ikee.lib.auth.gr · Web viewΣτο πρώτο κεφαλαίο αναλύονται χωρικές...

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Πολυτεχνική Σχολή

Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟ


Θεσσαλονίκη 2018-2019

Περίληψη Η παρούσα ερευνητική εργασία πραγματεύεται τον αστικό δημόσιο χώρο σε σχέση με τον ιδιωτικό. Τονίζει την διαφορά συμφερόντων μεταξύ των δυο συνιστωσών (δημόσιο - ιδιωτικό) και εξετάζει την ανθρώπινη δραστηριότητα μέσα στον αστικό χώρο, καθώς και την εξέλιξη του δημόσιου χώρου από τον 18ο αιώνα και έπειτα.

Στο πρώτο κεφαλαίο αναλύονται χωρικές έννοιες όπως ο χώρος, ο τόπος, η τοποθεσία, με σκοπό να οριστεί ο αστικός χώρος. Στην συνέχεια γίνεται μια προσέγγιση στον αστικό χώρο με στόχο να γίνει κατανοητή η χωρική υπόσταση των κοινωνικών - οικονομικών φαινομένων. Ακολουθεί η εισαγωγή στις έννοιες του δημοσίου και του ιδιωτικού χώρου και μια προσέγγισή τους μέσα από τις θεωρίες περί ιδιοκτησίας. Ακόμα δίνεται έμφαση στην οικονομική και κοινωνική διάσταση του δημόσιου χώρου, ενώ στην τελευταία ενότητα του κεφαλαίου γίνεται η σύγκριση ανάμεσα στο δημόσιο και ιδιωτικό χώρο.

Στην συνέχεια στο δεύτερο κεφαλαίο πραγματοποιείται ιστορική αναδρομή από την πόλη του 18ου αιώνα, ασχολείται με την βιομηχανική πόλη καταλήγοντας στην σύγχρονη πόλη. Γίνονται αναφορές στο πως επηρεάστηκε ο δημόσιος χώρος σε αυτές τις χρονικές περιόδους, ενώ αναφέρονται και τα σύγχρονα φαινόμενα που επηρέασαν τον δημόσιο χώρο.

Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στον άνθρωπο και την πόλη και σε προσεγγίσεις σχεδιασμού για το δημόσιο χώρο. Τονίζεται η ανθρώπινη δραστηριότητα εντός του αστικού ιστού και πιο ειδικά στον δημόσιο χώρο, ενώ ακόμα ορίζεται και ο ρόλος του χώρου και ποια θα πρέπει να είναι τα κριτήρια του σχεδιασμού βασισμένoυ στον άνθρωπο.

Σκοπός της ερευνητικής εργασίας είναι να αντλήσει συμπεράσματα που θα αποτελέσουν εφόδια της διπλωματικής εργασίας που θα πραγματεύεται μελέτη αστικού χώρου.



Abstract This review thesis is a study on the relationship between public and private space. Its primary subject is the conflict of interests between public and private spaces while it also examines human activity in the public space, as well as the evolution of public space since the 18th century.

The first chapter analyzes spatial concepts such as space, place, location, with the purpose of defining the urban space. The essay continues with an approach to the urban space, in order to understand the spatial status of social - economic phenomena. Subsequently, the concepts of public and private space are introduced and defined through theories of property. There is also an emphasis on the economic and social dimension of public space, while in the last section of the chapter there is a comparison between the public and the private space.

The second chapter is a historical retrospective analysis since the 18th century city. The present work deals with the industrial city and its evolution through modernity. The chapter overviews how the public space was affected during the aforementioned historical periods, while contemporary phenomena, which have influenced public space are also mentioned.

In the last chapter, the main focus is on the human factor as part of the city, as well as respective design approaches for public spaces. It concentrates on human activity in urban public spaces, and highlights the importance of the space itself and the objective standards of public space design that should be build around human activity.

The overall goal of this review is to come to conclusion which will form the theoretical basis of a thesis project focused on regeneration and re-designing of urban spaces.



Πρόλογος Είμαι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης (ΤΜΧΑ), Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ.. Οι επιρροές που δέχτηκα τόσο από τους καθηγητές μου όσο και από το πρόγραμμα σπουδών του ΤΜΧΑ είναι τα κυρίως ερευνητικά μου εφόδια για να μπορέσω να διεκπεραιώσω την ερευνητική εργασία με θέμα την Προσέγγιση του Δημόσιου Αστικού Χώρου σε Σχέση με τον Ιδιωτικό. Στο πρόγραμμα σπουδών του τμήματος έχω διδαχθεί μεγάλο εύρος μαθήματων που διαπραγματεύονται τον αστικό χώρο αλλά και γενικότερα την πολυδιάστατη έννοια του χώρου.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή της ερευνητικής εργασίας Αρίων Χατζηπροκοπίου Παναγιώτη για της σημαντικές του συμβουλές, την καθοδήγηση, την υπομονή, την επιμονή, τις παρατηρήσεις και το ενδιαφέρον του σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας εργασίας.



ΠεριεχόμεναΕισαγωγή........................................................................61. Εισαγωγή στον Δημόσιο - Ιδιωτικό αστικό χώρο και στις βασικές έννοιες......................................................8

1.1 Εισαγωγικές έννοιες..............................................81.2 Προσέγγιση του αστικού χώρου............................91.3 Δημόσιος και Ιδιωτικός χώρος μέσα από τις θεωρίες περί ιδιοκτησίας..........................................101.4 Οικονομική διάσταση του δημόσιου χώρου και διαχωρισμός στην πρόσβαση.....................................121.5 Κοινωνική διάσταση............................................131.6 Ο Δημόσιος χώρος σε σχέση με τον ιδιωτικό......15

2. Από τον 18ο αιώνα ως την σύγχρονη πόλη και η επιρροή στο δημόσιο χώρο..........................................17

2.1 Η πόλη της εποχής του 18ου αιώνα......................172.2 Βιομηχανική Πόλη................................................182.3 Η σύγχρονη πόλη.................................................192.4 Σύγχρονα φαινόμενα που επηρέασαν τον δημόσιο χώρο..........................................................................20

3. Άνθρωπος και πόλη..................................................223.1 Ανθρώπινες δραστηριότητες στο Δημόσιο χώρο 223.2 Η ζωντανή πόλη και ο ρόλος του Δημοσίου χώρου...................................................................................243.3 Σχεδιασμός βασισμένος στην δημόσια ζωή και στον δημόσιο χώρο και κατόπιν στην ιδιοκτησία......25

Συμπεράσματα..............................................................28Βιβλιογραφία................................................................30




Εισαγωγή Τη σημερινή εποχή όπου περισσότερο από το 50% του πληθυσμού του πλανήτη κατοικεί σε πόλεις η μελέτη τόσο του αστικού χώρου όσο και των αστικών φαινομένων κρίνεται αναγκαία, καθώς ο χώρος αποτυπώνει κοινωνικά, οικονομικά αλλά και περιβαλλοντικά ζητήματα. Η μελέτη του δημόσιου αστικού χώρου όσο και ο ιδιωτικού αποτελεί ίσως μια εξήγηση της επίδρασης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο χώρο.

Για πολλά χρόνια ο άνθρωπος παραμελήθηκε και δεν τέθηκε ως βασική προτεραιότητα στο σχεδιασμό των πόλεων αλλά την θέση του κατέλαβαν οικονομικοί παράγοντες. Ένα από τα κοινά σημεία των πόλεων εκτός από την θέση τους, την οικονομία τους και την εξέλιξη τους είναι ότι όλο και περισσότερο αγνοούνται οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν των δημόσιο χώρο. Η ιδιωτικοποίηση του χώρου, ο κυκλοφοριακός φόρτος - αυτοκίνητα, ο θόρυβος, και γενικά το αφιλόξενο περιβάλλον αποτελεί μια συνήθεια που έχει γίνει καθολικά αποδεκτή καθημερινότητα. (Gehl 2010).

Η πολύπλοκη έννοια του δημόσιου αστικού χώρου έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης μεταξύ πολλών επιστημονικών κλάδων: νομική, οικονομικά, κοινωνιολογία, γεωγραφία, πολεοδομία και αρχιτεκτονική. Οι διάφορες αυτές προσεγγίσεις δεν έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους, αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο την έννοια του δημόσιου αστικού χώρου, η καθεμία επικεντρώνεται σε μια προσέγγιση της έννοιας του δημόσιου χώρου, έτσι όλες μαζί αλληλοσυμπληρώνονται.

Στόχος της ερευνητικής εργασίας είναι να απαντηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα να μελετηθεί ο αστικός χώρος και η ανθρώπινή δραστηριότητα μέσα σε αυτόν να γίνει κατανοητή η διαφορά ανάμεσα στο δημόσιο και στο ιδιωτικό αλλά και να μελετηθούν οι παράγοντες που έπαιξαν σημαντικό ρολό στην μείωση του δημοσίου χώρου .

Όσον αφορά τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν είναι :

• Τι είναι δημόσιος και τι ιδιωτικός αστικός χώρος ;

• Ποιο είναι το διαχωριστικό τους πεδίο και ποια τα όρια τους ;

• Η πόλη σήμερα τείνει να αφανίσει τον δημόσιο χώρο η όχι ;

• Πως επηρεάζεται η ανθρώπινη δραστηριότητα από τον δημόσιο χώρο;



Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, έπειτα από την επιλογή του θέματος, ήταν η συλλογή βιβλιογραφίας στην συνέχεια καθορισμός των καίριων ζητημάτων και αποτύπωση της δομής που ακολουθήθηκε. Πιο συγκεκριμένα επιλέχθηκαν βιβλία που είναι προτεινόμενα στο πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Χωροταξίας και Ανάπτυξης, επιστημονικά πεδία που προτάθηκαν καθώς επίσης και ηλεκτρονική βιβλιογραφία όπως επιστημονικά άρθρα και διπλωματικές, διδακτορικές εργασίες.

Τέλος η δομή καθορίστηκε με την βοήθεια ενός προσχεδίου σε συνεννόησή με τον αρμόδιο καθηγητή. Η λογική της δομής καθοριστικέ έτσι ώστε στο πρώτο κεφάλαιο να γίνει μια εισαγωγή στον δημόσιο χώρο αλλά και να γίνει εμφανής η αντίθεση ανάμεσα στο ιδιωτικό και στο δημόσιο, μετέπειτα να διατυπωθεί μια αναφορά σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν το δημόσιο χώρο, στην συνέχεια να καταλήξει σε μια σύγχρονη προσεγγίσει του δημοσίου χώρου και τις χωρικές επιπτώσεις ορισμένων κοινωνικών φαινομένων και στο τέλος να τονιστεί η σημαντικότητα του δημοσίου χώρου για τον άνθρωπο.



1. Εισαγωγή στον Δημόσιο - Ιδιωτικό αστικό χώρο και στις βασικές έννοιες 1.1 Εισαγωγικές έννοιες Στην ενότητα αυτή θα ξεκαθαριστούν τέσσερις βασικές έννοιες για την κατανόηση του χώρου αλλά και της διάστασης του δηλαδή οι έννοιες του χώρου, τόπου, τοποθεσίας, και του αστικού χώρου. Στην ουσία η ενότητα αυτή πραγματεύεται ορισμένες χωρικές έννοιες με σκοπό να φτάσει στον ορισμό του αστικού χώρου οπού εντός αυτού γίνεται η σύγκριση ανάμεσα στον ιδιωτικό και στο δημόσιο αστικό χώρο.

Αρχικά ο χώρος μπορεί να είναι ή συγκεκριμένος, υλικός, ή αφηρημένος, ομοιογενής και το ίδιο προσπελάσιμος από όλες τις μεριές. Για παράδειγμα, ο χώρος ως πεδίο επιρροής μιας πόλης ή ενός πόλου ανάπτυξης ή ο γεωμετρικός χώρος των μαθηματικών (Λαμπριανίδης, 2015). Στη συνέχεια ο τόπος είναι ένα συγκεκριμένο τμήμα του γεωγραφικού χώρου που εμπεριέχει πρόσωπα η πράγματα. Είναι συγκεκριμένος, έχει υλική υπόσταση και καταλαμβάνεται από στοιχειά ορατά βιώσιμα πραγματικά μετρήσιμα. Ορίζεται ιστορικά έχει όνομα, μνημεία, πολιτισμό. Μπορεί να είναι σημείο αναφοράς μιας ή και περισσότερων κοινωνικών ομάδων. Επίσης οι τόποι διαρκώς μεταβάλλονται. Με άλλα λόγια, σε ένα χώρο με πλήθος διαστάσεων ίσο με ν, αν ένα μέρος αυτού του χώρου είναι μονοκόμματος και δεν λάβουμε υπόψιν τη νοητή ή πραγματική επιφάνεια που το περιβάλλει, αυτός είναι ένας τόπος (Λαμπριανίδης, 2015).

Η έννοια της τοποθεσίας αναφέρεται συνήθως στη χρήση του χώρου για συγκεκριμένη δραστηριότητα. Μια τοποθεσία γίνεται τόπος μόλις ταυτιστεί με μια συγκεκριμένη πληροφορία. Οι όροι τοποθεσία και θέση στη γεωγραφία χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση ενός σημείου ή μιας περιοχής. (Λαμπριανίδης, 2015).

Τέλος ο όρος αστικός προέρχεται από την αρχαία λέξη αστύ και αναφέρεται στην πόλη και στους κατοίκους της. Για τον Madanipour (2007) το εύρος της κλίμακας μπορεί να κυμαίνεται από την μικρο-κλίμακα που μπορεί να είναι μια μικρή περιοχή μέσα στον αστικό ιστό και την μακρο-κλίμακα που μπορεί να αναφέρεται στο σύνολο ενός οικισμού. Σύμφωνα με τον ορισμό ο αστικός χώρος είναι ένα τμήμα πολεοδομικού σχεδιασμού που ασχολείται με την φυσική μορφή της πόλης. Με τον ορισμό αυτόν ο αστικός σχεδιασμός παρουσιάζεται ως υποσύνολο της πολεοδομίας. Ο Moughtin (2003) πιστεύει ότι ο αστικός σχεδιασμός είναι η μελέτη του αστικού δημοσίου χώρου σε αντίθεση με των ιδιωτικό για να διευκρινίσει στην συνεχεία ότι στο δημόσιο χώρο συμπεριλαμβάνονται οι δρόμοι, οι λεωφορειόδρομοι, οι πλατείες και τα δημόσια πάρκα μαζί με τις πρόσοψης των κτιρίων που τα ορίζουν. (Χατζηκοκόλη, 2015).



1.2 Προσέγγιση του αστικού χώρου Σε συνέχεια από το προηγούμενη ενότητα και τον ορισμό του αστικού χώρου, σε αυτήν την ενότητα γίνεται μια προσέγγιση στον αστικό χώρο με σκοπό να γίνει κατανοητή η χωρική υπόσταση των κοινωνικών - οικονομικών φαινομένων. Η αντίθεση ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό πραγματοποιείται εντός του αστικού χώρου οπότε απαραίτητή προϋπόθεση είναι να γίνει κατανοητή η χωρική υπόσταση των φαινομένων.

Ο χώρος, και ειδικότερα το αστικό περιβάλλον, είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής δυναμικής και της αλληλεπίδρασης των υποκειμένων που δρουν στο χώρο. (Μοχιανάκης 2016). Σύμφωνα με τον Lefebvre (2007), η αστική πραγματικότητα μπορεί να αναγνωστεί σε δύο διαφορετικά επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο, διακρίνεται το πρακτικό-αισθητό, δηλαδή το αντιληπτό, το κατανοητό. Είναι αυτό που αντιλαμβάνεται ο οποιοσδήποτε περιπατητής μέσα στην πόλη, δηλαδή το δομημένο περιβάλλον. Σε δεύτερο επίπεδο, τοποθετείται το αστικό, το οποίο εμπεριέχει την κοινωνική πραγματικότητα, δηλαδή, τις σχέσεις των υποκειμένων που δρουν στο χώρο. Πραγματώνεται μέσα από την αρχιτεκτονική και την πολεοδομική πρακτική, άρα μέσα από το πρακτικό-αισθητό. Ασφαλώς, η κοινωνική πραγματικότητα δεν είναι ένα ομογενές σύνολο. Αποτελείται από επιμέρους πραγματικότητες, όπως τις ζουν και τις διαμορφώνουν οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες που συνυπάρχουν στο χώρο: κάθε μια με τα δικά της οικονομικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, κάθε μια με τη δική της οπτική για την παραγωγή και διαχείριση του χώρου. Όπως αναφέρει ο Halbwachs, «μέσα στον αστικό ιστό, μπορούμε να εντοπίσουμε τόσες διαφορετικές χωρικές εκφράσεις όσες είναι και οι κοινωνικές ομάδες που δρουν σε αυτό» (Halbawchs, 1980).

Οι διαφορετικές χωρικές εκφράσεις αντιστοιχούν στις επιμέρους κοινωνικές πραγματικότητες. Συνθέτουν το όλο, δηλαδή το σύνολο της πόλης και διαμορφώνουν το πεδίο κοινωνικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων. (Μοχιανάκης 2016). Ο αστικός χώρος είναι το πεδίο ζύμωσης και συνάντησης των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, καθώς και το βασικότερο πεδίο ανάπτυξης της οικονομικής δραστηριότητας και του καπιταλιστικού ανταγωνισμού. (Μοχιανάκης 2016). Στις σημερινές μετα-βιομηχανικές πόλεις, όπου ο τριτογενής τομέας έχει κερδίσει το μεγαλύτερο έδαφος, «οι αξίες της κατανάλωσης και όχι της παραγωγής καθοδηγούν τις αποφάσεις για την πόλη και τις χρήσεις γης της» (Ley, 1978). Σήμερα, πόλεις και τόποι φροντίζουν πολύ περισσότερο να δημιουργήσουν μια θετική και υψηλής ποιότητας εικόνα του τόπου και επιδιώκουν αρχιτεκτονική και



μορφές πολεοδομικού σχεδίου που να ανταποκρίνονται σε αυτή την ανάγκη. (Harvey, 2009).

1.3 Δημόσιος και Ιδιωτικός χώρος μέσα από τις θεωρίες περί ιδιοκτησίας Στην παρούσα ενότητα αρχικά ορίζεται ο δημόσιος χώρος με ένα πολεοδομικό – νομικό ορισμό ενώ στην συνέχεια γίνεται ένας ορισμός μέσα από τις θεωρίες περί ιδιοκτησίας με σκοπό να συγκριθούν. Επίσης γίνονται ξεκάθαρες οι διαφορές των εννοιών ‘’δημοσίου’’ – ‘’ιδιωτικού’’.

Ένας γενικός-εισαγωγικός ορισμός του δημόσιου χώρου είναι (Λαλένης, 2004):

Γενικά, δημόσιοι χώροι θεωρούνται αυτοί που δεν προορίζονται για ιδιωτική χρήση και έχουν κοινό γνώρισμα το ότι εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Οι δημόσιοι χώροι διακρίνονται σε κοινόχρηστους και σε κοινωφελείς. Οι κοινόχρηστοι χώροι ορίζονται από την ελεύθερη χρήση του κοινού που τους επισκέπτεται και από την απαγόρευση δόμησης σε αυτούς. Οι κοινωφελείς χώροι περιλαμβάνουν χώρους στους οποίους επιτρέπεται η δόμηση και είναι προορισμένοι για την εξυπηρέτηση ειδικών δημόσιων και γενικότερα κοινωφελών σκοπών (σχολεία, νοσοκομεία κ.λ.π.).

Είναι πιο πολύ ένας πολεοδομικός – νομικός ορισμός όπου ο δημόσιος χώρος χωρίζεται σε δυο υποκατηγορίες ανάλογα με την χρήση του.

Όσον αφορά τις θεωρίες ιδιοκτησίας και την προσέγγιση που θα γίνει στον δημόσιο χώρο με βάση αυτές, διακρίνονται δυο βασικές κατηγορίες αγαθών: τα αποκλειστικά στην χρήση και τα ανταγωνιστικά στην κατανάλωση. Ένα αγαθό είναι αποκλειστικό στη χρήση αν είναι εφικτό να επιλέγεται ποιος θα το χρησιμοποιήσει (καταναλώσει), ενώ ένα αγαθό είναι ανταγωνιστικό στην κατανάλωση αν η κατανάλωσή του περιορίζει τη διαθεσιμότητα του αγαθού σε άλλους δυνητικούς χρήστες. Ένα αγαθό είναι μη ανταγωνιστικό αν δεν μειώνει τη διαθεσιμότητα αυτή. Παράδειγμα ένα δημόσιο πάρκο μπορεί να γίνει αποκλειστικό αν μπει φράχτης και τοποθετηθούν φύλακες. Τα δημόσια αγαθά είναι πόροι των οποίων η χρήση δεν μπορεί να αποκλειστεί (προσφέρονται δωρεάν σε όποιον θέλει να τους χρησιμοποιήσει) και ταυτόχρονα δεν είναι ούτε ανταγωνιστικοί στην κατανάλωση (η χρήση τους δεν μειώνει την ποσότητα που είναι διαθέσιμη για τους άλλους). Από την άλλη κοινόκτητοι πόροι είναι τα αγαθά των οποίων η χρήση δεν μπορεί να αποκλειστεί (προσφέρονται δωρεάν σε όποιον θέλει να τους χρησιμοποιήσει). Είναι ωστόσο ανταγωνιστικοί στην κατανάλωση (όταν κάποιος τους χρησιμοποιεί μειώνει αυτόματα τη διαθεσιμότητα για τους άλλους). (Λατινόπουλος, 2016, 6η διάλεξη).

Ιδιωτικά αγαθά: αγαθά αποκλειστικής χρήσης και ανταγωνιστικά στην κατανάλωση.

Δημόσια αγαθά: αγαθά μη αποκλειστικής χρήσης και μη ανταγωνιστικά στην κατανάλωση.



Κοινόκτητοι πόροι: αγαθά μη αποκλειστικής χρήσης αλλά ανταγωνιστικά στην κατανάλωση.

Φυσικά μονοπώλια: αγαθά αποκλειστικής χρήσης αλλά μη ανταγωνιστικά στην κατανάλωση.

Η εργασία του G.Hardin, «The Tragedy of the Commons» (1968) επικεντρώνεται στη δυσκολία αντιμετώπισης του πεπερασμένου των κοινόκτητων πόρων, δηλαδή των πόρων εκείνων στους οποίους μπορούν να έχουν όλοι πρόσβαση. Σύμφωνα με τον Hardin : «Όταν κάποια αγαθά δεν ανήκουν σε συγκεκριμένα άτομα αλλά σε όλους τότε η εκμετάλλευσή τους αποφέρει ατομικά πλεονεκτήματα και κοινά μειονεκτήματα. Καθώς τα μειονεκτήματα είναι κοινά, το μεμονωμένο άτομο δεν τα λαμβάνει υπόψη του και επικεντρώνει μόνο στα πλεονεκτήματα που αντλεί από την εκμετάλλευσή τους». Αντίστοιχα, η αποτυχημένη εκμετάλλευση του δημόσιου χώρου δημιουργεί αυτόματα αρνητική εξωτερικότητα καθώς τα μειονεκτήματα στο χώρο είναι κοινά. Μια εξωτερικότητα προκύπτει όταν οι καταναλωτικές και οι παραγωγικές επιλογές ενός ατόμου ή μιας επιχείρησης επηρεάζουν τη χρησιμότητα (ευημερία) ή την συνάρτηση παραγωγής ενός άλλου ατόμου (ή επιχείρησης), χωρίς να έχουν πάρει άδεια από αυτόν(ην) και χωρίς να τον (την) αποζημιώνουν. (Λατινόπουλος 2017, 4η διάλεξη). Εξωτερικότητα υπάρχει επομένως όταν η ευημερία κάποιου (επιχείρησης ή νοικοκυριού) εξαρτάται άμεσα όχι μόνο από τις δικές του αποφάσεις αλλά και από αποφάσεις που βρίσκονται υπό τον έλεγχο κάποιου άλλου ατόμου (ή επιχείρησης).

• Θετικές εξωτερικότητες: οι επιπτώσεις της δραστηριότητας κάποιων ωφελούν κάποιους άλλους.

• Αρνητικές εξωτερικότητες: όταν οι προκαλούμενες συνέπειες σε τρίτους είναι δυσμενείς.

Άρα μια πρώτη ερμηνεία είναι ότι ο αστικός χώρος δεν ταυτίζεται απόλυτα με την θεωρία των δημόσιων αγαθών αλλά εξηγείται καλύτερα από τους κοινόκτητους πόρους καθώς ο χώρος εξυπηρετεί επιπλέον και ιδιωτικά συμφέροντα. Από την άλλη ο ιδιωτικός χώρος είναι αποκλειστικός στην χρήση και ανταγωνιστικός στην κατανάλωση. Και στις δυο περιπτώσεις αναφερόμαστε σε αστικό χώρο αλλά πρέπει να γίνει κατανοητή η σημασία της διαφοράς του δημοσίου και του ιδιωτικού αστικού χώρου.

Ένα παράδειγμα που αποδεικνύει τη διαφορά της εννοίας του δημοσίου με την έννοια δημόσιος χώρος είναι τα αυτοκίνητα, που ήταν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στο σχεδιασμό των πόλεων, καθώς την δεκαετία του 1960 εισέβαλαν στις πόλεις με καταιγιστικό ρυθμό. Η ανθρώπινη διάσταση παραμελήθηκε και αγνοήθηκε και η αποτύπωση αυτού του φαινόμενου είναι ακόμα ενεργή. Ο δρόμος που κατασκευάστηκε για να τον χρησιμοποιούν αυτοκίνητα είναι δημόσιος χώρος αλλά δεν έχει τον



χαρακτήρα του δημοσίου, καθώς τα οχήματα είναι ένα αποκλειστικό αγαθό. Άρα ο σχεδιασμός βασίστηκε κατά ένα μέρος σε αποκλειστικά αγαθά.

Γενικά ο χώρος είναι ένα πεδίο σύγκρουσης θεωριών, συμφερόντων, ιδεών (και όχι μόνο), που βασίστηκε σε μοντέλα ανάπτυξης όπου αγνοήθηκε η ανθρώπινη κλίμακα και γενικότερα ο άνθρωπος.

1.4 Οικονομική διάσταση του δημόσιου χώρου και διαχωρισμός στην πρόσβαση Παρακάτω γίνεται μια ανάλυση (με βάση την οικονομική διάσταση) και ένας διαχωρισμός του δημοσίου χώρου σύμφωνα με το δικαίωμα της ελεύθερης πρόσβασης και τους δημόσιους χώρους που χρειάζεται η πληρωμή αντίτιμου. Η ενότητα αυτή συσχετίζεται με την προηγουμένη καθώς, όπως προαναφέρθηκε, σε πολλές περιπτώσεις ο δημόσιος χώρος δεν έχει τον χαρακτήρα του δημόσιου αγαθού.

Σύμφωνα με τον Lefebvre, το Δικαίωμα στην Πόλη (1968) συνεπάγεται του δικαιώματος και στους ελεύθερους δημόσιους χώρους της πόλης. Η σημερινή κατάσταση όμως που επικρατεί σε πολλούς ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους με την ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων σε αυτές και την εκμετάλλευσή τους από ιδιωτικά κεφάλαια θίγει τον δωρεάν χαρακτήρα που αυτοί δικαιωματικά πρέπει να έχουν. Ο δημόσιος χώρος θα μπορούσε λοιπόν να χωριστεί σε δύο βασικές κατηγορίες όσον αφορά την δυνατότητα πρόσβασής του και τον βαθμό που οι χρήστες του μπορούν να απολαύσουν τις υπηρεσίες του δωρεάν ή χρησιμοποιώντας κάποιο αντίτιμο. Αν και η έννοια του αντίτιμου συνοδεύεται συνήθως με το χρήμα υπάρχουν και άλλες πιο δυσδιάκριτες μορφές αποκλεισμού ενός ατόμου από έναν δημόσιο χώρο τον οποίο συνήθως ασκεί το κοινωνικό περιβάλλον και οι συγκεκριμένοι κώδικες συμπεριφοράς που άτυπα επιβάλλονται με την είσοδο και παραμονή σε ένα τέτοιο χώρο ώστε ο χρήστης να νιώσει ένα με το περιβάλλον, κοινωνικά ενταγμένος και αποδεκτός . Τέτοιοι χώροι είναι συνήθως οι χώροι δημόσιας διεκδίκησης όπως καφετέριες, θεματικά πάρκα και εμπορικά κέντρα.( Αργυρακούλη 2015).

Δημόσιοι ελεύθεροι χώροι με δωρεάν πρόσβαση :

Δημοτικά κλειστά κτίρια ελεύθερης εισόδου. Δημόσιοι υπαίθριοι ή ημι-υπαίθριοι χώροι ελεύθερης εισόδου πολιτιστικού και

επιμορφωτικού χαρακτήρα. Δημόσιοι υπαίθριοι χώροι αναψυχής όπως οι παιδικές χαρές, υπαίθριοι χώροι

άθλησης, πάρκα, πλατείες, άλση και παραλίες. Δημόσιοι χώροι εξυπηρέτησης όπως δρόμοι, πεζόδρομοι, πεζοδρόμια.

Δημόσιοι χώροι με αντίτιμο (αποκλεισμός) :

Κλειστοί χώροι στάθμευσης με χρήση αντίτιμου.



Εθνικοί δρόμοι με χρήση διοδίων. Υπαίθριοι χώροι αναψυχής – ιδιωτικές επιχειρήσεις. Κλειστοί χώροι μουσείων που απαιτούν την πληρωμή. Κλειστά συγκροτήματα-πολυχώροι εμπορικών κέντρων. Οικιστικά συγκροτήματα ή κοινότητες ελεγχόμενης εισόδου.

1.5 Κοινωνική διάσταση Μέσα σε αυτή την ενότητα θα ξεκαθαριστεί η έννοια του κοινωνικού χώρου αλλά και το πως η κοινωνική διάσταση διασπάται ανάμεσα στο δημόσιο και στο ιδιωτικό. Σημαντική ήταν η συμβολή του Lefebvre στις χωρικές θεωρίες και ιδιαίτερα στον κοινωνικό χώρο και τις κοινωνικές σχέσεις (Lefebvre, 1991[1974]:129):

"Οι κοινωνικές σχέσεις (...) προβάλλονται στον χώρο, εγγράφονται σε αυτόν και στην διαδικασία παράγωγης του. Ελλείψει αυτού, αυτές οι σχέσεις θα έμεναν στο βασίλειο της αληθινής αφαίρεσης, που σημαίνει στο βασίλειο της αναπαράστασης και ως εκ τούτου της ιδεολογίας, το βασίλειο του βερμπαλισμού και των κενών λέξεων.".

Πιο συγκεκριμένα ο Lefebvre ορίζει ως πεδία του χώρου το φυσικό χώρο, τον νοητό χώρο, ο όποιος εμπεριέχει λογικές και τυπικές αφαιρέσεις και τον κοινωνικό χώρο. Επίσης συμφώνα και με τους μετέπιπτα αναγνώστες του δόθηκαν βασικοί ορισμοί για την έννοια του χώρου όπως ο αντιληπτός-κατανοητός-βιωμένος χώρος (Τσαυδάρογλου, 2016).

Αντιληπτός χώρος είναι ο υλοποιημένος κοινωνικά παραγόμενος χώρος ο όποιος υπάρχει εμπειρικά και μπορεί να μετρηθεί και να περιγραφή. Είναι ο χώρος που εκκρίνεται από την κοινωνία και συγκεκριμενοποιείται από αυτή. Με την χωρική πρακτική εμπεριέχει την παραγωγή και την αναπαραγωγή καθώς και τα χαρακτηριστικά των συνόλων κάθε κοινωνικής μορφής.

Κατανοητός χώρος είναι ο νοητικά κατασκευασμένος χώρος και επηρεασμένος από τις ιδεολογίες. Είναι ο κυρίαρχος χώρος σε κάθε κοινωνία.

Βιωμένος χώρος είναι ζωντανός είναι η πρακτική και η άμεση εμπειρία του κοινωνικού χώρου. Περιλαμβάνει όλους τους συναισθηματισμούς που δημιουργούνται σε ένα χώρο. Στην ουσία είναι ο χώρος των καθημερινών δραστηριοτήτων.

Για τον κοινωνικό χώρο ο Κωτσάκης (2005) τονίζει ότι υπάρχουν δυο οπτικές η συστημική και η πραξιακή. Πρώτον κοινωνικός χώρος είναι το κοινωνικό σύστημα και οι κοινωνικές δυνάμεις και δεύτερον κοινωνικός χώρος είναι ο τρόπος επικοινωνίας και τα υποκείμενα τους. Ως τόπο ορίζει το σπίτι η καλυτέρα την φράση ''πάω σπίτι μου'' δηλαδή ο χώρος που έχει δημιουργήσει ο καθένας κοινωνικές σχέσεις. Ίσως τα όρια του τόπου είναι το συναίσθημα και οι αναμνήσεις των κοινωνικών σχέσεων άλλα και



γενικότερα των σχέσεων επικοινωνίας. Ο Κωτσάκης (2012) ορίζει το δημόσιο και το ιδιωτικό συμφώνα με το παρακάτω παράδειγμα :

Το ιδιωτικό θέατρο ως ιδιωτικός δημόσιος χώρος διακρίνεται από το κοινοβούλιο που είναι πολίτικος δημόσιος χώρος. Ενώ το κατά την εξουσία ιδιωτικό είναι, ως προς την επικοινωνία, προσωπικό η δημόσιο. Έτσι το ιδιωτικό θέατρο ως δημόσιος χώρος διακρίνεται από το σπίτι που είναι ιδιωτικός προσωπικός χώρος.

Κωτσάκης(2015: 407)

Τέλος στην σκέψη του Κωτσάκη υπάρχουν 4 μορφές ιδιοκτησίας : ατομική, συλλογική, δημόσια, κρατική. Ενώ η μορφές συνθέσεις είναι 3 η ιδιωτική κυριότητα, η πολιτική, και η κοινή κτήση.

Κωτσάκης(2015: 407)



Καταληκτικά μια διαφορετική και απλούστερη προσέγγιση επάνω στον κοινωνικό χώρο που δεν ασχολείται με την ιδιοκτησία και των διαχωρισμό των κοινών είναι αυτή του Λαμπριανίδη (2015) όπου μας λέει ότι ο κοινωνικός χώρος υπονοεί την κατανομή των κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων όπως μέσων παράγωγης, πληθυσμού ειδών κατανάλωσης κ.α.. Ο κοινωνικός χώρος είναι διαφοροποιημένος καθώς κάθε περιοχή διαφέρει στα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν. Η ιστορική εξέλιξη των καπιταλιστικών χώρων χαρακτηρίζεται από χωρικές ανισότητες. Οι κοινωνικές αξίες αλλάζουν οπότε οι ανισότητες παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή. Η διαδικασία οργάνωσης του κοινωνικού χώρου είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής δομής που παράγεται κοινωνικά ενώ την ιδία ώρα καθορίζει τα κοινωνικά φαινόμενα. (Λαμπριανίδης, 2015).

1.6 Ο Δημόσιος χώρος σε σχέση με τον ιδιωτικό Καθημερινά ο άνθρωπος περιπλανιέται στον χώρο και ισορροπεί ανάμεσα στην ιδιοκτησία και στην δημόσια περιουσία. Είναι δυο έννοιες διαφορετικές και αντίθετες αλλά σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει ισορροπία ανάμεσα τους. Ένας από τους μελετητές που ασχολήθηκε με τις διαφορές ανάμεσα στις δυο έννοιες ήταν ο Siebel (2003) και επικεντρώθηκε σε 3 επίπεδα στο νομικό, το λειτουργικό και το κοινωνικά προσδιορισμένο. Πρώτον, από νομική άποψη: ο δημόσιος χώρος διέπεται από το δημόσιο δίκαιο, ο ιδιωτικός από διατάξεις που προστατεύουν τη ιδιοκτησία και την εστία. Δεύτερον, από άποψη λειτουργιών: στο δημόσιο χώρο έχουν καταχωρηθεί οι λειτουργίες της αγοράς, της αναψυχής, καθώς και οι πολιτιστικές και πολιτικές δραστηριότητες, αντιθέτως, στους ιδιωτικούς χώρους της επιχείρησης και της κατοικίας πραγματοποιούνται η παραγωγική και η αναπαραγωγική διαδικασία. Επίσης οι διαφορές μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών χώρων είναι κοινωνικά προσδιορισμένες. (Καρούτσου, 2010).

Ακόμα ο Siebel έχει αναφέρει ότι ο δημόσιος χώρος είναι ο χώρος της τελετουργικής ανωνυμίας, μιας επιτηδευμένης συμπεριφοράς που κρατά τις αποστάσεις. Ο ιδιωτικός χώρος, αντίθετα, είναι χώρος της οικειότητας, της σωματικότητας και του συναισθηματισμού. Η διάκριση αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μονόπλευρη καθώς ο δημόσιος χώρος σε πολλές περιπτώσεις θα μπορούσε να είναι χώρος οικειότητας και συναισθηματισμού. Τα όρια του τόπου είναι τα συναισθήματα και εντός των συνόρων του τόπου που σε κάθε άνθρωπο διαφέρουν το μεγαλύτερο ποσοστό του εύρους το καλύπτει ο δημόσιος χώρος. Ο δημόσιος χώρος γεννάει αναμνήσεις και χαρακτηρίζεται συμφώνα με τα συναισθήματα που δημιουργεί.

H Jacobs αναφερόμενη στην σημασία του δημόσιου χώρου στην πόλη αναφέρει πως μέσω των δημόσιων αστικών χώρων οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να αλληλεπιδρούν ο ένας με τον άλλον αλλά και με το παρελθόν τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ένας συγκεκριμένος δρόμος μπορεί να ξεκλειδώσει αναμνήσεις και να δημιουργήσει την προσδοκία του να αντικρίσεις κάτι ευχάριστο ή να συναντήσεις κάποιον γνωστό ή



άγνωστο, την πιθανότητα μιας συναναστροφής. Η μνήμη που φέρει ένας χώρος, είτε προβάλλεται στο περιβάλλον, είτε υπάρχει στο μυαλό των ατόμων, εμπλουτίζει με νοήματα την αστική εμπειρία . (Larco, 2003).

Και στις δυο αυτές έννοιες υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές, μπορούν να ''συνυπάρξουν'' αρμονικά μόνο όταν η μια εξελίσσεται χωρίς να περιορίζει την άλλη. Αυτή η ισορροπία εξαρτάται από τον εκάστοτε πολιτισμό την τεχνολογία, τις μεταβολές του πολιτικού και οικονομικού συστήματος και τα ήθη των καιρών.

2. Από τον 18ο αιώνα ως την σύγχρονη πόλη και η επιρροή στο δημόσιο χώρο Στο παρών κεφάλαιο γίνεται μια ιστορική αναδρομή από την προβιομηχανική πόλη μέχρι την σύγχρονη πόλη. Επίσης γίνεται αναφορά σε σύγχρονα φαινόμενα που



επηρέασαν τον δημόσιο χώρο. Στόχος είναι να διατυπωθεί το κατά πόσο επηρεάστηκε ο δημόσιος χώρος εντός αυτόν των χρονικών περιθωρίων καθώς και ποια είναι τα χωρικά αποτελέσματα των περιόδων αυτών που είναι εμφανή ακόμα και σήμερα.

2.1 Η πόλη της εποχής του 18ου αιώνα Η πόλη του δυτικού πολιτισμού την εποχή του 17ου και 18ου αιώνα αποτελεί σημαντική κοινωνική και οικονομική μεταβολή που σταδιακά ανατρέπει της αντιλήψεις του παρελθόντος. Στην ουσία η συγκεκριμένη περίοδος έβαλε της βάσεις για την βιομηχανική πόλη και έχει ονομαστή ως πρώιμη βιομηχανική εποχή.

Βρισκόμαστε με το τέλος της εποχής του Μπαρόκ οπού παρατηρείται μια στροφή προς τον Κλασικισμό η οποία βρίσκει την έκφραση της και στις αρχιτεκτονικές μορφές και στην πολεοδομία. Τα κτίρια συχνά αποτελούν ένα ολοκληρωμένο πολεοδομικό σύνολο (π.χ. Βερσαλλίες), το μερικό υποτάσσεται στο συνολικό, με τρόπο αντίθετο απ ότι συνέβαινε στο παρελθόν. Το β’ μισό του 18ου αιώνα αποτελεί μια περίοδο σημαντικού αναβρασμού που κορυφώνεται με τη γαλλική επανάσταση (1789). (Benevolo 1997, απο Καρούτσου 2010).

Από τον 18ο αιώνα και μετά η αστική μορφή αρχίζει να ξεφεύγει από τους συμβολισμούς και τις κοσμολογικές αντιλήψεις και εμφανίζεται μια πιο σύγχρονη νοοτροπία. Την περίοδο αυτή μια σειρά κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών γεγονότων μετασχηματίζουν με ολοένα και πιο εμφανή τρόπο τις αστικές δομές. Ο σχεδιασμός της πόλης πραγματοποιείται μέσω της μελέτης και του επανασχεδιασμού ανεξάρτητων τμημάτων της, στα πλαίσια, όμως, μιας ενιαίας σχεδιαστικής πρότασης.(Πατέστος 1993).

Ο 18ος αιώνας, όπως επισημαίνει ο R. Sennett, από κοινωνιολογικής πλευράς, είναι εποχή σημαντικών μεταβολών ως προς το δίπολο δημόσιου χώρου και δημόσιας ζωής, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις μεγάλες πόλεις της δυτικής Ευρώπης. Τον 18ο αιώνα, όχι μόνον αλλάζει η δομή σημαντικών πόλεων όπως το Λονδίνο και το Παρίσι, αλλά αλλάζει και η δομή του πληθυσμού τους. Μάλιστα, η πληθυσμιακή αυτή μεταβολή αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες αναδιάρθρωσης του αστικού τους περιβάλλοντος. Οι μετασχηματισμοί στην πληθυσμιακή συγκρότηση συμβάλλουν ουσιαστικά και στις αλλαγές που παρατηρούνται σε κοινωνικές πρακτικές και συμπεριφορές της δημόσιας σφαίρας. Επίσης τον 18ο αιώνα διαμορφώθηκε μία μοντέρνα εκδοχή της δημόσιας ζωής καθώς τότε αυτή επικεντρώθηκε γύρω από μία ακμάζουσα, νέα αστική τάξη και μία φθίνουσα αριστοκρατία. (Sennett 1999, απο Καρούτσου 2010).

Την εποχή αυτή ο δημόσιος χώρος και η δημοσιά ζωή ελαττώνονται και η παραδοσιακή μορφή οργάνωσης της πόλης αλλάζει. Η αναδιάρθρωση των μεγαλύτερων πόλεων της δυτικής Ευρώπης για την εξυπηρέτηση των νέων αναγκών και του νέου



πληθυσμιακού όγκου συνδέεται με τη διάνοιξη πλατειών, οι οποίες χωροθετούνται μεν κεντρικά, έχουν όμως μνημειακό χαρακτήρα.

2.2 Βιομηχανική Πόλη Στα τέλη του 18ου αιώνα έως τα τέλη του 19ου στην Αγγλία, έλαβε χώρα η Βιομηχανική Επανάσταση η οποία εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Αυτή είχε ως βάση την τεχνολογική πρόοδο και επέφερε μεταβολές στην Ευρωπαϊκή οικονομική ανάπτυξη. Άλλαξε άρδην τις ζωές των πολιτών και επετεύχθη δημογραφική ανάπτυξη (Λεοντίδου 2013), ενώ παράλληλα αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για τις πληθυσμιακές μετακινήσεις και την απασχόληση τους.

Ως αποτέλεσμα των οικονομικών και κοινωνικών μεταβολών της Βιομηχανικής Επανάστασης, οι πόλεις τείνουν να μοιάζουν όλο και περισσότερο μέρος του βιομηχανικού χώρου. Οι διαδικασίες αυτές εξελίσσονται υπό το πρίσμα της αστικοποίησης, της μετακίνησης δηλαδή των πληθυσμών από τις περιφέρειες στις ταχέως αναπτυσσόμενες πόλεις. Η φυγή αυτή προσέφερε το αντίστοιχο εργατικό δυναμικό στις μονάδες παραγωγής και τα εργοστάσια. Την ίδια στιγμή, τα έργα που γίνονταν στις πόλεις, όπως η δημιουργία νέων δρόμων, βοήθησαν στην ανάπτυξη των μονάδων βιομηχανίας αλλά και στη δημιουργία νέων πόλεων. Οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες σε συνδυασμό με τη πίεση που ασκήθηκε στους κυβερνώντες για μία ελεύθερη οικονομία, οδήγησαν στον υπερπληθωρισμό των πόλεων και στη δημιουργία πρόχειρα χτισμένων εργατικών κατοικιών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δημόσιοι χώροι συρρικνώθηκαν προς όφελος της κερδοσκοπίας. Οι υψηλές καμινάδες ήταν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι των πόλεων, στο κέντρο των οποίων δημιουργούνταν οι βιομηχανίες (Λεοντίδου2013).

Και ενώ ο πληθυσμός των πόλεων αυξανόταν σημαντικά, ταυτόχρονα αυξανόταν και η εργατική τάξη και μαζί της και η φτώχεια. Οι συνθήκες διαβίωσης χειροτέρευαν όλο και περισσότερο, γεγονός που οδήγησε στις επαναστάσεις του 19ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, το 1848 εκδηλώθηκε μία σειρά από επαναστάσεις που είχαν ως αφετηρία τη Γαλλία και εξαπλώθηκαν σε Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία και άλλες χώρες της Ευρώπης.

Οι σχέσεις μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου χώρου ήρθαν αργότερα σε σχετική ισορροπία, όταν έγινε προσπάθεια διατήρησης των παλαιών κτιρίων. Στα πλαίσια των φιλοδοξιών για καθαρές και ωραίες πόλεις έγιναν παρεμβάσεις στην Αγγλία και τη Γαλλία από τους John Nash και Haussmann. Στόχος τους ήταν η δημιουργία μεγάλων λεωφόρων και πλατειών στα κέντρα των πόλεων που θα συνέδεαν τμήματα της πόλης. Στα αποτέλεσμα των παρεμβάσεων συγκαταλέγονται η ενίσχυση της κοινωνικής διαίρεσης και η μετατόπιση του κόσμου που κατοικούσε στα κατεδαφισμένα σπίτια μακριά από το κέντρο. Σύμφωνα με τον Engels, οι παρεμβάσεις του Haussmann το μόνο



που κατάφεραν ήταν να μεταφέρουν τις άσχημες συνθήκες διαβίωσης των εργατών από το κέντρο σε άλλες περιοχές (Λεοντίδου2013).

Μετά από το ξέσπασμα της βιομηχανικής επανάστασης ο αστικός χώρος και ιδιαίτερα ο δημόσιος δέχεται μεγάλες διαφοροποιήσεις. Παύει να είναι αποκλειστικός φορέας δημόσιας ζωής.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως ο δημόσιος αστικός χώρος δεν μένει κενός, απλά μεταβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος τον βιώνει. Αυτή η νέα στάση, η παρατήρηση, η παθητικότητα και η αποστασιοποίηση που υιοθετεί ο άνθρωπος στο δημόσιο χώρο γίνονται σταδιακά, έως και τη σύγχρονη εποχή, ο κανόνας. «Η μαζική συνεστίαση ήταν το έμβλημα της κοινωνίας που έμενε πιστή στον δημόσιο χώρο, θεωρώντας τον σημαντικό τόπο προσωπικών εμπειριών, ενώ τον είχε εκκενώσει από το νόημα του εν αναφορά προς τις κοινωνικές σχέσεις». (Sennet R., 1999).

Τα αποτελέσματα της βιομηχανικής πόλης που είναι εμφανή ακόμα και στην σημερινή εποχή είναι :

Οι αντιθέσεις εντός των πόλεων αρχίζουν και γίνονται αρκετά αντιληπτές, οι ιδιωτικοί και οι δημόσιοι αστικοί χώροι που μέχρι εκείνη την στιγμή ισορροπούσαν τώρα έρχονται αντιμέτωποι. Τα ανάκτορα, τα σπίτια, τα εργαστήρια, τα γραφεία, οι χώροι συναναστροφής, είναι οι χώροι που εκτυλίσσεται η ιδιωτική ζωή προστατευμένη από νόμους και έθιμα σε αντιθέσει με τους δημόσιους χώρους που τους χρησιμοποιούν οι χαμηλότερες τάξεις, εμφανέστατος διαχωρισμός. Οι συλλογικές δράσεις αποκτούν χαρακτήρα σε κλειστούς και σχετικά περιορισμένους χώρους, που δεν αναλογούν στο μέγεθος της πόλης.(Καραποστόλη 2006).

Η αυστηρή διάκριση μεταξύ του ιδιωτικού και του δημοσίου χώρου θέτει υπό αμφισβήτηση τις σχέσεις με την αρχαία πόλη, από την οποία προέρχεται κατ’ ανάπτυξη αυτό το σχήμα. Από την καταστροφή που συμβαίνει στις πόλεις αυτό το διάστημα, αποκλείονται τα σημαντικά, αρχαία κτίρια, τα οποία «μνημεία» πλέον, η ιστορία τέχνης τα κατατάσσει ως ιστορικά ντοκουμέντα και γι’ αυτό «απομονώνονται» και χρησιμοποιούνται ως σημεία φυγής στις νέες πόλεις.(Καραποστόλη 2006).

2.3 Η σύγχρονη πόλη Μέσα από τα προβλήματα που γεννήθηκαν ανάμεσα στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα και τον εκβιομηχανισμένο κόσμο κρίθηκε απαραίτητο η δημιουργία μιας ξεχωριστής επιστήμης της πολεοδομίας. Αμέσως γεννιούνται μελέτες για να διορθωθούν οι δυσκολίες που έχουν προκύψει και η πόλη οργανώνεται για να ισορροπήσει με την βιομηχανία αλλά και με τις άλλες υπηρεσίες.



Μελετώντας κανείς την κλίμακα των δημοσίων παρεμβάσεων μπορεί να αντιληφθεί ότι η πολεοδομία μπορεί να γίνει μια εναλλακτική μέθοδος για την ανάπτυξη της πόλης και ένα κλειδί για να κατασκευαστεί η ισορροπία μεταξύ των ατομικών και συλλογικών επιλογών. Μέσα από την πολεοδομία γίνεται εφικτή η σχεδίαση και η μελέτη σε όλο το εύρος της πόλης χωρίς να μπαίνουν εμπόδια τα ιδιωτικά συμφέροντα. Με πιο άπλα λογία η πολεοδομία μπορεί να βάλει τις βάσεις που χρειάζονται οι δημόσιοι και οι ιδιωτικοί φορείς για να συνυπάρξουν στον ίδιο αστικό ιστό.

Το πλαίσιο του νέου σχεδιασμού είναι το συνολικό γεωγραφικό περιβάλλον, οι λειτουργίες της πόλης διακρίνονται σε κατοικία, εργασία, καλλιέργεια του πνεύματος και του σώματος, κυκλοφορία (Λε Κορμπυζιέ) και προσδιορίζονται ξανά οι χαρακτήρες τους. (Καραποστόλη 2006).

Οι θέσεις που δρομολογούνται το 1970 και το 1980 για την ισορροπημένη ανάπτυξη της πόλης είναι :

Η αναγνώριση όλου του ιστορικού κέντρου ως ενός φυσικού οργανισμού που πρέπει να προστατευτεί και να αναστηλωθεί στο σύνολό του.

Τη συμφιλίωση ανθρώπου και περιβάλλοντος.

Αυτό το νέο μοντέλο του συνδυασμού του δημοσίου και του ιδιωτικού συμφέροντος στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα στοχεύει στο να κυριαρχήσει η δημόσια πρωτοβουλία. Είναι μια προσέγγιση που εφευρέθηκε για να αποκαταστήσει την ισορροπία ανάμεσα στις δυο σφαίρες, ένα πρόβλημα που χαρακτηρίζει την Ευρωπαϊκή ιστορία.

2.4 Σύγχρονα φαινόμενα που επηρέασαν τον δημόσιο χώρο Οι πόλεις τον 20ο και 21ο αιώνα έρχονται αντιμέτωπες με μία σειρά κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων οι οποίες αλλάζουν, όχι μόνο την μορφή του αστικού χώρου, αλλά και τη ζωή των ανθρώπων γενικότερα. Παράλληλα νέα χωρικά φαινόμενα και αντιλήψεις κυριαρχούν και οδηγούν στην αλλαγή της αντίληψης για τον δημόσιο αστικό χώρο. Στα πλαίσια της παρούσας ερευνητικής εργασίας δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν διεξοδικά όλα εκείνα τα γεγονότα που μεταβάλλουν τις σύγχρονες πόλεις, ωστόσο επιχειρείται μια συνοπτική αναφορά των σημαντικότερων ώστε να γίνει κατανοητό το πλαίσιο μέσα από το οποίο μεταβάλλονται οι υπάρχουσες αντιλήψεις για το δημόσιο αστικό χώρο.

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι δημόσιοι υπαίθριοι αστικοί χώροι περιορίζονται σημαντικά λόγω της έντονης ανάγκης για ανοικοδόμηση, της έλλειψης ολοκληρωμένου αστικού σχεδιασμού που θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες κατοικίας, εργασίας, παραγωγής, υπηρεσιών και παράλληλα να εξασφαλίσει ποιότητα στη ζωή της πόλης.(Gehl 1999).



Σε αυτόν τον περιορισμό των δημόσιων αστικών χώρων λόγω της απρογραμμάτιστης ανοικοδόμησης των ευρωπαϊκών πόλεων, συμβάλλει η κυριαρχία του αυτοκινήτου που χαρακτηρίζει το σύνολο του 20ου αιώνα. Τα αυτοκίνητα εισβάλλουν στους δημόσιους υπαίθριους χώρους με αποτέλεσμα την εκδίωξη των ανθρώπων. Στον 20ο αιώνα η χρήση του αυτοκινήτου ως κύριου μέσου κυκλοφορίας και η διάκριση σε ζώνες των λειτουργιών της πόλης έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στους δημόσιους χώρους των πόλεων. Ο δρόμος μετατρέπεται από χώρο ζωής σε συνδετήριο άξονα. Ο διαχωρισμός των χρήσεων αυξάνει τις μετακινήσεις. Ο δημόσιος χώρος υποβαθμίζεται περιβαλλοντικά και η κοινωνική του διάσταση ως τόπου ανταλλαγής πληροφοριών, ιδεών και υλικών αγαθών, αλλά κυρίως ως τόπου συνάντησης και επικοινωνίας συρρικνώνεται. Από κυρίαρχο δομικό στοιχείο της πόλης γίνεται πλέον αντιληπτός σαν αδόμητος χώρος μεταξύ των κτιρίων.( Φρεζάδου 2002).

Στο σύγχρονο αστικό τοπίο, λοιπόν, δημιουργούνται πόλεις μονολειτουργικές, πόλεις με ισχυρά κέντρα από τη μια , και πόλεις – προάστια που δεν διαθέτουν τα χαρακτηριστικά μιας οργανωμένης πόλης, από την άλλη. Στην μονολειτουργική πόλη και στα προάστια η σημασία του δημόσιου χώρου σταδιακά χάνεται. (Σταυρίδη 2008).

Παράλληλα με τη νέα αυτή χωρική πραγματικότητα, μια σειρά άλλων φαινομένων που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη εποχή, με κυρίαρχο την παγκοσμιοποίηση, έρχονται να ενισχύσουν την απαξίωση των δημόσιων χώρων στην αντίληψη των ανθρώπων. Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης έχει ως αποτέλεσμα την μετατροπή του αστικού χώρου σε έναν ενιαίο εμπορικό χώρο όπου κυριαρχούν οι κανόνες της ελεύθερης αγοράς και η κατανάλωση ανάγεται σε βασική ανθρώπινη ανάγκη. Στο πλαίσιο αυτό εισάγεται μια νέα αντίληψη για το δημόσιο αστικό χώρο. Ο αστικός χώρος γίνεται αντιληπτός ως πεδίο οικονομικής εκμετάλλευσης, ενώ η κατανάλωση συνεχώς κερδίζει έδαφος στο δημόσιο αστικό χώρο.(Held 2004).

3. Άνθρωπος και πόλη Μετά την ανάλυση που έγινε στα προηγούμενα κεφάλαια η ερευνητική εργασία καταλήγει σε μία προσέγγιση σχεδιασμού για το δημόσιο χώρο. Στόχος είναι να γίνει αντιληπτή η σημαντικότητα του δημοσίου χώρου στον άνθρωπο αλλά και το ότι ο άνθρωπος είναι βασικός παράγοντας στον σχεδιασμό.



3.1 Ανθρώπινες δραστηριότητες στο Δημόσιο χώρο Για πολλά χρόνια ο άνθρωπος δεν ήταν η βασική προϋπόθεση για των σχεδιασμό, ένα πολύ αρνητικό φαινόμενο καθώς οι αστικές δομές και ο σχεδιασμός επηρεάζουν την ανθρώπινή συμπεριφορά και τους τρόπους με του οποίους λειτουργούν οι πολίτες. Ως απλό παράδειγμα, στο παρακάτω σχέδιο απεικονίζεται ο τρόπος δόμησης μιας μοντέρνας πόλης. Οικοδομικό τετράγωνο 2500τ.μ. πεζοδρόμιο πλάτους 2 μέτρων και δρόμος πλάτους 20 μέτρων. Ο καθαρός δημόσιος χώρος είναι το πεζοδρόμιο, που σε πολλές περιπτώσεις καταπατάται είτε νόμιμα είτε παράνομα από τα ιδιωτικά συμφέροντα που τοποθετούνται στις χρήσεις των ισογείων.

ιδία επεξεργασία

Σύμφωνα με των Jan Gehl και το βιβλίο του ''H ζωή ανάμεσα στα κτίρια'' (2006) οι υπαίθριες δραστηριότητες στο δημόσιο χώρο χωρίζονται σε 3 κατηγορίες : αναγκαίες δραστηριότητες, προαιρετικές δραστηριότητες και κοινωνικές δραστηριότητες. Οι αναγκαίες δραστηριότητες είναι οι καθημερινές ασχολίες που συμβαίνουν στον αστικό χώρο: παράδειγμα δουλεία, σχολείο, ψώνια, αναμονή για λεωφορείο κ.α.. Αυτές οι δραστηριότητες επειδή είναι αναγκαίες δεν επηρεάζονται από το υλικό πλαίσιο (την δομή του αστικού χώρου). Η δεύτερη κατηγορία (προαιρετικές) προλαμβάνει δραστηριότητες όπως το να κανείς μια βόλτα, να βγεις έξω για να χαρείς τον ήλιο κ.τ.λ.π.. Δηλαδή είναι δραστηριότητες που γίνονται εφόσον το επιθυμούμε και εφόσον ο τόπος και ο χρόνος τις καθιστούν εφικτές.



Jan Gehl : Η ζωή ανάμεσα στα κτίρια 2006

Όταν ο αστικός δημόσιος χώρος είναι κακής ποιότητας μόνο οι απολύτως αναγκαίες δραστηριότητες πραγματοποιούνται ενώ όταν ο χώρος είναι υψηλής ποιότητας η πρώτη κατηγορία δεν επηρεάζεται ενώ η δεύτερη κατηγορία αυξάνεται.

Κοινωνικές, τέλος, είναι οι δραστηριότητες όπως το παιχνίδι των παϊδιών, οι συνομιλίες στους δρόμους, ο χαιρετισμός, οι συλλογικότητες κ.α.. Επόμενος είναι όλες εκείνες οι δραστηριότητες που εξαρτώνται από την παρουσία άλλων ανθρώπων στο δημόσιο χώρο. Οι κοινωνικές δραστηριότητες επίσης αυξάνονται σημαντικά σε σχέση με την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος.

Οι συναντήσεις και η καθημερινές δραστηριότητες στους δημοσίους χώρους μιας πόλης η μιας περιοχής κατοικίας είναι απαραίτητες καθώς δίνουν την δυνατότητα να επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους να παρατηρούν και να συμμετέχουν σε διάφορες καταστάσεις. Η δυνατότητα να συναντάς, να βλέπεις και να ακούς άλλους ανθρώπους αποτελεί ευκαιρία για τα παρακάτω (Gehl, 2006):

Επαφή σε μέτριο επίπεδο Πιθανή αφετηρία για επαφές σε άλλα επίπεδα Δυνατότητα για διατήρηση επαφών που προϋπάρχουν Πηγή πληροφορίας για το κοινωνικό περιβάλλον Πηγή έμπνευσης

Εάν δεν υπάρχουν δραστηριότητες σε δημοσίους χώρους και γενικότερα στους χώρους ανάμεσα στα κτίρια, οι παραπάνω επαφές εξαφανίζονται. Όταν οι καταστάσεις συναντήσεων παύουν να υπάρχουν τα όρια ανάμεσα στην απομόνωση και στην επαφή οξύνονται και το ''είμαι μόνος'' υπερισχύει από το ''είμαι μαζί με κάποιον''. Οι κοινωνικές δραστηριότητες και ο δημόσιος χώρος είναι δυο έννοιες που ταυτίζονται και



θα πρέπει να εξετάζονται μαζί καθώς δεν μπορούν να υπάρξουν μεμονωμένα. Οι συναντήσεις στους δημοσίους εξωτερικούς χώρους με άλλους ανθρώπους προσφέρουν εμπειρίες ελκυστικές για όλους. Σε σύγκριση με τους ιδιωτικούς χώρους και τα κτίρια στα οποία δεν μπορούν να συνυπάρξουν όλοι ανεξαρτήτως ιδιότητας στους εξωτερικούς χώρους συναντάς ανθρώπους να κινούνται να μιλούν να παράγουν εμπειρίες, πιο άπλα οι άνθρωποι κυκλοφορούν ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους.

Οι ζωντανές πόλεις επομένως είναι εκείνες που στις οποίες οι άνθρωποι μπορούν να αλληλοεπιδρούν ο ένας με τον άλλον είναι πάντα πιο ενδιαφέρουσες επειδή είναι πλούσιες σε εμπειρίες σε αντιθέσει με τις πόλεις χωρίς ζωή που είναι πληκτικές και έχουν αντίκτυπο στην καθημερινότητα των πωλητών. Το πρότυπο της ζωντανής πόλης δίνει βάση στον δημόσιο χώρο και περιορίζει την εξάπλωση του ιδιωτικού καθώς υπάρχουν αντίθετα συμφέροντα.

Το γεγονός ότι με τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής εμφανίζεται συνήθως μια χαρακτηριστική αύξηση των υπαίθριων δραστηριοτήτων, υπογραμμίζεται ότι η κατάσταση που υπάρχει σε μια συγκεκριμένη περιοχή σε μια δεδομένη στιγμή αποτελεί συχνά μια ελλιπή ένδειξη της πραγματικής ανάγκης για δημόσιους χώρους και υπαίθριες δραστηριότητες. Η διαμόρφωση ενός κατάλληλου υλικού περιβάλλοντος για τις κοινωνικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες έχει με την πάροδο του χρόνου αποκαλύψει μια ανθρώπινη ανάγκη που είχε αρχικά αποσιωπηθεί και αγνοηθεί (Gehl, 2006).

3.2 Η ζωντανή πόλη και ο ρόλος του Δημοσίου χώρου Όταν οι πολεοδόμοι βάζουν στόχους που δεν περιορίζονται να εξασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι έχουν χώρο για να περπατούν και να ποδηλατούν μέσα στην πόλη, τότε εστιάζουν σε κάτι περισσότερο από την απλή εξασφάλιση ικανού χώρου για κίνηση και αντιμετωπίζουν την πολύ μεγαλύτερη πρόκληση να προσφέρουν στους ανθρώπους τη δυνατότητα να έχουν απευθείας επαφή με την κοινωνία γύρω τους. Αυτό όμως σημαίνει ότι ο δημόσιος χώρος πρέπει να είναι ζωντανός με πολλές διαφορετικές ομάδες να κάνουν την χρήση του. (Gehl 2010).

Επομένως η ζωντανή πόλη μπορεί να μεταφραστή με πολλούς διαφορετικούς ορισμούς και από τον καθένα ξεχωριστά είναι μια διαδικασία περίπλοκη και πολυποίκιλη. Η δραστηριότητες αναψυχής και η κοινωνική ζωή εμπλέκονται με τις μεταφορές και την κινητικότητα εντός του αστικού ιστού. Παραδείγματα πεζοδρόμων γεμάτα από κόσμο π.χ. ένας εμπορικός πεζόδρομος δεν υποδεικνύουν απαραίτητα την ζωντανή πόλη. Σε αυτή την περίπτωση ο πεζόδρομος δημιουργήθηκε για να τοποθετηθούν ιδιωτικά συμφέροντα και γενικά ο σχεδιασμός έγινε με οικονομικά κριτήρια. Σίγουρα τα ποσοτικά χαρακτηριστικά σε ένα πεζόδρομο θα μας έδειχναν αν όντως είναι πετυχημένη η μελέτη αλλά θα πρέπει να βλέπουμε και την χρήση του πεζόδρομου από τους ανθρώπους.



Οι ελκυστικές πόλεις θα πρέπει να έχουν προσέχτηκα σχεδιασμένο δημόσιο χώρο με εναρμόνιση του με της χρήσεις περιμετρικά αυτού για να προστατεύεται η ζωή μέσα στην πόλη. Η ζωή μέσα στην πόλη είναι μια διαδικασία που τροφοδοτείται συνεχεία από μονή της. Οι άνθρωποι εμπνέονται και έλκονται συνεχώς από άλλους ανθρώπους. Οπότε η πόλη είναι ένα σύστημα αυτοτροφοδοτούμενο που πολλές φορές μας υποδεικνύει τη σημαίνει ζωντανή πόλη.

Οι πολεοδόμοι συνηθίζουν να δημιουργούν πολλούς μεγάλους δημόσιους χώρους. Δρόμοι, λεωφόροι, πλατείες, μονοπάτια, πάρκα, και χώρους αναψυχής που απλώνονται απλόχερα πάνω στα σχεδία χωρίς να αναλογιστεί κανείς τις φυσικές συνέπειες ποιοι χώροι είναι σημαντικοί η αν έχει νόημα να δημιουργηθούν. Στις περισσότερες περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι πολλά τετραγωνικά μετρά και χώροι που είναι πόλοι μεγάλοι σε σχέση με τις επισκέψεις που θα δεχτούν. (Gehl 2010).

3.3 Σχεδιασμός βασισμένος στην δημόσια ζωή και στον δημόσιο χώρο και κατόπιν στην ιδιοκτησία Αν οι πόλεις και τα κτίρια πρέπει να είναι ελκυστικά για τους ανθρώπους τόσο για να επισκεφτούν όσο και για να μείνουν, τότε η ανθρώπινη κλίμακα απαιτεί νέα και συνεπή αντιμετώπιση. Το να δουλεύεις σε αυτή την κλίμακα αποτελεί την πιο απαιτητική και ευαίσθητη μέθοδο σχεδιασμού. Αν αυτή αμεληθεί ή αποτύχει, η ζωή στην πόλη δεν έχει πολλά να περιμένει. Η διαδεδομένη και επικρατέστερη μέθοδος σχεδιασμού από μακριά και ψηλά πρέπει να αντικατασταθεί από μια νέα σχεδιαστική διαδικασία που πρέπει να ξεκινά από μέσα και χαμηλά τηρώντας τη σειρά ζωή, χώρος, και κατόπιν κτίρια. (Gehl 2013).

Αν μεταφράσουμε τα λογία του Jan Gehl και τα συσχετίσουμε με το θέμα μας καταλαβαίνουμε ότι ο σχεδιασμός θα πρέπει να τηρεί μια ιεραρχία και να βασίζεται στην δημόσια ζωή, στον δημόσιο χώρο, και μετέπιτα στην ιδιοκτησία (κτίρια). Σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος θα πρέπει να είναι ο πρωταρχικός παράγοντας για τον σχεδιασμό και όχι απρόσωπα πράγματα όπως τα αυτοκίνητα, οι επενδύσεις και τα οικονομικά χαρακτηριστικά.



Jan Gehl : Ανθρώπινες Πόλεις 2013

Τα τελευταία χρόνια, ειδικότερα στην εποχή του μοντερνισμού, μια ιστορία 60-70 χρόνων, η σειρά ζωή, χώρος, και κτίρια δεν έχει τηρηθεί και στην ουσία ακολουθείται η αντίθετη διαδρομή. Αυτήν την εποχή η ανθρώπινη κλίμακα έχει παραμεληθεί.

Η ιστορία της πολεοδομίας έχει δείξει ότι ανέκαθεν τα κτίρια τοποθετούνται γύρω από μονοπάτια-διαδρομές ή από αγορές δηλαδή εκεί που προϋπάρχει ανθρώπινη δραστηριότητα άρα ζωή, π.χ. οι έμποροι τοποθετούσαν τους πάγκους τους κατά μήκος των δρόμων που υπήρχε μεγάλη κυκλοφορία ανθρώπων για να γίνονται ορατά τα εμπορεύματα τους. Στη συνέχεια αυτό αντικαταστάθηκε από οργανωμένες πόλεις με σπίτια, δρόμους, πλατείες, πάρκα, που σταδιακά αναπτύχτηκαν. Σε πολλές πόλεις αυτά τα σημάδια είναι εμφανή ακόμα και σήμερα. Οι παλιές αυτές πόλεις περιγράφουν με τον καλύτερο τρόπο την διαδικασία οργάνωσης της πόλης και τον τρόπο του αστικού σχεδιασμού με βάση τον άνθρωπο. Στις Ελληνικές και στις Ρωμαϊκές αποικίες καθώς επίσης και στις Μεσαιωνικές ο σχεδιασμός ακολούθησε την σειρά ζωή-χώρος-κτίρια. Ακόμα οι πόλεις της Αναγέννησης και του Μπαρόκ είχαν ως βασική προτεραιότητα τον δημόσιο χώρο και το αντίστοιχο ισχύει σε διάφορες πολιτείες της Β. Αμερικής όπως η Φιλαδέλφεια, η Πενσυλβανία, η Σαβάνα και η Τζόρτζια. Η Αδελαΐδα στην Αυστραλία είναι επίσης ένα ακόμα παράδειγμα που προσφατα έθεσε τον δημόσιο χώρο σε προτεραιότητα. Τέλος, πόλεις όπως το Άμστερνταμ και το σχέδιο του Βελιγραδίου βασίστηκαν σε αυτό το μοντέλο. (Gehl 2013).



Συνεπώς η σειρά ζωή, χώρος και κτίρια δηλαδή δημόσια ζωή, δημόσιο χώρος, και μετέπιπτα ιδιοκτησία τηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του αστικού σχεδιασμού μέχρι και την μοντέρνα περίοδο κατά την οποία αντιστράφηκε αυτή η σειρά και τα κτίρια κατέκτησαν τον κυρίαρχο ρολό.

Συμπεράσματα Οι αλλαγές στην αντίληψη περί δημόσιου αστικού χώρου και ιδιωτικού διαφέρουν, ανάλογα με τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες κάθε εποχής,



διαμορφώνουν την εικόνα της πόλης και τον χαρακτήρα της (Στεφάνου, 1999). Η μελέτη του αστικού χώρου αποτελεί μια αρκετά σύνθετη διαδικασία καθώς οι οικονομικές, κοινωνικές και πολίτικες δομές μεταβάλλονται συνεχώς. Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να ορίσεις το δημόσιο και το ιδιωτικό ανάλογα με την σκοπιά που το βλέπεις. Μια πρώτη ερμηνεία είναι ότι η έννοια του δημοσίου παρέχει διαθεσιμότητα σε όλους και δεν μπορεί να καταναλωθεί η να εκμεταλλευτεί από έναν και να υπάρξουν κοινά μειονεκτήματα, κάτι το οποίο συμβαίνει στον δημόσιο χώρο. Από την άλλη ο ιδιωτικός χώρος έχει καθαρά κερδοσκοπικό χαρακτήρα η ατομικό όφελος και αυτό είναι το διαχωριστικό πεδίο - όριο ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο αστικό χώρο. Οι δυο αυτές έννοιες δημόσιο – ιδιωτικό υπάρχει τρόπος να συνυπάρξουν αρμονικά μόνο όταν η μια δεν περιορίζει την διαθεσιμότητα και την εξέλιξη της άλλης. Η απολυτή ισορροπία είναι κάτι πολύ δύσκολο καθώς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που μεταβάλλονται συνεχώς (οικονομία, κοινωνία, πολιτισμό, κ.α.).

Επίσης συμπερασματικά μέσα από τον διαχωρισμό των δημόσιων χώρων, που έγινε στο πρώτο κεφάλαιο, ανάμεσα σε εκείνους που προσφέρουν το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης και σε εκείνους που χρειάζονται ορισμένο αντίτιμο μπορούμε να εξάγουμε μια ερμηνεία στην οποία η άνθρωποί διαχωρίζονται με κριτήριο την κοινωνική τάξη στην οποία αναφέρονται. Επομένως όταν για την χρησιμοποίηση του δημοσίου χώρου επιβάλεται αντίτιμο η επιλέγεται ποιος θα το χρησιμοποιήσει δημιουργούνται αρνητικά φαινόμενα (κοινωνικός διαχωρισμός) που ο εκάστοτε μελετητής θα πρέπει να τα επιλύσει.

Μέσα από την ιστορική αναδρομή που έγινε, γίνεται αντιληπτό ότι στα χρονιά της βιομηχανικής πόλης ο δημόσιος χώρος περιορίστηκε και οι πόλεις με τον τρόπο που οργανώθηκαν είχαν απώτερο σκοπό την παραγωγή και το κέρδος. Ο άνθρωπος παραμελήθηκε και την θέση του πήραν οι σχέσεις εξουσίας – εργαζομένου. Οι συνέπειες είναι εμφανείς ακόμα και σήμερα, το κεφάλαιο όμως έχει βρει τον τρόπο να παράγει σε απόσταση από τις πόλεις με αποτέλεσμα να γίνονται διορθωτικές κινήσεις εντός του αστικού ιστού.

Την περίοδο του 20ου – 21ου αιώνα τα αυτοκίνητα εισβάλλουν στους δημόσιους υπαίθριους χώρους με αποτέλεσμα την εκδίωξη των ανθρώπων. Οι δρόμοι θεωρούνται δημόσιοι χώροι όμως δεν χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο καθώς το αυτοκίνητο αποτελεί αποκλειστικό – ιδιωτικό αγαθό. Ο πραγματικός χώρος για τον άνθρωπο είναι το πεζοδρόμιο και οι οργανωμένες πλατείες – ελεύθεροι χώροι.

Στόχος των διορθωτικών κινήσεων θα πρέπει να είναι οι ζωντανές πόλεις, οπού οι άνθρωποι μπορούν να αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, και να συνυπάρχουν στον δημόσιο χώρο. Ο δημόσιος χώρος δεν θα πρέπει θεωρείται μόνο οι οργανωμένοι και σχεδιασμένοι χώροι αλλά και οι καθημερινή περιπλάνηση ανάμεσα στα κτίρια. Με αλλά λογία, δημόσιος χώρος είναι η καθημερινότητα του ανθρώπου μέσα στην πόλη. Ένας



άλλος εξίσου σημαντικός παράγοντας για την πόλη είναι πόσο χρόνο ξοδεύουν οι χρηστές στους αστικούς δημόσιους χώρους. Επίσης για να διακρίνουμε ένα επιτυχημένο μοντέλο πόλης θα ήταν θεμιτό να συγκριθεί ο χρόνος που περνούν οι άνθρωποι στους ιδιωτικούς και στους δημόσιους χώρους.

Σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε τα περιγράμματα κάποιων αλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο τα οποία υπογραμμίζουν τη σημασία της επικέντρωσης στην ανθρώπινη διάσταση. Το όραμα ζωντανών ασφαλών βιώσιμων και υγιών πόλεων έχει γίνει πλέον μια καθολική και επείγουσα ανάγκη. Και οι τέσσερις προαναφερθέντες παράγοντες μπορεί να τονωθούν σημαντικά όσο αυξάνεται το ενδιαφέρον των πολεοδόμων για τους πεζούς, τους ποδηλάτες, και γενικότερα την ιδιά την ζωή στο δημόσιο χώρο. Μια συνολική πολιτική παρέμβαση σε επίπεδο συνόλου της πόλης η οποία θα μπορούσε να προσελκύσει τους πολίτες να περπατούν και να ποδήλατου όσον το δυνατόν περισσότερο στο πλαίσιο καθημερινών δραστηριοτήτων στα αστικά συγκροτήματα.

Βιβλιογραφία



Jan Gehl 2006, Η Ζωή Ανάμεσα στα Κτίρια, χρησιμοποιώντας τον δημόσιο χώρο, Εκδόσεις Θεσσαλίας

Jan Gehl 2013, Ανθρώπινες Πολεις, Εκδόσεις Θεσσαλίας

Jan Gehl and Birgitte Svarre, HOW TO STUDY PUBLIC LIFE 2013

Λόης Λαμπριανίδης 2015, Οικονομική Γεωγραφία, ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΜΠΙΡΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ, ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

Θεανώ Σ. Τερκενλή, Θεόδωρος Ιωσηφίδης, Ιωάννης Χωριανόπουλος, Ανθρωπογεωγραφία , Άνθρωπος, κοινωνία και χώρος, Εκδώσεις Κριτική 2007

Ελένη Ανδριακοπούλου, Αθηνά Γιαννακού, Κ.Α., Πόλη και Πολεοδομικές Πρακτικές για την Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη, 2η Αναθεωρημένη έκδοση, Εκδόσεις Κριτική 2014

Δημαδάμα Ζ. «Οικονομία, Ανάπτυξη, Περιβάλλον: Θεωρητικές προσεγγίσεις και πολιτικές της αειφόρου ανάπτυξης», Εκδόσεις Παπαζήσης, 2008

Erhun Kula και Πρωτοπαπάς Α. (2005), “Οικονομικά και πολιτικές για τη βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων”, Εκδόσεις Σάκκουλα

Παπαδημητρίου Ε. (2006) «Περιβαλλοντική Πολιτική και οικολογική κρίση», Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

David Harvey – Η Πολιτική Οικονομία του Δημόσιου Χώρου απο //ΠαραλληλοΓράφος//

Sennet R., 1999, Η τυραννία της οικειότητας, Ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στον Δυτικό πολιτισμό, Αθήνα: εκδόσεις Νεφέλη

Πατέστος, Κ., 1993, Ο σχεδιασμός της πλατείας και η αρχιτεκτονική της πόλης, Αρχιτεκτονικά Θέματα

Λεοντίδου, Λ. 2017. Αγεωγράφητος Χώρα: Ελληνικά είδωλα στους επιστημολογικούς αναστοχασμούς της Ευρωπαϊκής Γεωγραφίας. Προπομπός, Αθήνα

Πετροπούλου, Κ. 2013.«Η βιομηχανική πόλη και η κριτική της». Στο:Λεοντίδου, Λ. κ.ά. Γενική Γεωγραφία, Ανθρωπογεωγραφία και Υλικός Πολιτισμός της Ευρώπης: Ευρωπαϊκές Γεωγραφίες, Τεχνολογία και Υλικός Πολιτισμός. Πάτρα: ΕΑΠ



Siebel W., 2003: Η επέκταση του ιδιωτικού χώρου και η ιδιωτικοποίηση των λειτουργιών του δημόσιου χώρου», στο Αύριο οι Πόλεις, επιμελητής της έκδοσης: Λέφας Π.

Λαλένης Κ.,2004, Η εξασφάλιση του δημόσιου χώρου στις ελληνικές πόλεις. Νομοθετικές ρυθμίσεις και εφαρμογές, στο: Πόλη και χώρος από τον 20ο στον 21ο αιώνα, Αθήνα: ΕΜΠ – Σχολή αρχιτεκτόνων πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – Τμήμα μηχανικών χωροταξίας, πολεοδομίας και περιφερειακής ανάπτυξης, ΣΕΠΟΧ

ΧΩΡΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΑ, ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, Εκδόσεις ΖΗΤΗ 2015, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξής, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ

Διπλωματικές – Διδακτορικές Διατριβές

Δανιήλ Ν. Μ., 2007, Δημόσιος χώρος και δημόσια ζωή στη σύγχρονη πόλη. Κοινωνικοψυχολογική προσέγγιση του εμπορικού πολυλειτουργικού κέντρου στην Ελλάδα., Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη: Τμήμα αρχιτεκτόνων Πολυτεχνικής σχολής, Α.Π.Θ.

Χαράλαμπος Τσαυδάρογλου, Κοινά και Περιφράξεις, Διαλεκτική Προσέγγιση του Χώρου, Διδακτορική Διατριβή 2016

Αιμιλία Καραποστόλη 2006, Ο δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στον δυτικό πολιτισμό από την βιομηχανική πόλη μέχρι σήμερα, Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογίας, Διπλωματική Εργασία

Ιωάννα Αργυρακούλη, Εμπορευματοποίηση δημόσιων ελεύθερων χώρων, Διπλωματική Εργασία 2015

Καρούτσου Όλγα 2010, Δημόσιος Αστικός Χώρος - Αντιληπτικές Προσεγγίσεις, , Ερευνητική εργασία

Διαλέξεις

Φρεζάδου Ε., 2002, Η πλατεία σαν τόπος επικοινωνίας στην ελληνική πόλη, Διάλεξη στο συνέδριο η αρχιτεκτονική και η πόλη του 21ου αιώνα, Αθήνα: Πρακτικά συνεδρίου, εκδόσεις ΤΕΕ

Gehl J, 1999, Δημόσιοι υπαίθριοι χώροι στον 21ο αιώνα – διεθνής εμπειρία, Διάλεξη στο συνέδριο η αρχιτεκτονική και η πόλη του 21ου αιώνα, Αθήνα: Πρακτικά συνεδρίου, εκδόσεις ΤΕΕ



Δ. Λατινόπουλος 2017, 4η Διάλεξη, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξής, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ, Οικονομική της Βιώσιμης Ανάπτυξης



DEBORAH STEVENSON, ΤΟΠΙΑ ΤΗΣ ΣΚΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΠΝΑΣ, Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΙΧΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ, ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Ιστότοποι

Δημόσιος χώρος και κινήματα της πόλης: εύρος, περιεχόμενο και πρακτικές, https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/δημόσιος-χώρος-και-κινήματα-της-πόλης/

Larco, N., 2003, στο: What is Urban?, Research and Debate, Places, v. 15(2), . Retrieved from: < http://escholarship.org/uc/item/1fv8r9sd >

Κωστής Μοχιανάκης 2016, Πόλεις και Πολιτικές : για την ανταγωνιστική ταυτότητα των πόλεων, διαθέσιμο : https://www.citybranding.gr/2016/04/blog-post_26.html

Σταυρίδη Σ., 2008, «Δικαίωμα στην πόλη», [online], διαθέσιμο από: http://www.qualitynet.gr/displayITM1.asp?ITMID=60962

Δημιουργία εξώφυλλου https://gr.pinterest.com


https://gr.pinterest.com/

ikee.lib.auth.gr · Web viewΣτο πρώτο κεφαλαίο αναλύονται χωρικές...

Documents

Transcript of ikee.lib.auth.gr · Web viewΣτο πρώτο κεφαλαίο αναλύονται χωρικές...