους και τα κελεύσματα της πολιτείας. Ολοι οιυπόλοιποι, εφ’ όσον με κάποιο τρόπο εργάζονται και φορολογούνται,καλούνται να μην υπακούουν σε διατάξεις και νόμους. Το βασικό κάλεσμαλοιπόν θα μπορεί να ερμηνευθεί σαν πρόκληση άρνησης πληρωμήςφόρων. Και, βίαιης ακόμη, αντίδρασης απέναντι σε όργανα της πολιτείαςπου θα θελήσουν να εφαρμόσουν τις οικονομικές και ποινικές συνέπειεςμιας τέτοιας κίνησης.

∆ίχως μια σταθερή ροή φορολογικών εσόδων είναι αυτονόητο πως δενείναι δυνατόν να λειτουργήσει έστω και στοιχειωδώς ένα οργανωμένοκρατικό σύστημα. Σαν συνέπεια συστήματα δημόσιας υγείας,συνταξιοδότησης, πρόνοιας και δωρεάν παιδείας θα οδηγηθούν σε πλήρηκατάρρευση. Εξυπακούεται πως οι ισχυρές εισοδηματικά τάξεις θα είναι οιμόνες σε θέση να αντεπεξέλθουν σε ένα παρόμοιο καταιγιστικό τσουνάμιοικονομικής καταστροφής. Ιδιαίτερα μάλιστα στον τομέα της ασφάλειαςπου σε ένα καθεστώς γενικευμένης ανυπακοής θα καταρρεύσει περίπουολοκληρωτικά.

Η πολιτική ειρωνεία είναι πως η προτροπή του κομμουνιστικού κόμματοςγια ανυπακοή θα οδηγήσει στην εκτεταμένη ιδιωτικοποίηση τωνσυστημάτων δημόσιας ασφάλειας αλλά και στην ακόμη πιο ριζοσπαστικήπροοπτική της διαχείρισης της βίας στην κοινωνία από ιδιωτικούςεργολαβικούς φορείς. ∆εν γνωρίζω αν αυτός είναι ο μελλοντικόςοραματισμός του κομμουνιστικού κόμματος. Εκεί όμως οδηγούναναπόφευκτα οι προτροπές του. Στα πλαίσια μάλιστα μιάς κοινωνικήςπραγματικότητας χτυπημένης από οικονομικά αδιέξοδα και με έναανεξέλεγκτο μεταναστευτικό ρεύμα.

Σε καθαρά πολιτικό επίπεδο το κάλεσμα σε ανυπακοή είναι αυτονόητοπως θα ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου. Με πιθανότατα πρώτα θύματατους ίδιους τους κομμουνιστές. Η κατάλυση της έννομης τάξης θαοδηγήσει στην εφαρμογή του δίκαιου του ισχυρότερου. Και στα πλαίσιατης σημερινής τεχνολογικής κοινωνίας αυτός δεν είναι οι λαικές τάξεις.Αλλά μάλλον οι συντεταγμένες οικονομικές ολιγαρχίες με την δυνατότηταπροσφυγής σε τεχνολογικά συστήματα καταστολής που δεν είναι δυνατόννα αντιμετωπισθούν από γενικευμένες έστω, αλλά παραδοσιακού τύπουκαι τεχνολογικά φτωχές, λαικές αντιδράσεις.

Να θυμίσω πως οι λαικές επαναστάσεις, που άλλαξαν σε σημαντικόβαθμό τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης και του κόσμου, εμφανίσθηκαν μετην χρήση της πυρίτιδας στην πολεμική τεχνολογία. Γιατί διευκολύνθηκε οευχερής εξοπλισμός μεγάλων λαικών στρωμάτων και η ανατροπή τηςφεουδαρχίας. Που στήριγμά της είχε το σιδερόφρακτο ιππικό – πανάκριβοστην εκπαίδευση και την συντήρηση. Σήμερα το μονοπώλιο άσκησηςοργανωμένης βίας περνάει και πάλι στις μεγάλες κεφαλαιουχικές μονάδες(μεγάλα κράτη με πανάκριβους υψηλής τεχνολογίας στρατούς η ιδιωτικέςτρομοκρατικές μονάδες η εργολαβικοί μηχανισμοί αντίστασης σε αυτές)

59

που οργανώνουν τον πόλεμο σε απρόσωπη, απόμακρη και επιχειρησιακάστενότερη βάση.

Τα συνθήματα οφείλουν να εδράζονται σε κοινωνικές πραγματικότητες. Κι’όχι να τις παραμορφώνουν καλλιεργώντας το έδαφος για θεσμικήκατάρρευση και εφιαλτικά σενάρια συγκρούσεων.

ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΤΗΣ

5. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ Η ∆ΙΕΥΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ∆ΙΑΦΘΟΡΑΣ

Η καταβύθιση του ελληνικού πολιτικού συστήματος στο αποκρουστικότέλμα της διαφθοράς δεν είναι δυσεξήγητη. Σχεδόν από γεννησιμιού του τοελληνικό κοινοβουλευτικό σύστημα έχει τις πόρτες ανοιχτές στηνσυναλλαγή και τις προσωπικές εύνοιες. Για χρόνια μιλάμε για τιςδιαστάσεις της ρουσφετολογίας στην πολιτική μας ζωή. Ελάχιστοι όμωςφρόντισαν να επισημάνουν πως το πελατειακό λεγόμενο σύστημα δεν είναιπαρά ο προθάλαμος προετοιμασίας της ελληνικής κοινωνίας για διαφθοράκαι ηθική παρακμή.

Που όμως εδράζεται στην Ελλάδα η πελατειακή πολιτική σκηνή και τοκύκλωμα της ευρείας ρουσφετολογίας αν όχι στο ίδιο το εκλογικό σύστημα.Είναι τυχαίο άραγε πως μοναχά στην Ελλάδα κυριαρχεί για χρόνια τουσύστημα του σταυρού προτίμησης στις εκλογές κοινοβουλευτικώνεκπροσώπων; Tι ακριβώς συμβολίζει ο σταυρός προτίμησης για τηνγενικότερη στάση της κοινωνίας απέναντι στην ηθική διάβρωση και τηνδιαφθορά; Αποτελεί απλά την προετοιμασία της κοινωνίας για τηναντιμετώπιση της πολιτικής σαν συστήματος πλουτισμού, βόλεψης καιτακτοποίησης προσωπικών θεμάτων και λογαριασμών.

Η λογική του «κάνε μου αυτή την εξυπηρέτηση για να σε ψηφίσω» δεν είναιπαρά η ψυχολογική προετοιμασία και ο εθισμός στον απόλυτο εκμαυλισμότου «κάνε μου την δουλειά και θα σου δώσω τόσα»!! Ο ίδιος ο πολίτηςαπαιτεί μέσω του πελατειακού συστήματος από τον πολιτικό να δέχεται καινα επικροτεί την συναλλαγή. Άλλος απαιτεί εξυπηρετήσεις με αντάλλαγματην ψήφο του κι άλλος τα χρήματά του. Και οι δύο ενθαρρύνουν τηνδιαφθορά και την ηθική απαξίωση. ∆ίχως λοιπόν αποφάσεις για αλλαγέςστο πολιτικό σύστημα είναι απατηλός στόχος ο περιορισμός τηςσυναλλαγής στην πολιτική και η συντριβή της διαφθοράς.

Ολόκληρο όμως το κύκλωμα άσκησης πολιτικής στην Ελλάδα κινείταιπάνω στα όρια της διαφθοράς. Ο συνδικαλισμός λ.χ. – κατά βάσηκρατικοδίαιτος – συχνά προβάλλει αιτήματα της επιχειρηματικής τάξης σανμετωπικές θέσεις για το συμφέρον των εργαζομένων. Τελευταία ήρθε στοφώς της δημοσιότητας η στάση των εργαζομένων στην ΕΛΒΟ (∆ημόσιο καιΜυτιληναίος) που επιχείρησαν συντονισμένα να εξασφαλίσουν τηνσύμφωνη γνώμη των κομμάτων για την περίφημη προμήθεια των 140τρόλευ της εταιρίας ΜΑΝ. Κόντρα πάντα στην επιτροπή αξιολόγησης πουτην είχε, για διάφορους λόγους, απορρίψει. Σύμφωνα με δημοσίευμα

60

εφημερίδας (ΕΤ 11/5) οι συνδικαλιστές «εκείνη την εποχή πολιορκούσαν ταπολιτικά γραφεία της Χ. Τρικούπη, του Περισσού και της Κουμουνδούρουζητώντας να μην περιοριστούν το έργο της εταιρίας και οι θέσειςαπασχόλησης».

Ολόκληρο το σύστημα λειτουργίας της πολιτικής λοιπόν κινείται πάνω στηνλογική προώθησης επί μέρους συμφερόντων και επιδιώξεων. Ανεξάρτηταβέβαια από το δημόσιο συμφέρον. Ουδείς πραγματικά νοιάζεται για ταχρήματα των φορολογουμένων. Ολοι φροντίζουν για τις στενέςπροσωπικές τους οικονομικές επιδιώξεις τις οποίες συχνά ονοματίζουν«κοινό καλό». Ερχεται πρόχειρα στην μνήμη μου η στάση τότε της ΓΣΕΕαλλά και του συνδικαλιστικού οργάνου των εργαζομένων στον ΟΤΕ ενάντιαστις καταγγελίες μου για τις χαριστικές προμήθειες τω ψηφιακών τουοργανισμού στην Siemens. Είχα κατηγορηθεί σαν ανθέλληνας (λες και ηSiemens και η Ericsson που είχαν εξασφαλίσει την σχετική προμήθειαήσαν ελληνικές εταιρίες!!), σαν ασυνείδητος νεοφιλελεύθερος και(αναπόφευκτα βέβαια) σαν πράκτορας ξένων συμφερόντων. Τώρα πλέονπου αποκαλύπτεται το βρωμερό παρασκήνιο εκείνων των ημερών τοσυνδικαλιστικό κίνημα έχει χάσει την φωνή του.

Είναι ολοφάνερο πως η διαφθορά συνυπάρχει και επωάζεται στην αγκαλιάτου κρατισμού. Εν τούτοις πολλοί υποστηρικτές της διαφάνειας στηνπολιτική δεν εννοούν να απαγκιστρωθούν από την αναγκαιότηταχρησιμοποίησης του δημόσιου τομέα σαν μοχλού κάθε νέας πολιτικής.Είναι χαρακτηριστικό πως ακόμη και η πλέον πρόσφατη συγκροτημένηεπίθεση εναντίον της νεοφιλελεύθερης οικονομίας της αγοράς (WarwickFunnell, Robert Jupe, Jane Andrew, In Government We Trust: MarketFailure and the Delusions of Privatisation. Pluto Press, 2009) πάσχειδραματικά από έλλειψη εναλλακτικών προτάσεων για το μέλλον. Με οξείςβερμπαλιστικούς αφορισμούς και σκληρές επιθέσεις, κυρίως στην πολιτικήτων ιδιωτικοποιήσεων, το βιβλίο των καθηγητών Funnel, Jupe και Andrewδεν προσθέτει απολύτως τίποτε στην συζήτηση για μια πολιτική με μοχλότο κράτος. Η εμμονή των συγγραφέων βρίσκεται στην κατά την γνώμη τουςαποτυχία της αγοράς και στην ανάγκη «επιστροφής της πίστης στοκράτος».

Εντύπωση επίσης προκάλεσε και η θέση του γνωστού καθηγητή τουΠανεπιστημίου του Σικάγο και δικαστή Richard Posner (A Failure ofCapitalism: The Crisis of '08 and the Descent into Depression . HarvardUniversity Press, 2009) που καταλόγισε στις αγορές την βασική ευθύνη γιατην πρόσφατη οικονομική κατάρρευση των οικονομικών συστημάτων. Αν κιο δικαστής Posner ομολογεί τις ενοχές της παρέμβασης του δημοσίου σταστεγαστικά θαλασσοδάνεια επιμένει όμως πως η βασική ευθύνη βρίσκεταιστην άνευ ελέγχου λειτουργία των χρηματαγορών. Εν τούτοις, κι αυτός –από χρόνια οπαδός της ελεύθερης επιλογής και της ανοιχτής οικονομίας –δεν δείχνει να είναι σε θέση να παρουσιάσει συγκροτημένες εναλλακτικέςλύσεις.

Η επιχειρηματολογία όμως όλων πάσχει στην ανεύρεση της λογικής βάσηςπάνω στην οποία θα πρέπει να στηριχθεί αυτή η καινούργια πίστη στον –έστω περιορισμένο – κρατισμό. Γενικότητες, συναισθηματική φόρτιση(μοναχά το κράτος λ.χ. υποστηρίζουν οι συγγραφείς του “In Government

61

We Trust”, μπορεί να φροντίζει τους αδύνατους) και σοβαρά κενά στιςπροτάσεις πολιτικής χαρακτηρίζει τις θέσεις των επανεμφανιζόμενωνκρατιστών. Και βέβαια σε καμία περίπτωση δεν φαίνεται από πουθενά ηδυνατότητα καταπολέμησης της διαφθοράς μέσα στα πλαίσια ενόςμεγάλου δημόσιου τομέα. Το κράτος δυστυχώς εκτρέφει, ενθαρρύνει καισυντηρεί τις κάτω από το τραπέζι ανήθικες συναλλαγές.

6. 6. ΑΝ ΗΤΑΝ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

7.

8. Ας κάνουμε μια άσκηση πολιτικής φαντασίας. Ας υποθέσουμε πως οπρώην πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ήταν πολιτικός ισχυρώνπεποιθήσεων και δεν πηγαινοφερόταν από επικοινωνιολόγους καιδημοσκοπησάρχες. Ας πάρουμε σαν αφετηρία την υπόθεση πωςαπό το ξεκίνημα της θητείας του αποσαφήνιζε προς τα μέλη τηςκυβέρνησης του τον στόχο του. Να εμμείνει δηλ. σε μια σειρά απόσαφείς πολιτικές αρχές. Από τις οποίες δεν είχε σκοπό ναπαρεκκλίνει ανεξάρτητα από πιέσεις, ξεσηκωμούς και αντιδράσεις.Και πως αντικειμενικός του προορισμός ήταν μια κοινωνίασεβασμού της έννομης τάξης, περιορισμού της κρατικήςαυθαιρεσίας και ιδιοτέλειας, σεβασμού της ισονομίας των πολιτών,εμπέδωσης της πλήρους διαφάνειας, δραστικής μείωσης τωνδημοσίων ελλειμμάτων μέσω περικοπών στις δαπάνες κατά κύριολόγο, ολοκληρωμένης απελευθέρωσης των αγορών, εκλακτισμούτου δημοσίου από την λειτουργία της οικονομίας και από τηνεπιχειρηματική δράση γενικότερα, την μείωση της κρατικήςγραφειοκρατίας, άρνηση αύξησης φόρων και την μετακίνηση τουκέντρου βάρους της οικονομικής δραστηριότητας από τον δημόσιοστον ιδιωτικό τομέα.

Κοντολογής, θα ήταν ένας πρωθυπουργός με στοχεύσεις καθαράνεοφιλελεύθερες επιδιώκοντας να δημιουργήσει μια κοινωνία υπεύθυνωνγια τις πράξεις τους πολιτών, με ανταγωνιστικούς θεσμούς και διαδικασίεςστην παιδεία, στην υγεία, στον πολιτισμό, στα δημόσια έργα, στηνεπιχειρηματική δράση, στην έρευνα, στην καινοτομία και στην τεχνολογία.Τι αποτελέσματα άραγε θα έφερνε μια τέτοια κυβέρνηση στα δημόσιαπράγματα του τόπου ερεθίζοντας καίρια την Αριστερά, τις δημόσιεςσυντεχνίες, σημαντικούς εργολάβους και προμηθευτές αλλά καικαλοβολεμένους «λαικούς» δεξιούς. Θα ήταν άραγε χειρότερη η καλύτερηαπό την πραγματική κυβερνητική εμπειρία που μας προσέφερε η τελευταίακυβέρνηση της Ν∆;

Τι θα είχε λοιπόν πιθανότατα συμβεί; Κάτω από τις πανικόβλητες κραυγέςμιάς απελπισμένης αριστεράς οι κεντρικές δομές του απηρχαιωμένουελληνικού κρατισμού, που ουσιαστικά συντηρούν στο προσκήνιο τους

62

παλαιομοδίτικους αριστερούς μηχανισμούς, θα είχαν αρχίσει νασυνθλίβονται. Με συνεπακόλουθες επιπτώσεις μάλλον ευδιάκριτες. Οδημόσιος τομέας δεν θα είχε αυξηθεί και τα ελλείμματα δεν θα είχανξεφύγει. Ουδείς καινούργιος οργανισμός, επιτροπή, ινστιτούτο, κέντρο,δημόσια εταιρία, αρχή κλπ θα είχε δημιουργηθεί. Ετσι, το κράτος θα είχε695 τουλάχιστον λιγότερους φορείς από τους σημερινούς, μια και τόσοιπερίπου δημιουργήθηκαν στα χρόνια της Ν∆.Με την εμμονή επίσης της κυβέρνησης στην μείωση των δαπανών, με τηνκατάργηση άχρηστων δημόσιων φορέων η και την συγχώνευση άλλωνομοειδών, δεν θα υπήρχε περίπτωση αύξησης του ελλείμματος.Παράλληλα η ενσωμάτωση των εργαζομένων των καταργουμένων φορέωνσε άλλους τομείς του δημοσίου θα είχε απαλλάξει το κράτος από τηνανάγκη πρόσληψης καινούργιων υπαλλήλων. Μιά πρώτη σχετικήαποκατάσταση της τάξης στα δημοσιονομικά ζητήματα της χώρας θα είχεαυτόματα επιτευχθεί. Για να απαλλαγούν σε βουλευτές και υπουργοί απότην αφόρητη πίεση της ρουσφετολογίας θα είχε καταργηθεί ο διαβρωτικόςγια την δημόσια ηθική σταυρός προτίμησης στον εκλογικό νόμοαντικαθιστούμενος, όπως σήμερα επιχειρείται να γίνει, από μιά παραλλαγή του Γερμανικού συστήματος (πλειοψηφικό μονοεδρικό και αναλογικό μελίστα σε μεγάλες περιφέρειες).

Παράλληλα, η ηρεμία στην καθημερινότητα διαφόρων κατηγοριών πολιτών(έμποροι, φοιτητές, επιβάτες μέσων μαζικής μεταφοράς κλπ) θα είχεαπόλυτα αποκατασταθεί. Με την εφαρμογή απλά και μόνο των νόμων.Καταλήψεις, πορείες, διακοπές κυκλοφορίας, βιαιοπραγίες, προπηλακισμοίκαθηγητών κλπ θα είχαν αντιμετωπισθεί με τη τυφλή λειτουργία τουνόμου. Εφ’ όσον υπάρχουν νόμοι εφαρμόζονται. ∆ιαφορετικά αλλάζουν!Για τους νταβατζήδες δεν θα είχε λόγο να ανησυχεί ο πρωθυπουργός. Θατους είχε αντιμετωπίσει κλείνοντας την στρόφιγγα των κρατικώνεργολαβιών και προμηθειών και τσακίζοντας, δίχως ανοχή, τις στρατιέςτων χούλιγκαν και τους άλλους ιδιωτικούς στρατούς. Οποιος απειλούσε μεπτώχευση (και άρα ανεργία) για την εξασφάλιση κρατικής φροντίδας καιιδιαίτερης εύνοιας, θα εισέπραττε ξεκάθαρη άρνηση με παραπομπή στουςκανόνες της αγοράς. Για κάποιον που πιστεύει σον δημοκρατικόκαπιταλισμό η επιτυχία και το κέρδος είναι εξ ίσου αποδεκτή με τηναποτυχία και την χρεοκοπία.

Η δραματική μείωση των δαπανών (μείωση φορέων, υπαλλήλων κλπ) θαείχε εξασφαλίσει προυπολογισμένους πόρους για ένα ικανοποιητικό δίχτυκοινωνικής προστασίας. Καλές συντάξεις, ουσιαστικές διαρθρωτικέςαλλαγές στην παιδεία, εξορθολογισμός στην υγεία θα κάλυπτε ήδηεκδηλωμένες κοινωνικές ανάγκες. Χωρίς εύνοιες βέβαια στα ρετιρέ τωνπάλαι ποτέ αμιγών δημοσίων επιχειρήσεων και ιδιόμορφων οργανισμών(λ.χ. λιμάνια) οι συνδικαλιστές των οποίων κραυγάζουν για συντήρησηεξοργιστικών προνομίων μιλώντας δήθεν για «κοινωνική ευαισθησία». Μεοικονομικά κουπόνια στα χέρια (ότι αναλογεί στον καθένα από τις σχετικέςκρατικές δαπάνες), οι πολίτες θα μπορούσαν να διαλέξουν σχολείο,ανώτατη σχολή, γιατρό η νοσοκομείο. Σαν εργοδότες,- αφεντικά οι πολίτες

63

θα απαιτούσαν καλές υπηρεσίες, επίπεδο και αποτελεσματικότητα. Σεαρνητική περίπτωση τυχόν απογοήτευσή τους θα οδηγούσε σε de factoαπόσυρση πόρων από φορείς. Με συνέπειες βέβαια...

Και βέβαια, θα είχαμε μείωση φόρων σε όλα τα κοινωνικά στρώματα,ανοιχτό συνεχές ωράριο, ελαστικές εργασιακές σχέσεις (όχι όμως stageκλπ) με στόχο αύξηση της απασχόλησης και ιδιαίτερη έμφαση στονανταγωνισμό (ακόμη και ομώνυμο ίσως Υπουργείο).

Αυτός θα ήταν ο νεοφιλελευθερισμός, που πολλοί αποστρέφονται. Αντίθεταεισπράξαμε τσαπατσουλιά, ανικανότητα, αδράνεια κι’ εκτεταμένηδιαφθορά. Και πολλοί αγωνίζονται να εξασφαλίσουν πολιτικές για λίγο απότα ίδια.

7. ΚΑΝΤΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ!!

Ας τελειώνουμε επι τέλους με τις κοινοτοπίες. Μετά από τοσα χρόνια, καιτόσα νέα παιδιά σπουδαγμένα εδώ και στο εξωτερικό, δεν είναι δυνατόν ηπολιτική μας ζωή να κινείται πάνω σε ιδέες και προτάσεις των τελών τηςδεκαετίας του '80!! Η κυβέρνηση ασχολείται ακόμη με την αναδιανομή τουεισοδήματος. Αλλά δίχως ιδέες για το πως αυτό θα παραχθεί, θασχηματισθεί και θα μεγαλώσει. Mε εμμονές εναντίον των ανοιχτών καιελεύθερων αγορών αρχίζει να αναπτύσσει πολιτικές πάνω στην λογική πωςο νεοφιλελευθερισμός δήθεν ευθύνεται για τα διεθνή οικονομικά αδιέξοδα.Εχω επανειλημμένα βέβαια εξηγήσει πως το σκεπτικό ότι ονεοφιλελευθεριμός είναι υπεύθυνος για την οικονομική κρίση είναι γιακατανάλωση ανεγκέφαλων κοινωνιστών. Ο νεοφ. υποστηρίζει περιορισμόκυκλοφορίας νομίσματος. Η κρίση προήλθε από απεριόριστες πιστώσεις καιανεξέλεγκτη κυκλοφορία χρήματος. Αρα; Η κρίση επίσης στο τραπεζικόσύστημα προήλθε από τα άνευ εγγυήσεων δάνεια στέγης που ξεκίνησανστις ΗΠΑ με απόφαση του Κογκρέσσου. Με ποινικές μάλιστα κυρώσειςκατά Τραπεζών που επέμεναν σε εγγυήσεις - κι όχι θαλασσοδάνεια. Αναυτά είναι νεοφιλελεύθερα, εγώ τότε είμαι οπαδός της ...κας Παπαρήγα !!

Καλοί είναι οι αφορισμοί. Χρειάζονται όμως και προτάσεις. Απ΄όσαγνωρίζω, οι πολιτικές της αγοράς έκαναν τον κόσμο πλουσιότερο τατελευταία 20 χρόνια. Είναι τάχα ηλίθιοι οι εκλογείς σε ΗΠΑ, Βρετανία,Αυστραλία, Ολλανδία και τόσες άλλες χώρες που με φανατισμό ενέκριναντέτοιες πολιτικές; Το ζήτημα δεν είναι η εξασφάλιση της ισότητας, για τηνοποία πολλοί φωνάζουν. Αλλά η αύξηση και η μαζική συμμετοχή στηνευημερία. Οταν η ανάπτυξη έρχεται από δυναμικές οικονομικές πολιτικές καιτην αξιοποιηση των ευκαιρών της αγοράς θα υπάρξουν αναγκαστικάεισοδηματικές διαφορές. Θα μεγαλώσει όμως κι ο πλούτος. Και ο κόσμοςγίνεται, αν και με ανισότητες, πλουσιότερος. Με πολιτικές αναδιανομής καιπαροχών (λ.χ. φτηνή στέγη σε όλους) προκλήθηκε η κρίση. Και με τιςεπεκτατικές πολιτικές μεγαλώνει αντί να θεραπεύεται. Οπως λ.χ. οιεπεκτατικές πολιτικές του Ομπαμα στις ΗΠΑ και του Brοwn τώρα στην

64

Βρετανία. Γι αυτό θα κερδίσουν οι συντηρητικοί τις επόμενες εκλογές.

Οι ιδέες για αναδιανομή και κρατικό οικονομικό επεκτατισμό υπήρξαν,αποτυχημένες βέβαια, πλατφόρμες σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων του '70,του '80 και λιγότερο του '90. Οταν τα εισοδήματα ήσαν μεγάλα. Και οιπολίτες βέβαια αρνητικοί στο να τα χάσουν η να τα μοιράσουν. Γι’ αυτό καισυνήθως τους καταψήφιζαν. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι πολιτικέςενδυνάμωσης της οικονομίας με ενίσχυση και απελευθέρωση της ατομικήςεπιχειρηματικής δράσης. Με παράλληλη μείωση του δημόσιου τομέα.Λιγότεροι δημόσιοι υπάλληλοι και μικρότερη γραφειοκρατία. Είναι απίστευτοαλλά μιά αμερικανική πολιτεία του πληθυσμιακού μεγέθους περίπου τηςΕλλάδας (λ.χ. το Οχάιο) έχει λιγότερους δημόσιους υπάλληλους από τοννομό Πειραιώς! Η αντιπολίτευση από την άλλη μεριά επικεντρώνεται σε συζητήσεις για τονλεγόμενο "κοινωνικό φιλελευθερισμό". Μη γνωρίζοντας προφανώς για τιπράγμα ακριβώς ομιλεί. Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός αποτελεί τηνραχοκοκαλιά της σοσιαλδημοκρατίας. Ο Amartya Sen είναι ο βασικόςεγκεφαλικός μοχλός της νέας αυτής προβληματικής. Που δεν είναι πάντακακή. Βάση της αποτελεί η "ενεργητική" ελευθερία. Κανένα εμπόδιο δηλ.στις ατομικές επιλογές (εδώ ταύτιση απόλυτη με τους κλασσικούςφιλελεύθερους) αλλά και ενεργοποίηση του κράτους για υλοποίησηεπιδώξεων που ο καθένας από μόνος του δεν μπορεί να πραγματοποιήσει.Ερπων κρατικός σοσιαλισμός, δηλ. Αλλά και ενεργητική υποστήριξηατομικών επιλογων όπως είναι οι γάμοι ανάμεσα σε ομοφυλόφυλους,νομιμοποίηση όλων των ναρκωτικών ουσιών, ελεύθερη συμβίωση, γάμοιμε καταληκτικά συμβόλαια κλπ. Επίσης απόλυτη ενσωμάτωση μεταναστών,καμία διάκριση στη βάση φύλου, φυλής η θρησκείας και απόλυτοςδιαχωρισμός εκκλησίας και κράτους. Πολλά απ' αυτά, είναι πράγματασωστά και προχωρημένα. Τα γνωρίζουν όμως αυτά, και τα εγκρίνουνβέβαια, οι "κοινωνικά φιλελεύθεροι" της Ν∆;

Ενα κόμμα όμως που διεκδικεί την εξουσία είναι δυνατόν να παρανομεί; ΗΝ∆ διαχειρίζεται δημόσιο χρήμα, εφ' όσον εισπράττει κρατικέςεπιχορηγήσεις. Είναι αυτονόητο λοιπόν πως οφείλει να κινείται με βάση τονόμιμα εγκεκριμένο καταστατικό της. Αυτό ισχύει για κάθε πολιτική η άλλητου κίνηση. Αυτονόητα λοιπόν με βάση το καταστατικό του θα πρέπει ναεκλέξει την καινούργια του ηγεσία. Σε όσους δεν αρέσει το καταστατικό καιθέλουν εκλογή από την βάση θα μπορούσαν να το θέσουν προηγουμένως.Στο προηγούμενο Συνέδριο, παρόντος του Κ. Καραμανλή. Προφανώς τότεδεν τολμούσαν. Τώρα ξαφνικά ανακάλυψαν την βάση και την ηγετική τουςεπιβολή; Αλλά και ποιά ακριβώς βάση; Θα ψηφίσουν για αρχηγό και εκείνοιπου "μαύρισαν" την Ν∆ στις εκλογές; Για επιβράβευση δηλαδή;

Αυτό κι αν είναι ρομαντισμός. Να οικοδομηθεί τελικά ένα κόμμα με στελέχηκαι μέλη που δεν προσβλέπουν στο δημόσιο ούτε για διορισμούς καιβόλεμα ούτε και για δουλειές, δάνεια, εγολαβίες και προμήθειες. Οσο δενυπάρχει τέτοιος φορέας πολιτικής τόσο η πολιτική ζωή θα συνεχίσει ναπαραμένει εξάρτημα του κρατισμού. Και τα προβλήματα της ελληνικήςκοινωνίας και οικονομίας θα συνεχίζονται. Και η συμμετοχή μας στην ΕΕ καιστην ευρωζώνη θα συνεχίσει να αποτελεί ανορθογραφία και ανέκδοτο τηςιστορίας. Είναι δυνατόν η Ν∆ να μετεξελιχθεί σε ένα τέτοιο πολιτικό φορέα;

65

Πολύ χλωμή προοπτική. Η ελπίδα όμως ποτέ δεν έβλαψε κανένα...

Ας σκεφθούν λοιπόν κάποιοι εκτός παραδοσιακού πλαισίου. Για ναξεκινήσει επι τέλους κάτι καινούργιο για τον τόπο.

9. «ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΙ» ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΙ

Αυτό που συμβαίνει με τους φόρους είναι περίπου παρανοικό. Από παλιάπίστευα πως η άμεση φορολογία ισοδυναμούσε σχεδόν με κλοπή. Ανκάποιος βίαια αφαιρέσει εισόδημα η τιμαλφή από κάποιον άλλο με τηνδικαιολογία πως θα τα διαθέσει για τις ανάγκες τις δικές του η ενός τρίτουδιαπράττει αδίκημα. Εντούτοις, αν το ίδιο ακριβώς πράγμα, και με το ίδιοαιτιολογικό, το διαπράξει το δημόσιο τιτλοφορείται κοινωνική πολιτική καιφέρει τον μανδύα της απόλυτης νομιμότητας.

Να ξεκαθαρίσουμε ένα πράγμα. Η αιτιολογική βάση της φορολογίας στιςδυτικές χώρες, απ’ όπου βέβαια και ξεκίνησε σαν θεσμός, υπήρξε η κοινήπροσπάθεια προστασίας της ιδιοκτησίας και της ζωής των πολιτών.Βαθμιαία τα όρια έκτασης των φορολογικών επιβαρύνσεων και οι στόχοιστους οποίους απέβλεπαν άρχισαν να διευρύνονται. Μέχρι που στα χρόνιατης μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατίας μετατράπηκαν σε εργαλείο αλλαγήςτων κοινωνικών ισορροπιών και σε μηχανισμό αναδιανομής εισοδήματος.Oι φόροι δηλ. χρησιμοποιήθηκαν κατά της ιδιοκτησίας! Εκεί βέβαια που οιφόροι δεν έφθαναν, η που οδηγούσαν σε αναπόφευκτη μείωση τωνδημοσίων εσόδων, εφευρέθηκε η διέξοδος του εξωτερικού δανεισμού.

Με την εξαίρεση της Σκανδιναυίας, που κι εκεί όμως τελικά η μέθοδος αυτήοδηγήθηκε σε αδιέξοδο, σε καμία περιοχή της γής το στοίχημα τηςαναδιανομής και της διεύρυνσης με τον τρόπο αυτό της λαικής ευημερίαςδεν κερδήθηκε. Ολες οι κυβερνήσεις τελικά οδηγήθηκαν στην εγκατάλειψητης μεγάλης φορολογίας και ο στόχος της διεύρυνσης της ευημερίαςεπιδιώχθηκε μέσω της μείωσης των κρατικών δαπανών, της ενίσχυσης τηςεπιχειρηματικότητας και της απελευθέρωσης των αγορών. Ακόμα και ημεγάλη διεθνής οικονομική κρίση πουθενά δεν αντιμετωπίσθηκε με αύξησηφόρων. Καμιά χώρα που σέβεται τον εαυτό της δεν αποφάσισε νααναδιανείμει εισόδημα την στιγμή ακριβώς που αυτό είχε αρχίσει νασυρρικνώνεται!

Αυτά όμως τα στοιχειώδη αποτελούν μαγική εικόνα για την πολύπαθη χώραμας. Στο όνομα της «κοινωνικής ευαισθησίας» η κυβέρνηση, και η σημερινήαλλά και η προηγούμενη, βάλθηκαν να διαλύσουν τα πάντα. Χτυπώντας τηνιδιοκτησία. Αυτήν ακριβώς που οι φόροι εφευρέθηκαν για να προστατεύουν.Λησμονώντας προφανώς πως η κρίση στην Ελλάδα είναι κατά βάση κρίσητου δημόσιου τομέα. Και του μεγάλου δανεισμού. Που κατά κύριο λόγοπροκλήθηκε από τις ανάγκες παροχών. ∆εν δανείσθηκε το κράτος για ναμοιράσει λεφτά σε εφοπλιστές, βιομήχανους και ιδιοκτήτες γής. Αλλοιλοιπόν έκαναν πάρτυ με τα δανεικά, κι άλλοι καλούνται σήμερα ναπληρώσουν. Με επιβαρύνσεις μάλιστα πάνω σε περιουσιακά στοιχεία

66

(σπίτια και οικόπεδα) που έχουν αγορασθεί με φορολογημένα χρήματα, πουπλήρωσαν άλλους φόρους για την κατασκευή η την διαμόρφωσή τους καιπου συνεχίζουν ετήσια να πληρώνουν φόρους επειδή απλά και μόνουπάρχουν!

10. ΖΟΥΜΕ ΑΚΟΜΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΑΣ

Είμαστε ανεκδιήγητοι και αδιόρθωτοι. Η ειδησεογραφία είναι πλημμυρισμένηαπό εξελίξεις που χρωματίζουν με τον πλέον αρνητικό τρόπο τα δημόσιαοικονομικά της χώρας. Η χώρα έχει ουσιαστικά χρεοκοπήσει. Μέχρι τώραζούσε με δανεικά και η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να συνεχισθεί. Εντούτοις η θεματολογία των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών ενημερωτικών(ας πούμε) εκπομπών δεν ασχολούνται παρά με ένα αποκλειστικά σχεδόνθέμα. Τι θα πάρουμε. Ποια και πόσα επιδόματα θα δοθούν. Ποιοι θα ταπάρουν. Πως θα μπορέσουν να πάρουν περισσότερα.

Εκεί δε που τα πράγματα ξεφεύγουν από κάθε όριο είναι στα περίφημαασφαλιστικά. Ειδικοί αφαλιστικολόγοι και – κυρίως – εργατολόγοι δενχάνουν ευκαιρία να κατακεραυνώσουν την κυβέρνηση και τους «ταλιμπάντου νεοφιλελευθερισμού» (όπως τους αποκαλούν) Αλμούνια και Γιούνγκεργια το γεγονός πως πηγαίνουν για κατάργηση οι απίθανεςπεριπτωσιολογικές κι’ ανορθολογικά ευνοικές ρυθμίσεις του ελληνικούλαβυρινθώδους συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Εκπληκτος, γνωστόςκαθηγητής εργατολόγος (!) θεωρούσε απαράδεκτη την ρύθμιση η σύνταξηνα υπολογίζεται στη βάση ολόκληρης της ασφαλιστικής πορείας τουεργαζόμενου. Με άλλα λόγια, σωστό κατά την γνώμη του είναι κάποιος ναπληρώνει για 30 χρόνια χαμηλές ασφαλιστικές εισφορές αλλά η σύνταξή τουνα υπολογίζεται με βάση τις υψηλές αμοιβές που δήλωνε τα τελευταία 4-5χρόνια!

Κανένας δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για τα ζωτικά προβλήματα πουαντιμετωπίζει ο τόπος. Και που συνδέονται άμεσα με το πώς θα βγεί στονδρόμο της ανάπτυξης και της προόδου. Κι όχι με το τι θα πάρουμε - κι απόπού. Αν δεν αποτινάξουμε από πάνω μας τις αλληλοσυμπληρούμενεςνοοτροπίες του ραγιά, από την μια μεριά, και του κατσαπλιά, από την άλλη,θα συνεχίσουμε να κατρακυλάμε στην ανυποληψία και την παρακμή. Είναιχαρακτηριστικό πως όταν ο ένας κατηγορεί τον άλλο για απάτες, ψέματα καιπαραπειστικά στοιχεία με τα οποία παραπλανούσε η χώρα μας την ΕΕ,ουδείς τολμά να αντικρύσει κατάματα την αλήθεια. Γιατί η Ελλάδα έλεγεδιαχρονικά ψέματα; Tι ακριβώς φοβόταν και έκρυβε την αλήθεια; Προφανώςτην οργή του κόσμου και το συνακόλουθο πολιτικό κόστος. ∆ιότι αν έλεγετην αλήθεια θα έπρεπε να δράσει και διαφορετικά. Να κόψει δηλ. δαπάνες,να μην κάνει διορισμούς, να μην κάνει παροχές και να μην μοιράζειεπιδοτήσεις.

Ολοι λοιπόν είμαστε συνυπεύθυνοι για το κράτος ψευδολογίας στο οποίοζούμε. Το ελληνικό κράτος δηλ. κατεξευτελίζεται για να μην δυσαρεστήσεικαι ξεβολέψει τους πολίτες του. Που έχουν μάθει να ζούν με παροχές,ευνοιοκρατία και δίχως ατομική υπευθυνότητα. Το πάρτυ όμως τώρατελείωσε. Ας αρχίσουμε να μιλάμε για προοπτικές και για σοβαρή δουλειά.

67

Ξεχνώντας τους φτηνούς λαικισμούς.

11. ∆ΙΚΑΙΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

Από πόσα χρόνια (δεκαετίες ίσως) ομιλώ και γράφω για την ανάγκημείωσης των κρατικών δαπανών; Φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Η Ν∆ουσιαστικά με πέταξε έξω από τις γραμμές της για τις απόψεις μου αυτές.Το Πασόκ, στη διάρκεια της σύντομης συνεργασίας μου μαζί του,συνταράχθηκε από την εμμονή μου σε τέτοιες πολιτικές. Και τώραβρισκομαστε μπροστά στην ωμή πραγματικότητα. Η χώρα πάει για επίσημηπτώχευση αν δεν 'κοντύνει' τις δημόσιες δαπάνες. Οι Βρυξέλλες επίσημαπλέον μας απειλούν, αν δεν συμμορφωθούμε. Αν όλα αυτά είχαν γίνει απότην εποχή που εγώ τα έλεγα, τώρα τα πράγματα θα ήσαν καλύτερα και οιέλληνες δεν θα υπήρχε ανάγκη να στριμωχθούν και να υποφέρουν. Εγραψαπρο ημερών πως "το πάρτυ τελείωσε". Εννοώντας βέβαια την ευημερία τηςελληνικής κοινωνίας μέσω δανεικών. ∆υστυχώς, τώρα πλέον μαςπαρουσιάζεται ο λογαριασμός. Οσοι για χρόνια, από όλους τους πολιτικούςχώρους, λοιδορούσαν τον φιλελευθερισμό καλό θα είναι τώρα να καταπιούντην γλώσσα τους και να προτείνουν, αν υπάρχουν, ρεαλιστικές"φιλολαικότερες" λύσεις.

Επι τη ευκαιρία: ∆εν υπάρχει κόμμα στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένωνόλων σχεδόν των κορυφαίων τους στελεχών, που να μην κατακεραυνώνειτον νεοφιλελευθερισμό. ∆εν υπaρχει όμως παράταξη και πολιτικός που ναδηλώνουν νεοφιλελεύθεροι. Με την εξαίρεση μάλλον την δική μου. Εμέναλοιπόν βλέπουν σαν αντίπαλο και φοβούνται όλοι αυτοί; Ακατανόηταπράγματα! Οσον αφορά την Ν∆ με προβλημάτισε σε ομιλία αρχηγού ηεμμονή στον κοινωνικο φιλελευθερισμό και στην καταδίκη τουνεοφιλελευθερισμού σαν της πολιτικής που φροντίζει δήθεν το μεγάλοκεφάλαιο. Το ερώτημα όμως είναι, τι ακριβώς ήταν η Ν∆ μέχρι σήμερα;Μήπως ήταν νεοφιλελεύθερη; Μα τον ΝΦ τον έχει αποκηρύξει από εποχήςΜ. Εβερτ ακόμη. Με απόφαση του Συνεδρίου της. Και το μεγάλο κράτοςυπήρξε ο βασικός μοχλός της πολιτικής της. Η Ν∆ υπήρξε κοινωνικάφιλελεύθερη. Και είδαμε με τι επιτυχία (!) κυβέρνησε την χώρα. Το νέοπροφίλ λοιπόν που κάποιοι υπόσχονται δεν είναι παρά λίγο από τα ίδια...

Στην πολιτική όλα επιτρέπονται. Εκτος από την άγνοια και την εκστόμισηανακριβειών από ηγετικά πολιτικά στελέχη. Ελέχθη στο Συνέδριο της Ν∆πως ο Ομπάμα κέρδισε την Χίλαρυ στην Αμερική γιατί στράφηκε στηνσυσπείρωση της κομματικής βάσης των ∆ημοκρατικών. Στηνπραγματικότητα έγινε ακριβώς το αντίθετο! Σε καμία Πολιτεία, όπου οι∆ημοκρατιοί είχαν πλειοψηφία κερδίζοντας τους Ρεπουμπλικάνους σεγενικές εκλογές, ο Ομπάμα δεν ήρθε πρώτος. Παντού, στις σκληρέςλεγομενες "δημοκρατικές" πολιτείες, η Χίλαρυ κυριάρχησε. Ο Ομπάμακέρδισε ακριβώς τις Πολιτείες εκείνες που οι ∆ημοκρατικοί ήσαν μειοψηφία.Και κέρδιζαν παραδοσιακά οι Ρεπουμπλικάνοι. ∆ημιουργώνας βέβαια το

68

ρεύμα της τελικής νίκης.

12. ∆ΙΧΩΣ ΚΟΙΝΗ ΛΟΓΙΚΗ

Αναρωτιέται καμιά φορά κανείς για το τι σόι οικονομικά έχουν σπουδάσειόλοι αυτοί που εισηγούνται όλο και περισσότερους και μεγαλύτερουςφόρους στο οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης. ∆εν χρειάζεται να έχεισπουδάσει κανείς στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο για να καταλάβει πως ηπρόσθετη φορολογία σε μιά αγορά που καταρρέει οδηγεί στην ολικήκαταστροφή. ∆εν είναι τυχαίο πως όλοι οι διεθνείς οργανισμοί και φορείςπου σχολιάζουν την ελληνική οικονομία ομιλούν για την ανάγκη μείωσηςτων κρατικών δαπανών. Στην Ελλάδα όμως οι κυβερνητικοί παράγοντες,αλλά περιέργως και οι εκπρόσωποι της «νέας» Ν∆, εστιάζουν τοενδιαφέρον και την ρητορεία τους στην αναδιανομή του πλούτου. Ποιανούόμως ακριβώς πλούτου; Εδώ ακολουθεί συνήθως αμηχανία και έναςκαταιγισμός στην συνέχεια προτάσεων για καινούργιες φορολογικέςεπιβαρύνσεις. Που είναι προφανές πλέον πως οι περισσότεροι έλληνες δενμπορούν να τις πληρώσουν.

Για σοβαρή μείωση λοιπόν δαπανών δεν γίνεται ούτε σκέψη. Αντίθετα,μοιράζονται επιδόματα («αλληλεγγύης» τα λένε τώρα) και εξαγοράζονται οιοργανωμένοι σε συντεχνία 300 (λιμενεργάτες κι όχι Σπαρτιάτες) τουλιμανιού με 250.000 ευρώ έκαστος!! Τα βρίσκουν όμως και τα κάνουν. Αφούοι φορολογούμενοι σαν σιωπηλοί ιχθείς σκύβουν το κεφάλι και πληρώνουν!!Οσοι πληρώνουν βέβαια. ∆ιότι πάρα πολλοί θα ακολουθήσουν τον δρόμοτης φοροδιαφυγής. Ξέρεις τι είναι να αισθάνεσαι πως τα ωραία καιδυσκολοαποκτημένα σου λεφτά καταλήγουν, μέσω των παράλογων καιπροκλητικών κυβερνητικών αποφάσεων, στην τσέπη κάποιου ταβερνόβιουλιμενεργάτη; Ποιός θα μπορούσε να κακολογήσει τέτοιες πρωτοβουλίεςφοροδιαφυγής;

Από την άλλη μεριά οι φόροι – ιδιαίτερα μάλιστα οι ξαφνικοί κι’απρογραμμάτιστοι φόροι - από τα πράγματα γονατίζουν την οικονομικήδραστηριότητα. Για να σώσουμε τον πλανήτη (δεν είναι απόλυτα βέβαιοαπό τι ακριβώς, μια και τα κύματα ψύχους τελευταία έχουν αποδείξει σανπραγματική φενάκη τις απίστευτες προβλέψεις για υπερθέρμανση)υποχρεωνόμαστε να πληρώνουμε πανάκριβα τέλη αν δεν έχουμεαυτοκίνητα υβριδικά που παράγουν βέβαια συγκεκριμένες βιομηχανίες...Κάθε προσπάθεια αύξησης των φόρων η ποινικοποίησης της μεγάληςπεριουσίας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε ρευστοποιήσειςπεριουσιακών στοιχείων, μείωση του τζίρου κάθε οικονομικήςδραστηριότητας και γενικότερα σε στασιμότητα η «κάθισμα»της αγοράς.

Τι τελικό συμπέρασμα είναι πως κάθε κίνηση οικονομικής αφαίμαξης

69

συρρικνώνει αντί να διευρύνει τα δημόσια έσοδα. Και παράλληλα ρίχνει σεδίνη απαισιοδοξίας το γενικότερο οικονομικό κλίμα. Κοντολογής, πληγώνειτην ραχοκοκαλιά της αγοράς. Και κάνει τους ήδη δυστυχείςδυστυχέστερους. Εκείνους δε που σχετικά ευημερούσαν τους οδηγεί σεοικονομικές κακουχίες με απροσδιόριστες προοπτικές. Η αναδιανομή τουπλούτου καταλήγει σε μοιρασιά της απελπισίας και τη φτώχειας. Με όλες τιςσυνακόλουθες κοινωνικά ανατρεπτικές συνέπειες.

Θα πίστευε κανείς πως όλα αυτά στην εποχή μας θα αποτελούσαν κοινήλογική. Ομως η λογική στην Ελλάδα αποκαλείται νεοφιλελεύθερη. Καικαταγγέλλεται. Γι αυτό μας περιμένει η καταστροφή. Που μόνοι μας τηνπροκαλούμε.

Λέγεται πως οι κρίσεις βγάζουν στην επιφάνεια τον πραγματικό χαρακτήρατων ανθρώπων. Ετσι και οι μεγάλες καταστροφές και τα οικονομικάαδιέξοδα αναγκάζουν τους λαούς να δείξουν τον πραγματικό τουςχαρακτήρα. Και πως καλύτερα θα μπορούσε αυτό να αναδειχθεί παρά μέσααπό τα σχόλια και τις τοποθετήσεις πολιτικών προσώπων και «έγκυρων»σχολιαστών;

Θα συνιστούσε βέβαια μεγάλη έκπληξη αν η οικονομική κρίση στη χώραμας έβγαζε στην επιφάνεια σοβαρότητα, νηφαλιότητα και σωστόπρογραμματισμό. Όπως στα περισσότερα γεγονότα οι αντιδράσεις τωνπολιτικών και κοινωνικών μας ταγών εκπέμπουν ρηχό εντυπωσιασμό,υστερία και προσπάθεια έξαψης εθνικών η κοινωνικών συμπλεγματικώνστερεοτύπων.

Η οικονομική δυσπραγία που μαστίζει την χώρα επιμένουν όλοι να αγνοούνπως είναι αποτέλεσμα δικών μας πράξεων και επιλογών. Για δεκαετίεςδανειζόμαστε και ζούμε πέρα από τα έσοδα και τις ικανότητές μας. Οιπολιτικοί επέμεναν σε τέτοιες πολιτικές διότι έτσι κρατούσαν τον λαόικανοποιημένο. Οσοι διετύπωναν αντίθετες απόψεις κι ανησυχίες βούλιαζανστις κάλπες κι’ έβγαιναν εκτός πολιτικού συστήματος. Τα δανεικά πήγαινανσε παροχές και σε διορισμούς στον δημόσιο τομέα. Για εξαγορά ψήφων καιγια την καλλιέργεια ψευδαισθήσεων ευημερίας. Τίποτα όμως δεν παρέχεταιδωρεάν. Και τωρα ήρθε η ώρα να πληρωθούν τα χρωστούμενα.

Σχεδόν κανένας δεν αναγνωρίζει αυτή την πραγματικότητα. Ολοι χαιδεύουντα αυτιά του κόσμου. Και ψάχνουν για συνωμοσίες, άκαρδους καπιταλιστέςκαι διεθνείς κερδοσκόπους. Η αλήθεια όμως είναι απλούστερη καικοντύτερα στις δικές μας πράξεις και ευθύνες. Και οι όποιες τραγικέςσυνέπειες θα οφείλονται σε δικές μας καθαρά ενέργειες και παραλείψεις. Τοπρόβλημα της χώρας σήμερα βρίσκεται στην ενδεχόμενη αδυναμία ναδανεισθεί ξανά για την κάλυψη των εκτός ορίων αναγκών της. Κι’ αυτόοφείλεται στα τεράστια δημοσιονομικά μας ανοίγματα. Που οι δανειστές μαςδιαπιστώνουν και που πολλοί ευρωπαίοι εταίροι μας έντρομοι βλέπουν νααπειλούν και την δική τους νομισματική, κυρίως, σταθερότητα.

Οι διάφοροι διεθνείς οίκοι που μας υποβαθμίζουν δεν είναι δημόσιεςυπηρεσίες. ∆εν υπακούουν σε εντολές κυβερνήσεων. Είναι ιδιωτικέςεταιρίες των οποίων το κύρος και η επιτυχία εξαρτώνται αποκλειστικά απότην εγκυρότητα και την ακρίβεια των προβλέψεών τους. Κάποιοι απ’ αυτούς

70

έπεσαν τραγικά έξω στις εκτιμήσεις τους για την βιωσιμότητα ορισμένωντραπεζών λίγο πριν ξεσπάσει η διεθνής οικονομική κρίση. Και το πλήρωσανβέβαια πολύ ακριβά επαγγελματικά. Εκτοτε έγιναν προσεκτικότεροι. Καιπολύ πιο αυστηροί. Γι αυτό και τώρα η αξιοπιστία τους είναι ανεβασμένη.

Οφείλουμε λοιπόν για να επιβιώσουμε οικονομικά να κινηθούμε προσεκτικά.∆ίχως λαικισμούς και ανοησίες. ∆εν μπορούμε να αγνοήσουμε τουςευρωπαίους αξιωματούχους. ∆ιότι, αν και δεν έχουν εκλεγεί από τονελληνικό λαό (όπως σημείωσε στη Βουλή ο κ. Παπουτσής), αυτοί στηρίζουντον δανεισμό μας αγοράζοντας τα ομόλογα του ελληνικού κράτους. Ούτεβέβαια και στοχεύουν στην αιχμαλωσία και τον εξανδραποδισμό μας. Οπωςυπαινίσσεται η αριστερά. Απλά φοβούνται μην ζημιώσουν.

Αδυναμία δανεισμού σημαίνει χρεωκοπία. Με πρακτικές συνέπειες τηνπαύση των εισαγωγών (λόγω έλλειψης συναλλαγματικών διαθεσίμων) καιτην εθελοντική μας έξοδο από το ευρώ (για να τυπωθεί χρήμα ώστε ναπληρωθούν μισθοί και συντάξεις). Αναγκαστική επίσης υπαγωγή σε διεθνήοικονομική εποπτεία λόγω εξωτερικών χρεών ώστε να εξασφαλισθούνπόροι για την επιβίωση της κοινωνίας μας. Η ανάσχεση εισαγωγών σημαίνειτην απουσία ειδών πρώτης ανάγκης (αρχίζοντας από τα πετρέλαιο) μεσημαντικές συνέπειες στην καθημερινότητά μας (ηλεκτρισμός, επικοινωνίες,θέρμανση, συγκοινωνίες κλπ.)

Αυτή είναι μια τραγωδία που πρέπει με κάθε κόστος να αποφευχθεί. Πέρααπό τις όποιες αστειότητες.

ΦΟΡΟ∆ΙΑΦΥΓΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΥΣ ΑΠΑΤΕΩΝΕΣ

Είναι κάποια πράγματα που δεν τα καταλαβαίνω. Εξανίστανται κυβερνητικοίπαράγοντες με το γεγονός πως πολύ λίγοι έλληνες δηλώνουν ετήσιοεισόδημα υψηλότερο από 50.000 ευρώ. ∆εν χωράει αμφιβολία πως οιπερισσότεροι ψεύδονται. Και κρύβουν τα εισοδήματά τους. Αυτό όμως πουείναι εκπληκτικότερο είναι η παντελής σιωπή που συνοδεύει τις πολλέςδεκάδες χιλιάδες ελλήνων που δηλώνουν εισόδημα κάτω από 10.000 ευρώτον χρόνο!! Που, αν αληθεύει, θα πρόκειται περί ιατρικού θαύματος. Τόσοιπολλοί δηλ. να ζούν δίχως χρήματα και ουσιαστικά χωρίς φαγητό.

Γι’ αυτούς όμως δεν δείχνει να ενοχλείται κανένας. Προφανώς γιατί ανήκουνσε μια κοινωνική κατηγορία ταμπού. Σε αυτή των υποτιθέμενων χαμηλώνεισοδημάτων. Των οποίων στην Ελλάδα ουδείς διανοείται να ελέγξει τηνειλικρίνεια. Η αντίληψη που επικρατεί στην χώρα είναι πως είναι είναι πολύκαλύτερο να ζημιώνουν οι εύποροι παρά να πάψουν να κοροιδεύουν η καινα κλέβουν οι θεωρητικά μη έχοντες. ∆ιότι έτσι δεν κλυδωνίζεται η κοινωνικήσυνοχή ούτε και ανατρέπονται νοοτροπίες και αντιλήψεις ολόκληρωνδεκαετιών.

Ουδείς τόλμησε, για παράδειγμα, να ελέγξει τις εκατοντάδες των κατοίκωντης περιοχής της Λάρισας που άξαφνα, αν και οι περισσότεροι φτωχοίαγρότες η ταπεινοί - χαμηλών υποτίθεται εισοδημάτων - επαγγελματίες,βρέθηκαν με ομόλογα της Lehman Bothers (!) στα χέρια όταν η περίφημηαυτή αμερικανική επενδυτική τράπεζα κατέρρευσε. Που βρέθηκαν τέτοιεςπεριουσίες στα χέρια ανθρώπων που βρίσκονται – πολλοί απ’ αυτούς,σύμφωνα με τις δηλώσεις τους πάντα - κάτω η και κοντά στο όριο της

71

φτώχειας; Το πιο εξωφρενικό μάλιστα είναι πως οι περισσότεροι απ’ αυτούς τουςέκδηλα ψευδόμενους συμπολίτες μας θα εισπράξουν και επίδομα έκτακτηςοικονομικής ενίσχυσης. Που θα το καταβάλλουν εκείνοι που πραγματικάδουλεύουν στο φώς, δηλώνουν τα πραγματικά τους εισοδήματα, δενκλέγονται στις τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα κι έχουν την ατυχία να έχουνγή η ακίνητα.

Είναι παράδοξο στην Ελλάδα να κρίνουμε την οικονομική κατάσταση τουκαθενός από τα εισοδήματα κι όχι από την περιουσία του, Ανεξάρτητα απότους μισθούς, τις εισπράξεις και τις όποιες άλλες του προσόδους ηπραγματική κατάσταση του οποιουδήποτε δεν μπορεί με ακρίβεια ναεκτιμηθεί αν δεν ληφθούν υπ όψιν όλα του τα περιουσιακά στοιχεία. Σε άλληθέση είναι ένας μισθωτός που ζεί αποκλειστικά και μόνο με την μηνιαία τουαμοιβή, Κι άλλο ένας συνάδελφός του με ακίνητα, καταθέσεις, πουπαραχωρεί για εκμετάλλευση εκτάσεις γής, η που σπεκουλάρει σεχρηματιστήρια. Όταν όλα αυτά δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν το ψεύδος και ηαπάτη κυριαρχούν ενώ τιμωρούνται ουσιαστικά οι έντιμοι και οι ειλικρινείς.Και υποφέρουν ουσιαστικά οι πραγματικά ασθενέστεροι.

Ποιος λοιπόν μπορεί να καταδικάσει όσους φοροδιαφεύγουν, όταν μπορούν,σαν αντίδραση απέναντι στους απατεώνες;

13. ΟΠΩΣ ΣΤΡΩΝΕΙΣ, ΕΤΣΙ ΚΟΙΜΑΣΑΙ!!

Σε τι διαφέρει ουσιαστικά μια συντεταγμένη πολιτεία, μέλος διεθνώνοργανισμών και διακρατικών κυβερνητικών σχημάτων, από τις γεωγραφικές“μαύρες τρύπες” τύπου Αφγανιστάν υπό τους Ταλιμπάν, Σομαλίας με τουςπειρατές και ∆έλτα του Νίγηρα υπό τους αυτονομιστές αντάρτες; Προφανώςτο σημείο διαφοροποίησης είναι η ύπαρξη ενός πλέγματος νόμων κι ενόςκυβερνητικού / εκτελεστικού μηχανισμού για την εφαρμογή τους. Όταν ονόμος με ευκολία παραβιάζεται και η κυβέρνηση υποκύπτει σε λογήςεκβιασμούς και σε τακτικές παλληκαράδων, που μέσω της άσκησης ηαπειλής της άσκησης βίας βάζουν τους εαυτούς τους και τα συμφέροντα πουεκπροσωπούν πάνω από κάθε έννοια έννομης τάξης, η εικόνα μιαςσυντεταγμένης δημοκρατικής πολιτείας γίνεται αμφίβολη.

Tι μπορεί να πεί κανείς για την Ελλάδα του σήμερα; Οι νόμοι με ευκολίαπαραβιάζονται, πολιτικά κόμματα καλούν επίσημα τον λαό σε «ανυπακοή»,θεσμοί καταρρακώνονται και η έννομη τάξη συχνά περιφρονείται. Η κραυγή«είναι παράνομο» αντιμετωπίζεται με πλήρη περιφρόνηση ενώ η παρουσίακρατικών αρχών δεν αποτελεί πλέον παράγοντα αναστολής πρωτοβουλιώνγια την διάπραξη - ατιμώρητων πάντα – αδικημάτων. Σε επίπεδο πολιτικούρίσκου, (δηλ. θεσμικής αβεβαιότητας, φυσικής ανασφάλειας, αστάθειας στηνλειτουργία των κρατικών θεσμών κι αμφιβολίας για την κοινωνική ισορροπίακαι σταθερότητα), η χώρα βρίσκεται σε χαμηλότατο επίπεδο.

Σε ένα κλίμα οικονομικής κατάρρευσης η αύξηση του πολιτικού ρίσκου τινάζειστον αέρα κάθε έννοια κρατικής αξιοπιστίας. Οταν αγρότες κλείνουν τα

72

σύνορα της χώρας, εμποδίζουν την κίνηση των τραίνων και κρατούν ομήρουςαυτοκινητιστές, εμπόρους και άλλους επαγγελματίες, εμποδίζονταςουσιαστικά με την απειλή βίας την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων καιανθρώπων, η χώρα βρίσκεται ουσιαστικά σε κατάσταση πολιορκίας. Ιδιαίτεραμάλιστα όταν οι αρχές ασφαλείας του κράτους, για την διευκόλυνση τωνκαταληψιών, διοχετεύουν την κυκλοφορία από άλλους (αν υπάρχουν βέβαια)δρόμους!!

Το κράτος ουσιαστικά δεν υπάρχει. Η κατάληψη δρόμων, πλατειών, λιμανιών,σιδηροδρομικών γραμμών και, παλαιότερα, διαδρόμων προσγείωσηςαεροπλάνων, τα μπλόκα, η εισβολή («ντού» στην καθομιλουμένη) σεδημόσιες υπηρεσίες, πανεπιστημιακές αίθουσες και γραφεία καθηγητών αλλάκαι σε αίθουσες συνεδρίασης συλλογικών οργάνων (από εταιρίες δημοσίουσυμφέροντος, εισηγμένες όμως στο χρηματιστήριο, μέχρι και σε οργανισμούςτοπικής αυτοδιοίκησης) αποτελεί πλέον θεσμοποιημένη έκφραση τουπολιτικού συστήματος. Αυτή είναι η Ελλάδα, για τον ενδεχόμενο επενδυτή.

∆ιασκεδάζω αφάνταστα όταν ακούω πολλούς να διαμαρτύρονται για τηνκατάσταση. Ξεχνάμε πως από μόνοι μας χτίσαμε την κατάσταση αυτή. Οταναρειμάνιοι νεαροί ξάπλωναν σε πολυθρόνες στην μέση της Λεωφ. ΒασιλίσσηςΣοφίας προκαλώντας τον θαυμασμό τότε των ΜΜΕ κι όταν καταληψίεςεγκαθίσταντο στο γραφείο Υπουργού της κυβέρνησης κι’ εκείνος δούλευεατάραχος δίπλα τους στην γωνία η κοινωνία έδειχνε αδικαιολόγητη ανοχή.Τώρα λοιπόν πληρώνει το τίμημα του τέρατος που έθρεψε στα σωθικά της.

Οπως έστρωσε θα κοιμηθεί...

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΥΠΟΚΡΙΣΙΑΣ

Η φοροδιαφυγή στις περισσότερο προηγμένες χώρες του κόσμου δεν είναιμικρή επειδή οι νόμοι για την καταπολέμησή της είναι αυστηρότεροι. Ηφοροδιαφυγή είναι περιορισμένη διότι ο κόσμος το θεωρεί υποχρέωσή του ναπληρώνει νόμους. Το κάνει αυτό διότι οι φόροι αντιπροσωπεύουνσυγκεκριμένες παροχές του κράτους προς τους πολίτες. Η φοροδιαφυγήαποτελεί έτσι κοινωνική ντροπή. Κι όχι μαγκιά. Στην Ελλάδα σχεδόν ποτέ δενφθάνουν στον φορολογούμενο σαν κοινωνικές πραγματικές παροχές.Μοιράζονται σαν χρήματα σ’ αυτούς κυρίως που δεν πληρώνουν τίποτα. Καιπου συνήθως φωνάζουν και περισσότερο απαιτώντας περισσότερεςπαροχές. Αυτοί που παράγουν και πληρώνουν σπάνια απολαμβάνουν κάτιαπό το κράτος. Γι’ αυτό και φοροδιαφεύγουν.

Η υποκρισία όμως που επικρατεί στην χώρα σκεπάζει πολλές παρόμοιεςπραγματικότητες. Ο πολιτικός κόσμος ομιλεί συνέχεια για την υποχρέωση ναπληρώνουν πάντα «οι έχοντες και κατέχοντες». ∆εν εξηγεί όμως ποιοίακριβώς είναι αυτοί. Και για ποιό λόγο θα πρέπει πάντοτε αυτοί ναεπιβαρύνονται. Οταν δημιουργούσαν πλούτο δεν το έκαναν με στόχο να τονμοιρασθούν με το ελληνικό κράτος και με τους όποιους κάθε φοράευνοουμένους του. Για ποιο λόγο είναι δίκαιη η άνωθεν επιβαλλόμενηαναδιανομή; Ποιο θα είναι το κοινωνικό όφελος για όλους αυτούς; Σεδιαφορετική περίπτωση, για ποιο λόγο θα παράγουν πλέον πλούτο όσοι

73

μπορούν; Θα μείνουμε μόνο με τους εργολάβους και τους προμηθευτές τουδημοσίου. Που θα κερδίζουν μέσω γνωστών μηχανισμών και θα μοιράζονταιμε τους «ημετέρους» τις προσόδους τους.

Οι κοινωνικές αδικίες του συστήματος είναι ολοφάνερες. Μόνο που δενθέλουμε να τις παραδεχθούμε. Γιατί δεν ακούγονται σαν «πολιτικά ορθές».Πως είναι δυνατόν να διαμαρτύρονται ομάδες ολόκληρες του πληθυσμού γιαχαμηλές λ.χ. συντάξεις όταν το εισόδημα, αναλογικά πάντοτε, που δήλωνανκαι πάνω στο οποίο υπολογίζονται οι παροχές αυτές ήταν χαμηλότερο απότις σημερινές τους απολαβές. Το χειρότερο μάλιστα είναι πως πολλοίπερνούν μια ζωή ασφαλίζοντας χαμηλότατα εισοδήματα, και φροντίζουν τατελευταία επαγγελματικά τους χρόνια να ασφαλίζουν πολύ υψηλότερεςαποδοχές. Εξασφαλίζοντας έτσι πολύ υψηλότερες συντάξεις από αυτές πουπραγματικά δικαιούνται. Ληστεύοντας το κοινωνικό σύνολο από πολύτιμουςπόρους.

Τα περί τριμερούς ασφαλιστικού συστήματος είναι εξωπραγματικά. Στιςπερισσότερες περιπτώσεις οι εισφορές των ασφαλισμένων είναι εικονικές. Ταπάντα τα καταβάλλει ο εργοδότης. Στην οικοδομή μάλιστα, αυτό καθορίζεταικαι με νόμο!! Σαν συνέπεια, η επιχείρηση φέρει πολύ μεγαλύτερα βάση απόαυτά που επίσημα της αναλογούν. Κι εν τούτοις, συνεχώς καθυβρίζεται και ηπροσφορά της υποβαθμίζεται.

Η ακίνητη ιδιοκτησία τέλος διώκεται. Επειδή ακριβώς δεν μεταφέρεται,αποτελεί για τις κρατικές αρχές την κλασσική κότα που γεννά χρυσά αυγά. Σεκάθε ευκαιρία επιβαρύνεται με λογής φόρους και τέλη. Αλλά δενφορολογούνται τα τυχόν έσοδα απ’ αυτήν. Αλλά αυτή καθεαυτή η ύπαρξή της.Που βέβαια έχει αποκτηθεί με χρήματα ήδη φορολογημένα. Και πουπληρώνει φόρους για κάθε υπηρεσία που εξασφαλίζει η για εργασίες πουγίνονται για την αξιοποίησή της.

Κοινωνικές αδικίες υπάρχουν στη χώρα. Το ερώτημα είναι ποιοι ακριβώςστην πραγματικότητα τις υφίστανται…

ΠΟΣΟ ΠΙΟ ΧΑΜΗΛΑ ΘΑ ΠΕΣΟΥΜΕ;

Ξεκαρδίστηκαν στα γέλια οι εκπρόσωποι από την Ρωσία κι από κάποιες ώρεςτης Κεντρικής Ασίας όταν τους εξήγησα τον τρόπο που λειτουργούν ταΠανεπιστήμια στην Ελλάδα. Στο Ουζμπεκιστάν που βρέθηκα σανπαρατηρητής στις βουλευτικές εκλογές ανταλλάσαμε απόψεις με πολλούςάλλους προσκεκλημένους για ζητήματα ου αφορούσαν τις χώρες μας. Τίποταόμως δεν μπόρεσε να προκαλέσει τόση ευθυμία όσο η περιγραφή τηςκατάστασης που επικρατεί στα ελληνικά πανεπιστήμια.

Ολες οι χώρες παίρνουν πολύ στα σοβαρά την παιδεία γενικά και ιδιαίτερατην ανώτατη. Γι αυτό και όλοι παραξενεύονται με αυτά που συμβαίνουν στηνΕλλάδα. Κανένας λαός, ανεξάρτητα από το οικονομικό και το κοινωνικό τουεπίπεδό του, δεν θα μπορούσε να ανεχθεί αυτά που συμβαίνουν στηνΕλλάδα. Η κατάσταση στα πανεπιστήμια δεν αποτελεί μια απλήεκσυγχρονιστική καθυστέρηση. Αφορά στην εκπαίδευση της αυριανής εθνικήςηγεσίας. Αναφέρεται σε αυτό το ίδιο το μέλλον του λαού μας. Και ηεγκατάλειψή του συνιστά έγκλημα. Πολύ σοβαρότερο από την όπιαυποχωρητικότητα σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Πολύ πιο κρίσιμο από τ

74

α χάλια της οικονομίας. Σε όλους τους τομείς λάθη διορθώνονται. Αν όμωςμεγαλώσουν γενιές ολόκληρες εθισμένε στο χάος, την προχειρότητα και τηναμάθεια δεν υπάρχει δρόμος επιατροφής. Η πορεία στον βάραθρο αποτελείμονόδρομο.

Γιατί γελούσαν οι συνομιλητές μου; Γιατί δεν πίστευαν πως στις εκλογές τωνπρυτανικών αρχών των ελληνικών πανεπιστημίων μετέχουν κι οι φοιτητές.Και πως η φωνή τους έχει βαρύνουσα σημασία στην διοίκηση και στηνεκλογή καθηγητών) των ανωτάτων σχολών. «Μου θυμίζει» σχολίασε κάποιος«το αεροπλάνο που ο τρόπος πτήσης αποφασίζεται σε ψηφοφορία ανάμεσασε επιβάτες, αεροσυνοδούς και πιλότους». «Και το νοσοκομείο»συμπλήρωσε άλλος, «που το είδος της θεραπείας προκύπτει από τηνπλειοψηφούσα άποψη κατόπιν ερωτήματος που τίθεται σε ασθενείς,νοσοκόμες και γιατρούς»!!

∆εν μπορεί να υπάρξει παιδεία δίχως σεβασμό της αυθεντίας. Του δάσκαλουη της ακαδημαικής ιεραρχίας. Στο Ουζμπεκιστάν λχ, που προέρχεται από τασπλάχνα της σοβιετικής λαικής πολιτικής μηχανής, τους πρυτάνεις τωνμεγάλων πανεπιστημίων τους επιλέγει προσωπικά ο Πρόεδρος της∆ημοκρατίας. Ο Περισσός φαντάζομαι θα ενέκρινε, φτάνει να ήταν εκείνοςπου θα έκανε την τελική επιλογή…

Αλλά και το άσυλο συνιστά παγκοσμίως διασκεδαστική ιδιορρυθμία. ∆ενυπάρχει χώρα στον κόσμο που μια χούφτα αλήτες βρίσκουν σταπανεπιστήμια κρησφύγετο για κάθε είδους παρανομία. Από διακίνησηναρκωτικών μέχρι βιαιότητες κατά καθηγητών και απλών φοιτητών. Με ανοχήτης κοινωνίας. Για να μην θιγεί δήθεν η δημοκρατικότητα». Όπως σε τόσαάλλα πράγματα, όλοι γνωρίζουν την θεραπεία. Ουδείς όμως τολμά να τηνκάνει πράξη.

Καταργείστε αυτούς τους αναχρονισμούς. ∆εν μπορούμε να βουλιάξουμε κι’άλλο!!

14.ΚΑΘΑΡΕΣ ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα σχετικά με την οικονομία. Ολοι σήμερααναγνωρίζουν τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Και που μέχρι πρινμερικά χρόνια οι περισσότεροι πεισματικά αρνούνταν. Για δεκαετίες η χώραζούσε με δανεικά. Η παραγωγή της, σχηματικά, ήταν κοντά στο εκατό καικατανάλωνε περίπου τριακόσια. Αναπόφευκτα το αδιέξοδο θα έφθανε κάποιαστιγμή. Μια και ο δανεισμός θα στέρευε. Κάτι στο οποίο οδηγηθήκαμεγρηγορότερα λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Που δυσκόλεψε τηνδανειακή λειτουργία των Τραπεζών αλλά έκανε και τους εκτιμητικούς οίκουςπροσεκτικότερους και αυστηρότερους.

Το πρόβλημα της χώρας είναι διαρθρωτικό. Εχουμε ανοιχτεί σε παροχές,υπηρεσίες και συστήματα που δεν δικαιολογούνται από το οικονομικό μαςεπίπεδο και την παραγωγική μας δυναμική. Και τώρα ήρθε δυστυχώς η ώρανα πληρώσουμε τον σχετικό λογαριασμό. Αυτά που ακούγονται από τουςδήθεν “ειδικούς” των τηλεοπτικών καναλιών αλλά κι από μερικούς

75

κομματικούς λαικιστές, πως δήθεν τα χρήματα που λείπουν τα έκλεψαν οιπολιτικοί η μοιράσθηκαν σε ορισμένες οικογένειες, είναι τουλάχιστοναστειότητες. Τα χρήματα πήγαν σε παροχές, μισθούς και στην δημιουργίανέων δημόσιων φορέων και οργανισμών.

Το γεμάτο αντιφάσεις, αδικίες κι’ ευνοιοκρατικές ρυθμίσεις ελληνικόοικονομικό και κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα έχει φθάσει πλέον στα όριάτου. Σχεδόν κανείς δεν απολαμβάνει παροχές σε σχετική αναλογία με όσαπροσφέρει. Οι περισσότεροι απαιτούν με κριτήριο τις υποτιθέμενες ανάγκεςτους. Κι όχι την πραγματική τους συνεισφορά. Αυτό όμως δεν μπορεί νασυνεχισθεί άλλο. Κανείς πλέον δεν δέχεται να μας σέρνει στην πλάτη του.

Το πρόβλημα πλέον βρίσκεται στα χέρια τα δικά μας. Για να αποτραπεί ηκαταστροφή είναι απαραίτητο να μειώσουμε το δημόσιο οικονομικό έλλειμμακαι να εξασφαλίσουμε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Και στα δύο αυτά οιπάντες συμφωνούν. ∆ιαφωνούν όμως στην μεθοδολογία για την επίτευξήτους. Να καταλάβουμε πως δίχως πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτήη προοπτική είναι ανατριχιαστική και μονοδιάστατη. Το επισημαίνω σανανησυχητικό ενδεχόμενο από τον περασμένο Νοέμβριο: Εξοδος δηλ. με δικήμας πρωτοβουλία από το ευρώ, ώστε να μπορέσει η κυβέρνηση να τυπώσειχρήμα και να πληρώσει μέσα στο 2010 μισθούς και συντάξεις.

Ολοι οι διεθνείς φορείς που ενασχολούνται με την οικονομία μας συνιστούνπερικοπές δαπανών. Όπως, εξ άλλου, κάποιοι από εμάς δεν κουραζόμασταννα ζητάμε εδώ και πολλά χρόνια. Το πολιτικό όμως προσωπικό της χώρας,και ιδιαίτερα της κυβέρνησης, δίνει έμφαση στην αύξηση των εσόδων. Μεεπίκεντρο βέβαια τους νέους και μεγαλύτερους φόρους. Σε μια οικονομίαόμως σε κρίση, η αύξηση των φόρων ισοδυναμεί με κίνηση αυτοχειριασμού.Οι διευρυνόμενες επιβαρύνσεις δε της ιδιοκτησίας οδηγούν τα πράγματα σταάκρα. Σε λίγο κανείς δεν θα φέρνει χρήματα, ούτε και θα επενδύει, στη χώρα.

Για τον φόβο του πολιτικού κόστους κανείς δεν ακουμπάει το εξωπραγματικόμέγεθος του κράτους. Για πραγματική μείωση δαπανών. Υπονομεύεται έτσικαι η οποιαδήποτε προοπτική ανάπτυξης. Που για να έχει ελπίδες είναιαπαραίτητο να χρηματοδοτηθεί από πόρους που θα αφαιρεθούν από τονδημόσιο τομέα. Και που για να επιζήσει είναι απαραίτητο να απαγκιστρωθείαπό την σημερινή ασφυκτική δημόσια γραφειοκρατία. Που την τρέφει βέβαιακαι την συντηρεί ο μεγάλος δημόσιος τομέας.

Η ανάπτυξη δεν έρχεται μέσω δημοσίων επενδύσεων και χρηματικώνπαροχών σε (και ιδιωτικές ακόμη) επιχειρήσεις. Η αναποτελεσματικότητα τωνσχετικών πρωτοβουλιών σε ΗΠΑ και Βρετανία αποδεικνύουν του λόγου τοασφαλές. Αυτή επιτυγχάνεται με την ανακούφιση του ιδιωτικού τομέα μέσωκατάργησης πολλών φορολογικών επιβαρύνσεων. Που σήμερα συνιστούνπόρους που απορροφούνται από το μεγάλο κράτος. Λιγότερο κράτος (άρακαι λιγότερη γραφειοκρατία), λιγότεροι φόροι, περισσότερα χρήματαδιαθέσιμα στον ιδιωτικό τομέα, περισσότερη ανάπτυξη. Αυτή είναι η μοναδικήφόρμουλα επιτυχίας για το αύριο.

Ο ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

Πολλοί σχολιαστές κι’ αναλυτές τελευταία καταπιάνονται με τον καπιταλισμόκαι τις προοπτικές του. Η πλειοψηφία καταγγέλλει την οικονομία της αγοράς

76

σαν υπεύθυνη για την οκονομική κρίση. Και προδικάζει εξελίξεις επιστροφήςσε σχήματα εκτεταμένου κρατικού παρεμβατισμού. Οι μεγάλες εμπλοκές τουδημοσίου με γενναίες χρηματοδοτήσεις Τραπεζών σε Βρετανία και ΗΠΑκυρίως για πολλούς αποτελούσαν αποδείξεις (ούτε καν ενδείξεις) της ∆ύσηςτου ορμητικού καπιταλισμού.

Τα πράγματα δεν τους έχουν δικαιώσει. Η οικονομική κατάσταση και στις δύοαυτές μέχρι προ τινος μητροπόλεις των ελεύθερων αγορών δεν δείχνουν ναβελτιώνονται. Η ανεργία μεγαλώνει ενώ η κατανάλωση αδυνατεί ναανταποκριθεί στις προσδοκίες κάποιας αναπτυξιακής πορείας. Τα μεγάλαελλείμματα βαραίνουν πάνω στις αγορές ενώ τα χρηματιστηριακάσκαμπανεβάσματα δεν εμπνέουν την απαραίτητη εμπιστοσύνη. Στοναναπτυσσόμενο κόσμο όμως η προσδοκία που υπάρχει είναι μιαςανεπανάληπτης και ταχύτατης ανάπτυξης. Με σημαιοφόρους την Κίνα, πουάντεξε στην κρίση κι’ αποτελεί το αποκούμπι για πολλές από τιςδοκιμαζόμενες δυτικές αγορές, και την βαθύτατα δημιουργική Ινδία ο τρίτος,όπως τον λέγαμε πριν λίγα χρόνια, κόσμος φαίνεται να ζεσταίνει τις μηχανέςγια μια ανεπανάληπτη εξόρμηση.

Στην διεισδυτική του δουλειά ο Gregg Easterbrook (Sonic Boom:Globalization at Mach Speed) αποπνέει εμπιστοσύνη για το μέλλον τηςδιεθνούς οικονομίας. Παρατηρώντας τις δομές και τις συμπεριφορές τωνοκονομιών των αναπτυσσομένων χωρών στο «μάτι του κυκλώνα» τηςδιεθνούς οικονομικής καθίζησης, και λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις έκδηλεςανάγκες τους για δυναμικές ανακατατάξεις και διόγκωση των αναπτυξιακώντους δεδομένων, συμπεραίνει πως η διεύρυνση των εθνικών τους αγορών καιτου οικονομικού τους εκτοπίσματος θα ακολουθήσει συγκλονιστικούςρυθμούς.

Η ιστορία διδάσκει, τονίζει ο συγγραφέας, πως όταν οι κυρίαρχες τάσεις μιάςεποχής αναχαιτίζονται απότομα, τότε παρόμοιες τάσεις επανέρχονται με τηνανατροπή των δυσκολιών που επέφεραν τα νέα δεδομένα. Το κυρίαρχο κλίμαστις διεθνείς αγορές πριν από την κρίση ήταν ένας εντυπωσιακόςεπεκτατισμός σε παγκόσμια κλίμακα. Και παράλληλα ένα κλίμα αβεβαιότηταςκι’ ανασφάλειας που προκαλούσαν οι μεγάλες αυτές αλλαγές. Οι δυναμικέςοικονομίες του τρίτου κόσμου θα είναι είναι οι σημαιοφόροι της εξόδου απότην κρίση. Νέα προιόντα, καινοτομίες και εντυπωσιακά φθηνότερα αγαθά θααποτελούν τα συστατικά στοιχεία της νέας πορείας – του «boom» σύμφωναμε τον τίτλο του βιβλίου του συγγραφέα.

Συνάμα όμως το περιβάλλον αβεβαιότητας κι αστάθειας, όπου ενισχύθηκεστο διάστημα της κρίσης, θα επανέλθει δριμύτερο και με ιλιγγιώδη ταχύτητα.Ισως, προκαλώντας ανατροπές και κοινωνικές εντάσεις. Απλά και μόνο ηβεβαιότητα πως ο παλιός δυτικός κόσμος θα είναι υποχρεωμένος νασυγκρουσθεί οικονομικά σκληρά με τις οικονομίες της Ανατολικής και τηςΝότιας Ασίας κυρίως, αλλά και με κάποιες ίσως της Κεντρικής Ασίας και τηςΛατινικής Αμερικής, συνθέτει μια εικόνα κάθε άλλο παρά ειδυλλιακήςπροοπτικής. Θα είναι μια ατμόσφαιρα ανατρεπτικής ενόχλησης που μπορείνα παρομοιασθεί με τα προβλήματα που προκαλεί ο ήχος ενός υπερηχητικού

77

αεριωθούμενου σε ένα ήσυχο εξοχικό περιβάλλον. Εξ’ ού και το «Sonic” τουτίτλου του βιβλίου.

Η δυναμική του καπιταλισμού λοιπόν δεν πρόκειται να αναχαιτισθεί.Ελεύθερες αγορές και ανοιχτές οικονομικές σχέσεις θα αποτελέσουν τονμοχλό της οικοδόμησης μιάς νέας δυναμικής παγκόσμιας αγοράς. Όχι όμωςδίχως προβλήματα, αγωνίες και δυσκολίες. Κάποιες πλευρές του καινούργιουκόσμου θα είναι μοναδικές κι’ αξιοθαύμαστες. Ταχύτητα στις επικοινωνίες,εντυπωσιακά καινούργια προιόντα, νέες κοινωνικές κατακτήσεις καιδιεύρυνση της ανθρώπινης ελευθερίας θα είναι μερικές μόνο απ΄ αυτές. Τασκοτεινά όμως μονοπάτια του “Sonic Boom” δεν θάναι αμελητέα. Ηεξαφάνιση της εργασιακής σταθερότητας, μια κι επιχειρήσεις και αντικείμεναδουλειάς θα καταρρέουν και θα αλλάζουν συνέχεια, θα είναι ένα απ΄αυτά. Ηοικονομική αβεβαιότητα κι’ ανασφάλεια λόγω του παγκόσμιου οικονομικούανταγωνισμού θα είναι ο κανόνας παρά η εξαίρεση.

Ο κόσμος θα μικρύνει λόγω ταχύτητας στις επικοινωνίες και στενότερων, σεπαγκόσμια κλίμακα, οικονομικών σχέσεων. Θα γίνει όμως περισσότερορευστός, ευμετάβλητος και λιγότερο ίσως κατανοητός. Ο καπιταλισμός λοιπόνθα κυριαρχήσει. Με κόστος όμως για όσους αρνούνται να κατανοήσουν τιςαλλαγές.

Ποιες κοινωνίες όμως θα βρεθούν κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκεςστον κυκεώνα των αλλαγών; Κυρίως εκείνες στις οποίες οι δημιουργοίπλούτου θα βρίσκονται πάντα στο στόχαστρο μιάς ευνοημένης από τονδημόσιο τομέα μεγάλης η μικρής μερίδας εισπρακτόρων παροχών και λογήςευνοιών. Στο βιβλίο – πολεμική “Makers And Takers”, ο Peter Schweizerπεριγράφει δύο τύπους κοινωνικών ομάδων κι’ αναλύει την συμπεριφορά καιτον ρόλο τους στην γενικότερη πορεία μιάς χώρας. Από την μια πλευράβρίσκονται εκείνοι που πασχίζουν, δουλεύουν, παράγουν και δημιουργούν(Makers). Εκείνοι δηλαδή που «φτιάχνουν» πλούτο για την χώρα καισυμβάλλουν ουσιαστικά στην αύξηση των δημοσίων εσόδων.

Από την άλλη βρίσκονται, με τα πιρούνια έτοιμα και τις τσέπες ανοιχτές, όλοιεκείνοι που ετοιμάζονται να εισπράξουν (Takers). Μέσω διορισμών στονευρύτερο δημόσιο τομέα, με την εξασφάλιση λογής παροχών, με την εύνοιατου κράτους στον τομέα της ανάθεσης έργων, προμηθειών και εργολαβιών,και βέβαια μέσων πλουσιοπάροχων επιδοτήσεων, οι κατηγορίες αυτές τωνπολιτών αποτελούν τους αποδέκτες της επιχειρηματικής η τηςπροστατευτικής δράσης του δημοσίου.

Στην Ελλάδα οι εισπράκτορες είναι συντριπτικά πολυπληθέστεροι από τουςδημιουργούς. Το χρήμα βέβαια ανακυκλώνεται μια και οι ίδιοι γίνονταισυνηθέστατα, μια και δεν είμαστε μια οικονομία προσανατολισμένη στιςεξαγωγές, οι βασικοί καταναλωτές των αγαθών που παράγουν οι δημιουργοί.Εν τούτοις, η έκδηλη ανισορροπία των σχετικών οικονομικών δράσεωνεπιβαρύνει τους εθνικούς λογαριασμούς και επιβάλλει μεγάλο εξωτερικόδανεισμό.

Κάπως έτσι, και με την αδράνεια και την ανοχή των πολιτικών αρχών,δημιουργήθηκε και το τεράστιο δημοσιονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζεισήμερα η χώρα. Το αξιοπερίεργο είναι πως αντί να αναγνωρίζεται από όλουςτο πρόβλημα και να επιχειρείται μια συντονισμένη προσπάθεια

78

αποτελεσματικής του αντιμετώπισης αποδύονται όλοι σε συντονισμένεςκινήσεις για την συσκότισή του. Αντί να γίνουν προσπάθειες ώστε όλο καιπερισσότεροι εισπράκτορες να αρχίσουν να γίνονται δημιουργοί, χαιδεύουν οιπάντες τα αυτιά του κόσμου. Κρύβοντας την πραγματική αλήθεια. Κιεπιχειρούν να επιβαρύνουν και πάλι τους δημιουργούς, καμιά φορά με τρόποάτσαλο και αντιδεοντολογικό (όπως η νέα ρύθμιση για τις γονικές παροχές),για να εξασφαλίσουν πόρους ώστε να λείψουν ελάχιστα από τουςεισπράκτορες.

Το οξύμωρο του σχετικού σχήματος είναι πως οι εισπράκτορες δεν είναι ποτέικανοποιημένοι. Παρά την εύνοια του συστήματος προς το πρόσωπό τουςσχεδόν συνέχεια γκρινιάζουν, απαιτούν, διαμαρτύρονται, συχνά κοροιδεύουν(πολλοί ασυνεπείς και ανεπαρκείς στη δουλειά τους, αποδέκτες επιδοτήσεωνκαι χορηγιών για ανύπαρκτα προγράμματα και δράσεις) και κινητοποιούνταιαν κατ’ ελάχιστον θιγεί η βόλεψή τους. Κατορθώνουν έτσι όχι μόνο ναδιατηρούν τα κεκτημένα αλλά και να διευρύνουν τα όποια εισπρακτικά τουςπρονόμια. Αυτονόητα, κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης η αναδιάρθρωσηςτου δημοσιονομικού τοπίου αντιμετωπίζει οξύτατες και καλά οργανωμένεςαντιδράσεις. Τελικά, όλα καταλήγουν και πάλι σε ματαίωση κάθε σοβαρήςαλλαγής και στην παραπέρα επιβάρυνση των παραγωγών. Οι αρνητικέςσυνέπειες για την οικονομία είναι αυτονόητες. Σπάνια κάτι καινούργιοπροωθείται.

Το βιβλίο του Schweizer επικεντρώνεται βέβαια κατ’ αποκλειστικότητα στηνκοινωνία των ΗΠΑ. Οι σχετικές αναλογίες όμως δεν είναι δύσκολο ναεξαχθούν. Κυρίως εν όψει των εξελίξεων που περιγράφει ο Easterbrook στοδικό του βιβλίο. Σε συνθήκες «Sonic Boom», που δεν θα αργήσουνπιθανότατα να φθάσουν, οι δυσκολίες θα απαιτήσουν μια κοινωνίακαινοτόμων δημιουργών για επιβίωση και συνοχή. Αν κυριαρχήσει και πάλι ηαδράνεια και η νοοτροπία του «τι θα πάρουμε» και «πως θα βολευτούμε» ηδίνη που θα μας συνεπάρει δεν θα έχει τέλος. Εύκολα, για όλα και πάλι τότεθα φταίει ο καπιταλισμός. Ενώ πραγματικά υπεύθυνος θα είναι ο κακός μαςεαυτός και οι νοοτροπίες που κυριαρχούν στην κοινωνία μας.

15.ΠΟΙΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΛΗΡΩΣΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ;

Να μην πληρώσουν την κρίση αυτοί που δεν την προκάλεσαν. Αυτό τοσύνθημα κυριαρχεί στις κινητοποιήσεις Α∆Ε∆Υ (δημόσιοι υπάλληλοι) καιΓΣΕΕ (κατά βάση εργαζόμενοι σε δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας).Σωστό το σύνθημα. Αλλά ποιoί ευθύνονται πραγματικά για την κρίση;

Είχα δημόσια επισημάνει, από το ξεκίνημα της κρίσης το 2008, πως οιπαρεμβάσεις των κρατών θα την βαθύνουν αντί να την εκτονώσουν. Και πωςγρήγορα, από κρίση των επενδυτικών τραπεζών και του τομέα τωνστεγαστικών δανείων θα πέρναγε στις εμπορικές τράπεζες και στηνπραγματική οικονομία. Αυτό ακριβώς κι έγινε.

Εκατοντάδες αμερικανοί βουλευτές και στρατός διεθνώς αναγνωρισμένωνοικονομολόγων επέμεναν για την καταψήφιση των πακέτων Πόλσον καιαργότερα Ομπάμα. Που εκταμίευαν δις. από τις τσέπες των φορολογουμένων

79

για να διασώσουν Τράπεζες και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Τοπερίφημο stimulus, κρατικά δηλ. χρήματα για επανεκκίνηση της οικονομίας,του Ομπάμα αποδείχθηκε εντελώς αναποτελεσματικό. Τελικά βάθυνε ηανεργία, διογκώθηκαν τα δημόσια ελλείμματα και οι ΗΠΑ και η Ευρώπητσαλαβουτούν στα οικονομικά αδιέξοδα. ∆εν χωράει αμφιβολία πως οιτεράστιες οικονομικές συνεισφορές των επενδυτικών τραπεζών στιςπροεκλογικές καμπάνιες και των δύο μεγάλων αμερικανικών κομμάτωνσυνέβαλαν στην ομοφωνία για την γενναία χρηματοδότησή τους.

Το εκπληκτικό είναι πως σε σχετική ημερίδα της Βουλής, που μετείχαν καιτραπεζίτες οικονομολόγοι, για να χαιδέψουν αυτιά, όπως συνήθως συμβαίνειστην Ελλάδα, δεν δίστασαν να συμπορευτούν με την παραδεκτή λογική πουεπικρατεί ανάμεσα στους σχολιαστές των οικονομικών εξελίξεων. Καικατήγγειλαν τις ανεξέλεγκτες αγορές και τον νεοφιλελευθερισμό για τηνπρόκληση των σημερινών οικονομικών αδιεξόδων. Και έμμεσα υπέδειξαν τοτραπεζικό σύστημα σαν τον κύριο υπεύθυνο των μεγάλων προβλημάτων!!

∆εν θα πάψω όμως να επιμένω πως την ευθύνη για την διεθνή οικονομικήκρίση την είχαν οι ανακόλουθες πολιτικές του αμερικανικού δημοσίου. Ηπολιτική της «φτηνής στέγης σε όλους» επέβαλε, με κυρώσεις μάλιστα σεόσες τράπεζες απειθαρχούσαν, την παροχή στεγαστικών δανείων σε άτομαδίχως τα οικονομικά εχέγγυα για την αποπληρωμή τους. Οι αρμόδιοι για τονέλεγχο της αγοράς οργανισμοί εκ των πραγμάτων περιθωριοποιήθηκαν ενώτο χρήμα έρεε άφθονο, με ευθύνη της Κεντρικής Τράπεζας, προς τα νέαχρηματοπιστωτικά εφευρήματα. Αν δεν απατώμαι, ο νεοφιλελευθερισμόςκατηγορείται για αυστηρότητα στην διάθεση χρήματος (μονεταρισμός). Και οιαγορές δεν αυτορυθμίστηκαν διότι προφανέστατα δεν της άφησε κανένας νααυτορυθμιστούν! Ποιός φταίει λοιπόν;

Η ελληνική κρίση δεν συνδέεται με την διεθνή. Παρά μόνο στον βαθμό πουδυσκολεύεται ο εξωτερικός δανεισμός, Τα ελληνικά οικονομικά αδιέξοδαοφείλονται στο ότι η χώρα ζεί για δεκαετίες τώρα με δανεικά. ∆ημιουργώνταςανάγκες, και καλύπτοντάς τες βέβαια, που δεν δικαιολογούνται από τοοικονομικό της επίπεδο. Χτίζοντας ένα σύστημα παροχών που με κανένατρόπο δεν θα μπορούσε να αντέξει ο κόπος αλλά και οι δυνατότητες τηςκοινωνίας. Κι όπως φάνηκε τελευταία κοροιδεύοντας τους δανειστές μας μεψεύτικα στοιχεία. Κι όταν αυτοί αντιδρούν, διεκδικώντας τα χρήματά τους(μέσω υψηλών επιτοκίων), καθυβρίζονται.

Που πήγαν όμως τα χρήματα; Κατά βάση σε παροχές και στην κατανάλωση.Μέσω της διεύρυνσης του δημόσιου τομέα και της δημιουργίας στρατιώνυπαλλήλων που με τις καθαρές – η κάτω από το τραπέζι – αμοιβές τουςκινούσαν και μέρος της αγοράς. Τα νούμερα είναι αδυσώπητα. Η μισθοδοσίαμόνο των υπαλλήλων του δημοσίου (του κυρίως κράτους) φτάνει τα 30 δις.ευρώ ετήσια. Στα δέκα τελευταία χρόνια του υπερβολικού δανεισμού το ποσόαυτό ανεβαίνει στα 300 δις. ευρώ. Οσο δηλαδή και το συνολικό εξωτερικόχρέος της χώρας!! Κι αποτελούν οι δαπάνες αυτές το 70% περίπου τωνετήσιων εξόδων του κράτους. Άλλο ένα 20% πηγαίνει σε τόκους καιχρεωλύσια για την εξυπηρέτηση των δανείων που χρωστάμε. Το υπόλοιπο10% είναι για δραστηριότητες, έργα, επιχορηγήσεις κι εργολαβίες/προμήθειες.Για την διαχείριση των ποσών αυτών υπεύθυνοι άμεσα είναι οι πολιτικοί.

80

Αλλά δεν είναι τα ποσά αυτά που προκάλεσαν τα χρέη και το ελληνικόπρόβλημα. Γιατί σε ετήσια βάση τα έσοδα του ελληνικού κράτους δενφθάνουν ούτε για τους μισθούς και τις συντάξεις του δημόσιου τομέα. Εξ ού καιο υπερβολικός δανεισμός.

Οσοι στον ιδιωτικό τομέα πληρώνουν φόρους αλλά δεν παίρνουν ουσιαστικάτίποτα από το κράτος (ακόμα και οι υπηρεσίες είναι άθλιες και καταφεύγουνσχεδόν για τα πάντα σε ιδιώτες) τι ευθύνη έχουν για το αδιέξοδο;

Η οικονομική κρίση λοιπόν και στην Ελλάδα, αλλά και παγκόσμια, είναι κρίσητου κρατισμού. Κι όχι των αγορών. Από τα πράγματα λοιπόν μέρος τουλογαριασμού θα πληρώσουν οι ωφελημένοι από το σύστημα κι αυτοί πουκινητοποιούνταν σε κάθε προσπάθεια περιορισμού και εκσυγχρονισμού του.

Η ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΙΣΜΟΥ

Υπάρχει χώρα στον κόσμο που οι αμοιβόμενοι από το δημόσιο εργαζόμενοιείναι κατά πολύ πολυπληθέστεροι από τους επαγγελματίες του ιδιωτικούτομέα κι από το σύνολο των υπόλοιπων μισθωτών; Μετά την κατάρρευσητων κομμουνιστικών καθεστώτων μοναχά η Ελλάδα έχει αυτή την τιμή. Κι εντούτοις, υπάρχουν στη χώρα κόμματα και σχολιαστές που κατηγορούν τηνοικονομία της αγοράς, τον νεοφιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση γιατα τραγικά οικονομικά χάλια της χώρας. Αποφεύγοντας τον καθρέπτη, όπουθα έβλεπαν τα μούτρα τους να αντικατοπτρίζονται, προτιμούν, όταναναρωτιούνται φωναχτά για τα αίτια της κρίσης, να απευθύνονται σεκομματικά ακροατήρια και σε δηλωμένους, μέσω τηλεοράσεων, πιστούς.

Είναι σχεδόν απίστευτο αλλά μια αμερικανική πολιτεία πληθυσμιακούμεγέθους ίδιου περίπου με την Ελλάδα, το Οχάιο η η Αλαμπάμα λ.χ., έχει σεαπόλυτους αριθμούς λιγότερους δημόσιους υπάλληλους από ένα μεγάλοσχετικά νομό της Ελλάδας (π.χ. τον Πειραιά). Με τους εργαζόμενους στανοσοκομεία και στην αστυνομία συμπεριλαμβανόμενους. Τι είναι ακριβώςαυτό που κάνουν οι έλληνες δημόσιοι υπάλληλοι που τους καθιστά τόσοαπαραίτητους; Για τους πολίτες ελάχιστα πράγματα. ∆υσκολεύοντας μόνοπερισσότερο την ζωή τους, θεσπίζοντας κανονισμούς και διατάξεις πουπεριπλέκουν την καθημερινότητα αλλά δικαιολογούν την ύπαρξη τωνδιαφόρων υπηρεσιών. Υπήρξε άραγε ποτέ, τα τελευταία δεκαπέντε χρόνιατουλάχιστον, κάποιο χρονικό σημείο που οι πολίτες αισθάνθηκαν πως ηίδρυση κάποιου κρατικού φορέα έκανε την ζωή τους καλύτερη κι ευκολότερη;Κι εφ όσον δεν υπήρξε, γιατί καμία κυβέρνηση δεν αποφάσισε να κλείσειφορείς και να καταργήσει υπηρεσίες;

Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι λοιπόν απαραίτητοι στον ρόλο των κομματικώνστρατών. Εξασφαλίζουν ψήφους για κόμματα και φέρνουν ψήφους σευποψήφιους βουλευτές. Ανάλογα επίσης με την στρατηγική τους τοποθέτησημπορούν να εξασφαλίσουν δουλειές σε επιχειρηματίες και εύνοιες σεαπαιτήσεις και διεκδικήσεις πολιτών. Είναι λοιπόν στενά δεμένοι με τοπολιτικό σύστημα. ∆ίχως αυτούς δύσκολα μπορεί να λειτουργήσει. Με αυτούςτα γρανάζια τρέχουν διαιωνίζοντας κοινωνικά προβλήματα αλλάεξυπηρετώντας πολιτικούς ταγούς. ∆εν έχει σημασία που οι πολίτες δενευημερούν. Το σύστημα υπάρχει για τους μηχανισμούς του. Κανείς δεννοιάζεται για το αν πολλοί φορείς είναι άχρηστοι. Ο πολλαπλασιασμός τωνπροβλημάτων και η αύξηση των αδιεξόδων κάνει τον έλεγχο των μηχανισμών

81

απαραίτητο. Αυτό εξυπηρετεί προφανέστατα την πολιτική. Και γι’ αυτόδιαιωνίζεται. Το μεγάλο κράτος δεν είναι εκεί για τους πολίτες. Αλλά για τηνπολιτική. Και βέβαια για τους γραφειοκράτες. Οσοι προσπάθησαν νασπάσουν αυτή την ομερτά, βρίσκονται όλοι σήμερα στα σπίτια τους.

∆εν υπάρχουν αθώοι αυτού του διαρκούς εγκλήματος. Και το κόστος για τηνσυντήρηση του ανοσιουργήματος θα το πληρώσουν τώρα όλοι. Ο κρατισμόςτελείωσε πλέον για την Ελλάδα. Μαζί με τα φτηνά δανεικά. Τώρα πρέπει ναδουλέψουμε και να παράγουμε. ∆υστυχώς, πολύ σκληρά. Θα τακαταφέρουμε; Με βάση την μέχρι τώρα συμπεριφορά μας, το συμπέρασμαείναι πως, ναί. Αλλά με πόνο και δύσκολα.

Εχουν πλημμυρίσει οι τηλεοπτικές συχνότητες – και όχι μόνο- από ειδικούςπου πασχίζουν να μας ενημερώσουν για την διεθνή συνομωσία που έχειδήθεν στηθεί σε βάρος της Ελλάδας. Από τα spreads μέχρι και τις πιέσεις γιακυρώσεις εναντίον όσων μαγείρευαν για χρόνια οικονομικά στοιχεία οι κακοίξένοι παλεύουν να κάμψουν το φρόνημα, υποτίθεται, του σύγχρονουελληνισμού. Τέτοιες και άλλες παρόμοιες ανοησίες εκτοξεύονται με στόχο τααυτιά εύπιστων και ουσιαστικά συνενόχων για το σημερινό χάος ακροατών.Και το τέλμα έτσι βέβαια διαιωνίζεται και κάθαρση δεν πρόκειται να υπάρξει.

Οι «κακοί κερδοσκόποι» λοιπόν υπονομεύουν την καλοπέρασή μας, Ηαλήθεια όμως είναι εξαιρετικά απλούστερη. Για χρόνια εξαπατούσαμε τουςδανειστές μας δίνοντας ψευδή στοιχεία για την οικονομία μας. Κι έτσι μαςδάνειζαν με χαμηλα επιτόκια παίρνοντας, εν αγνοία τους, τεράστια ρίσκα.Τωρα που η πραγματικότητα αποκαλύφθηκε, μας δανείζουν με υψηλόταταεπιτόκια (εξ ου και τα περίφημα μεγάλα spreads) ώστε να προστατευθούναπό τις γνωστές η και τις κρυμμένες ακόμα αδυναμίες της οικονομιας μας. Καινα εξισορροπήσουν κάπως και τις χασούρες τους. Κάθε αρνητική ειδηση πουβγαίνει από την χώρα σκορπίζει ανησυχίες. Και μεγαλώνει, λόγωεκλαμβανόμενου αυξημένου ρίσκου, το κόστος δανεισμού. Η λεγόμενηκερδοσκοπία λοιπόν δεν είναι παρά πράξη αυτοσυντήρησης. Από εκείνουςπου τους ζητάμε να μας δώσουν τα χρήματά τους.

Η συζήτηση τώρα για την σύσταση εξεταστικής επιτροπής για την οικονομίααποφεύγει την ουσία του θέματος. Ρόλος μιάς εξεταστικής επιτροπής είναι ηδιερεύνηση ποινικών ευθυνών. Και τα τελευταία δέκα τουλάχιστον χρόνια ηΕλλάδα εξαπατούσε όχι μόνο την Ευρώπη αλλά κυρίως τους δανειστές της.Κάτω από ομαλές πολιτικο-οικονομικές συνθήκες οι κινήσεις αυτές συνιστούνποινικά αδικήματα. Που πιθανότατα θα οδηγούσαν τους υπεύθυνους στην∆ικαιοσύνη. Η Ελλάδα λοιπόν οφείλει να ρίξει πλήρες φώς στο θέμα. Για ναανακτήσει σαν χώρα την αξιοπιστία της. Η διερεύνηση τώρα των χειρισμώντων κυβερνήσεων από το 1981 βρίσκονται εντελώς εκτός στόχου. Κανέναςσοβαρός αναλυτής δεν αμφισβητεί πως οι κυβερνήσεις Ανδρέα Παπανδρέουφόρτωσαν την χώρα με χρέη στο όνομα αλόγιστων παροχών. Από χρήματα –που ουσιαστικά δεν υπήρχαν. Αυτές όμως ήσαν λαθεμένες πολιτικές. Πουοδήγησαν την χώρα σε τραγικά οικονομικά αδιέξοδα. ∆εν αποτελούν όμωςαδικήματα. Που τιμωρούνται από τον νόμο. Η τιμωρία για τους χειρισμούςαυτούς έρχεται μοναχά μέσα από την κάλπη. Και οι έλληνες έδειξαν με τηνπολιτική τους στάση να μην ενοχλήθηκαν τόσο πολύ από την αρνητικήπορεία της οικονομίας. Κι αυτή τους η εκλογική συμπεριφορά ίσως παρέσυρεαργότερα τις κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε κινήσεις εξαπάτησης των

82

ξένων δανειστών. Η συζήτηση λοιπόν για επέκταση του έργου τηςενδεχόμενης εξεταστικής επιτροπή σε χειρισμούς και αποφάσεις από το 1981δεν έχει ουσιαστικό περιεχόμενο.

Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα είναι εκπληκτικό. Η χώρα από τον πόλεμοκαι δώθε κινείται πάνω σε ένα μοντέλο ανάπτυξης στηριγμένο στο μεγάλοκράτος. Αριστερά και ∆εξιά ομονοούσαν πάνω στην προβληματική πωςμοχλός της οικονομικής πορείας της χώρας θα έπρεπε να είναι η πολιτική καιο δημόσιος τομέας. Οι διαφορές τους επικεντρώνονταν στο μέγεθος τουκρατικού παρεμβατισμού. Κι όχι βέβαια σ’ αυτή καθ’ εαυτή την χρησιμότητατης χρησιμοποίησής του. Η ∆εξιά πίστευε στην λεγόμενη ιδιωτικήπρωτοβουλία. Κάτω πάντα όμως από την αυστηρή καθοδήγηση του κράτους.Και την επίβλεψη της εκάστοτε κυβέρνησης. Με τον έλεγχο της αγοράς τακόμματα εξασφάλιζαν και τις σχετικές ανταμοιβές σε χρήμα αλλά και σεαναγνώριση (ρουσφέτια κλπ) από μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις.

Η Αριστερά, από την πλευρά της, έπαιζε τον ρόλο του πάντα «κακούαστυφύλακα» στην παράσταση λειτουργίας της οικονομίας. Οι προτάσεις της,πάντα εξωπραγματικές, φάνταζαν όμως απειλητικές κι εξασφάλιζαν ένασημαντικό μέρος αποδοχής από την κοινωνία. Εφ’ όσον και η ∆εξιά δεναρνιόταν τον θεμελιακό κορμό του σκεπτικού της. Η οικονομία λοιπόναναπτύχθηκε πάνω στην λογική των κυβερνητικών παροχών. Παροχές απότην ∆εξιά και κραυγές για μεγαλύτερες και περισσότερες παροχές από τηνΑριστερά. Το σύνολο του πολιτικού σκηνικού ωθούσε τα πράγματα στα άκρα.Παροχές συνεχώς. Κι όταν οι εσωτερικοί πόσοι δεν ήσαν αρκετοί, διεθνήςδανεισμός για την ικανοποίηση υπαρκτών η καινούργιων αναγκών.

Τα πρόβλημα ήταν πάντα η αληθινή και η εικονική οικονομικήπραγματικότητα. Η χώρα κατανάλωνε το τριπλάσιο περίπου από τον πλούτοπου παρήγαγε. ∆ημιουργούσαμε ανάγκες πολύ παραπάνω από αυτές πουμπορούσαμε να ικανοποιήσουμε. Και δανειζόμασταν για να κλείσουμευποχρεώσεις. Η Αριστερά, εκτός εξουσίας πάντα, πλειοδοτούσε σε κάθεαίτημα για κάλυψη καινούργιων καταναλωτικών αναγκών. Καιδιαπραγματευόταν με τους ισχυρούς την σιωπή της για ζητήματα πουενέκριναν η προωθούσαν οι εκάστοτε κρατούντες. Εχει λοιπόν και η Αριστεράπολλές ευθύνες για το σημερινό τραγικό οικονομικό αδιέξοδο. Πουοικοδομήθηκε πάνω στις αντιλήψεις της. Κι ολοκληρώθηκε κάτω από τηνπίεσή της. Απόδειξή είναι πως δεν έχει να προτείνει τίποτε συγκεκριμένο γιατην έξοδο από τα αδιέξοδα. Μόνο ιδέες που οδηγούν στο βάθεμα τουτέλματος τολμάει να εκστομίσει.

Το μεγάλο κράτος παίζει στην Ελλάδα τον ρόλο του πατερούλη. Ενός πατέραόμως που την κρίσιμη ώρα μπορεί και εκδικείται. Με εμμονή και πάθος. Γιαχρόνια επιτήδιοι, απομυζούσαν το βιός του. Και το ανάγκαζαν να τρέχει γιαδανεικά. Τώρα ήρθε η ώρα της πληρωμής του λογαριασμού. Οι διεθνείςΤράπεζες και οι αποκαλούμενοι κερδοσκόποι δεν επιθυμούν το κακό μας.Θέλουν απλά τα λεφτά τους. Αν αυτό ενοχλεί κάποιους, ας φρόντιζαν όλααυτά τα χρόνια να μην δανειζόμασταν.

ΜΕΙΩΣΗ ∆ΑΠΑΝΩΝ ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΘΟΥΜΕ

Kάποιοι από εμάς ακούραστα επαναλάμβαναν από χρόνια πως ο λαικισμόςπου κυριαρχούσε στην πολιτική μας ζωή θα οδηγούσε την οικονομία σε

83

χρεοκοπία και την κοινωνία σε σοβαρότατο κλονισμό. Αντιμετωπίζαμε όμωςπάντοτε σκληρές αντιδράσεις από όσους, από όλα τα κόμματα, επέμεναν ναχαιδεύουν αυτιά και να πλειοδοτούν σε υποσχέσεις, διορισμούς και παροχές.Ο εθισμός στην ψεύτική ευημερία και στην διαβίωση με δανεικά υπονόμευεκάθε κίνηση μετριοπάθειας και συνετής διαχείρισης. Που συναντούσελυσσώδεις αντιδράσεις σαν δήθεν αντιλαική και κοινωνικά ανάλγητη.

Ακόμα και τώρα, που ο καταστρεπτικός κρατισμός έφερε την χώρα στο χείλοςτης διάλυσης οι αμετανόητοι ανευθυνολόγοι συνεχίζουν να δυναμιτίζουν τοπολιτικό κλίμα. Πλειοδοτούν σε υποσχέσεις παροχών και κατηγορούν τιςσυνετές φωνές σαν ξεπουλημένες στην πλουτοκρατία και στο διεθνέςτραπεζικό σύστημα. Αγνοούν πως οι ξένοι ανησυχούν και παρεμβαίνουν σταοικονομικά μας πράγματα γατί αυτοί καλούνται να καλύψουν τις απερισκεψίεςμας. Αυτοί μας δανείζουν, αυτοί ανησυχούν για το αν θα εισπράξουν πίσω ταχρήματα που μας δάνεισαν, κι αγωνιούν για τις ενδεχόμενες επιπτώσεις μιαςδικής μας κατάρρευσης στις δικές τους οικονομίες.

Κι όμως υπάρχουν κόμματα που μέσα στις σημερινές ζοφερές οικονομικέςσυνθήκες, που προκλήθηκαν εν πολλοίς και με τις δικές τους πλειοδοσίες,αρνούνται να προσφέρουν συναίνεση. Και στηρίζουν τις κινητοποιήσειςδιαφόρων ομάδων (λ.χ. αγρότες, λιμενεργάτες) που στην πράξη στρέφονταιενάντια στην κοινωνία. Μια και οι επιδιώξεις τους είναι σκανδαλώδεις(250.000 ευρώ κάθε εργαζόμενος στον ΟΛΠ) κι εξωπραγματικές (πρόσθετεςπαροχές στους αγρότες από μια οικονομία στα πρόθυρα της διάλυσης).

Αποτελεί πρόκληση οι παρατάξεις της Αριστεράς να ομιλούν για δικομματικόπρόβλημα και να αρνούνται να προσφέρουν συναίνεση. Αν δεν υπήρχαν οιδικές τους ανεδαφικές κραυγές και πλειοδοσίες σε κάθε εξωφρενικόεργασιακό αίτημα τα κόμματα τότε της εξουσίας πιθανότατα να είχαν έγκαιρασυνέλθει και να είχαν σταματήσει τον κατήφορο. Ακόμα και σήμερα, πουείμαστε με το ένα πόδι στο απόλυτο τέλμα τα κόμματα της Αριστεράςαπαιτούν παροχές κι ενθαρρύνουν καταστρεπτικές για την οικονομίακινητοποιήσεις. Οχι μόνο δεν είναι άμοιροι ευθυνών. Αλλά η δική τουςπαρουσία υπήρξε ο καταλύτης που έσπρωξε τους υπόλοιπους στηνπαραφροσύνη.

Η χώρα έχει ήδη εισέλθει στο τρελοκομείο. Φαίνεται αυτό από τις αντιφάσειςσυνδικαλιστών και κοινοβουλευτικών εκπροσώπων. Ολοι αναγνωρίζουνφραστικά την κρισιμότητα της κατάστασης. Κανείς δεν αναλαμβάνει τηνευθύνη όμως να οδηγήσει τον κόσμο που τον ακολουθεί στις σωστέςκατευθύνσεις. Ολοι πλειοδοτούν για να φανούν αρεστοί. Κι οδηγούν τελικά τοπλοίο στα βράχια. Επιδιώκουν να κερδίσουν τελικά από τι; Θυμίζουν αυτούςπου ερίζουν για το πάπλωμα ενώ σε λίγο δεν θα υπάρχει κρεβάτι.

Και κατηγορούνται βέβαια οι συνετές φωνές σαν νεοφιλελεύθερες. Γιατίπροφανώς ο νεοφιλελευθερισμός ταυτίζεται πλέον με την λογική. Η χώραπληρώνει σήμερα το άθλιο επίπεδο της παιδείας. Που επιτρέπει σε κάθεάσχετο να εκστομίζει ανοησίες που πολλοί ενστερνίζονται, γιατί αδυνατούν νακαταλάβουν την κενότητα που περιέχουν. Όπως το ότι πεινάνε οι μόνιμασιτιζόμενοι στο δημόσιο παραλήπτες παροχών κι επιδοτήσεων. Πωςυπάρχουν «εξαθλιωμένοι» αγρότες με φορητές τηλεοράσεις και συσκευέςGPS στα τρακτέρ με τα οποία οργώνουν τα χωράφια. Και που μισθώνουν

84

εταιρίες security να τους τα φυλάνε στη διάρκεια των «αγώνων» τους. Όπωςότι είναι φυσιολογικό μερικές χιλιάδες συμπολιτών μας να δηλώνουν ετήσιοεισόδημα κάτω από 10.000 ευρώ. Και φοροδιαφεύγοντας έτσι, ναεισπράττουν και έκτακτες ενισχύσεις από το υστέρημα αυτών που δηλώνουντα εισοδήματά τους και πληρώνουν τους φόρους τους.

Αν δεν περικοπούν οι δαπάνες του κράτους και δεν απελευθερωθούν οιδυνάμεις της αγοράς σωτηρία για την ελληνική οικονομία δεν πρόκειται ναυπάρξει. Αν οι απαραίτητες επιλογές για την διάσωση της χώρας πρέπει ναείναι νεοφιλελεύθερες ας το πάρουν απόφαση όλοι. Ετσι πρέπει να γίνει.Κάθε άλλη κίνηση οδηγεί στην καταστροφή.

«ΕΧΟΝΤΕΣ» ΚΑΙ «ΜΗ ΕΧΟΝΤΕΣ» Η «∆ΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΠΛΟΥΤΟΥ» ΚΑΙ «ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΕΣ;»

Οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις, δίχως σκέψη βέβαια και υπολογισμό,καταλήγουν μόνιμα, για να εξευμενίσουν προφανώς τα δύσκαμπτααντανακλαστικά της Αριστεράς, στην επιβάρυνση των «εχόντων καικατεχόντων» για την αντιμετώπιση του όποιου προβλήματος. Το αποτέλεσμασυνήθως στέφεται από αποτυχία. ∆ιότι αιμορραγούν εκείνοι που συνήθωςδεν έχουν ευθύνες για τα προβλήματα. Και είναι πάντα οι ίδιοι και οι ίδιοι.Εξαντλούμενοι οικονομικά, ελάχιστα μπορούν τελικά να συνεισφέρουν.

Ποτέ δεν εξηγείται ποίοι ακριβώς είναι οι περίφημοι «έχοντες και κατέχοντες».Και για ποιό λόγο θα πρέπει πάντοτε αυτοί να επιβαρύνονται. Οτανδημιουργούσαν πλούτο δεν το έκαναν με στόχο να τον μοιρασθούν με τοελληνικό κράτος και με τους όποιους κάθε φορά ευνοουμένους του. Για ποιολόγο είναι δίκαιη η άνωθεν επιβαλλόμενη αναδιανομή; Ποιο θα είναι τοκοινωνικό όφελος για όλους αυτούς; Σε διαφορετική περίπτωση, για ποιολόγο θα παράγουν πλέον πλούτο όσοι μπορούν; Θα μείνουμε μόνο με τουςεργολάβους και τους προμηθευτές του δημοσίου. Που θα κερδίζουν μέσωγνωστών μηχανισμών και θα μοιράζονται με τους «ημετέρους» τιςπροσόδους τους.

Οι κοινωνικές αδικίες του συστήματος είναι ολοφάνερες. Μόνο που δενθέλουμε να τις παραδεχθούμε. Γιατί δεν ακούγονται σαν «πολιτικά ορθές».Πως είναι δυνατόν να διαμαρτύρονται ομάδες ολόκληρες του πληθυσμού γιαχαμηλές λ.χ. συντάξεις όταν το εισόδημα, αναλογικά πάντοτε, που δήλωνανκαι πάνω στο οποίο υπολογίζονται οι παροχές αυτές ήταν χαμηλότερο απότις σημερινές τους απολαβές. Το χειρότερο μάλιστα είναι πως πολλοίπερνούν μια ζωή ασφαλίζοντας χαμηλότατα εισοδήματα, και φροντίζουν τατελευταία επαγγελματικά τους χρόνια να ασφαλίζουν πολύ υψηλότερεςαποδοχές. Εξασφαλίζοντας έτσι πολύ υψηλότερες συντάξεις από αυτές πουπραγματικά δικαιούνται. Ληστεύοντας το κοινωνικό σύνολο από πολύτιμουςπόρους.

Τα περί τριμερούς ασφαλιστικού συστήματος είναι εξωπραγματικά. Στιςπερισσότερες περιπτώσεις οι εισφορές των ασφαλισμένων είναι εικονικές. Ταπάντα τα καταβάλλει ο εργοδότης. Στην οικοδομή μάλιστα, αυτό καθορίζεταικαι με νόμο!! Σαν συνέπεια, η επιχείρηση φέρει πολύ μεγαλύτερα βάρη απόαυτά που επίσημα της αναλογούν. Κι εν τούτοις, συνεχώς καθυβρίζεται και ηπροσφορά της υποβαθμίζεται.

Η ακίνητη ιδιοκτησία τέλος διώκεται. Επειδή ακριβώς δεν μεταφέρεται,αποτελεί για τις κρατικές αρχές την κλασσική κότα που γεννά χρυσά αυγά. Σε

85

κάθε ευκαιρία επιβαρύνεται με λογής φόρους και τέλη. Αλλά δενφορολογούνται τα τυχόν έσοδα απ’ αυτήν. Αλλά αυτή καθεαυτή η ύπαρξή της.Που βέβαια έχει αποκτηθεί με χρήματα ήδη φορολογημένα. Και πουπληρώνει φόρους για κάθε υπηρεσία που εξασφαλίζει η για εργασίες πουγίνονται για την αξιοποίησή της.

Στο βιβλίο – πολεμική “Makers And Takers” (New York, Doubleday, 2008) οPeter Schweizer περιγράφει δύο τύπους κοινωνικών ομάδων κι’ αναλύει τηνσυμπεριφορά και τον ρόλο τους στην γενικότερη πορεία μιάς χώρας. Από τηνμια πλευρά βρίσκονται εκείνοι που πασχίζουν, δουλεύουν, παράγουν καιδημιουργούν (Makers). Εκείνοι δηλαδή που «φτιάχνουν» πλούτο για τηνχώρα και συμβάλλουν ουσιαστικά στην αύξηση των δημοσίων εσόδων.

Από την άλλη βρίσκονται, με τα πιρούνια έτοιμα και τις τσέπες ανοιχτές, όλοιεκείνοι που ετοιμάζονται να εισπράξουν (Takers). Μέσω διορισμών στονευρύτερο δημόσιο τομέα, με την εξασφάλιση λογής παροχών, με την εύνοιατου κράτους στον τομέα της ανάθεσης έργων, προμηθειών και εργολαβιών,και βέβαια μέσων πλουσιοπάροχων επιδοτήσεων, οι κατηγορίες αυτές τωνπολιτών αποτελούν τους αποδέκτες της επιχειρηματικής η τηςπροστατευτικής δράσης του δημοσίου.

Στην Ελλάδα οι εισπράκτορες είναι συντριπτικά πολυπληθέστεροι από τουςδημιουργούς. Το χρήμα βέβαια ανακυκλώνεται μια και οι ίδιοι γίνονταισυνηθέστατα, μια και δεν είμαστε μια οικονομία προσανατολισμένη στιςεξαγωγές, οι βασικοί καταναλωτές των αγαθών που παράγουν οι δημιουργοί.Εν τούτοις, η έκδηλη ανισορροπία των σχετικών οικονομικών δράσεωνεπιβαρύνει τους εθνικούς λογαριασμούς και επιβάλλει μεγάλο εξωτερικόδανεισμό.

Κάπως έτσι, και με την αδράνεια και την ανοχή των πολιτικών αρχών,δημιουργήθηκε και το τεράστιο δημοσιονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζεισήμερα η χώρα. Το αξιοπερίεργο είναι πως αντί να αναγνωρίζεται από όλουςτο πρόβλημα και να επιχειρείται μια συντονισμένη προσπάθειααποτελεσματικής του αντιμετώπισης αποδύονται όλοι σε συντονισμένεςκινήσεις για την συσκότισή του. Κι επιχειρούν να επιβαρύνουν και πάλι τουςδημιουργούς, καμιά φορά με τρόπο άτσαλο και αντιδεοντολογικό (όπως οινέοι φόροι), για να εξασφαλίσουν πόρους σε όφελος των εισπρακτόρων.Κι’ αυτοί βέβαια δεν είναι ποτέ ικανοποιημένοι. Παρά την εύνοια τουσυστήματος προς το πρόσωπό τους σχεδόν συνέχεια γκρινιάζουν, απαιτούν,διαμαρτύρονται, συχνά κοροιδεύουν (αποδέκτες επιδοτήσεων και χορηγιώνγια ανύπαρκτες δραστηριότητες και προγράμματα) και κινητοποιούνται ανκατ’ ελάχιστον θιγεί η βόλεψή τους. Κατορθώνουν έτσι όχι μόνο να διατηρούντα κεκτημένα αλλά και να διευρύνουν τα όποια εισπρακτικά τους προνόμια.Αυτονόητα, κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης η αναδιάρθρωσης τουδημοσιονομικού τοπίου αντιμετωπίζει οξύτατες και καλά οργανωμένεςαντιδράσεις.

Κοινωνικές λοιπόν αδικίες υπάρχουν στη χώρα. Το ερώτημα είναι ποιοιακριβώς στην πραγματικότητα τις υφίστανται… Αν κυριαρχήσει και πάλι ηαδράνεια και η νοοτροπία του «τι θα πάρουμε» και «πως θα βολευτούμε», ηδίνη που θα μας συνεπάρει δεν θα έχει τέλος.

86

16. ΤΑ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΓΚΟΥΒΕΡΝΑΝΤΑ

Η ελληνική γεωργία βρίσκεται τις τελευταίες εβδομάδες στο επίκεντρο τουενδιαφέροντος της χώρας. Το κλείσιμο δρόμων, λιμανιών, σιδηροδρομικώνγραμμών και συνόρων, μαζί και με την καθημερινή παρουσία αγροτο-συνδικαλιστών στα ειδησεογραφικά δελτία των τηλεοράσεων, επανέφερε τηνγεωργία στην πρώτη γραμμή των ανησυχιών των ελλήνων. Παράλληλαόμως, σε πολλούς πολίτες τα μπλόκα και τα λόγια κάμποσωναγροτοπατέρων προκαλούν αγανάκτηση κι αρκετές φορές οργή. ∆υσμενήςσυγκυρία για τους αγρότες υπήρξε το γεγονός πως οι κινητοποιήσεις τουςσυνέπεσαν με την κορύφωση της αγωνίας για την τύχη της ελληνικήςοικονομίας.

Σε ένα χρονικό σημείο που πολύς κόσμος χάνει την δουλειά του κι ανησυχείγια το μέλλον, μία μερίδα ελλήνων δείχνει να μην κατανοεί προφανώς τοπρόβλημα κι επιμένει στην δική του ιδιαίτερη πολιτική ατζέντα. ∆ιότι τααγροτικά μπλόκα δεν αποτελούν ουσιαστικά ένα ιδιαίτερο πολιτικό γεγονός.Εφ’ όσον επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο την ίδια περίπου πάντα ημερομηνίακαι με παρόμοια κάθε φορά αιτήματα αποτελούν μέρος της ετήσιας πολιτικήςρουτίνας. Οι αγρότες έχουν μεταβληθεί ουσιαστικά σε δημόσιουςυπάλληλους. Εχουν στάνταρ απολαβές, επί τη βάσει δηλώσεων παραγωγήςπροιόντων που ουδείς στην πραγματικότητα ελέγχει και κάθε Ιανουάριοκλείνουν τους δρόμους εξασφαλίζοντας κάποιες παραπάνω παροχές. Εναείδος 13ου μισθού περίπου.

Το ζήτημα είναι πως στο διαρθρωτικά ελαττωματικό μας κράτος η κάθεκοινωνική ομάδα δασκαλεύεται να επιβιώνει σε βάρος των υπολοίπων. Μεόχημα ένα κράτος σε παράλυση που αντί να διοικεί και ελέγχει έχειμετατραπεί σε Καλό Σαμαρείτη που μοιράζει παροχές ανεξάρτητα απόανάγκες και πραγματικά προβλήματα. Οι αγρότες λ.χ. παραπονούνται επειδήτα προιόντα τους φθάνουν στις αγορές τέσσαρες φορές ακριβότερα από όσοτα πωλούν οι ίδιοι στους εμπόρους. Οι αγρότες όμως δεν φορολογούνται. Καιμε βάση αυτή την αδιανόητη και άδικη για τους υπόλοιπους έλληνες τακτικήυπογράφουν προς τους εμπόρους αποδείξεις πώλησης κοντά στο ύψος τηςτιμής με την οποία το προιόν τους φθάνει στις αγορές!! Εξαπατάται έτσι τοκαταναλωτικό κοινό, διευκολύνεται η φοροδιαφυγή των εμπόρων και οιαγρότες, δίχως να πληρώνουν φόρους οι ίδιοι (δίχως δηλ. να μετέχουν στακοινά βάρη) επιδοτούνται από το κράτος γκουβερνάντα κι εξασφαλίζουν καισυντάξεις δίχως την πληρωμή εισφορών.

Το αποτέλεσμα είναι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας να ζεί σε βάρος όλωντων υπολοίπων, δίχως λογική αλλά και χωρίς καμία αναγνώριση αυτής τηςπραγματικότητας. Καταλήγουμε έτσι να έχουμε τρακτέρ με φορητές

87

τηλεοράσεις και GPS και «μαχόμενους» αγρότες που παρκάρουν τα τρακτέρστους εθνικούς δρόμους και να περνούν μετά από λίγες εβδομάδες – ότανδηλ. λήξουν οι κινητοποιήσεις - για να τα μαζέψουν. Στο ενδιάμεσο διάστημα,φροντίζει το κράτος - οπερέτα για τα περιουσιακά τους στοιχεία και για τηνδική τους ασφάλεια. Η παρακώλυση συγκοινωνιών είναι ποινικό αδίκημα. Εντούτοις στην Ελλάδα η αστυνομία κλείνει δεκάδες δρόμους κι απομονώνει τοκέντρο των πόλεων στην αναγγελία και μόνο της πορείας μερικών δεκάδωνανθρώπων από ορισμένες οδούς. Ετσι και τώρα στις εθνικές οδούς. Ενώ δενυπάρχουν εκεί διαμαρτυρόμενοι αγρότες, παρά μόνο μερικά σκόρπιαπαρκαρισμένα τρακτέρ, η κυκλοφορία εμποδίζεται από τους κώνους που έχειβάλει η αστυνομία παρεμποδίζοντας και διαστρέφοντας την κυκλοφορία.

Την ίδια ώρα μερικές χιλιάδες άνθρωποι καταστρέφονται. Από διάφοραεπαγγέλματα και για διαφορετικές αιτίες. Ολοι όμως αυτοί θα κληθούνσύντομα να πληρώσουν νέους φόρους. Με μεγάλες καινούργιεςεπιβαρύνσεις. Ωστε το κράτος γκουβερνάντα να μπορεί ακόμη να προσφέρειπαροχές σε όσους προστατεύει, αλλά και να μην τηρεί το ίδιο τους νόμους.Θα επιβαρυνθούν δηλ. και πάλι αυτοί που δηλώνουν εισοδήματα για νασυνεχίσουν να εισπράττουν αυτοί που φοροδιαφεύγουν, αυτοί που δενφορολογούνται κι αυτοί που, με την ανοχή των αρχών, κλείνουν τουςδρόμους εξωθώντας πολλούς άλλους στην οικονομική καταστροφή.

Αραγε έκανε το κράτος γκουβερνάντα κανένα έλεγχο στους εκατοντάδεςκατόχους ομολόγων της Lehman Brothers στην περιοχή της Λάρισας; Ναδούμε αν αυτοί φορολογούνται κι αν πιθανώς εμφανίζονται να πεινάνε και ναβρίσκονται κάτω από «το όριο της φτώχειας»;

17.ΟΙ «ΚΑΚΟΙ» ΞΕΝΟΙ

Μας εγκατέλειψαν λοιπόν οι φίλοι και οι σύμμαχοί μας. Σε μια άσχημη για τηνΕλλάδα στιγμή οι ξένοι βρέθηκαν απέναντι, αντί να είναι στο πλευρό μας. ΟιΓερμανοί μάλιστα τόλμησαν να ασκήσουν κριτική για κάποια ιερά θέσφατατης δημόσιας ζωής μας. Όπως είναι οι πρόωρες συντάξεις σε υγιέστατεςγυναίκες και σε κόρες κρατικών λειτουργών. Πως είναι δυνατόν λοιπόν ναστρέφονται εναντίον μας εκείνοι ακριβώς που σε τέτοιες ώρες όφειλαν να μαςστηρίξουν και να μας απελευθερώσουν απo τα αρπακτικά νύχια των διεθνώνκερδοσκόπων;

Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η κεντρική καινούργια αφήγηση που διακινείταιαπό πολιτικά στελέχη διαφορετικών χώρων, σχολιαστές και ΜΜΕ προς τααυτιά ενός ουσιαστικά αποσβολωμένου λαικού ακροατηρίου. Και κινδυνεύεινα γαλουχήσει ψυχώσεις και αρνητικά αντανακλαστικά που θα πληρώσουμεκαι πάλι ακριβά στο μέλλον. Μόνιμα για το κάθε τι δυσάρεστο αναζητούμεαποδιοπομπαίους τράγους. Που θα μας καθησυχάσουν ψυχικά και θα από-ενοχοποιήσουν κάθε ίχνος ενδεχόμενης ευθύνης που κάποιοι πιθανότατα θαμπορούσαν ενδόμυχα να αναπτύξουν.

88

Υπάρχουν κατ αρχήν ζητήματα θεσμικής φύσης που επιμένουμε νααγνοούμε. Η συνθήκη του Μάαστριχτ απαγορεύει ρητά την οικονομικήστήριξη μέλους της ευρωζώνης που αδυνατεί να ανταποκριθεί στα κριτήριατου ελλείμματος. Κι από την άλλη η βασική ανησυχία της Γερμανίας καιάλλων χωρών είναι η σταθερότητα του νομίσματος. Κάτι εξ άλλου που έχειδιατυπωθεί και σε απόφαση του Συνταγματικού ∆ικαστηρίου της Γερμανίας.Κινήσεις λοιπόν χρηματοδότησης που βρίσκονται έξω από τις προυποθέσειςδημιουργίας της ευρωζώνης αποτελούν για τους Γερμανούς παράνομεςκινήσεις, ικανές να οδηγήσουν την χώρα, την Γερμανία δηλ., εκτός ζώνης τουευρώ!!

Μέσα στο πλαίσιο αυτό οφείλει κάποιος να εκτιμήσει και τις δικές μαςπολιτικές που προκάλεσαν το πρόβλημα. Υπερδανεισμός για κατανάλωση,«αναδιανομή»(!) εισοδήματος με δανεικά, το δημόσιο μηχανισμόςαπορρόφησης της ανεργίας και, μέσω διαφθοράς, «σκοτεινής» διόγκωσηςτων εισοδημάτων. Επίπλαστη ευημερία με χρήματα που δεν υπήρχαν και μετις ενισχύσεις της ευρωπαικής ένωσης – που σήμερα βέβαια – μετά τιςαποκαλύψεις - ενοχλεί τους σκληρά εργαζόμενους λαούς της.

Οσο για την συνωμοσία των κερδοσκόπων εναντίον της χώρας μαςπαραθέτω αποσπάσματα από το εξαιρετικό σημείωμα του ΣτέφανουΑναστασιάδη στην ιστοσελίδα e-rooster (Credit Default Swaps: Λαϊκισμός &Πραγματικότητα): «∆εν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι η αγοράτων CDS χρησιμοποιήθηκε για «κερδοσκοπία» εναντίον της Ελλάδος.Αντίθετα, αυτή η αγορά προσφέρει τα εργαλεία και την ρευστότητα που είναιαναγκαία για την διαχείριση ρίσκου των επενδυτών. Εάν δεν υπήρχαν ταCDS, οι επενδυτές των ομολόγων θα ζητούσανε μεγαλύτερο spread σαναποζημίωση για την έλλειψη ρευστότητας και την συνεπακόλουθη αύξησηεπενδυτικού ρίσκου»

Μετά την αναθεώρηση του ελλείμματος προς τα πάνω, γίναμε η χώρα με τομεγαλύτερο έλλειμμα και την μικρότερη αξιοπιστία στην ΕΕ, μειώνοντας τηνδυνατότητα εξυπηρέτηση του χρέους. Η έλλειψη μέτρων για αρκετούς μήνεςέκανε τα πράγματα χειρότερα. Όσοι επενδυτές είχαν ελληνικά ομόλογαέτρεξαν να αγοράσουν ασφάλεια. Η ασφάλεια ακρίβυνε, ακολουθώντας ταspreads των ομολόγων. Κάποια hedge funds στοιχημάτισαν υπέρ τηςχρεοκοπίας ενώ κάποια άλλα κατά. Μετά τα μέτρα και κάποιες λεκτικέςεγγυήσεις, η πιθανότητα χρεοκοπίας μειώθηκε. Κάποια hedge funds βγάλανελεφτά, κάποια άλλα έχασαν.

»…∆εν υπάρχει κανένα στοιχείο λοιπόν που να δείχνει ότι η αγορά των CDSχρησιμοποιήθηκε για «κερδοσκοπία» εναντίον της Ελλάδος. Αντίθετα, αυτή ηαγορά προσφέρει τα εργαλεία και την ρευστότητα που είναι αναγκαία για τηνδιαχείριση ρίσκου των επενδυτών. Εάν δεν υπήρχαν τα CDS, οι επενδυτέςτων ομολόγων θα ζητούσανε μεγαλύτερο spread σαν αποζημίωση για τηνέλλειψη ρευστότητας και την συνεπακόλουθη αύξηση επενδυτικού ρίσκου».

Είναι φανερό πως μοναχά κοιτώντας στον καθρέφτη θα αντικρύσουμε τονπραγματικό υπεύθυνο των σημερινών μας αδιεξόδων. Άποιοι όμως που στονκαθρέφτη βλέπουν μόνιμα τον Μεγαλέξανδρο δύσκολα θα ομολογήσουν τηναλήθεια. Ανακουφίζονται ανακαλύπτοντας υπεύθυνους κάπου αλλού. ΤουςΑμερικάνους, τους Γερμανούς, τους Εβραίους, τους κερδοσκόπους, την

89

παγκοσμιοποίηση και, βέβαια, τους μεταρρυθμιστές και τους …νεοφιλελεύθερους. ∆εν βλέπουν ποτέ την δική μας τσαπατσουλιά, απληστία,πονηριά και, πολλές φορές, ανικανότητα. ∆υστυχώς, τώρα πιά άρχισαν να ταβλέπουν όλοι οι άλλοι.

ΣΚΟΤΕΙΝΙΑ ΜΠΡΟΣΤΑ

∆εν είναι ευχάριστο να μιλάς για δυσμενείς προοπτικές. Εν τούτοις η χώραδύσκολα θα ξεφύγει από εξελίξεις στενάχωρες και ίσως εξουθενωτικές. Ταμέτρα που πήρε η κυβέρνηση, δυσάρεστα αλλά αναγκαία, είναι δυστυχώςαποκλειστικά εισπρακτικής φύσης. Φόροι άμεσοι και έμμεσοι και μείωσημισθών και επιδομάτων στον δημόσιο τομέα στοχεύουν σε μείωση τουελλείμματος. Αύξηση δηλαδή δημοσίων εσόδων και κάποια μείωση δαπανών.Τα προβλήματα εδώ είναι κυρίως δύο. Όλα αυτά τα μέτρα αποσκοπούν στηνδιευκόλυνση του εξωτερικού δανεισμού της χώρας. Που βέβαια χρεώνειπαραπάνω την χώρα. ∆ίχως να λύνει μακροπρόθεσμα κάποιο πρόβλημα.Είναι μια μαύρη οικονομική τρύπα που καταβροχθίζει συνέχεια καινούργιουςπόρους.

Το άλλο πρόβλημα είναι η βαθιά ύφεση στην οποία θα μπεί η χώρα, κυρίωςμε τους νέους υψηλούς φόρους. Η άνοδος των τιμών που φυσιολογικά θαακολουθήσει την άνοδο του ΦΠΑ, ακόμα και στους κρατικοελεγχόμενουςφορείς, θα συνοδευθεί από κάμψη της κατανάλωσης. Αυτό θα σημάνει κρίσηστην μεταποίηση και το εμπόριο με προφανείς αρνητικές επιπτώσεις στηναπασχόληση και την παραγωγή. Ακρίβεια λοιπόν μαζί με ανεργία και κρίσηστην αγορά. Η κλασσική δηλαδή φόρμουλα του στασιμοπληθωρισμού. Πουφυσιολογικά θα μειώσει την παραγωγή του ακαθάριστου εθνικού μαςπροιόντος. ∆εν χρειάζεται ειδικές γνώσεις για να καταλάβει κάποιος πως έτσιτα αποτελέσματα των μέτρων που πάρθηκαν θα είναι και στατιστικάαπογοητευτικά. ∆ιότι αύξηση φόρων (κι αν ακόμη είναι επιτυχής) και μείωσηδαπανών, με παράλληλη όμως κάμψη του εθνικού προιόντος, δεν πρόκειταιστατιστικά να αλλάξει το οτιδήποτε στο έλλειμμα.

Το ελληνικό οκονομικό πρόβλημα δεν είναι ταμειακό. Είναι κυρίωςδιαρθρωτικό. Αλλά επέμβαση στο διαρθρωτικό μέρος της ελληνικήςοικονομίας θα έχει σημαντικές πολιτικές συνέπειες. Είναι αδύνατον νααιτιολογηθεί μέσα από σοσιαλιστικές δοξασίες. Και θα ξενίσει βαθιά μιακοινωνία μαθημένη να ζεί σε ένα κλίμα που τα περιμένει όλα από τηνπερίφημη, αλλά πλέον αναξιόπιστη, «πολιτεία». Το ζήτημα δεν είναι οι μισθοίτων δημοσίων υπαλλήλων. Αλλά ο αφύσικα μεγάλος τους αριθμός και ορόλος τους στον απόλυτο σχεδόν στραγγαλισμό της δυναμικής της κοινωνίας.

∆ιαρθρωτικές αλλαγές σήμερα δεν μπορούν να σημαίνουν τίποτε άλλο από«λιγότερο κράτος». Λιγότεροι δηλ. φορείς, λιγότερες διαδικασίες, λιγότερεςάδειες, εγκρίσεις και κανονισμοί. Λιγότερες τέλος παρεμβάσεις στηνλειτουργία της οικονομίας. Αυτό που στην πραγματικότητα όλα αυτάσημαίνουν είναι λιγότεροι, σταθερότεροι και απλούστεροι φόροι, οπωσδήποτελιγότεροι δημόσιοι υπάλληλοι (αναπόφευκτες δηλ. απολύσεις) και έναευέλικτο σύστημα εργασιακών σχέσεων. Ελεύθερες δηλ. απολύσεις, ώστε ναυπάρξουν πολύ περισσότερες προσλήψεις.

Είναι εντελώς ακατανόητες οι κραυγές συνδικαλιστών και κομμάτων τηςΑριστεράς που στρέφονται εναντίον κάθε παρόμοιας ιδέας. Η ουσιαστική

90

απαγόρευση των απολύσεων, που ισχύει σήμερα, οδηγεί σε απαγόρευσητων προσλήψεων, κάτι που εξ ίσου σημειώνεται σήμερα, με την διόγκωση τηςανεργίας. Ουδείς προσλαμβάνει ανθρώπους για να τους απολύσει. Θα τοκάνει μοναχά αν δεν του κάνει την δουλειά που του ζητάει, η αν χρειασθεί νααλλάξει επιχειρηματικό προσανατολισμό. Κάθε εργασιακό εμπόδιο σε όλααυτά οδηγεί σε κλείσιμο επιχειρήσεων και σε μαζικές απολύσεις. Προτιμότερηλοιπόν είναι η διευκόλυνση των προσλήψεων παρά η απαγόρευση τωναπολύσεων.

Σε τηλεοπτική εκπομπή του BBC «ανακρίθηκε» ο Hugh Hendry, επικεφαλήςτου μεγαλύτερου βρετανικού hedge fund. Ο κατ’ εξοχήν λοιπόν κερδοσκόπος,που κατά πολλούς έλληνες παρατηρητές και πολιτικούς υπονομεύει τηνκαλοπέραση των ελλήνων, ήταν εξαιρετικά αποκαλυπτικός. «Εγώ» τόνισερισκάρω τα χρήματα τα δικά μου και των πελατών μου ποντάροντας πάνωστο ενδεχόμενο πως οι έλληνες δεν θα βάλουν σε τάξη το σπίτι τους. Απόαυτούς εξαρτάται να με διαψεύσουν και να με καταστρέψουν οικονομικά.Προσφέρω ουιαστικά υπηρεσία. Γιατί τους πιέζω σε πραγματικούς χρόνουςνα τακτοποιήσουν την δημοσιονομική αναρχία που επικρατεί στην χώρατους.»

Η καχυποψία που υπάρχει για την συνέπειά μας σε λόγους και έργα είναι τομεγαλύτερό μας πρόβλημα. Με λίγα λόγια, δεν μας πιστεύουν. Κι’ ότανμειώνουμε μισθούς και επιδόματα στο δημόσιο αλλά την ίδια ώρα διορίζουμεκόσμο στην Βουλή, εξαιρούμε από τις ταμειακές μηχανές τα περίπτερα και ταβενζινάδικα, διατηρούμε κλειστά επαγγέλματα και δίνουμε επιδόματα σελιμενεργάτες δεν βελτιώνουμε την σχετική μας εικόνα.

Ο Θεός λοιπόν να βάλει το χέρι του.

ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΕΛΠΙ∆Α

Ο νομπελίστας οικονομολόγος Μίλτον Φρήντμαν συνήθιζε να λέει πως «δενυπάρχει τσάμπα γεύμα». Για κάθε παροχή κι εύνοια έρχεται αργά η γρήγοραο λογαριασμός. Ο για δεκαετίες ανοιχτοχέρης και «κοινωνικά ευαίσθητος»ελληνικός κρατισμός, το μοίρασμα ευημερίας δηλ. από δανεικά χρήματα κιαπό ανύπαρκτο πλούτο, ήταν αναπόφευκτο πως κάποια στιγμή θα χτυπούσεκόκκινο. Ο καθένας όμως πίστευε πως η άσχημη αυτή ώρα θα έφτανε τηνστιγμή που κάποιος άλλος θα είχε στα χέρια του τις τύχες του τόπου.

Τώρα πλέον που ήρθε η ώρα να πληρωθούν τα δανεικά για τα αδιέξοδα πουαντιμετωπίζουμε μας φταίνε οι πάντες. Οι ξένοι, οι κερδοσκόποι, οι - συνήθωςύποπτοι – νεοφιλελεύθεροι, η παγκοσμιοποίηση και οι Γερμανοί. Περιέργως,δεν έχει ακουσθεί τίποτε – ακόμη – για τους εβραίους. Οι μόνοι που λείπουναπό το σχετικό κάδρο είμαστε εμείς οι ίδιοι. Οι πολίτες αυτής της χώρας πουσυνειδητά και επίμονα για δεκαετίες επιβραβεύαμε όσους έδιναν καισκορπούσαν ενώ καταδικάζαμε κι αποδιώχναμε όσους καλούσαν σε σύνεση,νοικοκύρεμα κι αυτοσυγκράτηση.

Τώρα που η πραγματικότητα ξεδιπλώθηκε σε όλη την αποκρουστική τηςγύμνια όλοι τρέχουν να καλυφθούν. Ζητώντας ευθύνες από τους πολιτικούς,κατά κύριο λόγο. Που δεν λειτουργούσαν όμως στο παράλογο αυτό όργιοσπατάλης και παροχών παρά σαν εντολοδόχοι, κατά κύριο λόγο, τωνλαίμαργων καταναλωτικών τάσεων της κοινωνίας. Ακόμα και σήμερα, που η

91

κρίση έχει ενσκήψει σαν σαρκοβόρο θηρίο επάνω μας, η πλειοψηφία τηςκοινωνίας δεν εξανίσταται τόσο πολύ απέναντι στο γεγονός. Αντιδράπερισσότερο στις μεθόδους αντιμετώπισής του. Η αντικυβερνητική έκρηξηΠαπουτσή στη Βουλή σαν έκφραση του παραδοσιακού, βαθέως καικρατικοδίαιτου Πασόκ είναι χαρακτηριστική.

Η ιδεολογία των παροχών και του βολέματος στον δημόσιο τομέα αισθάνεταιπροδομένη. Εκφράζοντας στην ουσία το σύνολο της Αριστεράς. Να μηνξεχνάμε πως προεκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ είχε προτείνει καταπολέμηση τηςανεργίας μέσω διορισμού του συνόλου των ανέργων στο δημόσιο!! ∆ενυπάρχει όμως ουσιαστικά αριστερή απάντηση στην κρίση. Είναι μιαιδεολογική θεώρηση δίχως διέξοδο. Που δηλώνει αδυναμία χάραξηςεναλλακτικών δρόμων για το μέλλον.

Που βρίσκεται λοιπόν η ελπίδα; Μοναχά στην δραστική περικοπή τωνδαπανών του δημοσίου. Που την συνιστούν και οι διεθνείς οργανισμοί, οιμεγάλοι εκτιμητικοί οίκοι, η Ευρωπαική Ενωση, η Ευρωπαική ΚεντρικήΤράπεζα. Κι όχι βέβαια στους φόρους. Που ρίχνουν την οικοινομία σε μιαβαθύτερη δίνη αποτελμάτωσης και ύφεσης. Οι ιδεολογικές όμως καταβολέςτης κυβέρνησης την οδηγούν σε επιλογές περισσότερο φορολογικές παρά σεουσιαστικότερες μειώσεις δαπανών. Η απομάκρυνσή της λοιπόν από τιςιδεολογικές της καταβολές, για την οποία διαμαρτύρονται ηγετικά της στελέχη,την φέρνει κοντύτερα στην λύση των προβλημάτων. ∆εν συνεχίζει να ταμεγαλώνει.

Σήμερα πλέον η πραγματική αντιμετώπιση των προβλημάτων μας δενεξαρτάται μόνο από εμάς. Είμαστε από καιρό υποχρεωμένοι να δανειζόμαστεγια να εκπληρώσουμε τρέχουσες υποχρεώσεις. ∆εν μπορούμε ναπληρώσουμε μισθούς και συντάξεις, ούτε και να εξυπηρετήσουμε τα δάνειαπου έχουμε πάρει, δίχως εξωτερικό δανεισμό. Αλλά με την αποκάλυψη τωναδυναμιών μας και με τα ψεύτικα στοιχεία που δίναμε με διστακτικότηταπλέον μας δανείζουν. Κι όσοι το κάνουν απαιτούν υψηλά επιτόκια πουεπιβαρύνουν περισσότερο την οικονομία.

Το ερώτημα είναι τι θα γίνει αν στο προσεχές μέλλον δεν μπορέσουμε ναεξασφαλίσουμε τον απαραίτητο δανεισμό. Για να συνεχίσουμε ναμεταφέρουμε ορισμένες υποχρεώσεις στο μέλλον. Και η πίεση γα τέτοιεςκινήσεις μέσα στο 2010 είναι μεγάλη. Η Ευρώπη τότε δεν θα αρκεί ναπροσφέρει φραστική υποστήριξη. Θα πρέπει να διαθέσει ρευστότητα. Ναβάλει δηλ. το πορτοφόλι εκεί που είναι σήμερα το στόμα της. Οι ευρωπαικέςτράπεζες κινδυνεύουν σήμερα από μιά ελληνική πτώχευση. Επειγόντωςόμως διορθώνουν τις θέσεις τους. Όταν κλείσουν τις σχετικές «τρύπες», ταπράγματα θα γίνουν επικίνδυνα για την χώρα μας. Ιδίως τώρα που και τοπολιτικό κλίμα διαμορφώνεται αρνητικά για μας στην Ευρώπη.

Μοναδική ελπίδα είναι να συνειδητοποιήσουμε βαθιά όλοι το μέγεθος τηςκρίσης. Και να στηρίξουμε μέτρα, όχι ταμειακά, αλλά διαρθρωτικά(απελευθέρωση επαγγελμάτων, κατάργηση κρατικών φορέων και ρυθμίσεων,ευελιξία στην αγορά εργασίας, απλή και σταθερή φορολογία) που θα μαςκάνουν ελκυστικούς στην εισροή ξένων επενδύσεων.

92

18.BRICs και PIGS

Η οικονομική κρίση αποκαλύπτει αδυναμίες και ξεδιπλώνει δυνατότητες.Κάποιοι καταρρέουν ενώ κάποιοι άλλοι γιγαντώνονται. Οι χώρεςαναδιατάσσονται παίρνοντας θέσεις για τον νέο κόσμο που σύντομα θααναδυθεί. Μοχλός για την καινούργια πορεία των χωρών το αγκάλιασμα τηςεπιχειρηματικότητας. Η ιδιωτική επιχείρηση, ελεύθερη, δυναμική καιπρωτοποριακή σε ιδέες και πρακτικές, κινείται μπροστά με ορμή τραβώνταςμαζί της προς τα πάνω την ανάπτυξη και την ευημερία. Παλιέςγραφειοκρατικές αυτοκρατορίες και χώρες δεμένες με ιδεοληψίες μεγάλουκρατικού παρεμβατισμού έσπασαν τα δεσμά τους. Και με στήριγμα τηναπελευθερωμένη επιχειρηματική δράση, και μοχλό την απελευθερωμένηαγορά, προσεγγίζουν την κορυφή της παγκόσμιας πολιτικής αρχιτεκτονικής.Η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα (BRIC), συνθέτουν το στερέωμα τωνεπικείμενων νέων ισχυρών της γής.

Υπάρχουν όμως από την άλλη πλευρά και άλλοι, που καταρρέουν. Πνιγμένοιστα χρέη, δεμένοι χειροπόδαρα από γιγαντιαίες γραφειοκρατίες, με ατέρμονεςρυθμίσεις, νόμους και κανονισμούς πνίγουν τις αγορές τους και καταδικάζουντις όποιες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες σε παρακμή. Κοινωνίες στατικές, μεβαθιές αριστερές παρακαταθήκες και με καχυποψία απέναντι στην ελεύθερηεπιχειρηματική δράση αντιδρούν στις ορθολογικές αλλαγές επιμένοντας σεπεπαλαιωμένες τακτικές κι επιδιώκοντας την νεκρανάσταση παλιώναντιλήψεων και ιδεών. Ο νεοφιλελευθερισμός, η παγκοσμιοποίηση αλλά καιαυτή η ίδια η έννοια του κέρδους συνιστούν στον ψυχισμό των κοινωνιώναυτών εχθρούς της προόδου. Οπου η πρόοδος βέβαια ταυτίζεται με τονκρατισμό, τον εκτεταμένο δημόσιο τομέα μαζί με την αποφυγή του ρίσκου καιτην ναυτία απέναντι στο καινούργιο. Κατάληξη είναι η αποτελμάτωση, ηοικονομική στασιμότητα, τα μεγάλα ελλείμματα και το αδυσώπητο εξωτερικόχρέος. Η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ισπανία (PIGS) συνθέτουν τομωσαικό των χωρών που οδηγούνται σε αδιέξοδο.

Την άσχημη κατάσταση της δικής μας χώρας επιβαρύνουν παραπέρα ηαποδειγμένα εκτεταμένη διαφθορά και η εξαπάτηση των οικονομικών αρχώντων Βρυξελλών – και ιδιαίτερα των διεθνών μας δανειστών – μέσω τωνεπισήμων στατιστικών στοιχείων που εκδίδουμε για την οικονομία. Η χώραέτσι βρέθηκε στη μέση μιάς σπειροειδούς καταβύθισης σε άνευπροηγουμένου αδιέξοδα. Για να υπάρξει ελπίδα οφείλουμε – ανεξάρτητα απόμέτρα που παίρνουμε για την αντιμετώπιση των χρεών μας – να αλλάξουμενοοτροπίες και να υιοθετήσουμε συμπεριφορές παρόμοιες με τις χώρες τουBRIC.

Στον τομέα της νοοτροπίας οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τον ρόλο τηςιδιωτικής επιχειρηματικής δράσης στην παραγωγή πλούτου και στηνδιεύρυνση της ευημερίας. Να σταματήσει η δαιμονοποίηση του κέρδους καινα περιορισθεί δραστικά ο ρόλος της δημόσιας γραφειοκρατίας. Αν δενδιαμορφωθούν συνθήκες ενισχυτικές του ρόλου των αγορών και

93

διευκόλυνσης της επιχειρηματικότητας η χώρα δεν θα από φύγει τηνκατάρρευση. Απαραίτητες προυποθέσεις είναι η εγκατάλειψη τωνφορολογικών αιφνιδιασμών και η εγκατάσταση ενός απλού και μόνιμουφορολογικού συστήματος. Εν των ουκ άνευ επίσης είναι η κατάργηση τουπλήθους των αδειών, πιστοποιητικών, εγκρίσεων και κανονισμών πουκαθιστούν την διεύθυνση μια επιχείρησης δοκιμασία για γερά νεύρα, μεουσιαστική προυπόθεση τις μεγάλες τσέπες και το χαλύβδινο στομάχι.

Η κοινωνία μας θα πρέπει να μάθει να ζεί μέσα στα όρια των οικονομικών τηςδυνατοτήτων. Και να επιδώκει την πρόοδο με σκληρή δουλειά, πειθαρχία καισοβαρότητα. Η αγορά εργασίας οφείλει να γίνει περισσότερο ευέλικτη. Οιελεύθερες απολύσεις δεν είναι πάντοτε διαβολική εκδοχή. Κυρίως εφ’ όσονκαθιερωθεί ένα σύστημα πραγματικής προστασίας των πρόσκαιρα ανέργων.Ελεύθερες απολύσεις σημαίνει στην πράξη πολλές, πάρα πολλές,προσλήψεις. Η απαγόρευσή τους οδηγεί στην γιγάντωση της ανεργίας. Καιστην κοινωνική παρακμή.

Τα «Επίκαιρα» μίλησαν την περασμένη εβδομάδα για την πιθανότηταεπαναπροσανατολισμού της χώρας προς την κατεύθυνση των νέωνοικονομικών δυνάμεων. Αλλα οι χώρες BRIC έχουν διαφορετικά οικονομικάπατήματα στην προσπάθειά τους για πολιτική καταξίωση και κυριαρχία. Κιαυτά στηρίζονται στην ενίσχυση των αγορών και στην απελευθερωμένηεπιχειρηματική δράση.

ΑΘΩΟΙ ΚΑΙ ΕΝΟΧΟΙ

Ποιος λοιπόν επι τέλους φταίει για το χάλι της ελληνικής οικονομίας αλλά καιτης χώρας μας γενικότερα; Εύκολος σάκος του μπόξ γίνονται οι πολιτικοί πουπλέον φαίνεται να φταίνε για τα πάντα. Πιθανώς και για τους σεισμούς και τιςκαταιγίδες. Στο απυρόβλητο μένει πάντοτε η κακομαθημένη κοινωνία πουσυνήθως στηρίζει την φαυλότητα της πολιτικής εξουσίας και καταδικάζειδίχως δεύτερη κουβέντα κάθε κίνηση εξυγίανσης και ορθολογικής πολιτικής.

∆εν υπάρχει αμφιβολία πως από τον τόπο πέρασαν κυβερνήσεις καλές καιέντιμες καθώς και κυβερνητικά σχήματα αναποτελεσματικά και τραγικάαποτυχημένα. Αν πάρουμε σαν κριτήριο επιτυχίας η αποτυχίας την συμβολήστην αύξηση των χρεών της χώρας η, αντίστροφα, την προσπάθειαπεριορισμού τους αυτά που αντικρίζουμε είναι εντυπωσιακά. Η τελευταίακυβέρνηση Κων/νου Καραμανλή, καθώς και η κυβέρνηση Γ. Ράλλη που τηνδιαδέχθηκε, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την σύνεση και τηνδιαχειριστική μετριοπάθεια που της χαρακτήριζε. Η λαική πλειοψηφία όμωςστράφηκε με μένος εναντίον τους, κατακρημνίζοντάς τες σχεδόν με βιαιότητααπό την εξουσία.

Η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ που ακολούθησε έθισε την ελληνική κοινωνία στηνπλασματική ευημερία μέσω εξωτερικού δανεισμού. Η χώρα άρχισε ναμοιράζει χρήματα από πηγές που δεν υπήρχαν. Η χώρα δηλ. άρχισε ναξοδεύει πόρους που δεν είχε. Η λαική υποστήριξη των επιλογών αυτών όμωςυπήρξε εντυπωσιακή. Η απόλαυση αγαθών που κανείς δεν είχε δουλέψει γιανα παράγει μέθυσε τα λαικά κυρίως στρώματα που άρχισαν να συνηθίζουν σεένα τρόπο ζωής πάνω και έξω από τις αντικειμενικές τους δυνατότητες. Η

94

κυβέρνηση Παπανδρέου, μετά και την αλησμόνητη προτροπή «Τσοβόλαδώστα όλα», απήλαυσε ανεπανάληπτη λαική στήριξη.

∆εν ήταν εύκολο να μπεί φρένο πλέον στις προσδοκίες για εύκολο και σχετικάάκοπο πλουτισμό. Ακόμη κι οι αγρότες, οι πλέον ευνοημένοι της κοινοτικήςσυμμετοχής της Ελλάδας, αντί να αναδιαρθρώσουν τις γεωργικές τουςδραστηριότητες μετατράπηκαν σε δημόσιους υπάλληλους. Σε αποδέκτεςδηλαδή ετήσιων τακτικών επιχορηγήσεων ανεξάρτητα από την απόδοση τηςδουλειάς τους. Οι κυβερνήσεις Μητσοτάκη και Σημίτη έκαναν κάποιεςπροσπάθειες να συγκρατήσουν τον κατήφορο. ∆ίχως όμως ιδιαίτερο πάθοςκαι δυναμισμό. Η εσωτερική υπονόμευση που αντιμετώπισαν υπήρξεσκληρότατη. Και οι δύο κυβερνήσεις κατηγορήθηκαν, για τις σχετικά δειλέςτους πρωτοβουλίες, σαν νεοφιλελεύθερες. Οι μεν από την λεγόμενη λαικήδεξιά. Και οι άλλοι από την νέο-παπανδρεική, και ακραιφνώς κρατικοδίαιτη,αριστερή της πτέρυγα.

Εκτοτε ο νεοφιλελευθερισμός ταυτίσθηκε στο λαικό θυμικό σαν οαδυσώπητος εχθρός των όποιων, έστω και με δανεικά, κατακτήσεων. ∆ίχωςβέβαια την όποια συζήτηση ουσίας για το περιεχόμενο των προτάσεών του.Και χωρίς προβληματισμό για την απόλυτη απουσία του από την ελληνικήπολιτική σκηνή. Η Ελλάδα είναι η μοναδική ευωπαική χώρα δίχως κάποιογνήσιο φιλελεύθερο κόμμα.

Οι νεοφιλελεύθερες λοιπόν προτάσεις πετάχθηκαν από όλους τουςπολιτικούς χώρους στο καλάθι των αχρήστων. Χάθηκε έτσι η ευκαιρία ναπροσαρμοσθεί η οικονομία μας σταδιακά και δίχως αιματηρά οικονομικά σόκστα νέα παγκόσμια δεδομένα. Κυριάρχησαν, με ευρεία βέβαια λαική στήριξη,οι αντιλήψεις της αριστεράς και της κρατικιστικής δεξιάς στην χώρα. Μεαποτέλεσμα βέβαια την εξακολούθηση της κατρακύλας και την κατάληξη στασημερινά τραγικά αδιέξοδα.

Ευθύνη λοιπόν για την κατάντια της χώρας έχουν βέβαια οι πολιτικές ηγεσίες.Αλλά επειδή κυρίως ακολουθούσαν τις επιταγές της κοινής γνώμης. Πουαπαιτούσε μεγαλύτερο κράτος. Που ενέκρινε με κρυφοχαμόγελα γελοιότητεςτου είδους «επιδόματα καυσοξύλων» και «κανονικής προσέλευσης» στηνεργασία. Και στήριζε κάθε κινητοποίηση υποστήριξης των εξωφρενικώνπρονομίων των συντεχνιών του δημόσιου τομέα. Η περιφρόνηση τουνεοφιλελευθερισμού προκάλεσε τον γιγαντισμό του δημόσιου τομέα, τιςαπέραντες στρατιές δημοσίων υπαλλήλων και τον εξωφρενικό εξωτερικόδανεισμό. ∆εν υπάρχουν λοιπόν αθώοι του αποκρουστικού εγκλήματος κατάτης Ελλάδας. Γι’ αυτό και όλοι τώρα θα υποχρεωθούν να πληρώσουν τοναπεχθή λογαριασμό. Κάτι φυσικά που δεν εμποδίζει τους σημερινούςφαιοκόκκινους Ιεροεξεταστές να συνεχίζουν να αποδίδουν τα δεινά της χώραςσε ένα φαντασιακό «νεοφιλελευθερισμό»- όπως ακριβώς οι πνευματικοί τουςπρόγονοι τον Μεσαίωνα απέδιδαν κάθε έκφραση αντικαθεστωτικής σκέψηςστον ∆ιάβολο.

ΥΓ: Δεν είναι δυνατόν για όλα να φταίνε οι πολιτικοί. Και να «έφαγαν αυτοί τα λεφτά». Στο σύνολοων κρατικών δαπανών το 70% είναι μισθοί δημόσιου τομέα /συντάξεις. Που στη δεκαετία τουμεγάλου δανεισμού φθάνουν τα 300 δις. ευρώ. Οσο και το χρέος!! Το άλλο 20% είναι δαπάνεςεξυπηρέτησης του χρέους αυτού (τόκοι κλπ). Και το υπόλοιπο 10% είναι για για έργα καιδραστηριότητες (εργολαβίες, προμήθειες, επιχορηγήσεις, κατασκευές κλπ). Είναι φανερό λοιπόνπου πήγαν τα λεφτά…

95

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ;

1. ΟΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Στο τελευταίο National Review, o Jonah Goldberg παρουσίασε ένα εξαιρετικάενδιαφέρον σημείωμα σχετικά με το κυρίαρχο ερώτημα της εποχής μας.Καπιταλισμός η σοσιαλισμός; Ποιος ακριβώς έχει την ηθική ανωτερότητα; Θαπροσπαθήσω να μεταφέρω μερικά σημεία της εξαιρετικά ενδιαφέρουσαςαρθογραφίας.

Αν με τον όρο «καπιταλιστική», εξηγεί ο Goldberg, εννοείται η συμπεριφοράκάποιου που ενδιαφέρεται περισσότερο για τα δικά του κέρδη και οφέλη παράγια τα δικά σας, αν θεωρείται τέτοια η συμπεριφορά ενός που νοιάζεταιπερισσότερο για την ευημερία της δικής του οικογένειας από την δική σας, ανεννοείται κάποιος που εκτιμά πως μπορεί να φροντίζει καλύτερα τασυμφέροντα και τις επιθυμίες του από έναν κρατικό γραφειοκράτη τον οποίοδεν έχει ποτέ του συναντήσει – τότε είμαστε όλοι καπιταλιστές. ∆ιότι, με βάση

96

την λογική αυτή, ο καπιταλισμός δεν είναι μια αφηρημένη και μακρινή θεωρίαπερί κατανομής του κεφαλαίου. Αποτελεί μια περιγραφή κοινής λογικής για τοτι ακριβώς κινητοποιεί τους ανθρώπους σε κάθε άκρη τη γής.

Κι αυτός υπήρξε ένας από τους βασικούς λόγους γιατί απέτυχε ο σκληρόςσοσιαλισμός της Σοβιετικής Ενωσης. Κι επίσης, γιατί ο μαλακός σοσιαλισμόςτης ∆υτικής Ευρώπης είναι τόσο αναιμικός και σήμερα πλέον παραπαίει. Στοτέλος της ημέρας, είναι απόλυτα φυσικό για τους ανθρώπους να δουλεύουντο σύστημα στο οποίο ζούν – το όποιο σύστημα – για την βελτίωση τηςπροσωπικής τους κατάστασης. Γι αυτό τον λόγο η οικονομία της μαύρηςαγοράς στην τότε Σοβιετική Ενωση υπήρξε μεγαλύτερη από την επίσημησοσιαλιστική οικονομία. Για τον λόγο αυτό αφοσιωμένοι σοσιαλιστές«δούλευαν» την κρατική γραφειοκρατία ώστε να αποκτήσουν τα καλύτερασπίτια, να στείλουν τα παιδιά τους στα καλύτερα σχολεία και να προσφέρουνστις οικογένειές τους το καλύτερο φαγητό, ρούχα και τις όποιες άλλες ανέσειςπου ήσαν διαθέσιμες. Όπως δηλ. ακριβώς έκαναν και οι πολίτες στιςκαπιταλιστικές χώρες.

Είναι ακριβώς ο ίδιος λόγος που παρακινεί ορκισμένους αριστερούς ησοσιαλδημοκράτες να κάνουν ότι μπορούν για καλύτερες απολαβές,εκμετάλλευση κάθε κρατικής εύνοιας και αποφυγής η μείωσης κατά τοδυνατόν των φόρων που τους αναλογούν.

Το πρόβλημα με τον σοσιαλισμό είναι ακριβώς ο ίδιος ο σοσιαλισμός. Γιατίδεν υπάρχουν «σοσιαλιστές». Ο σοσιαλισμός είναι ένα σύστημα βασισμένοσε μια αντίληψη για την ανθρώπινη φύση που απλά είναι ανύπαρκτη. Μπορώνα σχεδιάσω μια τέλεια κοινότητα σκύλων στην οποία κανένα από τα ζώααυτά δεν κυνηγά σκίουρους, δεν γίνεται επιθετικό αν του αφαιρέσεις απότοματο φαγητό και δεν λερώνει δημόσιους χώρους όταν πρέπει να κάνει τηνανάγκη του. Μόλις όμως μετακινήσω την ιδέα αυτή από το σχεδιαστήριο καιπροσπαθήσω να την εφαρμόσω στον πραγματικό κόσμο τότε τα πάντα θακαταρρεύσουν. ∆ιότι είναι αδύνατον να κάνεις υπαρκτά όντα νασυμπεριφερθούν αντίθετα με την φύση τους. Εκτός αν επιβάλεις αφόρητες καιμεγάλης εμβέλειας ποινές. Ένα σύστημα δηλ. βίαιης καταπέσης που από ταπράγματα παραβιάζει την φυσική ροή των πραγμάτων. Και διαστρεβλώνειτην ομαλότητα. ∆εν είναι δύσκολο να σχεδιάσεις μιά κοινωνία που ανταμοίβειτον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες αντί για τις ικανότητές του. Το δύσκολοείναι να υποχρεώσεις τα ελαττωματικά μέρη της ανθρωπότητας, η έστωεκείνα με εγωισμό, πάθος και ιδιαίτερες ικανότητες, να συμβιβασθούν με τοόραμά σου αυτό.

Και είναι επίσης όλα αυτά, οι αιτίες γιατί το πρόβλημα με τον καπιταλισμόείναι οι καπιταλιστές. Γιατί πολλοί άνθρωποι πάντα θα παραβιάζουν τοσύστημα, κάποιοι θα θέλουν τους κανόνες της ελευθερίας να εφαρμόζονταιστους άλλους κι όχι στους εαυτούς τους. Η παράβαση των κανόνων είναιαναπόφευκτη. Από άλλους, λόγω νοοτροπίας. Από άλλους, λόγωυπέρμετρης εξυπνάδας. Κι άλλοι θα το κάνουν απλά και μόνο λόγωαπληστίας.

Τα προβλήματα αυτά όμως δεν αντιμετωπίζονται με λιγότερο καπιταλισμό.Σίγουρα, δίχως κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει κανένα σύστημα. Ουδείςοπαδός της οικονομίας της αγοράς είναι τόσο φιλελεύθερος ώστε να μην

97

θέλει η κυβέρνηση να παίζει τον ρόλο του διαιτητή. Να επιβάλει ποινές δηλ.στους εγκληματίες, να υποχρεώνει σε εφαρμογή των συμβολαίων και νααπαιτεί σεβασμό των κανόνων.

∆εν ξέρω πολλούς όμως που θα ήθελαν τον διαιτητή να βάλει αθλητικήστολή, και να πάρει μέρος στον αγώνα.

2. Ο ΝΕΟΣ ‘ΜΠΑΜΠΟΥΛΑΣ’ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο (∆ΝΤ) δεν είναι μπαμπούλας. Είναι εργαλείοδιάσωσης των οικονομιών που εξαθλιώθηκαν με ευθύνη των κυβερνήσεώντους. Και με την σύμπραξη βέβαια του συνόλου των παραγόντων τουδημοσίου βίου τους. Το ∆ΝΤ δεν είναι μηχανισμός καταστροφής κρατών κιεξανδραποδισμού των πληθυσμών τους. Μια εικόνα που έντεχνα προωθεί ηπροπαγάνδα της Αριστεράς αλλά και η συμπλεγματική άγνοια της λεγόμενηςλαικής δεξιάς. ∆εν είναι βέβαια και ίδρυμα διαμοίρασης δωρεάν παροχών.Γιατί δεν διαχειρίζεται χρήματα «αδίστακτων» ιδιωτών. Μέτοχοί του είναικράτη με εκλογείς, φορολογούμενους και αντιπροσωπευτικές κυβερνήσεις.Που έχουν συμβάλει στο κεφάλαιο του Ταμείου. Και δεν ανέχονται οι πόροιπου έχουν καταβάλει να σκορπισθούν στους πέντε ανέμους.

Γι αυτό και το ∆ΝΤ επιβάλλει όρους συμπεριφοράς για τα χρήματα που δίνει.∆ιότι δεν έχει κανένα περιθώριο να τα χάσει. Κάποιοι εν Ελλάδι«διαμαρτυρόμενοι» έχουν μάθει στην λογική του «άλλοι δουλεύουν για μας».Aλλοι δηλ. εξοικονομούν τους πόρους που εμείς ξοδεύουμε. Για δεκαετίεςελληνικές κυβερνήσεις έθισαν την κοινωνία σε συνεχείς παροχές. Κάτω απότην λογική της αναδιανομής των εισοδημάτων. Και με έμβλημα κάποιααφηρημένη έννοια κοινωνικής ευαισθησίας. Με μια μικρή όμως λεπτομέρεια.Το εισόδημα που αναδιανεμόταν ήταν ανύπαρκτο. Οι κυβερνήσεις μοίραζανδανεικά. Που για κάποιες κοινωνικές ομάδες λογίζονταν σχεδόν αμέσως σανκεκτημένα. Εξαλλοι συνδικαλιστές και μπαρουτοκαπνισμένοι μαρξιστέςαπολάμβαναν εισοδήματα που προέρχονταν από τα δανεικά που μαςπαρείχαν οι μισητοί διεθνείς τραπεζίτες κι’ οι ξορκισμένοι «κερδοσκόποι».

Ας αναλογισθεί κάποιος πόσα χρήματα έχει εισπράξει το ΚΚΕ λ.χ. σανκρατική επιχορήγηση από ένα προυπολογισμό όμως μόνιμα ελλειμματικό.Μοιράσθηκαν λοιπόν προφανώς πόροι από δανεικά. Από ταθησαυροφυλάκια των ξένων τραπεζών. Και χτίσαμε έτσι μιά κοινωνίααρνητικά επικοινωνούντων δοχείων. Χρήμα άφθονο κυκλοφορούσε.Καλλιεργώντας μια ψευδαίσθηση ευημερίας. Σε ένα γυάλινο κόσμο υπερ-ανάπτυξης. ∆ίχως οικονομική βάση και δίχως υποδομές. Τα δανεικάανακυκλώνονταν σε μια κοινωνία σε αφιονισμό κατανάλωσης. Ετσι, άξαφνα οπλουτισμός χτύπησε την πόρτα λογής ανύποπτων μέχρι τότε κοινωνικώνστρωμάτων. Αρκούσε κάποιος «να πιάσει την καλή». ∆ίχως την μεσολάβησηχρόνων σκληρής δουλειάς παρκαδόροι έγιναν μεγαλοβιομήχανοι,δημοσιογραφίσκοι μεγαλοεκδότες, παιδιά της πιάτσας βαθύπλουτοιεπιχειρηματίες. Χτεσινοί γιδοβοσκοί μετατράπηκαν σε αξιοσέβαστουςεπενδυτές και κορίτσια της κάποτε διπλανής αυλής σε σούπερ μοντέλες με

98

αμφιλεγόμενα έσοδα.

Η σεμνότητα εξαφανίσθηκε ενώ η ηθική της επίπονης δουλειάς εξοντώθηκεπριν καν δημιουργηθεί. Η επιδειξιομανία έγινε πρώτη κοινωνική αξία.Σημασία δεν είχε τι έχεις. Αλλά τι φαίνεται πως έχεις. Κι όλα αυτά σε έναπλαίσιο εκκωφαντικής απουσίας εθνικής αστικής τάξης. Κοινωνικά στρώματαδηλ. που θα ηγούντο της κοινωνίας δίνοντας παράδειγμα κοινωνικήςεγκράτειας και μετριοφροσύνης. ∆εν μπορώ να λησμονήσω την στάση τηςεύπορης κατά βάση τότε οικογένειάς μου απέναντι στις παιδικές μουεπιθυμίες και ανάγκες. Εφ όσον οι φίλοι μου, απλά παιδιά από γειτονιές τουΠειραιά, δεν μπορούσαν να έχουν ακριβά παιχνίδια - όπως λ.χ, τότε,δερμάτινη μπάλα ποδοσφαίρου – δεν επρόκειτο να αποκτήσω ούτε εγώ. Γιανα μην προκαλώ. Τέτοιες αντιλήψεις αποτελούν πιά σήμερα περίπουμουσειακό είδος.

Η χλιδή, ο πλούτος, η ευημερία - σχεδόν όλα αποκτημένα μέσω δανεικούχρήματος από το εξωτερικό – επιδεικνύονται ανερυθρίαστα. Σαν επίτευγμακοινωνικής κινητικότητας. ∆ίχως έγνοια για το πώς ο πλουτισμός αυτός έχειεπιτευχθεί. Μια ματιά στα βόρεια προάστια αρκεί. Οι περισσότερεςεντυπωσιακές βίλες – με την εξαίρεση των ανθρώπων του εφοπλισμού –έχουν προέλθει από δουλειές με το κράτος. Εργολαβίες και προμήθειες μεπελάτη το δημόσιο, και έμμεσο χρηματοδότη βέβαια το ξένο τραπεζικόκεφάλαιο, κυριάρχησαν στην καινούργια οικονομικά Ελλάδα.

Το πάρτυ βέβαια τώρα τελειώνει. Η χώρα οφείλει να αποβάλει το λίπος τουδήθεν πλουτισμού. Και να δουλέψει σοβαρά. Με στήριγμα τον εαυτό τηςμονάχα. Το πρόβλημα βέβαια δεν είναι το ∆ΝΤ. Αλλά η δική μαςαπερισκεψία. Που μας οδήγησε στα σημερινά τραγικά αδιέξοδα.Καταγγέλλαμε κάθε φωνή περίσκεψης που προειδοποιούσε για τα μελλοντικάπροβλήματα. Σαν ανευαίσθητη δήθεν η νεοφιλελεύθερη. Τώρα δυστυχώς ολογαριασμός έφθασε. Και θα τον πληρώσουμε όλοι. ∆εν υπάρχουν λοιπόνμπαμπούλες. Υπάρχει μοναχά συλλογική ευθύνη για το χάλι στο οποίοοδηγήθηκε η χώρα.

ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩ∆ΙΑ ΜΕ ...Ι∆ΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ

Τα νούμερα είναι αμείλικτα. Οπως ακατανίκητη είναι και η τάση της πολιτικήςμας τάξης να χαιδεύει αυτιά και να κρύβει από τον κόσμο τηνπραγματικότητα. Οι κραυγές που ακούγονται για ενδεχόμενη έξοδο από τηνκρίση με στήριγμα τις δικές μα δυνάμεις αλλά και «αναλύσεις» που επιμένουνπως θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε να δανειζόμαστε, έστω και πανάκριβα,σαν να μην συνέβαινε τίποτα, έχουν από πολλού ξεφύγει από τα όρια τηςσοβαρότητας.

Τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Η χώρα επιβιώνει εδώ και χρόνια μεδανεικά. Που όμως δεν δαπανήθηκαν σε παραγωγικές δραστηριότητας πουθα απέφεραν κέρδη και πλούτο. Ξοδεύτηκαν όλα σε παροχές. Μοιράστηκανστον κόσμο για να τονωθεί η κατανάλωση. Εγινε στην Ελλάδα αναδιανομήπλούτου, δίχως να υπάρχει πλούτος. Εγινε ανακατανομή εισοδήματος,σοσιαλιστικής η λαικοδεξιάς έμπνευσης, με τα λεφτά των «διαβολικών» ξένωντραπεζιτών και των «μισητών» διεθνών κερδοσκόπων. Και, όπως ήταναναπόφευκτο, ήρθε η ώρα του λογαριασμού. Ποιός θα πληρώσει; Μα,

99

προφανέστατα εκείνοι που μετείχαν στο πάρτυ. Ολόκληρη σχεδόν η ελληνικήκοινωνία που, δίχως να παράγει κάτι καινούργιο η να δουλέψει περισσότερο,είδε τα εισοδήματά της να αυξάνουν και το βιοτικό της επίπεδο θεαματικά ναβελτιώνεται.

Από το σύνολο των ετήσιων κρατικών εξόδων το 70% πηγαίνει σε μισθούςκαι συντάξεις του δημόσιου τομέα, το 20% σε εξυπηρέτηση των κρατικώνχρεών και το 10% μόλις σε γενικές δραστηριότητες. Από αυτά, σε ετήσιαβάση, το 12% (με τους καλύτερους υπολογισμούς) αναγκαζόμαστε να ταδανεισθούμε διότι δεν το έχουμε. Χρωστάμε συνολικά, μέχρι την στιγμή αυτή,300 δις. ευρώ περίπου (γιατί κάποια ενδεχομένως και να κρύβονται). Καιπληρώνουμε κάθε χρόνο, από δανεικά κατά κύριο λόγο, κάπου 30 δις ευρώσε μισθούς δημοσίων υπαλλήλων. Συντηρώντας έτσι τον μεγαλύτεροαναλογικά δημόσιο τομέα της γής, ενώ το επίπεδο των υπηρεσιών πουπροσφέρει το κράτος στους πολίτες του είναι από άθλιο έως ανύπαρκτο.Εχουμε σε απόλυτους αριθμούς περισσότερους υπάλλήλους του δημοσίου σεένα μεγάλο ελληνικό νομό (λ.χ του Πειραιά) από τους αντίστοιχους Πολιτειώντων ΗΠΑ ίσου μεγέθους με την Ελλάδα ολόκληρη (λ.χ. Οχάιο, Αλαμπάμα).

Την ώρα αυτή η συζήτηση στην Ελλάδα εξαντλείται στο αν θα μαςκαταστρέψει η όχι η ενεργοποίηση του υβριδικού μηχανισμού διάσωσης τηςοικονομίας μας με συμμετοχή ∆ιεθνούς Νομισματικού Ταμείο και ΚεντρικήςΕυρωπαικής Τράπεζας. Κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσουμε πως η σχετική βοήθειαδεν είναι σε θέση ούτε κατ’ ελάχιστον να λύσει το ελληνικό δημοσιονομικόπρόβλημα. Ο δανεισμός μας με επιτόκιο 5% από τον μηχανισμό αυτό, θα μαςεξοικονομήσει περίπου 900 δις. ευρώ. Τόσα δηλ. θα γλιτώσουμε από το ανδανειζόμασταν στις διεθνείς αγορές. Αν βέβαια βρίσκαμε χρήματα ναδανεισθούμε. Με το αίτημα που υπέβαλε η Ελλάδα να εξετασθεί ηπροετοιμασία της ενεργοποίησης του μηχανισμού στήριξης, οι ξένες αγορέςέχουν κλείσει την χρηματοδοτική κάνουλα. Το μήνυμα είναι πως η χώραβρίσκεται στα όρια της χρεοκοπίας. Και δάνεια μεσομακροπρόθεσμα λοιπόναποκλείεται να υπάρξουν διαθέσιμα. Ανεξάρτητα επιτοκίων.

Αλλά και μόλις πάρουμε τα χρήματα αυτά, εξασφαλίζοντας για εφέτος ταυπόλοιπα που έχουμε ανάγκη, το πρόβλημα δεν λύνεται. Χρειαζόμαστε, γιατην ώρα, ετήσια περίπου 50 δις ευρώ για να καλύπτουμε το τρέχον έλλειμμα.Που βέβαια, με την μέθοδο αυτή, κάθε χρόνο συσσωρεύει ακόμα παραπάνωχρέος. Τώρα αυτό βρίσκεται στο 120% του ΑΕΠ μας. Του συνόλου δηλ. τουπλούτου που παράγει η χώρα. Και υπολογίζεται πως αν κατορθώσουμε γιαδύο χρόνια να μην έχουμε καινούργιο ετήσιο έλλειμμα, το χρέος, λόγωπαλαιών δανείων, θα φθάσει το 130%. Κάθε καινούργιος δανεισμός, γιααποπληρωμή και μόνο παλιών χρεών, λοιπόν συσσωρεύει νέα βάρη.

Μπορεί να τα σηκώσει, με βάση τα σημερινά δεδομένα η χώρα; Η απάντησηείναι ένα ξεκάθαρο όχι!! Κι αν το 2010 ξεπεράσουμε τα αδιέξοδα με τηνβοήθεια ΕΚΤ και ∆ΝΤ, τι θα γίνει του χρόνου; Και τον χρόνο μετά; Ησυζήτηση λοιπόν που γίνεται είναι εκτός ουσίας. Είναι σαν να έρχεταικαταπάνω μας ένας γιγαντιαίος ελέφαντας κι εμείς να ανησυχούμε για τομέγεθος των κοπράνων του. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι αν θα είναι αυστηράτα μέτρα που θα ζητήσει το ∆ΝΤ. Για να μας δώσει δανεικά. Κι αν τα αντέχει η

100

όχι η ελληνική κοινωνία. Το βασικό ερώτημα είναι τι είμαστε έτοιμοι νακάνουμε εμείς μόνοι μας, όχι για να δανειζόμαστε ευκολότερα (όπωςλαθεμένα επιμένουν οι περισσότεροι), αλλά για να αρχίσουμε νααποπληρώνουμε αυτά που χρωστάμε.

∆υό δρόμοι υπάρχουν μονάχα μπροστά μας. Οι δραματικές περικοπές στιςδημόσιες δαπάνές και στο μέγεθος του κράτους είναι ο ένας από αυτούς.Αλλά προυποθέτει ηγεσίες με σθένος και αποφασιστικότητα. Να αντέξουν μιάπρόσκαιρη αύξηση της ανεργίας από απολύσεις στο δημόσιο και τηνσυνακόλουθα απαραίτητη μείωση φόρων στον ιδιωτικό τομέα. Ο ένας δηλ ναγίνει επαχθής (δημόσιο) και ο άλλος ελκυστικός (ιδιωτική οικονομία). Καιηγεσίες βέβαια που δεν κλονίζονται στην θέα μαινόμενων συνδικαλιστών καιξεβολεμένων κρατικοδίαιτων κομματικών στελεχών. Κι αντοχή βέβαια σεεπιθέσεις μέσων ενημέρωσης για σκληρότητα και αδικίες. Που σχεδόναυτόματα θα εκδηλωθούν. Η άλλη επιλογή, που φοβάμαι πως εκ των πραγμάτων θα γίνει αναπόφευκτη,είναι η στάση πληρωμών. Και η κήρυξη μιάς ελεγχόμενης χρεοκοπίας. Θαζημιωθούν βέβαια σημαντικές ευρωπαικές τράπεζες (θα χρειασθεί Γερμανίακαι Γαλλία να πληρώσουν για να καλύψουν τραπεζικές «τρύπες»υπερδιπλάσια από αυτά που θα μας έδιναν για να καλυφθούν οι δανειακέςμας ανάγκες) αλλά αυτό είναι το τίμημα που επιβάλλει η οικονομία της αγοράςσε όποιον αλόγιστα κατασπαταλά πόρους. Πως δάνειζαν με τόση ευχέρεια σεκάποιον που πετούσε τα λεφτά αυτά σε αδιέξοδες παροχές και κατανάλωση;Και θα υπάρξουν πιθανότατα και σοβαρές πολιτικές πιέσεις. Η χώρα όμως θαμπορέσει να διαπραγματευθεί το χρέος της σοβαρά και να το μειώσει ίσως καιστο μισό του ύψος. Ισως ακόμη να χρειασθεί να βρεθούμε για κάποιομεσοδιάστημα και εκτός μισθών. Για να πληρώσουμε μισθούς και συντάξειςαλλά και για να εξισορροπήσουμε και το δικό μας τραπεζικό σύστημα πουδίχως να φταίει θα έχει μπεί στο μάτι του κυκλώνα. Ο ιδιωτικός τομέας όμωςδεν θα θιγεί, οι φόροι θα μειωθούν, η κατανάλωση αναπόφευκτα θα πέσειμιλα αι οι εισαγωγές θα ακριβύνουν, πιθανώς όμως έτσι να γλιτώσουμε απόέναν, διαφορετικά αναπόφευκτο, αποπληθωρισμό και τελικά να υπάρξεικίνητρο για καινούργιες παραγωγικές δυνάμεις. Και για μιά δραματικήεπανεκκίνηση της οικονομίας.

Κάποιοι στην κυβέρνηση αναρωτιούνται που βρίσκεται σε όλα αυτά ηιδεολογική τους συνέπεια. Οι ιδεολογίες όμως δεν είναι κοστούμια ευκαιρίας.Που βγαίνουν από την ντουλάπα μόνο τις γιορτινές ημέρες. Η κρίση προήλθεαπό εφαρμογές δικών τους ιδεολογικών συνταγών. Που ενστερνίσθηκε και ηανεπαρκέστατη κυβέρνηση της Ν∆. Εκτεταμένος δανεισμός δηλ. για παροχέςκαι διανομή ανύπαρκτων στην ουσία πόρων. Ποιά είναι λοιπόν η«σοσιαλιστική» συνταγή εξόδου από την προκληθείσα κρίση; Αν δεν υπάρχει,δεν υπάρχει τότε και ιδεολογική ασυνέπεια

ΠΙΘΑΝΗ ΛΥΣΗ Η ΣΤΑΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ

Είναι ολοφάνερο πως η κυβέρνηση δεν μπορεί να πάρει την απόφαση γιαδραστικές περικοπές στην έκταση του κράτους. Τα περί ιδιωτικοποιήσεωνπου ακούγονται, πέραν του ότι είναι ξαναζεσταμένο φαγητό, από ταπράγματα δεν μπορεί να λύσει έστω και μέρος των προβλημάτων. Οι

101

ιδιωτικοποιήσεις σήμερα σαν πολιτική επιλογή δεν έχουν σχέση με τηνδυναμική που εξέφραζαν κατά το παρελθόν. Οπως κάθε τι καινούργιο καιδυναμικό η ελληνική αδράνεια και το σχετικό πολιτικό χωνευτήρι τιςεκτροχίασε τις ιδιωτικοποιήσεις, τις ξεδόντιασε και τις έφτυσε στο τέλος σαναμάσητο φαγητό.

Τώρα πλέον, σε αντίθεση με την εποχή που κάποιοι από εμάς τις πρότειναν,ιδιωτικοποιήσεις έκαναν και κάνουν όλες οι χώρες της γής. Με αποτέλεσμα οιενδιαφερόμενοι αγοραστές να έχουν ήδη χορτάσει με τα απίστευτα φιλέταπου έχουν βγεί στις αγορές. Παράλληλα, η διεθνής οικονομική κρίση έχειχτυπήσει βαθιά στις τσέπες των τολμηρών επενδυτών που δοκίμαζαν τιςτύχες τους σε δύσκολα και δύστροπα κοινωνικά περιβάλλοντα. Και το άλλοθέμα βέβαια είναι το άσχημο όνομα που πλέον έχει βγάλει η ελληνική αγορά.Γα απαταεωνιές σχεδόν όλοι μιλάνε ενώ η διεφθαρμένη και τεράστια ελληνικήγραφειοκρατία φαντάζει το βάθος σαν μόνιμη απειλή. Κοντολογής, η ευκαιρίατων ιδιωτικοποιήσεων έχει ουσιαστικά χαθεί για την χώρα.

Η κυβέρνηση λοιπόν, αλλά και το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του, οφείλεινα αποφασίσει αν θα καταργήσει δημόσιους φορείς και να αφήσειεργαζόμενους στο δημόσιο τομέα χωρίς απασχόληση. Τουλάχιστον στοδημόσιο. Επειδή αμφιβάλω βαθιά για τα θάρρος και την ψυχική αντοχή τωνλεγόμενων πολιτικών μας ταγών εκτιμώ πως την μείωση του κράτουςοφείλουμε να την ξεχάσουμε. Με δημόσιο χρέος πάνω από το 120% τουεθνικού μας προιόντος και με ετήσιο έλλειμμα (στην καλύτερη περίπτωση)κοντά το 12% η χώρα βρίσκεται σε πραγματικό αδιέξοδο. Σε αντίθεση μεάλλες χώρες που η κρίση προήλθε από τον υπερδανεισμό των Τραπεζών καιπέρασε στα κρατικά ταμεία σε εμάς εδώ ο ασθενής είναι το ίδιο το κράτος.Που δανειζόταν δίχως σκέψη και λογική ια να χρηματοδοτήσειρουσφετολογικούς διοριμούς στο δημόσιο, συνδικαλιστικά αιτήματα γιαπαροχές και επιδόματα και αμοιβές εργολάβων και προμηθευτώνυπερτιμολογημένες και συχνά άχρηστες. Χρειαζόμαστε από το 2011 κι΄έπειτα ετήσια πλεονάσματα πάνω από 10%, πέραν από τα χρήματα για τουςτόκους των δανείων μας, για να αρχίσουμε να βάζουμε κάποια τάξη σταοικονομικά μας. Προοπτική μάλλον απίστευτη, με βάση τα σημερινά πολιτκάκαι κοινωνικά δεδομένα.

Τι μας μένει; Μια αποφασιστική κήρυξη στάσης πληρωμών. Που θατιμωρήσει και τους δανειστές μας, που μάλλον αλόγιστα μας εφοδίαζαν μεχρήματα δίχως ουσιαστικά να ελέγχουν σε τι ακριβώς τα ξοδεύουμε. Οκαπιταλισμός διδάσκει πως κάθε οικονομική πράξη έχει ρίσκο. Το κέρδος δενείναι πάντα εξασφαλισμένο. Υπάρχει και η προοπτική της αποτυχίας. Γιατί οιδιεθνείς Τράπεζες που μας δάνειζαν θα πρέπει να εξαιρεθούν από την γενικήαυτή λογική. Μέσω μιάς σκληρής αλλά σοβαρής διαπραγμάτευσης μπορούμενα εξασφαλίσουμε μείωση του χρέους μας στα μισά περίπου. Να εξυγιανθείολόκληρο το δημοσιονομικό αλλά και το οικονομικό γενικότερα κύκλωμα κι οτόπος να μπεί σε μια νέα πορεία ανάπτυξης. Με περιορισμένες και αυστηράελεγχόμενες δημόσιες δαπάνες, με φρέσκα δάνεια στον ιδιωτικό τομέα και μεπολιτικές ηγεσίες σοβαρές κι αποφασισμένες για καινούργια πράγματα. Τιςόποιες αρνητικές συνέπειες, την μήνυ των Γαλλικών και ΓερμανικώνΤραπεζών κυρίως, ακόμη και μιά ενδεχόμενη –πιθανότατα προσωρινή -έξοδο από το Ευρώ, μπορούμε εύκολα να τις αντιμετωπίσουμε. Αρκεί να

102

δείξουμε σοβαρότητα, λίγες δηλώσεις και κυρίως ουσιαστικό πολιτικό έλεγχοπάνω σε αυτό που λέγεται δημόσιος τομέας.

ΟΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ∆ΝΤ – ΕΥΡΩΠΣΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Το όλο θέμα με το πακέτο διάσωσης της χώρας από την Ευρωπαική Ενωση(ΕΕ) και το ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο (∆ΝΤ) έχει πτυχές περίεργες καιαρκετά δυσλειτουργικές. Αυτό που κατ αρχήν φαίνεται πως εξασφαλίζει ηχώρα είναι ένα δάνειο ύψους 40 περίπου δις. Ευρώ. Με επιτόκιο 5%.Ουσιαστικά η Ελλάδα εξοικονομεί με το σύστημα αυτό περίπου 900 εκ ευρώπου θα υποχρεωνόταν να πληρώσει μέσω των υψηλότερων επιτοκίων τηςαγοράς. Περί το 0,2% δηλ. του ετήσιου ελλείμματός της. Οι αγορές όμως,τώρα που έστειλε την σχετική επιστολή ενεργοποίησης, δεν την πλησιάζουνπλέον. Γιατί την θεωρούν ήδη χρεωκοπημένη.

Η χώρα σε ετήσια βάση χρειάζεται περί τα 50 δις ευρώ, πέραν των δικών τηςεσόδων, για την εξυπηρέτηση κυρίως των δανείων που έχει πάρει. Τόσηφασαρία λοιπόν για ένα ελάχιστο στην ουσία όφελος!

Το σχέδιο διάσωσης θα μας διευκολύνει να ξεπεράσουμε, ελαφρά φτηνότερααπό τις συνθήκες των αγορών, τις οικονομικές μας υποχρεώσεις για το 2010.Και μετά; Τι ακριβώς θα γίνει το 2011 , το 2012 και πάει λέγοντας; Είναιδυνατόν να αναλάβει να μας πληρώνει συνέχεια τις οικονομικές μαςυποχρεώσεις; Εκτός του ότι πολιτικά κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς ανέφικτο,είναι και νομικά αδύνατο. Απαγορεύεται ευθέως από την συνθήκη τουΜάαστριχτ.

Η ουσία λοιπόν του προβλήματός μας δεν είναι ο δανεισμός. Αλλά τοτεράστιο χρέος μας. Που δημιουργήθηκε από αλόγιστο διαχρονικά δανεισμό.Που χρησιμοποιήθηκε για παροχές και κατανάλωση. Πρέπει να είμαστε ημοναδική χώρα στον κόσμο που έκανε «αναδιανομή εισοδήματος» δίχως ναυπάρχει σχετικό εισόδημα. ∆ιανέμαμε ουσιαστικά αυτά που δανειζόμαστε. Καιμοιράζαμε βέβαια τα χρήματα που είχαμε δανειστεί από τους "αντιπαθείς"Τραπεζίτες και τους "ανάλγητους" κερδοσκόπους. Και τώρα συνεχίζουμε τονπαραλογισμό. Αναλογιζόμαστε τα επιτόκια αντί για τους τρόπους μείωσης τουχρέους. Είναι σαν να έρχεται ένας τεράστιος ελέφαντας κατ’ επάνω μας κιεμείς να ανησυχούμε για το μέγεθος των κοπράνων του…

Υπάρχουν όμως και λειτουργικά προβλήματα στο σχέδιο των Βρυξελλών.Μέχρι τώρα οι ευρωπαίοι επιμένουν σε αύξηση φόρων και ΦΠΑ. Με στόχοτην μείωση του ελλείμματος. Αν δεί όμως κάποιος τις μελέτες στελεχών του∆ΝΤ (http://www.imf.org/external/pubs/ft/spn/2010/spn1003.pdf) θαδιαπιστώσει πως επιμένουν σε μείωση φόρων. Ώστε να υπάρχει διαθέσιμολαικό εισόδημα για να κινείται η αγορά. Και να υπάρχει δυνατότητα αύξησηςτης παραγωγής κι εξόδου από την κρίση.

Υπάρχουν λοιπόν δύο διαφορετικές αντιλήψεις. Οι Αγγλοσάξωνες και το ∆ΝΤφοβούνται τον αποπληθωρισμό. Μια κατάσταση της οικονομίας δηλ. δίχωςδιαθέσιμο χρήμα (λόγω αποπληρωμής ιδιωτικών και κρατικών δανείων καιυψηλών φόρων) που οδηγεί σε μειώσεις τιμών αλλά και σε ανυπαρξίακατανάλωσης. Οι εμπειρίες τους από το κράχ του ’30 επηρεάζει την στάσητους αυτή. Οι Ευρωπαίοι από την άλλη τρέμουν τον πληθωρισμό. Γιατί δενέχουν γνωρίσει τον αποπληθωρισμό. Και συνιστούν δίχως φόβο αύξηση

103

φόρων και περιορισμό των διαθέσιμων χρημάτων. (Βλ. σχήμα) Κοιμούνταιδηλ. στο ίδιο κρεβάτι αλλά βλέπουν διαφορετικούς εφιάλτες!

Σχήμα ΑΓΓΛΟΣΑΞΩΝΕΣ –

∆ΝΤ

ΕΕ- ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΤΡΑΠΕΖΑ

. .

. . φοβούνται

Αποπληθωρισμό Πληθωρισμό. .. . Προτείνουν

Μείωση φόρων-ΦΠΑ Αύξηση φόρων -

ΦΠΑ

Οι αντιφατικές αυτές αντιλήψεις από τα πράγματα οδηγούν σε μια μάλλονπαράδοξη συγκατοίκηση. Οι συνεργαζόμενοι διασώστες αντικρίζουν αρκετάδιαφορετικά το μονοπάτι που θα πρέπει να ακολουθηθεί για να βγεί ηελληνική οικονομία από τα σημερινά αδιέξοδα. Αυτός είναι ίσως και ο λόγοςπου η Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα (ταγμένη στον έλεγχο τουπληθωρισμού) εκδήλωνε ανοιχτά την δυσαρέσκειά της για τυχόν ανάμιξη του∆ΝΤ σε οικονομικά ζητήματα της Ευρωζώνης. Το ∆ΝΤ, με σημαντικήκυριαρχία της αγγλοσαξωνικής οικονομικής σκέψης, αντικρίζει σημαντικάδιαφορετικά τις προοπτικές ανάπτυξης και εξόδου από την κρίση από τηνμέθοδο θεώρησης των πραγμάτων από τον Γαλλο – Γερμανικό άξονα. Πουκυριαρχεί στις Βρυξέλλες και στην Φρανκφούρτη και ποδηγετεί πολιτικά, γιατην ώρα τουλάχιστον, τις οικονομικές εξελίξεις στην Ευρώπη.

Η χώρα μας χρειάζεται να παράγει πλούτο για να αποπληρώσει το χρέος της.Αν απευθυνθεί σε διασώστες που δύσκολα συμφωνούν μεταξύ τους, τιπραγματικές προοπτικές έχει;

3. ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ: Η Ελληνική ∆ημοσιονομική Κρίση και το Μέλλον

Το τοπίο και το φυσικό περιβάλλον γύρω από την γνωστή από τις ιστορίεςτης Αγριας ∆ύσης πόλη της Σάντα Φέ του Νέου Μεξικού θυμίζει Μεσόγειο.Πεύκα, χαμηλή κι αραιή βλάστηση, έδαφος βραχώδες και κλίμα ξερόσυνθέτουν ένα περιβάλλον που δύσκολα ξεχωρίζει από την ελληνική εξοχή.Σ’ αυτό λοιπόν την μάλλον οικεία σ’ εμάς ατμόσφαιρα, πάνω στην πλαγιά τουχαμηλού βουνού Σάντο Κρίστι, επιστήμονες εξερευνούν τις πραγματικότητεςτης ζωής. Στο περίφημο Ινστιτούτο της Σάντα Φέ αντικείμενο επιστημονικήςεπεξεργασίας αποτελούν τα λεγόμενα πολύπλοκα συστήματα. Μηχανισμοίδηλαδή ζωής, είτε οργανικής είτε διοικητικής / οικονομικής, που δεν

104

εξελίσσονται σύμφωνα με τον συμβατικό τρόπο σκέψης μας – δηλ. γραμμικά.Σε μια λογική εξέλιξης δηλ. όπου κάθε αποτέλεσμα είναι προιόνσυγκεκριμένων και προγραμματισμένων η πάντως σχετικά μετρήσιμωνερεθισμών. Αλλά αναπτύσσονται αντίθετα άναρχα, αναπάντεχα δίχως ορατήτάξη και συνάφεια αίτιου και αιτιατού. Κοντολογής, έχουμε φαινόμεναδυσεξήγητα καθ όσον αφορά τον χρόνο αλλά και την βιαιότητα της εμφάνισήςτους. Εμφανίζονται εξελίξεις που δείχνουν να μην υπακούουν σε κάποιουςθεμελιώδεις φυσικούς κανόνες αλλά να στηρίζονται σε μιά λογική χάους.

Εχουν βέβαια και άλλοι, εκτός του Ινστιτούτου της Σάντα Φέ και τωνεπιστημόνων της πολυπλοκότητας, ασχοληθεί με το φαινόμενο τηςδυσπρόβλεπτης εξέλιξης. Ο Nassim Nicholas Taleb (The Black Swan: TheImpact of the Highly Improbable, 2008) έχει σημειώσει το μάταιο κάθεπροσπάθειας πρόβλεψης και προγραμματισμού του μέλλοντος. Οσοι τοεπιχείρησαν, επιμένει, βρέθηκαν μπροστά σε απρόοπτα. Σε κάθε πτυχή τηςζωής το τυχαίο επικρατεί. Ο John Kay, πιο μεθοδικά, επιμένει πως οι όποιοιστόχοι είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν μέσα από κάποια μεθόδευσηκαι σχεδιασμό (Think oblique: How our goals are best reached indirectly,2010). Ο δρόμος για την επιτυχία δεν μπορεί να ‘ρθει παρά μοναχά μέσα απόμικρά βήματα κάνοντας χρήση ενός μικρού εύρους, κατά περίπτωση,επιλογών.

Για πολλά γεγονότα γίνονται εκ των υστέρων προσπάθειες να εξηγηθούνσύμφωνα με τους κανόνες της συμβατικής λογικής. Είναι όμως πρακτικάαδύνατο να προβλεφθεί με σιγουριά η χρονική στιγμή που ξεσπούν. Αυτόακριβώς μελετούν οι επιστήμες του χάους και της πολυπλοκότητας. Πότε λ.χ.ακριβώς ένα απλό σπίρτο προστιθέμενο στο συνολικό βάρος που κουβαλάειστην πλάτη της μιά γκαμήλα γίνεται δυσβάστακτο και την σωριάζει στοέδαφος; Με άλλα λόγια, πολλά πολύπλοκα και προσαρμόσιμα στις δύσκολεςσυνθήκες του περιβάλλοντος συστήματα (complex adaptive systems)επιβιώνουν εν αγνοία τους στο χείλος της καταστροφής. Εντελώςαναπάντεχα, ένα αδιάφορο η μικρής κατ αρχήν σημασίας γεγονός είναιδυνατόν προκαλέσει αντιδράσεις που να οδηγήσουν στην κατάρρευση τουσυστήματος. Οπως γράφει και ο Niall Ferguson στο περιοδικό Foreign Affairs(“Complexity and Collapse: Empires on the Edge of Chaos”, March?April2010) η ανησυχία για μιά ενδεχόμενη ξαφνική κατάρρευση των ΗΠΑ είναιμεγάλη.

Η πιθανότητα αναπάντεχου κλονισμού και διάλυσης ενός πολύπλοκουκρατικού οικοδομήματος (συστήματος) δεν βρίσκεται μακριά από τηνπραγματικότητα. Και τα αίτια δεν εντοπίζονται σε παλιές πολιτικές επιλογέςκαι κινήσεις. Συνήθως προκύπτουν άξαφνα από δυσλειτουργίες τωνμηχανισμών της οικονομίας. Ο Jared Diamond στο βιβλίο του Collapse: HowSocieties Choose to Fail or Survive (2006) περιγράφει πολύ γλαφυρά τηνεξαφάνιση ολόκληρων κραταιών πολιτισμών. ∆ίχως προειδοποιητικούςρόγχους επικείμενου θανάτου πανίσχυρες κρατικές οντότητες βρέθηκαν απότην αίγλη της ισχύος στο περιθώριο και την εξαφάνιση. Όπως περιγράφει οBryan Ward-Perkins (The Fall of Rome And the End of Civilization, 2005)μέσα σε λιγότερο από 60 χρόνια η Ρωμαική αυτοκρατορία βρέθηκε από μια

105

σχετική ισορροπία στο ξεκίνημα του 5ου μχ αιώνα στα σκοτάδια τηςκυριαρχίας των απολίτιστων Γότθων.

Σε όλες τις περιπτώσεις η κατάρρευση ξεκινά από την έλλειψη πόρων, ταμεγάλα ελλείμματα και την αδυναμία εξασφάλισης των προοπτικών τωνμελλοντικών γενεών. ∆ίχως προειδοποίηση οι ηθικοί δεσμοί της κοινωνίαςγκρεμίζονται, οι πολίτες φατριάζουν και αλληλοσπαράσσονται ενώ οιεξωτερικοί επιβουλείς εκμεταλλεύονται την κατάσταση και εισβάλλουν,λεηλατούν η και κατακερματίζουν. Ενώ η κατάσταση με βάση αυτά ταδεδομένα εμφανίζεται ανησυχητική για τις ΗΠΑ είναι περισσότερο απειλητικήγια την Ευρώπη και σχεδόν εφιαλτική για την Ελλάδα. Με χρέος που φτάνειστο 120% του ΑΕΠ η χώρα υποχρεώνεται να δανείζεται για να πληρώνειαυτά που χρωστάει και για να επιβιώσει. Είναι στη διάθεση των δανειστώντης να προκαλέσουν κοινωνική αναστάτωση, αποστερώντας την χώρα απότους αναγκαίους πόρους για την κάλυψη των αναγκών των κατοίκων της.Όπως σημειώνει ο Diamond, “εάν οι άνθρωποι μοιράζονται λιγότερουςπόρους από τους απαραίτητους για την επιβίωσή τους, οι νόμοι και οι ηθικέςαξίες κατακρημνίζονται, οι κυβερνήσεις πέφτουν και οι άνθρωποι φθάνουνμέχρι και του να δολοφονούν ο ένας τον άλλο. Αυτό συμβαίνει παντού. Ουδείςεξαιρείται». Η θρυαλίδα που θα μπορούσε να προκαλέσει και εδώ τηνανεπιθύμητη κατάρρευση είναι παρούσα. Το ζήτημα είναι ποιος, εάν και πότεθα ανάψει το φυτίλι!

Η λύση μπορεί να βρεθεί όχι στην φροντίδα των παιδιών μας αλλά στηναντίστοιχη του μέλλοντός του δικού τους και των δικών τους παιδιών. Ανδανειζόμαστε για να καλύψουμε τις δικές μας ανάγκες καταδικάζουμε τηνκοινωνία σε παρακμή και διάλυση. Αφαιρούμε χρήματα, για να ζήσουμε εμείςκαλά, από τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Η απομάκρυνση από το χείλος τηςκαταστροφής, από το γκρέμισμα δηλ. στο χάος, μας επιβάλλει νααπομακρυνθούμε από τον αποχαυνωτικό κοινωνισμό κάποιων πολιτικώνχώρων και να κόψουμε τις συνήθειες που μας οδηγούν στην υπερχρέωση.Όπως περιγράφει ο Diamond, oι κάτοικοι της Γροιλανδίας όπως και εκείνοιτης νήσου του Πάσχα θα είχαν επιβιώσει αν είχαν εγκαταλείψει συνήθειες πουαντικειμενικά το φυσικό και το κοινωνικό τους περιβάλλον ήταν αδύνατονπλέον να στηρίξει. Για εμάς η πρόκληση είναι η δραματική περικοπή τουδαπανηρού και άχρηστου σε πολλούς τομείς δημόσιου τομέα. Και ηοικοδόμηση μιάς κοινωνίας δυναμικής, σφριγηλής στα πλαίσια του ελεύθερουανταγωνισμού, δίχως την τροχοπέδη ξεπερασμένων και δύσκαμπτωνπροστατευτισμών. Να επικεντρωθούμε δηλ. ολοκληρωτικά σε σοβαρές καιπαραγωγικές δραστηριότητες που θα φέρουν πλούτο και πλεονάσματαπόρων στη χώρα.

4. ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΟΙ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Ο Βρετανός πρώην Υπουργός Καινοτομιών Peter Mendelson αποκάλυψε σε

106

συνέντευξή του στο περιοδικό Τatler μια πραγματική πολιτική τραγωδία.«Παίρνει σε μιά νέα κυβέρνηση δυό χρόνια να καταλάβει πως λειτουργεί ομηχανισμός του κράτους» είπε. «Θέλει στη συνέχεια άλλα δύο χρόνια για ναπραγματοποιήσει τις όποιες αλλαγές. Και άλλα δύο στη συνέχεια ώστε νααρχίσουν να εμφανίζονται αποτελέσματα. Μέχρι τότε βέβαια έχει κατά πάσαπιθανότητα πάψει να βρίσκεται στην εξουσία». Αλλά και την εξουσία να μηνέχει χάσει, μπορώ να προσθέσω εγώ, έχουν αναγκαστικά μεσολαβήσειεθνικές εκλογές και από τα πράγματα αλλάζουν, για να ικανοποιηθεί το λαικόαίσθημα, οι Υπουργοί κι ο ίδιος κύκλος ξεκινάει και πάλι από την αρχή.

Τελικά κυβερνά η γραφειοκρατία, επικρατεί η ακινησία και το αίσθημα ισχύοςτων δημοσίων υπηρεσιών παραμένει αλώβητο. Ο «Πρίγκηπας του Σκότους»,όπως συνηθίζεται να αποκαλείται ο γνωστός αυτός Αγγλος πολιτικός λόγωτης παρασκηνιακής του ισχύος στη διάρκεια της πρωθυπουργίας ΤόνυΜπλέρ στη Βρετανία, έχει συχνά τραβήξει τα ηνία της εξουσίας. Και μάλιστασε περιόδους που η κυβέρνηση της οποίας μέλος υπήρξε επέφερε μεγάλεςαλλαγής στις δομές της Βρετανικής πολιτικής πραγματικότητας. Κι εν τούτοιςπεριγράφει με τον πλέον γλαφυρό τρόπο τους εφιάλτες που βασανίζουν τουςπολιτικούς που ασκούν εξουσία.

Ο αναχρονισμός των πολιτικών μας συστημάτων είναι προφανής. Σε μιαεποχή που τα πάντα σχεδόν εξελίσσονται με θεαματικές ταχύτητες η πολιτικήεξακολουθεί να βηματίζει με ρυθμούς χελώνας. Οι ταχύτητες των οικονομικώνσυναλλαγών έχουν πλέον ξεπεράσει και την πιο ασύλληπτη φαντασία. Ποσάμεγαλύτερα από τους προυπολογισμούς μεσαίου μεγέθους κρατώνμετακινούνται από την μια άκρη τα γής στην άλλη με την κίνηση απλά ενόςπλήκτρου ηλεκτρονικού υπολογιστή. Οικονομικές αποφάσεις πουεπηρεάζουν τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων παίρνονται σε λίγεςμέσα ώρες κι’ εφαρμόζονται – ταρακουνώντας χρηματιστήρια καικλυδωνίζοντας τις οικονομίες δεκάδων χωρών – σχεδόν άμεσα.

Στον τομέα των επικοινωνιών και της ηλεκτρονικής τεχνολογίας οι εξελίξειςαφήνουν άναυδο τον απλό πολίτη. ∆εν υπάρχουν πλέον τοπικές καιεξωτερικές ειδήσεις. Ότι συμβαίνει σε μια γωνιά του κόσμου επηρεάζει άμεσατις υπόλοιπες χώρες και οικονομίες της γής. Με το ∆ιαδίκτυο τα πάνταδιακινούνται ταχύτατα από την μια άκρη της γής στην άλλη και τίποτε πλέονδεν αφορά μεμονωμένους ανθρώπους και κοινωνίες.

Ενώ όμως σχεδόν τα πάντα εξελίσσονται με ρυθμούς αστραπιαίους, στονδημόσιο χώρο δομές και λειτουργίες βρίσκονται ακόμα ριζωμένες σταπρότυπα της Βικτωριανής εποχής. Ο συνδικαλισμός, το πανεπιστήμιο, τοδημόσιο σχολείο, η εκκλησία αλλά και το σύνολο του πολιτικού συστήματος,κοντά στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, κινούνται πάνω σταπρότυπα των μέσων του 19ου!! Οι νέες ανάγκες των κοινωνιών δεν μπορούνπροφανώς να εξυπηρετηθούν με μέσα και πρακτικές μας άλλης εποχής. Έναδιαφορετικό πολιτικό σύστημα αναζητείται.

5. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕ ΜΕΙΩΣΗ ΦΟΡΩΝ

107

Η χώρα έχει επείγουσα ανάγκη να αναγεννηθεί. Μέσα από τα αδιέξοδα σταοποί μας οδήγησαν και ο λαικισμός και ο υπερβολικός κοινωνισμός ο τόποςοφείλει να αναδιοργανωθεί να συγκεντρώσει όσα αποθέματα ψυχής τουαπομένουν και δυναμικά να αντικρύσει το μέλλον. ∆υστυχώς οι απίστευτεςανοησίες που ακούγονται και δηλητηριάζουν την νοημοσύνη του κόσμουλειτουργούν σαν τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια ανάκαμψης για τηνκατάκτηση του αύριο. Μια κοινωνία βουτηγμένη στον κρατισμό της βόλεψης,στον ωχαδερφισμό της αδράνειας και στην παθητική προσμονή παροχώναπό την «πολιτεία» δεν είναι δυνατόν να αγωνισθεί και να βγεί νικήτρια στονδύσκολο αγώνα που έχουμε, ίσως και δίχως να το θέλουμε, αναλάβει.

Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε κάποιες πικρές αλήθειες. Παρά τιςαπερίγραπτες «αναλύσεις» που καμιά φορά διαβάζω ο τόπος δεν πρόκειταινα επιβιώσει δανειζόμενος. Τα δάνεια έχον λογική αν στηρίζονται σε μιαοικονομία που παράγει εισόδημα / πλούτο με τον οποίο θα τα ξεπληρώσει καιθα αναπτυχθεί. Μια οικονομία όμως που μόνο εισάγει και δανείζεται για ναξεπληρώσει τα δανεικά και για να εξασφαλίζει τα προς το ζήν είναικαταδικασμένη να καταρρεύσει. Είτε υπάρχουν η Μέρκελ, το Μάαστριχτ, τοΝΑΤΟ και η ΕΕ είτε όχι, η χρεωκοπία κάτω από τέτοιες συνθήκες είναιμονόδρομος. Αν δεν αλλάξουμε συνήθειες, τρόπους ζωής και μεθόδουςσκέψης η καταστροφή είναι αναπόφευκτη. Και γρηγορότερα απ’ όσονομίζουμε μάλιστα.

Θα πρέπει στην προσπάθεια αυτή να βάλουμε όλοι πλάτη. Νασυμμετάσχουμε όλοι στην προσπάθεια να αλλάξουμε μυαλά. ∆εν είναι αυτόζήτημα μοναχά των πολιτικών και των κομμάτων. Μας αφορά όλους. ΜέσαΕνημέρωσης, Πανεπιστήμια, Επαγγελματικούς και συνδικαλιστικούς φορείς,Τοπική Αυτοδιοίκηση και στέκια νεολαίας. Αν δεν μεταδώσουμε δυνατά τομήνυμα αυτοευθύνης που αναλογεί στον καθένα μας και την αποτίναξη τηςαρρωστημένης νοοτροπίας να τα περιμένουμε όλα από το κράτος δενπρόκειται να γίνει τίποτα απολύτως. Η παρακμή θα μας συνεπάρει όλουςμαζί. Στον βάραθρο των αδιεξόδων και της μιζέρειας.

∆εν είναι η ώρα τώρα για ελεγείες στη μνήμη χαμένων κρατικών παροχών καιανέξοδων ονείρων μιας επίπλαστης ευημερίας. Ας σταματήσουν πλέονδιάφοροι τηλεοπτικοί αστέρες να προκαλούν την νοημοσύνη μας θρηνώνταςπαροχές που χάθηκαν και κρατικές ενισχύσεις που δεν έρχονται. Να έρθουναπό που; Από πόρους που ποτέ δεν κερδήθηκαν; Από χρήματα που οισκληρά εργαζόμενοι και φορολογούμενοι άλλων κρατών θεωρείται απόκάποιους φυσικό να μας προμηθεύουν; Καιρός είναι να πάψουν αρθογράφοικαι πνευματικοί ταγοί να αναμασούν ξόρκια κατά της παγκοσμιοποίησης καιτων ελεύθερων αγορών προπαγανδίζοντας πολιτικές απροσδιόριστες καιουσιαστικά ανύπαρκτες.

Για να προχωρήσουμε όμως και πάλι προς τα εμπρός οφείλει και ηκυβέρνηση να μειώσει τους φόρους. Ακόμη και το ∆ιεθνές ΝομισματικόΤαμείο υποστηρίζει πως δίχως ισχυρό λαικό εισόδημα δεν υπάρχειπερίπτωση να αναβιώσει η αγορά μιάς χώρας. Και προτείνει μειώσεις στονΦΠΑ και στην άμεση φορολογία!! Όταν κάτι τέτοιο προτείνουν τελευταία οιοικονομικοί εγκέφαλοι του ∆ΝΤ (βλ. σχετ. τελευταίες μελέτες στην ιστοσελίδα

108

του IMF) είναι ακατανόητο η κυβέρνηση (σοσιαλιστική κατ’ όνομα) ναφορτώνει με φόρους την ελληνική κοινωνία – και ιδιαίτερα την κατοχήακινήτων. Ισως επειδή η μείωση των φόρων αποτελεί βασική επιταγή τηςνεοφιλελεύθερης ιδεολογίας!!

Μαζί όμως με τον περιορισμό των φορολογικών επιβαρύνσεων η κυβέρνησηοφείλει να διευκολύνει την πορεία της χώρας προς την αναγέννησηκαταργώντας τις απίστευτες ρυθμίσεις ο ελληνικός κρατισμός έχει επιβάλειπάνω στην λειτουργία των αγορών. Πρώτη ανάμεσά τους είναι ηαπελευθέρωση των λογής προστατευμένων επαγγελμάτων. Από το 1993 ήδηείχαμε παρουσιάσει στο τότε Υπουργικό Συμβούλιο πλήρη σχετική πρόταση.Η κυβέρνηση όμως τότε της Ν∆, στο όνομα της ‘κοινωνικής ευαισθησίας’, τηνείχε …απορρίψει! Άλλο μέτρο θα πρέπει να είναι η κατάργηση καισυγχώνευση κρατικών φορέων. Και την δυνατότητα αυτή διευκολύνει ο Ν.2000 της δικής μας διακυβέρνησης του 1992. Τέλος, απαραίτητη είναι ηαπελευθέρωση του συστήματος των εργασιακών σχέσεων της χώρας. ∆ίχωςελεύθερες απολύσεις είναι ανέφικτες και οι όποιες καινούργιες προσλήψεις.Με πρόβλεψη βέβαια για προστασία και προετοιμασία για νέεςεπαγγελματικές ευκαιρίες των απολυόμενων.

Μόνο έτσι η αναγέννηση του τόπου υπάρχουν ελπίδες να πραγματοποιηθεί.

6. ΕΛΠΙ∆Α ΣΤΟ ΣΚΟΤΑ∆Ι ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΡΑΤΙΣΜΟ

∆εν είναι επι τέλους όλα μαύρα κι’ άραχνα. Σε κάθε κρίση υπάρχει και τοέναυσμα μιάς καινούργιας αρχής. Φτάνει να προσεγγίσει κάποιος ταζητήματα νηφάλια, με λογική και με αποφασιστικότητα. Το τελευταίο ίσωςείναι και το περισσότερο κρίσιμο. Αν διακρίνουμε τα πράγματα ψύχραιμα θασυμπεράνουμε εύκολα πως η κρίση, αν την χειρισθούμε σωστά, θα μαςαπαλλάξει από μια εκ γενετής ασθένεια του ελληνικού κράτους. Τηνπροσκόλληση δηλ. της πλειοψηφίας του πληθυσμού πάνω στο κράτος γιακαριέρα η για την αντιμετώπιση της όποιας δυσκολίας. Οι απολύσεις από τονευρύτερο δημόσιο τομέα και η κατάργηση των λογής εργασιακών προνομίωντων δημοσίων υπαλλήλων πιθανώς να στρέψει τελικά τον κόσμο σεπαραγωγικότερες ενασχολήσεις στον ιδιωτικό τομέα.

Η κραυγαλέα επίσης αποτυχία του κράτους να αντιμετωπίσει ζητήματα τηςκαθημερινότητας είναι πιθανό να ενθαρρύνει τάσεις συλλογικής δράσης ώστεκοινά προβλήματα να αρχίσουν να αντιμετωπίζονται εκ των ενόντων απόπρωτοβουλίες της γειτονιάς η της κοινότητας. Κι όχι με επίκληση κι ανάμιξητης «πολιτείας». Η στροφή στο ιδιωτικό είναι δυνατόν να επαναφορτίσει τηνελληνική κοινωνία, εγκαταλείποντας την αδράνεια πολλών δεκαετιών.

Μαζί με τον περιορισμό της ανάμιξης του κράτους, οι αναστατώσεις τωντελευταίων εβδομάδων ίσως να αναχαιτίσουν την τάση περιφρόνησης τηςέννομης τάξης. ∆εν υπάρχει περίπτωση η χώρα να ξεφύγει από τιςσυμπληγάδες της κρίσης δίχως την εμπέδωση του σεβασμού σε κάποιουςκανόνες γενικής αποδοχής. Εφ όσον υπάρχουν νόμοι αυτοί θα πρέπει ναεφαρμόζονται. Από όλους. Αλλως να καταργούνται. Η πορεία στην παρακμή

109

περνάει μέσα από την καταρράκωση και την ασέβεια προς τους θεσμούς.

Η ασυδοσία των ισχυρών ομάδων αλλά και οι αυθαιρεσίες ατόμων μέσα στηνσιγουριά της ατιμωρησίας κλονίζει την ισορροπία της κοινωνικής συμβίωσης.Οταν ο ένας δεν σέβεται τον άλλο, και όλοι μαζί τις όποιες αρχές πουθεσμοθετημένα έχουν ευθύνη για την ομαλότητα της κοινωνικής ζωής, τότε τααδιέξοδα γιγαντώνονται. Από παλιά η Ελλάδα είχε περάσει τέτοιες τραγικέςστιγμές. Κυρίως στο ξεκίνημα περιόδων παρακμής που είχαν τελικά οδηγήσεισε καταρρεύσεις και τραγικές καταστροφές. Ο Ισοκράτης (436 π.Χ-338 π.Χ.),λίγο πριν από την κατάρρευση της Αθήνας που δεν άντεξε τις καινούργιεςπροκλήσεις της τότε εποχής, είχε προειδοποιήσε.ι Αναφερόμενος στιςμεταρρυθμίσεις του Σόλωνα και του Κλεισθένη τόνιζε πως στόχος τους πάνταυπήρξε η διαμόρφωση ενός πολιτεύματος που να αποφεύγει «να εκπαιδεύειτους πολίτες έτσι ώστε να θεωρούν δημοκρατία την ασυδοσία, ελευθερία τηνπαρανομία, ισονομία την αναίδεια και ευδαιμονία την αυθαιρεσία».

Λόγια που ηχούν σαν να γράφτηκαν για την τωρινή Ελλάδα!

Πέρα όμως από το κοινωνικό περιβάλλον υπάρχει και το πελώριο ζήτημα τηςανάπτυξης. Η κρίση δεν ξεπερνιέται δίχως κοινωνική αρμονία. Και για τηνπετύχει κάποιος αυτή είναι απαραίτητο να υπάρχει εκτόνωση της λαικήςδυσαρέσκειας. Κι αυτό δύσκολα μπορεί να πραγματοποιηθεί δίχως διαθέσιμολαικό εισόδημα και ευκαιρίες απασχόλησης. Η χώρα λοιπόν είναι απαραίτητονα μην πειράξει πλέον το εισόδημα των πολιτών και να επαναφέρει τουςμισθούς και τις συντάξεις που περικόπηκαν.

Η επαναδιαπραγμάτευση δεν είναι δύσκολη. Εχω σημειώσει κι άλλη φοράπως το σχήμα βοήθειας προς την Ελλάδα εξυπηρετεί κυρίως μεγάλεςευρωπαικές τράπεζες που, μια δική μας κατάρρευση, θα τους δημιουργούσετεράστια προβλήματα. Λόγω ελληνικών ομολόγων που έχουν αγοράσει.Κερδίζουν λοιπόν τώρα χρόνο να «κλείσουν θέσεις» και να πάψουν ναδιακινδυνεύουν. Στην περίπτωση που θα κηρύτταμε πτώχευση. Τώρα λοιπόνπρέπει να απαιτήσουμε την αποκατάσταση των σχετικών δικαιωμάτων.Αργότερα θα είναι αργά.

Και ταχύτατα βέβαια να προχωρήσουμε σε ριζικές πρωτοβουλίες. Αμεσηκατάργηση κρατικών φορέων, άχρηστων κι αντιπαραγωγικών. Και απόλυσηπροσωπικού. Κατάργηση επίσης γραφειοκρατικών διαδικασιών με τις λογήςεγκρίσεις, άδειες, θεωρήσεις, προθεσμίες κλπ. Τα απολύτως απαραίτητα θαεξασφαλίζονται με υπεύθυνες δηλώσεις που θα ελέγχονται δειγματοληπτικά.Όχι νέοι φόροι. Κανένα νέο φορολογικό νομοσχέδιο για πέντε τουλάχιστονχρόνια. Κανένα επάγγελμα κλειστό. Οι νόμοι που αφορούν στην αγοράεργασίας να μην διαφέρουν από τους υπόλοιπους ευρωπαικούς.

Μόνο έτσι θα λάμψει η ελπίδα.

FATTEN THE BEAST

Με πολιτική αφετηρία την υποστήριξη της δημόσιας παρέμβασης στηνοικονομία και την δικαιολόγηση της σοσιαλδημοκρατίας επιστήμονες όπως οPaul Krugman υποστηρίζουν πως τα αδιέξοδα στις ΗΠΑ προέρχονται απότην συνειδητή πολιτική συντηρητικών κυβερνήσεων να στερέψουν το δημόσιοαπό πόρους και να το οδηγήσουν έτσι στην χρεωκοπία. «Κάντε το Κτήνος ναΠεινάσει» ήταν, κατά τον Krugman πάντα, η στρατηγική των

110

νεοφιλελεύθερων / νεοσυντηρητικών πολιτικών εκεί.

Ο Krugman επιχειρεί να διακρίνει τις εξελίξεις στις ΗΠΑ από την κρίση στηνΕλλάδα και στην Ευρώπη γενικότερα. Οπου πεντακάθαρα αναφέρει πως ταοικονομικά αδιέξοδα προήλθαν από την ανεγκέφαλη επέκταση του δημόσιουτομέα και την διεύρυνση των δημοσίων δαπανών από πόρους που δενυπήρχαν (βλ. “We’re Not Greece,” New York Times, 14 Μαίου 2010).

Ανεξάρτητα από την εγκυρότητα των ισχυρισμών του Krugman σχετικά με τηνκατάσταση στις ΗΠΑ, κάτι που έντονα αμφισβητούν άλλοι επιστήμονες όπωςο καθηγ. Donald J. Boudreaux, τα λόγια του αποκαλύπτουν κάτι άλλο. Οιπολιτικές δηλ. του κρατισμού στην Ελλάδα και αλλού στην Ευρώπηοδήγησαν, σχεδόν συνειδητά, στην κατάρρευση της οικονομίας και στηναπαξίωση του δημόσιου τομέα. Με την λογική του «Χοντρύνετε το Κτήνος»σύσσωμη η Αριστερά στην Ελλάδα έκανε ότι μπορούσε για να δικαιώσει τιςθέσεις και τις προβλέψεις του νεοφιλελευθερισμού.

Είναι χαρακτηριστικό πως τις παραμονές κορύφωσης της κρίσης, και αφούείχαν δημοσιοποιηθεί τα σχετικά με έλλειμμα κοντά στο 10%, ο Πρόεδρος τουΣΥΝ πρότεινε την καταπολέμηση της ανεργίας με τον διορισμό όλων τωνανέργων (500.000 πολίτες) στο δημόσιο!! Η διόγκωση λοιπόν του δημόσιουτομέα σε επίπεδο περίπου ασφυξίας δεν ήταν μόνο έργο των κεντροδεξιώνκαι κεντροαριστερών κυβερνήσεων τη χώρας. Ηταν και αποτέλεσμα τωνσυνεχών παραινέσεων της Αριστεράς για πολιτικές επεκτατικές με μοχλόπάντα το κράτος. Συνεπείς λοιπόν στις αντι-φιλελεύθερες θέσεις τους ∆εξιά κι’Αριστερά στην Ελλάδα συνήργησαν στην διάλυση της οικονομίας και στηνσημερινή εξαθλίωση της κοινωνίας. Αξίζει όμως να σημειώσουμε πωςεξαίρεση σε όλα αυτά υπήρξε από την αρχή ο Γ. Παπανδρέου. Που υπήρξε οπρώτος αρχηγός κόμματος στην Ελλάδα που τόλμησε, από πολύ νωρίς,δημόσια να καταγγείλει τον κρατισμό.

Οι Αριστερές δοξασίες λοιπόν και πρακτικές δικαίωσαν τοννεοφιλελευθερισμό, που τόσο πολύ μισούν. Για να βγούμε από την κρίση,δυστυχώς γι αυτούς, θα αναγκασθούν να υιοθετήσουν τις δικές του συνταγέςγια ανάκαμψη. Μείωση δαπανών, μείωση του κράτους, μείωση τηςγραφειοκρατίας, μείωση φόρων. Εξασφάλιση χρημάτων – και πάλι απόδιεθνή δανεισμό για αποπληρωμή παλιών δανεικών – δεν λύνει τοπρόβλημα. Είναι σαν να βρίσκεται κάποιος σε μια ταράτσα ουρανοξύστη σεπυρκαγιά, και να πηδάει στο κενό για να διασωθεί…

ΤΑ ΒΡΥΚΟΛΑΚΑΚΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΣΜΟΥ

Μέσα στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης και, κυρίως, των λαικώναντιδράσεων κατά των μέτρων διάσωσης της ελληνικής οικονομίας έσκασανμύτη και διάφοροι περιθωριακοί νέο-απολογητές του κρατισμού. Λογήςκαθηγητάδες και «αναλυτές» ιντερνετικών μπλόγκς έχουν βαλθεί να πείσουνόσους πιστούς, με λοιδωρίες πάντα κατά των όποιων αντιφρονούντων, γιατην «ανωτερότητα» του ελληνικού δημόσιου τομέα. Το εγχείρημα θααποτελούσε κακόγουστο ανέκδοτο από μόνο του αν δεν συνοδευόταν απόπομπώδεις ισχυρισμούς περί αδιαμφισβήτητης εγκυρότητας κι’ από τηνπαρουσία κάποιων από αυτούς σε τηλεοπτικούς δέκτες.

Το νεοπαγές ρεύμα των απίστευτων επιχειρημάτων επικεντρώνεται σε δύο

111

κυρίως τομείς. Ο ένας είναι πως η Ελλάδα δεν έχει ιδιαίτερα μεγάλο δημόσιοτομέα. Επειδή στατιστικά οι δαπάνες για μισθούς σαν ποσοστό του ΑΕΠ δενείναι παραπάνω από τον μέσο όρο πολλών δυτικών χωρών. Κι επειδή τομέγεθος του δημόσιου τομέα, και πάλι στατιστικά, δεν υπερβαίνει τοναντίστοιχο όγκο γραφειοκρατιών ορισμένων χωρών της ∆ύσης, όπως οιΣκανδιναβικές χώρες, η Ολλανδία και η Γαλλία. Στις περιπτώσει αυτές βέβαιαη απάντηση είναι κάτι παραπάνω από αυτονόητη. Το ζήτημα κατ’ αρχήν δενείναι το μέγεθος των δαπανών σαν ποσοστό του ΑΕΠ. Αλλά σαν μέρος τωνδημοσίων δαπανών. ∆ιότι κανείς δεν αμφισβητεί πως οι μισθοί στο ελληνικόδημόσιο δεν είναι υψηλοί. Απλά είναι πολλοί. Είναι πάρα πολλοί δηλ. οι μεδιάφορους τρόπους μισθοδοτούμενοι δημόσιοι υπάλληλοι. Σε άλλες χώρεςείναι δυνατόν οι υπάλληλοι να είναι λιγότεροι. Αλλά οι αμοιβές τους αισθητάυψηλές.

Σαν μέγεθος της γραφειοκρατίας αυτής καθ’ εαυτής το ότι υπάρχει σεποσοστό μικρότερος δημόσιος τομέας από χώρες όπως οι Σκανδιναβικές καιη Ολλανδία, όπου το κράτος ουσιαστικά αναλαμβάνει για τον πολίτη τα πάντααπό την κούνια μέχρι τον τάφο, δεν αποτελεί έκπληξη. Εντυπωσιακό είναιπως έχουμε, πάλι ποσοτικά, μεγαλύτερο δημόσιο τομέα από κράτη μευπερδιπλάσιο πληθυσμό από τον δικό μας (όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία, ηΒρετανία και ο Καναδάς) χωρίς βέβαια ούτε κατά προσέγγιση να έχουμε τιςυπηρεσίες που οι εκεί πολίτες απολαμβάνουν!!

Είναι όμως και αυτά τα ποσοστά απόλυτα παραπειστικά. Κυρίως ότανεμφανίζονται πως οι δαπάνες για μισθούς και συντάξεις του δημοσίου είναικατά προσέγγιση το 41% του συνόλου των κρατικών δαπανών. Και πως ηδημοσιουπαλληλία δεν είναι παραπάνω από 1 εκ. εργαζόμενοι. Το ζήτημαεδώ είναι πως τα σχετικά νούμερα αφορούν μόνο τον κύριο δημόσιο τομέακαι κάποιες κρατικές επιχειρήσεις. ∆εν αναφέρονται σε συμβασιούχους(συνήθως αδήλωτους, όπως στο Υπ. Πολιτισμού), σε εποχιακούς καιμισθώσεις έργου. Και του κυρίως κράτους και άλλων δημοσίων οργανισμών.Που επιβαρύνουν το κράτος με μισθούς και ασφαλιστικές εισφορές. Είναιχαρακτηριστικό πως η κυβέρνηση δεν ήταν σε θέση να δηλώσει με σαφήνειαπόσοι ακριβώς μισθοδοτούνται από το δημόσιο στους ελεγκτές της διεθνούςτρόικας. Που ακριβώς περιλαμβάνονται λ.χ. τα επιδόματα των ΤελωνειακώνΥπαλλήλων που επιβάλλονται μέσω λογαριασμών της ∆ΕΗ; Οι απολογητέςεν τούτοις του ελληνικού κρατισμού δεν διστάζουν να θεωρήσουν τα νούμερααυτά απόλυτα έγκυρα (νούμερα της ελληνικής δημόσιας στατιστικής) και νααπορρίψουν τους υπολογισμούς πως το 70% περίπου των κρατικώνδαπανών πηγαίνει για μισθούς και συντάξεις του δημοσίου.

Το άλλο ζήτημα έχει να κάνει με τους τουλάχιστον αστείους ισχυρισμούς πωςη παραγωγικότητα του ελληνικού δημόσιου τομέα είναι η «υψηλότερη στηνΕυρώπη». ∆εν έχουμε παρά να κοιτάξουμε την καθημερινότητα του έλληναπολίτη, τα αποτελέσματα των επαφών του με την δημόσια γραφειοκρατία καιτην αποτελεσματικότητα διεκπεραίωσης δημοσίων στόχων για νακαταλάβουμε την σοβαρότητα του ισχυρισμού. Βέβαια κάποια στατιστικάστοιχεία στηρίζονται σε άψυχα νούμερα (ώρες εργασίας, απουσία από τηνδουλειά κλπ) για να βγάλουν εντελώς εξωπραγματικά συμπεράσματα. Ότανστην Ελλάδα υπάρχει επίδομα «έγκαιρης προσέλευσης στην εργασία» πωςείναι δυνατόν να συζητούμε για υψηλή παραγωγικότητα.

112

Εχει ακουσθεί όμως και άλλος παραλογισμός. Πως ο ιδιωτικός τομέας είναιπερισσότερο διεφθαρμένος από τον δημόσιο. Αλλά πως ακριβώς; Αν οιιδιώτες επιχειρηματίες εξαπατούν αλλήλους δεν αφορά την υπόλοιπηκοινωνία. Ούτε και ενοχλούν τον φορολογούμενο πολίτη. Η διαφθορά είναισυνυφασμένη με το δημόσιο. ∆εν υπάρχει πράξη χρηματισμού εξαπάτησης,δωροδοκίας και διαφθοράς γενικά που να μην συνδέεται με κρατικέςυπηρεσίες.

Υπάρχουν προφανώς τριών ειδών στατιστικές. Οι στατιστικές, οι ελληνικέςδημόσιες στατιστικές και οι στατιστικές των υπερμάχων του ελληνικούκρατισμού.

ΚΑΙ ΕΞΑΠΑΤΗΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ∆ΑΡΜΕΝΟΙ

Οσοι ξένοι συναλλάσσονται με το σημερινό ελληνικό κράτος θα πρέπει ναέχουν στα σίγουρα κάποιες εγκεφαλικές τους βίδες λασκαρισμένες. Αυτά πουσυμβαίνουν στην χώρα είναι σχεδόν απόλυτα παρανοικά. Μαζικές λαικέςκινητοποιήσεις καταδικάζουν την καινούργια, υποτίθεται, κατοχή της χώραςαπό τους ξένους ενώ σύσσωμα τα μέσα ενημέρωσης απαιτούν «επιστροφήτων κλεμμένων» και τιμωρία των ανίκανων πολιτικών. Κοντά σε όλα αυτά,όλα τα πολιτικά κόμματα στην ουσία καταδικάζουν το τριφασικό οικονομικόπακέτο διάσωσης της χώρας σαν άδικο, αντι-αναπτυξιακό και έκδηλα«ανθελληνικό». Ακόμα και η κυβέρνηση με επώνυμα στελέχη της διαδηλώνειτην στενοχώρια της για τον περίπου καταναγκασμό της να οδηγηθεί στηνσχετική συμφωνία για την οικονομική διάσωση της χώρας.

Οι ξένοι λοιπόν δια της βίας επιβάλλουν στην Ελλάδα αυστηρά μέτραλιτότητας που καταδυναστεύουν τον ελληνικό λαό; Κάπως έτσι περνάει τομήνυμα προς τα κάτω κι’ εύλογα οι λαικές αντιδράσεις είναι οξύτατες.Υπάρχουν μάλιστα κι απόψεις που προχωρούν μερικά βήματα παραπέρα.Αφού μέχρι τον περασμένο Οκτώβριο η χώρα μπορούσε εύκολα να δανεισθείμε λογικά επιτόκια για ποιο λόγο η κυβέρνηση, πριν αποκαλύψει το αληθινόμέγεθος του ελλείμματος και των δημοσιονομικών μας αδιεξόδων δενδανειζόταν όσα χρειαζόταν για τον επόμενο χρόνο; Γιατί δηλ. δεν απέκρυβεαπό τους δανειστές της το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος καιξεγελώντας τους να τους αφαιρούσε κι άλλους πόρους; Αυτή η ολοφάνερηπροτροπή στην απάτη και την υπεξαίρεση ακούγεται από επίσημα πολιτικάχείλη κι’ αποδεικνύει πως ακόμη δεν διδαχθήκαμε τίποτε. Πως η απατεωνιάβρίσκεται μέσα μας και πως δίκαια δεν μας εμπιστεύονται πλέον όχι μοναχάοι διεθνείς αγορές αλλά και πολλές ξένες κυβερνήσεις.

Υπάρχουν όμως κ'ι άλλοι που αναρωτιούνται γιατί εμείς φτάσαμε σ’ αυτότραγικό αδιέξοδο ενώ άλλες χώρες, με χρέη ίδια η και μεγαλύτερα από ταδικά μας, δεν έχουν παρόμοια μεταχείριση από τις διεθνείς αγορές; Ηαπάντηση δεν είναι δύσκολη. Αλλά σπάνια εκστομίζεται από τις πολιτικές μαςηγεσίες. Που προτιμούν να φορτώνουν τις ευθύνες στους ανώνυμουςβολικούς κερδοσκόπους παρά στους πολύ επώνυμους παράγοντες τηςσύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Οι "άλλοι" δεν είπαν ψέμματα και δενέκρυψαν τα χρέη τους. ∆εν χρωστάνε επίσης ποσά που κατά πολύυπερβαίνουν τις εθνικές τους δυνατότητες παραγωγής πλούτου.(στην Ελλάδα

113

το 130% περίπου του εθνικού εισοδήματος), άλλοι χρωστάνε μοναχά σεντόπιους δανειστές (όπως λ,χ, η Ιαπωνία) ενώ αρκετές χώρες έχουν μεγάληπαραγωγή και εξαγωγές (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία) ώστε οι δανειστές νααισθάνονται ασφάλεια για την μελλοντική εξασφάλιση των χρημάτων τους.

Το φαινόμενο κάποιες χώρες να ρισκάρουν τα χρήματα των δικών τουςφορολογουμένων για να σώσουν μια οικονομία που έχει ήδη κατασπαταλήσειτα δανεικά από τις τράπεζές τους, και συνάμα να καθυβρίζονται, είναιπραγματικά μοναδικό. Σε μιά καθολικά δύσκολη οικονομικά φάση κάποιοιπολίτες ξένων κρατών βάζουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να διασώσουνμιά χώρα, όπως η δική μας, που καλοπερνούσε με δανεικά, ανακατανέμονταςεισοδήματα που ποτέ δεν είχε παράγει! Κι εν τούτοις λοιδωρούνται,κατηγορούμενοι για οκονομικό επεκτατισμό και ...αδίστακτηεκμετάλλευση. Αλλά οι υβρίζοντες σήμερα δεν είναι άλλοι από τους επικριτέςκατά το παρελθόν των δικών μας τότε προειδοποιήσεων για την κατάρρευσηπου μας περίμενε. Κατήγγειλαν, σαν δήθεν κοινωνικά ανάλγητους, όσουςαπό τότε προέβλεπαν πως θα φθάναμε εδώ που φτάσαμε αν δενμεσολαβούσαν δραστικές μεταρρυθμίσεις. Τώρα βέβαια βολικά ξέχασαν τιςτότε προειδοποιήσεις. Και φωνάζουν ξανά, ζητώντας και τα ρέστα.

7. ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΕΙΛΟΣ ΤΟΥ ΓΚΡΕΜΟΥ - Η ΓΙΑΤΙ ΤΟ ∆.Ν.Τ. ∆ΕΝ ΥΠΟΝΟΜΕΥΕΙ ΤΟ ΛΑΙΚΟ ΕΙΣΟ∆ΗΜΑ

Σε δραματικούς τόνους ο Πρωθυπουργός περιέγραψε μια ζοφερήπραγματικότητα και σκιαγράφησε τις μελλοντικές δυσκολίες που θααντιμετωπίσει η ελληνική κοινωνία. Είναι όμως χαρακτηριστικό πως μοναχάμία αναφορά έγινε σε συγκεκριμένα μέτρα. Η διαβεβαίωση δηλ. πως δεν θαυπάρξουν μειώσεις αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα. Για ημέρες κυβερνητικέςδιαρροές διέσπειραν τον πανικό σχετικά με επιμονή των μελών της τρόικαςσε μειώσεις μισθών σε εργαζόμενους επιχειρήσεων και εταιριών. ∆εν υπήρξεόμως η παραμικρή περίπτωση οι εκπρόσωποι του ∆ΝΤ να ζήτησαν κάτιτέτοιο. Μια απλή ματιά στις μελέτες στελεχών του ∆ΝΤ (στην σχετικήιστοσελίδα στο ∆ιαδίκτυο) αποδεικνύει πως κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε ναέχει γίνει. Γιατί απλούστατα το Ταμείο επιμένει πως η έξοδος μιάς χώρας απότα οικονομικά αδιέξοδα δεν είναι εφικτή δίχως την ύπαρξη διαθέσιμου λαικούεισοδήματος. Ουσιαστικά δηλ. με μειώσεις μισθών και αυξήσεις φόρων(κυρίως του ΦΠΑ) είναι περίπου αδύνατη η ανάκαμψη.

Η Κεντρική Ευρωπαική Τράπεζα και η ΕΕ (που είναι και οι μεγαλύτεροιδανειοδότες του σχετικού πακέτου διάσωσης) επιμένουν όμως σε πολιτικέςφόρων και μισθολογικών περικοπών. ∆ιότι το άγχος της Ευρωζώνης(Γερμανία και Γαλλία κυρίως) είναι ο πληθωρισμός. Και εγκρίνουν πολιτικέςπου οδηγούν σε αποπληθωρισμό, που όμως καταδικάζει μιά χώρα για χρόνιααδιεξόδων. Αντίθετα, οι αγγλοσάξωνες του ∆ΝΤ τρέμουν, λόγω κράχ του ’30,τον αποπληθωρισμό (εξαφάνιση δηλ. αγοραστικής δύναμης του λαού καιμείωση ταυτόχρονα τιμών). Οι Αγγλοσάξωνες όμως και το ∆ΝΤ ταιριάζουν

114

περισσότερο στην εικόνα του κακού μπαμπούλα τον οποίο «πολεμήσαμε μεεπιτυχία». Ετσι, έστω και την τελευταία στιγμή., ο λαικισμός δεν απουσίασεαπό τις κυβερνητικές τοποθετήσεις.

Στην ουσία όμως τώρα. Από τις ανακοινώσεις των μέτρων που στην συνέχειαανακοίνωσε ο Υπουργός Οικονομικών δεν υπάρχουν συγκεκριμένεςαναφορές στην σμίκρυνση του δημόσιου τομέα. Από την εμπειρία και τιςγνώσεις μου επιμένω πως είναι αδύνατον να υπάρχει πακέτο διάσωσης μευπογραφή του ∆ΝΤ δίχως περικοπές σε υπηρεσίες και οργανισμούς τουδημοσίου. Σε μέτρα δηλ. που αφορούν σε απολύσεις στο δημόσιο. Κινήσειςβέβαια που θα έπρεπε να είχαμε κάνει έγκαιρα μόνοι μας. Που και τις αγορέςθα είχαν καθησυχάσει, με συνέπεια την μείωση των επιτοκίων δανεισμού,αλλά και το πακέτο διάσωσης πιθανότατα θα είχαν αποτρέψει. Το κυριότεροόμως είναι πως με σχετικές πρωτοβουλίες θα είχαμε αποφύγει τις κοινωνικάάδικες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις στο δημόσιο. Εξ άλλου, οισχετικές απολύσεις θα χτυπούσαν στην καρδιά του προβλήματος. Η κρίσηπροήλθε από υπερβολικό εξωτερικό δανεισμό. Που καίρια χρησιμοποιήθηκεγια την χρηματοδότηση του δημόσιου τομέα, την δημιουργία στρατιώνδημοσίων υπαλλήλων και την σύσταση νέων δημοσίων υπηρεσιών καιφορέων (στον πρωτοφανή αριθμό των, περίπου, 11.500 υπηρεσιών).

Το συμπέρασμα είναι πως είτε σχετικές δεσμεύσεις έχουν ήδη αναληφθεί καικρύβονται από τον κόσμο. Είτε βρίσκονται στον αέρα, και τα μέτρα θααποδειχθούν αναποτελεσματικά. Με συνέπεια οι σχετικές θυσίες του κόσμουνα μην οδηγήσουν πουθενά. Και σύντομα η χώρα να βρεθεί στα ίδιααδιέξοδα. Κοντολογής, δεν θα υπήρχε λόγος για περικοπές σε συντάξεις καιμισθούς του δημοσίου αν ήταν παρούσα η τόλμη για κατάργηση δημόσιωνφορέων και οργανισμών. Και συνακόλουθες απολύσεις βέβαια. Εξ άλλου, οιαμοιβές και οι συντάξεις στο δημόσιο δεν είναι υψηλές. Απλά είναι μεγάλος οαριθμός των υπαλλήλων και δικαιούχων. Μείωση λοιπόν των παραληπτώνθα μπορούσε να αφήσει ανέπαφα τα ποσά που δίδονται.

Αξίζει τέλος να σημειώσουμε πως είναι εντελώς άδικες, και εν πολλοίςκατευθυνόμενες, οι κατηγορίες που εκτοξεύονται κατά των διεθνώνπαραγόντων που μετέχουν στην διάσωση της ελληνικής οικονομίας. ∆ενκινήθηκαν με δική τους πρωτοβουλία για να μας επιβάλλουν μέτρα. Εμείς ταζητήσαμε. ∆ιότι με δική μας ευθύνη φτάσαμε στα σημερινά τραγικά αδιέξοδα.Κανείς «κερδοσκόπος» δεν μας υποχρέωνε όλα αυτά τα χρόνια ναδανειζόμαστε και να μοιράζουμε αυξήσεις και παροχές για να περνάμεκαλύτερα. Η Ελλάδα υπερχρεώθηκε κι άξαφνα αποκαλύφθηκε πως κοροίδευετους δανειστές της. Ισχυριζόμενη πως χρωστάει πολύ λιγότερα από ταπραγματικά. Και πολλοί εδώ διαμαρτύρονται γιατί αυτοί που μας έδωσαν ταλεφτά τους, και που τους ζητάμε να μας δώσουν κι άλλα, δεν επιθυμούν να ταχάσουν!!

Ας αφήσουμε λοιπόν τους λαικισμούς και τους κανιβαλισμούς κατά τωνξένων, των πολιτικών και μιάς αφηρημένης πλουτοκρατίας. Κι’ αςαντικρύσουμε την αλήθεια κατάματα. ∆εν φτάσαμε στα σημερινά αδιέξοδααπό κάποιο ατύχημα. Αλλά επειδή απολαμβάναμε μιά επίπλαστη ευημερία.Που στηριζόταν σε δανεικά. Και στέλναμε σπίτι τους όσους (εκσυγχρονιστές,νεοφιλελεύθερους, μεταρρυθμιστές) επέμεναν σε πολιτικές εγκράτειες καιλογικής. ∆ωρεάν όμως δεν υπάρχει τίποτα. Και τώρα ήρθε ο λογαριασμός. Αν

115

δουλέψουμε σοβαρά, ενωμένοι και δίχως υστεροβουλίες θα περάσουμε τηνκρίση με επιτυχία. Αλλιώς η σκοτεινιά θα μακρύνει…

ΤΙ ΜΑΣ ΕΦΕΡΕ ΜΕΧΡΙ Ε∆Ω;

Φαίνεται πως δεν έχουμε ακριβώς καταλάβει τι έχει συμβεί. Τα πάνταακούγονται εκτός από την αλήθεια. Ήρθε το ∆ΝΤ να εξανδραποδίσει τουςΈλληνες. Αυτή την εκδοχή την διακινεί κυρίως η Αριστερά και η λεγόμενηΛαϊκή ∆εξιά. Οι ανίκανοι πολιτικοί διέλυσαν την χώρα και πολλοί έχουνευθύνη για τα λεφτά που λείπουν γιατί τα έκλεψαν. Αυτά κυρίως ακούγονταιαπό λογής σχολιαστές των ραδιοφώνων και γράφονται σε διαδικτυακάμπλόγκς. Να πληρώσει η πλουτοκρατία (Τράπεζες, βιομήχανοι, εφοπλιστές)που ξεζούμισε τα δημόσια ταμεία. Κι όχι ο λαός, που δεν φταίει σε τίποτα.Την άποψη αυτή προωθούν εκπρόσωποι του ΚΚΕ και κάποιοι φωνασκούντεςτου Σύριζα.

Ποια είναι όμως η πραγματικότητα; Η ελληνική κοινωνία δυσκολεύεται νακαταλάβει και πολύ περισσότερο να αποδεχθεί πως το πρόβλημα είναι το ίδιοτο κράτος. Κι όχι τόσο πολύ οι πολιτικοί που το διοικούν. Η αποκαλούμενηαπό πολλούς «πολιτεία» δεν αποτελεί, όπως η ελληνική κοινωνία έχει μάθει,την λύση. Αλλά την καρδιά του προβλήματος. Η ελληνική κοινωνία ζεί γιαπάνω από τριάντα χρόνια με δανεικά. Οι αυξήσεις που είχε δώσει τότε οΑνδρέας Παπανδρέου σε μισθούς και συντάξεις, κάτω από τουςθριαμβευτικούς αλαλαγμούς του συνόλου σχεδόν των μέσων ενημέρωσης καιτην ενθουσιώδη υποδοχή λογής κοινωνικών φορέων, ήταν από πόρουςανύπαρκτους. Από χρήματα δηλ. που δεν υπήρχαν. Και βέβαια δανείσθηκεγια να μπορέσει να τα πληρώσει. Από ποιους δανείσθηκε; Μα και βέβαια απότους σημερινούς υποτίθεται δυνάστες του ελληνικού λαού. Από τους διεθνείςτραπεζίτες δηλ. και τους απανταχού κερδοσκόπους.

Το πρόβλημα όμως δεν ήταν απλά πως τα ποσά των παροχών αυτώνπροήλθαν από δανεισμό. Αλλά ότι οι δαπάνες αυτές αποτελούσανυποχρεώσεις του κράτους πλέον μόνιμες και διογκούμενες. Μόνιμες διότι δενεπρόκειτο ποτέ οι αυξημένοι αυτοί μισθοί και οι συντάξεις να μειωθούν στομέλλον. Και διογκούμενες διότι, καθιερώνοντας ταυτόχρονα και την αυτόματητιμαριθμική προσαρμογή, τα ποσά αυτά αναπόφευκτα αυξάνονταν συνεχώς.Με τις πρόσθετες μάλιστα προσλήψεις στο δημόσιο, την σταδιακή αύξησητων κρατικών φορέων και την διόγκωση του αριθμού των κρατικώνοργανισμών και υπηρεσιών η μεγέθυνση των χρηματικών αυτών εκροώνγιγαντώθηκε. Ολες όμως αυτές οι καινούργιες και μεγάλες δαπάνεςπραγματοποιούνταν από πόρους που δεν υπήρχαν. Το εισόδημα της χώραςαυξανόταν ελάχιστα σε σχέση με τις καινούργιες της υποχρεώσεις.Φυσιολογική λοιπόν προσφυγή ήταν και πάλι ο δανεισμός.

Κάθε καινούργιος δανεισμός βέβαια προσέθετε μεγαλύτερα βάρη σταοικονομικά του κράτους. ∆ιότι εκτός των δαπανών για μισθούς και συντάξειςμεγάλωναν και οι υποχρεώσεις για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους.Ηδη από το 1985 τα πράγματα είχαν φθάσει σε οριακά επίπεδα. Ηαντικατάσταση Αρσένη από τον Κ. Σημίτη στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίαςέγινε για να συμμαζευτούν κάπως τα πράγματα. Το 1990 η κυβέρνησηΖολώτα δυσκολευόταν να πληρώσει μισθούς και συντάξεις. Και η κυβέρνησηΜητσοτάκη εξασφάλισε ειδικό δάνειο από την ΕΕ για τον σκοπό ακριβώςαυτό (δεν υπήρχε τότε η Ευρωζώνη και σε αντάλλαγμα του δανείου

116

απελευθερώθηκε η αγορά των καυσίμων και εισήχθησαν αυστηρότεροικανόνες ανταγωνισμού).

Το δημόσιο όμως συνέχισε να μεγαλώνει. Τα κόμματα ψηφίζονταν με βάσητην ικανότητά τους να διορίζουν πολίτες στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Οιοποίοι, αφού διορίζονταν, έβρισαν φανατικούς συμπαραστάτες και στακόμματα της Αριστεράς. Οι χτεσινοί ρουσφετολόγοι (σύμφωνα με το λεξιλόγιοτης Αριστεράς) μετατρέπονταν σε ένα βράδυ σε καταπιεσμένουςεργαζόμενους με δίκαια μισθολογικά και θεσμικά (βλ. μονιμοποίηση)αιτήματα.

Μπήκαμε στην συνέχεια με παραποιημένα στοιχεία στη Ευρωζώνη κιαναλάβαμε – σαν τελειωτικό χτύπημα – τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Και ήρθεη κυβέρνηση Καραμανλή, με προμετωπίδα την λαική δεξιά και την αντι-φιλελεύθερη «ήπια προσαρμογή», για να ολοκληρώσει τον ενταφιασμό τηςοικονομίας. Είναι λοιπόν προφανές πως η καταστροφή δεν προήλθε απόκάποιο δήθεν πάρτυ της πλουτοκρατίας. Αλλά από την γιορτή των παροχών,σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και κυρίως στον δημόσιο τομέα, από χρήματαπου δεν υπήρχαν. Τα λεφτά δεν τα έφαγαν πολιτικοί και λαμόγια. Αφού το70% των δαπανών του κράτους πηγαίνει σε μισθούς και συντάξεις τουδημοσίου. Που κυρίως εξανεμίζουν τους κόπους του λαού. Μόνο το 10%πηγαίνει σε δραστηριότητες, Οπου βρίσκονται οι εργολαβίες και οιπρομήθειες. Αρα και οι πιθανές «λοβιτούρες». Τέλος, τα μέτρα του ∆ΝΤ, καισυνολικά της τρόικας, δεν έχουν στόχο την καταβαράθρωση των Ελλήνων.Αλλά την εξασφάλιση των χρημάτων (των φορολογουμένων τους) που θαμας δώσουν.

Καλοπερνώντας, σε σχέση με τις δυνατότητές μας, προκαλέσαμε την κρίση.∆ίχως να υποφέρουμε, δυστυχώς, δεν θα βγούμε από αυτήν. Οσοιπροειδοποιούσαμε για κάτι τέτοιο από το 1993, το σύστημα μας έστειλε στασπίτια μας.

ΜΠΟΡΕΙ, ΚΑΙ ΠΩΣ, Η ΧΩΡΑ ΝΑ ΣΩΘΕΙ;

117

1. ΦΟΡΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

∆εν είναι η πρώτη φορά που οι «φιλολαικοί» τηλεβόες της ελληνικής δημόσιαςζωής κραυγάζουν με αγωνία για την απουσία μέτρων ανάπτυξης από τοπακέτο μεταρρυθμίσεων που προωθεί η κυβέρνηση της χώρας. Κι επιμένουνβέβαια, άμεσα η έμμεσα, πως το σχετικό σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνειαπαραίτητα χρηματικά κίνητρα προς τους όποιους μελλοντικούς επενδυτέςκαι σημαντικές δημόσιες δαπάνες. Υπάρχουν μάλιστα και δημοσιογραφούντεςκαθηγητές που υποστηρίζουν πως είναι αδιανόητο το κράτος να μηνχρηματοδοτήσει την οικονομία όταν κάτι τέτοιο έκανε η Βρετανία καθώς και οΟμπάμα στην Αμερική.

Πέραν του ότι αυτά που κάνει ο Ομπάμα κάθε άλλο παρά σαν ευαγγέλιοοικονομικής πολιτικής μπορούν να θεωρηθούν, τα έργα και οι ημέρες τουΕργατικού Πρωθυπουργού κ. Μπράουν στην Βρετανία βούλιαξαν τηνοικονομία της κοντεύοντας να την οδηγήσουν σε αδιέξοδα παρόμοια με αυτάπου αντιμετωπίζει η Ελλάδα!! Ευτυχώς που υπάρχουν και σοβαρές μελέτεςκαι νηφάλιες αντιλήψεις που δείχνουν εντελώς διαφορετικά πράγματα για τονορθότερο δρόμο προς την οικονομική ανάκαμψη. Στην εφημερίδαInternational Herald Tribune, ο David Brooks («Prune and Grow», 11 Ιουνίου2010) περιγράφει γλαφυρότατα τα αδιέξοδα της κεντρικής κρατικήςχρηματοδότησης.

Το πακέτο «ερεθισμού» για την επανεκκίνηση της οικονομίας των ΗΠΑ του κ.Ομπάμα θα στοιχίσει στον κάθε αμερικανό φορολογούμενο κάπου 7.798 ∆ολ.Και μέχρι τώρα ελάχιστοι εμφανίζονται να έχουν πεισθεί πως θα φέρειαποτελέσματα. Οι καθηγητές John F. Cogan και John B. Taylor τουΠανεπιστημίου του Stanford και οι Tobias Cwik και Volker Wieland τουΠανεπιστημίου-Goethe της Φρανκφούρτης υποστηρίζουν πως τα μοντέλαυπολογισμού των οικονομολόγων του Λευκού Οίκου είναι αρχαικά. Και πως οιβαριές επιβαρύνσεις της αμερικανικής οικονομίας το πολύ να δημιουργήσουνμισό εκατομμύριο θέσεις εργασίας αντί για τα 3 εκατ. των προβλέψεων τουαμερικανού προέδρου.

Ο καθηγητής Edward L. Glaeser του Harvard συνέκρινε τις αλλαγές σταεπίπεδα απασχόλησης κάθε διαφορετικής αμερικανικής πολιτείας σε σχέση μετα χρήματα που διατέθηκαν εκεί από το πακέτο ενίσχυσης της οικονομίας. Μεεξαίρεση τις (με ελάχιστο πληθυσμό) Πολιτείες Αλάσκα, και Βόρεια και ΝότιαΝτακότα, η επίδραση υπήρξε ανύπαρκτη. Είναι φανερό, καταλήγουν οιεπιστήμονες, πως είναι αδύνατον να διακρίνουμε την οποιαδήποτε σχέσηανάμεσα σε δημοσιονομικές πολιτικές και στην αύξηση της απασχόλησης.

Συνακόλουθα, σε παγκόσμιο επίπεδο, σοβαροί (με έμφαση στο «σοβαροί»)πολιτικοί, επιχειρηματίες και ακαδημαικοί δάσκαλοι συμπεραίνουν πως σεπεριόδους κρίσης οι όποιες δαπάνες που μεγαλώνουν τα ελλείμματαδιογκώνουν τα αδιέξοδα αντί να τα αντιμετωπίζουν. Κυρίως διότι μεγαλώνουντην ανασφάλεια των πολιτών, που διαπιστώνουν ένα πολιτικό σύστημα μεχαμένο τον κεντρικό έλεγχο. Ενώ οι μικροεπιχειρηματίες αποφεύγουν τιςόποιες πρωτοβουλίες και την πρόσληψη εργαζομένων φοβούμενοι τις

118

εξελίξεις κι αβέβαιοι για το αύριο – κυρίω ς στον τομέα της αύξησης τηςφορολογίας.

Σε όλο τον κόσμο το ζήτημα είναι η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας.Κάτι που για να γίνει, προυποθέτει λιγότερο κι όχι περισσότερο κράτος. Τοδημόσιο δεν σπρώχνει απλά την οικονομία στην καταστροφή με ταελλείμματα που έχει συσσωρεύσει. Εμποδίζει επίσης την ανάκαμψη, με ταδιοικητικά προσκόμματα που προωθεί και τους παράλογους φόρους πουεπιβάλλει. Τιμωρώντας αυτούς που παράγουν πλούτο σε όφελος αυτών πουπαρασιτικά ζούν μέσα η από το κράτος. Και οι οποίοι, αρκετά περίεργα,φωνάζουν περισσότερο και διαμαρτύρονται εντονότερα.

Ο καθηγητής Alberto Alesina του Harvard, μελετώντας την ιστορία τηςμείωσης του κρατικού χρέους σε ολόκληρο τον κόσμο, διαπίστωσε πως «οιπερικοπές δημοσίων δαπανών συνδέθηκαν με συνακόλουθες περιόδουςανάπτυξης κι όχι με στασιμότητα». Οι ηγέτες που τόλμησαν τις περικοπέςδαπανών συχνότατα ξανακέρδισαν τις εκλογές. Κάτι που δεν έγινε (δηλ.αποφυγή ύφεσης και πολιτική επιτυχία) όταν η δημοσιονομική πολιτικήστηρίχθηκε στους αυξημένους φόρους και στις παρεμβάσεις στην ιδιοκτησίακαι τον ιδιωτικό τομέα.

Σε άλλη μελέτη, οι Ιταλοί οικονομολόγοι Francesco Giavazzi και MarcoPagano, αναφορικά με την Ιρλανδία και την ∆ανία της δεκαετίας του 1980,καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα. Κι εκεί «περικοπές δημοσίων οδήγησανσε υψηλή ανάπτυξη».

Σε αντίθεση λοιπόν με την διεθνή εμπειρία και τα ακαδημαικά πορίσματα,στην Ελλάδα το χρέος επιχειρείται να αντιμετωπισθεί με φόρους κι’ ελάχιστεςπερικοπές δαπανών. Κάποιοι προφανώς συμβουλεύουν λαθεμένα τονΠρωθυπουργό…

ΠΟΡΕΙΑ ΣΕ ΤΕΝΤΩΜΕΝΟ ΣΚΟΙΝΙ

Ο μεγάλος Αμερικανός οικονομολόγος Paul Samuelson λίγο πριν από τονπρόσφατο θάνατό του είχε υποστηρίξει πως ο εξ ίσου διάσημος φιλελεύθεροςνομπελίστας Friedrich Hayek είχε υπάρξει υπερβολικός, υποστηρίζοντας στοβιβλίο του «Ο ∆ρόμος Προς την ∆ουλεία» πως η μεγάλη κρατική παρέμβασηοδηγεί στον περιορισμό ελευθεριών και τελικά στην υποδούλωση, ΟSamuelson είχε ιδιαίτερα αναφερθεί στην Σκανδιναβία. Όπου κάτω απόσυνθήκες ουσιαστικά σοσιαλιστικές δεν έχει υπάρξει καταπίεση, στρατόπεδατρόμου και περιορισμός ελευθεριών. Αν ο Samuelson είχε δίκιο τότε ολόκληροτο θεωρητικό οικοδόμημα της κοινωνίας της ελευθερίας βρίσκεται στοαπόλυτο κενό.

Γράφοντας όμως στην Wall Street Journal o καθηγητής Donald J. Boudreauxυποστήριξε πως ο Samuelson διαστρέβλωσε με ακραίο τρόπο τα λεγόμενατου Ηayek. Ο μεγάλος Αυστριακός οικονομολόγος και φιλόσοφος έχει γράψειπως «ο κεντρικός σχεδιασμός εναντίον του οποίου ασκούμε κριτική είναι κατάκύριο λόγο ο σχεδιασμός που παρεμποδίζει τον ανταγωνισμό. O σχεδιασμόςδηλ. που αποσκοπεί να αντικαταστήσει τον ελεύθερο ανταγωνισμό». Εφ'όσον λοιπόν οι Σκανδιναβικές χώρες δεν προωθούν πολιτικές σχεδιασμούπου να έχουν χαρακτήρα κατάπνιξης του ανταγωνισμού δεν είναι δυνατόν να

119

ισχυρισθεί κανείς πως ο «σοσιαλισμός» που πρεσβεύουν είναι αυτός που είχευπ όψιν του ο Hayek όταν έγραφε τον «∆ρόμο Προς την ∆ουλεία».

Οι Σκανδιναβικές χώρες ευνοούν το ελεύθερο εμπόριο, ασκούν ελάχιστοέλεγχο πάνω στις αγορές, δεν παρεμβαίνουν στους χειρισμούς των ιδιωτικώνεπιχειρήσεων και υποστηρίζουν με επιμονή και με ένα πανίσχυρο νομικόσύστημα τα δικαιώματα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Στην ουσία, οιΣκανδιναβικές χώρες διατηρούν αλώβητο το στοιχείο που για τον Hayekαποτελεί την βάση της προστασίας ενάντια σε κάθε πιθανή πορεία δουλείας:την ύπαρξη δηλ. μιας ζωντανής ανταγωνιστικής οικονομίας.

Ο Hayek πιθανότατα να μην συμφωνούσε με την έκταση του δημόσιου τομέαπου παρατηρείται σε χώρες όπως η Σουηδία, η ∆ανία και η Νορβηγία. ∆ενυπήρξε εν τούτοις ποτέ αντίθετος με μέτρα κοινωνικής προστασίας.Γράφοντας στο ίδιο βιβλίο («Ο ∆ρόμος Προς την ∆ουλεία») σημειώνει: «Ηδιατήρηση του ανταγωνισμού δεν έρχεται σε αντίθεση με την διατήρηση ενόςεκτεταμένου συστήματος κοινωνικών υπηρεσιών».*

Ο Paul Samuelson έχει επανειλημμένα διαστρεβλώσει τα λεγόμενα του Hayekπροκαλώντας ένα κύμα επιθέσεων εναντίον του Αυστριακού νομπελίστα αλλάκαι των απόψεών του. Έχει οδηγήσει έτσι σωρεία θεωρητικών επιστημόνωναλλά και δημοσίων προσώπων σε θέσεις υπονομευτικές της λογικής αλλά καιτης ορθολογικής αντιμετώπισης των πραγμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμααποτελούν στην Ελλάδα οι φωνές ενάντια στην απελευθέρωση επαγγελμάτωνκαι των εργασιακών σχέσεων. Και οι δύο παραπάνω πολιτικές επιλογέςαποσκοπούν στην τόνωση τού ελεύθερου ανταγωνισμού. Και συνακόλουθαβέβαια στην ανάπτυξη και στην ευρύτερη λαϊκή ευημερία.

Οι δικτυωμένες πολιτικά κοινωνικές ομάδες στην Ελλάδα και ο κομματικόςσυνδικαλισμός είναι που κυρίως αντιδρούν σε επιλογές της μορφής αυτής.Είναι απίστευτο τέτοιες πρωτοβουλίες να αναλαμβάνονται στα πλαίσια μιαςσειράς υποχρεώσεων απέναντι στους ξένους δανειστές της χώρας – και οιπερισσότεροι Υπουργοί μάλιστα να επιμένουν πως αισθάνονται δυσάρεστααλλά δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς – ενώ θα έπρεπε να αποτελούν τονκορμό της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας. Η κατάργηση των κλειστώνεπαγγελμάτων θα ανοίξει αναρίθμητες προοπτικές σε νέους αν0ρώπους γιανα δημιουργήσουν τις δυνατότητες ενός καινούργιου μέλλοντος. Ενώ το μέτροτων ελεύθερων απολύσεων θα μεγαλώσει την απασχόληση αντί να αυξήσειτην ανεργία, όπως επιμένουν οι Κασσάνδρες του επαγγελματικούσυνδικαλισμού. Κανείς δεν προσλαμβάνει, αναλογιζόμενος τις παγίδες τηςδύσκαμπτης εργατικής νομοθεσίας. Αντίθετα, απαλλαγμένος από το άγχοςτων υψηλών αποζημιώσεων και των δύσκαμπτων διατάξεων για τιςαπολύσεις εύκολα θα πειραματισθεί σε νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.

Με μοναδική επιφύλαξη την υψηλή φορολογία. Αν δεν μειωθούν οι φόροι καιδεν πάψει να είναι στόχος η ιδιοκτησία, τότε η αγορά δεν θα μπορέσει ναανακάμψει και οι αλλαγές στην εργατική νομοθεσία πιθανότατα να καταλήξουνσε κύματα απολύσεων και σε κοινωνική αναταραχή. Πορεία δηλ. σετεντωμένο σκοινί. Οι φόροι πιθανόν να φέρουν την καταστροφή. Σε βάρος τουορθολογισμού.

120

* F.A. Hayek, The Road to Serfdom: The Definitive Edition, Bruce Caldwell, ed. (University ofChicago Press, 2007 [1944]), σελ. 87.

2. ΦΙΛΟΛΑΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Πυκνώνουν οι επικρίσεις κατά των κυβερνητικών μέτρων που απορρέουν απότο Μνημόνιο που συμφωνήσαμε με το ∆ΝΤ και την ΕΕ – ΕΚΤ. Σχεδόνπάντοτε οι επιθέσεις εστιάζονται σε δύο ζητήματα. Πως τα μέτρα είναι άδικαγια τον κόσμο και πως οι αποφασίζοντες, καθώς κι όσοι συμφωνούν με τηνγενική κατεύθυνση της πολιτικής αυτής, δεν συμπονούν τον κόσμο κι’αδιαφορούν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο λαός.

Να τα πάρουμε λοιπόν από την αρχή. Ο χαρακτηρισμός των μέτρων σανάδικων θα πρέπει να συνδυάζεται με μια γενικότερη θεώρηση της θέσης τηςελληνικής οικονομίας και των δυνατοτήτων της. Το ότι μάθαμε να ζούμε πάνωκαι πέρα από τις δυνατότητές μας, στηριζόμενοι μάλιστα σε δανεικά από ξέναχρηματοπιστωτικά ιδρύματα που τώρα καταγγέλλουμε σαν αδίστακτα καικερδοσκοπικά, δεν σημαίνει πως η κατάσταση αυτή θα μπορούσε ναδιατηρηθεί στο άπειρο. Αν κάποιος εγκλημάτισε πάνω στο σώμα τηςελληνικής κοινωνίας, μαθαίνοντάς την σε ρυθμούς ζωής αδύνατον ναδιατηρηθούν, δεν σημαίνει πως η επαναφορά στην πραγματικότητα είναιαδικία. Αν δεν παραδεχθούμε την αλήθεια αυτή τότε στο μέλλον θαπεράσουμε ακόμα χειρότερες καταστάσεις από την σημερινή.

Είναι εντελώς λαθεμένη επίσης η αντίληψη πως όποιος διαφωνεί, με τιςκυρίαρχες στην χώρα περί απαραίτητου μεγάλου κράτους αντιλήψεις,αδιαφορεί για την τύχη του φτωχού κόσμου. Αντίθετα, κάποιοι επιμένουν πωςη ευρύτερη λαική ευημερία (πραγματική, κι όχι εξαγορασμένη με δανεικά πουκάποια στιγμή είναι απαραίτητο να πληρωθούν) δεν μπορεί να προέλθει παράαπό την λειτουργία μιάς πραγματικά ανοιχτής οικονομίας της αγοράς. Εξάλλου η παγκόσμια εμπειρία αυτό ακριβώς δείχνει. ∆εν έχει υπάρξειπραγματική και αέναη οικονομική ανάπτυξη παρά μοναχά σε συνθήκεςπροστατευμένης ιδιοκτησίας, χαμηλών φόρων, ανοιχτών αγορών καισταθερών νομοθετικών φορολογικών πλαισίων.

Γνωρίζω τις ενστάσεις πολλών γι αυτά, που όμως δεν στηρίζονται σε στοιχείααλλά μάλλον σε πολιτικο-ιδεολογικές αντιλήψεις. Όταν τα οικονομικά μέτραΟμπάμα (γενναία ελλειμματική χρηματοδότηση της οικονομίας) βαθαίνουν τηνύφεση και διογκώνουν την ανεργία, με τι τρόπο ακριβώς βοηθούν τουςφτωχούς και τους ταλαιπωρημένους; Στην Βρετανία επίσης, οι πολιτικές τηςΘάτσερ, που ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό και ο Μπλέρ, άλλαξαν τοπρόσωπο της χώρας διαλύοντας την εικόνα μιάς σκυθρωπής και φτωχήςΒρετανίας. Ηρθε όμως ο κ. Μπράουν και ανέτρεψε τις πολιτικές αυτές. Για ναδασώσει τις Τράπεζες και ορισμένους πελάτες τους, που δεν επρόκειτο ποτέβέβαια να μοιραστούν με τον υπόλοιπο κόσμο τα κέρδη που προσδοκούσαν,τίναξε στον αέρα την Βρετανική οικονομία μοιράζοντας δισεκατομμύρια απότα δημόσια ταμεία στα ιδρύματα αυτά. Βοήθησαν μήπως οι πολιτικές αυτές ταφτωχά λαικά στρώματα – και πως;

121

Οι χώρες που ενεπλάκησαν στην τελευταία διεθνή οικονομική κρίσηαποδεικνύουν του λόγου το ασφαλές. Η Ιρλανδία λ.χ. είχε – με τους χαμηλούςφόρους - τον υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης και την μικρότερη ανεργία στηνΕυρώπη. Βρέθηκε στην μέση της διεθνούς κρίσης όχι λόγω χαμηλώνφορολογικών συντελεστών, αλλά λόγω τυχαίας επιλογής να στραφεί προς ταχρηματοοικονομικά προιόντα σαν εργαλείο ανάπτυξης. Κι’ όταν βέβαιακατέρρευσαν πολλές διεθνείς Τράπεζες - όχι με δική της ευθύνη, ούτε και τουανόθευτου καπιταλισμού, βέβαια – βρέθηκε αναπάντεχα στο μάτι τουκυκλώνα. Η Φινλανδία λ.χ., όπως και η ∆ανία, με παρόμοιο σεβασμό τηςιδιοκτησίας και γενναία μέτρα οικονομικού εκσυγχρονισμού (λ.χ. flexsecurityστις εργασιακές σχέσεις) δεν αντιμετώπισε αντίστοιχη κρίση. Γιατί είχε επιλέξειτις νέες τεχνολογίες – αντί των χρηματοπιστωτικών προιόντων - σαν όχημααναπτυξιακής πορείας.

Η περίπτωση λ.χ. της Σουηδίας είναι χαρακτηριστική. Η εμμονή της στομεγάλο κράτος και στην υψηλή φορολογία – που διευκολύνθηκε τεράστια απότην μην ανάμιξή της (και την ιδιαίτερη σχέση της με τους Ναζί) στον Β’Παγκόσμιο Πόλεμο ώστε να είναι μεταπολεμικά η μόνη βιομηχανικά αλώβητηχώρα στην Ευρώπη ολόκληρη – την οδήγησε τα τελευταία χρόνια σεαδιέξοδα. Γι αυτό και εξελέγη τελευταία συντηρητική κυβέρνηση με εντολή ναμειώσει τους φόρους και το κράτος. Ένα κράτος βέβαια – σε αντίθεση με τοδικό μας - αποτελεσματικό και πανταχού παρόν.

Φιλολαική πολιτική λοιπόν δεν είναι αυτή που απλά έτσι αυτοαποκαλείται.Αλλά εκείνη που ουσιαστικά και σε βάθος χρόνου εξυπηρετεί τις ανάγκες τουαπλού κόσμου.

ΠΟΙΟΣ ΠΑΙΡΝΕΙ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ ΤΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ;

Φαίνεται όλο και περισσότερο σίγουρο πως ο κόσμος που ξέραμε τελειώνει.Και δεν εννοώ μοναχά τα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας πουχτισμένη πάνω σε ένα εικονικό παράδειγμα εκτεταμένου κρατικού δανεισμούδημιούργησε ένα κόσμο ουτοπικό, στηριγμένο σε επιθυμίες και φαντασιώσεις.Θυμάμαι σαν ∆ήμαρχος του Πειραιά πόσο είχα ενοχληθεί από τις απαιτήσειςγονιών και παιδιών, και της πιο απόμακρης γειτονιάς, τα γήπεδα μπάσκετπου τους έφτιαχνα να είναι κλειστά, με παρκέ και όλες τις σύγχρονες,αμερικανικές κατά βάση, προδιαγραφές. Από το χωματόδρομο δηλ. και ταεγκαταλειμμένα σκουπιδαριά κατ’ ευθείαν στα σαλόνια υπερπολυτελείας καιτην σύγχρονη άνεση.

Όλα αυτά, και πολλά άλλα, τα έβλεπα υπερβολικά, μαθημένος από μικρόςστην «πολυτέλεια» των υπαίθριων γηπέδων από τσιμέντο μετά το ξεπέταγμααπό τις χωμάτινες αλάνες. Αλλά έτσι είχαμε μάθει τον κόσμο. Να ζητάει και νααπαιτεί σχεδόν τα πάντα δίχως προηγούμενο ανάλογο κόπο και ιδιαίτερηπροσπάθεια. Το μοντέλο λοιπόν της εικονικής ελληνικής πραγματικότηταςκατέρρευσε όταν οι δανειστές άρχισαν να απαιτούν «τα λεφτά τους πίσω».

Αλλά κι ο κόσμος ολόκληρος βρίσκεται σε τροχιά δραματικών κιαναπότρεπτων αλλαγών. Τα οικονομικά δεδομένα είναι σκληρά και μιλάνεμόνα τους. Για τουλάχιστον δύο εκατονταετίες η ∆ύση κυριαρχούσε στιςαγορές, στις επιστημονικές ανακαλύψεις, στην οργάνωση της οικονομίας αλλάκυρίως στην κατανάλωση και στην σώρευση κεφαλαίων Η τελευταία

122

οικονομική κρίση που σαν επίκεντρο είχε την τραπεζική πίστη, τις κρατικές ηχρηματοπιστωτικές χορηγίες και την αδυναμία της διατήρησης τωνπιστώσεων στο συνηθισμένο επίπεδο έριξε τις οικονομίες σε ένα σπινάρισμακατάρρευσης που ενδεχόμενα κάπως τώρα ανακόπηκε. Αλλά το πρόβλημαδεν λύθηκε οριστικά. Η επόμενη έκρηξη είναι στην γωνία.

H Ευρώπη είχε στηρίξει την ευημερία της για χρόνια στην οικοδόμηση ενόςαπόλυτα περιεκτικού κράτους πρόνοιας. Οι κοινωνικές παροχές σε γενναίαεπιδόματα ανεργίας, συντάξεις και πλήρη ιατροφαρμακευτική κάλυψηεπέβαλαν οικονομικά βάρη που οι οικονομίες της Ευρώπης δυσκολεύονταιπλέον να υποστηρίξουν. Η οικονομική κρίση συντάραξε συθέμελα τηνβιωσιμότητά τους. Το ευρωπαικό κοινωνικό κράτος συγκλονίζεται αδύναμοπλέον να αυτοσυντηρηθεί. Τα πολιτικά συστήματα εξ ΄ίσου παραπαίουν μιακαι οι πολιτικές αρχές δεν είναι πιά σε θέση να εξαγοράζουν ψηφοφόρους μεπαροχές, πιστώσεις κι’ επιδοτήσεις. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει νέεςπραγματικότητες που παλεύει να τους αντισταθεί με παλιές αντιλήψεις κι’εργαλεία.

Ο καινούργιος κίνδυνος είναι η ανώνυμη κ. Αγορά. Ετσι απομονωμένα καιξερά η απρόσωπη πραγματικότητα που εκφράζει τις κινήσεις του διεθνούςκεφαλαίου τείνει να γίνει ο καινούργιος προαιώνιος εχθρός. Κυρίως για τουςπολιτικούς. Που δεν είναι σε θέση να της επιβληθούν και να τηνποδηγετήσουν. Η κ. Αγορά όμως, δηλ. οι μηχανισμοί μετακίνησης χρήματοςμε βάση τα δεδομένα των οικονομικών στοιχείων, δείχνει να καταλαβαίνεικαλύτερα τι κρύβεται πίσω από τις βιτρίνες και τα φτιασιδώματα. Παρά τιςεπιθέσεις των πολιτικών η αγορά απέδειξε, βάζοντας χρήματα εκεί που άλλοιέχουν συνήθως το στόμα τους, πως γνωρίζει να εντοπίζει προβλήματα αλλάκαι να προωθεί ριζικές εκκαθαριστικές λύσεις. Οι αγορές αποκάλυψαν καιτιμώρησαν τους απατεώνες της Enron στις ΗΠΑ ενώ εκείνες ήσαν πουοδήγησαν την στερλίνα σε δραματική υποτίμηση και την έβγαλαν από κάθεπροοπτική του Ευρώ, εντοπίζοντας τις ουσιαστικές της αδυναμίες. Από την κ.Αγορά κανένας δεν μπορεί να κρυφθεί.

Στις ΗΠΑ η υπόσχεση για ένα καλύτερο αύριο είχε σαν βάση την πλήρηαπασχόληση και την διασπορά της κατανάλωσης σε ολόκληρη την κοινωνία.Αυτό έδινε δυναμισμό στην οικονομία. Και επέβαλε την αμερικανική αγοράσαν ηγέτη των παγκόσμιων οικονομικών εξελίξεων. Τώρα όλα σχεδόν αυτάκατέρρευσαν. ΟΙ αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ομάδας των 20 είναι πιάολοφάνερο πως παίρνουν τα ηνία. Ενώ οι οικονομίες της «ανεπτυγμένης»∆ύσης βαδίζουν σε δρόμους ανασφαλείς με μεγάλες πιθανότητες νακατρακυλήσουν και πάλι σε σοβαρά οικονομικά αδιέξοδα. Η ∆ύση δενπροσφέρει εμπιστοσύνη. Η κ. Αγορά είναι ολοφάνερο πιά πως κοιτάει προςτην Ανατολή και τον Νότο.

Και οι ∆υτικοί πολιτικοί πασχiζουν να επιβάλουν νέους κανόνες πάνω στιςαγορές! Για να πετύχουν τι ακριβώς; Οι ίδιοι προκάλεσαν την κατάρρευση μετις παρεμβάσεις τους στα δημοσιονομικά των οικονομιών τους. Τώρα πιάουδείς τους χρειάζεται. Και δεν τους δίνουν ιδιαίτερη σημασία.

3. Ποιους Ακούει η Κυβέρνηση;

123

Στο ξεκίνημα της κυβερνητικής της θητείας η σημερινή κυβέρνηση του κ. Γ.Παπανδρέου εμφάνισε μια ομάδα ξένων ειδικών συμβούλων που θεωρητικάθα συνέβαλαν στην διαμόρφωση της πολιτικής της. Με βάση την μέχρι τώρασυμπεριφορά της είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ποιούς ακριβυώς απόαυτούς συμβουλεύεται και ποιους ακούει. ∆εν είναι δυνατόν καθηγητέςκύρους να μην επισημαίνουν τους σοβαρούς κινδύνους που προκαλούνταιαπό την αδράνεια στην μείωση του δημόσιου τομέα η στην αύξηση τωνφόρων σε μια οικονομία στερημένη πόρων και με ελάχιστη καταναλωτικήδύναμη.

Εξ ίσου αδιανόητο είναι να γίνεται αδιαμαρτύρητα αποδεκτή μια αντίληψη πουεπιμένει στην καταπολέμηση της λεγόμενης φοροδιαφυγής δίχως νααπασχολείται με την αδυναμία του κράτους να προσφέρει έστω και ταστοιχειώδη στον πολίτη για την κάλυψη των αναγκών του. Πως είναι δυνατόεπίσης άτομα με διεθνή αναγνώριση να μην επισημαίνουν πως είναιαδιανόητο μά χώρα να επιζητεί την ανάπτυξη με την μεγαλύτερη,αναποτελεσματικότερη και πιο διεφθαρμένη δημόσια διοίκηση σχεδόν στηνυφήλιο. Πως είναι δυνατόν δίχως χαμηλούς φόρους κι ένα σταθερόφορολογικό πλαίσιο να επιζητά κανείς επενδύσεις για να ξεφύγει η χώρα απότο τέλμα.

Αν εξαιρέσει μάλιστα κανείς τον Τζόσεφ Στίγκλιτζ, που επιμένει ναυποστηρίζει την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική του Προέδρου Ομπάμα,είναι αμφίβολο αν υπάρχει άλλος διεθνούς κύρους σύμβουλος τηςκυβέρνησης που να πιστεύει πως δημόσιες δαπάνες που μεγαλώνουν τοχρέος και παρεμβάσεις στην οικονομία και στην λειτουργία των αγορών έχουντην παραμικρή πιθανότητα να αποφέρουν τα όποια θετικά αποτελέσματα.Στις ΗΠΑ η ανεργία δεν έχει μειωθεί ούτε στο ελάχιστο ενώ οι παρεμβάσειςέχουν μειώσει την διάθεση για επιχειρηματικό ρίσκο και ενεργητικέςπρωτοβουλίες στις αγορές. Γι’ αυτό στις εκλογές του Νοεμβρίου περιμένουνόλοι πως είναι πιθανό να χάσει ο Πρόεδρος την Γερουσία ενώ θεωρείταισίγουρη η απώλεια της Βουλής των Αντιπροσώπων.

Βέβαια και οι Ρεπουμπλικάνοι, από την άλλη μεριά, δεν είναι το κόμμα τηςλιγότερης κρατικής παρέμβασης. Πιθανόν στην ρητορεία να προβάλει τέτοιεςιδέες. Στην πράξη όμως γίνεται το κόμμα των μεγάλων δαπανών και τωνεκτεταμένων ρυθμιστικών παρεμβάσεων. Η τελευταία κυβέρνηση Μπούς,όπως υποστήριζαν κοντά στο ξεκίνημά της και έλληνες «έγκυροι»κονδυλοφόροι αλλά που κατάπιαν τα λόγια τους μετά την κρίση για να ταφορτώσουν όλα στην οικονομία της αγοράς, διακρίθηκε για τις μεγάλες τηςδημόσιες δαπάνες αλλά και για την «επιστροφή του κράτους» στην οικονομικήζωή. Εισαγωγικοί δασμοί, μεγάλες επιδοτήσεις κυρίως στην γεωργία,παρεμβάσεις στις αγορές κατοικίας - που προκάλεσαν ουσιαστικά και τηντελευταία οικονομική κρίση – αλλά και τα θεόρατα πακέτα οικονομικήςενίσχυσης των Τραπεζών από το δημόσιο ταμείο – όλες αυτές πολιτικές τωνΡεπουμπλικάνων του κ. Μπούς - προκάλεσαν τα σημερινά αδιέξοδα τηςοικονομίας των ΗΠΑ. Και οι πολιτικές δημοσιονομικής επέκτασης(περισσότερα λεφτά από το κράτος στην οικονομία δηλ.) του κ. Ομπάμα δενδείχνουν να είναι σε θέση να λύσουν κανένα πρόβλημα.

124

Οφείλουν επίσης τα κυβερνητικά στελέχη να δείξουν πως πιστεύουν στιςπολιτικές που εφαρμόζουν. Κι όχι να τρέχουν κλαμένοι στα κανάλια σανπροδομένες αρραβωνιάρες κατηγορώντας τους ξένους δανειστές γιααναλγησία κι’ εξιστορώντας τα πάθη τους για την διάσωση του καημένου τουλαού. Είτε πιστεύουν σε πολιτικές που από μόνες τους είναι σε θέση ναφέρουν την λύση είτε να εγκαταλείψουν τις απηρχαιωμένες ιδεολογικές τουςαπόψεις και να δώσουν προοπτική και όραμα στον κόσμο. ∆εν μπορεί ναυπάρχουν διεθνούς κύρους σύμβουλοι που να μην τους επισημαίνουν πως μεγκρίνια και μέτρα ανάγκης, για τα οποία πάντα κάποιοι άλλοι φταίνε, δενκινητοποιούνται κοινωνίες ούτε και αντιμετωπίζονται αδιέξοδα.

Αν λοιπόν εισακούγονται οι διεθνείς εδικοί είναι αυτονόητο πως οι προτάσειςτους θα είναι για σμίκρυνση του δημόσιου τομέα, απελευθέρωση των αγορών,λιγότερες διοικητικές παρεμβάσεις και σταθερή και μικρότερη φορολογία.Τίποτε άλλο δεν θα αναστείλει την πορεία της χώρας προς την καταστροφή.Καλό είναι να το συνειδητοποιήσουμε και πάνω στην λογική αυτή νακινητοποιηθούμε.

ΦΟΡΟΙ ΚΑΙ Ο ∆ΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΥΡΑΝΝΙΑ

Υπάρχει μια στρεβλή αντίληψη για τους φόρους. Οποτε το δημόσιο έχειπροβλήματα, που δεν του τα έχουν δημιουργήσει οι φορολογούμενοι πολίτεςβεβαίως, στρέφεται στην αύξηση της φορολογίας για να τα λύσει. Και μάλιστα,οι θεωρητικοί της λεγόμενης κοινωνικής ευαισθησίας επιμένουν, οι φόροιπρέπει να αφορούν το εισόδημα. Να μην είναι έμμεσοι δηλαδή, αλλά ναχτυπούν στην τσέπη όσων κερδίζουν από την δουλειά τους λεφτά. ΟΙ έμμεσοιθεωρούνται άδικοι. Γιατί είναι άδικοι παραμένει μυστήριο. Χτυπάνε, λέει τοσχετικό επιχείρημα, εξ ίσου πλούσιους και φτωχούς. Μα οι πλούσιοι είναιλογικό να αγοράζουν περισσότερα πράγματα. Να κάνουν πολύ περισσότερεςκαταναλωτικές δαπάνες. Πληρώνουν λοιπόν λογικά και περισσότερουςέμμεσους φόρους. Αν οι φτωχοί αγοράζουν εξ ίσου πολλά πράγματα με τουςεύπορους, τότε δεν είναι φτωχοί. Η, ακόμα χειρότερο, κρύβουν τα πραγματικάτους εισοδήματα. Κανένας δεν μπορεί να κρυφτεί από τους έμμεσους φόρους.Εκεί πραγματικά εξοβελίζεται η φοροδιαφυγή.

Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να μπαίνουν έμμεσοι φόροι. Το σωστό είναι ναεπιβάλλονται όσο το δυνατόν λιγότεροι φόροι. Είτε έμμεσοι, είτε άμεσοι. Και τοκράτος να κάνει λιγότερες δαπάνες. Για να υπάρχει ισορροπία. Και να μηνπροκαλούνται προβλήματα. Το ενοχλητικό βρίσκεται στην εμμονή κάποιων νααδιαφορούν στην ουσία για τα έξοδα του δημοσίου. Και να επιμένουν στηνφορολόγηση των εισοδημάτων, κυρίως των υψηλότερων από αυτά, για τηναντιμετώπιση των ελλειμμάτων του κράτους. Σπάνια κάποιοι ενδιαφέρονταινα μάθουν γιατί δημιουργούνται αυτά τα ελλείμματα. Αυτό που κυρίωςαπασχολεί όσους παίρνουν τις αποφάσεις είναι η επιβάρυνση της τσέπης τωνπολιτών.

Κι εδώ έρχεται το ζήτημα της αιτιολόγησης του φόρου στα εισοδήματα. Ημάλλον της αδιαφορίας για την αιτιολόγησή του. Ωσάν οι παραγωγικάεργαζόμενοι να αξιοποιούν περιουσιακά στοιχεία που τους έχει παραχωρήσειτο κράτος κι οφείλουν να του πληρώνουν κάποια τέλη για την χρησιμοποίησήτους. Το κράτος δεν αποτελεί όμως κάποια υπερβατική οντότητα πουπαραχωρεί εξουσίες, δικαιώματα και περιουσιακά στοιχεία. Το κράτος

125

αντίθετα υπάρχει για να τα προστατεύει. Τα δικαιώματα των πολιτών, όπως ηαπαίτηση προστασίας της ιδιοκτησίας, δεν εξαρτώνται από τις διαθέσεις τουκράτους. Αποτελούν απαιτήσεις απέναντί του, σαν αντάλλαγμα για ταοικονομικά βάρη που οι πολίτες φέρουν για την ύπαρξή του. Αλλά κι επειδή ταδικαιώματα αυτά εμφανίζονται ταυτόχρονα, αν όχι πριν, από την δημιουργίατου κράτους.

Υπάρχουν εν τούτοις υποστηρικτές της άποψης πως το κράτος έχει τοδικαίωμα να αφαιρεί μέσω του φόρου εισοδήματα από τους πολίτες για «τουςκοινωνικούς του σκοπούς». Ποιοι είναι και πως ορίζονται οι σκοποί αυτοί δενγίνεται ποτέ σαφές. Η δύναμη της κάλπης είναι πως νομιμοποιεί τις παροχέςπρος συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. ∆εν μπορεί όμως να νομιμοποιήσειτην αφαίρεση εισοδήματος από τους μεν για παροχές στους δε. Οι πολίτες,μέσω του θεωρητικού κοινωνικού συμβολαίου που έχει διατυπώσει ο Ρουσώέχουν συμφωνήσει σε εκχώρηση κυριαρχίας για το κοινό καλό. Οχι όμως καιγια οικονομικές παρεμβάσεις σε βάρος τους. Πολλοί συγχέουν την ομοφωνίατων πολιτών σε κινήσεις αντιμετώπισης κοινωνικών προβλημάτων (έργαυποδομής, σχολεία κλπ) που βασικά αναφέρεται σε εγκρίσεις δαπανών, μετην επιβολή φόρων για την συντήρηση του κράτους. Που σημαίνει τηνεπιλεκτική επιβάρυνση ορισμένων, και την αφαίρεση εισοδήματος από τηντσέπη τους. Που στηρίζεται το δικαίωμα των κρατικών αρχών να κάνουν κάτιτέτοιο;

Όταν μειώνονται οι φόροι ορισμένοι ομιλούν για παροχές στους πλούσιους*.Παροχές όμως από που; Αν ο Κώστας καλλιεργεί στο κτήμα του πορτοκάλιακαι μαζέψει ένα και το φάει, είναι δυνατόν να ισχυρισθεί κανείς πως τοπορτοκάλι αυτό έρχεται από τον Μιχάλη; Κανείς δεν χρηματοδοτεί τουςπλούσιους. Απολαμβάνουν απλά τους καρπούς της πετυχημένης δουλειάςτους. Πρέπει λοιπόν να τιμωρηθούν, επειδή ακριβώς είναι παραγωγικοί καικερδισμένοι; Το εισόδημα είναι προιόν ατομικής προσπάθειας. Εχει σαν βάσητην περιουσία των ατόμων που το πετυχαίνουν, κι όχι τα περιουσιακάστοιχεία της εκάστοτε κυβέρνησης η κάποιου αφηρημένου συλλογικού«εμείς». Ιδιαίτερα ο φόρος στην περιουσία είναι εντελώς απαράδεκτος. Ταακίνητα που έχει κάποιος είναι αγορασμένα από ήδη φορολογημέναεισοδήματα, πλήρωσε φόρους για την κατασκευή τους και πληρώνει φόρουςγια την όποια μεταβίβασή τους. Τι νόημα λοιπόν έχει ο φόρος για την κατοχήτους; Αυτό συνιστά διαδικασία δήμευσης, κι αποτελεί παραβίαση ατομικούδικαιώματος.

Ακόμα κι αν τα χρήματα που κάποιοι κερδίζουν εργαζόμενοι θεωρούνταιαπαραίτητα για την διάσωση του κράτους, δεν πρέπει κανείς να ξεχνάει πωςτο κράτος αυτό δημιουργήθηκε για να προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα πουο καθένας μας έχει εξασφαλίσει από γεννησιμιού του. ∆ικαιώματα δηλ. πουυπάρχουν ανεξάρτητα από το όποιο κράτος. Αντίθετα, στα μάτια τωνκρατιστών το κάθε δικαίωμα, και η κάθε είδους βέβαια ιδιοκτησία, προέρχεταιαπό το κράτος. Το δημόσιο αναδεικνύεται σαν το υπέρτατο αγαθό όν, ενώ οιπολίτες περιορίζονται στο επίπεδο του δουλοπάροικου που εξαρτάται από τιςΑυτές είναι βέβαια απόψεις που, όταν κυριαρχήσουν, οδηγούν αναπόφευκταστην τυραννία. *Βλ. λ.χ. Paul Krugman, “Now That’s Rich” .The New York Times, 22/08/2010

126

4. ΚΑΙ ΤΩΡΑ, ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ;

Τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Εγινε στην Ελλάδα αναδιανομή πλούτου,δίχως να υπάρχει πλούτος. Εγινε ανακατανομή εισοδήματος, σοσιαλιστικής ηλαικοδεξιάς έμπνευσης, με τα λεφτά των «διαβολικών» ξένων τραπεζιτών καιτων «μισητών» διεθνών κερδοσκόπων. Και, όπως ήταν αναπόφευκτο, ήρθε ηώρα του λογαριασμού. Ποιός θα πληρώσει; Μα, προφανέστατα εκείνοι πουμετείχαν στο πάρτυ. Ολόκληρη σχεδόν η ελληνική κοινωνία που, δίχως ναπαράγει κάτι καινούργιο η να δουλέψει περισσότερο, είδε τα εισοδήματά τηςνα αυξάνουν και το βιοτικό της επίπεδο θεαματικά να βελτιώνεται.

Από το σύνολο των ετήσιων κρατικών εξόδων το 70% πηγαίνει σε μισθούς καισυντάξεις του δημόσιου τομέα, το 20% σε εξυπηρέτηση των κρατικών χρεώνκαι το 10% μόλις σε γενικές δραστηριότητες. Από αυτά, σε ετήσια βάση, το12% (με τους καλύτερους υπολογισμούς) αναγκαζόμαστε να τα δανεισθούμεδιότι δεν το έχουμε. Χρωστάμε συνολικά, μέχρι την στιγμή αυτή, 300 δις. ευρώπερίπου (γιατί κάποια ενδεχομένως και να κρύβονται). Και πληρώνουμε κάθεχρόνο, από δανεικά κατά κύριο λόγο, κάπου 30 δις ευρώ σε μισθούςδημοσίων υπαλλήλων. Συντηρώντας έτσι τον μεγαλύτερο αναλογικά δημόσιοτομέα της γής, ενώ το επίπεδο των υπηρεσιών που προσφέρει το κράτοςστους πολίτες του είναι από άθλιο έως ανύπαρκτο.

Μπορεί να σηκώσει τα βάρη αυτά, με βάση τα σημερινά δεδομένα, η χώρα; Ηαπάντηση είναι ένα ξεκάθαρο όχι!! Κι αν το 2010 ξεπεράσουμε τα αδιέξοδα μετην βοήθεια ΕΚΤ και ∆ΝΤ, τι θα γίνει του χρόνου; Και τον χρόνο μετά; Ησυζήτηση λοιπόν που γίνεται είναι εκτός ουσίας. Είναι σαν να έρχεταικαταπάνω μας ένας γιγαντιαίος ελέφαντας κι εμείς να ανησυχούμε για τομέγεθος των κοπράνων του. Το βασικό ερώτημα είναι τι είμαστε έτοιμοι νακάνουμε εμείς μόνοι μας, όχι για να δανειζόμαστε ευκολότερα (όπωςλαθεμένα επιμένουν οι περισσότεροι), αλλά για να αρχίσουμε νααποπληρώνουμε αυτά που χρωστάμε. ∆ιότι τώρα δανειζόμαστε για ναπληρώνουμε τα χρωστούμενα. Και το συνολικό χρέος μας φυσιολογικάμεγαλώνει.

Για να αποφύγουμε την χρεωκοπία, την κοινωνική καταβαράθρωση και ταλαικά συσσίτια στις πλατείες, ένα δρόμο έχουμε μπροστά μας. Τις δραματικέςπερικοπές στις δημόσιες δαπάνές και στο μέγεθος του κράτους. Αλλά αυτόπρουποθέτει ηγεσίες έτοιμες να αντέξουν μιά πρόσκαιρη αύξηση της ανεργίαςαπό απολύσεις στο δημόσιο, και την συνακόλουθα απαραίτητη μείωσηφόρων στον ιδιωτικό τομέα. Ο ένας δηλ να γίνει επαχθής (δημόσιο) και οάλλος ελκυστικός (ιδιωτική οικονομία). Και ηγεσίες βέβαια που δεν κλονίζονταιστην θέα μαινόμενων συνδικαλιστών και ξεβολεμένων κρατικοδίαιτωνκομματικών στελεχών. Κι αντοχή βέβαια σε επιθέσεις μέσων ενημέρωσης γιαδήθεν σκληρότητα και αδικίες. Που σχεδόν αυτόματα θα εκδηλωθούν. Ετσιόμως θα έρθει η ανάπτυξη. Με στήριγμα τις ανοιχτές αγορές και την μείωσηφόρων και γραφειοκρατίας. Όχι με νομικά κίνητρα, παροχές και κρατικέςδαπάνες. Αυτό το τελευταίο προσπάθησε να κάνει ο Ομπάμα στις ΗΠΑ. Καιτα αποτελέσματα είναι ήδη αρνητικά.

Πως όμως μπορείς να τα πετύχεις όλα αυτά με ένα λαό που έχει πεισθεί πωςστην πράξη θα μπορούσαμε να ξεπεράσουμε την κρίση δίχως κανέναεπαχθές μέτρο; Αρκεί «οι κλέφτες οι πολιτικοί» να φέρουν τα λεφτά πίσω. Οιπροπαγανδιστές τέτοιων απόψεων υποστηρίζουν πως δεν ήταν κακό πως

127

χρωστούσαμε. Πως ζούσαμε με πόρους δηλ. που ποτέ δεν είχαμε κερδίσει.Και που μοιράζαμε αφειδώς χρήματα και παροχές (άρα πως τα «έφαγαν οιπολιτικοί»;). Θα μπορούσαμε, λένε οι ίδιοι, να συνεχίσουμε να δανειζόμαστε.Ενδεχόμενα κρύβοντας την πραγματικότητα από τις διεθνείς αγορές. Και ούτεγάτα ούτε ζημιά. ∆εν είχαν όμως την ίδια γνώμη και οι δανειστές μας. Που δενείχαν την παραμικρή πρόθεση να μας δώσουν χρήματα ξανά. Γιατί λοιπόναφού «δεν χρωστάμε πολλά» - γιατί λέγεται κι αυτό - συνέβη αυτό; Απλά,διότι το μέγεθος του χρέους δεν είναι σε κάθε χώρα της ίδιας σημασίας.

Ενα ζήτημα «ποιότητας του χρέους» είναι η σχέση του με το ΑΕΠ. Αλλά καιποιές είναι οι ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώρας χωριστά. Αν δηλαδή η χώραέχει πολλούς φυσικούς πόρους η / και μια δυναμική παραγωγική υποδομή τομεγάλο χρέος δεν αποθαρρύνει τους δανειστές. ∆ιότι αισθάνονται πως θαπάρουν τα χρήματά τους πίσω. Εχει επίσης σημασία σε ποιούς χρωστάει. ΗΙαπωνία λ.χ. χρωστάει ένα τεράστιο ποσοστό πολύ πάνω από το ΑΕΠ της.Αλλά τα χρωστάει σε γιαπωνέζικες τράπεζες και funds. Βασική επίσηςσημασία έχει αν το χρέος είναι δημόσιο η ιδιωτικό. Η Ελλάδα, σαν κράτος, χρωστάει 300 δις. Ευρώ. Που αποτελεί το 120% περίπου του ΑΕΠ. Μαζί με τοιδιωτικό χρέος το ποσό ανεβαίνει σε 800 δις. Ευρώ. Πως είναι λοιπόνδυνατόν, όπως ισχυρίζεται λ.χ. η El Pais, να είναι το σύνολο για την Ελλάδαστο 165%; Μήπως και πάλι έπαιξαν τον ρόλο τους τα λεγόμενα GreekStatistics;

Σε άλλες επίσης χώρες το μεγάλο ποσοστό σε σχέση με το ΑΕΠ προέρχεταικυρίως από τον ιδιωτικό τομέα. Και είναι σε τράπεζες της ίδιας της χώρας (λ.χΗΠΑ, Σκανδιναυοί). Το ιδιωτικό επίσης χρέος έχει σημασία τι ποιότητας είναι.Αλλιώς βλέπουν οι αγορές το χρέος επιχειρήσεων που δημιουργούντεράστιους τζίρους και πρωταγωνιστούν σε εξαγωγές η σε νέες τεχνολογίες κι’αλλιώς τα καταναλωτικά χρέη η εκείνα που στοχεύουν στην κάλυψηταμειακών αδιεξόδων που δεν υπάρχει προοπτική να υπερκαλυφθούν απότην όποια μελλοντική παραγωγή (άλλο δηλ. η Microsoft., η Nokia και η Volvoκαι άλλο ο ΟΣΕ η οι ΗΣΑΠ). ∆εν υπάρχει λοιπόν κανένα μυστήριο στις όποιεςσχετικές συνωμοσιολογικές «αποκαλύψεις». Πλην της εμμονής σε θέσεις πουβλέπουν πίσω από κάθε αδιέξοδο την κακή παγκοσμιοποίηση και τονδιαβολικό καπιταλισμό των ανοιχτών αγορών.

Πουθενά γι αυτούς που κοιμίζουν τον λαό δεν φταίνε οι κλειστές αγορές, οκρατισμός και η εμμονή σε παροχές από χρήματα που δεν υπάρχουν καθώςκαι η αναδιανομή εισοδήματος από ανύπαρκτο πλούτο. Κανένας δεν τολμά ναπεί στον κόσμο την αλήθεια. Πως τα λεφτά που κατασπαταλήθηκαν δηλ.πήγαν σε παροχές, σε επιδοτήσεις και σε αυξήσεις μισθών και συντάξεων.Εγινε αναδιανομή πλούτου, από πλούτο που δεν υπήρχε. Που ήταν δηλ.∆ανεικός.

Ποιος όμως να ενημερώσει τον λαό όταν η κυβέρνηση επιχειρεί να εφαρμόσειμια πολιτική στην οποία σχεδόν κανένας Υπουργός δεν πιστεύει; Αν ήταν στοχέρι τους οι περισσότεροι Υπουργοί θα προτιμούσαν να είναι στο δρόμο με τοΠΑΜΕ, υποστηρίζοντας πολιτικές παρόμοιες με αυτές που μας έφεραν στασημερινά μας χάλια. Πολιτικές παροχών δηλ. και με τους ψηφοφόρουςχαρούμενους. Ασχετο αν δεν υπάρχουν τα λεφτά. Και που κανείς δεν μας ταδανείζει πλέον. Επιτυχία λογίζεται στην Ελλάδα μοναχά το ξεδίπλωμα

128

παροχών. Κι όχι η μετάδοση στον λαό συμπεριφορών υπευθυνότητας,δυναμισμού και ανάπτυξης.

Για να ξεπεράσουμε την κρίση έχουμε ανάγκη κατά κύριο λόγο σοβαρότητας.Αλλά και ένα δημόσιο τομέα, με επι κεφαλής μια κυβέρνηση βέβαια, που ναπιστεύουν σ αυτά που κάνουν, να έχουν σαν οδηγό την απλή λογική κι όχι τιςδιάφορες πολιτικές εκτιμήσεις και να εφαρμόζουν τον νόμο. Προς κάθεκατεύθυνση. Οι σοσιαλ-ανοησίες, είτε αριστερής είτε δεξιάς προέλευσης, μαςέχουν στοιχίσει ήδη αρκετά. Για να έχουμε μέλλον οφείλουμε να καταλάβουμεπως δίχως αγορές μοναχά η φτώχεια και η δυστυχία μας περιμένουν. Καιρόςνα ξυπνήσουμε επι τέλους…

ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ, ΟΧΙ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ

Τα δύσκολα είναι ακόμη μπροστά μας. Η κρίση δεν ξεπεράστηκε. Αδυναμίαμεγάλη της κυβέρνησης είναι τα πολλά λόγια. ∆εν μπορώ να θυμηθώ πόσεςφορές έχουν γίνει εξαγγελίες για την ανάγκη διαρθρωτικών αλλαγών. Και μετάκαινούργιες εξαγγελίες για την πρόθεση προώθησης κάποιων από αυτές.Αποτέλεσμα όμως ακόμα κανένα. Τουλάχιστον τρείς φορές αναγγέλθηκαν οιπροθέσεις της κυβέρνησης για την κατάργηση η και συγχώνευση κρατικώνφορέων. Ώστε να μειωθεί το προσωπικό, να πέσει ο λογαριασμόςμισθοδοσίας του δημοσίου και κάποιοι να αξιοποιηθούν αποτελεσματικότερακαι αποδοτικότερα.

Μέχρι τώρα όμως μόνο συζητήσεις και εξαγγελίες προθέσεων ακούμε. Τοθεσμικό πλαίσιο όμως είναι έτοιμο. Από το 1992 (ν. 2000) ήδη. Το μόνο πουαπομένει είναι η απόφαση. Οι Υπουργοί οφείλουν να καταλάβουν πως στόχοςδεν πρέπει να είναι η μελλοντική προσωπική τους προοπτική και η τύχη τουςστις επόμενες κάλπες. Αλλά η διάσωση της χώρας. Οι αποφάσεις λοιπόνεπείγουν. Το ίδιο ισχύει και για τις περίφημες «αποκρατικοποιήσεις».Ιδιωτικοποιήσεις θα έπρεπε να λέγονται. Αλλά και ηχητικά ακόμη κάποιοιτρέμουν στο άκουσμα «ιδιωτικό». Και στον τομέα αυτό εν τούτοις ακούμε γιατην ώρα μόνο εξαγγελίες προθέσεων. Καμία απόφαση. Γιατί;

Για κάποιους ίσως δεν είναι ακόμη πεντακάθαρο το πρόβλημα πουαντιμετωπίζει η χώρα. Και ψάχνουν δικαιολογίες σε αστειότητες του είδους«κρίση του καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού». Για να βρίσκουνδικαιολογίες στις καθυστερήσεις τους και στην αναβλητικότητά τους. Καλόείναι όλοι να συνειδητοποιήσουν πως αυτό που αντιμετωπίζουμε είναι μιαβαθιά κρίση του ελληνικού κρατισμού. Στην Ελλάδα χρεοκόπησε το κράτος. Κιόχι η ιδιωτική οικονομία. Ο φορέας που υποτίθεται πως φροντίζει τουςαδύνατους κατέρρευσε. Και σύρει στον όλεθρο τους πάντες. Ισχυρούς καιανίσχυρους. Στο διεθνές σύστημα το πρόβλημα ξεκίνησε από τις Τράπεζες.Και κινδυνεύει να συμπαρασύρει τα κράτη. Στην Ελλάδα έγινε ακριβώς τοαντίθετο. Η κρίση ξεκίνησε από το κράτος. Και κινδυνεύει να παρασύρει και τιςΤράπεζες. Κι από κοντά, επειδή μέσω της Ελλάδας αποκαλύφθηκε τοπρόβλημα σε όλο το απεχθές του πλάτος, είναι πιθανό να ακολουθήσει στααδιέξοδα ολόκληρη η Ευρώπη.

Είναι απαραίτητες λοιπόν οι διαρθρωτικές αλλαγές. Κι όχι τόσο πολύ στοντομέα του μαζέματος φόρων. Που δίχως σωστές κι’ αντίστοιχες υπηρεσίεςπάντα θα υπάρχει. Αλλά κυρίως στον τομέα της δραστικής περικοπήςδαπανών. Και της απελευθέρωσης της οικονομικής δραστηριότητας.

129

Απελευθέρωση δηλ., δίχως κολπάκια, επαγγελμάτων. Για να ανοίξει η αγορά.Κατάργηση κρατικών φορέων. Για να μειωθούν οι δαπάνες. Σταθερόφορολογικό πλαίσιο. Για να τολμήσουν επι τέλους κάποιοι να επενδύσουν.Κατάργηση γραφειοκρατίας και λογής αδειών κι ελέγχων στις αγορές. Ώστε ηεπιχειρηματικότητα στην Ελλάδα να μην είναι φρικιαστική περιπέτεια.

5. ∆ΙΑΝΟΜΗ ΠΟΙΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ;

Ο Πόρος έχει μακριά πορεία στην ιστορία διαδραματίζοντας μάλιστασημαντικό ρόλο στους ελληνιστικούς χρόνους. Εκεί είχε καταφύγει ο∆ημοσθένης μετά την κατάρρευση της Αθήνας σαν συνεπακόλουθο τωνΛαμιακών Πολέμων. Κι εκεί είναι που αναγκάσθηκε να αυτοκτονήσει,καταπίνοντας μελάνι γραφής, προκειμένου να μην παραδοθεί στουςεκτελεστές του Μακεδόνες . Τους οποίους είχε στείλει ο κυρίαρχος τότε στηνΕλλάδα αντιβασιλέας Αντίπατρος.

Κινδυνεύει όμως και σήμερα να πρωταγωνιστήσει στις εξελίξεις, με αρνητικόκαι πάλι τρόπο. Το Συνέδριο της Σύμης, που διοργανώνει κάθε καλοκαίρι τοΙδρυμα Ανδρέας Παπανδρέου σε διάφορα νησιά της Ελλάδας, συνήλθεεφέτος στο όμορφο νησί αυτό του Αργοσαρωνικού. Με παρούσες διεθνείςπροσωπικότητες, που έχουν όμως σαν κοινό τους σημείο τις αριστερές τουςκαταβολές. Η δυσάρεστη έκπληξη ήρθε από τις διακηρύξεις της πρώτηςημέρας. Ο Πρωθυπουργός, και Πρόεδρος της Σοσιαλιστικής ∆ιεθνούς,δήλωσε χωρίς περιστροφές πως η έξοδος από την κρίση θα έλθει μέσω τηςδιανομής του πλούτου. Ούτε κουβέντα για πάταξη της γραφειοκρατίας,περιορισμό του κράτους, εφαρμογή των νόμων, πολιτικές δημιουργίαςπλούτου, καινοτομία, απελευθέρωσης δημιουργικών δυνατοτήτων.

Για να διανείμεις πλούτο, θα πρέπει πρώτα να τον δημιουργήσεις. Η ναεπιτρέψεις στην κοινωνία να δουλέψει ελεύθερα ώστε τελικά να οδηγηθεί σεγρήγορη ανάπτυξη. Οταν όμως σαν σοσιαλιστής επικροτείς η αρνείσαι ναανατρέψεις καταστάσεις και πολιτικές που οδηγούν τον τόπο σε αδιέξοδαείναι αυτονόητο πως πλούτος δεν πρόκειται να δημιουργηθεί. Αρα, τι ακριβώςθα διανείμεις; Για να γίνω περισσότερο συγκεκριμένος, οι πολιτικές πουυπονομεύουν την ανάπτυξη και οδηγούν σε αδιέξοδα είναι δεδομένες. Καιμέχρι σήμερα τουλάχιστον ανέγγιχτες. Ο μεγάλος εξωτερικός δανεισμός, πουδυστυχώς συνεχίζεται, αποτελεί βόμβα στα θεμέλια της ελληνικής κοινωνίας.Οσο το χρέος θα μεγαλώνει τα όνειρα για ανάπτυξη θα είναι απατηλά.

Το άλλο ζήτημα έχει να κάνει με την γραφειοκρατία, τα κλειστά επαγγέλματακαι την άστατη φορολογία. Για όσο διάστημα ένας τεράστιος δημόσιος τομέαςθα ρίχνει την καταπιεστική του σκιά πάνω από κάθε καινούργιαεπιχειρηματική πρωτοβουλία, ο προσανατολισμός κάθε νέου θα εμποδίζεταικαι θα ποδηγετείται από λογής κανονισμούς, ειδικές άδειες και στενέςπρουποθέσεις και οι φορολογικές επιβαρύνσεις θα μεταβάλλονται κατά τοδοκούν από γραφειοκράτες και πανικόβλητους πολιτικούς, επενδύσεις υγιείςκαι με προοπτική χρονικού βάθους δεν πρόκειται να υπάρξουν. Είναι λοιπόν

130

εξωπραγματικό να μιλάμε για δημιουργία πλούτου. Και εντελώς ουτοπικό ναοραματιζόμαστε πιθανή διανομή του.

Οφείλουν όμως οι σοσιαλιστές να διευκρινίσουν τι εννοούν όταν ομιλούν για«φτωχούς». Προς όφελος των οποίων θα πρέπει να γίνει η σχετική διανομήεισοδήματος. Για την Ελλάδα δεν έχω στη διάθεσή μου συγκεκριμέναστοιχεία. Για τις ΗΠΑ όμως, απ’ όπου προέρχονται οι περισσότεροισυνομιλητές του Πρωθυπουργού μας, τελευταία μελέτη του HeritageFoundation είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική. Το όριο φτώχειας με στοιχεία του2009 ήταν στις ΗΠΑ τα $22.000 για μια τετραμελή αστική οικογένεια. Με βάσητο στοιχείο αυτό 40 εκατ. Αμερικανοί έμπαιναν στην κατηγορία των φτωχώντο 2009. Πλην όμως ανάμεσα στους «φτωχούς» αυτούς:

το 43% έχουν ιδιόκτητες κατοικίες (τριών δωματίων, με δύο μπάνια, μεγκαράζ και κήπο).

to 80% διαθέτουν κλιματισμό, ενώ το 1970 μόνο το 36% του συνόλουτου πληθυσμού είχε την ίδια δυνατότητα.

Τα 2/3 των φτωχών νοικοκυριών διαθέτουν περισσότερα από δύοδωμάτια κατ΄άτομο.

Ο τυπικός φτωχός Αμερικανός διαθέτει περισσότερο χώρο για τηνδιαμονή του από τον μέσο (όχι φτωχό) πολίτη σε Παρίσι, Λονδίνο,Βιέννη και Μαδρίτη.

Τα ¾ των φτωχών νοικοκυριών διαθέτουν ΙΧ αυτοκίνητο, ενώ το 31%έχουν από δύο και πάνω.

∆εν χωράει λοιπόν αμφιβολία πως τα στοιχεία αυτά δεν θα είναι και πολύδιαφορετικά (κρατώντας βέβαια τις σχετικές αναλογίες) και για τις μεγάλεςχώρες της Ευρώπης – και για την Ελλάδα βέβαια. Ένα κλασσικό παράδειγμαείναι οι μισθοδοτούμενοι από το ∆ημόσιο στην Ελλάδα. Επειδή δεν υπάρχουνσχετικά στοιχεία πολλοί είναι ενδεχόμενο να μισθοδοτούνται ταυτόχρονα απόδιαφορετικούς φορείς. Κι’ αυτό αποδεικνύει την πλήρη αναξιοπιστία τωνσχετικών υπαρχόντων στοιχείων βάσει των οποίων πολλοί ξιφούλκησανεναντίον όσων επιμένουν πως οι αριθμοί είναι τεράστιοι και προκλητικοί.

∆εν ξέρω λοιπόν ο στόχος της διανομής σε τι ακριβώς αποσκοπεί. Ισως στοάλλοι να δουλεύουν και άλλοι άκοπα να απολαμβάνουν.

ΦΙΛΟΛΑΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Πυκνώνουν οι επικρίσεις κατά των κυβερνητικών μέτρων που απορρέουν απότο Μνημόνιο που συμφωνήσαμε με το ∆ΝΤ και την ΕΕ – ΕΚΤ. Σχεδόνπάντοτε οι επιθέσεις εστιάζονται σε δύο ζητήματα. Πως τα μέτρα είναι άδικαγια τον κόσμο και πως οι αποφασίζοντες, καθώς κι όσοι συμφωνούν με τηνγενική κατεύθυνση της πολιτικής αυτής, δεν συμπονούν τον κόσμο κι’αδιαφορούν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο λαός.

Να τα πάρουμε λοιπόν από την αρχή. Ο χαρακτηρισμός των μέτρων σανάδικων θα πρέπει να συνδυάζεται με μια γενικότερη θεώρηση της θέσης τηςελληνικής οικονομίας και των δυνατοτήτων της. Το ότι μάθαμε να ζούμε πάνωκαι πέρα από τις δυνατότητές μας, στηριζόμενοι μάλιστα σε δανεικά από ξέναχρηματοπιστωτικά ιδρύματα που τώρα καταγγέλλουμε σαν αδίστακτα καικερδοσκοπικά, δεν σημαίνει πως η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να

131

διατηρηθεί στο άπειρο. Αν κάποιος εγκλημάτισε πάνω στο σώμα τηςελληνικής κοινωνίας, μαθαίνοντάς την σε ρυθμούς ζωής αδύνατον ναδιατηρηθούν, δεν σημαίνει πως η επαναφορά στην πραγματικότητα είναιαδικία. Αν δεν παραδεχθούμε την αλήθεια αυτή τότε στο μέλλον θαπεράσουμε ακόμα χειρότερες καταστάσεις από την σημερινή.

Είναι εντελώς λαθεμένη επίσης η αντίληψη πως όποιος διαφωνεί, με τιςκυρίαρχες στην χώρα περί απαραίτητου μεγάλου κράτους αντιλήψεις,αδιαφορεί για την τύχη του φτωχού κόσμου. Αντίθετα, κάποιοι επιμένουν πωςη ευρύτερη λαική ευημερία (πραγματική, κι όχι εξαγορασμένη με δανεικά πουκάποια στιγμή είναι απαραίτητο να πληρωθούν) δεν μπορεί να προέλθει παράαπό την λειτουργία μιάς πραγματικά ανοιχτής οικονομίας της αγοράς. Εξάλλου η παγκόσμια εμπειρία αυτό ακριβώς δείχνει. ∆εν έχει υπάρξειπραγματική και αέναη οικονομική ανάπτυξη παρά μοναχά σε συνθήκεςπροστατευμένης ιδιοκτησίας, χαμηλών φόρων, ανοιχτών αγορών καισταθερών νομοθετικών φορολογικών πλαισίων.

Γνωρίζω τις ενστάσεις πολλών γι αυτά, που όμως δεν στηρίζονται σε στοιχείααλλά μάλλον σε πολιτικο-ιδεολογικές αντιλήψεις. Όταν τα οικονομικά μέτραΟμπάμα (γενναία ελλειμματική χρηματοδότηση της οικονομίας) βαθαίνουν τηνύφεση και διογκώνουν την ανεργία, με τι τρόπο ακριβώς βοηθούν τουςφτωχούς και τους ταλαιπωρημένους; Στην Βρετανία επίσης, οι πολιτικές τηςΘάτσερ, που ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό και ο Μπλέρ, άλλαξαν τοπρόσωπο της χώρας διαλύοντας την εικόνα μιάς σκυθρωπής και φτωχήςΒρετανίας. Ηρθε όμως ο κ. Μπράουν και ανέτρεψε τις πολιτικές αυτές. Για ναδασώσει τις Τράπεζες και ορισμένους πελάτες τους, που δεν επρόκειτο ποτέβέβαια να μοιραστούν με τον υπόλοιπο κόσμο τα κέρδη που προσδοκούσαν,τίναξε στον αέρα την Βρετανική οικονομία μοιράζοντας δισεκατομμύρια απότα δημόσια ταμεία στα ιδρύματα αυτά. Βοήθησαν μήπως οι πολιτικές αυτές ταφτωχά λαικά στρώματα – και πως;

Οι χώρες που ενεπλάκησαν στην τελευταία διεθνή οικονομική κρίσηαποδεικνύουν του λόγου το ασφαλές. Η Ιρλανδία λ.χ. είχε – με τους χαμηλούςφόρους - τον υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης και την μικρότερη ανεργία στηνΕυρώπη. Βρέθηκε στην μέση της διεθνούς κρίσης όχι λόγω χαμηλώνφορολογικών συντελεστών, αλλά λόγω τυχαίας επιλογής να στραφεί προς ταχρηματοοικονομικά προιόντα σαν εργαλείο ανάπτυξης. Κι’ όταν βέβαιακατέρρευσαν πολλές διεθνείς Τράπεζες - όχι με δική της ευθύνη, ούτε και τουανόθευτου καπιταλισμού, βέβαια – βρέθηκε αναπάντεχα στο μάτι τουκυκλώνα. Η Φινλανδία λ.χ., όπως και η ∆ανία, με παρόμοιο σεβασμό τηςιδιοκτησίας και γενναία μέτρα οικονομικού εκσυγχρονισμού (λ.χ. flexsecurityστις εργασιακές σχέσεις) δεν αντιμετώπισε αντίστοιχη κρίση. Γιατί είχε επιλέξειτις νέες τεχνολογίες – αντί των χρηματοπιστωτικών προιόντων - σαν όχημααναπτυξιακής πορείας.

Η περίπτωση λ.χ. της Σουηδίας είναι χαρακτηριστική. Η εμμονή της στομεγάλο κράτος και στην υψηλή φορολογία – που διευκολύνθηκε τεράστια απότην μην ανάμιξή της (και την ιδιαίτερη σχέση της με τους Ναζί) στον Β’Παγκόσμιο Πόλεμο ώστε να είναι μεταπολεμικά η μόνη βιομηχανικά αλώβητηχώρα στην Ευρώπη ολόκληρη – την οδήγησε τα τελευταία χρόνια σεαδιέξοδα. Γι αυτό και εξελέγη τελευταία συντηρητική κυβέρνηση με εντολή να

132

μειώσει τους φόρους και το κράτος. Ένα κράτος βέβαια – σε αντίθεση με τοδικό μας - αποτελεσματικό και πανταχού παρόν.

Φιλολαική πολιτική λοιπόν δεν είναι αυτή που απλά έτσι αυτοαποκαλείται.Αλλά εκείνη που ουσιαστικά και σε βάθος χρόνου εξυπηρετεί τις ανάγκες τουαπλού κόσμου.

6. ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ, ΔΗΛΑΔΗ, Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΑΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ;

Αυτό που πραγματικά εξοργίζει κάθε σώφρονα άνθρωπο είναι η απαράδεκτηνεοελληνική τάση να αναζητούμε εξωτερικούς εχθρούς και αποδιοπομπαίουςτράγους για δικές μας αδυναμίες, κακούς χειρισμούς κι΄ απαράδεκτεςεπιλογές. Ετσι και με την εξέλιξη του οικονομικού αδιεξόδου της χώρας όταν ηΕλλάδα ήταν σχεδόν αδύνατον να δανεισθεί με λογικούς χρηματοπιστωτικούςόρους. Με αφετηρία το γεγονός πως σαν χώρα είχαμε κατορθώσει ναεξευτελισθούμε διεθνώς όταν αποδείχθηκε πως για χρόνια δίναμε νοθευμένα(«μαγειρεμένα») στοιχεία σε διεθνείς οργανισμούς, στην ευρωπαική ένωσηκαι στους δανειστές μας ξετυλίχθηκε ένα κουβάρι αποκαλύψεων που έβλαψετην εθνική μας προσωπικότητα.

Αποκαλύφθηκε λοιπόν πως για τέσσαρες τουλάχιστον δεκαετίες η χώραζούσε με δανεικά διατηρώντας ένα επίπεδο ζωής που με κανένα τρόπο δενμπορούσε να δικαιολογηθεί από την γενικότερη οικονομική μαςδραστηριότητα. Είχαμε θεσπίσει συστήματα κοινωνικής προστασίαςεξοργιστικά χαριστικά και προσανατολισμένα στην εξυπηρέτηση ορισμένωνομάδων σε βάρος ουσιαστικά άλλων που είχαν αδυναμία συγκροτημένηςπρόσβασης σε πολιτικά κέντρα εξουσίας. Και είχαμε χαράξει χάρτεςοριοθέτησης επαγγελματικών δικαιωμάτων που έκαναν την οικονομία μαςεπικίνδυνο ναρκοπέδιο ουσιαστικά «νεκρών ζωνών» για κάθε νέοενδιαφερόμενο να μπεί στα επαγγέλματα αυτά.

Όταν πλέον φάνηκε πως η κατάσταση αυτή δεν μπορούσε να συνεχισθεί, καιπως ουδείς θα είχε την διάθεση πλέον να μας δανείσει ξανά για ναεπαναλάβουμε τα ίδια, η πραγματικότητα αποκαλύφθηκε σε όλο τοαποκρουστικό της μεγαλείο. Είτε η χώρα θα έπρεπε να πτωχεύσει, φθάνονταςενδεχόμενα μέχρι και σε συσσίτια στους δρόμους, είτε να βρεθεί κάποιοσύστημα στήριξης του οικονομικού της αδιεξόδου. Σε αυτή την φάση επάνωξέσπασε και η μεγάλη ανησυχία για το ευρώ. Η πτώση της Ελλάδας θαμπορούσε ενδεχόμενα να συμπαρασύρει και την Ευρώπη ολόκληρη.∆ημιουργώντας κρίση εμπιστοσύνης στο νόμισμά της.

Οι αγορές, ανήσυχες για την δυνατότητα επιβίωσης της ελληνικής οικονομίας,εκτίναξαν τα επιτόκια μελλοντικού δανεισμού στα ύψη. Ενώ οι ευρωπαικέςτράπεζες, ανήσυχες για την τύχη των δανείων που είχαν δώσει στην Ελλάδα,πίεζαν από την πλευρά τους για να βρεθεί κάποια λύση. Για την αντιμετώπισητης κατάστασης αυτής βρέθηκε τελικά η λύση του γιγαντιαίου πακέτουστήριξης της ελληνικής οικονομίας. Που για να μην χαθούν όμως και τα λεφτάαυτά στην μαύρη τρύπα της ελληνικής κοινωνικο-οικονομικής

133

πραγματικότητας θα έπρεπε να συνοδευθούν από ένα μνημόνιουποχρεώσεων / μεταρρυθμίσεων που θα δέσμευε την χώρα απέναντι τωνδανειστών της.

Μόλις όμως βρέθηκε η λύση ξέσπασαν και οι κραυγές αντίδρασης από τηνελληνική κοινωνία. Κανένας δεν πίεσε ούτε και υποχρέωσε την Ελλάδα ναπροσέλθει στην συμφωνία αυτή. Θα μπορούσε άνετα να επιλέξει τονμοναχικό δρόμο της χρεωκοπίας. Και της αντιμετώπισης αβοήθητα τωνσυνακόλουθων τραγικών κοινωνικών αναταράξεων. Μόλις όμωςεξασφαλίσθηκε η βιωσιμότητα του ελληνικού κράτους και σιγουρεύθηκε ηοικονομική βοήθεια από το εξωτερικό άρχισαν οι συνήθεις κραυγές περίδήθεν θυματοποίησης των ανύποπτων και αγνών ελλήνων πολιτών. Κι όλααυτά επειδή κάποιοι αποφάσισαν να μην θυσιάσουν τα χρήματα τωνφορολογουμένων των δικών τους κρατών ώστε οι έλληνες να συνεχίσουν ναζούν πάνω από τις δυνατότητές τους και με όρους ευνοικότερους κι’ απόαυτούς που τους δανείζουν.

Ο συνήθης από την νεώτερη ιστορία μας ρόλος του αδικημένου θύματος γιαμια ακόμη φορά ήρθε στο προσκήνιο. Με τους κακούς ξένους να βρίσκονταιυποτίθεται πίσω από κάθε δυσκολία που βρίσκει μπροστά της η ελληνικήκοινωνία. Λες και οι ξένοι μας υποχρέωσαν να δημιουργήσουμε έναυπερδιογκωμένο δημόσιο τομέα, να κλείσουμε δεκάδες οικονομικέςδραστηριότητες ώστε να τις απολαμβάνουν αποκλειστικά επιλεγμένεςσυντεχνίες, να φτιάξουμε μια αγορά γεμάτη από στρεβλώσεις καιδυσλειτουργίες, να δηλώνουμε οι περισσότεροι απίθανα χαμηλά εισοδήματα,να βγαίνουμε στην σύνταξη σαν ανάπηροι και να συνεχίζουμε να δουλεύουμε,υγιέστατοι μεν, αλλά παράνομα. Κι’ επειδή όλα αυτά δεν μπορούμε πλέον νατα κάνουμε, να δηλώνουμε πως η χώρα βρίσκεται κάτω από «ξένη κατοχή».Πως οι ξένοι ελεγκτές παίζουν ρόλο Πρωθυπουργού - και είναι αδίστακτοι.Πως η χώρα καταρρέει, χάνοντας την ελληνικότητά της.

Τώρα, που για μια φορά στην ιστορία μας, αρχίζουμε να γινόμαστε σοβαροί,να μην κοροιδεύουμε τους άλλους και να μην εξαπατούμε τους εαυτούς μαςθυσιάζουμε - για κάποιους - τον εθνικό μας χαρακτήρα. ∆ηλαδή, από μόνοιμας φροντίζουμε να βγάζουμε τα μάτια μας. Να ομολογούμε πωςχαρακτηριστικό μας είναι η απάτη, η λιγότερη δουλειά και η επιδίωξη τηςτεμπελιάς και της ραστώνης.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ

Ενώ στην Ελλάδα εξακολουθούμε να εκστασιαζόμαστε από θεωρητικούςπαλιάς κοπής και ξεπερασμένων εμμονών ο κόσμος τρέχει κι΄ αλλάζει μεσυναρπαστικούς ρυθμούς. Εδώ κρεμόμαστε από τα χείλη του ΤζόσεφΣτίγκλιτζ, που εξακολουθεί να επιμένει στο αποδειγμένα αποτυχημένομοντέλο των Ομπαμανόμικς και που μέσα σε ένα χρόνο μας αποκάλυψε δύοτουλάχιστον σίγουρους δρόμους για την έξοδο από την κρίση. Πέρυσι ήταν ηπράσινη ανάπτυξη. Φέτος, η διανομή του εισοδήματος. Πως θα γίνει αυτό σεμια οικονομία που δεν παράγει τίποτα και καταρρέει, δεν μας το αποκάλυψε.Ισως το κράτησε μυστικό μέχρι του χρόνου. Για την καινούργια του θεωρητικήτοποθέτηση.

Την ίδια ώρα εξαιρετικά ενδιαφέρουσες μελέτες έρχονται στο φώς τηςδημοσιότητας εξηγώντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε αλλά φωτίζοντας

134

και τις προοπτικές για το μέλλον. Ενας διανοητής που έχει ξεχωρίσει είναι οΡαγκχουράμ Ρατζάν. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο (Booth Schoolof Business) και πρώην επικεφαλής των οικονομολόγων του ∆ιεθνούςΝομισματικού Ταμείου, ο αμερικανο-ινδός επιστήμονας με το ελάχιστα «σέξυ»όνομα, έκανε αισθητή την παρουσία του μέσω δύο κυρίως εργασιών του.

To 2005 είχε παρουσιάσει, σε συνέδριο ειδικών περί τα νομισματικά, μιαεργασία με τίτλο “Has Financial Development Made the World Riskier?” (ΗΟικονομική Ανάπτυξη Εκανε τον Κόσμο Λιγότερο Σίγουρο;). Σύμφωνα με τονΡατζάν αυτή ακριβώς ήταν η πραγματικότητα. Και πολύ γρήγορα, με τηνκρίση του 2008, επιβεβαιώθηκε. Τώρα έβγαλε ένα καινούργιο βιβλίο , “FaultLines: How Hidden Fractures Still Threaten the World Economy” (ΣημείαΑδυναμίας: Πως Μυστικές Ρωγμές Ακόμη Απειλούν την ΠαγκόσμιαΟικονομία). Ο Ρατζάν, αν και καθηγητής στο Σικάγο, δεν επαναλαμβάνει τιςγνωστές απόψεις των θεωρητικών της διάσημης σχολής. Επιμένει πως τοπρόβλημα για την παγκόσμια οικονομία ήταν και παραμένει το ίδιο. Ηγρήγορη ανάπτυξη προκάλεσε σημαντικές εισοδηματικές διαφοροποιήσεις.Υπήρξε μεγάλο χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, δίχως αυτόβέβαια να σημαίνει πως οι φτωχότεροι υπέφεραν η πως δεν είχαν συμμετοχήστην ευημερία.

Οι μαθημένοι όμως στην λογική του όλο και μεγαλύτερου εξισωτισμού, και στομοίρασμα ολο και περισσότερων αγαθών σε πιο πολλούς ανθρώπους,πολιτικοί της ∆ύσης ανακάλυψαν τις πιστώσεις. Αντιπάλεψαν έτσι τηνδημιουργούμενη ανισότητα με γενναίες (κοινωνικές η ατομικές) παροχές καιμε ενθάρρυνση των Τραπεζών να χρηματοδοτήσουν γενναία την αγοράκατοικίας. Ετσι δημιουργήθηκε ένας ωκεανός πιστώσεων που πλημμύρισε τιςοικονομίες της ∆ύσης. Και την κρίσιμη ώρα δεν υπήρχε κανείς ικανός ναπροχωρήσει σε πρωτοβουλίες «αποξήρανσης» του τοπίου. Η κρίση χτύπησεαρχικά τις Τράπεζες. Τώρα όμως κλονίζονται, κάτω από το βάρος τωνδημοσίων ελλειμμάτων, και εθνικές οικονομίες.

Υπάρχουν σήμερα στις οικονομίες και εξωτερικά και εσωτερικά πολύ σοβαράπροβλήματα. Τα εσωτερικά συνδέονται με την βροχή των πιστώσεων πουεξαφάνισε κάθε έννοια καπιταλιστικής πειθαρχίας κι οδήγησε, με συνευθύνητων κυβερνήσεων, τις Τράπεζες σε δραματικά αδιέξοδα. Υπάρχουν όμως καιαδυναμίες στον εξωτερικό τομέα. Πολλές οικονομίες είναι προσανατολισμένεςγια την ευημερία τους στις εξαγωγές. Η Γερμανία, η Ιαπωνία και η Κίνα γιαπαράδειγμα στηρίζουν την ευρωστία τους στο εξαγωγικό εμπόριο. Το οποίοόμως απαιτεί πιστώσεις. Που όμως η αδυναμία της εσωτερικής οικονομίαςκαθιστά την εξασφάλισή τους όλο και δυσκολότερη. Παράλληλα, τα εσωτερικάαδιέξοδα πολλών χωρών που αποτελούσαν τον απορροφητήρα αυτών τωνεξαγωγών, όπως οι ΗΠΑ παγκοσμίως αλλά και η Ισπανία στην Ευρωζώνη,κάνουν την ροή αυτών των εξαγωγών ιδιαίτερα προβληματική.

Ανεξάρτητα λοιπόν από ενδείξεις μιάς κατ’ αρχήν εξομάλυνσης τωνοικονομικών εξελίξεων, τα προβλήματα δεν έχουν ουσιαστικά επιλυθεί. Οιαδυναμίες είναι εκεί και θα επανέλθουν στην επιφάνεια. Η παγκόσμιαοικονομία δεν έχει βρεί ακόμη απάνεμο λιμάνι. Και δύσκολα θα υπάρξουνουσιαστικές και διαρκείς λύσεις. Η ∆ύση έπαψε να αποτελεί το καταφύγιοκάθε δύσκολης οικονομικής συγκυρίας. Οι υπερχρεωμένες εσωτερικές τηςαγορές δύσκολα πλέον θα προσφέρουν τον απαραίτητο καταναλωτικό

135

δυναμισμό για την απορρόφηση των εξαγωγών άλλων κλυδωνιζόμενωναγορών. Για να επιβιώσει το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και για να μηνυποφέρουν παραπάνω, μέσω ενός άγριου στασιμοπληθωρισμού, οι λαοί είναιαπαραίτητη μια συνεργασία όλων των οικονομικά σημαντικών χωρών.

8. ΥΠΕΡΗΧΗΤΙΚΗ ΑΝΑΚΑΜΨΗ Η ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ

Από πόσα χρόνια (δεκαετίες ίσως) ομιλώ και γράφω (και όποτε ήταν δυνατόννα κάνω και πράξη) για την ανάγκη μείωσης των κρατικών δαπανών; Φωνήβοώντος εν τη ερήμω. Η Ν∆ ουσιαστικά με πέταξε έξω από τις γραμμές τηςγια τις απόψεις μου αυτές. Το Πασόκ, στη διάρκεια της σύντομης συνεργασίαςμου μαζί του, συνταράχθηκε από την εμμονή μου σε τέτοιες πολιτικές. Καιτώρα βρισκόμαστε μπροστά στην ωμή πραγματικότητα. Η χώρα πάει γιαεπίσημη πτώχευση αν δεν 'κοντύνει' τις δημόσιες δαπάνες. Οι Βρυξέλλεςετοιμάζονται να σηκώσουν τα χέρια και να κοιτάξουν την πάρτη τους, αν δενσυμμορφωθούμε.

Τα πράγματα σήμερα είναι καθαρότερα κι από τον ίδιο τον ήλιο. Η χώραβρίσκεται στο κατώφλι της χεωκοπίας. Εχοντας για δεκαετίες εξαπατήσει τηνΕυρώπη και τις διεθνείς αγορές αν δεν προχωρήσει σε διαρθρωτικές αλλαγές,κρίσιμο μέρος των οποίων είναι η μείωση του δημόσιου τομέα, τα περιθώριαεπιβίωσης έχουν ασφυκτικά στενέψει. Είτε ακολουθούμε με δική μαςπρωτοβουλία μιά πολιτική τακτοποίησης του χάους και ξεβολέματος πολλώντακτοποιημένων κρατικοδίαιτων είτε πέφτουμε στην δίνη της αναδιάρθρωσηςτου χρέους και της ουσιαστικής οικονομικής κατάρρευσης. Η συμμετοχή μαςστο ευρώ θα είναι τότε εξαιρετικά προβληματική. ∆ιότι για να πληρώσουμεμισθούς και συντάξεις θα πρέπει να τυπώσουμε χρήμα. Κάτι που είναι βέβαιααδύνατο στα πλαίσια της ευρωζώνης. Με δραματικά υποτιμημένο νόμισμα ηχώρα θα βρεθεί και πάλι στα όρια μιάς περιθωριακής οικονομίας. Με μέλλον,αν έχουμε τα ίδια μυαλά, αβέβαιο και προβληματικό.

Ποτέ δεν μπορεί να είναι κάποιος σίγουρος για το πώς θα εξελιχθούν σε μιατέτοια περίπτωση τα πράγματα. Γενικα θα μπορούσε να λεχθεί πως το πρώτοπρόβλημα θα είναι η στάση πληρωμών. Εφ’ οσον η χώρα δεν θα έχεισυνάλλαγμα. Αυτό πρακτικά θα σημάνει δύο πράγματα. Το ένα θα είναι ηστάση των εισαγωγών. Αρχίζοντας από την ενέργεια (διακοπές ηλεκτρικού,έλλειψη βενζίνης, συγκοινωνίες κλπ) μέχρι και την κατάρρευση του λιανικούεμπορίου που στηρίζεται σε εισαγόμενα προιόντα. Η ανεργία θα εκτιναχθείταχύτατα στα ύψη ενώ η γενικότερη αγοραστική δύναμη του κόσμου θα κάνειτρομακτική βουτιά. ∆εν είναι απίθανο το κράτος να αναγκασθεί να οργανώνεισυσσίτια για τους αδύναμους συμπολίτες μας. Σε δεύτερο επίπεδο, θα είναι ηαπαγορευτική στάση όλων των προς την Ελλάδα δανείων. Για ένα διάστηματουλάχιστον. Οι Τράπεζες που θα βρεθούν με ελληνικά όμόλογα στα χέρια θαέχουν τεράστιο πρόβλημα. Οι ελληνικές τράπεζες, που δεν θα έχουν άλληπηγή στήριξης, θα κινδυνεύσουν με κατάρρευση ανάλογα με την έκθεσή τους

136

σε τέτοια ομόλογα. Πιθανότατα να μπούν σε service των ξένων δανειστώντους και τα χορηγηθέντα δάνεια να γίνουν άμεσα απαιτητά. Στον τομέα αυτόδεν είμαι απόλυτα σίγουρος για τις εξελίξεις γιατί δεν έχουμε σχετικόπροηγούμενο (λόγω ΕΕ και Ευρ. Κεντρ. Τράπ.). Γενικά, σε μιά τέτοια,θεωρητική πάντα, περίπτωση. η κατάσταση θα είναι εξαιρετικά ανατρεπτική.Η χώρα βέβαια θα αναγκασθεί να βγεί από το ευρώ για να μπορέσει νατυπώσει χρήμα και να πληρώσει εσωτερικές υποχρεώσεις (μισθούς,συντάξεις, ρευστότητα σε Τράπεζες κλπ). Αλλά με την αγορά σχεδόνπεθαμένη ελάχιστα θα είναι αυτά που θα μπορεί κάποιος να αγοράζει. Ηαγορά θα πρέπει να στηριχθεί σε εγχώρια προιόντα που όμως δεν θακαλύπτουν όλη τη γκάμα των αναγκαίων καταναλωτικών επιλογών (λ.χ.προηγμένα ηλεκτρονικά είδη). Αυτά, καθαρα θεωρητικά, βέβαια. Η ελπίδαείναι να αποφύγουμε κάτι τέτοιο.

∆εν είναι όμως υποχρεωτικό να είμαστε τόσο απαισιόδοξοι. H παγκόσμιακρίση γρήγορα θα ξεπεραστεί. Και θα σταθούν όρθιες εκείνες οι οικονομίεςπου έχουν συνειδητοποιήσει τα νέα δεδομένα και θα έχουν προετοιμασθείκατάλληλα. Με σημαιοφόρους τις χώρες της Ασίας ο υπερηχητικόςκαπιταλισμός της ανάκαμψης θα προκαλέσει σοβαρές αναταράξεις. Θαυπάρξει ένα νέο δυναμικό boom. Κανένας δεν θα πρέπει να περιμένει πως θαγυρίσουμε ποτέ στο παρελθόν όπως ακριβώς το θυμόμαστε.. Οι αβεβαιότητεςκαι η αστάθεια που χαρακτήριζαν τις παγκοσμιοποιημένες μας οικονομίεςπριν χτυπήσει η κρίση δεν θα εξαφανισθούν. Αλλά θα επανέλθουνεντονότερες και με μεγαλύτερο σφρίγος. Με αναταράξεις σχεδόνυπερηχητικές – sonic. Οι ισχυρές οικονομίες του παρελθόντος θα βρεθούνμακριά από τις πρώτες θέσεις της νέας εποχής. Χώρες όπως η Βραζιλία, ηΡωσία, η Τουρκία, πιθανότατα το Καζακαστάν και το Ιράν, και σίγουρα η Κίναμε την Ιαπωνία θα σηκώσουν την σημαία των νέων δυναμικών εξελίξεων. Ταπάντα θα αλλάζουν. Παρασυρμένα από το ρυθμό των καινούργιωνανακαλύψεων στην τεχνολογία και στους ρυθμούς και στα μοντέλα δουλειάς.

Eυκαιρία έχουμε λοιπόν. Για αναπροσαρμογή πολιτικών και αναδιάταξηνοοτροπιών. Αν προχωρήσουμε σε αλλαγές παντού. Με τόλμη και θάρρος.Απελευθέρωση ωραρίου, πλήρη ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις, σταθερόκαι χαμηλού βεληνεκούς φορολογικό σύστημα, κατάργηση γραφειοκρατικώνελέγχων και μια παιδεία στραμμένη στις ανάγκες του μαθητή κι όχι στιςαπαιτήσεις του παραδοσιακού συστήματος, η χώρα μπορεί να ετοιμασθεί.Χρειάζεται όμως και ο λαός να συνειδητοποιήσει τις καινούργιες ανάγκες. Νανοιώσει την ανάγκη ανάπτυξης συμπεριφορών υπευθυνότητας. ∆εν είναιδυνατόν να περιμένουμε να επιβιώσουμε στο μέλλον περιμένοντάς τα όλααπό το κράτος. Οι πολίτες δεν είναι νήπια. Με μειωμένο καταλογισμό. Εχουνευθύνη για τις αποφάσεις και τις πράξεις τους. Παράδειγμα τα περίφημαπανωτόκια. Που πολλοί πολίτες περίμεναν από το κράτος να τους σώσει απότις συμφωνίες που οι ίδιοι υπέγραψαν. Όπως και οι μηχανές τυχερώνπαιχνιδιών. Υποστηρίζεται πως είναι ικανές να καταστρέψουν οικογένειες.Επειδή κάποιοι θα παρασυρθούν. Το ίδιο όμως μπορούν να προκαλέσουν καιοι καλλίγραμμες ξανθές γυναίκες. Θα απαγορεύσουμε τώρα και τις ξανθές;Είναι δυνατόν να ζητάμε από το κράτος να προστατεύσει τους πολίτες καιαπό τις αδυναμίες τους;

137

Αν δεν συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη να αλλάξουμε, στο μέλλον θα μαςσυντρίψει τo sonic. ∆ίχως δυστυχώς να μπορέσουμε να απολαύσουμε τοboom*.

*Βλ. το εξαιρετικό πρόσφατο βιβλίο του Gregg Easrerbrook, Sonic Boom:Globalization at Mach Speed. Random House: New York. 2009.

9. ΟΙ ΦΟΡΟΙ Ο∆ΗΓΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ

∆εν είμαι καθόλου αισιόδοξος για την μελλοντική πορεία του τόπου. Ηκυβέρνηση φαίνεται να εμμένει στην λογική της αύξησης των φορολογικώνεσόδων δίχως τον παραμικρό ουσιαστικό απολογισμό για την χρήση τωνσχετικών πόρων. Και πιστεύει πως με περισσότερες απειλές αλλά καιδιευκολύνσεις (λ.χ. «περαίωση») θα αυξήσει τα δημόσια έσοδα. Μεαποτέλεσμα τι; Να τα ρίξει στην μαύρη τρύπα των χαμένων πόρων, μαζί καιπολλά άλλα δις που χάθηκαν εκεί κατά το παρελθόν. Η ‘Εστία’ σημείωσε προκαιρού πως η φοροδιαφυγή δεν πρόκειται να μειωθεί αν δεν μειωθούναντίστοιχα οι συντελεστές των φόρων. Και έχει δίκιο βέβαια. Αλλά δεν είναιμόνο οι υψηλοί φόροι που οδηγούν τον κόσμο στην αποφυγή τους. Είναι και ηακατανόητη αδιαφορία του κράτους για τις δικές του υποχρεώσεις.

Πως είναι δυνατόν να απειλούνται οι πολίτες με αυτόφωρο ανφοροδιαφεύγουν η καθυστερούν οφειλές τους προς τις κρατικές αρχές και ναμην υπάρχει η παραμικρή κύρωση πρός δημόσιους λειτουργούς πουαποδειγμένα παραβιάζουν τους νόμους. Οχι με γενικότητες και με αναφορέςσε συμπεριφορές που δεν συνάδουν με την θέση και τον θεσμικό τους ρόλο.Αλλά όταν αρνούνται να επιστρέψουν τον ΦΠΑ στις δικαιούμενες επιχειρήσειςη παραβιάζουν ομολογημένα τον νόμο παρακρατώντας το θεσμοθετημένο 2%των φόρων από τα έσοδα της τοπικής αυτοδιοίκησης. ∆εν υπάρχει εδώπαρανομία και παράβαση καθήκοντος;

Εξ ίσου παραβατική είναι η συμπεριφορά του κράτους όταν αρνείται ναεφαρμόσει τους νόμους και επιτρέπει σε λογής αλητήριους να εμποδίζουν τηνκαθημερινότητα των πολιτών, να καταλύουν την τάξη και να απονεκρώνουντην οικονομική ζωή Με ποιά λογική μπορούν κάποιοι να παραβιάζουνατιμώρητα τους νόμους παρενοχλώντας την υπόλοιπη κοινωνία και άλλοι ναδιώκονται επειδή απλά καθυστέρησαν ορισμένες δόσεις στην εφορία; Πωςείναι λογικό ο συνεπείς με τις υποχρεώσεις τους πολίτες να γελοιοποιούνταιόταν το ίδιο το κράτος φροντίζει τους παρανομούντες; Αυτό συμβαίνει είτε μετις περίφημες πλέον «περαιώσεις» είτε με την ανοχή λογής παρανομιών απόπολιτικά ισχυρούς παράγοντες. Είτε αυτοί είναι εκδοτικοί οργανισμοί, κόμματαη κινήματα ιδιόμορφων ακτιβιστών.

Ο κυριότερος όμως λόγος που οδηγεί τους πολίτες στην αποφυγήεκπλήρωσης αρκετών φορολογικών τους υποχρεώσεων είναι η ανυπαρξίαανταποδοτικότητας για τους φόρους που πληρώνουν. Στην Ελλάδα έχουνόλοι παρανοήσει την αιτιολογική βάση της φορολογίας. Οι φόροι θεσπίσθηκανκατά κύριο λόγο στην Ευρώπη πάνω στην λογική της ανάθεσης σε ένα ισχυρόπολιτειακό φορέα της ευθύνης αρχικά για την υπεράσπιση της ζωής και τηςπεριουσίας των πολιτών. Με τα χρόνια η λογική αυτή έχει σχεδόν απόλυτα

138

παραβιασθεί. Και η φορολογία σήμερα έχει μετατραπεί σε μηχανισμόκαταλήστευσης της περιουσίας και των εισοδημάτων των πολιτών με στόχοτην συντήρηση γιγαντιαίων δημόσιων γραφειοκρατιών.

Στην Ελλάδα μάλιστα αυτή η καινούργια αντίληψη περί φόρων είναι τόσοδιαστρεβλωμένη ώστε το δημόσιο απλά εισπράττει και καταναλώνει. ∆ίχως ναεκπληρώνει τις βασικές του προς τους πολίτες υποχρεώσεις. Με άλλα λόγιαπληρώνουν οι φορολογούμενοι δίχως να απολαμβάνουν ανταποδοτικέςυπηρεσίες. Ακόμα και η περίφημη αναδιανομή εισοδήματος, που στηνσημερινή εποχή προσκρούει στην λογική του κάποιος να δουλεύει ώστεκάποιος άλλος - μέσω της κάλπης- να απολαμβάνει, έχει πλήρως αποτύχει.Οι δημόσιοι γραφειοκράτες εκλαμβάνουν την αναδιανομή σαν ενίσχυση τηςδικής τους εισοδηματικής επιφάνειας κι όχι σαν πέρασμα πόρων προς τουςπλέον αδύνατους κοινωνικά κρίκους της κοινωνίας.

Αλλά και η γενικότερη εμμονή στην πολιτική της πάταξης της φοροδιαφυγήςείναι αποπροσανατολιστική. ∆ιότι τα έσοδα από άμεσους φόρους στηνΕλλάδα δεν είναι ποσοστιαία χαμηλότερα από άλλες γνωστές χώρες. Τασυνολικά φορολογικά έσοδα της Ελλάδος είναι στο 33.5% του ΑΕΠ (Στοιχεία2007). Τα αντίστοιχα νούμερα των ΗΠΑ είναι 28,2% και της Ιαπωνίας είναι27,4%. Τα φορολογικά έσοδα του Καναδά είναι στα ίδια επίπεδα με τηςΕλλάδος. Μόνο στις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες αυτό το νούμεροπροσεγγίζει το 40%, με τη ∆ανία να είναι στο 50%. Εκεί όμως στους άμεσουςφόρους περιλαμβάνονται όλες οι άλλες επιβαρύνσεις (ασφαλιστικές εισφορέςκαι επιβαρύνσεις για την υγεία, τα τέλη κυκλοφορίας και διάφορα άλλα). Αναυτά συνυπολογισθούν στην Ελλάδα τότε η άμεση φορολογία καλύπτει πολύμεγαλύτερο ποσοστό του Εθνικού Εισοδήματος. Και βέβαια στη ΒόρειαΕυρώπη εισφορές πληρώνουν όλοι μέσω της φορολογίας. Κι όχι όπως στηνΕλλάδα, που πληρώνουν στην πράξη τα πάντα μόνο οι εργοδότες.Καθυβριζόμενοι βέβαια. Αν συγκρίνουμε πάντως την Ελλάδα με τις λιγότεροανεπτυγμένες οικονομίες, τότε τα φορολογικά έσοδα στην Ελλάδα είναιαρκετά μεγάλα.

Το πρόβλημα στην Ελλάδα λοιπόν δεν είναι τα έσοδα, δεν είναι ηφοροδιαφυγή και δεν είναι η μαύρη οικονομία. Το πρόβλημα στην Ελλάδαείναι οι δαπάνες. Ναι μεν είχαμε κατακόρυφη μείωση εσόδων σε αυτή τηνκρίση, αλλά το πρόβλημα των δαπανών δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο του2009, αλλά των τελευταίων 20 ετών. Κι όμως η κυβέρνηση πλαισιώνεται απόνεοαποκτηθέντες διεθνείς συμβούλους των οποίων η πολιτική ταυτότητα είναιξεκάθαρα σοσιαλδημοκρατική. Ατομα δηλ. με μάλλον αποτυχημένεςπροσπάθειες στο βιογραφικό τους. Οι προοπτικές λοιπόν δεν είναι καλές. Ανβλέπουμε το μέλλον μέσα από σοσιαλιστικές διόπτρες τότε η εθνική πλέοναποτυχία είναι εξασφαλισμένη.

ΜΟΝΑ∆ΙΚΟΣ ∆ΡΟΜΟΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ

Υπάρχει ένα σοβαρότατο πρόβλημα στην ελληνική κοινωνία. Οι πάντες είναιγαλουχημένοι ώστε σε κάθε δυσκολία να τα περιμένουν όλα από το κράτος.Ενώ την ίδια στιγμή αποστρέφονται την δημόσια διοίκηση επειδή σιχαίνονταιτην αποκρουστική ελληνική γραφειοκρατία και υποπτεύονται τηναντικοινωνική τελική κατάληξη των φορολογικών εσόδων. Σχηματίζεται έτσι

139

μιά παράδοξη όσο και αντιφατική τελική εικόνα. Αυτό ακριβώς που ο λαόςαποστρέφεται αποτελεί στο μυαλό τελικά και το σωσίβιο για να τον απαλλάξειαπό την όποια σοβαρή αναποδιά της ζωής.

Μοιάζει με την περίπτωση του φονιά του πατροκτόνου που σφαδάζει γνήσιαπάνω από τον τάφο του πατέρα του. Και με την προδομένη ερωμένη πουχαρακώνει τον εραστή της και κλαίγοντας στη συνέχεια προσπαθεί να τουγιατρέψει τις πληγές. Η αντιφατικότητα που χαρακτηρίζει την κοινωνική μαςζωή αντανακλά έντονα και στις δημόσιες υποθέσεις της χώρας.Επηρεάζοντας πολιτικές και ιδεολογικές στάσεις κομμάτων. Με αποτέλεσματην αδυναμία αποτύπωσης μιάς ουσιαστικής αποτελεσματικής τελικάπολιτικής που σε κρίσιμες στιγμές να οδηγεί τον τόπο μακριά από τααδιέξοδα.

Από την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα ο τόποςεπιβιώνει στις πλάτες ξένων φίλών η συμμάχων που συχνότατα με τον οβολότους βοήθησαν την Ελλάδα να σταθεί στα πόδια της σαν κράτος και εθνικήοντότητα. Παρ’ όλα αυτά, η συνηθέστερη επωδός του ελληνικού δημοσίουδιαλόγου είναι οι καταγγελίες κατά της ξενοκρατίας και η εχθρότητα κατά τωνόποιων ξένων τυχαίνει να παίζουν ρόλο ζωτικό για την επιβίωσή μας σανσυντεταγμένη πολιτειακή μονάδα.

Η Ελλάδα τώρα βρίσκεται σε μιά ιδιαίτερα δύσκολη φάση της ιστορικής τηςπορείας. Φθάνοντας στα όρια της εθνικής χρεοκοπίας οφείλουμε νααναζητήσουμε τρόπους επιβίωσης στηριγμένοι αποκλειστικά και μόνο στονεαυτό μας. Ουδείς θα εμφανισθεί να μας βγάλει από το αδιέξοδο. Αποτελείαποκλειστικά και μόνο δική μας ευθύνη. Και αν κάποιοι αυτή την ώρα μαςστηρίζουν αυτό γίνεται διότι κι εκείνοι ωφελούνται από την αποφυγή της δικήςμας χρεοκοπίας (θα γλιτώσουν δηλ. τα δανεικά που μας έχουν δώσει οι δικέςτους τράπεζες) και το κάνουν βέβαια με το αζημίωτο. Μας δανείζουν δηλ. μεαρκετά υψηλά επιτόκια αλλά και με την δέσμευση την δική μας πως θαακολουθήσουμε πολιτικές που θα εξασφαλίζουν την αποπληρωμή τωνσχετικών δανείων.

Κανένας δηλ. δεν μας υποχρεώνει να υπαχθούμε στους όρους του περίφημουμνημονίου. Παρά μοναχά οι δικές μας απερισκεψίες και η αδυναμία να βρούμεπόρους από άλλες πηγές. Και είναι χαρακτηριστικό της ελληνικήςαντιφατικότητας πως μόλις οι σχετικές χρηματοδοτήσεις εξασφαλίσθηκαν,ξιφούλκησαν όλοι κατά του σχήματος που τις έκανε δυνατές – δηλ. κατά τηςσυμφωνίας με ∆ΝΤ, ΕΕ και ΚΕΤ.

Για να επιβιώσουμε όμως είναι ανάγκη, αφού βέβαια συνειδητοποιήσουμε τοανεδαφικό των σχετικών αντιδράσεων, να ξεπεράσουμε την κρισιμότερηνεοελληνική αντιφατικότητα. Την σχέση λατρείας – μίσους δηλ. του έλληνα μετο δημόσιο. Ενώ οι πάντες παραδέχονται πλέον πως στο χείλος του γκρεμούφτάσαμε λόγω του διογκωμένου κι αναποτελεσματικού δημόσιου τομέα,κανένα κόμμα η και παράταξη δεν προτείνει το αυτονόητο. Πως η σωτηρίατου τόπου εξαρτάται από την αποφασιστικότητά μας να περικόψουμε τοκράτος. Να καταργήσουμε δηλ. άχρηστους ουσιαστικά δημόσιους φορείς(οργανισμούς, υπηρεσίες, ινστιτούτα, κέντρα, εταιρίες κλπ) και ναπερικόψουμε έτσι δραστικά τα έξοδα του κράτους. Απολύοντας βέβαιαυπαλλήλους. Των οποίων οι μισθοί επιβαρύνουν δραματικά τα δημόσια

140

οικονομικά του τόπου. Και οδηγούν τα περισσότερα ελληνικά νοικοκυριά στηνοικονομική εξαθλίωση.

Είναι ακατανόητο όλοι να ομολογούν πως η κρίση έχει οδηγήσει την ιδιωτικήοικονομία κοντά στον θάνατο, προκαλώντας αθρόες πτωχεύσεις καισυνακόλουθα αύξηση των ανέργων, και ουδείς να τολμά να μιλήσει για τοπροφανές. Πως μοναχά οι περικοπές προσωπικού στο δημόσιο μπορούν ναμειώσουν τα δημόσια έξοδα και να μην χρειασθεί έτσι να μπούν νέοι φόροι, ναπερικοπούν συντάξεις και να αλωθεί έτσι κι άλλο το λαικό εισόδημα. ∆ίχωςκαταναλωτές δεν μπορεί να επιβιώσει η αγορά. Και αυτονόητα δεν μπορεί ναυπάρξει και ανάπτυξη.

Ανεχόμαστε αδιαμαρτύρητα την προοπτική των απολύσεων και της ανεργίαςστον ιδιωτικό τομέα. Αντιλαμβανόμαστε όμως σαν ιερή αγελάδα την όποιασκέψη για αντίστοιχες κινήσεις στον χώρο του δημοσίου. Υπάρχουν δηλ.έλληνες δύο κατηγοριών; Κι όμως εκεί βρίσκεται η σωτηρία του τόπου. Ακόμακαι στην σοσιαλιστική Κούβα του Κάστρο κατάλαβαν την αλήθεια αυτής τηςπροοπτικής. Στην Ελλάδα γιa πόσο ακόμη θα εθελοτυφλούμε;

ΕΙΝΑΙ ∆ΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΟΥΜΕ ΤΕΛΙΚΑ ΤΗΝ ΧΡΕΩΚΟΠΙΑ;

Οι συνθήκες για την ελληνική οικονομία δεν είναι καλές. Παρά τις καλέςεκτιμήσεις και σχόλια από το εξωτερικό το κεντρικό πρόβλημα παραμένει. Τοελληνικό κράτος είναι τεράστιο, ξοδεύει πολλά και εμποδίζει την ιδιωτικήοικονομία να πάρει εμπρός. Αυτό που ανησυχεί ιδιαίτερα είναι η εμμονή τηςκυβέρνησης στα έσοδα. Από την μια η φοροδιαφυγή κι από την άλλη οιυποτιθέμενες αδυναμίες των εισπρακτικών μηχανισμών μονοπωλούν τοενδιαφέρον του κράτους. Κι επικεντρώνουν όλοι τις δυνάμεις τους στηναναζήτηση τρόπων αύξησης του δημοσίου εισοδήματος. Κι αφαίρεσης βέβαιατων αντίστοιχων πόρων από τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας.

Αυτός όμως ο στόχος, ακόμη κι αν στεφθεί με επιτυχία, το τελικό αποτέλεσμαθα είναι αρνητικό για την οικονομία. Ένας λόγος που τα έσοδα του κράτουςέχουν πέσει είναι η αυξημένες φορολογικές επιβαρύνσεις των πολιτών. Είτεκαταβάλλοντας βαρύτερους φόρους είτε μαζεύοντας χρήματα για τηνεκπλήρωση μελλοντικών φορολογικών υποχρεώσεων οι πολίτες έχουνμειώσει τις καταναλωτικές τους συνήθειες. Το αποτέλεσμα είναι λιγότεραχρήματα να κυκλοφορούν στην αγορά και σαν συνέπεια να μειώνεται ογενικός τζίρος και το κράτος να εισπράττει λιγότερα. Η όποια αύξηση τωνφορολογικών συντελεστών οδηγεί επίσης σε μείωση των κρατικών εσόδων.Για τον απλούστατο λόγο πως οι φορολογούμενοι μειώνουν τις οικονομικέςτους δραστηριότητες. Όταν βγάζεις 80 και το κράτος σου παίρνει τα 60 (τογιατί είναι άλλη ιστορία), τότε γιατί να βγάλεις 100; Αφού θα σου πάρει τα 85!∆ηλαδή θα κερδίσεις περισσότερα, αλλά θα σου μείνουν λιγότερα. Γιατίλοιπόν να δουλέψεις παραπάνω; Ο τζίρος λοιπόν θα παραμείνει χαμηλός.Ώστε ο πολίτης να κερδίσει περισσότερα. Και το κράτος θα χάσει βέβαια. Σαναποτέλεσμα της προοδευτικής φορολογίας.

Αλλά και η εκστρατεία κατά της λεγόμενης φοροδιαφυγής οδηγεί τελικά σεπαρόμοια αποτελέσματα. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την πάταξή τηςδεν είναι η περισσότερη αστυνόμευση. Αλλά η παροχή υπηρεσιών στονπολίτη, σε όλους βέβαια τους πολίτες, ώστε να αισθάνονται πως τα χρήματάτους πιάνουν τόπο. Σε κάθε άλλη περίπτωση η φορο-αποφυγή

141

μεγιστοποιείται ώστε ο καθένας να μπορεί αγοράζει τις απαραίτητεςυπηρεσίες από την αγορά. Αυτό έχει και την θετική του πλευρά. Μια και πόροιδιοχετεύονται στην οικονομία και κάποια χρήματα, μέσω άμεσων η έμμεσωνφόρων, περνάνε στο κράτος. ∆ιαφορετικά και πάλι θα στερέψει η αγορά μεαποτέλεσμα απολύσεις, ανεργία και γενικότερη οικονομική δυσπραγία.

Η ουσία είναι πως η εμμονή στα έσοδα δεν θα μας βγάλει από το αδιέξοδο.∆ιότι το μεγάλο πρόβλημα της χώρας είναι οι τεράστιες δημόσιες δαπάνες. Γιατην συντήρηση του υπερφυσικά διογκωμένου δημόσιου τομέα. Εδώ καιπερίπου ένα χρόνο γίνονται συζητήσεις για καταργήσεις φορέων καισυγχωνεύσεις. Στην πράξη όμως δεν γίνεται τίποτε. Αντίθετα το κράτοςσυνεχίζει να μεγαλώνει τα έξοδά του. Η νέα συμφωνία για τα ΝαυπηγείαΣκαραμαγκά θα πετάξει μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ακόμη στηνμαύρη τρύπα των πολλών δις. που έχουν προηγηθεί. Ενώ αποκαλύφθηκεπως μερικές χιλιάδες μακαρίτες συμπολίτες μας εξακολουθούν να …εισπράττουν παχυλές συντάξεις. Κάποιοι απατεώνες βέβαια στο όνομά τους.Και δεν έχει γίνει ακόμη τίποτε.

Για να αποφύγουμε την χρεωκοπία, με όλα τα τραγικά αναπόφευκτα που αυτόθα συνεπιφέρει, είναι απαραίτητο οι κυβερνώντες να πάρουν κάποιεςδυσάρεστες αποφάσεις. Που να αφορούν διαρθρωτικές αλλαγές κυρίως.Μειώσεις του κράτους, κατάργηση κλειστών επαγγελμάτων, εξορθολογισμότης φορολογίας, χαλιναγώγηση της γραφειοκρατίας. ∆ίχως ξένες επενδύσειςκαι δραστικές μειώσεις δαπανών δεν θα αποφευχθεί η καταστροφή. Οιπρώτες δύσκολα θα έρθουν αν δεν χτυπηθεί ο κυκεώνας των εγκρίσεων καιτων υπογραφών και δεν σταθεροποιηθεί σε χαμηλά επίπεδα η φορολογία.Μόνο στην Ελλάδα αλλάζει το φορολογικό καθεστώς όχι μόνο κάθε χρόνοαλλά και δύο ακόμη φορές τον χρόνο.

Για τις δαπάνες τα είπαμε και πιο πάνω. Ακόμα και στις καλές, υποτίθεται,ημέρες της ελληνικής οικονομίας ( στη δεκαετία 1995 – 2005) όλες οι διεθνείςεκθέσεις για την Ελλάδα κατέληγαν στην ίδια προτροπή. Στην απαραίτητηδηλ. μείωση των δημοσίων δαπανών. Κάτι βέβαια που ουδέποτε έγινε. Καιείναι πολύ μεγάλα τα ερωτηματικά για το αν θα γίνει και στο μέλλον.

10. Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΑΘΩΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ

Είναι πραγματικά εκπληκτικό αλλά υπάρχουν ακόμα αναλυτές και άλλαδημόσια πρόσωπα που επιμένουν πως τα περί μεγάλου δημόσιου τομέα στηνΕλλάδα αποτελούν μύθο. Και στηριζόμενοι σε επίσημα στατιστικά στοιχεία τηςΕλλάδας, που αποτελούν πλέον παγκόσμιο ανέκδοτο για την υποτιθέμενηεγκυρότητά τους, επιμένουν πως τα νούμερα είναι χαμηλά και πως ταποσοστά του δημόσιου τομέα δεν είναι μεγαλύτερα από άλλες ευρωπαϊκέςχώρες.

Η απογραφή των δημοσίων υπαλλήλων της χώρας, κατ αρχήν του κυρίως ηκεντρικού, λεγόμενου, κράτους, απέδειξε πως πλησιάζουν τις οκτακόσιεςχιλιάδες. Στο νούμερο αυτό είναι παραπάνω από σίγουρο πως δεν

142

περιλαμβάνονται όσοι πραγματικά μισθοδοτούνται από Υπουργεία,Νομαρχίες και Οργανισμούς Αυτοδιοίκησης. Αν τηρηθεί η δέσμευση τηςκυβέρνησης, κάτι όχι απόλυτα σίγουρο στην χώρα αυτή, και απαγορευθεί η μεκάθε τρόπο μισθοδοσία όσων δεν περιλαμβάνονται στην συγκεκριμένηαπογραφή τότε είναι σίγουρο πως με την νέα χρονιά θα έχουμε αντιδράσειςκαι κινητοποιήσεις των «απλήρωτων» εργαζομένων. ∆ιότι υπάρχουνκατηγορίες υπαλλήλων που δεν πληρώνονται μέσα από τις τακτικέςκαταστάσεις των Υπουργείων αλλά από λογής άλλες υπόγειες διαδρομές. ΣτοΥπ. Πολιτισμού λ.χ. επιδοτούνται πολιτιστικοί σύλλογοι η ενισχύονταιδραστηριότητες συνδικαλιστικών σωματείων ώστε μέσα από τα χρήματα αυτάνα πληρώνονται μισθοί. Η περίπτωση υπαλλήλου – συνδικαλιστή πουβρέθηκε να έχει εκατομμύρια ευρώ στον προσωπικό του λογαριασμό αποτελείμιά τέτοια περίπτωση. Αυτά ήσαν χρήματα επιδοτούμενων δραστηριοτήτωνπου πήγαιναν κανονικά για μισθούς έκτακτου προσωπικού.

Πολλοί εργαζόμενοι επίσης στις ανασκαφές και σε έργα συντήρησης ηανακαίνισης μουσείων αμοίβονται από χρήματα που διατίθενται για το έργο κιόχι για μισθοδοσία. Οι έφοροι προσλαμβάνουν προσωπικό (τεχνίτες, εργάτες)κατά περίπτωση και τους πληρώνουν με καταστάσεις για όσο διαρκεί το έργο.Συνήθως προσλαμβάνονται και για το επόμενο. Ολοι αυτοί δεν είναι πουθενάκαταγεγραμμένοι. Είναι όμως ουσιαστικά υπάλληλοι του ελληνικού κράτους,μια και αμοίβονται απ’ αυτό. Σε κάθε τομέα σχεδόν της δημόσιας διοίκησηςυπάρχουν περιπτώσεις εργαζομένων σαν τις παραπάνω. Που προφανέσταταδεν θα περιλαμβάνονται στην απογραφή. Είναι χαρακτηριστικό επίσης πως το2004 η τότε κυβέρνηση ήρθε αντιμέτωπη με 250.000 περίπου αδιόριστουςσυμβασιούχους διαφόρων κατηγοριών. Οι περιπτώσεις σαν τις δεκάδεςδιαφορετικές δικιές τους εντάχθηκαν στην απογραφή;

Ο αριθμός λοιπόν των μισθοδοτουμένων εργαζομένων στο ελληνικό δημόσιοείναι κατά πολύ περισσότερος από τον ανακοινωθέντα. Και η σύγκριση μεπολλές άλλες ευρωπαικές χώρες είναι ατυχέστατη. ∆ιότι σε κάποιες απόαυτές ο στρατός λ.χ είναι μισθοδοτούμενος. Και περιλαμβάνεται στονσυνολικό αριθμό των αμοιβόμενων από το κράτος. Όπως και σε κάποιεςάλλες οι κοινωνικές υπηρεσίες είναι τόσο ανεπτυγμένες ώστε ναπαραλαμβάνουν τον πολίτη από την κούνια και να τον ακολουθούν μέχρι τοντάφο. Καλύπτοντας το διάστημα αυτό όλες του τις ανάγκες. Και εύλογααπασχολεί μεγαλύτερο αριθμό εργαζομένων. Αλλά με τι αποδοτικότητα καιεύρος ευθυνών!!

Υπάρχει όμως και το ζήτημα του ευρύτερου, λεγόμενου, δημόσιου τομέα.∆ηλαδή, οι ∆ΕΚΟ, ανεξάρτητοι Οργανισμοί, σωματεία δημοσίουενδιαφέροντος, ανεξάρτητες αρχές κι αυτόνομοι φορείς καθώς και λογήςινστιτούτα, επιτροπές, κέντρα και εταιρίες. Ολοι αυτοί απασχολούνπροσωπικό που μισθοδοτείται, άμεσα η έμμεσα από το ελληνικό κράτος.Οταν συνυπολογισθούν όλοι αυτοί είναι σίγουρο πως το σύνολο τωνλεγομένων υπαλλήλων θα είναι πολύ πάνω από 1.100.000. Και συμβάλλουνβέβαια στα οικονομικά βάρη και στα ελλείμματα. Και έχουν οδηγήσει, και μεδική τους ευθύνη βέβαια, στα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει τώρα ο τόπος.

∆εν είναι λοιπόν ο συνήθως ύποπτος νεοφιλελευθερισμός και η οικονομία τηςαγοράς που μας οδήγησαν στο χείλος της καταστροφής. Είναι ο γιγαντισμόςενός κατ εξοχήν παρασιτικού και άχρηστου δημόσιου τομέα που δίχως να

143

εξυπηρετεί στην πραγματικότητα τις ανάγκες του λαού και της κοινωνίαςστραγγάλιζε την οικονομία. Που μεγάλωνε ένα κράτος που βασικό του μέλημαήταν η βόλεψη των κομματικών στρατών και η διαιώνιση των συμφερόντωντων επί μέρους συντεχνιών. Οι πολλοί φορείς και βραχίονες του κράτους αντίνα φροντίζουν το μέλλον των κατοίκων και της κοινωνίας αγωνιούν για τηνπροώθηση των επαγγελματικών τους επιδιώξεων. Σε βάρος μάλιστα, τιςπερισσότερες φορές, των γενικότερων συμφερόντων της κοινωνίας και τουσυνόλου. Το κράτος αντί για μέσο εξυπηρέτησης του λαού έχει μεταβληθεί σεεργαλείο κατοχύρωσης της θέσης και των αιτημάτων όσων δουλεύουν σεαυτό.

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

∆εν μου αρέσει να επιχαίρω. Ιδιαίτερα αν η ευκαιρία είναι δεμένη με άσχημεςστιγμές για τον τόπο. Εχω συχνά προειδοποιήσει πως η πραγματοποίησημεγάλων ξένων επενδύσεων στον τόπο είναι όνειρο απατηλό. Κυρίως για όσοδιάστημα στον τόπο επικρατεί η νοοτροπία του κρατισμού με ανεξέλεγκτη τηνγραφειοκρατία, ένα δαιδαλώδες και αβέβαιο φορολογικό καθεστώς, με ταδικαστήρια να παρεμβαίνουν στην οικονομία και την διαφθορά να ταλανίζειτην καθημερινότητά μας. Η επένδυση στον Αστακό κατέρρευσε. Λόγωμελλοντικής αβεβαιότητας για την βιωσιμότητά της αλλά και επειδή δενμπορούσαν τα μέλη της επιχειρηματικής κοινοπραξίας να τα βρούνε μεταξύτους.

Από τα πράγματα είναι δεδομένο πως η χώρα δεν πρόκειται να ορθοποδήσεικαι να αποφύγει την ολοκληρωτική χρεωκοπία αν δεν υπάρξει ανάπτυξη. Μιαέννοια που στη χώρα μας έχει πάρει σχεδόν μυθικές διαστάσεις. Για κάποιουςη ανάπτυξη ταυτίζεται με κάποιο τομέα κυβερνητικής πολιτικής. Αρκεί λοιπόνη λήψη κάποιας κυβερνητικής απόφασης και κάποιο πακέτο «μέτρων» ώστε ηανάπτυξη να αρχίσει να δρομολογείται. Η ανάπτυξη δυστυχώς όμως δεν είναικυβερνητική υπηρεσία. Που να υπακούσει σε κανόνες διοικητικής ιεραρχίαςκαι να στοιχίζεται κατόπιν διαταγών των ανωτέρων.

Η ανάπτυξη αποτελεί κοινωνική διαδικασία. Που προκαλείται από παράγοντεςπου σχετίζονται με αλληλεπιδράσεις λογής οικονομικών και θεσμικώνπαραγόντων. Η ανάπτυξη λ.χ. δεν πρόκειται να κάνει την εμφάνισή της αν δενμπει νυστέρι στην αναποτελεσματική κι αποτελματωμένη δημόσιαγραφειοκρατία. Ανάπτυξη επίσης είναι αδύνατη κάτω από το σημερινόκαθεστώς φορολογικής επίθεσης εναντίον κάθε Έλληνα που κατορθώνει ναπετύχει κάτι στη ζωή του. Και βέβαια προοπτική μακροπρόθεσμης ανάπτυξηςαποτελεί χίμαιρα σε ένα πολιτικό σύστημα όπου η κάθε κυβέρνηση θεωρεί τοκρατικό θησαυροφυλάκιο προσωπικό της φέουδο μοιράζοντας, ασυντόνιστα,αποσπασματικές παροχές με μοναδικό στόχο τα καλά αποτελέσματα στηνκάλπη.

Το πιο κρίσιμο όμως θέμα είναι η λεγόμενη κρατική συμμετοχή στηνανάπτυξη. Ποτέ στην ιστορία η ανάπτυξη δεν κατακτήθηκε μέσω δημοσίωνδαπανών και αύξηση των κρατικών επιδοτήσεων και κινήτρων. Ο Μπούςαπέτυχε παταγωδώς με τις μεγάλες επιδοτήσεις στην γεωργία και τηνπαρεμπόδιση φτηνών εισαγωγών από τον υπόλοιπο κόσμο. Εξ ίσου και ησημερινή αμερικανική κυβέρνηση έχει αποτύχει με τις περίφημες μεγάλεςκρατικές χρηματοδοτήσεις της οικονομίας. Τα stimuli του κ. Ομπάμα, που

144

έχουν ήδη στοιχίσει πολλά δις δολάρια στους Αμερικανούς φορολογούμενους,το οικονομικό τέλμα στις ΗΠΑ δεν έχει υποχωρήσει ενώ η ανεργίαεξακολουθεί να καλπάζει.

Όπως σημειώνει ο John Wallis στο σημείωμά του “Government Growth,Income Growth, and Economic Growth”, που περιλαμβάνεται (κεφ. 14) στοβιβλίο των John A. James και Mark Thomas, Capitalism in Context: Essayson Economic Development and Cultural Change in Honor of R.M. Hartwell(University Of Chicago Press, 1994), καμία θεωρία ανάπτυξης που στηρίζεταιστην προϋπόθεση πως οι δημόσιες επενδύσεις αποτελούν κρίσιμηπαράμετρο για την επίτευξή της, δεν μπορεί ιστορικά να επιβεβαιωθεί. Οιπρώτες χώρες που εκβιομηχανίστηκαν δεν χρειάσθηκαν κρατικά χρήματα γιανα το πετύχουν. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, ούτε η αρχική συσσώρευσηκεφαλαίου ούτε και οι συνακόλουθες επενδυτικές δραστηριότητεςεξαρτήθηκαν από την ανάμιξη του δημόσιου τομέα. Ακόμα κι εκεί που οιδημόσιες επενδύσεις, πέρα από τις αναγκαίες υποδομές, σημείωσαν επιτυχίαστην κινητοποίηση της αναπτυξιακής διαδικασίας (λ.χ. στην Ελλάδα)μακροπρόθεσμα οδήγησαν σε δημοσιονομικά αδιέξοδα (πολλαπλέςδιαχρονικά κρίσεις με κορυφαία βέβαια την τρέχουσα).

Εξυπακούεται πως οι κουβέντες περί ανάπτυξης, με ανέγγιχτα όλα ταυπόλοιπα κακώς κείμενα της ελληνικής δημόσιας πραγματικότητας, δενοδηγούν πουθενά. Η χώρα δυστυχώς θα συνεχίσει να βουλιάζει στηναπογοήτευση και την παρακμή. Οσο ο δημόσιος τομέας παραμένειαπρόσβλητος στο μέγεθος, στις εξουσίες αλλά και στις αυθαιρεσίες του ηελληνική οικονομία δεν πρόκειται να διασωθεί. Το ερώτημα που τίθεται είναιγιατί ενώ κάθε πολιτική δοκιμάζεται, και οι πλέον επαχθείς μάλιστα από αυτέςμε ευκολία εφαρμόζονται (όπως οι φορολογικές επιβαρύνσεις) κανένας δεντολμά ούτε και να σκεφθεί το προφανέστατο. ∆ηλ. την δραστική περικοπή τωνδαπανών του κράτους. Και με μείωση εξόδων δεν εννοούμε βέβαια τηνπαραπλανητική σημερινή τακτική της στάσης ουσιαστικά πληρωμών (τοκράτος δηλ. να μην πληρώνει τις υποχρεώσεις του προς τους πολίτες στουςοποίους οφείλει) αλλά την κατάργηση κρατικών φορέων και οργανισμών.

ΑΡΙΣΤΕΡΕΣ ΑΝΟΗΣΙΕΣ

Όταν βρέθηκα στο τιμόνι του ∆ήμου του Πειραιά ολοκλήρωσα μια σειρά απόέργα ανάπλασης της πόλης δίχως να χρεωθεί ο ∆ήμος ούτε μία, τότε,δραχμή. Οι προσπάθειές μας κινήθηκαν πάνω στη βάση ιδιωτικών χορηγιώνμε μοναδικό αντάλλαγμα την διαφημιστική προβολή του φορέα που διέθετετους πόρους. Θυμίζω πως και όσα έργα έκανε ο ίδιος ο ∆ήμος τα έκανε μεσυνεργεία αυτεπιστασίας. ∆ίχως δηλ εργολαβίες και αναθέσεις σε παράγοντεςεκτός ∆ήμου. Το αποτέλεσμα ήταν να πετύχουμε με ελάχιστο κόστοςσημαντικές τότε διακρίσεις (λ.χ. δεύτερη καθαρότερη πόλη της Ευρώπης καικαλύτερη Χριστουγεννιάτικη διακόσμηση σύμφωνα με το CNN). To κυριότεροόμως ήταν πως παρέδωσα ένα ∆ήμο δίχως αυξημένα δημοτικά τέλη και μεπλεόνασμα στον προυπολογισμό του. Σε αιτήματα μάλιστα κατοίκων γιαπρόσθετα δημοτικά έργα πρότεινα την περιφερειακή η τοπική επιβάρυνσηώστε εκείνοι που απολαμβάνουν το αποτέλεσμα του έργου να είναι και εκείνοιπου θα φέρουν και το σχετικό οικονομικό βάρος. ∆υστυχώς η σχετική μουπρόταση δεν μπόρεσε να εφαρμοσθεί διότι η τότε κυβέρνηση δεν δέχθηκε ναπροωθήσει την απαραίτητη σχετική νομοθετική ρύθμιση.

145

Θυμήθηκα τις σχετικές με το τότε δραστηριότητες παρακολουθώντας τιςτοποθετήσεις σημερινών υποψηφίων για τις αυτοδιοικητικές εκλογές. Και τηνσωρεία των ανοησιών που ακούγονται για τον τρόπο που θα πρέπει οιδιάφοροι ∆ήμοι να πορευθούν. Οι εξωπραγματικές και περίπου γραφικέςπροτάσεις προέρχονται κυρίως από εκπροσώπους των διαφόρωναποχρώσεων της Αριστεράς. Που επιτέλους, αν δεν κινδύνευε να οδηγηθεί οτόπος σε ολοκληρωτική καταστροφή, θα άξιζε να αναλάβουν κάπου τηνεξουσία για να δούμε τις προτάσεις τους στην πράξη. Ο Πρόεδρος τουΣΥΡΙΖΑ λ.χ. είχε προ καιρού υποτίθεται εξασφαλίσει από τον ιδιόρρυθμοΠρόεδρο της Βενεζουέλας Τσαβέζ φτηνό πετρέλαιο για την Αθήνα!! ∆εν ξέρωαν το είδατε πουθενά. Εκτοτε πάντως η Βενεζουέλα αναγκάσθηκε νααγοράσει πετρέλαιο από την Ρωσία για να καλύψει τις δικές της ανάγκες!Προεκλογικά επίσης η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για την καταπολέμηση τηςανεργίας ήταν ο διορισμός όλων των ανέργων στο δημόσιο. Στο ίδιο δηλ.καταχρεωμένο κράτος που δεν είναι σε θέση πλέον να αντιμετωπίσει τιςτρέχουσες υποχρεώσεις του.

Τι ακούμε όμως από τους αριστερούς υποψηφίους; Πως η κρίση που βιώνει ηχώρα είναι κρίση του ..καπιταλισμού!! Παρά το γεγονός πως στην Ελλάδα δενχρεοκόπησαν οι Τράπεζες η οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αλλά το ίδιο το Κράτος.Που εξασφάλιζε για δεκαετίες ευημερία – σε ποιους άραγε(;) – δανειζόμενο.Πως λοιπόν είναι κρίση του – ουσιαστικά ανύπαρκτου στην Ελλάδα – γνήσιουκαπιταλισμού; Στην Ελλάδα οι συντελεστές της φορολογίας είναι από τουςυψηλότερους στον κόσμο. Και πάνω από το 60% της οικονομικήςδραστηριότητας βρίσκεται .άμεσα η έμμεσα στα χέρια του κράτους. Πωςγίνεται λοιπόν η οικονομική κρίση που χτυπά τους έλληνες πολίτες να είναιπροιόν – ανύπαρκτων ουσιαστικά στη χώρα μας – καπιταλιστικών επιλογών;

To επόμενο επιχείρημα είναι πως δεν πρόκειται οι εργαζόμενοι ναπληρώσουν για να καλυφθούν μέσω των τόκων τα έσοδα των διεθνώνΤραπεζών. Αυτό είναι πραγματικά πρωτότυπο. Οι διεθνείς Τράπεζες ήσανευπρόσδεκτες όταν μας δάνειζαν για να δίνουμε αυξήσεις σε μισθούς καισυντάξεις από χρήματα που ουδέποτε είχαμε κερδίσει (βλ. σχετικές«φιλολαικές» πολιτικές του πρώιμου Πασόκ). Τώρα όμως που οφείλουμε ναεπιστρέψουμε τα λεφτά που εισπράξαμε, και καταναλώσαμε βέβαια,ξιφουλκούμε εναντίον των «κακών» Τραπεζών. Που απλά ζητάνε πίσω αυτάπου δικαιούνται.

Και κοντά σε όλα αυτά το κράτος κάνει ότι μπορεί για να τιμωρήσει όσουςφορείς δραστηριοποιούνται ενεργητικά και με μεγάλη επιτυχία. ∆εν πίστευαόταν διάβαζα πως η εταιρία ΠΛΑΙΣΙΟ κλήθηκε να πληρώσει έκτακτη εισφορά800.000 ευρώ. Ακριβώς επειδή δραστηριοποιείται με επιτυχία στηνπραγματική οικονομία. Εξυπηρετεί τις ανάγκες των νέων κυρίως ανθρώπωνκαι προσφέρει απασχόληση σε εκατοντάδες αποφοίτους ΤΕΙ. Κι αντί τοκράτος να επιβραβεύει κινήσεις σαν αυτή τιμωρεί την επιτυχία επιβάλλονταςβαριές έκτακτες εισφορές. Κι όπως μου ανέφερε αναγνώστης της ιστοσελίδαςμου «έχουν άδικο μετά αυτοί που βγάζουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό καιψάχνουν άλλες διεξόδους;»

Το Υπ. Οικονομικών και η Αριστερά εξακολουθούν να βρίσκονται στον κόσμοτους. Οι μεν φορολογώντας ότι περίπου κινείται. Και οι άλλοι περιμένοντας

146

από το κράτος σχεδόν τα πάντα. Πουθενά δεν ακούγεται η παραμικρήπρόταση για εθελοντική δράση των πολιτών, αυτενέργεια και ανάληψηευθυνών. Παντού ακούγονται προτάσεις κινητοποιήσεων για παροχές από τοκράτος. Από τον προυπολογισμό. Και από τους φόρους. Οσο λιγότερουςφόρους πληρώνουν αντικειμενικά κάποιοι τόσο περισσότερες απαιτήσειςέχουν από τον δημόσιο κουρβανά.

Τέτοιες όμως προτάσεις συνιστούν ανοησία και οδηγούν σε ριζικά αδιέξοδα.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΚΡΟΥΣΗ

Η κατάσταση στη χώρα βρίσκεται πραγματικά εκτός ελέγχου. Οπαραλογισμός που επικρατεί κόβει δίχως άλλο την ανάσα. Πρέπει να είμαστεη μοναδική χώρα στην υφήλιο που αμφισβητούμε την τετράγωνη λογική καιενθουσιαζόμαστε με επιλογές εξωπραγματικές και παράλογες. Μπροστά στηνεντελώς αναπάντεχη βουτιά στο οικονομικό αδιέξοδο οι πάντες αναζητούνενόχους εξαιρώντας τον εαυτό τους από την όποια ευθύνη. Η συλλογικήυστερία με την οποία η ελληνική κοινωνία είχε στρατευθεί πίσω από το όραματου μεγάλου κράτους που άκοπα εξασφάλιζε πλουτισμό και ευδαιμονία οιπάντες προσποιούνται πως δήθεν δεν τους αφορά.

Η περίπτωση της κυβέρνησης Μητσοτάκη είναι χαρακτηριστική. Εγινε τότεπροσπάθεια να βγούμε από τον λήθαργο και να συνειδητοποιήσουμε τηνπραγματικότητα. Οι ∆ΕΚΟ τέθηκαν μπροστά στις ευθύνες τους, δαπάνεςδημόσιες ψαλιδίσθηκαν, ιδιωτικοποιήσεις προωθήθηκαν, φορείς μπήκαν σεσειρά άλλοι για να κλείσουν κι άλλοι να καταργηθούν. Οι αγορές άρχισαν ναανοίγουν, οι ευνοιοκρατίες να περιορίζονται και δημόσιες εργολαβίες καιπρομήθειες να περικόπτονται. Για πρώτη φορά η χώρα βρέθηκε με ετήσιοδημοσιονομικό πλεόνασμα. Κι όμως με μεγάλη πλειοψηφία η ελληνικήκοινωνία στράφηκε εναντίον της. Γιατί έβαζε τέλος στο πάρτυ. Θίγονταςβαθειά ριζωμένα συμφέροντα. Με άλλοθι την καταδίκη τουνεοφιλελευθερισμού τα βολεμένα στη διαφθορά στρώματα συνέχισανανενόχλητα την πορεία στην καταστροφή.

Το οξύμωρο είναι πως ορισμένοι σήμερα κραυγάζουν για την πολιτική τάξηπου ποτέ δεν ύψωσε δήθεν την φωνή της για την καταστροφή στην οποίαβαδίζαμε. Λησμονώντας την σκόπιμη δαιμονοποίηση όσων είχαν διαφορετικήγνώμη και τον συνακόλουθο εξοβελισμό τους στο περιθώριο, καταγγέλλονταιτώρα συλλήβδην οι πολιτικοί για να καλυφθούν οι ενοχές της υπόλοιπηςκοινωνίας. Ο παραλογισμός όμως και η υποκρισία δεν τελειώνουν εδώ. Τοσύστημα, μαζί και με την νοοτροπία του κόσμου, δεν εννοεί να αλλάξει. Ηεύκολη εμμονή με την εξασφάλιση εσόδων φορτώνει με φόρους την οικονομίακαι γονατίζει τον δυναμισμό της οικονομίας. Και περιέργως αδιαφορούν όλοιμε την ανεργία που αρχίζει να καλπάζει στον ιδιωτικό τομέα.

Νυστέρι όμως περικοπών στα έξοδα του δημόσιου τομέα μπαίνει μοναχά σεπεριπτώσεις που και πάλι θύμα είναι η ιδιωτική οικονομία. ∆εν αποδίδεται έτσιο ΦΠΑ, δεν πληρώνονται ιδιώτες στους οποίους χρωστάει το κράτος(προμηθευτές νοσοκομείων, κατασκευαστικές εταιρίες, βενζινάδικα) και δενσυμψηφίζονται χρέη του δημοσίου με υποχρεώσεις των ιδιωτών απέναντί του.Το δημόσιο όμως προωθεί αμέσως συμψηφισμούς όταν αυτό χρωστάει.

147

Όταν όμως φθάνουμε στην απασχόληση στο δημόσιο σύσσωμη η κοινωνίακινητοποιείται ενάντια σε τυχόν απολύσεις. Συμβασιούχοι απαιτούνμονιμοποιήσεις ενώ η εργασιακή τους σχέση έχει ολοκληρωθεί. Κόμματα καιΜΜΕ, που αδιαφορούν για ιδιωτικές επιχειρήσεις και εργοστάσια πουκλείνουν, χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για συμβασιούχους που κλειδώνουν τηνΑκρόπολη (μόνο οι Ρωμαίοι του Σύλλα, οι βάρβαροι Ερούλοι εισβολείς και οιΝαζί το έκαναν στο παρελθόν) και αντιδρούν στην προσπάθεια των Αρχών(εισαγγελείς και αστυνομία) να αποκαταστήσουν την τάξη.

Το χειρότερο είναι πως ουδείς μαθαίνει από το παρελθόν. Τυφλωμένη ηκυβέρνηση από τις σοσιαλίζουσες ιδεοληψίες της επιμένει σε φοροεπιδρομέςδίχως προοπτική. Αγνοώντας πέρα από την κοινή λογική και την διεθνήσχετική εμπειρία (βλ. Grigore Pop-Eleches, From Economic Crisis to Reform:IMF Programs in Latin America and Eastern Europe, 2008). Και στηνΑργεντινή ο σοσιαλιστής Ντε Λα Ρούα διαδέχθηκε τον «νεοφιλελεύθερο»Κάρλος Μένεμ στοχεύοντας στην αποκατάσταση των υποτιθέμενωνκοινωνικών αδικιών και στη «διάσωση» της χώρας. Με καταιγισμό φόρωνβέβαια. Το αποτέλεσμα ήταν η κατάρρευση της αγοράς, η γενική φτώχεια καιοι λεηλασίες από εξαγριωμένους όχλους πολλών πόλεων. Τελικά η Αργεντινήχρεοκόπησε ολοκληρωτικά και ακόμη δυσκολεύεται να συνέλθει.

Η θεοποίηση της παραφροσύνης όμως γίνεται κυρίαρχο φαινόμενο τηςδημόσιας ζωής της χώρας όταν η Αριστερά, της οποίας οι ιδέες κυριάρχησανστα μεταδικτατορικά χρόνια στον τόπο και οδήγησαν ουσιαστικά στα τραγικάοικονομικά αδιέξοδα, εμφανίζεται τιμητής των πάντων. Προπαγανδίζονταςμάλιστα πολιτικές πάνω στην γραμμή του κρατισμού που, εφαρμοζόμενες, θαεμβάθυναν ακόμη περισσότερο τα αδιέξοδα. Να μην ξεχνάμε πωςπροεκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ υποστήριζε πως η ανεργία μπορεί να καταπολεμηθείμοναχά μέσω του διορισμού όλων των ανέργων στο …δημόσιο!

∆εν είναι τυχαίο λοιπόν πως η εσωτερική βιτρίνα της χώρας, η ιδιωτική δηλ.τηλεόραση, πλημμυρίζει από αγράμματες ασημαντότητες και άνευπροσωπικότητας αλλά πλήρους αλαζονείας πολύξερους πολυλογάδες. Ηπαραφροσύνη οφείλει από κάπου να διακρίνεται. Και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕφροντίζουν να εξυπηρετούν την σχετική ανάγκη.

11. «ΤΕΤΕΛΕΣΤΑΙ» ΣΥΝΤΟΜΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Αν περάσει αυτός ο Προυπολογισμός η ελληνική οικονομία έχει τελειώσει!!Είναι αδύνατον να καταλάβω πως γίνεται άνθρωποι σπουδαγμένοι σε καλάσχολεία του εξωτερικού να προωθούν τέτοιες πολιτικές που αναπόφευκτα θαενταφιάσουν την χώρα. Και θέλω εδώ να ξεκαθαρίσω πως δεν έχουν οιρυθμίσεις αυτές την παραμικρή σχέση με τον σύγχρονο αποδιοπομπαίοτράγο - που δεν είναι άλλος από το περίφημο Μνημόνιο. Αυτές είναι πολιτικέςκαθαρά της ελληνικής κυβέρνησης.

Οφείλει ο κόσμος να κατανοήσει πως τις περίφημες συμφωνίες με τηνευρωπαική ένωση και το διεθνές νομισματικό ταμείο δεν μας τις επέβαλε

148

κανένας. Εμείς τις επιζητήσαμε διότι ήταν αδύνατον μόνοι να εκπληρώσουμετις οικονομικές μας υποχρεώσεις. Και είναι προφανές πλέον πως ηκυβέρνηση δεν διαπραγματεύθηκε. Τουλάχιστον σοβαρά. ∆ιότι είναι αδύνατοννα συμφωνούσαν οι δανειστές μας – εφ όσον τους το εξηγούσαμε βέβαια - σεπολιτικές φορολογικών επιδρομών που θα κατεδάφιζαν την αγορά και θαεξαντλούσαν τον οποιοδήποτε δυναμισμό είχε ακόμη η οικονομία. Ηπλειονότητα των αναλυτών και στελεχών του ∆ΝΤ δημοσιεύουν στηνιστοσελίδα του μελέτες με τις οποίες υποστηρίζουν την ανάγκη εξασφάλισηςισχυρού λαικού εισοδήματος. Ωστε να είναι εφικτή η ανάκαμψη μέσω μιάςδυναμικής και δραστήριας αγοράς. Είναι δυνατόν να διαφωνούσαν αν τουςπεριγράφαμε το βάραθρο στο οποίο η οικονομία μας θα βάδιζε μέσω τωναπανωτών φορολογικών μέτρων;

Και ο κουραστικός μονόλογος για την φοροδιαφυγή καιρός είναι να πάψει ναμας δυναστεύει. Oι συντελεστές φόρου στην Ελλάδα είναι από τουςυψηλότερους στην Ευρώπη. Σε λίγες μόνο χώρες όπως στις Σκανδιναυικέςείναι οι άμεσοι φόροι υψηλότεροι. Εκεί όμως στο φόρο περιλαμβάνονται και οιασφαλιστικές εισφορές, οι καταβολές για την υγεία ακόμη δε και τα τέληκυκλοφορίας. Αν υπολογισθούν και αυτά στην Ελλάδα τότε το ποσοστό τηςάμεσης φορολογίας θα μεγαλώσει ακόμη περισσότερο. Και θα πληρώνουνόλοι πραγματικά τις εισφορές τους. Κι όχι όπως τώρα, που στο μεν δημόσιοτα πληρώνει όλα ο προϋπολογισμός στον δε ιδιωτικό τομέα οι καθυβριζόμενοιεργοδότες.

Στο όνομα λοιπόν μιάς μυθώδους και άπιαστης στην ουσία φοροδιαφυγής τοδημόσιο χαρατσώνει αλύπητα τους πολίτες επιβάλλοντας επιβαρύνσεις πουκανένας πολίτης δεν θα συμφωνούσε αν ρωτούσαν πραγματικά την γνώμητου. Τυφλώνουν όμως τους πάντες με τις επερχόμενες κάθε φορά παροχές.Που ποτέ δεν εξειδικεύεται από ποιές ακριβώς τσέπες θα πληρωθούν.Μαθημένοι με το χέρι ανοιχτό για καινούργιες κάθε φορά κυβερνητικές εύνοιεςοι έλληνες πολίτες αδιαφορούσαν για την ατομική υπευθυνότητα και για τιςδυνατότητες του κράτους να συντηρήσει τα έξοδα στα οποία είχε βυθισθεί.Ακόμα και τώρα η πλειοψηφία του κόσμου, επηρεασμένη από ανεγκέφαλουςλαϊκιστές, έχει την πεποίθηση πως για το δράμα που περνάμε υπεύθυνη είναιαπλά και μόνο η τρόικα και το Μνημόνιο. Αρκεί να απαλλαγούμε από αυτά,πιστεύουν, για να ξαναβρούμε την χαμένη μας ευημερία.

Πολλοί αναπολούν το παράδειγμα της Ουγγαρίας. Που έδιωξε το ∆ΝΤ καιστηρίζεται, με μεγάλη φτώχεια βέβαια, στις δυνάμεις της. Αλλά το παράδειγμαείναι ατυχές. Γιατί η Ουγγαρία χρωστάει ψυχία στο εξωτερικό σε σχέση με τοδικό μας χρέος. Και βρίσκεται εκτός ευρώ. Με αποτέλεσμα να είναι σε θέση νατυπώνει νόμισμα για να πληρώνει μισθούς και συντάξεις. Κάτι βέβαια που δενμπορούμε να κάνουμε εμείς.

Οι φόροι κοντολογίς είναι βόμβα ωρολογιακή στα θεμέλια όχι μόνο τηςοικονομίας αλλά και της κοινωνίας μας. Το κράτος ανερυθρίαστα κλέβει τοεισόδημά μας και γίνεται απρόσκλητος συνεταίρος στην τσέπη μας.Ευνουχίζοντας κάθε σπίθα πρωτοβουλίας και δημιουργίας, Αν δεν ξεφύγουμεαπό τους εξισωτισμούς που μας έχει κληρονομήσει πολιτιστικά το παρελθόνμας – σαν μιά κοινωνία δημιουργημένη στο ιστορικό περιθώριο και τηνυποταγή σε αδυσώπητα αφεντικά (Ρωμαίους, Βάρβαρους, ΒυζαντινούςΦράγκους, Οθωμανούς) - τότε το μέλλον μας είναι εξαιρετικά σκοτεινό.

149

ΣΟΣΙΑΛ∆ΗΜΟΚΡΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΟΥΝ ΤΑ Α∆ΙΕΞΟ∆Α

Συνεχίζονται ακόμη οι καταγγελίες διαφόρων «ειδικών» πως η κυβέρνησηυιοθετεί νεοφιλελεύθερες πολιτικές ακολουθώντας τις οδηγίες της περίφημηςτρόικας. Η ανοησία του ισχυρισμού είναι περίπου αυταπόδεικτή. ΗΕυρωπαική Ενωση και η Κεντρική Ευρωπαική Τράπεζα αντιπαθούν τιςνεοφιλελεύθερες επιλογές περισσότερο ακόμη κι από την κα Παπαρήγα. Τοδε ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο, κάτω από την ηγεσία του Γάλλου σοσιαλιστήκαι επίδοξου υποψήφιου για την Προεδρία της Γαλλίας κ. Στρώς Κάν, μοιάζειμε νεοφιλελεύθερο όσο ένας άγριος λύκος της Μογγολίας με την ψιψίνα τηςκυριούλας του διπλανού διαμερίσματος. Οι αγγλοσαξωνικές ρίζες τωνπολιτικών της ελεύθερης αγοράς κάνουν τους Γερμανο-γάλλους πουκυριαρχούν στα ευρωπαικά πράγματα να βλέπουν τον νεοφιλελευθερισμόόπως τον αντικρίζουν τα στελέχη του βαθέως Πασόκ η και της ελληνικήςλαικής δεξιάς.

Οι σχετικές πολιτικές το επιβεβαιώνουν. Τα κυβερνητικά μέτρα έχουν κατάκύριο λόγο επικεντρωθεί στους φόρους. Μεγάλοι συντελεστές άμεσηςφορολογίας, φόροι στην ακίνητη περιουσία, αυξήσεις του ΦΠΑ, έκτακτεςεισφορές, συχνές μεταβολές στην φορολογικές διατάξεις. Και βέβαιακαινούργιες ρυθμίσεις ελέγχων στις διάφορες αγορές – από το εμπόριο, στηνοικοδομή και στις διάφορες επι μέρους δραστηριότητες. Πως είναι δυνατόνόλες αυτές οι βάναυσες παρεμβάσεις στην τσέπη και στην κοινωνική ζωή τωνπολιτών να αποκαλούνται, από πελαγωμένους ηλίθιους σαν νεοφιλελεύθερες;

Εχω πολλές φορές εξηγήσει πως ο νεοφιλελευθερισμός εκφράζεται με τιςακόλουθες πολιτικές. Η ελαχιστοποίηση των φορολογικών επιβαρύνσεωνείναι η σημαντικότερη από αυτές. Οι δραματικές περικοπές στην έκταση τουδημόσιου τομέα και στις επιχειρηματικές του δραστηριότητες είναι μία άλλη. Κιακολουθούν βέβαια ο έλεγχος της προσφοράς χρήματος, η διοικητικήαπορύθμιση των αγορών (deregulation) και η μεταφορά δημόσιας ιδιοκτησίαςσε ιδιώτες (ιδιωτικοποίηση). Με κεντρικό άξονα βέβαια την απελευθέρωση.Κάθε είδους απελευθέρωση – από τις αγορές μέχρι τα επαγγέλματα, τονανταγωνισμό, τις εργασιακές σχέσεις και τις προσωπικές επιλογές (από τοσχολείο μέχρι την υγεία). Τι απ’ αυτά έγινε στην Ελλάδα; Με την εξαίρεση μιαςσχεδόν δυσλεκτικής παρέμβασης στις άδειες μεταφορών δημόσιας χρήσηςτίποτε άλλο δεν έχει ολοκληρωθεί. Πως είναι λοιπόν δυνατόν να μιλάμε γιανεοφιλελεύθερες παρεμβάσεις;

Ο εσμός μάλιστα των διεθνών συμβούλων του Πρωθυπουργού επιβεβαιώνειτου λόγου το ασφαλές. ∆εν υπάρχει ανάμεσά τους κάποιος που ναενστερνίζεται πολιτικές μείωσης του κράτους, περιορισμού των φόρων καιαπελευθέρωσης των αγορών. Είναι όλοι, Αμερικανοί και Ευρωπαίοι,υπερασπιστές της αναδιανεμητικής φορολογίας και του εκτεταμένου δημόσιουτομέα. Ο Στίγλιτζ μάλιστα είναι από τους φανατικότερους υποστηρικτές τωνμεγάλων δημόσιων δαπανών του Προέδρου Ομπάμα για την λεγόμενηεπανεκκίνηση της οικονομίας. Μια πολιτική που μέχρις στιγμής δεν έχει φέρειτο παραμικρό θετικό αποτέλεσμα. Και που μάλιστα οδήγησε και στηναποχώρηση του Προεδρικού συμβούλου Λώρενς Σάμμερς από την θέση του.

150

Αντίστοιχα και ο περίφημος Πώλ Κρούγκμαν, που προκάλεσε πρόσφατασωρεία έντονων αντιδράσεων με επιστολές στους New York Times όταν μεάρθρο του ισχυρίσθηκε πως η οικονομική κρίση στην Αμερική προήλθε απόέλλειψη ελεγκτικών μηχανισμών προς τις Τράπεζες. Το σύνολο των επικριτώντου επεσήμαναν πως οι ημι-κρατικές Τράπεζες Φάννυ Μέη και Φρέντυ Μακδανειοδοτούσαν κάτω από αυστηρή επιτήρηση δίχως την εξασφάλισηεγγυήσεων. Και πως αυτό συνέβαινε λόγω της νομοθεσίας που επέβαλεσχετικές πολιτικές για την εξασφάλιση φτηνής λαικής στέγης. Και πως αρκετέςΤράπεζες διώχθηκαν ποινικά επειδή ακριβώς απαιτούσαν σχετικέςπεριουσιακές η άλλες εγγυήσεις.*

Είναι τουλάχιστον φαιδρό να υποθέτει κάποιος πως μια κυβέρνηση πουπολιτεύεται κάτω από την επίδραση τέτοιων συμβούλων θα προωθούσεμέτρα νεοφιλελεύθερα και …φιλο-καπιταλιστικά!! Ολες οι πολιτικές που έχουνυιοθετηθεί και που έχουν απονεκρώσει την αγορά, βυθίζοντας την χώρα στηνύφεση, (κυρίως οι μεγάλοι φόροι και η υποτιθέμενη εκστρατεία κατά τηςφοροδιαφυγής) αντανακλούν αρχές σοσιαλδημοκρατικές και εκφράζουν έναβαθιά ριζωμένο, και στην ηπειρωτική Ευρώπη ακόμη, κρατισμό.

____________________________________

*Βλ. σχετ. “The Last Trillion-Dollar Commitment:The Destruction of FannieMae and Freddie Mac”, by Peter J. Wallison and Charles W. Calomiris,http://www.aei.org/outlook/28704. v http://krugman.blogs.nytimes.com/2010/06/03/things-everyone-in-chicago-knows/ και “Government Housing Policies in the Lead-up to the FinancialCrisis: A Forensic Study”, 2010, Edward Pinto, p130-132.

12. ΕΥΦΥΕΙΣ ΚΑΙ ΗΛΙΘΙΟΙ

«Οι ηλίθιοι μαθαίνουν από τα λάθη τους. Οι ευφυείς μαθαίνουν από τα λάθη τωνάλλων» Καγκελάριος Βίσμαρκ

Παρακολούθησα πρόσφατα στην τηλεόραση του BBC μιά συζήτηση ανάμεσασε αμερικανούς γερουσιαστές και των δύο μεγάλων κομμάτων με θέμα τιςεκλογές της Τρίτης 2 Νοεμβρίου στις ΗΠΑ. Ηταν αποκαλυπτικό πως και ταδύο κόμματα επιμένουν σε μιά πολιτική δραστικής μείωσης των φόρων. Και οιδύο συνομιλητές συμφώνησαν πως σε μιά οικονομία που κλονίζεται είναιεγκληματική κίνηση η όποια αύξηση της φορολογίας. ∆ιότι έτσι νεκρώνεται ηαγορά, απονευρώνεται η κατανάλωση και πεθαίνει το λιανικό εμπόριο. Μαζίμε όλα αυτά οι μεγάλοι φόροι γονατίζουν τις σοβαρές επιχειρήσεις καιοδηγούν την οικονομία γενικότερα σε αδιέξοδα. Και τα δύο μεγάλααμερικανικά κόμματα συμφωνούν πως κάθε σκέψη για φόρους σε σχέση μετην μελλοντική πορεία της οικονομίας θα ήταν καταστροφική. Η κάθε πλευράβέβαια βλέπει διαφορετικά την ανάπτυξη και την χρησιμοποίηση των εσόδων

151

του προυπολογισμού. ∆εν διαφωνούν όμως πως οι καινούργιοι φόροιαποτελούν την χαριστική βολή για μιά οικονομία σε κρίση.

Αξίζει βέβαια να σημειώσουμε πως το γενικότερο πλαίσιο της συζήτησης στιςΗΠΑ έχει να κάνει με την πλήρη αποτυχία της επεκτατικής πολιτικής Ομπάμα.Η οικονομική πολιτική του αμερικανού Προέδρου απηχεί τις απόψεις και τωνοικονομολόγων – συμβούλων και του δικού μας Πρωθυπουργού (Στίγκλιτζ,Κρούγκμαν κλπ) και συνεπάγονται μεγάλες δημόσιες δαπάνες για τηνεπανεκκίνηση της οικονομίας (stimulus). Είναι αυτονόητο πως οι μεγάλεςδημόσιες δαπάνες οδηγούν σε μεγάλες φορολογικές επιβαρύνσεις. Που όμωςεξοντώνουν την οικονομία. Ετσι, ο Ομπάμα σήμερα βουλιάζει την χώρα τουσε μιά άνευ προηγουμένου δημοσιονομική τρύπα γονατίζοντας τις δυναμικέςεπιχειρήσεις κι αυξάνοντας, άθελά του βέβαια, την ανεργία. Η αντίδραση τουαμερικανικού λαού στην πολιτική αυτή εκδηλώνεται με την αρνητική του ψήφοτου στις εκλογές για το Κογκρέσο.

Πριν από λίγες ημέρες ένας ελληνικός τηλεοπτικός σταθμός είχε συνέντευξημε τον παλιό Πρόεδρο της Αργεντινής Ντε Λα Ρούα. Ο πολιτικός ηγέτης τηςΑργεντινής υπήρξε ο μοιραίος άνθρωπος της χώρας του μιά και στα χέρια τουκατέρρευσε οριστικά η οικονομία της Αργεντινής. Ο σοσιαλιστής Ντε Λα Ρούαείχε έρθει στην εξουσία για να βάλει τάξη – όπως έλεγε – στην κακοδιαχείρισητου προηγούμενου Περονιστή, αλλά νεοφιλελεύθερου κατά τις πολιτικές,Προέδρου Μένεμ. Και να αποκαταστήσει βέβαια τις όποιες κοινωνικές αδικίες.Το αποτέλεσμα ήταν η οικονομία της χώρας να οδηγηθεί στη διάλυση καιστην αγκαλιά του ∆ιεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Σύμφωνα με τα λόγια τουίδιου του Ντε Λα Ρούα στην ελληνική τηλεόραση, η καταστροφή προήλθε απότην επιλογή της κυβέρνησής του να μειώσει τα ελλείμματα μέσω της αύξησηςτων εσόδων. Με την επιβολή βέβαια καινούργιων και μεγάλων φορολογικώνεπιβαρύνσεων. Οι μεγάλοι φόροι εξόντωσαν την αγορά, οδήγησαν σεπαρατεταμένη ανεργία, προκάλεσαν φυγή συναλλάγματος και επιχειρήσεωνστο εξωτερικό και κατέληξαν σε αιματηρές εισβολές ανεξέλεγκτων όχλων σεκαταστήματα και κατοικίες. Ο Ντε Λα Ρούα επεσήμανε πως αν η πολιτική τουήταν διαφορετική, κυρίως αν είχε επιχειρήσει να μειώσει το έλλειμμα μέσωμείωσης των κρατικών δαπανών, κι όχι αύξησης των εσόδων, τότεπιθανότατα η χώρα του να είχε αποφύγει τα τραγικά συνεπακόλουθα.

Το ερώτημα είναι αν κανείς μαθαίνει στην Ελλάδα από όσα έπαθαν ηυφίστανται οι κυβερνήτες της Αργεντινής κατά το παρελθόν και οι πολιτικέςηγεσίες της Αμερικής σήμερα. Από αυτά που βλέπουμε και ακούμε δενφαίνεται το μήνυμα να έχει περάσει τον Ατλαντικό. Προφανέστατα η ελληνικήκυβέρνηση δεν διαπραγματεύθηκε σωστά με την τρόικα. Η μάλλον δενδιαπραγματεύθηκε καθόλου. ∆ιότι οι εμμονές των ευρωπαίων με τηναυξημένη φορολογία και την έμφαση στα έσοδα ενσωματώθηκαν στοΜνημόνιο σχεδόν αδιαμαρτύρητα. Προφανώς διότι κανένας στην κυβέρνησηδεν είχε το θάρρος να σημειώσει πως το έλλειμμα θα μπορούσε να ψαλιδιστείμε γενναίες περικοπές στο κράτος και στα έξοδά του.

Ο Βίσμαρκ, αν ζούσε, δεν θα είχε σε μεγάλη εκτίμηση την διορατικότητα τωνηγητόρων μας.

ΣΧΟΛΙΑΣΤΕΣ ΕΜΠΑΘΕΙΣ ΚΑΙ ΚΙΝ∆ΥΝΟΛΟΓΟΙ

152

Είναι εξοργιστική η στάση πολλών σχολιαστών ηλεκτρονικών ΜΜΕ που μέσααπό την δυνατότητα που τους δίνουν τα μικρόφωνα που μονοπωλούνεκτοξεύουν απίστευτες ανακρίβειες βγάζοντας στην επιφάνεια προσωπικάσυμπλέγματα και καταπιεσμένο κοινωνικό φθόνο. Είναι εκπληκτικό μάλισταπως οι χειρότερες κραυγές εκτοξεύονται από φωνές υποτιθέμενα «∆εξιές».Που φέρνουν στο φώς έτσι όλο το βάθος της πολιτικής καθυστέρησης πουσαρώνει τον χώρο.

Γνωστός σχολιαστής επιμένει προκλητικά να προβάλει το ερώτημα για το«που πάνε τα χρήματα που χρωστάμε». Η απάντηση βέβαια είναι "σ' αυτούςπου μας τα δάνεισαν". Η άποψη αυτών που διαφωνούν προφανέστατα είναινα εισπράττουμε τα χρήματα των άλλων (με όρους στους οποίους είχαμεβέβαια ενσυνείδητα συμφωνήσει) αλλά να μην πληρώνουμε τις υποχρεώσειςμας. Οι λαοί όμως και τα κράτη δεν είναι βρέφη που έχουν το ακαταλόγιστο.Να μην ευθύνονται δηλ για τις πράξεις και την συμπεριφορά τους. Ανεπιμένεις να ζείς πάνω και πέρα από τις δυνατότητές σου συνέχειαδανειζόμενος και να δημιουργείς έτσι ένα επίπεδο ζωής που δενδικαιολογείται από τις επιδόσεις και την οικονομική σου επιφάνεια θα έρθειαναπόφευκτα και η ώρα του λογαριασμού. Θα συνέχιζε άραγε να σχολιάζει οσυγκεκριμένος δημοσιογράφος στον τηλεοπτικό σταθμό που εμφανίζεται ανσταματούσαν ξαφνικά να τον πληρώνουν; Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με τουςδανειστές μας και τις συνεχιζόμενες ταμειακές μας ανάγκες. Όταν ζούμε πολύπάνω από τις δυνατότητές μας και με χρήματα που δανειζόμαστε από τιςδιεθνείς αγορές θα έρθει η στιγμή της αποπληρωμής των δανείων αυτών. Καιη στιγμή εκείνη είναι σκληρή. Γιατί δεν ακούει ούτε εκκλήσεις ούτε καιυποκύπτει σε πολιτικούς εκβιασμούς και πιέσεις.

Φτιάξαμε ένα δημόσιο τομέα τεράστιο που χρηματοδοτούσε επιλογές μας,κατά βάση καταναλωτικές, που δεν δικαιολογούνταν ούτε από το μέγεθος τηςπαραγωγικής μας δραστηριότητας ούτε και από τα εισοδήματα πουμπορούσαμε να δημιουργήσουμε. Γίναμε λοιπόν μια χώρα εξαρτώμενη. Απότην δανειοληπτική ικανότητα του κράτους μας, από την μια μεριά, αλλά καιαπό την διάθεση των δανειστών μας, από την άλλη. Που προφανέστατα είχανσυμφέρον να μας έχουν στην κατάσταση αυτή. ∆ιότι σαν εξαρτημένος απόναρκωτικά ασθενής ζούσαμε ουσιαστικά για την κατανάλωση ειδών πουεισάγαμε από αυτούς ακριβώς που μας δάνειζαν. Τώρα γίνεται απόλυτακατανοητή η αντίδραση των Γερμανών χριστιανοδημοκρατών τότε στηνπροσπάθεια κάποιων από εμάς να προωθήσουμε μέσα από την Ν∆ (μέσωτου ΚΠΕΕ) θέσεις και προτάσεις που απηχούσαν αντιλήψεις της ελεύθερηςαγοράς. Που βέβαια, αν είχαν καταξιωθεί, θα απεξαρτούσαν την ελληνικήκοινωνία από τον δημόσιο τομέα, θα δημιουργούσαν μια ιδιωτική οικονομίαδυναμική κι ανεξάρτητη από κρατικοδίαιτες αντιλήψεις και πολίτεςπροσανατολισμένους στη δημιουργία κι όχι στην τυφλή κατανάλωση. Κόπηκετότε η χρηματοδότηση του ΚΠΕΕ από το Conrad Adenauer Stiffung ενώ ταΜΜΕ των εργολάβων του ∆ημοσίου πλημμύρισαν από κατηγορίες περίάκαρδου νεοφιλελευθερισμού και επελαύνοντος ανατρεπτικού Θατσερισμού.Από τότε δαιμονοποιήθηκε η οικονομία της αγοράς. Και η κοινωνία συνέχισεστον δρόμο της παθητικότητας και της αρρωστημένης εξάρτησης από τονεξωτερικό δανεισμό και την σχετικά φτηνή υπερκατανάλωση. Η χώρα δε

153

παρήγαγε τίποτα ενώ η Γερμανία δάνειζε και η Γερμανία εισέπραττε από τηνπώληση των αδασμολόγητων εξαγωγών της.

Υπάρχει όμως και η κατηγορία πως όλα τα σχετικά Μνημόνια που προωθεί το∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο απηχούν τις ιδέες του Φρήντμαν και τωνμαθητών του της Σχολής του Σικάγο. ∆εν μας είπαν όμως σε ποια ομιλία,μελέτη η πρόταση του Νομπελίστα πνευματικού γκουρού και τηςδιασημότερης σχολής οκονομικών στον κόσμο περιλαμβάνονται αυξήσεις στηφορολογία και περικοπές μισθών σαν αυτές που συμφωνήθηκαν στο ελληνικόΜνημόνιο. Τα μέτρα αυτά απηχούν τις εμμονές των κρατιστώνΓερμανογάλλων που βλέπουν στους υψηλούς φόρους την λύση τωναδιεξόδων που προκαλούν οι ασύδοτες, και στις δικές τους χώρες, κρατικέςδαπάνες.

Με θράσος όμως κάποιοι σχολιαστές επιτίθενται στον Πρόεδρο τωνΒιομηχάνων κ. ∆ασκαλόπουλο επειδή τόλμησε να πεί το αυτονόητο. Πως δενείναι δυνατόν την κρίση του κράτους να την πληρώνουν απολυόμενοιεργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα. Και πως κατάργηση κρατικών φορέων, μετην συνακόλουθη κατάργηση θέσεων, θα ανακουφίσει τα δημόσια οικονομικάκαι θα μειώσει ουσιαστικά το έλλειμμα. Λάβροι κάποιοι στράφηκαν, για μιαακόμη φορά, κατά των «κρατικοδίαιτων» (όπως τους αποκάλεσαν)επιχειρηματιών. Ξεχνώντας πως το ίδιο το πανταχού παρόν δημόσιο τουςοδηγεί σε τέτοιες συμπεριφορές. Και πως το 70% των κρατικών δαπανώνπηγαίνει σε μισθούς του δημοσίου και σε συντάξεις. Το 20% σε εξυπηρέτησηδανείων του κράτους. Και το 10% μόνο σε δραστηριότητες – πουπεριλαμβάνουν έργα, προμήθειες και ενδεχόμενες κάτω από το τραπέζισυναλλαγές. Τα νούμερα είναι αμείλικτα. Και δείχνουν ολοκάθαρα πουβρίσκεται η ευθύνη για την ολοκληρωτική χρεοκοπία του κράτους.

Όταν η πραγματικότητα δεν συνταιριάζει με τον λαικισμό, το άθλιο πολιτικόμας περιβάλλον που επηρεάζεται από ένα κλίμα ασίγαστης μοχθηρίας,στρέφεται δυστυχώς εναντίον της πραγματικότητας.

13. ΕΧΟΥΜΕ ΤΕΛΙΚΑ ΜΕΛΛΟΝ;

Είναι γεγονός πλέον πως οι λεγόμενοι ταγοί της ελληνικής κοινωνίαςσυνιστούν κίνδυνο για τον τόπο. Πολιτικές ηγεσίες, δημοσιογράφοι,σχολιαστές και αναλυτές (με λίγες εξαιρέσεις βέβαια πάντοτε) δείχνουν να μηνκαταλαβαίνουν την κατάσταση της χώρας και τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει.Συνακόλουθα παρασύρουν πολύ κόσμο σε αντιλήψεις εξωπραγματικές και σεσυμπεριφορές που δείχνουν να αγνοούν τους κινδύνους που μαςπεριστοιχίζουν.

Η κυβέρνηση έχει εκτιμήσει, σωστά η λάθος δεν έχει σημασία τώρα πλέον,πως η επιλογή του Μνημονίου ήταν ο μοναδικός δρόμος για να μηνχρεοκοπήσει η χώρα και να μην διαλυθεί ολοκληρωτικά η οικονομία μας. Με

154

βάση το σκεπτικό αυτό έγινε (έγινε πράγματι;) μιά διαπραγμάτευση με τουςεκπροσώπους των δανειστών μας και συμφωνήθηκε μιά πολιτική πουοφείλουμε να ακολουθήσουμε για να μπορούμε να χρηματοδοτηθούμε. Ησυμφωνία αυτή εγκρίθηκε από την κυβέρνηση κι έγινε νόμος του κράτους μετην ψήφο της ελληνικής Βουλής. Τώρα βλέπουμε πως η Υπουργός Εργασίαςδιαφωνεί με όρους του Μνημονίου και κατηγορεί τους δανειστές για επιμονήσε ανεδαφικές πολιτικές. Η Υπουργός μπορεί να έχει δίκιο η και άδικο. ∆ενενδιαφέρει αυτό όμως τώρα. Γιατί όμως δέχθηκε τους σχετικούς όρους ότανσυμφωνήθηκε το πλαίσιο συνεργασίας ανάμεσα στην Ελλάδα και τουςδανειστές της; Που ήταν στη διάρκεια των υποτιθέμενων διαπραγματεύσεων;Σε τελευταία ανάλυση, γιατί ψήφισε στη Βουλή μιά πολιτική που θεωρείαναποτελεσματική και ίσως και επικίνδυνη;

Και ο πρωθυπουργός από την άλλη μεριά φέρεται ενοχλημένος. Αλλάταυτόχρονα επιδιώκει, κατά δημοσιογραφικές πληροφορίες που δενδιαψεύδονται όμως, μιά συμβιβαστική λύση ανάμεσα στην Υπουργό και τουςδανειστές μας. ∆ηλαδή στην κυβέρνηση αυτή, σε μιά τόσο κρίσιμη φάση γιατις τύχες του τόπου, ποιός ακριβώς αποφασίζει; Είναι δυνατόν Υπουργόςανοιχτά και δημόσια να αμφισβητεί την ακρογωνιαία στρατηγική του τόπου καινα παραμένει στη θέση του; Ποιές αγορές, ποιοί πιστωτές και ποιοί, σετελευταία ανάλυση, επενδυτές θα δείξουν εμπιστοσύνη σε μιά χώρα τηςοποίας η κυβέρνηση με κάθε τρόπο επιδιώξει να αποδείξει πως δεν έχεισυνοχή, δεν έχει μπούσουλα και δεν ξέρει που ακριβώς επιθυμεί να οδηγήσειτην χώρα.

Από την άλλη μεριά του λόφου τα πράγματα είναι ελαφρώς χειρότερα.Πολιτικοί μαθητευόμενοι μάγοι που εκπέμπουν απειρία και ελαφρότητααντιστρατεύονται μιά πολιτική που είτε δεν καταλαβαίνουν είτε δενενδιαφέρονται στα σοβαρά να καταλάβουν. Και προτείνουν εναλλακτικέςλύσεις που από τα πράγματα δεν μπορούν να σταθούν σε επίπεδο κάποιαςσοβαρής κριτικής. Από την πρόταση να διορισθούν όλοι οι άνεργοι στοδημόσιο της θεωρητικά μετριοπαθέστερης Αριστεράς μέχρι την ανυπακοήστους νόμους του κράτους που εκπέμπει το ΚΚΕ (απαιτώντας όμωςταυτόχρονα συμμόρφωση στους νόμους του αστικού κράτους του «ταξικούεχθρού» - του κεφαλαίου δηλ. – σε κάθε περίπτωση) η Αριστερά δείχνει νακινείται σε ένα δικό της κόσμο. Την «φιλελεύθερη» Ν∆ εκπροσωπεί συχνά σεΜΜΕ κομματικός της αξιωματούχος που, φορτώνοντας κρατικούς φορείς τηςυπουργικής του εποπτείας με εκατοντάδες εκλογείς του, δεν δίστασε ναυπερηφανευθεί σε εφημερίδα της περιοχής του πως κατόρθωσε να σπάσειεπιτέλους το μονοπώλιο του ...κράτους των Αθηνών στις προσλήψεις! Ενώ ηπαράταξή του στο σύνολό της επιμένει σε λύσεις – μαγική εικόνα για τηνκρίση. Που αν πράγματι υπήρχαν, οι εκφραστές τους θα μπορούσανευκολότερα να διεκδικήσουν το Νόμπελ οικονομίας παρά κάποιον ελληνικόκυβερνητικό θώκο.

Εύλογα οι πολίτες νοιώθουν ανασφαλείς. Ο κίνδυνος της κατάρρευσης κάτωαπό ηγεσίες αδύναμες να καταστρώσουν κάποιο σχέδιο διάσωσης η έστωεπιβίωσης πανικοβάλλει τους πάντες. Και το γενικότερο πλαίσιο τηςενημέρωσης δεν συμβάλλει στην εκτόνωση αυτών των φόβων. Οι ανακρίβειεςκαι οι ασχετότητες που γράφονται και ακούγονται είναι απερίγραπτες. Γιακάποιους για όλα φταίει το ευρώ, που είναι κατασκεύασμα «νεοφιλελεύθερων

155

εγκεφάλων». Ολοι αυτοί δεν έχουν ακούσει προφανώς τίποτα για κάποιαΜάργκαρετ Θάτσερ, πρώην Πρωθυπουργό της Βρετανίας, και φανατικόέχθρό του Μάαστριχ και του ενιαίου ευρωπαικού νομίσματος. Που επηρέασεώστε τελικά η χώρα της να μείνει τελικά έξω από την ευρωζώνη. Ούτε βέβαιακαι τον Μίλτον Φρήντμαν έχουν ακούσει που για χρόνια προειδοποιούσε πωςγια την Ευρώπη το ενιαίο νόμισμα θα ήταν πραγματική καταστροφή. Εκτόςπια κι αν αυτοί δεν ήσαν νεοφιλελεύθεροι, αλλά ...σοσιαλιστές!!

Ηρθε όμως και η περίπτωση της Ιρλανδίας για να διευκολύνει όσουςεπιμένουν να αναζητούν σωσίβια για τις ξεδοντιασμένες αριστερές τουςεπιλογές. ∆εν ήταν το θαύμα της ελεύθερης αγοράς η Ιρλανδία, επιχαίρουν;Να, τώρα, κι αυτή κατέρρευσε. Μόνο που στην Ιρλανδία δεν κατέρρευσε τοκράτος. Χρεοκόπησαν οι Τράπεζες. Που είχαν φορτωθεί στο ενεργητικό τουςαμερικανικά ομόλογα. Κι’ όταν εκεί κατέρρευσε το τραπεζικό σύστημαβρέθηκαν και οι Ιρλανδικές Τράπεζες με τεράστια ανοίγματα. Που ηκυβέρνηση – κακώς - χρεώθηκε υπερβολικά για να τα καλύψει... Ενώ ηιδιωτική οικονομία εξακολουθεί να έχει πολλές δυνατότητες. Το όπλο τηςΙρλανδίας είναι οι χαμηλοί συντελεστές φορολογίας που έχει. Και που έχουνδυναμώσει τρομερά την ιδιωτική της οικονομία. Αυτούς τους συντελεστέςστοχεύουν να μεγαλώσουν οι κρατιστές του Γαλλο-Γερμανικού άξονα. Γι αυτόκι επιμένουν να αναλάβουν την διάσωση της χώρας.

Ο θεός να μας σώσει λοιπόν έτσι, και με αυτούς, που πάμε!!

ΜΠΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

Στη χώρα των κυκλωμάτων, της παρέας και των μετριοτήτων έφτασε η ώραμηδέν. Σε λιγότερους από τρείς μήνες θα αξιολογηθεί αν θα εισπράξουμε τηντέταρτη δόση του δανείου που μας χορηγεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, ηΕυρωπαϊκή Τράπεζα και το ∆ΝΤ. Κατά πάσα πιθανότητα η απόφαση τηςαξιολόγησης θα είναι απορριπτική. ∆ιότι δεν θα έχουμε εκπληρώσει τιςυποχρεώσεις που έχουμε αναλάβει. Εκτός κι αν έχουμε μέχρι τότε ξεπεράσειτους εαυτούς μας, τις έμμονες ιδέες μας και το παραδοσιακό μαςαλληλοφάγωμα κι’ έχουμε δουλέψει με επιμονή και αυταπάρνηση ώστε ναέχουμε ανταποκριθεί στις προσδοκίες των δανειστών και να έχουμεπραγματοποιήσει τια απαραίτητες για την οικονομική μας επιβίωσημεταρρυθμίσεις.

Επειδή όμως δεν πιστεύω πλέον σε θαύματα εκτιμώ πως είναι μάλλοναδύνατον να τα καταφέρουμε. Τι γίνεται τότε; Είχα από τον περασμένοΜάρτιο εξηγήσει πως για την χώρα θα ήταν λύση μιά έγκαιρη στάσηπληρωμών. Εφ όσον δεν είχαμε το θάρρος και την πολιτικήαποφασιστικότητα από τότε να προχωρήσουμε σε δραματικές περικοπές τουδημόσιου τομέα και των εξόδων του κράτους μια αναστολή πληρωμής τωνυποχρεώσεών μας θα μας οδηγούσε – κάτω από δραματικές συνθήκεςσίγουρα – σε μια αναθεώρηση της οικονομικής μας πραγματικότητας και σεμια εξομάλυνση της δημοσιονομικής μας θέσης. Τα αρνητικά μιάς τέτοιαςεπιλογής δυστυχώς θα τα γευθούμε και τώρα. Αν αποτύχουμε στηναξιολόγηση επιτευγμάτων του Φεβρουαρίου/Μαρτίου.

Η μάλλον επερχόμενη διακοπή χρηματοδότησης θα οδηγήσει την χώρα ναμείνει δίχως συνάλλαγμα και με ελάχιστη δυνατότητα εκπλήρωσηςεσωτερικών της υποχρεώσεων. Το ίδιο θα συνέβαινε και με μια στάση

156

πληρωμών τον περασμένο Μάρτιο. Η διαφορά είναι πως τότε Γερμανία καιΓαλλία θα είχαν τεράστιο πρόβλημα κάλυψης των ανοιγμάτων των Τραπεζώντους σε ελληνικά ομόλογα (κάτι σαν την κρίση της Ιρλανδίας, με τα αντίστοιχααμερικανικά στεγαστικά). Ενώ τώρα σε μεγάλο βαθμό οι Τράπεζές τους είχαντον χρόνο να καλυφθούν με αγορές των σκουπιδιών του ενεργητικού τουςαπό την Ευρωπαϊκή Τράπεζα. Έχουμε λοιπόν τώρα πολύ λιγότεραδιαπραγματευτικά χαρτιά στα χέρια μας. Άρα και μεγαλύτερη πιθανότητα νααδιαφορήσουν όλοι για μας.

Η συμπόρευση της αδύνατης οικονομίας μας με ένα πανίσχυρο νόμισμα ποτέδεν προοιώνιζε προοπτικές ανάπτυξης. Ο συγχωρεμένος ο Μίλτον Φρήντμαναπό πάντα το τόνιζε. Εκτός κι αν αγκαλιάζαμε έγκαιρα πολιτικές ανοιχτώναγορών και χαμηλής φορολογίας. Κάτι όμως εξαιρετικά δύσκολο με τηνκαχυποψία της ελληνικής κοινωνίας κατά του λεγόμενου νεοφιλελευθερισμούκαι κατά δοξασιών κατ αρχήν αντίθετων με αριστερά ευχολόγια. Το αδιέξοδολοιπόν ήταν αναπόφευκτο κάποια στιγμή να έλθει. Κάποιοι από εμάς, αφελείςόπως αποδείχθηκε, ελπίζαμε πως τα μεγάλα κόμματα, κάτω από την πίεσητης ανάγκης και αναγνωρίζοντας πως ο δανεισμός δεν θα μπορούσε νασυνεχισθεί εις το διηνεκές, θα άλλαζαν ρότα και θα αγκάλιαζαν πολιτικές πουθα οδηγούσαν την χώρα σε ηρεμότερα λιμάνια. Μάταιες ελπίδες. Ο κυρίαρχοςτρόμος του πολιτικού κόστους οδήγησε όλους να επιμένουν σε «φιλολαϊκές»δήθεν πολιτικές παροχών που θα κατέληγαν τελικά σε τραγικό συνολικόεθνικό κόστος.

Τώρα η φρίκη είναι σχεδόν δίπλα μας. Η χώρα δηλ να μείνει δίχωςσυνάλλαγμα αλλά και με ελάχιστους πόρους για την ικανοποίηση τωνεσωτερικών της αναγκών. ∆ιότι τα δάνεια που παίρνουμε δεν είναι μόνο γιατην ικανοποίηση των δανειστών μας. Αλλά και για την κάλυψη των τρεχουσώνμας υποχρεώσεων. Μια και ξοδεύουμε πολύ περισσότερα από όσαπαράγουμε. ∆εν θα υπάρχουν λοιπόν προφανέστατα διαθέσιμοι πόροι για τηνπληρωμή μισθών και συντάξεων. Αλλά και για την κάλυψη τρεχουσώναναγκών των νοσοκομείων, των σχολείων και άλλων κρατικών υπηρεσιών.Επίσης, η έλλειψη συναλλάγματος θα οδηγήσει τις εισαγωγές σε πλήρηκατάρρευση. Πετρέλαιο και φυσικό αέριο δεν θα υπάρχει, με συνέπειαδιακοπές στην ηλεκτροδότηση, προβλήματα σε επίγειες, θαλάσσιες καιεναέριες συγκοινωνίες αλλά και δυσκολία λειτουργίας νοσοκομείων,επιχειρήσεων και δημοσίων φορέων. Η διακοπή των εισαγωγών και ηστενότητα πόρων, θα έχει συνέπειες και στο λιανικό εμπόριο και θα οδηγήσεισε κατάρρευση των δημοσίων εσόδων. Φόροι θα είναι αδύνατον ναπληρωθούν ενώ οι δανειακές υποχρεώσεις επιχειρήσεων και πολιτών μεπολύ μεγάλη δυσκολία θα πραγματοποιούνται. Οι συνέπειες για το Τραπεζικόσύστημα θα είναι καταλυτικές. Η οικονομία και η κοινωνική συνοχή θατιναχθούν από τα πράγματα στον αέρα.

Η χώρα θα αναγκασθεί να εγκαταλείψει το ευρώ. Για να είναι σε θέση νατυπώσει χρήμα και να εκπληρώσει βασικές της υποχρεώσεις. Όπως είναι ηπληρωμή μισθών και συντάξεων. Αλλά το χρήμα θα είναι πληθωριστικό μιακαι το ελληνικό νόμισμα θα υποτιμηθεί δραματικά. Με συνέπεια ελάχισταπράγματα να μπορούν να αγορασθούν από μια αγορά με ανύπαρκταεισαγόμενα προϊόντα που αποτελούν σήμερα την βάση της καταναλωτικήςπροτίμησης του κοινού. Εξ άλλου ελληνικά προϊόντα δεν υπάρχουν για

157

βασικούς τομείς των καθημερινών αναγκών. Και οι αγρότες έχουν μεταβληθείσε δημόσιους υπάλληλους και παράγουν πλέον ελάχιστα πράγματα για τηνκαθημερινή ανάγκη του κοινωνικού συνόλου. Θα υπάρξει λοιπόν καισοβαρότατο πρόβλημα διατροφής. Πιθανότατα οι αρχές να αναγκασθούν ναοργανώνουν λαϊκά συσσίτια. Εφ όσον αυτό θα είναι εφικτό.

Η δημόσια τάξη εκ των πραγμάτων θα καταλυθεί με συμμορίες αλλοδαπώνκαι ημεδαπών να ελέγχουν ολόκληρες συνοικίες ενώ οι εύποροι θαπεριχαρακώνουν με προστατευτικά τείχη γειτονιές - νησίδες ασφάλειας. Όπουβέβαια και θα κυκλοφορεί λαθραίο συνάλλαγμα για την εξασφάλισηδιαφορετικής ποιότητας προϊόντων.

Είναι ανάγκη να καταλάβουν οι κυβερνώντες πως όλα αυτά δεν είναι προϊόνταεπιστημονικής φαντασίας. Αλλά ρεαλιστικές πραγματικότητες ενόςαδυσώπητου αύριο. Ας νοιώσουν το πρόβλημα. Κι ας προχωρήσουν σεριζοσπαστικές κι ασυμβίβαστες αλλαγές σήμερα, ξεπερνώντας κάθεαντίσταση, για να μην κλάψουμε όλοι αύριο.

14. ΣΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ ΤΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ

Μετά από τόσους μήνες κάτω από το πρόγραμμα διάσωσης της οικονομίας,με βάση το Μνημόνιο ανάμεσα στην Ελλάδα και τους δανειστές μας, ελάχιστοιέλληνες έχουν συνειδητοποιήσει το πραγματικό πρόβλημα της χώρας. Και τιςδιακινδυνεύσεις που αντιμετωπίζουμε σε περίπτωση αποτυχίας. Είναισίγουρο πάντως πως οι περισσότεροι πολιτικοί αλλά και πάμπολλοιεκφραστές της κοινής γνώμης δεν έχουν συνειδητοποιήσει το πρόβλημα καιτις διαστάσεις του.

Η Ελλάδα σήμερα δανείζεται όχι απλά μόνο για να πληρώσει μέρος αυτώνπου χρωστάει. Αλλά και για να καλύψει τρέχουσες υποχρεώσεις που είναιαπαραίτητες για την καθημερινότητά μας και για την εκπλήρωση βασικώνβιοτικών μας αναγκών. Με τα χρήματα της Τρόικας δηλ. δεν αποπληρώνουμεαπλά τις υποχρεώσεις μας από παλιά δάνεια στους δανειστές μας από τοεξωτερικό. Αλλά συμπληρώνουμε το εισόδημα που μας είναι απαραίτητο γιατην αντιμετώπιση πιεστικών άμεσων αναγκών μας. ∆ιότι εξακολουθούμε ναπαράγουμε πολύ λιγότερα από όσα ξοδεύουμε. Και συμπληρώνουμε έτσι τοκόστος των εξόδων μας από αυτά που μας δανείζει το ∆ΝΤ, η ΕΕ και ηΕυρωπαϊκή Τράπεζα. Από τα πράγματα δηλ εξακολουθούμε να βαδίζουμε μεβήμα ταχύ προς το αδιέξοδο. Τα χρέη μας μεγαλώνουν ενώ η παραγωγικήμας υποδομή συρρικνώνεται. Πως είναι λοιπόν δυνατόν να επιβιώσουμε;

Η διέξοδος είναι πρακτικά μόνο μία. Η παράλληλη μείωση των εξόδων μας(ψαλίδι δηλ στις δημόσιες δαπάνες) με την αύξηση της παραγωγής πλούτου(δυναμική ανάπτυξη). Αυτό όμως προϋποθέτει δραστικές περικοπές στονόγκο και την έκταση του κράτους. Και για να μειωθεί η γραφειοκρατία και ναελευθερωθούν οι αγορές αλλά και για να περικοπούν τα δημόσια έξοδα. Στηνπροοπτική όμως αυτή αντιστέκεται με σφοδρότητα το ελληνικό πολιτικόσύστημα και η κοινωνία. ∆ιότι και οι δύο έχουν ταυτίσει το κράτος είτε με την

158

καθημερινότητα της πολιτικής είτε με την απορρόφηση της ανεργίας και τομοίρασμα παροχών και προσόδων.

Η αντιμετώπιση του Μνημονίου από ΜΜΕ και υποτιθέμενα έγκυρουςαναλυτές / σχολιαστές είναι χαρακτηριστική. Κάθε δυσκολία που καθημερινάαντιμετωπίζουμε αντί να χρεώνεται στις δημοσιονομικές πολιτικές του, γιαδεκαετίες, εκτεταμένου κρατισμού, εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα τωνπολιτικών που η Τρόικα μας επιβάλλει με στόχο δήθεν την καταρράκωση τωνΕλλήνων και του υπερήφανου φρονήματός τους. Πάλι οι ξένοι φταίνε,επιβουλευόμενοι του εθνικού μας μεγαλείου και υπονομεύοντας τα«θαυμαστά» μας επιτεύγματα. Η αφήγηση αναφέρεται σε μια διεθνήνεοφιλελεύθερη συνωμοσία που στοχεύει τα λαϊκά δικαιώματα κι αποβλέπειστην κατάργηση κάθε κατακτημένου δικαιώματος.

Οι αρμόδιοι συνωμοσιολογούντες αφηγητές όμως αποφεύγουν νασημειώσουν πως οι σχετικές «κατακτήσεις» στηρίχθηκαν σε δανεικά από τουςμισητούς ξένους Τραπεζίτες. Ενώ οι κακοί νεοφιλελεύθεροι από πάνταυποστήριζαν την συρρίκνωση του δημόσιου τομέα, εχθρεύονταν το ευρώ,απαιτούσαν μείωση φόρων και δεν πίστευαν στην κρατική παρέμβαση γιαδιάσωση Τραπεζών η ενίσχυση κλυδωνιζόμενων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Καιστις ΗΠΑ βέβαια εχθρεύονται το ∆ΝΤ και για του οποίου την κατάργησηπροπαγανδίζουν και πιέζουν.

Είναι λοιπόν πρακτικά αδύνατον μέσα σε τρείς περίπου μήνες το ελληνικόπολιτικό σύστημα να αναδιοργανωθεί και να αλλάξει συμπεριφορά. Είναι έτσιπιθανότατο να μην εκταμιευθεί τελικά η τέταρτη δόση και η χώρα να οδηγηθείσε χρεωκοπία. Κι οφείλουν όλοι να κατανοήσουν τι ακριβώς σημαίνει αυτό.∆ίχως τα χρήματα της Τρόικας θα είναι αδύνατον να ξεπληρώσουμε διεθνείςυποχρεώσεις αλλά και να ικανοποιήσουμε δικές μας τρέχουσες ανάγκες. Ηκυβέρνηση δεν θα έχει λ.χ την δυνατότητα πληρωμής όλων των μισθών καιτων συντάξεων. Κατά πάσα πιθανότητα θα αναγκασθεί να βγεί από το ευρώώστε να τυπώσει χρήμα και να πληρώσει τις εσωτερικές της υποχρεώσεις. Ηαναπόφευκτη όμως μεγάλη υποτίμηση θα κάνει αδυσώπητα μεγάλο τοεξωτερικό χρέος και θα καταδικάσει την χώρα σε μακρόχρονη ύφεση καιπαρακμή.

Η αδυναμία αποπληρωμής δόσεων των όσων χρωστάμε στο εξωτερικό θαδιακόψει την όποια δυνατότητα διεθνούς χρηματοδότησης. Συνακόλουθα θαστεγνώσουμε από συναλλαγματικά αποθέματα. Και θα καταρρεύσουν οιεισαγωγές. Το εμπόριο θα τιναχθεί στον αέρα και μαζί του τα έσοδα τουκράτους. Η φορολόγηση ακινήτων , ο ΦΠΑ και τα όποια άλλα φορολογικάέσοδα θα εξαφανισθούν από ένα αδύναμο να πληρώσει κοινωνικό σύνολο.Που παράλληλα δεν θα είναι σε θέση να αγοράσει και πολλά είδη πρώτηςανάγκης. Οι εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου θα διακοπούν μεαποτέλεσμα περικοπές στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, σοβαρότατεςελλείψεις βενζίνης και πετρελαίου θέρμανσης καθώς και κηροζίνης για τααεροπλάνα. Όλα τα ηλεκτρονικά μέσα και λόγω ηλεκτρισμού αλλά και λόγωδιακοπών στις εισαγωγές θα πάψουν να λειτουργούν με ανυπολόγιστεςσυνέπειες σε συγκοινωνίες, νοσοκομεία και επιχειρήσεις.

Η κάμψη των εισαγωγών θα προκαλέσει και ελλείψεις σε τρόφιμα ενώ τασούπερ μάρκετ θα αδειάζουν. Η κυβέρνηση θα αναγκασθεί να οργανώνει

159

συσσίτια στους δρόμους ενώ συμμορίες ημεδαπών και αλλοδαπών θαδιατρέχουν τους δρόμους και θα ελέγχουν ολόκληρες συνοικίες.

Ο εφιάλτης είναι πολύ κοντά. Εκτός αν ξυπνήσουμε έγκαιρα.

Ο ΒΡΟΧΟΣ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ

Η Ελλάδα είναι ίσως η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό αποδεκτών δημοσίωνπροσόδων από οποιαδήποτε άλλη, τουλάχιστον της Ευρώπης. Πουθενάαλλού δεν υπάρχει η πολιτική συνήθεια ο Πρωθυπουργός κάθε Σεπτέμβριονα εμφανίζεται σε μια αμφίβολης χρησιμότητας οικονομική εκδήλωση, την∆ιεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, και να εξαγγέλλει παροχές προς τους πολίτες.Σε όλες τις χώρες ο Πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του διαχειρίζεται ταδημόσια οικονομικά με τρόπο αποτελεσματικό ώστε οι πολίτες, σε έναπεριβάλλον ασφάλειας και οικονομικής σταθερότητας, να προωθούν τασυμφέροντα και τις δουλειές τους. Μοναχά στην Ελλάδα η κυβέρνησηεπιδίδεται κάθε χρόνο σε οικονομικές παροχές προς τους πολίτες. Και στησυνέχεια φέρνει καινούργια φορολογικά νομοσχέδια – κι αυτό ελληνικήπρωτοτυπία – για να εξασφαλίσει τους πόρους για τα καινούργια έξοδα που ηίδια αυτόβουλα δημιούργησε.

Με βάση την λογική αυτή η χώρα έφτασε αναπόφευκτα στην σημερινήοικονομική κατάντια. Η αγωνία για το αύριο είναι πλέον πιεστική. Αλλά δίχωςνα γίνεται ακόμα συζήτηση για την αλλαγή νοοτροπίας και λαϊκώνπροσδοκιών. Εφ όσον ο κόσμος θα εξακολουθήσει να περιμένει από τονδημόσιο τομέα την λύση κάθε προβλήματος και οι πολιτικοί – κυβερνώντες ηαντιπολιτευόμενοι – να βλέπουν το κράτος σαν φιλανθρωπικό περίπουίδρυμα που οφείλει να απορροφά την ανεργία και να παρεμβαίνει με κάθεευκαιρία στην λειτουργία της οικονομίας. Ακόμα και σήμερα που έχουμεφτάσει στα όρια της εθνικής μας αντοχής τίποτα στην ουσία δεν έχει αλλάξει.

Η χώρα εξακολουθεί να ξοδεύει πολύ περισσότερα από όσα παράγει. Τηςείναι κατά συνέπεια αδύνατον να επιβιώσει χωρίς δανεικά. Και αναδεικνύεταιέτσι σε ολόκληρο το αποκρουστικό της μεγαλείο η υποκρισία όσωνκαταγγέλλουν το Μνημόνιο, τους διεθνείς μας δανειστές, το ∆ΝΤ και τηνΤρόικα αλλά την ίδια στιγμή υπεραμύνονται κάθε λογής κεκτημένου κιαρνούνται την όποια περικοπή δημοσίων εξόδων. Με ποιο τρόπο είναιδυνατόν αντιμετωπισθεί η μαγική αυτή εικόνα ουδείς είναι σε θέση ναεξηγήσει. Πως θα απεγκλωβισθούμε από την εξάρτηση μας από ξένουςπιστωτικούς μηχανισμούς όταν αδυνατούμε να φέρουμε κάποια ισορροπίαστα οικονομικά μας και να ελαττώσουμε τα έξοδα που είναι απαραίτητα γιατην επιβίωση και την κοινωνική μας ισορροπία; Πως θα εξασφαλίσουμε τηνεθνική μας αξιοπρέπεια, το εξωτερικό μας κύρος και την κρατική μαςκυριαρχία αν είμαστε συνέχεια αναγκασμένοι να επιβιώνουμε με δανεικά πουμας διαθέτουν οι λογής «μισητοί καπιταλιστές»;

Το ΚΚΕ λ.χ. αρνείται να παραστεί στην συζήτηση στην Βουλή με τον επικεφαλής του ∆ΝΤ Στρός Κάν. Προφανώς επειδή διαφωνεί κάθετα με τηνσχετική σύμβαση που έχει συνάψει η χώρα μας με τον οργανισμό αυτό.Σεβαστή η άποψή του. Χρησιμότερη όμως θα ήταν η πρότασή του για τοντρόπο αποπληρωμής των εθνικών μας χρεών δίχως την συμβολή του ∆ΝΤ.

160

Καθώς και η άποψή του για τον τρόπο επιβίωσης της χώρας διατηρώντας ταέξοδα στα σημερινά τους ύψη (το ΚΚΕ υπεραμύνεται όλων των υπαλληλικών«κατακτήσεων» και υπερθεματίζει σε προτάσεις για αυξήσεις δημοσίωνδαπανών) και δίχως την ύπαρξη δανειστών για να τα καλύψουν. Κάτιπαρόμοιο ισχύει βέβαια και για την Ν∆. Που καταγγέλλει μεν το Μνημόνιο,αλλά δεσμεύεται, στην περίπτωση που θα γίνει κυβέρνηση, να το ..εφαρμόσει.

Το αναπάντητο ερώτημα πάντως παραμένει σχετικά με την αντιμετώπιση τουσυνεχώς διογκούμενου εξωτερικού μας χρέους. Κάθε εκταμίευση απόπλευράς των δανειστών μας διογκώνει την εξάρτησή μας από ολοένα καιμεγαλύτερα οικονομικά μεγέθη που βρίσκονται στα χέρια οργανισμών έξωαπό τον έλεγχο της χώρας. Κι όσο διαρκεί το Μνημόνιο, κι’ εξακολουθούμε ναξοδεύουμε πολύ περισσότερα από όσα παράγουμε, τα χρήματα πουεισπράττουμε από τους δανειστές μας θα πηγαίνουν κατά κύριο λόγο σεκάλυψη τρεχουσών αναγκών και πολύ λιγότερο σε εξόφληση παλαιώνυποχρεώσεων. Το χρέος λοιπόν θα μεγαλώνει. Εξ ίσου και η εξάρτηση τηςχώρας. Με άγνωστες και ιδιαίτερα ανησυχητικές μελλοντικές συνέπειες.Ορατή διέξοδος στην διαδικασία αυτή δεν υπάρχει. Κανένας δεν διαθέτεικάποια ικανοποιητική απάντηση.

Για όσο διάστημα την χώρα θα την κυβερνούν παρατάξεις που δεν έχουν τοθάρρος να ανατρέψουν τα δεδομένα και, μιλώντας με ειλικρίνεια στον λαό, νααντιστρέψουν την πορεία διόγκωσης του κράτους, τα εφιαλτικά μελλοντικάαδιέξοδα θα είναι πάντα κοντά. Ανεξάρτητα από το Μνημόνιο και τις θέσειςτων πιστωτών της χώρας είναι απαραίτητη μια πολιτική δραστικής περικοπήςδημοσίων εξόδων. Και οικοδόμησης μιας κοινωνίας απεξαρτημένης από τονδημόσιο τομέα. Για να αρχίσει να δυναμώνει η οικονομία. Και να μειώνεταιουσιαστικά το χρέος. Ώστε να αρχίσουμε να αναπνέουμε όλοι με αισιοδοξία.

15. ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΑΥΤΟΣΕΒΑΣΜΟΥ

Το κρίσιμο ζήτημα για τους έλληνες σήμερα είναι η ανάκτηση της χαμένηςτους υπερηφάνειας και η απόκτηση εθνικής αλλά και ατομικήςαυτοπεποίθησης. Ενας λαός, που για δεκαετίες είχε ουσιαστικά στηριχθείστην προστατευτική παρουσία του δημόσιου τομέα, βρίσκεται τώρα δίχωςυποστήριξη και με ανύπαρκτο προσανατολισμό μπροστά σε ένα τελείωςάγνωστο πολιτικό τοπίο. Η ανάμιξη του έλληνα στην πολιτική δεν είχε σχεδόνποτέ σαν κινητήρια δύναμη την ισχύ των ιδεών και την παρουσία τηςιδεολογίας. Η εμπλοκή του στα πολιτικά δρώμενα ήταν σχεδόν πάντοτεαποτέλεσμα της προσδοκίας για κάποιας μορφής οικονομική πατρωνία απότο κράτος. Είτε με την μορφή υποστήριξης στις οποιεσδήποτε δοσοληψίες τουμε τον δημόσιο τομέα και την απρόσωπη γραφειοκρατία είτε με την μέθοδοτου διορισμού σε κάποια κρατική θέση για τον πολίτη η πολιτική κατείχε τακλειδιά που του άνοιγαν τον δρόμο για ένα καλύτερο αύριο.

161

Ακόμα κι εκείνοι που δεν προσέβλεπαν σε ατομικές εξυπηρετήσεις από τοκράτος, περίμεναν όμως αποφάσεις που επηρέαζαν την καθημερινότητα καιτα εισοδήματά τους. Η Ελλάδα είναι ίσως η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμόαποδεκτών δημοσίων προσόδων από οποιαδήποτε άλλη, τουλάχιστον τηςΕυρώπης. Πουθενά αλλού δεν υπάρχει η πολιτική συνήθεια ο Πρωθυπουργόςκάθε Σεπτέμβριο να εμφανίζεται σε μιά αμφίβολης χρησιμότητας οικονομικήεκδήλωση, την ∆ιεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης, και να εξαγγέλλει παροχέςπρος τους πολίτες. Σε όλες τις χώρες ο Πρωθυπουργός και η κυβέρνησή τουδιαχειρίζεται τα δημόσια οικονομικά με τρόπο αποτελεσματικό ώστε οιπολίτες, σε ένα περιβάλλον ασφάλειας και οικονομικής σταθερότητας, ναπροωθούν τα συμφέροντα και τις δουλειές τους. Μοναχά στην Ελλάδα ηκυβέρνηση επιδίδεται κάθε χρόνο σε οικονομικές παροχές προς τους πολίτες.Και στη συνέχεια φέρνει καινούργια φορολογικά νομοσχέδια – κι αυτόελληνική πρωτοτυπία – για να εξασφαλίσει τους πόρους για τα καινούργιαέξοδα που η ίδια αυτόβουλα δημιούργησε.

Με την οικονομική κατάρρευση του ελληνικού κράτους όλα αυτά οδηγήθηκανσε ένα άδοξο τέλος. Η πολιτική δεν είναι πλέον σε θέση να μοιράσειδημόσιους πόρους. Το κράτος δεν μπορεί πιά να κάνει κάποιους πλούσιουςκαι κάποιους άλλους φτωχούς. Τα κόμματα δυσκολεύονται ναδιαμεσολαβήσουν ανάμεσα στον εκλογέα – πελάτη και τις επαγγελματικές τουπροοπτικές. Το πάρτι της οικονομικής συμμετοχής σε δημόσιες προσόδουςείναι αδύνατον να συνεχισθεί. Το χειρότερο μάλιστα είναι πως ηπροσοδοθηρία με την οποία είχαν συνηθίσει να ζούν οι Έλληνες, με χρήματαμάλιστα δανεικά από το εξωτερικό, έγινε γνωστή στα πέρατα της οικουμένης.Η Ελλάδα συνδέθηκε με την διαφθορά, την άκοπη καλοπέραση και τηνεπιβίωση σε βάρος των κόπων των άλλων. Η εικόνα της χώρας και του λαούμας τσαλακώθηκε. Η δημοκρατία που ιδρύθηκε στην Ελλάδα αντικαταστάθηκεαπό την κλεπτοκρατία που αντιπροσωπεύει το σημερινό δημόσιο προφίλ τηςχώρας.

Σαν συνέπεια η κοινή γνώμη στρέφεται κατά της πολιτικής. Την οποία θεωρείυπεύθυνη για τα αδιέξοδα. Και στην οποία φορτώνει και τα οικονομικάαδιέξοδα αλλά και την διεθνή δυσφήμιση της χώρας. Και δίχως δεύτερησκέψη υποστηρίζει πως η χώρα θα μπορούσε εύκολα να βγεί από τιςσημερινές δυσκολίες αρκεί οι πολιτικοί να ύψωναν τον ανάστημά τους και νααρνούνταν την συμφωνία (Μνημόνιο) με τους καινούργιους μας δανειστές.Αυτή η συμπεριφορά αντανακλά μιά μάλλον φυσιολογική αντίδραση απέναντιστην κρίση. «Άρνηση της πραγματικότητας», την αποκαλούν οι ψυχολόγοι. Κιέχει να κάνει με την αναχωρητικότητα από τα πραγματικά προβλήματα και τηνεύρεση καταφυγίου σε ιδανικές καταστάσεις. Η χώρα σήμερα ξοδεύει για τιςανάγκες της (μισθοί λχ και συντάξεις) πολύ περισσότερα από όσα εισπράττειαπό την παραγωγική της δράση. Τα δάνεια λοιπόν της λεγόμενης Τρόικας δενκαλύπτουν μόνο τις δανειακές μας υποχρεώσεις. Καλύπτουν και ζωτικέςκαθημερινές μας ανάγκες. Που διαφορετικά θα έπρεπε να βγούμε από τοευρώ και να πτωχεύσουν για να τις ικανοποιήσουμε. Σε ένα περιβάλλονβέβαια φρικιαστικών κοινωνικών αδιεξόδων, αναταραχής και διάλυσης τουαστικού μας ιστού.

162

Ταυτόχρονα ο κόσμος εγκαταλείπει κι αδιαφορεί για την πολιτική. Εξ’ ού και τατεράστια νούμερα αποχής από τις εκλογές. ∆ίχως δυνατότητα επίλυσης -μέσω παρεμβάσεων - προσωπικών προβλημάτων, για τους περισσότερους ηπολιτική είναι αδιάφορη. Συνακόλουθα το πολιτικό σύστημα βυθίζεται σε μιάσοβαρότατη κρίση νομιμοποίησης. Οι εκλογείς θα πρέπει να εθισθούν στηνιδέα πως η πολιτική είναι προτάσεις και ιδέες. Κι όχι αναζήτηση μεθόδωνεπίλυσης προσωπικών αδιεξόδων. Μόνο μέσα από αυτήν είναι δυνατή μιάπιθανή έξοδος από την κρίση. Και μόνο αυτή είναι σε θέση να οδηγήσει τηνχώρα στην αποκατάσταση της τραυματισμένης της υπόληψης και στηνανόρθωση του ηθικού του λαού. Η πολιτική πρέπει να εγκαταλείψει τον παλιότης ρόλο. Του πάτρωνα δηλ. που ήταν επιφορτισμένος με την προώθηση τωνπροσωπικών ζητημάτων και προσδοκιών των πελατών – ψηφοφόρων του.Αυτό όμως οφείλουν να το κατανοήσουν κατά κύριο λόγο οι εκλογείς. Και ναεπιλέξουν παρατάξεις απαλλαγμένες από το μικρόβιο του λαϊκισμού, τηςμικροπολιτικής και του επαρχιώτικου παραγοντισμού. ∆ιαφορετικά, εύκοληδιέξοδος από τα σημερινά αδιέξοδα δεν θα υπάρξει. Η κρίση μπορεί νααποδειχθεί μιά ευκαιρία για τον τόπο, για να αποτινάξει από πάνω του τιςαρρωστημένες συνήθειες του παρελθόντος.

ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΞΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΘΩΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Στο εξώφυλλο έγκυρου πολιτικού περιοδικού εντυπωσιακοί τίτλοιανακοινώνουν πως «1.000.000 άνεργοι θα δημιουργηθούν το επόμενο έτος»,«θα χρεοκοπήσουν χιλιάδες επιχειρήσεις» και «στο θάνατο οδηγείται η μεσαίατάξη». Μέχρι εδώ καμία ένσταση. Ολα αυτά είναι πιθανότατο να συμβούν. Οχιόμως πως αποτελούν αυτά, όπως τόνισε το περιοδικό, συνέπεια τωνεπιταγών της τρόικας και του μνημονίου. Εκεί βρίσκεται η ριζική μουδιαφωνία. Σαν δηλ να ήσαν όλα καλά και ήρθαν οι κακοί ξένοι να ταανατρέψουν. Στα τραγικά αυτά συνεπακόλουθα μας οδηγεί το στραβό μας τοκεφάλι που μας έκανε να ψηφίζουμε με ενθουσιασμό παρατάξεις που μαςέμαθαν να ζούμε με δανεικά, δουλεύοντας λιγότερο και κοροιδεύοντας τουςπάντες πολύ περισσότερο. Είχαμε εξιδανικεύσει το ∆ημόσιο, είχαμε βυθίσειστην ανυποληψία τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας και είχαμε πεισθεί πως τοπάρτυ της διαβίωσης με δανεικά και με λεφτά που ουδέποτε είχε η χώρα μαςπαράγει, θα συνεχιζόταν επ’ αόριστο.

Κι όταν άρχισε να εμφανίζεται ο λογαριασμός – όταν δηλ. οι διεθνείς τράπεζεςέκοψαν τον χαμηλότοκο δανεισμό απαιτώντας εγγυήσεις και δημοσιονομικήισορροπία – βρεθήκαμε στο κενό. Η χώρα, ακόμα και τώρα που μιλάμε,ξοδεύει πολύ περισσότερα από όσα παράγει. Το εισόδημά μας δεν φτάνει γιανα καλύψει τους μισθούς του δημόσιου τομέα και τις συντάξεις, καθώς καικάποιες ζωτικές εισαγωγές (λ.χ πετρέλαιο, φυσικό αέριο αλλά και τρόφιμα).Το πρόβλημά μας διαφέρει ριζικά από το αντίστοιχο άλλων χωρών.Χρωστάμε σχεδόν τα πάντα στο εξωτερικό. Χρεοκοπημένο είναι το κράτος καιόχι ο ιδιωτικός τομέας. Και σαν οικονομία έχουμε σχεδόν μηδενικήπαραγωγική βάση για να εμπνεύσουμε εμπιστοσύνη για ενδεχόμενη δυναμική

163

μελλοντική ανάπτυξη. Κανείς λοιπόν δεν είχε την διάθεση να μας δανείσει. Μεεπιτόκια που να είναι κάπως λογικά. Η ασφάλεια των δανείων προς τηνΕλλάδα (Credit Default Swaps) έγινε η πλέον επικερδής στο εξωτερικόοικονομική δραστηριότητα.

Κι εφευρέθηκε το δανειακό σχήμα ΕΕ, ΕΤ και ∆ΝΤ για την διάσωσή μας. Μεπολύ κόπο και μεγάλη αγωνία αποφασίσθηκε να προχωρήσει το σχετικόπρόγραμμα. Κανείς δεν ήρθε να μας εκμεταλλευθεί. Θα ήσαν όλοιευτυχέστατοι αν μπορούσαν να απαλλαγούν από την παρουσία μας. ∆ύουπήρξαν οι λόγοι που τους οδήγησαν στην σχετική απόφαση. Ο ένας είναι τοάγχος για τις συνέπειες μιάς κατάρρευσης χώρας μέλους της ευρωζώνης. Πουβέβαια εντελώς αφύσικα (και με πλαστά στοιχεία) είχαμε κατορθώσει ναγίνουμε. Και ο άλλος βέβαια υπήρξε το άνοιγμα (η διατήρηση δηλ στοενεργητικό τους) σημαντικών ευρωπαικών τραπεζών σε ελληνικά κρατικάομόλογα. Που μιά κατάρρευσή μας θα υποχρέωνε αρκετές ευρωπαικέςκυβερνήσεις (σύμφωνα και με το παράδειγμα της Ιρλανδίας) να το καλύψουνμε επιβάρυνση των προυπολογισμών τους.

Οι καινούργιοι μας δανειστές (ΕΕ, ΕΤ, ∆ΝΤ) ανέλαβαν ουσιαστικά τιςυποχρεώσεις μας για τρία περίπου χρόνια. Για να μην πτωχεύσουμε,μείνουμε δίχως συνάλλαγμα, αδυνατούμε να πληρώσουμε μισθούς καισυντάξεις, δεν έχουμε ενέργεια και ηλεκτρισμό και έχουμε, μεταξύ πολλώνάλλων, έλλειψη τροφίμων. Κι αναλάβαμε την υποχρέωση στο ίδιο διάστημανα βάλουμε τάξη στα δημοσιονομικά μας, να οργανώσουμε ορθολογικά τηνοικονομίας μας και να αρχίσουμε να έχουμε πλεόνασμα. Να βγάζουμε δηλ.περισσότερα από όσα ξοδεύουμε. Ωστε να μπορούμε από μόνοι μας ναεπιβιώσουμε. Και να αρχίσουμε σιγά – σιγά να ξεπληρώνουμε και αυτά πουχρωστάμε. Είναι αυτονόητο, πως για να γίνουν αυτά θα χάναμε την βόλεψήμας. ∆εν γινόταν διαφορετικά. Αν δεν κάνουμε οικονομίες πως θα βγούμεαπό το οικονομικό αδιέξοδο. Να συνεχίσουμε λοιπόν να ζούμε στον ίδιορυθμό και στα ίδια επίπεδα καλοπέρασης είναι αδύνατον.

Ισχυρίζονται κάποιοι πως οι ξένοι κερδοσκοπούν σε βάρος μας. Γιατί μαςδανείζουν με 5% περίπου, ενώ αυτοί δανείζονται τα χρήματα αυτά με 3%.Αυτό είναι ακριβές. Αλλά είναι η κάλυψη του ρίσκου που αναλαμβάνουν. ∆ιότιδανείζονται και μας δίνουν χρήματα που είναι λογικά αμφίβολο (αν δενκάνουμε μέχρι τέλους ριζικές μεταρρυθμίσεις) αν θα πάρουν πίσω. Οι διεθνείςαγορές εκτιμούν το αντίστοιχο ρίσκο με επιτόκια σήμερα πάνω από 10%. Σανσυνέπεια ∆ΝΤ, ΕΕ και ΕΤ κινούνται σε ένα τεντωμένο σκοινί. ∆εν κερδίζουναπό εμάς. ∆ιακινδυνεύουν δικούς τους πολύτιμους πόρους.

Καλό είναι να τα σκεφτόμαστε όλα αυτά πριν εξακοντίσουμε τα βέλη μαςεναντίον των κακών πάντα ξένων.

164

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

«ΣΠΙΘΑ» ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΕΙ Η ΧΩΡΑ KAI Η ΛΟΓΙΚΗ

Ενας ανόητος Μαρξισμός, παντρεμένος με ένα παράλογο εθνικισμό,στοιχειώνει, μετά την έναρξη εφαρμογής του περίφημου Μνημονίου, τονελληνικό δημόσιο διάλογο. Με συνειδητή άγνοια των πραγματικών δεδομένωνκαι με μια εμμονή σε αφελείς απλουστεύσεις και ευκολοχώνευτες ψευτο-αναλύσεις η γενική προσπάθεια είναι απλοικά διάφανη. Να εξωραισθεί δηλ. ορόλος της ελληνικής κοινωνίας στο τραγικό αδιέξοδο που έχουμε περιέλθει.Για το σκοπό αυτό χρειάζεται ένα θύμα. Αυτό είναι τα ευρύτερα λαικάστρώματα. Και είναι απαραίτητος ένας αδυσώπητος εχθρός. Που βρέθηκε στοσκοτεινό πρόσωπο των ξένων δανειστών που κάνουν τα πάντα για ναυπονομεύσουν την πορεία και την πρόοδο του ελληνισμού. Απαραίτητο όμωςείναι και το εργαλείο υλοποίησης των σατανικών αυτών σχεδίων. Σταπρόσωπα των διεφθαρμένων υποτίθεται ελλήνων πολιτικών βρέθηκε οσχετικός υπεύθυνος.

Με το σενάριο ολοκληρωμένο και τους πρωταγωνιστές διαλεγμένους καιπροσεκτικά τοποθετημένους η παράσταση δεν άργησε να αρχίσει. H τρόικα,άρχισε ο ορυμαγδός των διαλαλητών να προπαγανδίζει, επεξεργάσθηκε ένασχέδιο υπονόμευσης της Ελλάδας με στόχο την διάλυση αρχικά τηςκοινωνικής συνοχής και την σε δεύτερο στάδιο κατάλυση της εθνικής τηςκυριαρχίας και της εδαφικής της ακεραιότητας. Ο λαός οδηγείται στην φτώχειακαι τον αφανισμό επαναφέροντας συνθήκες ενός κοινωνικού και οικονομικούΜεσαίωνα. Η τρόικα και το μνημόνιο οδηγούν στην ανεργία εκατομμύριαέλληνες και χιλιάδες επιχειρήσεις στο λουκέτο, κραυγάζουν έντονοι τίτλοιπεριοδικών και εφημερίδων. Κοντά σ’ αυτά ήρθε σαν κερασάκι στην τούρτακαι ο πάντα απαραίτητος Μίκης Θεοδωράκης να ιδ΄ρυσει την «Σπίθα». Μιάκίνηση πολιτών που στόχο έχει να διασώσει τον ελληνισμό από τοναφανισμό. Αυτόν ακριβώς δηλ που επεξεργάζονται οι ξένοι επιβολείς τηςεθνικής μας καλοπέρασης.

Λέξη βέβαια από κανένα για το γεγονός πως η χώρα ζούσε για δεκαετίες μεδανεικά που εξοικονομούσαν οι κυβερνήσεις της από τους κακούς σήμεραδιεθνείς τραπεζίτες. Κανένας δεν ομολογεί πως ο ελληνικός λαός σέρφαρεπάνω σε μιά επίπλαστη εικόνα ψεύτικης ευημερίας. Χτισμένης πάνω σε λεφτά

165

που ουδέποτε είχε κερδίσει η ελληνική οικονομία. Και πως η μεγάλη πολιτικήσυμμετοχή εξαργυρωνόταν με γιγαντιαίες πράξεις ρουσφετολογίας που κύριαεκφράζονταν μέσω διορισμών στο δημόσιο τομέα. Ακόμα και σήμερα η χώραξοδεύει πολύ περισσότερα από όσα παράγει. Το εισόδημά μας δεν φτάνει γιανα καλύψει τους μισθούς του δημόσιου τομέα και τις συντάξεις, καθώς καικάποιες ζωτικές εισαγωγές (λ.χ πετρέλαιο, φυσικό αέριο αλλά και τρόφιμα).

Αυτονόητα, αν δεν είχε συμφωνηθεί το μνημόνιο, η χώρα θα αναζητούσεπόρους, και βέβαια δεν θα τους έβρισκε, για να καλύψει όλες τις παραπάνωάμεσες ανάγκες. Η συνέπεια θα ήταν κατάρρευση του κοινωνικού ιστού,διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος, ελλείψεις τροφίμων, διάλυση της αγοράς μετην διακοπή των εισαγωγών, αδυναμία είσπραξης δημοσίων εσόδων καιαναγκαστική έξοδος από το ευρώ. Ωστε το κράτος να είναι σε θέση ναπληρώσει μισθούς και συντάξεις. Με αξία όμως υποτιμημένη και ελάχιστηπλέον αγοραστική δύναμη. Η κοινωνική διάλυση θα ήταν τότε αναπόφευκτη,με εκδηλώσεις τυφλής βίας, λεηλασίας μαγαζιών και σπιτιών και εκμηδένισητης βιωσιμότητας της όποιας ιδιωτικής περιουσίας.

Εφευρέθηκε έτσι το δανειακό σχήμα ΕΕ, ΕΤ και ∆ΝΤ για την διάσωσή μας. Μεπολύ κόπο και μεγάλη αγωνία αποφασίσθηκε να προχωρήσει το σχετικόπρόγραμμα. Κανείς δεν ήρθε να μας εκμεταλλευθεί. Θα ήσαν όλοιευτυχέστατοι αν μπορούσαν να απαλλαγούν από την παρουσία μας. ∆ύουπήρξαν οι λόγοι που τους οδήγησαν στην σχετική απόφαση. Ο ένας είναι τοάγχος για τις συνέπειες μιάς κατάρρευσης χώρας μέλους της ευρωζώνης. Πουβέβαια εντελώς αφύσικα (και με πλαστά στοιχεία) είχαμε κατορθώσει ναγίνουμε. Και ο άλλος βέβαια υπήρξε το άνοιγμα (η διατήρηση δηλ στοενεργητικό τους) σημαντικών ευρωπαικών τραπεζών σε ελληνικά κρατικάομόλογα. Που μιά κατάρρευσή μας θα υποχρέωνε αρκετές ευρωπαικέςκυβερνήσεις (σύμφωνα και με το παράδειγμα της Ιρλανδίας) να το καλύψουνμε επιβάρυνση των προυπολογισμών τους.

Ισχυρίζονται κάποιοι πως οι ξένοι κερδοσκοπούν σε βάρος μας. Γιατί μαςδανείζουν με 5% περίπου, ενώ αυτοί δανείζονται τα χρήματα αυτά με 3%.Αυτό είναι ακριβές. Αλλά είναι η κάλυψη του ρίσκου που αναλαμβάνουν. ∆ιότιδανείζονται και μας δίνουν χρήματα που είναι λογικά αμφίβολο (αν δενκάνουμε μέχρι τέλους ριζικές μεταρρυθμίσεις) αν θα πάρουν πίσω. Οι διεθνείςαγορές εκτιμούν το αντίστοιχο ρίσκο με επιτόκια σήμερα πάνω από 10%. Σανσυνέπεια ∆ΝΤ, ΕΕ και ΕΤ κινούνται σε ένα τεντωμένο σκοινί. ∆εν κερδίζουναπό εμάς. ∆ιακινδυνεύουν δικούς τους πολύτιμους πόρους.

Εναντίον λοιπόν ποιανού ακριβώς στοχεύουν οι αντίπαλοι της τρόικας και τουμνημονίου; Πιθανότατα, εάν οι προσπάθειές τους ευοδωθούν, τελικόςπαραλήπτης της καταστροφής θα είναι ο ελληνικός λαός. Που θα αναγκασθείνα κατρακυλίσει στα αδιέξοδα από τα οποία πασχίζει να τον βγάλει τομνημόνιο (εάν εφαρμοσθεί βέβαια). Η «Σπίθα» που άναψε ο αγαπητός μας

166

Μίκης θα κάψει ακριβώς αυτούς που υποτίθεται πως πασχίζει να βοηθήσει.Αλλά δυστυχώς «ο κοινός νούς δεν τόσον κοινός όσον κοινώς νομίζεται».

ΧΑΜΟΓΕΛΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΑΥΡΙΟ

Ζούμε μέρες κρίσης και αμφισβήτησης. Τα πάντα σχεδόν καταρρέουν. Τίποταδεν στέκει ορθό. Ο κόσμος ζεί στην αγωνία της αβεβαιότητας, του άγνωστουαύριο και στην σκοτεινιά της καθημερινότητας. Κύριο θύμα των εξελίξεων είναιη πολιτική. Που είναι όμως και υπεύθυνη για την πρόκλησή τους. Κανένας δενέχει πλέον εμπιστοσύνη στους πολιτικούς. Και τους βάζει όλους στο ίδιοκαλάθι. Η πολιτική όμως δεν εξαντλείται στον εντοπισμό του προβλήματος.Αποτελεί και εργαλείο για την λύση. ∆εν μπορούμε να βγούμε από τασημερινά αδιέξοδα δίχως γενναίες πολιτικές αποφάσεις. ∆ίχως χειρισμούςπρωτοποριακούς και πρωτοβουλίες, που θίγουν τα κακώς κείμενα καιανατρέπουν καταστάσεις, ο τόπος θα κολλήσει στα σημερινά του αδιέξοδα καιθα κατρακυλίσει στην υπανάπτυξη. Μοναχά η πολιτική μπορεί να πάρειτέτοιες αποφάσεις. Και να αποκολλήσει τον τόπο από την αδράνεια. Kαι οιάνθρωποι της αναγεννητικής δράσης δεν θα προέλθουν από παρθενογένεση.∆εν είναι κάπου κρυμμένοι ώστε να εμφανισθούν άξαφνα κραδαίνοντας τολάβαρο της απολύτρωσης, φέρνοντας τα πάνω κάτω στην δημόσια ζωή τηςχώρας. Χρειάζεται το σφρίγος και η ορμή της νεότητας αλλά και η σύνεση μετην αυτοσυγκράτηση της εμπειρίας.

Εχουμε λοιπόν όλοι ευθύνη απέναντι στον τόπο να κινηθούμε. Ξεπερνώνταςτην εύλογη καχυποψία απέναντι στην πολιτική, να δηλώσουμε παρόντες. Καινα βάλουμε μπροστά πολιτικές που χωρίς πολλά λόγια και ανεδαφικέςυποσχεσιολογίες να κινήσουν την κοινωνία προς κατευθύνσεις δράσης καιδυναμικής ανάπτυξης. Ο τόπος έχει υποστεί τα πάντα από το τέλμα στοοποίο έχει οδηγηθεί από ιδεοληψίες ξεπερασμένες και αντιλήψεις χωμένεςστις ανάγκες μια κοινωνίας που δεν υπάρχει πιά. Ο αγώνας θα είναιδύσκολος και η προσπάθεια ανηφορική. Αλλά κάποιος πρέπει να πάρει τηνπρωτοβουλία. Και να αντιμετωπίσει μετωπικά τα προβλήματα. ∆ιαφέρονταςαπό το σημερινό πολιτικό σκηνικό. Που δεν μπόρεσε να εμποδίσει την κρίση.Και που είναι προφανές πως το όραμα των πολιτικών που το απαρτίζουνποτέ δεν εκτείνεται παραπέρα από τις επόμενο αποτέλεσμα τηςκάλπης. Συνέπεια αυτής της πολιτικής μυωπίας είναι, σε αντίθεση με όσα οκόσμος πιστεύει, το κράτος σπάνια να ενδιαφέρεται για το μέλλον. Αντίθετα, οιπολιτικοί, πολύ συχνά θυσιάζουν την μακροπρόθεσμη ευημερία της χώρας μεαντάλλαγμα έναν άμεσο θρίαμβο στις εκλογές.

Το κράτος λοιπόν προωθεί τα δικά του συμφέροντα. Που δεν συμβαδίζουνπάντα με τις ανάγκες της κοινωνίας. Η πολιτική τάξη στην Ελλάδα έχειεπικεντρώσει για δεκαετίες το ενδιαφέρον της στην αποκλειστική σχεδόν

167

αντιμετώπιση κάθε ζητήματος που απασχολεί τον λαό με εργαλείο το κράτος.Και έχει βέβαια πανηγυρικά αποτύχει. Στόχος θα πρέπει να είναι να δοθεί ηευθύνη αλλά και οι αντίστοιχες εξουσίες στους πολίτες. Για να ξεφύγουμεοριστικά από το τέλμα της αδράνειας, της διαφθοράς και των αδιεξόδων. Τοπανίσχυρο κράτος, που έχει την δύναμη να κάνει ό,τι του ζητήσεις, έχειεπίσης τα μέσα και τις δυνατότητες να σου πάρει ό,τι έχεις. Και νααυθαιρετήσει, για τους δικούς του σκοπούς, επάνω σου.

Και την κρίση στην Ελλάδα το κράτος την προκάλεσε. ∆εν κατέρρευσε ηαγορά. ∆εν πτώχευσαν οι Τράπεζες. Το δημόσιο ήταν που έπαυσε να είναι σεθέση να συνεχίσει να χρηματοδοτεί τις υπερβολές του. Και να στηρίζει τιςαυθαιρεσίες του. Κι’ άρχισε να παραπαίει, συμπαρασύροντας στην πορείααποσύνθεσης και το σύνολο σχεδόν των πολιτών. Η χώρα οδηγείται στονόλεθρο. Και δεν είναι γι’ αυτό υπεύθυνο το Μνημόνιο και οι δανειστές μας.Που κινητοποιήθηκαν για να στηριχθεί η οικονομία μας σε μια κρίσιμη φάση.Να μην σταματήσει η χορήγηση μισθών και συντάξεων. Και να μηναναγκασθεί η κοινωνία μας να ζήσει την τραγικότητα μαζικών συσσιτίωνστους δρόμους.

Υπεύθυνοι για την κατάντια μας είναι οι κυβερνητικοί ερασιτεχνισμοί και ηανωριμότητα του γενικότερου πολιτικού περίγυρου. Οι δανειστές μας ζητούνμείωση των ελλειμμάτων. Ο τρόπος μείωσης είναι καθαρά δικό μας θέμα. Οικυβερνητικοί χειρισμοί ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με την αύξηση τωνεσόδων. Και φορολογούν αλύπητα ό,τι κινείται. Παρακάμπτοντας τον σκόπελοτων εξόδων. Σε λίγο στην Ελλάδα θα μοιάζει αδίκημα η ιδιοκτησία,παρανομία η πετυχημένη επιχειρηματική δράση και σχεδόν παραβατικήσυμπεριφορά ο συνεπής επαγγελματισμός, η σοβαρότητα και η κερδοφορία.Ηδη όλα αυτά τιμωρούνται με έκτακτες εισφορές και άλλα είδη φορολογικώνεπιδρομών. Που έχουν εκτελέσει την αγορά. Κι έχουν καταπνίξει κάθεπροοπτική δυναμικής ανάκαμψης. Πνίγοντας την κοινωνία μας σε έναπέλαγος απογοήτευσης, αβεβαιότητας κι αποθάρρυνσης.

Σύσσωμο το πολιτικό σύστημα δεν δείχνει ικανό να εμπνεύσει στον κόσμο ένακλίμα αισιοδοξίας για το αύριο. Θεωρώντας το κράτος προσωπική τουςιδιοκτησία χρησιμοποιούν την περιουσία του για δικό τους πολιτικό όφελος.Μοιράζουν παροχές δίχως σχέδιο και προοπτικό βάθος τινάζοντας στηνουσία στον αέρα τις μελλοντικές ανάσες της χώρας. Στεγνοί από ιδέες οιυπάρχοντες παλαιοί πολιτικοί οργανισμοί αναμασούν χτεσινές συνταγές πουαδυνατούν όμως να προσφέρουν λύσεις σε αυριανά προβλήματα. Κιεξαντλούνται σε λαικισμούς, κοινοτοπίες και παλαιομοδίτικες πολιτικέςσυνταγές. Με παλιά εργαλεία επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις σεκαινούργια ερωτήματα. Που η κοινωνία απορρίπτει. ∆ιαισθανόμενη τααδιέξοδα στα οποία αναπόφευκτα την οδηγούν.

168

Εκεί ακριβώς βρίσκεται η δική μας ευθύνη. Να οικοδομήσουμε κάτι τοκαινούργιο. Να εμπνεύσουμε εκεί που οι άλλοι απογοητεύουν. Να δώσουμεσφρίγος εκεί που οι άλλοι καταλήγουν στην πλαδαρότητα. Να διασχίσουμενέους δόμους εκεί που οι άλλοι ακολουθούν σκονισμένα παλιά μονοπάτια. Νααντικαταστήσουμε την απογοήτευση με αισιοδοξία, την λύπη με χαμόγελο καιτην κατάθλιψη με αισιοδοξία. Αυτός είναι ο ρόλος μας. Κι οφείλουμε ναστοχεύσουμε πολύ ψηλά για να τον πετύχουμε. Χαμογελώντας στο αύριο. Γιαμια Ελλάδα αντάξια των προσδοκιών μας. Για την Ελλάδα των ονείρων μας.

Οραματιζόμαστε μια κοινωνία απαλλαγμένη από την σκιά των οικονομικώναδιεξόδων, από την μιζέρια του κρατισμού και τις επιδημίες τουεφησυχασμού, των εύκολων λύσεων και της λιγότερης προσπάθειας. Τοκράτος το βλέπουμε σαν εργαλείο απελευθέρωσης της κοινωνίας κι όχι σανμοχλό εξυπηρέτησης εκλογικών αναγκών κι ενεργητικής αποκατάστασης κάθεαδικίας της φύσης η της ζωής. Το κράτος οφείλει να εξυπηρετεί τουςμακροχρόνιους στόχους της κοινωνίας πάνω σε ένα δρόμο δημιουργικότητας,ανάπτυξης, αλληλεγγύης και πάντοτε ελευθερίας. ∆εν μπορεί ποτέ να είναιαιχμάλωτο οργανωμένων συμφερόντων, να κάνει επιλεκτικά κάποιουςπλούσιους και κάποιους άλλους φτωχούς. Και να λειτουργεί σαν κρυσφύγετοκομματικών παρακατιανών.

Ονειρευόμαστε μια Ελλάδα που δεν θα είναι πιά κομπάρσος αλλάπρωταγωνιστής. Μια χώρα επιβραβεύσεων και επιτυχιών. Μια χώρα ζηλευτήγια τον δυναμισμό και τις επιτυχίες της. Μια κορυφαία δύναμη που θαμετατρέψει τα σημερινά αδιέξοδα σε ευκαιρίες θριάμβου και καταξίωσης. Τασημερινά προβλήματα και τα τωρινά κοινωνικά αδιέξοδα αποτελούν τελικάευκαιρίες ανασυγκρότησης και μελλοντικών επιτευγμάτων. Αφήνοντας πίσωτις μοιρολογίστρες που ανακαλύπτουν παντού απειλές και διαιωνιζόμενεςεξαρτήσεις. Βλέπουμε μπροστά σε μια Ελλάδα θριάμβων. Εγκαταλείπονταςπίσω πίσω την Ελλάδα της παθητικότητας, της ντροπής, της γκρίνιας και τωνπαραπόνων.

Καιρός να χαμογελάσουμε πιά στο αύριο...

169