ﻥﺎــــښﻭﺭ · 2012-10-12 · ¿íږÜﯧﻛ ﻪﺗÑﻮﭘÇÑ ﻪﻧ ﯥﻟæ...

ان ــــروښ

نيانو ليكلي آثارااو پر روښ ليكواله:

عــزيزه افغــاني

پېژندګلوي د: دوكتور فاروق اعظم

خوندي دي مؤلف ته وقـــد كتاب ټول حق

كتاب پېژندنه:

: دکتاب نوم ثارروښان او پر روښانيانو ليكلي آ عزيزه افغاني: ليكواله

پېژندګلوي د: دوكتور فاروق اعظم ل 1387: نېټه چاپ

ټـوک 500: شمېر ذبيح شفق: ډيزاين

:چاپځى

د دانش خپرندويې ټولنې تخنيكي څانګه _ پېښورTel:2564513Email:[email protected]

COM.SSDANISHPRE.WWW

http://www.danishpress.com/

http://www.danishpress.com/

ÜوېپÜدگلÜژنÜí

ÏÏچ ې åÑند ېلپاÇړæ ېستاسو په Èكتا Êæپر) Üپ æÇ äښاæÑ Ïر ÑاÜثÂ ىÜانيانو ليكلÜښæÑ( مÜبتا سÜنس áېژندÜÜپæ ېليكÜوÇل ېÏ محترمÏ Ü كتÜاÈ ېشÜم. يÜوå برخÜه يÜ ېبرخÜو æ لويÜو پÜر æÑÏ ترعنوäÇ النÜدې ۍژندگلوېپÏ يې¡ åÒ يس ډáæ كړيÜدÇÏÏ æÇ ì ېسويدå¿ څÜه تعلÜيم يÜ يهماحوá كى پيدæÇ Ç لو ÇÏ څوåÏ ß¿ په څنگه محيط æÇ ېژندنه åÏ چېپ

¿ Ïí æÇ يڅنگÜه كتلÜ ېتÜه يÜ ېÑæÏ ېكÜوæÑ æÇ ãښÜان ېبنياÏ يìÏí Ü¿ فكر ومرåڅ ېكتاÏ È ليكلو صالحيت يمهم í.ناقصه í æكتاÈ پيژندگلو ېبه ÏÏ ېÇلونو ته جوÈÇ چى بيله Ïغه برخونوÇÏ æÑ ډáæ س ېځÜين

ييÜا پرÏغÜه فرهنگÜ نÜو پرمهمÜو ليكوÇال ېÑæÏ ېپه ÇهÜميت ÏÏ æÇغ ېÑæÏ يæÑ Ïښان ېك Ï پښتو ÈÏÇ په تاÑيخ ېÑæÏ يمÜوږ Ï بايزيÜد æÑښÜاæÑ Ï æÇ äښÜان ېپه ÒÑÇښت هغه æخت پوåÑ پوهيدìÇ سو چ يتحريك Ï ليكنو Ï معرف

لÜه نيكÜه ېچÜ ېړنه æكÜړæ. سÜرå لÜد ېڅ ييوå هرÇړخيزå علم يبهير Ï æÇ هغو پر څرنگوÇل يÏÇ æÇب ي¡ سياسíپر فكر ېهرÇړخيÜز ېمفصÜل ېمگÜر يÜو íمرغه Ï پښتو ÈÏÇ پر Ïغه مهمه åÑæÏ غنيمÜت خÜو تيÜت æ پÜرß څÜه ليكÜل سÜويد

نÜانو تنÜدå پÜه ېÏ پښÜتو Ï ÈÏÇ م ېيوå ليكنÜه چÜ ېÏغس ېمهمى ÑæÏ ېيو. åÒ پرÓæÇí Ï هم تÜږ ېته ي ېڅيړن يعلممفصÜله ېپÜه يÜوÇÏ åسí ÜسÜاåÏ پيژنÜدگلو كتÜاÈ يÜوå كÜوچنۍ æÇ ېÏÏ ېÏلته نكوÇÏ ºãځكÜه نÜه غÜوÇړã چÜ يماته س

نظÜÜر æÇ يÏ يÜÜوÇ åجمÜÜال ېبانÜÜد ېÑæÏ ېÏ . خÜÜو پÜÜرìÏÏí كتÜÜاÈ موضÜÜوÑæ ÚبدلÜÜه كÜÜړ ېچÜí ÜÜړنÜÜÜيزå ليكنÜÜه æÇæړېڅر ېÜ پÜه كÜاåÏÑ ډ ېÒ ÏيÜاÑ پÜه قÜدÑ لكÜه څنگÜه چÜ ېليكÜوÇل ېپرته هم ìÏÏ كتاÈ پÜه ÇهميÜت Ï æÇ محترمÜ ۍپيژندگلو ېÑæÏ يÏ بايزيÜد æÑښÜاæÑ æÇ äښÜان ېپه æÏهÜمه برخه كÜ ۍìÏ پيژندگلومنظوÏ Ñ ېپوهيدìÇ. په هÜمد يخلك نس

حاالتو ته يوå لنډå كتنه سويدå. يÏÇ æÇب ي¡ سياسíفكر .نظر ÑÏí ìÏيمه برخه Ï كتاÈ پر ليك æÇ ترتيب يو ÇنتقاÏ ۍÏپيژندگلو

Ï Èكتا Ïپنل ېليكونك åهژندنېډ

نوÑمحمÜد خÜاä سÜرتيپ مرحÜوÏ æÇí ã ميونÜد Ï غÜاÑ Ò لÜو ÇختÜر محمÜدخاä يÏ مرحوã حاج يعزيزÇ åفغان ېÂغل

يæÇ منځنÜ يæÒكړيÜدºå لÜومړن ېپه يوæÑ åڼ ÇندÏ æÇ åيندåÑÇ كوÑنۍ كÜ ېلمسۍ Ï .åÏ كندهاÏ Ñ ښاÏ Ñ لومړۍ ناحيÏ پښÜتو يÏ æÇ كابÜل Ï پوهنتÜوÏÇ Ï äبيÜاتو Ï پÜوهنځ يسÜرته ÑسÜول ېپه عينو ÑÒ æÇغونه ÂنÜا ليسÜه كÜ ېتعليماÊ ي

æÑæسته پاكستاä ته مهÜاجرå سÜوå. هلتÜه يسمدست ېغه سويدå. پر ÇفغانستاæÑ Ï äسانو ترحÜملڅخه فاÑ ېڅانگ څخÜه æخÜت ÏمباåÒÑ كوá. يښوæنيزæÇ å فرهنگ ېتجاÒæ پÜخالÏ Ý خپلو مجاهدæÑæ æڼو په څنگ ك Ïí شوæÑ ېي

محمÜدÇقباÇ áكتÜÜر . ډæكÜړ يÜې ÇيمفÜل ÑæپسÜې æÇ ماسټÜÜرí څخه څانگې پښتو Ï پوهنتوä پېښوÏ Ñ يې ÇستفاåÏ په بريكÜوټي خÜاä شيرÇفضل Ï چې كې تقريظ هغه په پخوÇنى مشر څانگې پښتو Ï پوهنتوÏ ä پيښوÏ Ñ خټك نسيم

يÜوې كÜې څانگÜه پښÜتو پÜه پوهنتÜوä) پيښÜوÑ (Ï: چÜې ليكي ìÏ چاپ ژبه æÏÑÇ په چې ÇنصاìÑ) (بايزيد كتاÈ پر پÜÜر. )٣٩. Õ بريكÜÜوټى¡ خÜÜاä (شيرÇفضÜÜل كړيÜÜدå رíډگÜÜ تحريÜÜك پÜÜر بايزيÜÜد æÇ Ï بايزيÜÜد پÜÜر ÜÜÜ عÜزيÜÜÜزÜÜÜ å شÜÜاگرÏېپيښÜوÑ لÜه Ï يې ېæÇ په Ïغه څانګه ك íهم ښه لوì الÓ لر كې ÏÇبياتو فاÑسي په. كاåæ كاÑ ډېرå تر هم يې ډÇكتÜرۍ

Ï رۍپوهنتونهÜجه ماسټÑÏ خيستÇې åÏ áكا Ï .١٩٨٩څخه تر ١٩٨٧ Ñېپو Üك Ñه ېپه پيښوÜځو پÜښ Ï دينوÜمجاه ÏحكومÜت عبÜوÏ ìÑ مجاهÜدينو پÜه ېپوÑ ١٩٩٢څخه تر ÏÇ æÇ١٩٨٩بÜياتو Çستاåæ åÐ. له ېښتو ژبÏ پ ېپوهنتوä ك

مجاهÜدين كابÜل تÜه æالړá عزيÜزå ېكÜ ١٩٩٢پÜه ېكله چÑئيسه åæ. ېÏ ÊÑÇÒæ Ï ښځو Ï تعليم Ï څانگ ېÏ پوهن ېك

كنÜدهاÑ كÜې ÓæÇ æÇ åæ ېكÜ پÜه پاكسÜتاä ډېرåپاته سوå. تر ېكوÑنۍ سرå پيښوÑ ك ېخوÑæ Ñسرå نه æالړÏ æÇ åخپل .æÇ موåÏ Ñ كړìې . åÏÇæ يåÏپركوÑ ناسته

تخلÜص ېنÜÜوÑ ېځÜايو كÜ نÜوÇ ìÏ æÑفÜغÜانÜى خÜو پÜه ځينÜو ېپه æړÇند ېستاس ېچ ېپدغه كتاÈ كخوÑ ېعزيزتخلÜص يÇ ÏفغÜان ېيÜ ېته كړيÜدì. پÜه مهÜاجرÊ كÜ )سرتيپ نوÑمحمدخاæ)ä خپل نيكه ېنسبت ي ېكاæÑليدì چ

ېيÜ ېمحÜيط كÜ يÏ پاكستاä پÜه علمÜ ېپخپل Çفغانيت فخر كاæÇ åæ غوښتل ي ېهغ ېچ æÇÏí يائخوښولو æجه ښÜپæ ãفغانى په نوÇ Ï ژنېخلكÜ.ي

Ï مثاá په ډáæ يليكن ېيوÏلته Ïهغې í .Ïكړيد ېæÇ جرÇئÜتمندå ليكن ېخوÑ مهم ېعزيز ېبرخه ك يپه فرهنگãنه كوæÏېچ يا íÏاÜجهÏ äتاÜفغانسÇÏ ېÜك äÇÑæÏ په Ïجها Ï هÜز څخÜمركÏ وÜه څېړنÜنكي پæدÜقخپرېÜ ÜلÜ Üه كÜېم مجل

æÇ م چاپ .åسو Óپه ال Óډير الãرحو Üالص چÜونس خÜد يÜمحم ìنو ېمولوÇرÜمش æړæاÜه پيÜل ÏاÜجهÏ وÜالنÇليكو æÇمÜوږ هÜم مÜوææ) Ñ ېچى عنوäÇ ي ييو عالمانه مضموæ äليك ېي ېڅخه Ï ææ جهاæ Ï Ïخت Ï خپل تنظيم په ÇخباÑ ك

Ñخو æÇ æصا )لر ìكمولو ÈÇتو په جوÇÏنتقاÇ Ï معاندينو æÇ æيرغلگر Ï äمضمو áمستد ÇÏ ېحب Üچ ææ ىÜېليكل íخوÏ Ñ مولÜوì صÜاحب پرÏغÜه مضÜموä يÜوå ښÜه كÜرÇ åنتقÜاÏ ې. عزيزíمجاهدين ښځو ته حقوÞ نه Ñæكو ېگوÇك

رæنه åæ پÜه خپÜÜ يÏÇ æÇبÜ ي¡ علمÜ يÏ جهاÏ يوå مشهوåÑ غيرتنظيمÜ ېچ ېي ېليكنه æكړÏ æÇ å قلÜم په معتبرå مجله كÇخيسÜتى ېنوÒ æÑمÜوږ Ï ښÜځو غÜم نÜد ېÇستدالá كاåæ چ ېموږ هم موæ Ñ خوÑ لرæ. هغ ېهمدì عنوäÇ چاپ كړå چ

ېìæÏ لÜه يÜو ېچÜ يÇÏڅنگه كيدìÇ سÇí. ÜهدÇفو لپاåÑ تويو Ïí خپلو ÇستعماÑ ې بلكه پرموږ Ï ÇÏ تÜمساæÇ Íښك ÑÇشرÇ ڼهæÑæ موږÒ Çخو äستاÑæتر æÇژنيبولæÇÑ ìي¡ هغوÒ ¡ېموږ ميند Ñكو ېبوíې¡ خويند ÑÇÑæ ÇÑو ېÜكí Ï ¡

æÇ له كوæÑ مو شړæÇ í مهÜاجرÊ تÜه پت æ عزÊ مو ÇÑلوټى ¡¡ كوæÑ ته مو په ÇÑ ÑæÒننه íìÒæسر سيوìÑ مو Ñæكو íæÑى مو مجبوÜونه يÜى السÜى چÜك áاÜين حÜه عÜى¿ پÜهæ ìÑاÜن ìسو åړÒ Ï پر موږ æÇ حقوقو Ï موږÒ ته Çخو بلى خو

æÇ نوæÑپلو Ï موږÒ موږÒ æÇ ìÏ åينو سرæ ڼو پهæÑæ نىÑكو æÇÏ ټولنى áټو ìدÜو النÜيى ترپښ Þحقو ìÏبينيا ìبشر ìيوشمير حقوقو كړيد Ï موږÒ هÜر پÜترهگ æÇ ÑÇرÜشÇ Ï ىÜچ ìوÜر كÜفك ìæÏ .åدÜن åÏسى ساÇÏ Úهى. موضوæ چيغى

يÜدÏ Ï ìفÜاæÇ Ú ټاپه Ñæ æÇپسى پخپلو توپ æÇ طيÜاæÑ بÜه ÒمÜوږ æÑحيÜاæÇ Ê مقاæمÜت æځبÜى¡ ÒمÜوږ څخÜه بÜه Ï عق Çæخلى Ï æÇ ښځو Ï حقوÞ په ناæÇ æÑ ډنډæÑæ به Çسالã چى Òموږ Ï بقÜا æÇ عÜزÊ )جهاæ)Ïطن Ï ìÏÇÒÂ Ï ساتلو Ñمز

ÒÇÑ زÜÜمÑ æÇ هÜÜى هرڅÜÜيا چÜÜÜب æړÜÜك äاÜÜنا مريÜÜÜهÐ æÇ ãæرÜÜمح åزÜÜÜمÑ æÇ ÒÇÑ هÜÜغÏÏ وږÜÜى مÜÜه يÜÜى كلÜÜچ æÇ .ìړÜÜك åÑæزÜÜكم ìÏږ فكرì هډÇنه¡ خوæÇ ìÏ علوهÜمت نلرæ چى Ç ÏستعماÑگر پخÜالÇÑ Ýباندì كوì كوì به يىÇÏ ºځكه نوÑ به نو مو

مو æ مقاæمت ته æهڅوì. .... عزيزå خوÑ پخپل Ïغه عالمانه مضموä كى Ï خپلو مشرÇنو æÇ علماÁ كرÇمو څخÜه هÜم Çخد Ï چى ìگيله لر)Ì( وÜى كولÜخنث Ï وÜسيسÏ Ï ÑستعماÇ Ï هم æÇ åÑهوسائى لپا Ï لسæ مؤمن Ï موږÒ æÇ ãسالÇ ¡

ه منظوæ Ñلى Ï ښځو حاá ته Ç ÏسالÏ ã هدÇياÊ مطابق توجه نكوºì تل Çæ ÇÏئى چÜى ښÜځه ÇÏحÜق نلÜرÇÏ æÇ ì حÜق پبÜى علمÜه ٩٩¡٩نلرì خو نه Çæئى چى Ïغه حقوÞ بيا لرæÇ ì بايد Ñæكوá سى. Òموږ ښځينه طبقه æلÜى پÜه سÜلو كÜى

ÏÏ ÑيÜن ضÜرÇ ìÑæحكÜاæÇ ã عصÜرì علÜوºì ã په معنÜى پوهيÜدæÇ á نÜو الåÏ¡ لمونځ يى ندæÇ åÏÒ ì قرäÂ نسى لوستÑæښÜوáæ خÜو ال پرځÜاì پÜريÜÜږÇÏ ¿åÏ حÜق چÜا ځينÜى سÜلب ÇÏ æÇسÜى نÜوÑ كÜوÑنۍ چÜاìÑ ¡ لكه طبابت¡ æÇالÒæÑ ÏنÜه

كړيدÒ æÇ ìموږ Ï ناپوهۍ æÇ له Çسالمه Ï ناخبÜرì گناÏ å چا åÏ¿ منÜÜم¡ ÇÏ ترڅÜه حÜدÏ å تيÜرæ حكومتونÜو åÏ خÜو تÜر م æ ìæÏ .åÏلى په لوì الÇ Ï ÓسالÏ Ï ãښمنانو تبÜر ته الستى ÑæكوÇ ¿ìسالã خو پخÜوÇ رå حدÏ å علماÁ كرÇمو هېډ

نړۍ كى تر ټولو نوæÑ ټولنو مهذبه æÇ نه يوìÒÇ په Ïينى بلكÜه پÜه ÏنيÜوì علومÜو كÜى هÜم تÜر نÜوæÑ ټولوجوÇمعÜو په ÇسÜالÏ ã صÜريح ÑÇشÜاÇÏتو سوÒ ¿åموږ محتÜرã علماÏ ÁيÜن Ï ېخوش ې. Ï سلف صالحين الæ Ñلنظاææ ã ېپرمختلل

¿ يÜو íږېÑæ ÜكÜوá ك ېپÜه بÜديو كÜ ې¿ Ïلته ښځه æلÇíقدãÇ نكو ېپخالÒ Ýموږ Ï ځينو ÇæÑجونو Ç ÏصالÍ لپاæ åÑل Ñفاجر پال æÇ ل يا فاسقæ ÑæÑæې Üك ÑاÜه قمÜپ Ñيا خو Ñېخپله لو Ñæ هÜق تÜفاس æÇ اجرÜف áاÜلحÇ ãوÜل معلÜو بÜي æÏæí ¿

¿Üíږېنه ÇÑپوÑته ك ېخالæ ÝلرÇæÑجونو پ يشرع رېغ نوæÑ ې¿ ÇÏÏ æÇسíتړ ېنكاÍ مالياæ äل ېÇÏس ېمÜ ېæÇ پÜه ÏغÜه مÜوÏÑ كÏ ¡ Üقلم مجله مي ÑæكÜړå مولوì صاحب خالص æليد )ìÏÏ پيژندگلوì ليكونكى(ما

ډáæ ېæÇ پÜد يڅه پÜر æليكÜ يي. نوÑ خلك هم ښايخوÑ پر جوÇبÜيه مضموä څه æليك ېكه Ï عزيز ېهغه ته ææيل چÑ مهمه مسئله ÇÏ به Üت علمÜيو مثب Ï æÇ ښانهæي Üه ي¡ فرهنگÜپيالم áوÜولنيز تحÜټ æÇ Üه يسÜتÇÑ احبÜص ìوÜو مولÜخ .

ÑÏسÜت¡ پÜر شÜريعت برÇبÜر Ï æÇ يÇæي يåÏ. څه چ ېÇÏ خوÑ موږ ته محترمه Ò æÇموږ Ï جهاÏ Ï سنگر ملگر ېææيل چ Ñخوږۍ په منظوÇخو æÇ ۍÏÑهمد Ï åسر ãسالÇ ېي Çæشتيا هم موږ ييÑ په º اÜغو مسÏ يدگ لوېبايدÜسÑ هÜيت æړÜكæ

.موضوÚ شاÑبل مصلحت نه بولÜم ېحساس ېÏ يو لوÏ ìښمن سرå مخ يو ÏÏ ېچ ې خو په æÇسنيو شرÇيطو كر كÜم ېÜ يو جرÇئÜت ډ ېته په Ïغس ېمسئل ېحساس ېÏ ښخو Ïغ ېپه Çفغانانو ك ېك ټچوكا يÇ Üفغان يپه Çسالم

و خاصÜ رå بيا Ï جهاÏ په ېپه ت íپه به پر æلگيÜږټا ۍÏ بÜيدين ېچ ېÇÏ ºځكه هغوæ ìيريÜږíسويد ېكساæ ÇÑ äړÇندÇېډ ېچ ېطو كېشر æيانو ې ي ې په سر ك(رÜته پك )غرب ØÇفرÇ æÇ ز ېتحجرÜهه. خو عزيÇæې æ ÇÏ ÑوÜخ Üې åÏوÜلÑÏ هÜن åر

.رæ ته معلوææ ãېډ ېي æالړÇ æÇ åæ åخالÕ ېسنگر كي ÇÏځكه خپله Ï Ïين æ æÇطن Ï ÏفاÚ په سپيڅلÏ ېچí Üږېښه څرگنÜد چاته خوÏ Ñ قلم مؤثريت Ï æÇ فكر Ï تمثيل قوÊ هغه æخت ېيزÏ مسلك په لحاÏ ¡Ù عز

Ï ېكÏ Üخپل مهاجرÏ Ê سÜفر پÜه æخÜت ېهغ ېچ يæلولڅوß ېÏقلم په مجله ككيسه )بÜيوطنه شهزÏÇگۍ(Ï ېهغÒ ÏمÜوږ Ï ښÜÜځمنو ېتجÜÜاÒæ پÜه æړÇنÜÜد يÏ ÇÏ .åÏ خÜاÑج ېليكلÜÜ ېرمنÜو Ï مهÜÜاجرÊ پÜه بÜÜاåÑ كÜ ېم يææÏ نÜوæÑ پښÜÜتن

ÇÏسÜتاä يÇæقعæÇ Ü فدÇكاÑۍ ېكچه مين ېرمنو Ï بېم يسرÏ å پښتن ېخاÑæ ېمقاæمت Ï æÇ خپل Ïين æÇ پاكعظيم Ï.ì

Üه كÜه برخÜتعليم پ Ï نجونو Ï موږÒز ېÜعزي Ïتاين ېÜس Ï ÑوÜېخ ÑاÜيÒ ړæ الÜو مثÜېخ ìÏ . Üه ډ ېهغÜپ ÊرÜهج Ï Üې æرپرتو كمپونو ېرېرæ لېÏ æÇمهاجرæ په ډ ۍچښوÑ¡ كويټه¡ ÇسالÇ ãباÏ¡ كرÇېÏنجونو لپاåÑ په پ ېسختو شرÇيطو ك

ÜÜانو ېكÜÜث æÇ طهÜÜه¡ متوسÜÜئيÇبتدÇí ÜÜينÏ æوÜÜه سÜÜر يپÜÜعص æÇí ÜÜسÑوړ ېمدÜÜړ ېجÜÜه ېكÜÜه هغÜÜپ æÇ تÜÜخæ هÜÜهغ ÑاÜÜك ÇÏ .ÏخÜدمت ېدنÜه æÇ خپلÜو خلكوتÜه يÜ ې¡ æ Ïلس په نÜبض پوه íتوÏ ¡äÇيندÑÇ يڅه Çسانه كاÑ نه ºææ علم ېشرÇيطو ك

سرشاåÑ جذبه غوښته. ته خوÑ ېÏننه ټولنيزæ خدمتونو عزيزÇ åفغان ېهلوځلو æÇ په æلس ك يالسته æÇÑړæنو¡ فرهنگ يمډáæ عل ېپد

ÏÏپه ليكلو ك ې Èې كتا ìكړيدÑæ تسلط Õيو خا Úپر موضو æÇ موقعيت Òيو ممتا.

ېÏ بايزيد æÑښاä ژæند¡ كوÑنۍ æÇ تحريك ي

:åنسب شجرÏ äښاæÑ بايزيدÏ ¡ ى¡ Ï سÜرÇ ÌÇلÜدين كړæسÜ ىبدÇهللا Ï شيخ محمد Ï ¡ìæÒ بايزيدپرندå لمسبايزيد Ï قاضى عبدÇهللا ææ ìæÒ. ع

Ï ېææ. ځينìÏì Ü كÜوÏ ښÜخ ېش پÜه ډÇكÜه كÜ ېÏ Ü بنگلÜه Ï ېÏ æÇ سÜلطاÇ äبÜرÇهيم ÇÏنشÜمند چÜ ىÏ چرÇ ÛÇلدين كوس ÑاÜنصÇ ÈوÜيÇبوÇ رÜله تÜب سلسÜنس Ï هÜهغ Ï هÜلÇبايزيد په حوí)ÖÑ( وÜسÑí. ÑاÜنصÇ äاÜل ځÜد خپÜبايزيí تهÜسæÑæ æÇ

ÒæيرسÜتاÏ ä يÏ جنÜوب ېپÜيرتاÑيك Ñæته æيÜل. كÜوÑنۍ يÜ ېپÜير æÑښاæÇ ä مخالفينو ي ېبالهº پÜيرÇæنو ي كين مس åæ )بركياä(خلك ÑæÇمÜړ ېسيم ېÏÏ .åæ ېكاڼيگرÏ ã سيم

æÇ يرì بيÜا ÑæÇمÜړ يÜا بركيÜاä پښÜتانه بÜول ېÜ خÜو ډ íنÜد بايزيد ÑæÇمړ ÑæÇ æÇ ææمړ پښتانه يمؤÑخين Çæي ېځينáستدالÇ كوí Üب ې چ ÇÏد ېÜه كړيÜمنځتÇÑ æÏرÜپ åÑاÜو لپÜلæÑæكمزÏ تنوÜپښ Ï äوÜلتí Üه چÜقو ې. څرنگÜÜو مؤثÜخينÑمؤ

خÜاÕ ä لÜ شيرÇفض(æÇ بايزيد ÑæÇمړ ææ نو هغه پښتوææ ä يڅخه بلل ېÏخرښبوä له æÇالÏ پښتانه æÇ يسړبنÑæÇمړ

١٥٠º فغا ني Ç Êيخ حياÑم)تاÜقاس ÓæلقدÇي. مولنا عبد äاÜبركي æÇ ړÜÜمÑæÇ وÜي Üتانه يګڼÜپښ æÇ Üول ېيÜه يبÜپ åÏÏ .ÒæيرسÜتاä تÜه كÜډå سÜو Ï æÇ ېÏ æÇ سÜلطاä محمÜوÏ پÜه æخÜت كå ÜدېæÇسÜ ېپه شاæخوÇ كÜ يقوÇÏ á قوã پخوÏ Ç غزن

.هلته ځاÑæ ìته Ñæكوá سو ېخدمت په بدá كÜÜك ÏÑوÜÜه مÜÜپ ãوÜÜق Ï دÜÜبايزي Ïم ك ېÜÜه áتدالÜÜسÇ ÇÏÜÜږېÜí ÜÜت ېچÜÜخæ هÜÜد پÜÜبايزي Ï الفينوÜÜمخ ÜÜېك ÜÜتل چÜÜه ېغوښÜÜهغ

كه هغه پښتوä نÜه ìÇæ نÜو ېچ ېحاá ك ې. پدÇسيپه پښتنو ææه ېæÇ بيا ي íكړ ې¡ تجريد يíغيرپښتوä ثابت كړåÏÏ ېسÜرÏ å خلكÜو حساسÜيت نÜه ææ چÜ يÏ فاÑسÜ ېÇÏځكÜه هغÜه æخÜت نÜه يÜوÒÇ يپه پښÜتو نÜه ليكÜ ېخپل كتاÈ ي

ìالند مخالفت به خلكو كړ Ñپښتانه تر سخت فشا æÇ بلكه پښتو ìÇæهم ې åæ. ìكړÑæ لقبه åæÏ بايزيد ځانته æ:æ ÑنصاÇ يوí ÑاÜنصÇ .بل مسكين æÇí Üېي Üته يÜسæÑæ æÇ ææ ìومړÜه ېلÜه پÜهغ

ÑاÜÜنصÇ .ړÜÜك áدÜÜكين بÜÜمسí ÜÜب يÜÜېلق æ ìړÜÜاتو كÜÜجوهæ ææÏ هÜÜن پÜÜممكíÜÜچÇÏ وÜÜې. ي äاÜÜځ åÏ ìÇدÜÜخ Ï)Ì( هÜÜن پÜÜيÏ Ï. ÇÏí نÜوã پÜر ځÜاÇ äيښÜى æ ېبÜه يÜ ۍپÜه پÜÜيرæ باله Ï æÇ عيسÜى عليÜه ÇلسÜالÏ ã حيÜاÊ طيÜÜبه ېÇنصاæÇ æÑ مالتړæ ك

يوÑæ åځ هغه مباßÑ خلكو ته ææيل: من ÇنصÜاÇ ìÑلÜى Çهللا. ېچ ييفرما ېعليه Çلسالã په باåÑ ك قرÂنكريم Ï عيسىمÜوږ Ï خÜدìÇ پÜه ې. حوÑÇيونÜو ææيÜل چÒí ÜمÜا مرسÜته كÜو ېڅوÏ ß خدìÇ په الÑ ك(قاÇ áلحوÑÇيوä نحن ÇنصاÇÑهللا

).Ï خدìÇ په مرسته( íتخلص څخه هÜمدÇ معنى Ïí æ بايزيد هدÇ Ï ÝنصاÑ يي. ښا)مرسته يوÇæيÜه ÇíنصÜاÑ ېلپاåÑ ځانتÜه Ï پÜÜيرۍ پÜه æÇلÜه مرحلÜه كÜ ېممكن بايÜزيد ÏÏ ېچ æ ÇÏí ييښا ېæÏهمه توجيه ي

æÇ . خلÜك åÏ تÜه Ï عÜرÇí Èهميت Ñæكړ ېæÇ پيغاã ته ي ÇíحتÜرæ ãÇكړ ېترڅو خلك ي يځاä تلويحا عرæ ÈښÜي ېچÏ ېترتيÜب لكÜه ÏښÜمنانو چÜ ېÇسÜالìæÏ ã تÜه æÇÑړìÏ ì. پÜد ېپلÜرæ نو يÜ ېچ æګوíÑكس په ستÜرگه ېÏ يوÇÏ åس

ممكن بايزيد خپله هم Ï نÜوÏ æÑ محبوبيÜت Ï جلبولÜو پÜه ېبايزيد Ï تجريد په منظوÑ هغه غيرپښتوä كاåæ همدÇسæ لىæښو äغير پښتو äځا Ñمنظوí )ÈÇعلم بالصوÃ هللاÇæ.(

شÜيخ ېيÜو تÜن چÜ ېړۍ كېپí Üپه æÇمه هجر ېچ íتوجÜيهاÊ جوړ كړيد ېلقب ته ÇÏس íنو Ï بايÜزيد Ç æنصاÑځي íبالÜه Ï æÇ شÜيخ شÜهاÇ ÈلÜدين سÜهرÏÑæ ېلÜه æÇالÇ Ï)ÖÑ( ÏبوÇيÜوÇ ÈنصÜاìÑ ېæÇ ځاä يÇå ÜبرÇهيم ÇÏنشمند نوميد

يتÜه Ï شÜيخ بهÜاÇ ÁلÜدين ÒكريÜا ملتÜان Ï خپل پÜير تر æفاæÑæ Êسته هندæسÜتاä تÜه æالړ æÇ هل ېمريد ææ په عرÞÇ كÏ åيېسر ìيوÜهغه السن Ï æÇ سو åېر ÏاÜشÑÇ Ï هÜت äتاÜيرسÒæ هÜا هغÜكريÒ دينÜلÇ ÁاÜيخ بهÜته شÜسæÑæ تÜخæ هÜړ. څÜكæ

ر سوá. ېډ æÇ كرÑÇ كرÑÇ شته سوåېلپاÇæ åÑستاÇÏ Ï .åæنشمند كوÑنۍ هلته ÑæÇ ÏمÜړæ سرå مڅخه Ï æÇ åæ عرÞÇ څخه æهندæسÜتاä تÜه ېæÇ ÏالÇ)ÖÑ( ÏنصاÇ Ï ìÑبوÇيوÈ يÏ بايزيد كوÑن ېÇæÑيت چ پوÑتنى

Ï بايزيد پÜه åææÇ پښÜته چې . يو Ïليل Ò åæíìÏÇÏما په نظر كمزåÑæ ښكاÑ ېæÇ له هغه ځايه بيا Òæيرستاä ته ÇÑغلÏ بايÜÜزيد ېچí ÜمتفÜÜق í Ïيوå هم خپل Ï نسب سلسله Ç Ïبو ÇيÜوÇ ÈنصÜاìÑ سÜرå نÜدå تړلÜى. ټÜوá مÜؤÑخين پÜد ېك

لمسÜÜى¡ Ï بايزيدپرنÜÜدå كړæسÜÜى¡ هغÜÜه Ï شÜÜيخ محمÜÜد¡ هغÜÜه Ï سÜÜرÇ( ÌÇمÜÜين(قاضÜÜى عبÜÜدÇهللا Ï ìæÒ شÜÜيخ محمÜÜد يوå هÜم ÇنصÜاìÑ تخلÜص نÜدì ېææ ìæÒ. په ìæÏ ټولو ك Çلدين¡ هغه Ï چرÇ ÛÇلدين æÇ هغه بيا Ç ÏبرÇهيم ÇÏنشمند

Üچ ìÏ ìسړ ìبلكه بايزيد لومړ ìېكړ Üه يÜېځانت ÑاÜنصÇí ìدÜكړيÑæ بÜل شي(لقÜفضÇر .Õ ¡وټىÜبريك äاÜ٧٩خ( .Ï æÇ عرÞÇ څخه هندæستاä تÜه ÇÑغلÜى )شيخ ÇبرÇهيم ÇÏنشمند(عرÇæ ææ Èئي ېåÏÏ هغه نيكه چ ېæÏهم Ïليل ÇÏچ

كلمÜه åÏ. حتÜى Ï بايزيÜد Ï ځينÜو نيكÜه يتركيبÜ يÇÏخÜو سÜوچه فاÑسæ¿ Ü ځانته ÇÏÏنشمند لقÜب ÇختيÜاåæÇÑ ېæ ææل ېژبÜه Ï هنÜد پÜه مسÜلمانانو كÜ يه پرنÜدå¡ چÜرÇÏ æÇ ÛÇنشÜمند. عÜرæÇ È عربÜ لك Ïí يگانو نوماÇ æÇ äلقاÈ هم فاÑس

æÇ åÑښكاìسه ي منل سوæÇتر æÇ ÏلوÑÏ Êېعز ÑنصاÇ æÇ Èعر ãنشمند په قوÇÏ هيمÇبرÇ كه شيخ .ìلرí هÜنو پ ìÇæقÜدÑ ېځÜاä بلÜالì څÜو هرچÜا يÜ ېبÜه يí ÜځاÇ æ äبوÇيÜوÇ ÈنصÜاìÑ تÜه منسÜوÈ كÜړÇ æÇ ìÇæ ìنصÜاÑ ېÜر فخر به يېډ

ېæ شهرÊ ته ښه گټه ÑسÜول ېÇæيه Ï æÇغه تخلص ي íخوÇجه عبدÇهللا ځانته ÇنصاÑ يكوالÏ .ì هرÊÇ مشهوÑ صوفæÇ ېټولو خلكÜو عÜزÊ كÜوالì لÜه ځانÜه ليÜر ېپه هغه به ي ېمهم تعلق چ ېشيخ ÇبرÇهيم يو ÇÏس ېåÏ. څه Ïليل ìÏ چ

ãفيه نو ÚÒنشمند(يو بل متناÇÏ( ل ېيÜپه س æÇ Ïكښيښو äپر ځا Üه يÜب åÑاÜيÒې Üچ áوÜانع كÜك قÜېخل Ï æÇ ÈرÜه عÜك ãقو Ï نشمند پيغمبرÇÏ æÇ åنو پو ìÏ چڅخه نه ìÏ ي ېخو Êس ېعزæ يبايد Üيمو ې. تاسÜه سÜتنو پÜپښ Ï !ÆÑوÜگæ

خÜاä سÜيد æصÜف لÜه عرí Ï æÇ æÇ Èفخر كو يسيدäÇ يونيم ÑÒكاله æÑæسته هم پخپل عربوÇلعرباæÇ ä شته ېم ېك Ïí سيد Â æÇغا تÜوÏ ìÑ خپÜل ÇعÜزÒÇ لپÜاæÇÑ åÑړ ېÇæÏړæ ك Ï خپلو نومانو په سر æÇ پاì ېي ì. بلكه ډيرسرå ساتى

Â æÇغا Ï بÜاÑÇÏ پÜه معنÜى ìÏ خÜو پÜه ينوÑ نوماÏ .äلته سيد Ï ښاغل ېلكه سيد ÇحÜمد Âغا¡ سيد محمد Âغا ÇÏ æÇسí æÇپدغÜه هÜم بÜس نكÜو خÜو ې. حتÜى ځينÜí Üږېæ Ü پيغمبر عليه ÇلسÜالã تÜه ك ÇæÏÏړæ نسبت ېÇصطالæÇ Í عوÇمو ك

ځÜاÏ ä ې. هÜÜمدÇ ډáæ حضÜرتاä چÜ يÂغÜا هاشÜÜم حميÜد مÜثال سÜيد Ò ÑæíيÜاتو ېهم Ï خپÜل نÜوã پÜه پÜاì كÜ ي هاشÜملكÜه سÜيدÏ äÇ ېپÜاì كÏ æÇ æ Ü نوã پÜه سÜر يÇæي )مجدìÏ(ځانوته حضرتاä ېرېهرچ يæÇالåÏ بول )ÖÑ(حضرÊ عمر

¡ حضرí ÊجاÂ äغا مجدÏ مياجاäلكه حضرÐí Êكر كو تعلق يسرÏ å خپل قوم )ÖÑ(خپل نسب Ï æÇ حضرÊ عمر Ïغا مجدÂ گÑبزí سÇÏ æÇي ې áبل مثا .ÊÇحضر Ñخلك خپل ېنو ÇÏ ºìÏ جه گانوÇخو ÏÏ بÜنس æ لهÜسلس ÊرÜحض

æÇ يلكه حضرÊ خوÇجه معين Çلدين چشت íتÜړ يÏ æÇ ځاä سرÏ å خوجه يا خوÇجه توìÑ حتم íته Ñسو )ÖÑ(صديق æنÜه æيÜل¿ íتÜه ÇنصÜاÑ وځÜان تر æختÜه بايزيدÏ å ېشيخ ÇبرÇهيم ÇÏنشمند يا æÇ åÏÏالÏ ېچنوÑ. څه Ïليل ìÏ ې ÇÏس

څ يÜوå ځÜاä تÜه ېهÜ ) ې(ÏپÜالÑ پÜه شÜموá يÜ چÜا æÇ حتÜى åÏÏ خپÜل معاصÜر خپلوÇنÜو ېه ۍتر بايÜزيد Ïمخه Ï åÏÏ كÜوÑن ÑنصاÇí ندí Üيلæي Üه چÜې. څرنگ Üتنو كÜه پښÜېپ Üنس ãاÜل قÜخپ ßوÜنۍ يڅÑوÜد كÜبايزي Ï وÜن ìدلوالÜب ãاÜل قÜم خپÜه

ìÇنسوæتغييرÑنصاÇ Ï يقين بايزيد ÊياÒ په æÇ ìالí ìكړيد áستعماÇ په معنى ìæمرستند Ï ìÇخد Ï نه تخلص ìÑنصاÇ ÈيوÇبوÇ Ï خپل تعلق)ÖÑ( ÜلÇæ لÜكاب Ï يمÜحك ÇÒرÜه مÜه نوځكÜبال äتوÜد پښÜم بايزيÜو هÜمغل .åل يسرÜه خپÜت

æÇ هغÜوì بÜه ير سÜ ېډ نوÑ ې ك )Çفاغنه(پخپل قوã ېي نو ÑسوÎ به íكړ ېæÑښاä خوش كه پير ېÑÏباÑيانو ææيل چ . Òíموږ له خرÇجه ډډæ åكړ

عÜرÈ نÜه يÇÏ كوÑنۍ بيخ ېچ يڅخه سړì په Òغرæ åÏيالì س ېډÏ áæ بايزيد Ï كوÑنۍ Ï تاÑيخ له مطالع ېپدÑنصاÇ Ï زيد ځانتهÜباي æÇ åæ بلكه پښتانه åæí ي Ï خت لقبæ وڅهåÑييښا لپا ìړÜك ÈنتخاÇ اليلوÏ په هغو æí ãوÜك

.ما Ïمخه Ðكر كړá ېچ

دنه:ېئÏبايزيد æÑښاä پيدÇيښت æÇ لوÏلو Ï نۍÑڅه كو æمړÑæÇ Ïí خت كæ سلطنت په Ï و ېپښتنوÜس åډÜجلندهر ته ك Èپنجا Ïې æí . هÜپ ìæÏ Üېك Ï

ÏالæÇ Ï نشمندÇÏ هيمÇبرÇ ن څخه يو ېÑهم ىڅو كوæí په جلند æÇو ېي ېهر كÜغه نÏې مي ېÜن ÑوÜه منظÜپ ßرÜÜتب Ï هÜتبÜل يÜو خÜو áدېæÇسÜ ېپÜه كاڼÜÜيگرã كÜ عبÜدÇهللا ېìæÒ æÇ يÇÏ Üنشمندææ äÇيل. Ï بايزيد نيكه¡ شÜيخ محمÜد¡ يبست

Ï هغÜه ÑæÑæ قاضÜى عبÜدÇهللا æكÜړå پÜدì )بى بى Âمنه(æفاÊ سو æÇ كونډå يى هغه هلته. ææ ېپه جلندهر ك ېìæÒ ي Üرمن بÜه ميÜغÏ ىÜچ Øه شرÜه پÜڅخ ìæÏÏ .ìوÜال كÜه جÜن åæ ىÜدهر كÜه جلنÜى پÜه چÜۍ څخÜى پلرگنÜه خپلÜ٩٣١ه ل Þ ÜÜه

)١٥٢٤ã( يى ãسو چى نو Çپيد ìæÒ قتفا كى يوÇ بايزيدبسطامى پهÏÏبايزيد پر كښيښو. Ñبايزيد پال Ï)هللاÇقاضى عبد( چى ææ Ñخته مجبوæ طن پسله څهæ)äيرستاÒæ( هÜځكه هلته يى بلÇÏ الړسىæ ته

په ټولو æÑæڼو كى ښÜه مÜال نوموړºåæì هم ماليى يى Ñæ æÇسرæå å نوÑ ماشوماìæÒ ¡( æÇä (يعقوÈ)هفاطم(ښځه ææ. قاضى عبدÇهللا به كله په ÒæيرستاæÇ ä كله په جلندهر كى ææ. پر هندæستاÏ ä مغلو يرغل پيل سوº بابر باچا په

ك النÜدæÇ åæ ì مغلÜو هرځÜاì پښÜتانه . پښتانه هرځاì تر تعقيب æÇ شã Ü)١٥٢٦(كړ ړنګ هند كى Ï پښتنو سلطنت ìÇتگ نسوÇÑ تگ åæ Ñال åجلندهر ترمنځ چى ډير æÇ äيرستاÒæ Ï سانهÂ هللا پهÇعبد Ñيطو كى نوÇځبل. پدغسى شر

٦. æ ÇÏخÜت بÜه بايزيÜد Ï )هÞ ÜÜ ٩٣٧(كوالÏ .ì بايزيد موÑ يى پدÇÑ ìضى كړå چى Òæيرستاä ته ÑæسÜرæ åالړå سÜى هم له جلندهرæ å كاڼيگرã ته Ñæسرå كډå سو. )خديدÑæÑæ)ÏÇكالو Ï .ææ عبدÇهللا بل

Ñبايزيد مو Ï منه(بى بىÂ ( ìوالÜك ìÇوÜنس åÑÇذÜگ åنى سرÜخپلى ب Ï كى ãپه كاڼيگر æÇ يرتهÜÜى بÜه خپلÜدهر تÜجلن åالړæ خپلرگنۍ ته áوÜك åرÜسÑæ دÜب ìسى. مير Ñپلند Ñسى پال åمير Ñئى چى موÇæ .پاته سو åسر Ñپال Ï و بايزيد æÇ

. قاضÜى عبÜدÇهللا خپÜل ìæÒ¡ بايزيÜد¡ åپالÑ يى سر نه په گرځاåæ. پدì ډáæ يى پالÑ پلنÜدæÇ Ñ مÜوÑ پÜر جلنÜدهر سÜو Üر منيÜى تÜبق يÜئى. سÜښæÑæ ãوÜى علÜينÏ هÜجæى مرÜړ چÜله كÇته حو ¡åمال پايند ¡Ïد ةخپل يو شاگرÜعم æÇ لىÜلمصÇÉ

ÜمÇÏÇ ÑوÜجه يى نæ په æزÜنى ستونÑكو Ï يه خوÇææ ìÑپو ãالسالÇ رÜر تيÜبقه پÜى سÜى بÜه هسÜكلون .ìÇوÜس ìÇړÜنكÑæ هسوå. چى ځوäÇ سو Ï پالÑ څخه يى æ حج ته Ï تلو Çجاæ åÒغوښته چى Ï حج په نيت ځم خوكه پر الìÑ پر يو كوã سÜم

پÜه الÑ كÜى پÜه چا پيښ سوã علم به هم ځينى åÏÒ كړã. پالÑ يى موÇفقه æنكړæ åيل پيسه ته نلرÏ ì پÜوÑ پÜه پيسÜو يÜا . حج ندì پكاÑ كولوفقر

åرÜه ترسÜجæ هÜكالتو پÜنى مشÑوÜك Ï يى áعلم حصو Ï åليدæ هغه چى .ææ ìمبتكر سړ æÇ Ñهين¡ سرشاÐ بايزيدكÜى تÜوÏ ونخوÇپښت هنسو نو Ï معرفت پرخوÇ يى مخ كړ. هغه æخت Ï مريدì باÑÇÒ په Òæيرستاä كى څه چى په ټول

بÜه Ï ځÜاÏ ä پوÑتÜه æÇ ښÜه ښÜوæلو پÜه منظÜوÑ هرځÜاÏ ì پيÜرۍ ææ æÇ. پيرÇنو به Ï خپل لنگر Ï توÏ ساتلو æÇ مريدÇنومريدۍ تبليغ كاÇÏ .åæ خبÜرå خو عامه åæ چى څوß پير نلرÏ ìين نلرì. پÜيرÇنو Ï مريدÇنو په خولو كى ځينى عربÜى

Üيث مجÏحاÇ كىÇچى گو ìæ ìكړÑæ لى ìو نبوÜثال يÜلى. مæÑاÜك äپشا ìÑتو ìتير Ï موÇبه يى پر عو ìهرځا æÇ ìÏ چا لÜرå چÜى عقÜل نÜه Ï ìæيÜن نسÜته. همÜدÇ . يعنى فرمائى : الÏين لمن العقل له )Õ(صحيح حديث ìÏ چى محمد

سبب ìÏ چى په Çسالã كى پر كوچنى¡ بيسدæÇ å ليونى Ïينى مكلفيتونه يا نسته يامعطÜل æÇ يÜا تخفيÜف ìÏ. خÜو . يعنÜى )څÜوß چÜى شÜيخ نلÜرÏ ìيÜن نلÜرì ( هغه æخت ÇÏ ìæÏ حديث Çړæلى æ æÇ ææيل ېې چى ال Ïين لمن ال شيخ له

ìين نلرÏ نو ìچى عقل نلر æÇ ìگويا عقل نلر ìپير نلر ßچى څو . æÇ Ï چى بايزيد ډير پر گرææ äÇ پيرì كوá )خدÇيدÏ)ÏÇ بايزيد ټولى كوÑنۍ په پÜيرۍ كى گوتى æهلى. Ç åÏÏكا

تÜÜه چÜÜا مÜÜړ كÜÜړ æÇ پÜÜر ځÜÜاì يÜÜى ìæÒ¡ كاڼيگرمÜÜه æÏړæ تÜÜه چÜÜى هلتÜÜه هÜÜم څÜÜه بركيÜÜاæÇ äسÜÜيدå كÜÜډå سÜÜو. خدÇيÜÜدÏÇ هل ÇÏ ىÜى يÜنو كÇپه مريد æÇ كړ Çپيد Êخت كى ډير شهرæ سمعيل په لږÇ پر گدۍ كښينوست. شيخ ìپير Ï ¡سمعيلÇخبÜÜرå مشÜÜهوåæ åÑ چÜÜى åÏÏ مخلÜÜص مريÜÜد پÜÜه Ï ìÏنيÜÜا كÜÜى Çهللا پÜÜاß ليÜÜدìÇ سÜÜى. عالمÜÜانو æÇ نÜÜوæÑ پيرÇنÜÜو Ï شÜÜيخ

. هغÜه æخÜت يÜو مريÜد بايÜد Ï يÜو پÜÜير Ï مريÜدæÇ ì مÜاæÐنى لÜه الÇ Ï ìÑسمعيل مخالفت كاæÇ åæ عوÇمو يى ÑغبÜت Ï åرÜÜه پيÜÜبيل ºåæ هÜÜه نÜÜممكن áيدÜÜسÑ هÜÜت ìرÜÜپي ìÑه الÜÜغÏ هÜÜر بيلÜÜه نظÜÜپ ìæÏÏ هÜÜځكÇÏ .ìÇæ يدلىÜÜسÑ هÜÜت ãاÜÜمق ìيرÜÜÜپپيركيدÏÇæعا يى بدعت æÇ گمرÇهى بلل. خو شيخ Çسمعيل æيل چى ماته خپل پالÑ په خوÈ كى طريقÜه ÇÑښÜوæلى

ìæÒ كاÇ Ï پر بايزيد خپل .åÏ)سمعيلÇ م )شيخÜه ìوÜس åړÒ ÑوÜن åÏÏ وÜو نÜهيد سÜش Ñشيخ پال Ï چى بيا æÇ ææ äÇگرÑæسرå ډير سو æÇ چى كله هغه ÏÇعاæ Áكړå چى ماته Ï پÜيرì طريقه پÜالÑ پÜه خÜوÈ كÜى ÇÑښÜوæليدå نÜو Ï بايزيÜد هÜم

ìپير سويد ìيوچا په السنيو Ï چى گوياÇÏ بل æÇ سو ãنر åړÒ Ï معيلÜسÇ يخÜش Ï دÜبايزي .ìړÜك ìدÜى نÜدعت يÜب æÇپÜرنفس بÜه يÜى نÜه ښÜائي مشÜوÑæ åÑنكÜړå. يÜو خÜو ÇÏ چÜى ۍالسنيوæ åÏÇÑÇ ìكړå خو پÜالÑ يÜى لÜه هغÜه څخÜه Ï مريÜد

وÑÇيدå چى åÑÇÑæ Ï åÏÏ ìÏ ìæÒ åÏÏ مريد æÇ ìæ بل ÇÏ چى Ï بايزيد پالæ Ñيل چى شيخ Çسمعيل ځÜاä بÜى ÐÇنÜه æÇ هړيدì. خلكو ښه نه گاڼه æÇ پÜÜيرÇنو خÜو سÜم صÜفا گمÜرåÇ بالÜه. هغÜه æخÜت حÜاالÇÏ ÊسÜى åæ چÜى حتÜى بى پيÜرå پÜير ك

Ñه الÜت پÜطريق Ï اÜى مÜه چÜله هغÜكى پس Êمالقا áæÇ يربابا پهÜين ليكى چى پÏ عالم ìيو لو ìغوند åيزæÑÏ خوندÇيى خو ښه ìÏ ندì كÜړì چÜى Ï پښتنو كامل پÜير شوì«كى Ï خپلو خوÑÇيو Ñ æÇياضت حاÑæ áته Çææيه ÇÑته ææيل

ÇخونÜد æÑÏيÜزå¡ » (بى پÜيرå يى. Ï شيخ فانى فى Çهللا Ç ÏجاÊÒ نه بغير په Ñياضت كولو Çخير سړì گمرÇهÜى تÜه ÑسÜى ).مقدمه يد

هÞ ÜÜ كÜى پÜه هندæسÜتاä كÜى ٩٠٨پÜه )سيدعلى غوÕÇ ترمذì مشهوÑ په پÜيربابا(پاته ìÏ نه ìæ چى پيربابا ملÜك يÜو خÜاã ) ä كى Ñæغى æÇ په بنير كى ÏيÜرå سÜو. Ï هغÜه ځÜاì ١٥٥٧ / ٩٥٠قى ته په ÒيÜږيدلى Ï æÇ يوسفزæ عال

ìلت مليزæÏ( Ï همهلته æÇ ند يى په بنير كى تيرæټوله ژ ¡åكړÑæ Ñى ٨١خپله لوÜي ÊÑاÜيÒ .وÜس ÊاÜفæ رÜكالو په عمحÜانى ÑÇشÜاÏ مشÜغوá ليدلى ìÏ. پيربابا تقريبا څلويښت كالÜه پÜه پښÜتنو كÜى پÜه æÑ (Ïپيژندګلوì ليكونكى) ما

Ç .ææصلى نسب يى چاته معلوã ندì خو åÏ ځاÏ ä مركزÂ ìسيا ÒÇ ÏبكستاÏ ä ترمذ سÜيد بالÜه æÇ فاÑسÜى يÜى æيÜل. پÜه )قنبÜÜرعلى (. Ï پÜيربابا پالæ Ñسرå له مركزÂ ìسيا څخه هندæستاä ته ÇÑغلى æ )گوډ تيموÑæ)Ñنيكه يى Ï مغلو

Ï سلطنت Ï مغلو Ï لد( مؤسسهند كىÇى )ين بابرظهيرÜپاچهى په نيولو ك Ï يى åÑهغه لپا Ï æÇ ìملگر ìÏژÜر نÜډيډيرì منډì كړيوì. كله چى بابÜر پاچهى æنيوá نو قÜنبÜرعلى ته يى ښه منصÜب ÑæكÜړ æÑæ æÇسÜته Ï هÜÜمايوä باچÜا

.ææ ìرÜملگ ìÏژÜن äايوÜهم æÇ ابرÜب Ï ÝالÜتنو خÜپښ Ï ÑالÜا پÜپيرباب Ï .ææ ÊزÜر عÜم ډيÜى هÜى يÜك ÑاÜبÑÏ ى پهÜه چÜكلهÞ Ü كى ماته æخوړæÇ å كابل ته په تيښته ææ يو Ï هغÜو څÜو محÜدæÏæ نÜژìÏ ٩٤٠همايوÏ ä شيرشاå سوìÑ څخه په

ææ ÑالÜا پÜپيرباب Ï ææ åرÜسÑæ ىÜت كÜخæ ختÜى سÜغسÏ څخه چى په æملگر) ì ¡هÜمقدم ¡åيزæÑÏدÜخونÇ( يرباباÜÜپ . åÏوÜلÑÏ تىÜسæÏ نۍÑوÜك åرÜس ÑاÜبÑÏ ىÜمغل Ï مÜل شخصا هÜسÏ وÜمغلÏ æÇ ىÜتنو كÜه پښÜى پÜي åÑاÜت لپÜټينګښÏ طنت

åæكا Ñحانى طريقه كاæÑ كى يى پخپله Èكتا ìځكه پدÇÏ ìÏ Ñæضر æكر هم په لنډÐ صاحب åيزæÑÏخوندÇ Ï لتهÏ . Ï انيانوÜÜښæÑ Ï .ìدÜÜه كړيÜÜړ خدمتونæ ÑدÜÜق Ï هÜÜت ÈÏÇ توÜÜپښ ìÏالæÇ åÏÏ æÇ مÜÜÜر عالÜÜه متبحÜÜغÏ .ìÏ ىÜÜغلÇÑ ãوÜÜر نÜÜډي

åيزæÑÏدÜخونÇ Ï ړنهÜڅي äÇÑæÏ Üن Ï احبÜص ãو æÇ åزÜيæÑÏ ىÜي ãوÜلى نÜصÇ .ìÇدÜكي åÑوÜى پÜه نسÜر پرتÜكÐ هÜه لÜه خټÜپ Ï åæ هÜى تاجكÜي ÑوÜم ºææ هÜانو څخÜغلو تركÇÑÏ سيا څخهÂ ìمركز) È هÜمقدم ¡åيزæÑÏدÜخونÇ( دÜخونÇ هÜخپل . åيزæÑÏ

Þ كÜى پÜه پيښÜوÑ هÜÜ ã١٠٤٨ پيدæÇ Ç په ١٥٣٣/هÞ Ü ٩٤٠ننگرهاÇæ ìÑيه. هغه Ï پيربابا خليفه ææ. په ځانته صاحب åرÜر ډيÜه تÜابو څخÜتو كتÜپښÏ احبÜص åيزæÑÏدÜخونÇ Ï .ìر ليدليدÜخانۍ كى ښخ سو. مايى قبÑÇپه هز æÇ Êفاæ كى

.ìخيستل كيدÇ Ñكا åÑنصيحت لپا æÇ عظæ Ï كى æخته په مساجدæ احبÜخوند صÇ ذهبىÜم Ï ىÜك äتاÜفغانسÇ هÜپ .و څخه ìÏبنسټ Çيښوæنكتعليم Ï نصاÈ له

م لكه Çخوند æÑÏيزæÇ å پيربابا ÇÏسى فكر كاåæ چى بيله پيرå څوß نسى پيÜر كيÜدìÇ ځكÜه يÜى Ï بايزيد پالÑ ه æÇ نۍÑوÜÜى كÜÜخپل Ï ىÜÜچ åړÜÜكÑæ åÑوÜÜمش ÑالÜه پÜÜد تÜÜړ. بايزيÜÜع كÜÜدۍ منÜه مريÜÜمعيل لÜÜسÇ يخÜÜش Ï ¡دÜÜبايزي ¡ìæÒ لÜخپ

يزيد Ï پÜالÑ مشÜوåÑ قبولÜه مشرÇنو پر پله æالړسى Ï æÇ شيخ بهاÇ Áلدين Òكريا ملتانى Ï خاندäÇ السنيوæ ìكړì. با åخنكړ Ï وÜه سÜپات ìړÜى نيمگÜى يÜچ áوÜم حصÜعل Ï هÜلك áæډ ìدÜپ .åوÜه سÜى پاتÜم ځينÜه ìدÜمعيل مريÜسÇ شيخ Ï و

.طريقت æصوá يى هم نيمه خوÇ سو .ææ ìتالښ سړ æ تپ Ï خو بايزيد åæ هÜنæولنيز خنډÜټ æÇ نۍÑوÜه كÜهغ Ï ىÜه مخكÜوين پÜتك Ï شخصيت Ï هغه Ï

Ï مګÜر ì پر ÒړæÇ æ مرæجو الÌÇæÑ Ï æÇ äÇæÑ æÑ په يو خاæÇ Õ معين چوكاÊ كى عياÑ كړì. چى غوښته يى نوموړ ÑæÒ هÜت تÜياضÑ æÇ æÏÇÑæÇ ¡وÜنفلون ¡ÊÏاÜعب åيرÜÜبايزيد بى پ .ìÇكيد ìÇهغسى نسو Êباغى فطر æÇ åÑهغه سرشا

æÇ ææ يى خوښ Òسا ºخيستهÇ په محفلو كى هم برخه ãبز Ï نانوÇځو Ï يى åسرÑæ كړ خوÑæ هÜب ìگډيد . ÇÏ ىÜي ÑالÜپ ÏهÜÜم جÜÜوړå نÜÜه åæ. پÜÜدì ترتيÜÜب Ï ژæنÜÜد هÜÜرå خÜÜوÑæ ÇتÜÜه ېگÜÜډæډ æضÜÜعيت نÜÜه خوښÜÜيدì. پÜÜه كÜÜوÑكى Ï æÇ åÏÏ ميÜÜر

ناساÒگاÏ .åæ åÑ بايزيد فكر ډير خرææ ÈÇ. پالÑ ته يÜى ææيÜل چÜى ÒمÜا æسÜتا گÜډ ژæنÜد نÜوÑ نÜه كيÜÜږì ماتÜه يÜو څÜه كړã. پالÑ يÜى هÜم چÜى فكÜر æكÜړ چÜى ìæÒ Ï يÜى هÜرå خÜوÇ خرÇبÜه سÜوå څÜه ÇÑكړå چى ځانته جال ژæند æÇ كوÑ په جوړ

مځكه æÇ ماá يى ÑæبÜيل كړåÏ .á پخپلو خپلوÇنو كى يوå نجلۍ¡ بى بى شمسو¡ æغوښته åÏÇæ æÇ يÜى ÑæسÜرæ åكÜÜړ )٩٥٥ Þ Ü١٥٤٥/هã.(

ه æÇ تجاÊÑ ته يى مخه كړÏ .å بايزيد ژæند هسى چى åÏ غوښته سم نه تيريدì. له ناچاåÑ يى Ï پالÑ نيكه الÑ بدلسرå كندهاÑ ته æالړ چى يا به يو ښه پÜير پيدÇ كړì¡ يا به څه پيسه æگټى æÇ كيدìÇ سÜى ېقافل ېÏ يو ¡Çميد غهپد

ìړÜكæ åرÜسÑæ ìÑبخت ياåړÇæÏ ìړÜه كÜى . ترالسÜچ åوÜه سÜه معلومÜل .ææ هÜمت نÜى قسÜگټ Ï مÜى هÜى يÜك ÊÑاÜه تجÜپټيكس په قسÜم ځينÜى ماليې Ï æÇ ٢/٣مغلو ماموÑينو Ï ماÇ) á تقريبا چوÑ سوå هاخوÇيى پر الÑ قافله Ï مغلو له خو

Ï مغلÜو حكومÜت ìæÏ ºææ بÜÜيرã خÜاä تÜه چÜى Ï همÜايوä لخÜوÇ پÜه كنÜدهاÑ كÜى )Þ هÜÜ ٩٥٧(. هغه æخت )Çæخيست. )٩٠شيرÇفضÜل خÜاÇæ) Õ ¡äلى ææ عرæ Öكړ. هغه يى غوæ Ñنكړ æÇ پدì ډáæ بايزيد بيرته كوÑته تÜاÇæنى ÇÑغÜى

Ï مÜى هÜك ÑدهاÜه كنÜړ. پÜك áدÜبÑæ ىÜر يÜفك æÇ ړÜكæ رÜثÇ دÜد بÜضعيت پربايزيæ ÑباÑÏÏ لىÇæ Ï مغلو Ï چى ìÏ يتÇæÑمغلو په ÑÏباÑ كى Ï هندæستاÑÏ äباÈÇÏÂ ìÑ مرÇعاÊ كيدå. لكه په هندæستاä كى چى به څوÏ ß باچاسالمت پÜه

بÜه يÜى ÑæتÜه ټÜيÜÜټاæÇ åæ بيÜا بÜه يÜى Ï هغÜه پÜه حضوÑ مشرÝ كيدá نو áæÇ به Ñæته پر گونÜډæ كيÜدÏ æÇ ì تعظÜيم سÜر ÑæرÜبايزيد پر پښتنى غ Ï .åæ تعظيم مكلف áæډ ÇÏ ته په äخا ãيرÜيى ب ìملگر æÇ لته هم بايزيدÏ .åæكا Öعر åÒجاÇ

Ñæ يى ÓحساÇ ¡åلگيدæ åصحنه بد ÇÏخمىÒ ææ åلدغه عمله شرمند æÇ كړ.

Ïبايزيد æÑښاä مذهبى æÇ سياسى ژæند:. Ï مغلÜو كى يو په بل پسى ناكاã سÜو æصوáوÏ æÇ á تجاÊÑ په قب تالښ Ï علم په حصوÏ ¡á طريقت په Ï بايزيد

Ñال åوÜد يÜنæژ Ï دÜباي ìمبتكر سړ æÇ هينÐ غهÏ كړ. خو åÑÇÏ جريحهÑæ هم ÓحساÇ يى ÑباÑÏå äاÜنسÇ .ìÇæ تلىÜيسÇ ìÇدÜو خÜى نÜينææ ìدÜپر خپل مخ بن ìÑټولى ال æÇ سى Óچى مأيو (Ì) هÜجعÇه مرÜف تÜامى مؤلÜحالن Ï .ìوÜى (كÜعل

ìÑر ) محمد كندهاÜډي æÇ دÜگرځيæÇÑ هÜڅخ ÊÑاÜه تجÜناكام Ï يى چى كله بايزيدÇæ ææ نو څخهÇæپير Ï بايزيد Ï چى ìÇدÜÜخ Ï وÜÜن ææ هÜÜخف)Ì( :ىÜÜو چÜÜسæ رÜÜپ Ûږ ÇوÜÜى للم «لخÜÜالينبغæ ÞوÜÜدنيا مخلÜÜلÇ ßوÜÜد! ملÜÜا بايزيÜÜؤي ãدÜÜيخ äÃ دÜÜح

چÜى يÜوÏ ìÒÇ خÜدìÇ (ايزيÜدÏ !å نÜړۍ باچاهÜاä مخلÜوìÏ Þ¡ يÜو مؤحÜد تÜه ب ... Ü يعنى ÇلمخلوÞ ألجل شئ من Çلدنياìپرستش كو( Ï ¡åياضت كوÑ ¡كى كښينه Ñته پنځه كاله په كو .ìكړæ خدمت Þمخلو Ï åÑنيا لپاÏ Ï نه ښائى چى

ت كÜى بايزيد ښه ډير æخت په چله Ñ æÇياضÜ »خلكو سرå مه گډيÜږÏÏ æÇ åنيا كاÑ مه كوå كه نه په غضب به Çخته سى.åكړ åخپله نقشه يى له شريعته تر مسكنته جوړ æÇ Íطر Ñال ìÒÑمبا æÇ عمل ¡äتفكر¡ پال Ï تير كړ. هلته يى.

åÑوÜپ äاÜځ åÏ هÜه ځايÜغÏ كړ. لهÑæ Óته يى ال åÏ æÇ ليدæ ãلسالÇ خضر عليه Êشپه يى حضر åيو áبايزيد په قو Ïæ چى نÜوæÑ تÜه ÏعÜوÑÇ æÇ ÊشÜاæ ÏكÜړÇæ .ìيÜى څÜه æخÜت نكى æÇ مكمل ال ترæÇسه نه æÇææ كامل æباله خو پوåÑ كو

åوÜه يÜى لÜيه چÜښæÑæ Ñو الÜى نÜځÇÑ هÜتÑÏ åÑاÜدلو لپÜمون Ï ìÑال Ï ÞÏاÜص ßڅو ÓæÇ سو چى كهæ پر Ûيا ږÜسته بæÑæ. لÜه ÏغÜه ځايÜه بايÜزيÜÜد ځÜاä پÜÜير كامÜل æÇ مكمÜل æبالÜه æÇ )١١¡ Õ ١٩٦٧بايزيدÇنصاìÑ¡ (څرÇغه نوÑ ډير بل سى

Ï ته يى æÑى نوÜخپلى طريقى تلقين ي Ï æÇ áنيو äÇپيل كړ. مريد Êعو åæاÜك Ï ىÜافلو كÜانى محÜه عرفÜت پÜخæ هÜهغ .سنائى¡ عطاÑ¡ مولوì¡ جامى¡ حافظ ÇÏ æÇسى نوæÑعاÑفانو Çثاæ Ñيل مرæÇ åæ Ìæ يقينا بÜه بايزيÜد æيلÜى æÇ برخÜه

åæ جال æÇ ځانگړåæ í چى له بÜل طريقه يى چى په هغه كى موسيقى Ï æÇ ښځو گډيدÇæÑ á ۍخو Ï پير ìځينى كړيوچا يى نه Ç åæخيسته. هغه Ï سلوß څو مقامونه هم له خپله ځانه ÇيجاÏ كړå. بايزيد متجÜدææ Ï¡ خپÜل يÜى مÜذهب¡

بلÜل )هجÜرì æÇ٣٧يس بن عامر قرنÜى يمنÜى æ ÜفÜاÊ (خپل يى تصوæÇ Ý خپله يى الåæ Ñ. هغه خپله طريقه æيسيه ÂنچÜه åÇÑ ÒÇ كسÜب æ (خه Ç Ïلهاã په ÑÐيعه هدÇيت ÇخلÜى Ï æÇ لÜدنى علÜم خاæنÜد ææ چى بÜيله Çæسطى Ï حق تعالى څ

گويند حق با æÇ بدäæ ميانجى جبرئيل سخن كÜرìÏ (æÇ يا )ÇÑعلم لدنى گويد ÁايÃ æنب Ï ÓÑÏÁست ندهد علم æÇليا Õ ¡هبÇذÜم äبستاÏ Üت )٣٠٩Üت¡ حقيقÜريعت¡ طريقÜش :åæوÜين كړيÜه تعيÜه مقامÜتÇ ßلوÜس Ï دÜت¡ . بايزيÜمعرف ¡

ÇلوجÜوÏ æÇ ìÏ Ï مسÜكنت æ ÏÉحÜد )æÑ Ïښانيانو په نظÜر (قربت¡ æصلت¡ æحدæÇ Ê مسكنت. ÇخيرìÑÏ ì مقامه )äسكو( ìÇسيدÑ ìÇته نسو ãغه مقاÏ خليفه هم ìÏژÜته ډير ن åÏ حتى ßڅو Ñنو æÇ ææ بايزيد Ï ìÒÇيو ãمقا.

ځه يى په خلوæÇ Ê چله كÜى كښÜينوæÇ á بيÜا يÜى بايزيد خپل ÏعوæÇ Ê تلقين áæÇ له خپله كوåÑ پيل كړ¡ خپله ښپه كلى كى څه خلك مريدäÇ كړåÏ .á به هر مريد Ï æÇ طريقى شوقى پخپل كوÑ كى په چلÜه كÜى كښÜيناæÇ åæ ښÜځى .ìوÜÜدمت كÜÜينو خÑاÜÜن æÏرÜÜپ Ï ىÜÜي ÑæږÜÜÜه مÜÜنÇى ځوÜÜچ åدÜÜلگي åدÜÜب ÇÏ ÑالÜÜر پÜÜد پÜÜبايزي Ï .åæاÜÜدمت كÜÜو خÜÜهغ Ï ىÜÜه يÜÜب

ÒÇÑÇكلى يو ش ¡همد Ï åÏ وټىÜه كÜينÑنا æÇ ځوÜښ Ï هÜلبتÇ .تىÜسæÇÑ ىÜه يÜى تÜچل æÇ ìنى كړÇمير ښځى هم خپل مريد

åÑكاÜښ åرÜيطو سÇرÜش æولنيزÜلطو ټÜه مسÜت لÜخæ هغه Ï Ñكا ÇÏ .åæكر كاÐ ته Ïæپه چله كى به ښخو هم سر .ìæ بيلىÑæسÜرå پيÜر كامÜل ټكر æÇ ææ هرچا خصوصا عالمانو نه خوښوá. خو بايزيدچى پخوÇ هم Ï خپل سر ÓæÇ æÇ ææ خÜو

ìÇخد Ï چى Ïæبايزيد هغه سر .åÏلوÑÏ بيخى نه Çæچا پر Ï ææ هم)Ì( ىÜچ ÏæرÜه سÜگاڼه نو ځكه هغ áحال ìæ åÑلپاحالææ á. ځينى Çæيى بÜايÜزيÜÜد خپلÜه )سرÏæسلوß(Ï محبت لپاåÑ ږغيدì ) åÏÏ)Ì په خانقاå كى åÏÏ په قوÇ Ï áهللا

ºيل يىæ æÇ áæهنگونه جوړÂ موسيهم Ï هللا قىÇ لÜى ميرفضÜبايزيد په خليفه گانو ك Ï .ìكړيد ÏيجاÇ åÏ گونهÇÑ څو .åوÜوړ كړيÜه جÜږ مقامÜÜيقى شپÜموس Ï ìæÏ ºÏوÜلÑÏ Óال ìوÜى لÜيقى كÜه موسÜد پÜاجى محمÜه حÜهغه خليف Ï æÇ لىæ

نه ÇفغÜاä موسÜيقاÏ æÑ تصÜوفى ÑقÜص ځينÜى نÜوæ ìحاجى محمد په ÑباÈ كى څو تاÇ åÑضÜافه كÜړÏ æÇ åهغÜه پÜه ښÜو ى ÇيجاÏ كړì. خو قوÇالنو ÇÏ په پوäÒæ åÑ برÇبرæالì نسوìÇ نو بايزيد ìÏÏ نغمÜو پÜه äÒæ كÜى ÇصÜالæ ÍكÜړæÇ å نغم

Ï äÇÑهنمايى كى موسيقاÑ په åÏÏ¡Ïæسر ßسلو Ï چى áقابل شو ìÏ åÏæرÜږ سÜÜشپ æÇ ىÜيه نغمÜÜنج (طربÜپ ¡ìرÜناسÊÏشها ãهنگ¡ مقاÂ جنگى ¡åÏسه پر ¡åÏپرÑچها ¡åÏپر( با Ï .ìيزيد لمسى جوړ كړ)ÏÇحدÇد ) بهÜخونÇ äاÜمÒ الÜم ÏÇحدÇ .åæگرځا åسر äځا Ï هميش ææ Ñموسيقا ìبايزيد لمسى(چى لو Ï æÇ ìæÒ شيخ عمر Ï( ÒÇæÂ åږÇوÜخپله په خ

Óى الÜÜك ÈاÜÜبÑ اÜÜخصوص åÏæ هÜÜيقى پÜÜموس Ï مÜÜه ìÑاÜÜنصÇ äاÜÜخÇÒه. مرÜÜيÇæ äاÜÜلبيÇى خيرÜÜم كÜÜÜه ترنÜÜيقى پÜÜموس Ï æÇهÜم Ï )عبدÇلحكيم æÇ خدÇيÜدÏÇ ( وÇÒمنÏ مؤمنين به يى په ښه æ ÒÇæÂيل. Ï مرÇÒخاÑÏ äلوºÏ خيرÇلبياæÇ ä مقصوÇÏل

áوÜÜيقى ږغÜÜم موسÜÜلحليم هÇدÜÜعب ìæÒ لحكيمÇدÜÜعب Ï .åæ هÜÜعالق åرÜÜيقى سÜÜموس) Õ ¡رÜÜ٦٥٠كرگÜÜÜه )٢٢١¡ ٦٥٣ÜÜهغ . ìقصيد æÇ áغز ¡ÑشعاÇ æملگر æÇ يرÜخپل پ Ï نو بهÇæيرÜبايزيد پ Ï چى åæ ږ مقامهÜشپ Ïæسر Ï ختæيلىæ پكښى.

)Ì(بايزيد æيل چى هغه سرÏæ چى ÏÏنيا لپاåÑ كيÜږì حرìÏ ãÇ¡ چى Ï جنت لپاåÑ كيÜږì مبÜاæÇ ìÏ Í چÜى Ç Ïهللا

áحال ìږÜږغي åÑښه لپا æÇ هÜه طفيلÜانو لÜكس ææÏÏ ىÜنÇخز ìæÏ هÜانو تÜفغانÇ الىÜق تعÜى حÜيل چæ ښانيانو بهæÑ .ìÏºìكړيدÑæ له äښاæÑپير Ï نهÇعلم توحيد خز Ï åه. يوÜه طفيلÜد لÜمالحاجى محم Ï موسيقى Ï نه يىÇبله خز æÇ طفيله

فرمائى چى هل من حÜرÒ ãينÜه Çهللا )Ì(ÇجاÑæ åÒكړÇ æÇ åæ ìهللا )Õ(ته محمد )ÝÏ(هغوÇ ìستدالá كاåæ چى ÑÏيى ه Çلتى ÃخرÌ لعباÇæ åÏلطيباÊ. مگر مالياìæÏÏ ä په Ïغه تحويل كله قانع كيدá¿ كه څÜه هÜم Ï موسÜيقى پÜر مسÜئل

åرÜخب ìÏرÜهل طريقت پخپل منځكى هم پÇ حتى æÇ ìÏ ÝختالÇ طريقت æÇ هل شريعتÇ Ï äكا æ هغى پر كيف Ï æÇ æÇ نوÇيرÜÜمير پÜو شÜسته هم يæÑæ æÇ Çپخو åÏتر .åكړ Íمسئله مطر ÇÏ خو بايزيد په ډير جديت ìخوله ند åپه يو áټو

ìÇخد Ï صوفيانو موسيقى ته)Ì( Ç áالÜمولنا ج Ï .ìكر كړيدÐ پيلÜى شÜمæÑ مÜÜى ثÜدين بلخÜۍل ìږÜÜغيÒ هÜكال ÑÒ ÇÏ. ترæÇسه Ï تركيÜى پÜه قونيÜه ښÜاÑ كÜى Ï )بشنو ÒÇ نى چوä حكايت ميكند Òæ ÜجدÇئيها شكايت مى كند (چى Çæيى

جÜه معÜين ÇلÜدين چشÜتى موسÜيقى خوښÜه Ï æÇ åæهغÜه مريÜد Çمولنا بلخى په ÑÏباÑ كى æÑÏيشاÑ äقص كÜوÏ .ì خو اä كÜى لÜوì الÑÏ ÓلÜوæÇ Ï خپÜÜل تصÜوفى ÇشÜعاÑ بÜه يÜÜى پكښÜى æيÜل. Ï هندæسÜÜت ÇميرخسÜرÏ æهلÜوì پÜه موسÜÜيقى

ÇمÜاã غزÇلÜى Ç æÇالسالã ةحجخپله موسيقى ته كښينستى. Çبوسعيد ÇبوÇلخير¡ مشهوÑ صوفى شيخ عالÇ Áلدين ب ځينى نوÑ متصوفينو سرÇæÑ Ïæ گاڼه خÜو پÜه غونÜډæÇ æ مجلسÜونو كÜى يÜى Ï ښÜځو Ò æÇلمÜو گÜډÇæÑ äæ نÜه بالÜه. پÜه Ï .ìږÜÜډنگي ìÑخت كى نغاæ ìپه يو ځانگړ áكا Ï يا æÇ ãماښا æÇ Ñهم سها ÓæÇ تو كىÑياÒ æكى په ډير äفغانستاÇهيلمند ÑÏ ÏيشاÇ Ï äميربلند Âغا¡ Ï گرÏ Ô سيد تاجدÂ ÑÇغا Ï æÇ كندهاÏ Ñ خاكريز Ï شاÂ åغا په ÑÏبÜاæÑنو كÜى تÜر

ì. په نقشبنديه طريقه كى خو موسيقى ÑÇ ÏشÜاÏ يÜوæÇ åسه نغاìÑ ډنگيږæÇ ì ملنگاæÇ ä مخلصين Ñقص Ñæته كومهمه æسيله æÇ .åÏ په هندæستاä كى Ï هندÇ æكثÜريت فرهنÜگ چÜى موسÜيقى يÜى Ï مÜذهب يÜوå برخÜه Ï åÏ مقÜابلى ÌÇæÑ هÜه توگÜيلى پÜسæ ìيو Ï ټينگ ساتلو Ï خپل مذهب Ï ìږÜيل كيæ لى چى نعتونه پكښىÇمسلمانانو قو åÑلپا

Ñمشهو Ï .åكړيد Ï كÜخل åپخپله موسيقى سر åÒ يل يىæ چى ìÏ يدلىÑæÇ له خولى ما ãمرحو äنصرتعليخا áÇقو ìÇخد)Ì( تهÇمتوجه كوخو ìيو منلى ښه سړ Ï كى چا Ñچى په كندها åسو ÏياÇÑ پدغه مناسبت مى .ã) دÜمال محم

مباÑكÜه ! څخه چى æ Ïخت مشÜهوÑ بÜزÑگ Ñ æÇ ææبÜاÈ يÜى خÜوښ ææ پوښÜتنه æكÜړå چÜى مالصÜاحب )حسن Çخوند ÈاÜبÑ يمÇæ خوله ماته سى چى به ìÏ ماÒ يلææ تهÑæ ÕخالÇ ى¿ هغه په ډيرÜخلك يى بد گڼ ¡ìÏ هل څنگهæ ÈباÑ

.بد ìÏ. مالحسن Çخوند به هر æخت پخپل جوماÊ كى يو طالب ÑÏلوÏ چى åÏ ته به يى ÑباÇæ Èهه ÊææÇÑ ìدÜبان Ï ¡åوÜس åÑوÜه پÜه چلÜبايزيد پنځه كلن Ï)٩٦٢ ÜÜه Þ( Üپ æÇ .åæالÜچ ÊوÜعÏ لÜى خپÜي åرÜس ÑæÒ رÜه ډي

ìيرÜÜپ Ï ىÜى چÜو كÜختæ لوæÇ په åمرæÏ ìÏ åريدÜچټگ خپ Ðنفو Ï æÇ هانتÐ åÏÏ .åسو åخپر åÒÇæÂ ìپير Ï يى åترډيركاÑ يى ښه مخ په برææ äÇæÑ å متÜشدÏ كړææ ì چى نوæÑ تÜه يÜى سÜالã هÜم نÜه كÜاºåæ پÜر ماليÜانو¡ پيرÇنÜو æÇ خانÜانو

چى مالياÏ ä خانانو په خدمت كى æÇ خاناæ ä پÜيرäÇ بيا Ï ظالمو حاكمانو پÜه ÇسÜتخدãÇ سخت لگيدæ æÇ ìيل يېìÏ. خو æÑæسته يى Ï ټولنيزæ عكس Çلعملو پÜه نتيجÜه كÜى خپلÜه æÑيÜه نرمÜه كÜړå. يÜوÑæ åځ بايزيÜد تيريÜدºì كى

خفÜه ډيرÑæتÜه æنكÜړ. خلÜك گوìÑ مړì ښخيÜږÏ æÇ ì خلكو گڼه گوڼه åÏ. بى Çعتنا ځينى تير سو حتى سالã يى هم .áبايزيد چى سو ÇÏ ىÜچ åكړæ كړ. خلكو پوښتنه ځينىæ ãخلكو ته يى سال æÇ گرځيدæÇÑ يوڅو قدمه تير سو بيرته

åكړæ تهÑæ ãسو چى سالæ ãلهاÇ يل چى ماتهææ تهÑæ لى¿ بايزيدæ)لرحيمÇ ÈÑ قوال من ãى )سالÜسته يæÑæ ترهغه . .ړåخپله æÑيه Ï خلكو سرå څه نرمه ك

.ìماتوال ìÇسانه نسوÂ چى چا په ææ ìسړ Ñæ ژبه æÇ ÏلوÑÏ Êښه قو áستدالÇ Ï ìيوځا åلى سرÇهينوÐ Ï بايزيدÇعتÜرÝÇ ۍپوهيدÇ .ìخوند æÑÏيزå هم Ï بايزيد په هوښÜياÑ ) ښه پښتو¡ فاÑسى¡ عربى æÇ پنجابى(په څلوæÑ ژبو Ï هرچا په خوì يى كاÑ كړ ځكه ډيÜر Ü شرÏ ææ æ بدÇنوÇÏ بايزيد په عقل پوæÇ ææ Ñ شيطاä غوندì پي: كوÇæ æÇ ìيى

. بايزيÜد پÜه پيÜرì كÜى يÜو قÜدã مختÜه æالړ æ æÇيÜل يÜى چÜى )Ç١٣٥خوندæÑÏيزÕ ¡å (ټولۍ پرæ ìشوÏ ì عاميانو æÇ لكه پيربابا .ìÏ äÇæÑ ßپر شر æÇ ìكه كړÑæ Ñټولو ال æÑيو¡ نو äÇæÑ Ñمه الÜپر س äÇما مريدÒ æÇ åÒ ìÒÇه يوÜهغ Ï

بيله پيركامله څوß سمه الÑ نسى موندالì بايزيد هم æÇ ترهغو يو قدã مخته æيل چÜى نوæÑ پيرÇنو چى æيلæخت بيله Òما Ï الìÑ په بله الÑ كى نجÜاÊ نسÜته. پÜه ځÜاä كÜى Ï پيÜرÏ ìغÜه ÇنحصÜاæÇ Ñ يÜوÏ ìÒÇ خپلÜى الÏ ìÑ حقانيÜت

يد Ï قاضى عبدÇهللا Ï ¡ìæÒ شÜيخ ÇسÜمعيل ã علماæÇÑ ÁپاáæÑ خو څرنگه چى بايزÏ Ý كاڼيگرÏعوÏ ì بايزيد پخالÇ ÏكÜاÏ æÇ ìæÒ طريقÜت ÑÏÏنÜى كÜوÑنۍ سÜÜړææ ì نÜو هرچÜا پÜه ÇسÜانه الÓ نسÜÜوÇÑæ ìÇچÜوالåÏ .ì هÜم Ï موقÜع څخÜÜه

áكو åÏستفاÇ æÇ æÑوÜن Ï .åæكاÇدÜنق پيæÑ Ñنو ìيى پير æځى په تيريدÑæ ìهر Ï ºåæچال ÒÑÏ يى په ښه ÊعوÏ خپلÑپال Ï په ډله كى يى Áه علماÜيل به يى كه تæ æÇ غوښت ãÇحترÇ څخه åÏÏ هغه .ìډيريد ÝختالÇ ځÑæ ځ پهÑæ هم åسر

هرڅه پÜير يى خو Òما ìæÒ يى æÇ ماته بايد ÇÑسى Ç æÇحترãÇ مى æكړì خو بايزيد به æيÜل ماتÜه ÇمÜر سÜويدì چÜى لÜه åخانقا æÇ Ñهغه كو Ï åÑلپا ãÇحترÇ Ï ìæÒ Ï چى åæ ته يى سخته Ñپال .åÒæ مه åÑسى كوÑæ ته .íړÜكæ يې Æالسنيو æÇ

æÇ تÜرÇÏ ټولÜو مهمÜه ÇÏ چÜى سÜوÇÏ ºææ ìځكه له يوì خوÏ Ç بايزيد په علميت نه ææ قانع¡ له بلى خÜوÇ بÜى پيÜرå پيÜر ææ يى ìæÒ م æÇíخيست. ريدÇ يى نفس نه

پخÜوÇ شيخ Çسمعيل چى Ï بايزيد Ç Ïكا æÇ ìæÒ په æÏړæ كÜى پÜÜير æ ææفÜاÊ سÜو. ÇÏ هغÜه پÜÜير ææ چÜى يÜو æخÜت دۍ بايزيد غوښته مريد يى سى خو پالÇ ÑجاÑæ åÒنكړÏ .å شيخ Çسمعيل پرځاÏ ì هغه ÑæÑæ¡ محمد¡ Ï پيرۍ پر گ

غÜه ã ته ÇÑغى æÇ بايزيد يى æليÜد¡ Ï مجلÜس ÇثÜر يÜى پÜر æسÜو æÇ مريÜد يÜى سÜو. Ï كښيناست. هغه يوÑæ åځ كاڼيگرæÏړæ كى ډير مريÜدäÇ پيÜدÇ كÜړå. هسÜى هÜم Ï بايزيÜد Ï نوÇ ìنكشاÏ Ý بايزيد سرå ډيرå مرسته æكړæÇ å هلته يى په

Ï æÇ هغه ìæÒ Ï شيخ Çسمعيل سرå مينه ÓæÇ ¡åæ چى محمد åÏÏ مريد سو نو پÜر هغÜه نÜوÑ هÜم )خدÇيدÏÇ(خپل Çكا æÇ هÜيÇæ áاÜد كمÜته محمÜسæÑæ ìÏرÜه تÜد تÜمحم æ دÜبايزي .åæ æÒرÜر پيÜښه يى پ æÇ åكړæ تهÑæ توجه يى åډير æÇ äÇگر

.كړخليفه يى Ï اڼيگر كله چىÜپه ك äÇر بايزيد مريدÜى ډيÜيمو كÜس ÇخوæاÜش æÇ æړæÏ ¡ã دÜه محمÜت ÑالÜل پÜى خپÜا يÜو بيÜن áوÜس

لÜه ÏيÜدåÑÇ محÜرÌ( ãæ(كماÇæÑæ áستاåæ چى كه ته پدÏ ìنيا Ï حق له معرفته بى برخى يى په هغه ÏنيÜا بÜه هÜم Ç Ïهللا

ìÇيى. خد)Ì( فسÇ ډير ¡ìعلم څښتن كړيد æÇ معرفت Ï بايزيد Ï تÜى نعمÜغسÏÏ ىÜك ÑوÜل كÜه پخپÜى تÜچ ìÏ ÓوìÏ ماته كرÇمت æÇÑښئى بيا به يى åÒ مريد سم خÜو هغهموندلو څخه محرãæ يى. پالÑ يى په قهر سو æ æÇيويل چى

بايزيد æيل چى áæÇ مى ته مريد سه بيا به كرÇمت ÑÏته æښيم. پالÑ يى ÇÏ نه منل. بايزيد محمد كماá ته ææيل چÜى æÇ علÜم مغÜرìÏ Ñæ هيڅكلÜه بÜه هÜدÇيت نÜه مÜومى. Ï ìÏ خپÜل æخÜت فرعÜوä¡ هامÜاæÇ ä قÜاìÏ ìÏ äæÑ پخپل نسب

) Õ ¡ìÑنصاÇ ١٥بايزيد( ÇزÜغ Ï ÑدÜب Ï چى ìæ هغه حديث ته ãلسالÇ پيغمبر عليه Ï لتهÏ به åÑشاÇ بايزيد Ï ښائى . ÜÜه عتبÜك لكÜÜم خلÜر مهÜريش ډيÜÜق Ï ىÜى چÜÜه كÜه نتيجÜةپ ÜبيعÑ نÜةبÜÜمعÒ ¡ة ÜميÇ ¡ÏوÜÜالسÇ نÜةب Üف¡ حنظلÜÜن خلÜن ةبÜÜبÇ

ãاÜÜن هشÜÜبÇ لحكمÇوÜÜبÇ æÇ äفياÜÜبوسÇ) لÜÜبوجهÃ هÜÜپ ÑهوÜÜمش( وÜÜس åړÜÜمá ÊرÜÜنحضÂ وÜÜن)Õ( ىÜÜك åÑاÜÜه بÜÜل پÜÜبوجهÇ Ï ).Õ٤٤٤ Ç٢بÜن كثيÜر É ÌسÜير (Ç ÇÏ ÜبوجهÜل Ç ìÏÏمÜت فرعÜوìÏ ä ةهذÃ Çبوجهل فرعÜوä هÜذÇ åألمæ: Üفرمايل چى

رå چى په سيمه كى يى ډير مريدÑÏ äÇلوåÏ هم نÜژææ ìÏ س )Ï سنگ توÆ شيخ ÑæÇيا(Ï بايزيد Ï يو بل لوì پÜير

Ï وÜخ áوÜنه خوښ Ñال åÏÏ يى كه هرڅه هم Ñكړ. پالæ ìغه ټكر مخنيوÏÏ ÎسوÑ Ñپال Ï بايزيد Ï خو .ìÇæ غلىÇÑ ټكر Ï وÜنÇپير æÇ انوÜمالي Ï ÑالÜد پÜبايزي Ï وÜخ .åæ سولىÑ غه حالت بايزيد ته گټهÏ .æÒيرÜپر پ åæ يى هم نه åبد æÑر نوÜډي

äاÜخ æÇ رÜالم¡ پيÜهر ع Ï معنى چى بايزيد به ìهغه پد .åæ بايزيد له السه مځكه پر تنگه Ï æÇ ÏلوÑÏ طاقت نه Ñفشامخالفت كاÏ æÇ åæ هغو سرå به مناقشى ته ناست ææ. پالÑ بÜه يÜى ÏÏغÜو صÜحنو پÜه ليÜدÑæÒ æيÜدì خÜو ìæÒ Ï منÜع

.åæ نه Óæ يى په åچى كاڼكيد åكړæ يى فيصله åى يگرباآلخرÜي ÑالÜى پÜه چÜخوښ åæ هÜبايزيد ن Ï .ìÏږÜبايزيد ته پري ãã كÜى بيخÜى پÜه صÜوÊÑ كÜى åÏÏ گÜذåÑÇ پÜه كÜاڼيگر æطن پريÜږæÇ ìÏ بل ځاì ته كډå سى ÇÏځكه چى Ï هغÜه æ ÏتلÜو

نسوìÇ كيدæÇ ìÇ بل ÇÏچى Ï پالæ ÑجوÏ يى هلته په هرصوÑæ ÊÑته ښه ææ. نو فيصله يى æكړå چى خپله كډå سÜى. ææ الړهغهæ ته æړæÏ æÇ Ïچى بايزيد كلى پريښو.

Ï بايزيد كاæÑباÑ په æÏړæ كى ډيرå ترقى æكړå. څÜه æخÜت æÑæسÜته يÜى ææيÜل چÜى خÜوÈ مÜى ليÜدلى چÜى ÇæيÜى ته هجرæ Êكړå. كله چى Ï سړبنو څخه څلوÑ تنه Ï پير Ï موندلو پÜه تÜالښ æÏړæ تÜه ÇÑغلÜه æÇ لÜه åÏ څخÜه يÜى وسړبن

ته هجرæ ÊكÜړì. هغÜه ææ چÜى åÏ سÜړبنو تÜه )سړبنو(يى ÏعوÑæ Êكړ چى ìæÏÏ سيمى السنيوæ ìكړ نو بايزيد تهحركت æكړ. په الÑ كى يى په ÑæÇكزÇ ¡æفريديو¡ بنگښو æÇ تيرÇæ åÇلو كى ښه ډير مريدäÇ پيدÇ كړÏ .á علÜى محمÜد

æÇÑ åتÜى æÇ Ï æÇبÜو نÜو نÜر æÇ ښÜځى بÜه Ï هغÜه Ï ليÜدæ لپÜاÑ پÜÜيرÏستگير چÜى بÜه هÜر كلÜى تÜه ÑسÜيد كندهاìÑ په æينا جامونه به يى Ñæته نيولى åæ چى ãÏ يى كړì. بايزيد لومړì تيرæÇ åÇ بيا له هغÜه ځايÜه خليلÜو تÜه ÑæسÜيد Ï æÇ ملÜك

.شانى پرځاÏ ìيرå سو. تر مومندæÒÏÄÇÏ ¡æ¡ خوږياڼو¡ يوسفزæÇ æ ساپو يى Ï پÜيرۍ Çثر خپوÑ سو Üن äÇدÜمري åÏÏ ىÜچ äخانا æÇ äÇو په سيمه كى هغه پيرÜن áوÜى سÜك åرÜيæ هÜپ áÇæÒ æÇ æدÜكمي Ï ÊÑدÜل قÜخپ Ï åæ ه

مالياä يى Ï بايزيد پرضد æهڅوæÇ á هم حكومت ته عاÖÑ سوá چى ÇÏ سړÏ ì مهدÏ ìعوå لرæÇ ì پÜه سÜيمه كÜى åكړيدÇيى فتنه پيد æÇ äاÜانس خÜى جÜچ ææ لÜب خليÜك حبيÜه ملÜانو څخÜو خانÜغÏÏ وÜى. يÜس áژææ دÜباي) ÑوÜپيښ Ï

و سرÏ å بايزيد پخÜالÝ عÜاÖÑ سÜو. جانسÜخاä څÜو عالمÜاä بايزيÜد تÜه ÇæسÜتوá چÜى معلÜوã ته Ï ډيرæ خلك )حاكمكړÑ ìشتيا هغه Ï شرعى خالÝ سړæÇ ì فتنه گر ìÏ. هيئت Ï بايزيد سرå تÜر مالقÜاæÇ Ê مناقشÜى æÑæسÜته ÇÑغÜى

چÜÜى æÇ جانسÜخاä تÜÜه يÜÜى هغÜÜه سÜÜم مسÜÜلماæÇ ä فقيÜÜر æښÜوÏ. جانسÜÜخاä ملÜÜك حبيÜÜب æÇÑغوښÜÜت Ñæ æÇتÜÜه ææيويÜÜل بايزيد برÇ Æلذمه åÒ æÇ ìÏ يى ناحقه æينى نه تويوÏ .ã بايزيد په æژلو كى بايد هر حÜاكم ښÜه غÜوÑ كړيÜوÇÏ ìÇځكÜه ìÏ خو څه ساåÏ سړì نه ºææ په خلكو كى يى نفÜوÑÏ ÐلÜوÏ. ملÜك حبيÜب چÜى ÏلتÜه مÜأيوÓ سÜو نÜو Ï قÜوÏ ã ځينÜى

كه پÜه كابÜل مربÜوæ åæ Øالړ æÇ هلتÜه مÜرÇÒ حكÜيم خÜاä مشرÇنو سرå كابل ته چى هغه æخت ÇÏ سيمه له پيښوåÑ تر ÇټÇæلى ته چى Ç Ïكبرپاچا æÇ ÑæÑæ ډير مقتدÏ ææ Ñ بايزيد له السه عاÖÑ سو. Ç ÇÏتهÜاã هÜم پÜر ملÜك حبيÜب ìÏ چÜى

مÜرÇÒ (ماموÑينو ته بډÑæ ìكړيوì چى Çæ Ïلى نظÜر ìæÏÏ پرخÜوÇæ ÇړÇæ .ìæلÜى شاæخوÇ لوړ Ñتبه هغه Ï مرÇÒ حكيم

.سخاä ته æليكل چى بايزيد كابل ته æÑæليÜږìجان )حكيم ÊوÜعÏ لÜخپ ÒÑÏ كى يى هم ښه په Ñسو. په ال äÇæÑ كابل ته åخليفه گانو سر æندÇژبغړ æÇ څو تنو عالمو Ï بايزيدæچالæÇ åæ ډير مخلصاä يى æموندá. په توÆ كى يى Ï هغه قÜوã مشÜر عبÜدÇلكريم خÜاä هÜم مريÜد سÜو. كابÜل تÜه پÜه

تÜه يÜى Ï åÏÏ )قاضÜيخاä (æÇ خپل لÜوì قاضÜى )هÞ Ü ٩٧٩(ÑÏناæ ìæكړ )محمدحكيم مرÇæ)ÇÒلى Ñسيدæ سرå يى حاÏ á معلومولو لپاåÑ معرفى كړ چى هغه åÏÏ په باåÑ كى څه Çæيى¿ بايزيد Ï قاضيخاä سÜرæ åكتÜل. هغÜه پوښÜتنه

ÑÏ كÜل: خلÜيææ هÜتÑæ دÜى¿ بايزيÜيÇæ ìدÜمه æÇ يى ته ځانته نبىÇæ چى خلك åكړæ م ځينىÜه يÜى نÜنب åÒ .ىÜيÇæ Ûæ¡ æلى يم æÇ مهدì نه يم هاìÏ يم. خلك له حسدÇÏ åخبرì په ماپوìÑ تړì. بيا قاضيخاä ځينى æپوښتل چى خلÜك

æحÜى ÑÏبانÜدÇÑ ìځÜى¿ بايزيÜد ææيÜل: خلÜك Çæ ÛæÑÏيÜى. Çæ åÒيÜم ماتÜه ÇلهÜاã كيÜÜږæÇ ì غيÜÜبى ÒÇæÂ ېÇæيى ته ÇæيÇ ãلهاÇ Ï يل چىææ تهÑæ äقاضيخا .ãÑæÇ Ï ريمÜنكÂقر Ï ىÜل چÜيææ هÜتÑæ بايزيد ¿ìڅنگه كو Þسوسى ترمنځ فرæ æ

.åÏ هÜÜسوسæ هÜÜه نÜÜك æÇ ìÏ ãاÜÜلهÇ ææ قÜÜفÇمو åرÜÜو سÜÜهغ Ï هÜÜك ºãÑوÜÜى گÜÜي åرÜÜس áÇوÜÜقÇ Ï ائخوÜÜمش Ï æÇ يثوÏاÜÜحÇ ¡ÊاÜÜيÂبيا پوښتنه ځينى æكړå چى خلك Çæيى تا ÏÇعا كړيدå چى پرتا æ Ïحى پذÑيعه څلويښت څپركى كتÜاÈ خاäقاضي

Òيل ناææ بايزيد ¿ìسويد á»خلك ÈاÜا كتÜله مخى پرم ãلهاÇ Ï يمÇæ åÒ .يىÇæ ÛÇæÑÏ) äلبياÇرÜÜخي( ìويدÜس áÒاÜن åاپوÜخلك ن .åله سويوÒسطه ناÇپو ãلهاÇ Ï لجيالنى هم غوثيهÇ ÑÏلقاÇپر شيخ عبد .ìÏ چى څلويښت بيانه پكښى

ìنسى كوال Þفر ãلهاÇ æÇ حىæ Ï ìÏ« يÜته قاضÜسæÑæ ثÜبح ÏږæÇ ترښه . ãوÜى كÜك åÑاÜه بÜد پÜبايزي Ï هÜى تÜلÇæ æ äخا ìړÜبايزيد علم نيمگ Ï Çكه پخو .áخصت سوÑ Êيى له كابله په عز ìملگر æÇ بايزيد áæډ ìپد æÇ نكړÑæ منفى نظر

ÜسÑ åمرæÏ سته كوښښ هغهæÑæ ترهغه æÇ Êپنځه كاله خلو ¡ææ ìوپاته سو Üقاض Ï ىÜچ ææ الم يلىÜع ìدÜغون äخانع كړÏ .ì قاضيخاä پوښتنى يوìÒÇ پÜه عقايÜدæ كÜى نÜه ìæ بلكÜه پÜه فقÜه æÇ سÜيرÊ سرÇ åستدالæ áكړæÇ ì هغه قا

.ìæ كى هم åوړÜج åسرÑæ ملك حبيب Ï ìهغه ځاÏ ځكهÇÏ م سو خو ډير پاته نسوÜپه خليلو كى ت Ñپرال æستنيدÇÑ Ï له كابله

ÏيÜرå سÜو. Ï هشÜنغر مشÜهوÑ نه Ï ºåæ هشنغر مهمندæÒ ته æالړ پر كومه سيمه چى Ï حكومت ډير Çثر نه æÇ ææ هلتÜه پÜه نكÜاÏ( ÍنÜۍ بÜى بÜى (يى هم پخپله حلقه كى ææÇÑست. بايزيد په هغه ځاì كى خپله يوå مريÜدå )ثانى پÜير(پÜير

ìæÒ äخا åپايند Ï æÒمهمند Ï ¡åكړ)äعلى محمد خا( Ñته يى خپله لو) äاتوÜخ áاÜكم( Ï æÇ åړÜكÑæ وÜيÏ يمىÜه سÜهغ äبل خا)äخاÑÏبها( æÒ يى خپل Ñشيخ عمرلو) ì( äاÜل خÜب åوÜيÏ ىÜي ÒÇÑÇدÜهم .åړÜك Íته په نكا) äاÜا خÜك مامÜمل(

ìæÒ يى خپل بل Ñلدين(لوÇ áه )جالÜمهم åوÜرمنځ يÜمو تÇعو æÇ حكومت Ï äچى خانا ìغوښته. بايزيد پوهيدæ تهåÏ تباطى كړۍÑÇ ÇوÜوې خÜه يÜل äخانا º æÇ اتىÜابع سÜه تÜت تÜحكوم ãÇوÜع ÇوÜى خÜه بلÜف لÜل موقÜخپ Ï مÜت هÜحكوم Ï

.ìæيرæ موÇپه عو Ñپه منظو ÚفاÏ تقويى يا åكثرÇ Üحكوم Ï هÜچى كل äى خاناÜچ ìæرÜيæ ãÇوÜو عÜن ìæ تÜناس åرÜت سÒماسرìÏ å كه مو ښوæ Ñخوړ هډæنه به مو پÜدì سÜوټى ÑÏمÜاÊ كÜړæÇ ã چÜى كلÜه پÜه æلÜس )سوټئ(وÆÑ حكومت ګ

Ï پخپل æÇ ìكړ ìما خوند äÇÑما ÇÏ åÑبيا حكومت ته ښئى چى گو ìæ ه كى ناستÜكن ìدÜت كړيÜى كرخÜم ã نهæرÜس æÇ تهÑپوÇÑ تهÑÏ به äچى ماليا ìهم پوهيد ìخله. بايزيد غالبا پدÇæÑÏ äÇيرÜپ áæډ Çچيچى. همدæ ìÏ سل ځايه به

Ï مÜه هÜكه څ äځكه مالياÇÏ ºìÏ هن مسلطÐ مو پرÇعو Ï په يو تفاهم åحكومت سر Ï بيا äÇيرÜپ æ äخانا æÇ خانانو Ïښه نه ÇÑځى خو Ï ژæند شرÇيطو هغوÒ Ï ìكاÊ په ځنځير پÜه خانÜانو تړليÜدì. هÜÜمدÒÇÑÇ خانانو څخه يى په Òړå كى

Ï ماليانو Ï پيرÇنو سرå هم په Òړå كى جوړå ندºå مالياä پسÜله ډيÜرæ كلÜو سÜبق¡ كÜړæÇ æÇ خوÑÇيÜو Ï مالئÜى مقÜاã تÜه وÑæ ìځÜى ÒحمÜت Ï ÏيÜن پÜه پÜيرÇنو چÜى Ï ìæÏÏ يÇ ÜكثرÑ åسيÜږæÇ ì بيا هم په خوæÇ ìÑÇ محتاجى ژæند تيرìæ خو

Ï الÑ كى ندì گاللى مفت Ï خوæÑÇ عوÇمو په مÜاÇÑÇÏ æ áئÜى چړچÜى كÜوì. مگÜر ìÏÏ فهÜم سÜرå سÜرå ماليÜاä بيÜا هÜم سÜرå جÜوړ æÇ ìÏ كÜوالì سÜى چÜى )خاæÇ ä حكومت(åÂ نسى ÇيستالÇÏ ìځكه پÜيرÇ Ï äÇقتدÑÇ پيرÇنو په مقابل كى

كړì. ممكن همدغه علت ææ چى بايزيد غوښÜته Ï تكليÜف پÜه æخÜت مال تجريد¡ بدنامه æÇ حتى ځنځير æÒ æÇالنه

æÇ ìړÜكæ تىÜسæÏ åرÜس ìوÜهغ Ï ÑوÜپه منظ æخنثى كيد Ï Ñضر Ï ìهغو Ï قلÇيا حد æÇ مرستى Ï خانانو څخه Ï كىìدÜريÜځ ډيÑæ ځ پهÑæ Êد شهرÜزيÜباي Ï .ìكړ åساحه خپر Ðنفو Ï مه خپلÇÑÂ په áæډ ìپد.

äخليفه ګا äښاæÑ بايزيدÏ:ÊعوÏ æÇ

ìÏÇÏ يى Ñچى مشهو áستوÇæ äخليفه گا åÑلپا ÊعوÏ æÇ تبليغ Ï خپل مسلك Ï تهÇبايزيد هريخو: يى Ï كندهاÑ خوÇ ته Çæستاåæ. هغÜه ÑæتÜه پÜه ترينÜو¡ بÜÜړيڅو¡ كاسÜيو æÇ كÜاكړæ كÜى ښÜه ډيÜر شيخ موÏæÏ ترين

ÏæÏوÜÜيخ مÜÜش .áړÜÜك ÇدÜÜپي äÇدÜÜهمري ÜÜه بلوڅÜÜخپل æÇ áæوÜÜپريښ äاÜÜنÐل موÜÜه خپÜÜه لتÜÜه پÜÜهلت æÇ الړæ هÜÜيند تÜÜا سÜÜبي æÇ و .سيدپوÑ كى Ïيرå سو

Ñæ æÇسÜرå بÜر باچÜا تÜه ÏÏعÜوÊ لپÜاÇæ åÑسÜتاåæ يى Ç æك )ÇÏÇÏ Ïهللا حسن خيل لوÇڼى ìæÒ( شيخ æÏلت Çهللا لوÇڼÜئ Èلتوحيد(يى يو كتاÇ ØÇصر( ææ بايزيد تأليف Ï چى)٩٧٨Üو )١٥٧٠Üت يÜلæÏ .ړÜكÑæ åÑاÜلپ ÏاÜشÑÇ æÇ ينÜتلق Ï مÜه

åمتقىمال¡ تكړ ìړÜس áتقباÜسÇ هÜښ ìÒتاÜسÇ Ï äاÜښæÑ زيدÜÜباي Ï رباچاÜÜكبÇ ىÜچ ìÏ تÜيÇæÑ .ææ اعرÜفى شÜفلس æÇ :ÇÏچى Çكبرپاچا æلى Ï بايزيد Ï ÏعوÇ Êستقباæ áكړ ممكن څو æجوهاæ .ìæ Êكړ

زيÜد لومړÇÏ ìچى Çكبر پاچا خپله ÏيندåÑÇ سړì نه ÇÏ ææ موضوÚ يى جدì ندå نيولى بلكه غوښÜتل يÜى چÜى باي ìيى له ځانه خوشحاله كړ äÇæپير æÇ ىÜچÇÏ مÜهæÏ . ÑوÜه تصÜد نÜتهدي ãوÜه كÜاچهى تÜى پÜى خپلÜك يÜد تحريÜبايزي Ï

åæاÜى كÜچÇÏ مÜيÑÏ æÇ . هبوÇذÜم Ï رباچاÜÜكبÇÏ يڅÜه Ï ىÜك äتاÜسæه هندÜه پÜهغ .ææ ÑÇدÜل طرفÜذهبى تحمÜم æÇ ÏدÜتعحكومÜت تÜه ÇحتمÜالى ÏÑÏسÜر يخوÇلى مÜذهبى تÜاæتر باالÏستى نه غوښته æÇ نه يى ÇÏ غوښÜته چÜى قوæÇ Ê مذهب

خپلÜه يÜى هÜم پÜدì الÑكÜى بÜÜيدÑيغه تÜه يÜى خيرمقÜدÇæ ãيÜه. تحريÜك æÑ æÇحÜانى جوړ كړì. نوځكه هر نوì مذهبى كوښښ æكړ چى په برصغير كى æÇÏسنى ډيرæ مذهبى فرقو موجوÏيت هم تر ډيÜرå ځايÜه Ç ÏكبرپاچÜا Ò ÏيÜاÑ نتيجÜه

åÏ سانى يÇ په æÇ پاشلى åسر ìسىترڅو هغو ìÇكړ áæى كنتر åÏ ىÜن چÜيÏ ìوÜو نÜى يÜله كÜه سلسÜم پدغÜخپله ه åÏ .æÑ ÏښÜÜانى . څلÜرÇÏ ãچÜÜى ÑæتÜه ÏيÜÜن ÇلÜÜÜهى ÇæيÜه æÇ پÜÜه هندæسÜÜتاä كÜى Ï ټولÜÜو مسÜÜلطو ÏÇيÜانو گډæلÜÜه æÇÑ åæيوسÜÜت

åخيستو سرÇ ÑæÒ خت تحريك پهÜتنو سÜپښ Ï وÜل خÜمغ .ææ مغلو په گټه Ï هم ÇÏ تلى چىÇÑ ÝختالÇ په پښتنو كىپÜر . æÇ پÜنځم ÇÏچÜى ìæÏ خپÜل پÜه گټÜه بالÜه )خصوصÜا مÜذهبى ÇخÜتالÝ (فين æÇ åæ په پښتنو كى هر ÇختالÝ مخال

نسبتا مستقل æÇ خوÏمختÜاåÑ حكومÜت چÜالæÇ åæ )حكيم مرÇ Ï Ü ÇÒكبÜرباچا ميرنى ÑæÑæ (پښتونخوÏ Ç كابل Çæلى Ï ختالÇ رÜÜالحيتو پرسÜÜص Ï ىÜÜه منځكÜÜپ ìæÏÏ .ææ هÜÜگ نÜÜيمه ټينÜÜس ìÏرÜÜلط پÜÜز تسÜÜمركæ ÊاÜÜفæ Ï حكيمÇÒرÜÜم æÇ

Çكبرپاجا Ï حكم پوåÑ تÜابع نÜه Ï . ææ بايزيÜد ÏÏعÜوÊ پÜه قبÜوá سÜرå ممكÜن ÇكبرپاچÜا غوښÜته چÜى Ï مÜرÇÒحكيم پÜه åÑÇهو Ñخلى ته الÇحكومت مد ìمركز Ï æÇ ìÑæكمز ¡ãهغه بدنا áæډ ìپد æÇ سى Çكى تشنج پيد æقلمر .ìكړ

)مÜرÇÒ سÜليماä (سرÇ Ï åفغانستاä شماÏ á بدخشÜاä حÜاكم )فخرÇلطالبين(يى Ï خپل يو بل كتاÈ شيخ يوسف .åæستاÇæ ته ºسو áستقباÇ ى هلته شيخ يوسف ښهÜك ÏÑوÜه مÜى پÜا پاليسÜكبرپاچÇ Ï مÜه äليماÜس ÇÒرÜى مÜس ìÇدÜكي

åÏلوÑÏ. خويشÜكى ìæÒ يÜى چÜى پÜه پښÜتو¡ فاÑسÜى¡ عربÜى æÇ هنÜدì ژبÜÜو ښÜه Çلدين Ï برهاä شيخ محمدعزيز ÇÒÑÇنى

ìښه مالپوهيد ¡ ææ هÜپ Èپنجا Ï هغه .áæړÇæ كى يى Ñپه قصو æÇ åæستاÇæ ته Èهند پنجا Ï يلæ يى ÑشعاÇ ښه æÇقصÜوÑ كÜى ÒيÜÜږيدلى æÇ لÜوì سÜÜوææ ì نÜو ځكÜه پÜه پنجÜÜابى ډيÜر ښÜه پوهيÜدåÏÏ .ì پÜÜه علميÜت ÇخونÜد æÑÏيÜزå هÜÜم

.ìكړيد ÝÇرÜعتÇ¡مؤلفه Èې كتاÏÏ اعر مالÜش äÇوÜيÏ پښتو ژبى لومړنى صاحب Ï نىÇÒÑÇ ولىÜانى¡ (بÜفغÇ åزÜعزي Õ٢٢.(

åÏÏ لÜوÇ Ï ÑبÜوبكر كنÜدهاìÑ (يى چى ډير متقÜى æÇ تÜاÇ ßÑلÜدنيا سÜړææ ì تيÜرåÇ تÜه ليÜÜږلى æÑÏ ææيشدÏÇشيخ

åæ څخهæÇ º ææ Ñپال ìÑمؤلف على محمد كندها Ï حالنامى Ï بوبكرÇ.( لىæ هللاÇ شيخ فضل åړÜÜل تكÜبايزيد يو ب Ï .قى په علم كى Ï æÇ ÏÑÇæ بايÜزيÜد په مينه Ç æÇخالÕ كى مÜجÜذÏææ Èæ موسي¡ مال ډير متقىخليفه ææ چى

. ÇÏ سړì ډيÜر مخلص æÇ پÜر پÜيربايÜزيÜد æÏمرå گرææ äÇ چى æيÜل بÜه يÜى ÇÏ بايزيÜد¡ هغÜه بايزيÜد¡ بايÜزيÜد æÏړشيخ åÑپرهيزگا æÇ بنگشو كى يى ډ ماليو بايزيد. ډير متقى æÇ æكزÑæÇ ¡هى قبائلوÇپه تير .ææåÏلوÑÏ äÇير مريد.

. Ï ÇÏ بايزيد خليفه åæ چى åÏÏ پيغاæÇ ã طريقه يى ښځو ته Ñسوá. ممكن نوìÑ ښځينه خليفه گÜانى يÜى ناشى بى بىÏ جÜالÇ áلÜدين لÜوÏ æÇ Ñ بايزيÜد لمسÜۍ Ç Ï æÇحÜدÏÇ (¡ بÜى بÜى عاليÜى )Ï بايزيد ميÜرمن (هم ÑÏلوìÏ. بى بى شمسو

æÑښÜانۍ¡ ÃنÜÜۍ بÜى بÜى ìÏÏ تحريÜك مهمÜى ښÜځى ìæ چÜى æÑښÜانى ¡ بى بى كماá خاتوä¡ بسÜۍ خليل¡)ميرمنåæيى چال ÊعوÏ.

كى يى Ï تلقÜين ÑÇ æÇشÜاÑ لپÜاåÑ پÜرÒæ( ìيرستاä(. نوموړÏ ì بايزيد Ç Ïكا ææ ìæÒ چى په æÏړæ محمد كماáشيخ ææ يښىÇ.

ÈيوÇ كريا¡ شيخÒ مال æÇمال عمر خويشكى Ï بايزيد Ï åړÇæ ìÑÏ چى åæ äيى هم خليفه گا åرÜشيخ عمر س ìæÒ .áوÜس åړÜى مÜپه جنگ ك æزÜيوسف Ï ìړيڅ يوځاÜÜال بÜى ¡ مÜلæمالمير ¡ ÑوÜيخ نÜش ¡ ìÑÇينوÜلكريم شÇدÜال عبÜم ¡ åاÜش

ÏحالنÜامى كاتÜب ( علÜى محمÜدمخلص ¡ مټه خاÇ äكÜوÆÒ ¡ شيخ پايندå¡ شيخ سيد بهاÑÏ¡ شيخ عمر¡ يوسف علىÏ Ü ìمال ند ìÏ ÑæÑæ نىÇÒÑÇ( æÇ ¡سحق مومندÇ يى هم خليفåæ äه گا.

ÕÇيربابا(سيدعلى غوÜپه پ Ñه )مشهوÜپ Óه الÜيو خليفه پ Ï عوتليكÏ ٩٧٨ته يى هم Þ .ÜÜه .ææ تولىÜسÇ ىÜك ìÒتاÜÜسÇ مÜÜه هÜÜت ÇÑاÜÜبخ æÇ خÜÜد بلÜÜى بايزيÜÜى چÜÜه ليكÜÜلÇه حوÜÜپ ÈوÜÜينكÑÒ ينÜÜلحسÇعبد Ï رÜÜر كرگÜÜكبÇ دÜÜاغلى محمÜÜښ

åæ ستولىÇ) Õ ¡سخت )٧٨كرگر æÇ كړ ÏÑ ÊعوÏ åÏÏ يرباباÜى: . خو پÜيويل چæ æÇ بوطه «خفه سوÜتنو مضÜر پښÜپ Áضاحت علماæ ينÏÏ Ü نسته åشاÏبا ãسالÇ Ï كى Ïæحد ìكه سى. ځكه چى پدÑæ مى نشى چى áخيا .åله سوÒبال نا

ìخكوìÏ نوÇميرÇ ين طاقت پهÏÏ و «)ß Õ ¡مقدمه ¡åيزæÑÏخوندÇ( Ï åæ اچهىÜبر پÜÜكÇ Ï ىÜى چÜت كÜخæ په هغه .لÜÜه كنتÜÜÜرæله ÏبانÜÜدåæ ì نوځكÜÜه پيربابÜÜا Ï باچÜÜا پÜÜه ÑÇمÜÜاææ ä چÜÜى æÑ ÏښÜÜانيانو يوسÜÜفزæ سÜÜيمه Ï مركÜÜزì حكومÜÜت

æÇ ìړÜوړ كÜى جÜى پكښÜت يÜى حكومÜس ìÇدÜكي ìÇæ ìته سمه توجه كړ æكه بايزيد يوسفز .ìÇæ تحريك يى ځبلىښÜÜائى ترډيÜرå چليÜÜدلى ìÇæ. پاتÜه ìÏ نÜÜه Ï ìæ پيÜÜر بابÜا Ç æÇخونÜÜدæÑÏيزæÇ å نÜوæÑ علمÜÜاÇ ÄثÜÜر هÜم هلتÜÜه ډيÜر ææ چÜÜى

ØبوÜمض äاÜى ځÜيمو كÜس ÇخوæاÜش æÑوÜه نÜى پÜي ìÑÇæ وÜچى ي æÇ ساتى äمستقيم ټكر څخه ځا Ï åهغو سر Ï بايزيد ìوÜه لÜت ÊهرÜش æÇ ÐوÜرۍ¡ نفÜى پيÜد خپلÜا بايزيÜكتل. خو پيرباب åسر ìæÏ پيربابا æÇ æيوسفز Ï بيا به يى ìÇæ ìكړ

يى Ï مال ÇخونÜد æÑÏيÜزå پÜه شÜموá نÜوÑ ډيÜر عالمÜاÇ Ï äصالÍ لپاÑæ æÇ åÑپسى Çæيى خيسته. Ï بايزيد تهديد گاڼهونÜدæÑÏيزæÇ å حÜاجى مÜال ډلÜى پÜه مشÜرì چÜى مالÇخ ېæÑæغوښتل چى څه بايد æسى. پيربابا پخپله Ï علماÏ Á يو

ى شامل Ï åæ بايزيد سرÏ å كالمى مقابلى لپاåÑ هشÜنغر تÜه ÑæغÜى ښهم Ñæك )مشهوÑ په مال Òنگى(پاپينئ محمد. خÜو نتيجÜه يÜى ÑæنكÜړÇ .åخونÜدæÑÏيزÇæ åئÜى )هÞ ÜÜ ٩٧٩(مسائلو كى ئى بحث Ñæسرæ åكÜړ æÇ په Ïينى æÇ تصوفى

åÑاÜلپ ìاظرÜمن Ï چى موږ ìÑÇæ يمÑÏ .كړæ åسرÑæ شفاعت پر مسئله مو بحث Ï æÇ غلوÑæ بيا ÑÇæ همæÏ چىÑæ وÜغل ìسته هغوæÑæ غو مجلسونوÏ هغه حاضر نسو. تر)áپه قو åيزæÑÏخوندÇ Ï( يل چى بايزيدææ رÜه پيÜن æÇ ìÏ نه مال

Ï هغه په شديد مخالفت پيل æكړ. ìæÏ پÜر پÜÜيرæÑښاÏ ä پÜÜير تاÑيÜك نÜوã كښيښÜوÏ چÜى هرځÜاì بÜه Ï ځكه يې نو Ï æÇ åæتاÜسÇæ تهæفزÜيوس æ åيزæÑÏ خوندÇ åÑمقابلى لپا Ï åسر Ðنفو Ï بايزيد Ï يرباباÜپ .ìتبليغ كيد Çعالمانو لخو

ه خÜاÇ äكÜوÒئى æÇ مÜال ټÜ م(ړ ÇÏځكه هلته Ï بايزيد ìæÒ Ï شÜيخ عمÜر خليفÜه گÜاÇ äكوæÒ په عالقه كى يى ډير كاæ Ñكډير فعاåæ á. كه æÑښانيانو په يوسفزæ كى مټه خاÑÏ äلوÏ نو پيربابÜا پÜه مخالفÜت كÜى حÜÜمزå خÜاä )عمر خويشكى

æړÇæÏÏ æÇ åæ ìفزÜيوس åدÜح åرÜر ډيÜاحه تÜمكس سÜكش Ï وÜډل æړÇæÏ ìÏÏ ترتيب ìپد .ææ لىÑÏ تهÑæ و نيغÜتحريك : مهم خلك هلته يوÏبل خالÝ په مباåÒÑ لگياÇ .åæخوند æÑÏيÜزå هلته Ï شيخ عمر Ï فعاليت په باåÑ كى Çæيى

شيخ عمر په جهاä غږ Ä كښيستلى Ïنيا به æنيسمهÇÏ چى ÇÑځئ åÒ پاچا سومهãÇكرÇ ìæ يى ÓæÇ هرچه

ماæÇÑړì خزÇنى به æÑæيشمه ړå چه باÏشاÏ å پښتنو يمÏغه الپه يى په خوله ك

åÒ به ماتى ìÒÇæÑÏ كړÂ Ï ãگرÏ æÇ ì سيكرÆ پښتنو سرå به ښه كړã پښتانه ÇÑپسى ځئ ) Õ äزÜخÜ١٣٤م .(

لوì تجاÑتى كاÇæÑنونه تÜگ ÇÑ æتÜگ پÜر ã كى مغلو Ï كابل Ü الهوÑ لويه الÑ پرÇخه كړå چى له يوì خوÇ ١٥٨١په æكړìÇ سى æÇ له بلى خوÏ Ç پښتنو Ï قابو كولو æÇ په æÏلت پوÏ ìÑ هغوÏ ì تړæلو كاÇ ÑسÜانه سÜى. Ï همÜدì لÜوئى

ææ äÇæÑ پرمخ ÑæÒ ډير په ÊعوÏ بايزيد Ï پرسر په پرتو پښتنى سيمو كى ìÑال. ÑوÜÜه خپÜښ ÊوÜعÏ دÜبايزي Ï ىÜÜتنو كÜه پښÜپ ÆوÜت Ï ÑاÜننگره Ï äاÜÜخ Ï ىÜى قبيلÜهغ Ï ىÜى يÜÜه كÜه نتيجÜى پÜو چÜس

)äلكريم خاÇسر )عبد æÇ ډير مخلص áپه شموåتير ÊÑاÜتج Ï هÜستانه كابل تæله هند ìÏ يتÇæÑ .áكړ Çپيد äÇمريد Üقافل Ï نوÇدÜد مريÜبايزي Ï .åæ هÜنÇæÑ هÜقافل åيو æÇ áوÜګرځæÇÑ ه هÜو تÜې خلكÜا يÜنيÏ هÜه خبيثÜپ ìوÜه كÜڅ ÇÏ ىÜل چÜيææ

Çخد æÇ موښتى ياست ì)Ì( ÑوÜت مجبÜياضÑ هÜپى پÜش Ï æÇ رÜكÐ هÜيى پ äÇندæخا æÇ áæځنډæ قافله يى ¿ìÏمو هير ÈÇرÜخ æÇ ثÜه عبÜمالون áيى ټو áæډ ìپد æÇ áغلوÒæيى پر äساÂ ¡نى كى كوټه كړÇيى په لويه ميد áقافلى ما Ï .åكړ

چÜوÑ كÜړÏ .å كابÜل ÇæلÜى كړÏ .á قافلى خاæندäÇ كابل ته په عÜرæ Öالړá چÜى Ï پښÜتنو Ï تÜوÆ قبيلÜى ìæÏÏ قافلÜه )äحكيم خاÇÒى )مرÜنو يÇبايزيد مريد Ï غى خوÇÑ Ìفو .åæستاÇæ يى سيمى ته Ìكسيز فو åپنځه سو æÇ ډير خفه سو

مقابله æكړå. فوÌ په áæÇ ځل ماته æخوړå¡ په æÏهم ځل يى بيا Ï نوÑ قوÊ سرå ځÜاä سÜمباæÇ á پÜر æÑښÜانيانو حملÜه سÜخته æځبلÜه¡ ناÑينÜه يÜى ÑæمÜړæÇ å ښÜځى æ كوچنيÜاä يÜى كابÜل تÜه بنÜدياä بوتلÜل. æكړÑÇæÇÏ .å مغلو Ï توÆ قبيله

بايزيد Ï بنديانو پÜه حمايÜت Ï كابÜل ÇæلÜى تÜه يوسÜخت ليÜك ÇæسÜتاåæ چÜى بنÜدياä خوشÜى كÜړÇÏ .ìليÜك Ï كابÜل ÑÇصوبد Ñپيښو Ï خپل æÇ لگيدæ لى بدÇæپر)äخا ãتړ )معصو Óى الÜي ìرÜملگ æÇ دÜى بايزيÜړ چÜكæ رÜمÇ ىÜه يÜى تÜل

åښمنى پيل سوÏ مغلو æÇ بايزيد Ï غه ځايهÏ لى. لهæÇÑ تهÑæ. ÇæÑيت كمزåÑæ ښكاÏ .ìÑ بايزيد مريدäÇ به æلى æÏمرå نÜاپوåæ å چÜى ÑÏسÜته قافلÜه يÜى Ï تقÜوì پÜه پوÑتهماته

نوã له خپلى الìÑ گرځوæÇ á بيا يى چوæÇ áæÑ ځاä يى بى ضرÑæته بÜدناماæÇ åæ خپÜل ÇخÜرÊ يÜى خرÇبÜاåæ¿ پدÇسÜى حاá كى چى بايزيد پخپله په تقوì مشهوæÇ Ñ په مريدÇنو كى يى ډير لوæÇ ì متقى عالماÏ .åæ ä نوæÑ پÜر تجÜاÑتى

تنÜه مريÜدäÇ پرشÜاتوæÑ ١٥و كÜى ÇÑځÜى چÜى تماæÇ á ټوكرÇنو چا ÇسÜاä گرځÜولى æÇ ¿ìÏ عجيبÜه ال ÇÏچÜى پÜه ÇæÑيÜا æÇ ìلو Ï مغلو Ï åæ ìنل څخه يى غشى جوړكړ Ï چى åÑسانو سپاÂ .áكړ Êيى ما ìهغو æÇ áجنگيد åسر Ìمنظم فو

Ï ىÜچ åæ ىÜسÇÏ ÚوÜموض ÇÏ هÜا بÜغالب .ìÑوÜخ åرÜه سÜر نÜس ìرÜيض خبÜنق æ دÜض ÇÏ æÇ ìÑكاÜه ښÜن áوÜيت معقÇæÑ ÇÏننگرهاÑ په پښتنو كى Ï åÏÏعوÊ هغÜه æخÜت ښÜه خپÜوÑ سÜوææ ì. بايزيÜد هلتÜه ځÜاä مضÜبوæ ØليÜد. څرنگÜه چÜى

ìمغلو پر پښتنو سخت ظلمونه كړ æÇ ææ هÜگ نÜر ټينÜيمو ډيÜو سÜغÏ رÜپ ßÇæ حاكم Ï كابل Ï كى áپه عين حا æÇ åæهم Ï مغل پاچاÇكبر Ï æÇ كابل Çæ Ïلى¡ حكيم مرÇÒ چى Ç Ïكبر ناسكه ææ ÑæÑæ¡ ترمنځ Ï صالحيتو پرسر كشمكش

Üك ÑÇرÜك åÏتفاÜسÇ هÜه پÜڅخ ìÑæزÜكم Ï تÜحكوم Ï كابل Ï چى ìÏ ختæ يى ÇمدÜچى ه åæنو بايزيد فكر كا ææ هÜپ ÑÇر æÇ áدÜڅخه بÑوÜپيښ Ï مÜه äخت جانسخاæ ÇÏ .ìكړ Ñهم خپو Ðڅنگ ته خپل سياسى نفوæ Ðمذهبى نفوÏ سيمه كىپرځاì يى معصومخاÏ ä پيښوÑ حاكم مقرÑ سوææ ì. هغÜه ال پÜه سÜيمه كÜى ترæÇسÜه ښÜه بلÜد سÜوì نÜه æÇ ææ خپÜل

افلÜه چÜى Ï مغلÜو Ï åæ تÜوئى پÜه سÜيمه كÜى ßÇæ يى الپوåÑ نه ææغځولى. بايزيد Ïغه æخت ښه موقع æگڼل چى ÇÏ ق ãوÜه معلÜل ځانتÜلعمÇ سÜعك ìÑÇÏÇ Ï لÜكاب Ï ÇوÜى خÜه بلÜل æÇ ìړÜه كÜتقوي äاÜپه هغه ځ Çخو ìترڅو له يو ìگرځوæÇÑ

كړì. په تÜاÑيخ كÜى ÇÏډáæ تاكتيÜك ډيÜر ځلÜه ÇسÜتعماá سÜويدì چÜى ÇحيانÜا ځينÜى æختÜو يÜى مطلوبÜه نتيجÜه هÜم ... «ل ÇæÑيته هم سړì پوهيږì چى بايزيد Ï مغلو خÜالÝ يÜو سياسÜى فكÜر ÑÏلÜوÑæ ÏكړيدÇ Ï .åخوندæÑÏيزå له يو ب

قسÜمت ÏميÜاä يÜاäÇÑ خÜو ÑخÜوÇهيم æ ÏÑæÂ ممملكتهÜاÏ Ï ÇÑ ìالفها åÏÒ كه تمÜاã هنÜد æ خرÇسÜاÑÏ ÇÑ ä تصÜرÝ خÜو ÇÑ åاÜشÏكبرباÇ ئنÇزÜا خÜد تÜهيÏ ÖرÜن قÜبم ÇÑ äسپاÇ كه åÏÇÏ فريب ÇÑ گرÇÏسو ãÏمر æ هند شدÇخو åÏكر ãÑÂ تÜبدس

ÏÇÏ هيمÇخو ÇÑ شما áÇموÇ äÇبصد چند «)Õ ¡åيزæÑÏخوندÇ ١٢٥.( كله چى Ï كابل Çæ Ïلى لخوÏ Ç بايزيد Ï بندì كولو æÇ كابل ته Ï هغه Ï الÓ تړلى ÑæليÜږلو ليك Ï پيښوÑ حÜاكم

)äخا ãمعصو( äاÜخان åæÏ æÒدÜمهمن Ï رÜÜهشنغ Ï تÜخæ هÜا هغÜتفاقÇ ىÜك ÑاÜبÑÏ هÜهغه پÏ سيدÑæ ته) åدÜپاين æÇ äاÜخäخا ÑÏبها( åæ ناست åæ äÇبايزيد خپلو Ï åړÇæÏ چى) ææ رÜخس ìæÒ Ï ىÜل يÜب æÇ رÜخس ÑوÜل Ï دÜبايزي Ï يو( ìوÜهغ .¡

ÏÇÑÇ حكومت له Ï ى ېبايزيدÜسÑæ هÜت æÒدÜمهمن ÌوÜف äخا ãمعصو Ï چى ìÏمخه ترÏ يى æملگر æÇ خبر كړ. بايزيدهى ته æالړá. معصوã خاä هلته پسى ÑæغÜى خÜو بايزيÜد سيمه پريښوÏ æÇ áæ يوسفÜزæ گلپاڼÜى ته نژìÏ شاهباÒ گړ

æÇ ملگرì يى غرæته æختل. مغلو نه پريښوæÇ áÏ غرæ ته پسى ÑæغلÜه. ÇæيÜى چÜى پÜه تنÜگ سÜى نÜو پÜه جنÜگ سÜى. كله چى بايزيد پوå سو چى مغل يى نه پريÜږæÇ ìÏ جنگ حتمى ìÏ نو æسله يى ÇæÇÑخيسته æÇ ښه په نÜرæ åجنگيÜد.

ړºå څه مړæÇ å څه په تيښته پيښوÑته æالړá. بايزيد پر Ïغه جنگ Â ÏغاÒپوÑ جنÜگ¡ پÜر هغÜه سÜيمه مغلو ماته æخوتنÜو برخÜه ٣١٣يى چى ÇÏ جنگ پكښى Çæقع سوÂ Ï ææ ìغاÒپوìÑ نوã كښيښوæÇ Ï په ÏغÜه جنÜگ كÜى چÜى كومÜو

Ï اÜه ترشÜهغ Ï æÇ لوæوÜيښÇ له ãنو Ï ÑپوÒغاÂ Ï .بللæ äياÑپوÒغاÂ يى ìهغو åæ خيستىÇ ìږÜÜه معلوميÜفو څخÇدÜهÇچى بايزيد له پخوÏ Ç يو سياسى تحريك Ï چلولو خياÑÏ áلوæÇÏ يوæÇ åږÏمهاله جنگ æÇ مباìÒÑ تÜه يÜى مالتړلÜى ãوÜق ØبوÜيو مض åÏ ځكهÇÏ ìكوال ìÇجنگ نسو ÇÏ Ïبايزيد پر قومى بنيا .åæ ìكړ Ñيى هغه ته تيا äÇخپل مريد æÇ

ÏلوÑÏ ته مذه نه ìÒÑو نوځكه يى خپلى مباÜمغل Ï ثÜه حيÜپ äÇدÜقومان æÇ ÇوÜذهبى پيشÜو مÜي Ï ىÜړ چÜكÑæ ÏاÜبى بني æÇ ىÜبرخ ìوÜي Ï تيجىÇترÜه سÜغÏÏ هÜقعÇæ گÜجن Ï ÆوÜت Ï سىÇكيد .ìلرæ كى Óگى پخپل الÇæ ìÒÑمبا Ï Ýپخال

.پيالمى پحيث يوÏبله ÇÑبطه سرæ åلرæÇ ì كيسه هغسى نه ìæ لكه چى ÇæÇÑياä يى Çæئى ãتما åمغلو سر Ï ÓæÇ بايزيد ìÇوÜنس åÏ .ìÏږÜÜه پريÜم نÜيى ه ìچى هغو ìپوهيد æÇ ææ ìكړ äعالÇ جنگ Ñعيا

كوالÏ ì مغلو Ï لوÇ ìمپرÇتوìÑ په مقابل كى Ï خپل مقر Ïفاæ Úكړì نو ځكه په حركت كى سوº له يوسفÜÜزæ څخÜه محسن خÜاä تيرåÇ ته æالړ ÇÏځكه هلته جگ غرæنه Ç Ï .åæپريدæ په مرسته يى تيرÇ تر خپلى قبضى الندæÇÑ ìسته.

له كابله Ñæپسى ÇÑغى. ÇæÑيت ìÏ چى Ç ÏپريÜدæÇ æ مغلÜو تÜرمنځ æ ÇÏخÜت څÜو åÑÇæ سÜخت جنگونÜه æسÜوå. چÜى هÜر äسليما ÇÒخت كى مرæ غهÏ په .åسو ãمغلو په ماته تما Ï ìÑÇæ) ىÜلÇæ äبدخشا Ï( äتاÜسæه هندÜت æدÜا ليÜكبرباچÇ Ï

åÑÏ كى حمله æكړå. له پيښوåÑ فوÇÑ Ìغى Ï æÇ ميزÇ سÜلماÏ ä ته ææ äÇæÑ چى پر قافله يى Ï بايزيد خلكو Ï خيÜبر په لښكر سرå يى يوځاì پر Çفريدæ حمله æكړå¡ سخت جنگ æنښت خو ماته يى æكړå. حكومÜت Ç ÏنتقÜاã پÜه لټÜه كÜى سو. ÑÇæ ÇÏ مغل Ï لوì قوÊ سرÇÑ åغلهº سخت جنگ æنښت چى پÜه نتيجÜه كÜى æÑښÜانيانو ماتÜه æخÜوړå. بايزيÜد

Ç ته پرشا سوÜسæÑæ هÜيم كالÜن åæÏ هÜه جنگÜل ÑپوÒاÜغÂ Ï .åړÜكæ جنگونه åمغلو سر Ï هلته يى هم æÇ الړæ ته æزÜيوسف æهÞ ÜÜ كÜى æفÜاÊ سÜو. ٩٨٢تر يو خونړì جنگ æÑæسته په يوسفÜزæ كى جÜل ÇææهÜه æÇ پÜه كÜاá )پÜير æÑښاä(بايزيد

áكا Êفاæ Ï يى äæپه گډ Ñخو ìعزيز Ï نكىæړÜ٩٨٠ځينى څي ÜخونÇ .ìوÜټكلÇ áاÜك ÊاÜفæ Ï ىÜي åيزæÑÏ٩٨١د Þ ÜÜههÞ ÜÜÜ پÜÜه ٩٨٢. ÒمÜÜا ÇټكÜÜل Ï )٦٧بريكÜÜوټى¡ Õ (تخمينÜÜوì ٩٩٤. خÜÜاطرغزنوì يÜÜى )مخÜÜزä¡ مقدمÜÜه¡ كÜÜج(بÜÜولى

Çخوæكبرپاچا ته په شاÇ ځكه بايزيدÇÏ ìÏ تولى ٩٧٨كىÜسÇ åÑاÜلپ ÊعوÏÏ åلتوحيد سرÇ ØÇصر Ï نىÇÒÑÇ كى مال åمغلو سر Ï åÏ خت الæ طبعا هغه æÇ ææ ىÜچÇÏ لÜب .ææ áاÜه مجÜڅ ÊوÜعÏ ىÜسÇÏÏ كه نه بيا نو ìپيل كړ ææ جنگ نه

بايزيد يى په الÓه ÏهغÇ æÇستاìÒ ښه Çستقباالåæ كه ìæÏ په تاåÏæ جنگ كى ìÇæ نو بيا Çكبر باچا څنگه Ï بايزيد بايزيÜد æÇ سوغاتونه ÇستوÏ ¿á همدì كاá په پاì كى يى پيربابا ته ÏعوÇæ Êستاåæ. تÜرÏ ìÏعÜوæÑæ ÊسÜته Ï ته

پيربابا ترمنځ ډير ÇæقعاÊ تيرسويدÇ æÇ ìخوند æÑÏيزå هم Ï بايزيÜد پخÜالÝ لÜوì تحريÜك چلÜولى ìÏ چÜى طبعÜا لو په موåÏ كÜى ÏبايزيÜد ÇæÑبÜط اæخت يى نيولى ìÏ. كه فرÖ كړæ چى ترÏ ìÏعوتونو Ñæسته ډير ژÏ Ñ يو يا åæÏ ك

ÜÜل æÇ ìæ تىÜÜگ موښÜÜجن ÑپوÒاÜÜغÂ Ï æÇ ìوÜÜس ÈÇرÜÜخ åرÜÜت سÜحكوم Ï هÜÜل ÑپوÒاÜÜغÂ Ï ىÜÜچ åÏ ىÜÜو يقينÜÜخ ÇÏ ÇوÜÜى خÜÜه بل ÊاÜفæ åÏÏ ÈاÜحس ìدÜو پÜن .ææ بايزيد جنگيدلى åمغلو سر Ï ìÑنيم كالو پو åæÏ سته ترæÑæ قعىÇæين ٩٨٢Üتخم

.ìږÜكي

:ÊفاÜتألي äاÜښæÑ دÜÜزيÜبايÏ ìليكلى كتابونهبايزيد له ځانه الند ìÏ يښىÇ ìپر: äلبياÇبايزخير Ï په پښتو ژبه ÇÏ .يد بال .ææ äÂتشبه قرäلبياÇى خيرÜچ ìÏ äÇوÜيÏ مذهبى äæپښتو لومړنى مد Ï

Çلرحمن Â Ïياتونو په äÒæ ليكÜل سÜويدìÏÏ .ì كتÜاÇ ÈصÜلى نسÜخه چÜى بايزيÜد وÉÑپه مسجع نثÜر Ï قرÂنكريم Ï سÊ نÜژÇ ìÏتيÜا Ï بايزيد تر æفÜا خيرÇلبياæÇäسنى پخپله يا åÏÏ په Çمر كوã مريد نوشته كړìæ ì موږ ته ندå معلومه.

)فقير بهاÑتوì چى مولنا عبدÇلقدÓæ قاسمى يÜى فقيÜر بهÜاÑ تÜوئى بÜولى (كاله æÑæسته Ï åÏÏ كوÑنۍ يو مخلص هÞ Ü كى Ï څه السوهنى سرå كتابت كړ æÇ هغه يÜى æ بÜى بÜى خيرخÜاتوä تÜه ÇهÜدÁÇ كÜÜړ. ÇÏ نسÜخه مكملÜه نÜدå ١٠٦١په

äاÜÜلبيÇى خيرÜÜچ åæ ىÜÜيلæ هÜÜت äيخاÜÜقاض æ دÜÜه بايزيÜÜځكÇÏ ٤٠ åÏوÜÜى موجÜÜى چÜÜك áاÜÜى حÜÜسÇپد ìÏ ìÑاÜÜا پÜÜى يÜÜبرخهم ندì. مؤلف يÜى ìÏÏ كميÜو علÜت )پښتو¡ فاÑسى¡ عربى æÇ هندì(خيرÇلبياä هومرå ندæÇ ì ټوá په څلوæÑ ژبو

ã كÜى ÇمÜين ١٩٣٣/هÔ ÜÜ ١٣١١هم ندæ ìيلى. كيدìÇ سى مكمله نسخه يى بله ìæ چÜى ترمÜوږ نÜدÑÇÑ åسÜيدلى. پÜه Ï كابل Ï مريالىÒ هللاÇ هÜى پÜچ åæ ىÜه ليكلÜمقال åوÜي æÑثاÇ پر ìÑæÏ ښانىæÑ æÇ äښاæÑ Ï نه كىæنجمن په خپرÇ بىÏÇ

Ï äاÜلبيÇخير Ï .ىÜيلæ åæ هÜى نÜه يÜايگى پتÜځايځ Ï دلوÜمون Ï äاÜلبيÇخير Ï خو ææ ìكر كړÐ äلبياÇخير Ï هغه كى يىلÜه يÜوå مقالÜه كÜى كÜى پخپ ١٩٤٩پÜه )Ï نÜاìæÑ مشÜهوÑ مستشÜرÞ (تÜÜرä شځÜايگى ÐكÜر ماÑگÜن پخطى نسخى Ï ځا

ã كÜى ١٩٦٣/هÔ Ü ١٣٤٢كړيوæ. باآلخرÏ å خيرÇلبياä يوå نسخه Ï جرمنى Ï ټيوبنگن په پوهنتوä كى پيدÇ سوå. په په كابل كى Ï جرمنى سفاÏ ÊÑ خيرÇلبياÏ äغه نسخه Ç ÏفغانستاÏ ä خپلوÇكى په جشن كÜى Ï جرمنÜى Ï هيÜوÏÇ پÜه

زيزå خوÏ Ñ عالمه ÇستاÏ حبÜيÜبى په حوÇلÜه ليكÜى چÜى مرحÜوã بينÜوÏ Ç نندÑÇتوä كى Ï نندìÑÇ لپاåÑ كښÜيÜښوåÏ. ع ìوړÜى نومÜچ åكړيوÑæ åÑكتنى لپا Ï ته يى åÏ æÇ åترالسه كړيو Çپخو äتوÑÇغه نندÏعكسى نسخه تر åيو äلبياÇخير

كÜى كړيÜدì. خÜو عزيÜزì خÜوÇÏ Ñ نÜدã ì)١٩٦٣(عالمه Ï هغه Ðكر Ï پښتوÏÇبياتوتاÑيخ æÏ Üهم ټÜوæÏ ¡ßهÜم چÜاپ Ï ÑوÜپيښ Ï ¡ÑÏلقاÇسته مولنا عبدæÑæ .åڅنگه ترالسه كړيو æÇ غه عكسى نسخه له كومهÏ ÇينوÜب ãيلى چى مرحوæ æÇ åړæÇÑ څخه السته äپوهنتو Ï ټيوبنگن Ï جرمنى Ï نسخه äلبياÇخير Ï ¡نى مشرÇكيډمى پخوÇ پښتو Ï äپوهنتو

ã كى په پيښÜوÑ ١٩٦٧انه پيژندگلوì يى په په عالم )حافظ مولنا عبدÇلقدÓæ قاسمى(Òما Ï خدìÇ بخښلى Âشنا åÏ چاپ نسخه ليدلى Ñپيښو Ï ما ئى .åكى چاپ كړ.

ځينو مخالفينو æÇ څيړæنكو لكه Çخوند æÑÏيزæÇ å عبدÇالكبرخاÏ äعوې كړيدå چي Ï خيرÇلبياä په ليكلÜو كÜي åډير ÁعاÏÇ ÇÏ åÒ خو .íني خويشكى مرسته كړيوÇÒÑÇ مال عزيز åسر äښاæÑ پيرÏ ي ښاييÜچ ÇÏ هÜهغ ºنه ګڼم ìپرځا

ÏخيرÇلبياä عربي ډيرå قوì ندå پدÇسى حاá كي چي ÇÒÑÇني لوì مÜال æÇ ææ كÜه هغÜه Ï بايزيÜد سÜرÏ åخيرÇلبيÜاä پÜه .ìÇæ سبب به نه ÖÇعترÇÏ ماليانو Ï ختæÏ æÇ سنى شكل پخهæÇ نو عربي به يې تر ìÇæ ليكلو كي مرسته كړې

هÞ ÜÜ كÜى Ï ٩٧٨ه عربى æÇ فاÑسى ليكل سويدæÇ ì بايزيÜد هغÜه ÇكبÜÜر باچÜا تÜه پÜه ÇÏ كتاÈ پ .صرÇ ØÇلتوحيد .په الæ ÓليÜږåخويشكى ÏعوÊ په منظوÏ Ñ مال ÇÒÑÇنى

ÇÏ كتاÈ يى Ï خپل مشر ìæÒ شيخ عمر په غوښتنه Ï خپلو پيرÇæنو ÑÇ ÏشÜاÏ پÜه منظÜوÑ پÜه .مقصوÇ Ïلمؤمنين . وå نسخه يى پښتو ترجÜمه هم لرìڅپÜركو كى ليكلى ìÏ. ي ٢١عربى ژبه په

تÜه Ï هÜدÇيت )مÜرÇÒ سÜليماä (بايزيÜد æÑښÜاÇÏ ä كتÜاÏ È شÜيخ يوسÜف پÜه الÏ Ó بدخشÜاä حÜاكم .فخرÇلطالبين

.åæستاÇæ åÑلپا .Êمكتوبا Üمير سÜÜو شÜينو يÜÜخالفÜم Ï æÇ نوÜÜړ پوښتÜو لÜنو يÇخپلو مريد Ï æÇ Èبايزيد ته منسو Èكتا ÇÏلونو ؤÇ

åÏچÜى تÜر áمثÜقÜفينو كى æÏمرå مقبوá عاã سوÇÏ ډáæ مكتوباÊ په Ïبايزيد په شكل ليكلى ìÏ. ته يى Ï جوÇبونو Ï áپه شمو æسته ډيرÑæ ìحمد سرهندÇ قشيخÇ هغه په ÏÜتÜìÏ ليكلى Êمكتوبا Áفا

ßشلو ìÏ جيدÇæ. ىÜك ÈاÜه پنجÜه پÜر كلونÜى ډيÜنÇÒÑÇ الÜه مÜخليف æÇ Èبايزيد ته منسو Èكتا ÇÏ په پنجابى ژبهÏåæتبليغا Ñپه منظو ÏشاÑÇ æÇ ÊعوÏ.

نه æÏ .åæلت لوÇڼئ پÜه كاáæÑ سوì. بايزيد پښتو ته ځينى حرÝæ ټاكلى åæ چى ترهغه پخوÇ وÜتÑÜسم Çلخط پشÇæ هكله ìÏى: ي

Çفغانى لفظ مشكل ææ لوست كى نه شو Ñæته æسوå كنندÏ åياÑلس حرفونه

) Õ ¡١١٩بريكوټى( Çæ نكىæسايځينى څيړÑ ي ۀلى چى بايزيدÜسالةغوثÑ ¡سال ۀÑ ¡ښانىæÑسال ۀÑ æÇ ى ۀعلمÜم ليكلÜلمجتبى هÇ فرحت

ìÏ. Ï بايزيد æÑښاÏÏ äغه كتاÇ Èصلى نسخه چى بايزيد پخپل الÓ ليكلى æÇ يا åÏÏ پÜه هÜدÇيت بÜل چÜا .حÜالÜنامÜه

æÑ Ï ىÜÜخه يÜÜنس åÏوÜÜه. موجÜÜمعلوم åدÜÜن ìæ ىÜÜص ليكلÜÜو مخلÜÜك يÜÜانى تحريÜÜوبكر (ښÜÜبÇ Ï ìÑدهاÜÜد كنÜÜى محمÜÜعلìæÒ ìÑښانيانو )كندهاæÑ Ï په هغه كى يى æÇ åÏ ليكلى æÇ ترتيب åÑباæÏ مانه كىÒ نگزيب پهÑæÇ Ï سى ژبهÑپه فا

Ï æÇ هغÜه Ï كÜوÑنۍ پÜوåÑ )بايزيÜد ÇنصÜاÏ) ìÑ تحريك¡ Ï هغوÏ ì عالمانو æÇ عÜامالنو ÏÏ æÇغÜه تحريÜك Ï مشÜر اÊ كړيدì. په حالنامه كى Ï بايزيÜد ځينÜى ÇشÜعاÑ هÜم نقÜل سÜويدÏÏ .ìغÜه حالنÜامى يÜوå نسÜخه Ï معلوماÒ Ñæ Êي

.åÏ ìكى خوند äسالمى پوهنتوÇ په Üعليگړه Ï هند Ï لهÇپه حو ÑÏلقاÇل بله نسخه مولنا عبدÜئينټÑæÇ Ï ÑوÜاله Ï يى. Çå Ïكرã چÜÜاپ كړيÜÜدكÜÜالج ÇسÜÜتاÏ محمدشÜÜفيع Ï عليگړهÏ ÜÜÜ پوهنتÜÜوÏ ä نسÜÜخى څخÜÜه نقÜÜل كÜÜړæÇ ì شÜÜيخ محمÜÜد

ÐستاÇ يو äپوهنتو ÑپيښوÏ له مخى Êمعلوما) ìÑاÜبخ áخيا( ÑاÜيÒ ىÜو كÜكولÑæ äاماÜسæه سرÜپ ÈاÜه كتÜغÏÏ مÜه ØوÜمبس æÇ هÜو عالمانÜي ìهم پر حالنامى باند Ñخو ìليدلى. عزيز ìشكل ند äæسه يى ما مدæÇخو تر ìÏ يستلىÇ

خه Ï خپلى ÏكتوÇÑ لپÜاåÑ هÜم پÜر حالنامÜه گټÜوåÑ څيړنÜه تحقيق كړيدì. هغى Ï پيښوÑ پوهنتوÏ ä پښتو څانگى څ ìÑڅرنگه چى على محمد كندها .åنكى (كړيدæوÜترتيب åÑاÜبæÏ امىÜحالن Ï( ÑالÜه پÜهغ Ï æÇ) ìÑدهاÜوبكر كنÜبÇ( Ï

ملگرìæÏ æÇ ì ټوÏ á مغلو په خدمت كÜى åæ نÜو Ï حالنÜامى Ï لوسÜتو )Çهللا Ï ÏÇÏ جالÇ áلدين ìæÒ(بايزيد Ï لمسى بايد پر هغو ځايونو چى Ï مغلو سرÏ å بايزيد Ï æÇ هغه ÇÒ Ïمنو Ï جنگونو سرÇÑ åبطه لÜرì څÜه غÜوæÇ Ñ په æخت كى

تأمل æسى. مؤلف كوښښ كړيدæ ìښئى چى æÑښانياÏ ä مغلو ÏښÜمناä نÜه åæ بلكÜه نÜوìæÏÏ æÑ پÜه منځكÜى æÇبÜه .خÜړæلى

Êنۍ حاالÑكو Ï äښاæÑ دÜزيÜباي Ï:

)يخ عمر¡ نوÇÑلدين¡ خيرÇلدين¡ كماÇ áلدين¡ جالÇ áلÜدين¡ Çهللا æÏ æÇ ÏÇÏلÜت Çهللا ش(Ï بايزيد æÑښاÇÒ åæÇ äمن ÏÇ نىÏ Ï يى ÏÇÏ هللاÇ ¡من يى له بى بى شمسوÇÒ پنځه ìچى لومړ åæې ÑوÜه تÜلت يى لæÏ æÇۍ ÏÇې ÑوÜل åوÜي .ææ هÜڅخ

åÏلوÑÏ يى)äخاتو áكما( .åæ ìړÜكÑæ هÜت ìÒمهمند äې چى هغه يى عليخاÜن يÜمÇÒ اتÜه بÜښ áوÜټ Ñر الÜپ ÑالÜپ Ï æÇ Ñو .äÇæÑ خلك åæ. نژìÏ تر يوì پÜيÜړۍ پوìÑ يى Ï پالÑ تحريك ژæندæ ìساتى

Ñپال Ï بايزيد(شيخ عمر (äښاæÑ .åړÜكæ ىÜنÇه حكمرÜته كالÇ كى تقريبا ÑپوÒغاÂ په æزÜيوسف Ï ستهæÑæ ÊفاæترهÜل æ ضÜاللت خÜوÇÑÏ پاÏشÜاÇ åيÜن لعÜين ÒÇ غايÜت ج /مال ÇخوندæÑÏيزÏ å شيخ عمر حكمرÇنى تائيدìæ خو ÇÏسى:

åدÜمÂÑÏ æÇ نÜيÏ ÑÏ ىÜل بعضÜب åÏوÜنم æÇ ìوÜنيÏ مرÇæÇ بعضى ÏنقياÇ ئىÒ يوسف ãÏحتى كه مر åÏكر Ñتصو äفغاناÇÜمزå خÜÜاÇ äكÜÜوÒئى كÜÜه ÇطاعÜÜت ÑÏ ÇÑæÇجملÜÜه عيÜÜوÏ ÈيÜÜن Ï æنيÜÜا ÇÏنسÜÜته حÜÜبÜÜدäÏÇ عشÜÜر æ خÜÜرÇÑ ÌÇضÜÜى شÜÜدå مگÜÜر

Ïطاعت ننموÇ/. ÜزÏ æÇ å هغوÏ ì ملگرæ څخه په Çماä نه ÇæÑ .åæيت ìÏ چى حÜمزå خاÇ äكÜوÒئى æÑښانياÏ ä پÜيربابا¡ ÇخوندæÑÏي

چÜى Ï پيربابÜÜا æÇ æÇ مالÇخونÜÜدæÑÏيزå پÜÜه تحريÜك æÑ ÏښÜÜانيانو سÜÜخت مخÜÜالف Ï ææ شÜپى خپÜÜل سÜÜيمه ÑÇÏ گÜÜوجر æÇ ړÜكæ ىÜكر پسÜر لښÜيخ عمÜش .åæتاÜتښæ يى åسر äځا Ï æÇ يوستæÇÑ åرÜيى له قب ìبايزيد مړ Ï æÇ áستوÇæ وجرÜگ

.åوړÜÜخæ ىÜÜه يÜÜو ماتÜÜخ ìدÜÜجنگيæ ختÜÜس åرÜÜر سÜÜيخ عمÜÜش Ï æÇ دÜÜيÑÏæ رÜÜپرس æوجرÜÜگ Ï äاÜÜخ åمزÜÜÜل. حÜÜځبæ هÜÜى ښÜÜي æÇ åړÜكæ هÜومى ننگÜق äاÜخ åمزÜÜح Ï يلوÜÜنو قبÜÜځي æفزÜيوس Ï .áړÜوټ كÜلÑæ áوÜټ ÑوÜك æ áاÜم äاÜخ åمزÜح Ï ښانيانوæÑ

انيانو Ï شيخ عمر په مشرۍ فÜتح æكÜړå. ملگرì يى سوìæÏÏ .á ترمنځ بل جنگ په سركاåæ كى æسو. Ïلته هم æÑښÑÏيم جنگ په مينئ كى æسو هلته هم æÑښانيانو æگÜټل. Ï يوسفÜزæ تر هرì ماتى æÑæسته ìÏÏ قوã په پاتÜه قبيلÜو

ه Ï حÜمزå خاä په طرفدæÑ Ï æÇ ìÑÇښانيانو پخالÝ ډيريدå. نÜوÑ پښÜتانه هÜم تÜر ÏالÇÒكÜه Ï يوسفÜÜزæ ګÜكى قومى ننخالÑÏæ Ýيدá. شيخ عمر æÇ ملگرæ يى ÏÏغه قÜومى تÜړæÇ äæ كÜش پÜه نتيجÜه پوهيÜدá نوځكÜه سرÇ Ï åنصاÑيانو پ

æئى غوښتل سيمه پريÜږÏ ìÏ سيند هغه بلى غاړì ته پوÏ æÇ ìÒæ ìÑالÇÒكو ته æالړ سÜى. هغÜو تÜه يÜى ÇحÜوæ áÇكÜړ Ï áæÇ هغو .ìكړæ åسرÇÑ مرسته æÇ ìكړÇÑ åموږ ته پنا ¡æÒæ ìÑپوÑÏ تهÇچى موږ ستاسى خو åكړæ åسرÑæ åعدæ هو

. كله چى ìæÏ له سيندÏ åالÇÒكو ته ææÇښته پدÇسى حاá كى áخو æÑæسته يى ټگى æكړÏ æÇ å يوسفÜزæ ملگرì سو Ï ترمنځ ææÇخو æړÇæÏÏ äښانياæÑ áæډ ìپد æÇ يشتلæ كوÇÒالÏ Çمخ لخو Ï ææ پسىÑæ لښكر له شا æزÜيوسف Ï چى

سÜوá. جنÜگ ډيÜر خÜونړæÑ æÇ ææ ìښÜانيانو ډيÜر تلفÜاÑæ ÊكÜړá. شÜيخ سيند په غاړå په تناáæ باړå كى سخت ÇÑگيرعمÜÜر ÑæÑæ æÇ يÜÜى خيرÇلÜÜدين ÏالÇÒكÜÜو مÜÜړå كÜÜړá لÜÜه كومÜÜو چÜÜى Ï ìæÏ مرسÜÜتى توقÜÜع ÑÏلÜÜوìÑÏ .åÏ نÜÜوæÑæ ÑڼÜÜه يÜÜى

دæÒ تÜه Ï تلÜو پÜر همنÜ هم ææژá سوÏÏ .áغو æÑæ æÑÏڼو څخه يو يى په تيښÜته æ م )نوÇÑلدين¡ Çهللا æÏ æÇ ÏÇÏلت Çهللا(چى Ï شÜپاړÓ كÜالو æÇ تÜر نÜوæÑ كشÜر ææ پÜه æÇبÜو كÜى پÜه )جالÇ áلدين(دÇææ æÒژå. شپږÑæÑæ ã يى همنالÑ غالبا م

تيښته بلى خوÇته ځاæ äيوست Ï æÇ يوì ښځى په كÜوÑ كÜى پÜټ سÜو. څرنگÜه چÜى جÜالÇ áلÜدين ډيÜر ښايسÜته تنكÜى Ï جگÜړì تÜر پايتÜه ÑسÜيدæÑæ æسÜته ژÑ ځوÏ ææ äÇ ښځى پر مرگ پيÜرæÒ نسÜو Ï æÇښÜمنانو تÜه يÜى پÜه الÑæ ÓنكÜړ.

.áوÜÜس åرÜÜيÏ ىÜÜنغر كÜÜه هشÜÜپ æÇ تÜÜيوسæ يمىÜÜه سÜÜټ لÜÜى پÜÜه يÜÜهغ æÇ هÜÜغلÑæ ¡áوÜÜلگæ هÜÜدين پتÜÜلÇ áالÜÜج Ï انيانوÜÜښæÑتابوÊ له ځاä سرå گرځÜاåæ. خÜو )بايزيد æÑښاä(له æيرÏ ì خپل پيشوæÑ¡ Çښانيانو به Ï گوجرæ له پيښى æÑæسته

يند كى Çيله سو æÇ ليرæÇ ìبو يوì غاړì تÜه كÜړ. Ï جنÜگ تÜر سÜړيدæÑæ æسÜته په Ïغه سخته Çله گوله كى تابوÊ س Ï اهىÜه تبÜه لويÜانيانو پÜښæÑ Ï جنگ ÇÏ áæډ ìهلته يى ښخ كړ. پد æÇ ړæته يى يو æړæÏ æÇ كړ Çښانيانو هغه پيدæÑ

هغÜوì مكÜرÏ . Ñ بايزيÜد æÇ ÏالìÏ لويÜه غلطÜى Ï يوسÜفزæ سÜرÏ å هÞ ÜÜ) ٩٨٩(حÜمزå خاä په مشرì يوسفÜÜزæ æگاټÜه º خصوصا هغه æخت كله چÜى جنÜگ قÜومى بڼÜه ÇæخيسÜته. æÑښÜانيانو قÜومى بنيÜاÏ نÜه ÑÏلÜوÏ بلكÜه پÜر æå ونهجنگ

ìÇښكيل كړيو åمرæÏ چى په قومى جنگ كى يى ځانونه Ñپه كا åæ ته نه ìæÏ ºåسويو áټوÇÑ بنسټ ìفكر. ÑæÑæ شيخ عمر بل Ï)لدينÇ áج )كما ìونړÜتى خÜسæÑæ Ï åرÜس æزÜÜيوسف Ï æÇ ææ ىÜك åÇرÜه تيÜى پÜختكæ هÜگ پÜن

ÊوÜه قÜك پÜتحري Ï دÜبايزي Ï .áوÜه سÜپات ìندæژ åæÏ ìÒÇمنو څخه يوÇÒ ææÇ Ï بايزيد Ï áæډ ìپاته سو. پد ìندæژتÜه چÜى Ï هغÜوì پÜه بنÜد كÜى Ï åæ پنځÜو ÇÒمنÜو )بÜى بÜى شمسÜو (كى ÇæÑيÜت ìÏ چÜى كلÜه يوسفÜÜزÏ æ بايزيÜد ښÜځى

ìښكه باندæÇ هغى åړæÇÑ نهæسر ìخو څه په غال پريكړ ìæÏ يويل چىæ æÇ åنكړ ìتوÇ ىÜتلل åæ پسى نه ìكاسير æÂفرين شه ÑÏباندÇÒ ìمنو چى Ï خÜدìÇ /چى مړå سوæÇ å پر æژÇړã. هغى Ï خپلو ÇÒمنو سرæ ته æكتل Ñæ æÇته æيويل:

áړÜÜكÑæ هÜÜو ځانونÜÜم ìÑÏاÜÜه بهÜÜه پÜÜښ æÇ ÆوÜÜه شÜÜم پاتÜÜى محكÜÜك Ñه الÜÜپ/ ) .Õ ¡ìÑاÜÜنصÇ دÜÜ٣٥بايزي(äاÜÜيمÇ Ï . هÜÜجذبهمدÇسى æÇ ìæ پښتنى ميرمنو Ï تاÑيخ په æÇږæÏ كى تكرÇÏ ÇÑÇ ثابته كړيدå چى Ï ìæÏ تكليف په Çنتهائى سÜخت

تكيه æ ¿åÏختكى څنگه Ï خپلو ناÑينو Ò Ïړå قوÏ æÇ Ê شا ÏاÜجه Ï Ýسانو پخالæÑ Ï يى چى ìæÒ Ïچى محمو åسو Ïيا ÇÑ كيسه مى ßصوفى گل محمد حكا Ï Ñكندها Ï

æسÜله ÇæلÜه جگÜړå كÜى شÜهيد كÜړ¡ مخÜامخ ى يو هوښÜياæÇ Ñ تعليميافتÜه قومانÜدæÑ ææ äÇسÜانو پÜه يÜوå په ÇæÇئلو ك ÑæÑæ يى ìپرځا)ÏÄÇÏ( ÑæÑæ رÜى كشÜي ìاÜپرځ æÇ سانو شهيد كړæÑ هغه هم .åجبهه سامباله كړ) ىÜمد موسÜÜحÇ( Ï

ææ سيدلىÑ يلهÇ حمد موسى چى شلو كالو ته بهÇ .خيستهÇæ åى جبهى سرپرستى پرغاړÜم Ñمو æÇ åÒ .هم شهيد سوبه Ï غمÜرÒÇۍ پÜه منظÜوÏ Ñ شÜهيدÇنو موÑتÜه چي فاتحى ته Ñæغلو. Òما موÑ كيسه كوì چى كومى ښځى كوئتى ته

ميرمنÜى الÓ پوÑته كړ æ æÇبه يى ژړá چى ìÑÏ ځوÇناÇÒ äمن يى يو په بل پسى شيهدäÇ سوá نÜو Ï صÜوفى صÜاحب Ï شÜÜهيدÇنو چÜÜى مÜÜه ژÇړÆ«ښÜÜځو تÜÜه مÜÜخ ÇæÑæړåæÇ چÜÜى )æÇسÜÜيچÜÜي ÓæÇ هÜÜم پÜÜه كوئټÜÜه كÜÜي Ï شÜÜهيدÇنو مÜÜوÑ (بÜÜه

ÏÏيÜن æ æÇطÜن . »مبÜاßÑ سÜى ېپÜه الÑ كÜى تللÜى ìÏ شÜهاìÏ ÊÏ ئìæÏ)Ì( Ü خÜو Ï خÜدº ìÇشهاÏتونه خÜرÈÇ نسÜى Ï بيوطنه شهزÏÇگۍ هغه ÇÏسÜتاä هÜم ÇÑيÜاÏ سÜو چÜى )ÇفغانىعزيزìÏÏ) å كتاÏ È ليكونكى ÏÏفاÚ په الÑ كى مى

Ï يي چي په قلم مجله كي يېÇæ Ñخو åعزيز .åكيسه چاپ كړيد Êخپل مهاجرÏåسر ìÏ ÑدهاÜكنÏ- Ñر الÜن پÜچم ìوÜيملگرì ميرمنى څنگه په يوìÒÇ سر ìæÏ ځوÇنى مږندì پاكستاä ته په مهاجرÊ بوتلى æÇ چى Ï سÜپين بولÜدß تÜر

æ æÇ ìسو ìښكى يى له سترگو توæÇ ¡ته ئى مخ كړ Ñښته كندهاæÇæ ويل: يسرحد چمن ته» ¿ãړÜكæ هÜڅ .ãæ åÑوÜمجبæÏ ¿ææ څه مى ليدلى ¿åæڅه كا äما پاكستا .ìæنه پريښو Ñى ېما خو ژړ كندهاÜه يÜنæى مړÜولى چÜك ìخوندÇÑ مى

Ïجها åړÒ åډÇپه ډ ìكړæ ) يى خپلو åÑشاÇ ææÏåæ تهæمږند.( ìÇخد)Ì( ځوÑæ بيرته به ¡ìكړ ßÑæ äÇكافر ÇÏ به.« يانو څو مخوÑ كساÏ ä مغلو ÇكبÜرباچاته چÜى Ï كابÜل Ï سÜفر سختى ماتى æÑæسته æÑ Ïښانكي ترتناáæ باړå په

څخه په ÇÑگرځيدæ په پيښوÑ كى ææ عرæ Öكړ چى ìæÏÏ بندياÏ ä يوسفÜزæ له بندÑæ åخالÕ كړì. كماÇ áلدين¡ åÑÇÑæ ìæÏÏ æÇ لدينÇ áجال) ææ ìوÜړ سÜى مÜپه جنگ ك åشيخ عمر سر Ï يى Ñچى پال ìæÒ لدينÇÑنو Ï ÏÇليدæ( مÜه

ÇكبÜرباچا ìæÏÏ عزæ ÊكÜړ Ç æÇمÜر يÜى æكÜړ چÜى Ï هرچÜا يى Çæقف كړ.ته Ñæغلل Ï æÇ خپل حالت ÑÇÒ څخه ÇكبÜرباچاسرæÑ Ï åښانيانو بندياìæ ä هغه æÇ ÏÇÒÂ ìÏ ماته ÇæÇÑستوæÇ ì يوسفÜزæ ته يى تأÏيÜبى سزÁÇ هم ÑæكÜړÇ .åكبÜÜرباچا

åكړæ غوښتنه æپاته كيد Ï كى ÑباÑÏ هغه په Ï لدين څخهÇ áجال Ï جالله áæډ ìپد æÇ) ìæÒ دÜبايزي Ï دينÜلÇ áالÜج( Ï كبرپاچاÇ سو å٩٨٩(سر Þ .Üحاله )هÜخوش æدÜه كيÜلدين په پاتÇ áجال Ï كى ÑباÑÏ مغل په Ï äÇبايزيد مريد Ï خو .

نه åæ. هغوæÏ ÇÏ ìمرå تكليفونه له مغلÜو بلÜل Ï æÇ پيÜر بابÜا¡ ÇخونÜد æÑÏيÜزæÇ å حÜÜمزå خÜاÇ äكÜوÒئى Ï مخÜالفتونو¡ ÜكبرجنگونÇ Ï ويقÜÜه تشÜÜپ ìوÜÜهغ Ï دينÜÜلÇ áالÜÜه. جÜÜكات Óو الÜÜمغل Ï ىÜÜا يÜÜاهيو ترشÜÜتب æÇ اوÜÜپاچ ÏوÜÜه پريښÜÜن ÑاÜÜبÑÏ.

يوكاá ال Ï åÏÏ مغلو په ÑÏباÑ كى نه ææ پوåÑ تير سوì چى مريدäÇ يÜى Ï شÜيخ خليÜل پÜه مشÜرÑæ ìغلÜهº جاللÜه يÜى Ò هÜپ æÇ ÊوÜى بÜه يÜت åÇرÜتي æÇ åæتاÜتښæ åÑاÜبÑÏ پټ يى له æÇ ه بيهوښه كړÜرمنځ پرتÜو تÜبنگش æÇ åÇرÜتي Ï ىÜى چÜك åæÇ

).ÇخوندæÑÏيزå¡ مقدمه¡ لب(Ï åÏيرå سوá. نوåÑ كوÑنۍ يى هم له ټوپۍ æÇ هشنغر څخه Ñæته Ñæغله سيمه ìæÒ Ï رÜيخ عمÜش Ï æÇ دينÜلÇ áالÜج Ï äښانياæÑ .ææ جنگ Çمغلو له پخو Ï åسر æفريدÇ Ï) ÏÇÏدÜحÇ ìرÜه مشÜپ (

æ ملگرì سوá. كرÑÇكرÑÇ يى بÜنگښ æÇ نÜوÑ پښÜتانه هÜم جنÜگ تÜه Ï مغلÜو خÜالÝ چى په ÇحدÏÇ مشهوÇ Ï ææ Ñفريد )٩٩٤محÜرÏ) ã كابل Çæ Ïلى مرÇÒ حكيم خاä تر مرگ æÑæسته ÇكبÜرباچا كابل ته Ï تلو پر الÑ هÞ Ü æÇÑ٩٩٣بلل. په

Ï كنوÑمÜاä سÜنگ پÜه Ï كابل æÇ پيښوÑ الÑ بندå كړيوÏ .å مغلو باچا يÜو فÜوÌ )جالÇ áلدين(Çټك ته Ñæسيد. جالله áالÜج .åوړÜخæ هÜانيانو ماتÜښæÑ æÇ تÜنښæ گÜخت جنÜى سÜر كÜخيب åÑÏ هÜپ .åæتاÜسÇæÑæ åÑاÜو لپÜځبل Ï هغه Ï ìمشر åÑÇزÜه Ï هÜو هلتÜالړ خæ هÜى تÜى غزنÜالښ كÜه تÜغÏ هÜالړ. پæ هÜسيمو ت æÑپښتنو نو Ï åÑټولولو لپاÇÑ Ï لښكر Ï لدينÇ

. )º٤٣ بايزيÜد ÇنصÜاÕ ¡ìÑ Ç١٣٦خونÜدæÑÏيزÕ ¡å (ته پيشÜكش سÜو æÇ سر يى مغلو )هÞ Ü ١٠١٠مړ (گانو له السه æÇږÏ جنÜگ پÜه غزنÜى كÜى پÜاì تÜه ÑæسÜيد خÜو Ï كÜوÑنۍ مبÜاåÒÑ يÜى نÜو ډÏ áæ مغلو سرÏ å جالÇ áلدين په كلو ېپد

áپه كا áپه قو åيزæÑÏخوندÇ Ï .åكړÇمه پيدÇÏÇكى ١٠١٢æډÜلدين هÇ áجال Ï ښانيانوæÑ غزنى په عالقه كى Ï كى Þ Üه

Ñ Ñپال Ï åÏÏ كى يى æړæÏ په æÇ áټوÇ)بايزيد (äښاæÑ áڅنگ ته ښخ كړæ. åÑاÜÜو لپÜÜابع كولÜÜت Ï تنوÜÜپښ Ï اجوړÜÜب æÇ æفزÜÜيوس ¡ÊÇوÜÜس Ï ìرÜÜه مشÜÜى پÜÜه ئÜÜكوك äاÜÜينخÒ Ï ÌوÜÜل فÜÜا بÜÜكبرپاچÇ

.ææ مقابلى نه Ï پښتنو Ï Ìخو هغه فو .åæستاÇæ .åكړæ åÑښيانيانو ښه توæÑ غه چنګ كيÏمه لښكÏ åÒتا Ñر هغه نوÏ سيدخاä كهكر ÇÑ æÇجه بÜيربل په مشرÒ Ï ìينخاä مرستى تÜه ÇæسÜتاåæ. ټولÜو Ï سÜوÊÇ پÜه æÑÏ كÜى سÜخته ماتÜه æخوړæÇ å بÜيربل Ï تيښتى په حاá كى ææژá سوÇ ºته åÑÒ لښكر يى تاæÑماÑ سو Ò æÇينخاä كوكه په تيښته Çټك تÜه

يوسÜفزæ تÜه ÇæسÜتاºåæ هغÜوì يÜې لوì فÜوÌ ¡ يو ډير نا ãÇÑÇ كړÇكبرباچا Ïغو Çæقعاتو. )١٣٨بخشى¡ Ñæ) Õسيد يى سخت æځبل چى Ï هغه په نتيجه كى نه يوæÑ Ï ìÒÇښانيانو بقايا ææهل سوá بلكه ÇخوندæÑÏيزæÇ å كوÑنۍ يÜى

åæ ìمغلو ملګرÏ سختچى ìسو يهم ډير Ñمجبو åته په كډ Ñمغلو له السه پيښو Ï خوندÇ .ìليدæ. تÜر مرگÜه æجنگيÜدÇ .áخوندæÑÏيÜÜزå چÜى æÑ ÏښÜانيانو لÜوì مخÜالف æÑ ìÏÏ æÇښانياÇ Ï äكبÜرباچا سÜرÏ å هغÜه

ÏمÜه Ç ÏحÜدÏ ÏÇ قيÜاÇ ÊÏتÜه نهÜه كالÜه تيÜر سÜويدÏ .ì ېكÜى ليكÜى چÜى تÜر Ï هÞ Ü ١٠٢١تحريك يوÏ äقيق څاìÑ په äاتوÜخ áاÜه كمÜلك äÇوÜهغه خپل Ï خت كىæ جنگو په Ï لدينÇ áجال) ìÒدÜمهمن äاÜعليخ Ï ىÜچ ÑوÜدين خÜلÇ áالÜجÏ

Ï æÇ Ï محمÜد كمÜاìæÒ á (æ æÇحÜدÊ علÜى )Ï خيرÇلدين ìæÒ چÜى Ï جÜالÇ áلÜدين åÑÇÑæ كيÜدì (¡ æليدÏÇ )ځه åæښپه باجوړ كى æÇسيدìæÏ .á ټوá په يÜوÇæ åقعÜه كÜى Ï كÜافرæÇ æ مغلÜو تÜرمنځ ÇÑگيÜر سÜوÏ æÇ á لمسئ) بايزيد Ç Ïكا

ړلى الهÜوÑ تÜه Ï مغلÜو ÑÏبÜاÑ تÜه بوتلÜل. Òين خاä څخه يى چى Ï سيمى لÜوì خÜاææ ä پنÜاæ åغوښÜته. هغÜه ìæÏ السÜت ÇخونÜدæÑÏيزÇ) Õ åخوندæÑÏيزå ليكى چى كماÇ áلدين هم Ç Ïكبرپاچا لخوæ Çنيوá سو æÇ په بنديخانه كÜى مÜړ سÜو

æÑښانى بندياä پÜه پټÜه پÜه الهÜوÏ( Ñ حالنامى Ï مؤلف Ü على محمد كندهاìÑ پالÑ (. ÇæÑيت ìÏ چى Çبوبكر )١٢٧ÇÑ åمغلو له قيد Ï ستلكىæÇÑ ته يىÇتير æÇ áتښتوæ.

ÏÇÏحدÇ ستهæÑæ لدينÇ áتر جال)ìæÒ شيخ عمر Ï( هÜو څرنگÜولى خÜچلæ ىÜي ìÑوÜه تÜو. ښÜښانيانو مشر سæÑ ÏلÜه يÜوì خÜوÇ لÜه ډيÜرå جنگÜه سÜتړæÇ ì لÜه هم كه چى په مزÌÇ تند ææ مريدäÇ پر كوÑ ځينى كښينستلº خيلخانه يى

ææ ìشين سو åړÒ تلفاتو يى æو له نډير åæ نÜمÇÒ ÑوÜدين څلÜلÇ áجال Ï .åæكاÑæ هم خوند نه ÊÏقيا ÏÇحدÇ Ï Çبلى خو) ÏÇÏاÜÜمي æÇ ÏÇدÜÜكريم ¡ÏÇدÜÜيÏها ¡ÏÇÏ هللاÇ( ىÜÜي ìæÒ رÜÜمش .)ÏÇÏ هللاÇ( گÜÜجن Ï ÏÇÏ هللاÇ .åæاÜÜت كÜÜمخالف ÏÇدÜÜحÇ Ï

يÜدåÏæ æÇ Ç مخالف Ï æÇ مغلو سرæÑ Ï åغى طرÇفدææ ÑÇ. پدì ډÏ áæ بايزيد په لمسÜيانو æÇ كÜوÑنۍ كÜى ÇخÜتالÝ پ يÜى æكÜړºå يÜوå ډلÜÜه Ï مغلÜو سÜرÏ å جنÜÜگ ÇÏÇ ÏمÜى æÇ بلÜه يÜÜى مخالفÜه Ï .åæ جنÜگ ÇÏÇ ÏمÜÜى طرفÜدÇ Ï äÇÑÇحÜدÏÇ تÜÜر قياÊÏ الندÑæ ìځ په Ñæځ كميدÇ .áحدÏÇ كرÑÇ كرÑÇ تجريد سو تÜرìÏ چÜى Ï مغلÜو لÜه خÜوÏ Ç خټكÜو پÜه لÜوÇغر كÜى

هغه ìæÒ عبدÇلقاÑÏ مشر سو Ï æÇ مغلو پرضد æجنگيد. . تر ÇحدæÑæ ÏÇÏسته ÏهÞ Ü) ١٠٣٥(محاصرææ æÇ åژá سو هغه هلÜك ææ پÜه مشÜرÏ æÇ ì جنÜگ پÜه چلونÜو ښÜه نÜه پوهيÜدì. كÜه څÜه هÜم پښÜتانه ÑæسÜرÑÏæ åيÜدå خÜو åÏÏ څخÜه

æنيÜوæÇ á بنÜÜدياä يÜÜى كÜړá . عبÜÜدÇلقاÑÏ پÜÜه )بÜÜى بÜى عاليÜÜى (كÜى مغلÜÜو عبÜÜدÇلقاæÇ ÑÏ مÜوÑ يÜÜى æ١٠٣٦شÜوړيدå. پÜÜه كÜى مÜړ سÜو. عبÜدÇلقاÑÏ چÜى بنÜدì سÜو كريمÜدÏ ÏÇ جÜالÇ áلÜدين كشÜر Ï ìæÒ ١٠٤٠خانه كى په پيښوÑ كى په بندي

)١٠٣٨(مغلو پرضد Ï مباìÒÑ مشرì په الÓ كى ÇæخيسÜته خÜو هغÜه هÜم پÜه پيښÜوÑ كÜى Ï شÜاهجهاä پÜه æختكÜى اä باچÜا ملگÜرì ترÑæ سو. Ï بايزيد نوæÇ ìÑالìÏ له جنگه الÇæ Óخيست æÑæ æÇسته Ç Ïهللا ÏÇÏ په مشرÏ ì شاهجه

ÏÇÏ هللاÇ æ äاهجهاÜه. شÜگاڼæ تÜت غنيمÜفرص ÇÏ مÜمغلو ه .áسو) ìæÒ رÜدين مشÜلÇ áالÜج Ï( äيدخاÜشÑ ÈÇوÜن Ï هÜت ÑæÑæ åÏÏ .كړÑæ حكومت ìگرÇ Ï æÇ منصب ìÑÇهزÑلقب¡ چا)ÏÇيدÏها( ìÑæÏ انىÜښæÑ Ï .åړÜكÑæ بىÇوÜته يى هم ن

ìÑاÜÜنصÇ äاÜÜخÇÒمر ¡áÇوÜÜليك æÇ اعرÜÜش ÑهوÜÜدي(مشÜÜلÇÑنو ÏåÑÇÑæ دينÜÜلÇ áالÜÜج Ï æÇ ìæÒ ن( æÇ دينÜÜلÇ áالÜÜج Ï ىÜÜچÇحدÏÇ په æختكى Ï مغلو خالÝ جنگيدì¡ كله چى Çهللا Ç Ï ÏÇÏحÜدÏÇ څخÜه جالسÜو æÇ مغلوتÜه æالړ نومرÇÒخÜاä هÜم

كÜÜى پÜÜه ÏكÜÜن كÜÜى Ï مغلÜÜو پÜÜه Ñæ١٠٤٠سÜÜرæ åالړº مغلÜÜو مرÇÒخÜÜاä تÜÜه هÜÜم لÜÜوì منصÜÜب ÑæكÜÜړ. مرÇÒخÜÜاÇ äنصÜÜاìÑ پÜÜه كندهاÇ Ï ìÑبÜوبكر كنÜدهاÇ Ï ìæÒ ìÑهللا مخلص گ كى مړ سو. Ï حالنامى مولف على محمد طرفدìÑÇ په يوå جن

ÏÇÏ)äشيدخاÑ ÈÇنو( ææ ìملگر) Õ ¡بريكوټى äفضلخاÇ٥٥شير.(

äوÜي ìحريك فكرÜانى تÜښæÑ Ï: بايزيÜÜد Ï پښÜÜتنو پÜÜه تÜÜاÑيخ كÜÜى Ï يÜÜو عظÜÜيم مفكÜÜر پحيÜÜث ÏيÜÜو ÇÏسÜÜى فكÜÜرì تحريÜÜك بÜÜانى ìÏ چÜÜى Ï خپÜÜل

. هغه Ç Ïسالã پÜه چوكÜاÊ كÜى پÜر ÇلهÜى ÇلهÜاã سو موندالì ډير كمليت¡ ÇبتكاæÇ Ñ جرÇئت په æجه يى ساÇ ìÑسقالæالړå يوå مستقله ټولنه جوړå كړæÇ å بيا Ï هغى په Ïننه كى يى Ï معنوì خوځښت لپÜاæ Ï åÑحÜدÇ ÊلوجÜوÏ غامضÜه

ى Ñ ÒÇæÇهبÜر كÜړ¡ ډيÜر ژÑæ يÜى كتÜل نÜو ځكÜه الÑ خپله كړå. بايزيد ډير لوړكتل ځكه يى خپل Ï ژæند هدÝ ته ÂسÜمان äسكو Ï مرحله كى ځانته åخيرÇ په ÏلوجوÇ Êحدæ Ï يى كتليى ìلير æÇ ټاكىæ ìى . ځاÜچ åړÜك åوړÜى جÜه يÜر ډلÜفك

æÇنديې تحريكæتر ژ åÏÏ يا åÏ تر ìÒÇيو æÇ ìæ ìبدÇå Ïæىنسپاته محد. ÑÇ æÇ ìشÜاÏ مقÜاã تÜه ÑæسÜاáæÇ åÏ .åæ مفكÜوæÇ åÑ بايزيد هدÝ تعيين æÇ بيله پيرå يى پخپل كوښښ ځاÏ ä پيÜر

Ç)Õ( Ïيديالوجى جوړå كړæÇ å بيا يى هغه Ï خيرÇلبياä په شكل مدæنه كړæ Ï æÇ åړÇندì كولو طريقه يى Ï محمÜد څخه تقريبا قدã په قدã نقÜل كÜړå. خÜو ÇÏ نقÜل ÇÏسÜى ææ چÜى يÜو شÜمير علمÜاÄ نÜه خوښÜاæÇ åæ هغÜه يÜى ةحياÊ طيÜب

Ï حرÁÇ په غرå كى ÇعتكاÝ كاåæ¡ بايزيد پخپل كÜوÑ كÜى پنځÜه كالÜه )Õ(ت گاڼه. مثال ÂنحضرÊ بدعت æÇ ضاللهÜاä شÜموá بالÜه Çعتكاæ Ýكړ. هغه قرæÇÑ äÂړ¡ åÏ خيرÇلبياºä هغه ته æحى ÇÑتلى¡ åÏ ته Çلهاºã هغه خپل Ñسالت ج

وÏ æÇ á خلكÜو Ç æÇقوÇمÜو هÜن تÜر ډهلÜى¡ بدخشÜاæÇ ä بخÜاÇÑ پÜوÇ ìÑسÜتاÇæ ìÒسÜت تهشÜاæخوÇ سÜيمو åÏ æÇ هم خپلقÜرäÂ خلكÜو تÜه æړÇنÜدì كÜړ¡ åÏ هÜم Ï خپÜل قÜوã پÜه ژبÜه )عربÜى (لپاåÑ يى معرفت تلقيناåæ. هغه Ï خپل قÜوã پÜه ژبÜه

Ñحمت Çللعالمين ææ¡ بايزيÜد هÜم æيÜل چÜى åÒ څÜرÕ( ÛÇ(خيرÇلبياÏ ä خپل æلس مخته كښيښوÏ. محمد )پښتو( )سÜاìÑ (نبÜى æÇ ææ بايزيÜد æيÜل چÜى åÒ يÜى نظيÜر )Ê)Õ الÑ نسته. محمد يم æÇ بيله Òما Ï پيرìæ بله Ñڼا Ï æÇ نجا

ã څخÜه æÏړæÇ æ بيÜا هشÜنغر æÇ هجرæ ÊكÜړ¡ åÏ هÜم لÜه كاڼÜÜيگر مكې څخه مدينې تهله مجبوÑيته له مباßÑ يم. هغه يÜى ځÜاä نوÑ ځايوته هجرæ ÊكړæÇ º ډير ÇÏسى نوÑ څرگندæنى Ç æÇقدÇماÊ. بايزيد نه æيل چى نبى يÜم خÜو تÜر نبÜى

يم. پر Çلهاã يى æÏمرå يقين æÇ تكيه åæ لكÜه Ï پيغمبÜر عليÜه æÇ ساìÑ كم هم نه باله بلكه æيل به يى چى åÒ يى نظير ضÜوÚ مطÜابق پÜر عليÜه ÇلسÜالã ناÒيليÜدå همدÇسÜى ÏÇ åÏعÜا كÜوá چÜى Ç Ïلسالã چى پر æحى åæ. لكه æحى چى Ï مو

áæډÇÏ ÄاÜعلم .ìږÜÜه كيÜتÑæ ãاÜلهÇ ابقÜمط Úموضو ìرÜخب¡ ÜاتشÊبها ÊبيهاÜتش æÇ Ï æÇ ìæپكاÜس ãاÜمق Ï ÊوÜنب Ï .Çسالã تخريب گاڼه

بايزيد لكه بل هريو لوì مفكر لويه ÏÇعا ÑÏلوºåÏ پÜه ÒæيرسÜتاä يÜى ÇكتفÜا æنكÜړæÇ å نÜه يÜوìÒÇ خپÜل Ï سÜيمى æÇ رÜÜپي ÑهوÜÜمش ìدÜÜا غونÜÜپيرباب ¡ÑوÜÜتÇمپرÇ ìدÜÜا غونÜÜكبرباچÇ هÜÜانو بلكÜÜملك æÇ انوÜÜانو¡ خانÜÜماليÇ دÜÜخون åزÜÜيæÑÏ

Ï .لÜبلæÑæ هÜت ìÒÑاÜمب æÇ äÇدÜمي ßوÜهرڅ åÏ .ړÜكÑæ ÊوÜعÏ ۍæرÜپي æÇ دۍÜمري Ï مÜى هÜين ته يÏ عالم ìلو ìغوند Ï åÏÏ ¡يخÑتا äښاæÑپير Ï åÒÑمبا æÇ جنگ åÑæالÏ æÇ ÏږæÇ ړۍÜيÜپ åيو ìÏژÜنو نÇمريد æÇ ÏالæÇ Ï دÜزيÜباي Ï åمغلو سر

ه ښكاåÑ كوåÒ .ì ښائى پرìÏ خبرå څÜه سÜوچ æÇ تأمÜل æكÜړã چÜى انۍ Ï جذبى ÑÏجبتعليم Ç ÏنضباÇ ØندÏ æÇ åÒÇ قرÂيا æÑ Ïښانيانو تحريك له æÇله سرÏ å مغلو Ç ÏستعماÑ پخالæÇ ææ Ý يا حاالتو Ïغه مذهبى تحريÜك تÜه سياسÜى بڼه Ñæكړå خو پدì كى هيڅ شك نلÜرã چÜى پښÜتو ژبÜى تÜه ìÑæÏ ìÏÏ خÜدمت Ï پښÜتو ÏÇ ÏبيÜاتو پÜه تÜاÑيخ كÜى يÜو

Èين باÑÒìÏ. په ÇيرäÇ كى صفوì متعصبو شيعه گانو Ï سنيانو څخه æÇ په هند كى مغلو له پښÜتنو څخÜه نÜژìÏ پÜه يÜو æخÜت

پÜه æÇ په ÇæÏړæ ځايو كى پښتانه ÇÏسÜى æځبÜل سÜوá چÜى بيÜا بÜې سÜر سÜم ÇÑپوÑتÜه نكÜړìÇ سÜوìÇ. كى قدæ ÊÑنيوسÜرå نÜوÑ علمÜى څيړنÜو æÇ خصوصÜا ÇيرäÇ كى تر صفويانو Ïمخه تصوÝ ښه åÏæ كړåæ ì خÜو Ï صÜفويانو پÜه ÇÑتلÜو

åÏæ هÜى ښÜد كÜه هنÜى پÜى يÜك Öپه عو .åæ اليت فقيه ته معتقدæ äځكه شيعه گاÇÏ نكړ Çپيد áتنفس مجا Ï Ýتصو

æكړÇÏ åځكه چى مغل سنياæÇ ä فاÑسى ژبى Ï æÇ åæ سيمى Ï ټولو فاÑسى ژبو متصوفينو لپاÏ åÑ ژæند ìÏæ æÇ ښÜه Çهسى هم پخو .ææ ìځا)Ñغو Ï ختونو كىخصوصاæ پښتنو په ìÏلو æÇ ìÑسو ¡ì( هÜت ÝوÜكى تص äستاæپه هند

æ ىÜك ÑæÒ هÜختكى ډير پæ يښت پهÇپيد Ï بايزيد Ï خو åتوجه سويوæ ìÏالæÇ تهÜسæÑæ وÜر هغÜت æÇ äايوÜهم æÇ ابرÜب .يى لكه جهانگير¡ شاهجهاæÇ ä خصوصا ÑæÇنگزيب تصوÝ ته Ï عدã تشدæÏÏ æÇ Ïلت په خالÏ Ý نه بغاÏ Êæ يÜو

پدغه æختكى له شيعه ÇيرÇنه ډير صوفياæÇ ä شاعرäÇ هندته كÜډå .عنصر په ډáæ كتل æÇ پاملرنه يى Ñæته كوá مهم.áسو

طريقت æÇ شريعت Ç ÏسÜالææÏÏ ã مهمÜو æÇ يوÏبÜل Ï متممÜو څÜانگو پحيÜث Ç ÏفغانسÜتاä څخÜه هندæسÜتاä تÜه ìÏ ىÜÜتلل åدÜÜكړې åÏæ ېÜÜه يÜÜهلت æÇ ÜÜÜپ ÁاÜÜد علمÜÜر جيÜÜن ډيÜÜيÏÏ ىÜÜك äتاÜÜسæهند . ìوÜÜى لÜÜه يÜÜت ãالÜÜسÇ ىÜÜچ ìويدÜÜس Çيد

. څېړنÜه خدمتونه كړيدì هÜمدÇ سبب ìÏ چى Çæئى قرäÂ په حجاÒ كى ناáÒ¡ مصريانو يى قرÇئت æكړ æÇ هنديانو يى .åæ هÜخÇساحه پر Ðنفو Ï تحصيل په نسبت يى Ï ينى علوموÏ Ï كړ حتىÇنق پيدæÑ كى ډير äستاæطريقت هم په هند

Ï خلكو Ï ختæ لته ځينىÏ Ýى تصوÜو ځينÜخ ìدÜكړيÑæ ÑاÜدمت كÜخ Ï هÜنسانانو تÇ æÇ äتزكيه نفس¡ عرفا ¡ÏشاÑÇتصوæ Ý حاكمه قدÊÑ ته Ï خلكو Ç Ïيلولو¡ Òبيښلو æ Ï æÇلس څخه Ï تحرæÇ ß ډÇينÜاميزã همدæ Çخت بÜيا پيرÇنو

لÜه Ï قدÏ ÊÑ سلبولو په منظوÇ ÑسÜتخدãÇ كړيÜدì. پÜر تصÜوÝ يوڅÜه لÜه پخÜوÏ Ç يونÜانى فلسÜفى ÇثÜر ææ خÜو چÜى ك مسلماناÏ ä هندæستاä پرÇخى مځكى ته æالړá نو Ï هندæ فلسفى Ï æÇ هندÇæنو Ï ژæند طرæÇ Ò طريقى هÜم پÜر هغÜو Çثر æكړ Ï æÇ هغو گوشÜه نشÜينى¡ عزلÜت گرÇئÜى Ñ æÇهبانيÜت تÜه يÜى پخپÜل تصÜوفى حيÜاÊ حتÜى سÜوچ كÜى چÜى پÜه

تحÜجر æ ÏخÜت Ï حاكمÜه قÜدÊÑ پÜه گټÜه Ç ææسالã كى مرåæ ÏæÏ الÑæ Ñكړå. له عرفانه Ï تحرß كموæÇ á په Ïين كىæÇ تشويقاåæ يى. عوÇمو ته په Ïغسى يو حالت كى Ï سم æÇ كوږ تشخيص مشكل سى. څرنگه چÜى ډيÜÜر خلÜك پÜه ÑاÜبتكÇ Ï æÇ ړياÜÜست åچى ډير ìخوښو Çتحريك هغه خو åيو Ï نو ìكوÑæ نه äخطر ته ځا æÇ Ñكى محافظه كا Êفطر

ى ÑæڅخÜÜه نÜÜه غÜÜوÇړì. پÜÜدì ډáæ تصÜÜوÝ هÜÜم Ï تنÜÜوير æÇ هÜÜم Ï تضÜÜليل لپÜÜاåÑ خطÜÜر پكښÜÜى نÜÜه æÇ ìæ ډيÜÜرå قربÜÜان æÇ ßاÜبيښÒ ¡áوÜيلÇ وÜخلك Ï هم يىæÏ خو ææ خلكو خدمت Ï æÇ ÏشاÑÇ ¡حانى تغذيهæÑ يى áæÇ چى ìميدÇستخدÇ

áæÑæزÜÜكم åوÜÜډي ßرÜÜتح Ï دÜÜنæژ Ï دÜÜمري Ï åæ ¡دÜÜخونÇ دينÜÜلÇ مÜÜمالنج ìډÜÜه Ï هÜÜوفيانو مثالونÜÜى صÜÜى ډلÜÜلæÇ Ï . الÜÜمÏ ترنگزæحÜÜاجى صÜÜاحب¡ حÜÜاجى مÜÜال عبÜÜدÇلرÇ ÞÒÇنÜÜدړ¡ چكنÜÜوÑ مالصÜÜاحب æÇ ډيÜÜر نÜÜوÇÏ Ñ ډáæ عÜÜالم¡ مشÜÜك

ÑوÜه ژغÜهبانيت څخÑ Ï يى Ýچى تصو ìÏ ىلشخصيتونه ìوÜهغ .ææ هÜګ تÜڅنæ سÜه نفÜتزكي æÇ مÜعلÏ ÑتعماÜسÇ Ï æÑ ÏښÜانيانو پÜه كÜرå پخالÝ هم قاطعانه مباåÒÑ كوæÏÏ .áهمى ډلى Ï پيرÇنو مثالونه هÜم لÜږ نÜدÇæÏ ÇÏ .ìړå طÜرÒ ف

ÑÏ ÌÇæÑلوÏ خو Ï مغلو يرغلونو چى Ï هندæستاä په تاÑيخ كى يى áæÇ Ï ځل لپÜاåÑ مسÜلماä پÜه مسÜلماä كى æخت åÑوÜه نÜت تÜى فعاليÜى ډلÜهمæÏÏ مÜو هÜو ظلمونÜمغل Ï تنوÜپر پښ ìÏپر åسربير .åنه كړÑÏ پله Çهمى خوæÏÏ åæجنگاæ

سياسÜى تحÜرæ ßنلÜرì نÜو چÜى ÇÏ ìæÏÏقتÜدÑÇ حريفÜاåæ ä تانه Òمينه مساعدå كړå. مغلى حاكمانو غوښته چى پښ Ï åÑاÜلپ äوÜخالص Ï هÜو څخÜظلمون Ï وÜمغل Ï وÜمÇم عوÜه æÇ åæاÜه كÜتقوي ìÑنو له الÇپير Ï يى ځكه په هغو كى عزلت

ÒمانÜه هÇماä گوښى ته ترجيح Ñæكوá. پدغسى يو حالت كى Ï پيرæÇ ì مريدì باÑÇÒ ډير گرìæ ã. بايÜزيد په همدغ .خلكو بى پÜيرÇ åنساä گمرæÇ åÇ شقى باله æÇباìÒ ښه توæÇ åÏ پير چى پيرچيرì يدæÇ Ç لوì سوكى پ

æ ãÇكر ìصوفيا ãعا áمقبو æÇ مؤثر ¡Ñغه مشهوÏ چه كىæ هند په لويه Ï مخهÏ بايزيد معاصر يا ترهغه Ï ىÜچ å:ææ ثر يې پر بايزيد يقينىÇ

ìغزنو ìتاگنج بخش على هجويرÇÏ كى Ñپه الهو. .ه ملتاä كى شيخ بهاÇ Áلدين Òكريا æÇ بابا فريدÇلدين مسعوÏ گنج شكرپ

په گجرÊÇ كى نوÑقطب عالÜمÑلدين بوعلى قلندÇ Ýجه شرÇپه پانى پټ كى خو

په ÇجÜمير كى خوÇجه معين Çلدين حسن چشتىÒÇÑÏپه گلبرگه كى سيد محمد گيسو

په گنگوهى كى شيخ عبدÇلقدÓæ گنگوهىخوÇجÜه قطÜب ÇلÜدين بختيÜاæÇ Ñ خوÇجÜه نظÜاÇ ãلÜدين æÇليÜاÁ Á كرãÇ سÜته چÜى مشÜهوÑ يÜى ډير æÇلياپه Ïهلى كى

ìÏ. كاكىìزÜريÜلدين تبÇ áكى جال áپه بنگا

په ÑæÇنگ ÂباÏ كى بابا سعيد پلنگ پوæÇ Ô بابا شاå مسافرÏ پانجكى ìترمذ ÕÇير كى سيد على غوÜپه بون ÊÇسو Ï)يرباباÜپه پ Ñمشهو(

جالÇ áلدين مخدãæ په æÇچ كى شيخÏÏير بايزيد په Ïغسى يوåÑæÏ å كى چى Ï طريقÜت¡ عرفÜاæÇ ä پÜÜيرۍ بÜاÑÇÒ ډيÜر تÜوææ Ï پيÜدÏ æÇ Çمخه مو ææيل چى

لوì سو. هغه æخت هرچا كوښښ كاåæ چى پÜير سى æÇ كه نه نو مريÜد خÜو حتمÜى سÜى. ÒمÜا Â ÏشÜنا¡ مرحÜوã مولنÜا څÜوß (الشيخ له فالشÜيطاä شÜيخه من يد په Òمانه كى æيل چى عبدÇلقدÓæ قاسمى¡ خبرåÏ å چى پÜيرÇنو به Ï بايز

ìÏ يرÜيى پ äشيطا ìير نلرÜو )چى پÜى خپلÜخ كÜه مÜما پÒ ير بهÜپ Ñمشهو åيو .ìږÜكي Êغه تبليغاÏ سه همæÇحتى تر .ه Ï ¡ كÜ خيÜر ìÏ كه Ï خدÇ ìÇمر æنه منى Çæ /مريدÇنو ته چى كاÑ به يى åÏÏ په Òړå سم æنكÜړ ظاهرÇ په ټوكو æيل چى:

Çæ نه منىæ ÇÏ áسوÑìÏ خير ìخطا سو ìÏ åړÇæÏ نه منىæ ÇÏ پير Ï خو چى/ æÇ كوچنى åډير سر åخبر ìبه پد ãÇعو . Ñپير په حضو Ï هغه به æÇ ææ تفاقا ناستÇ يو عالم ìڅخه به يى بخښنه غوښته. خو كه به چير åÏÏ æÇ åپريشانه سو

تÜر )Õ(Ñ æÇسÜوÇ áهللا )Ì(نگه ستاسى Ç Ïمر متابعت Ï خÜدìÇ كى Çحيانا æÇ ندÑتا جرÇئت æكړ چى پير مباÑكه ÇÏڅÇمÜر æنÜه منÜى هغÜه غفÜوÑ æ ÑحÜيم æÇ)Ì( æÇ ìÏ ضرìÏ ìÑæ نو åÏ به Ñæته ææيÜل چÜى كÜه تÜه Ï خÜدìÇ مقدãمتابعت

áسوÑ Ï كه æÇ ìÏ بخښى ¡ìÏ سيعæ حمت يى ترقهرÑ)Õ( åاÜر گنÜت ìÏ يمÜحÑ æ ÝæÑ نه منى هغه پر مؤمنانوæ مرÇنو Ï پير سرå ډير ÇحتيÜاØ كÜوá پÜه خرÈÇ سوÇæÏáړì å. پير خو ÇنساìÏ ä كه نسو ÑÏتير Ïنيا Ç æخرÑÏ ìÏ ÊتيريÜږ

ìÏ Ñه كاÜد څخÜنæژ Ï åيرÜÜى پÜم بÜس åرÜس áمعمو Ï خپلى ټولنى Ï بايزيد هم .ìæ څخه متأثر áخپل ماحوÏ äنساناÇ .Ñسرشا åÏÏ سو. خو äكامل پير په لټو Ï نو ځكه ìخيستاÇ ìÇير خوند نسوÜÜپ åندÜت پسÜجعÑ رÜهن په هÐ مبتكر æÇ å

ºÊææÇÑ يرÜÜه پÜخپل åاالخرÜيوست. بæ يى ÑياÒ æÇ كړæ كى كښينوست¡ كلونه يى فكر Êپه خلو .ìتال ìÇپسى نسو .پخپل طرæÇ Ò پخپله طريقهÇلبته

Ï عقيÜÜدì پÜÜه بÜÜاåÑ كÜÜى پېÜÜر æÑښÜÜاæ äيÜÜل چÜÜى ÇيمÜÜاÏ ä عقيÜÜدÇ ìقÜÜرæÇ ÑÇ پÜÜه هغÜÜى Ï عمÜÜل نÜÜوìÏ .ìÏ ã پÜÜه ÇÏلمؤمنين كى ليكÜى: ... څÜوß چÜى قÜرäÂ لÜولى æÇ عمÜل نÜه پÜرì كÜوì هغÜه پÜه Òړå كښÜى لÜه قرÂنÜه منكÜر ìÏ مقصو

) Õ ¡åسى. هغه )٦عزيز ìÇي كيدÂ نكريم كىÂپه قر ìچى هرځا åæكا áستدالÇ ÇÏةكريم ة ÇمنوÂ لذينÇيهاÇچى يآ åÏرå تړلى ìÏ. شافعى صÜاحب هÜم سمدستى Ñæپسى æعملوÇلصلحت ÇÑغلى ìÏ چى پدì ترتيب ÇيماÏ ä عمل سنو

ìÇدÜخ Ï ىÜل چÜيæ دÜبايزي ÒÇÑÇدÜولى. همÜه بÜن ÁزÜج äاÜيمÇ Ï لÜبى حنيفه عمÃ ãماÇ بولى خو Áجز äيماÇ Ï عمل)Ì( هÜل ìدÜن Ñته منظو ÊÇÐ هغه ÊÏمعرفته پرته هيڅ عبا .(äæدÜال ليعبÇ سÜالنÇæ نÜلجÇ تÜماخلقæ) ÑوÜر نÜډي æÇ رÜن كثيÜبÇ

Ç åÏنسÜاÏ ä توحيÜد Ï علÜم æÇ معرفÜت يعرفوÇ äخلى چى ښايى بايزيد همدÇ ګڼل. معتبر مفسرين كرãÇ ليعبدäæ په ل Ï نوÇيرÜÜگ پÜټ Ï ¡áاÜب مÜح Ï äاÜلح پشÜل مصÜر بÜه Ï كى¡ بايزيد ÎړÇ مخلوقاتو ښه باله. په ټولنيز æÑله كبله تر نو

ìÑوÜپ Óال åÒÑاÜمب ìوÜس áنجوÜس åپه يو Ýظلم په خال Ï حاكمانو Ï æÇ Ïټولنيز فسا Ï ¡ßبيښاÒ ىÜي ìومړÜل æÇ ړÜك .ìدÜم ليÜر ظلÜحص æ يحدÜÜو بÜمغل Ï تنوÜر پښÜپ åÏ .åæاÜچÇæ Óه الÜنو تÜذيÜفÜنÜبيايى مت æÇ áكړ ìملگر äځا Ï äÇÑÇخوكيدìÇ سى Ï åÏ مذهب له الÏ ìÑ هغو مقابله كوá غوښتل Ï æÇ سياست لپÜاåÑ يÜى Ï پÜÜيرì څخÜه چÜى Ï هغÜه æخÜت

Ï تاړÇكو څخه پاته ځبلى عرفاÏ ä خپل )چنگيز¡ هالكو æÇ تيموÑ(مؤثÜرå حربه åæ كاÇ Ñخيست. Ï åÏ پخوÇنى مغلو

منظمÜى æÇ مÜؤثرí ېÏ ظلم په پنجو كى بسمل ليدæÇ ì غوښته يى چى په يÜو )بابر¡همايوÇ æÇ äكبÜر(عصر Ï مغلو طريقى هغه ته نجاÑæ Êكړì څو بÜيرته Ï پخوÇ پشاÏ ä ټولنى Ï صالæ Í فÜالÍ كÜاæ ÑكÜړÇ Ï æÇ ìطمنÜاæÇ ä تسÜكين

رحلى ته ÑæسيÜږÏ åÏ .ìغÜه سÜكوä تÜه ÇتÜه پÜوړۍ تعينÜى كÜړì چÜى هÜر سÜالك يÜى بايÜد طÜى كÜړì لكÜه شÜريعت¡ م .طريقت¡ حقيقت¡ معرفت¡ قربت¡ æصلت¡ æحدæÇ Ê مسكنت

Ï áæډ ÇÏ هغه تحريك خپلو گټو ته تهديد گڼىÏ æÇ ìږÜته كيÑپوÇÑ چى يو شمير خلك Ýعى پخالÇÏ هر Ï لكهÇÑپوÑته سوá. چى څومرìÏÏ å تحريك پيÜرäÇæ ډيريدá هغÜومرå يÜى مخالفÜت هÜم بايزيد خالÝ هم يوشمير خلك

Òياتيدæ Ï .ìخت شاæخوÇ پÜيرÇنو Ï خپل باÑÇÒ سوړÇæلى æليد نو ځكه Ï بايزيÜد پÜه خÜالÝ لÜومړì هغÜوÇÑ ìپوÑتÜه ناسÜخى¡ سوá. عالماä يى æلمسوá چى بايÜزيÜد Ï شريعت په توææ åÑهى. Ï ملحÜد¡ مرتÜد¡ شÜيعه¡ ÇسÜماعيلى¡ ت

حلولى¡ تأæيلى æÇ نوÑ ډáæ ډÇ áæتهاماÊ يى Ï ځاÇ æÇ ìحوáÇ په تناسب پر æلگوá. ځينو ټاپه پÜر æهلÜه چÜى شÜيعه Ç ÇÏ .ææشÜتباå لÜدÇÑ ìپيÜدÇ سÜوå چÜى شÜيعه گÜاæ æ äاليÜت فقيÜÜه تÜه عقيÜدå لÜرì. پÜه ìæÏ كÜى ÇمÜاÏ ã خÜدìÇ نائÜÜب¡

ãوÜÜمعص ãاÜÜمÇ Ï ىÜÜچ ßوÜÜڅæÇ ìÏ مÜÜه حكÜÜه پÜÜهغ Ï هÜÜهرڅ æÇ ãوÜÜل معصÜÜم پخپÜÜد هÜÜبايزي .ìÏ åÇرÜÜه گمÜÜهغ ìدÜÜن æرÜÜپيتحريك كى Ç Ïماã مقاÑÏ ãلوÏ¡ پيرتماæÇ ææ ã بغير Ï åÏÏ پيرÏ ìæ نجاÊ بله الÑ نوæÑ ته نه åÏÏ .åæ پيرìæ پر ټولو

åæ كى ßشر æÇ هىÇپه گمر Ñنو æÇ جبÇæ. تل سÜÜى. څرنگÜÜه چÜÜى پÜÜه شÜÜيعه مÜÜذهب كÜÜى تÜÜÜقيه ÇæجÜÜب æÇ åÏ پÜÜه ÇسÜÜمعيليه طريقÜÜه كÜÜى عقيÜÜدå بايÜÜد پټÜÜه æسÜÜا

بايزيدخپلو مريدÇنو ته æيل چى هرچاته خپله عقيدÇ åظهاáæÑ ندì پكÜاÑ نÜو لدغÜه ځايÜه يÜى مخÜالفينو ìÏ گÜاهى شيعه æÇ ځينو Çسمعيلى باله. هغوÏ ìبايزيد ÇÏ قوÇÇÑ áخلÜى چÜى نحÜن معاشÜرÇألنبياÇ ÁمرنÜا äÃ نكلÜم ÇلنÜاÓ علÜى

Üچ ìويدÜر سÜمÇ ولۍÜټ ÄاÜنبيÃ Ï پرموږ Ü عقولهمÑقد æړÜكæ ìرÜابق خبÜوهى مطÜپ Ï ìوÜهغ Ï åرÜو سÜخلك Ï د (ىÜبايزي Õ ¡ìÑنصاÇ٢٧٧( ÊنحضرÂ Ï خو بايزيد .)Õ( ابقÜوهى مطÜپ Ï خلكو Ï چى فرمائى ìكو ÏستناÇ په هغه حديث

خبرì كوÇ .ìسمعيلياä مهدÂ ìخرÒماä ته عقيدå لرÇ Ï æÇ ìماÒ ãماÇæÇ Ï äمرÇ æطاعÜت ÇæجÜب بÜولى. څرنگÜه چÜى Ç æÇطاعÜت يÜى ÇæجÜب )كه څه هم بايزيÜد ÏÇ ÇÏعÜا نكÜوá (مهدÂ ìخرÒماä باله )بايزيد(پل پيرتماæÑ ãښانيانو هم خ

نوځكه مخالفينو Çسمعيليه ټاپه پر æهل. مال ÇÒÑÇنÜى خپÜل پÜÜير مهÜدì گڼÜى æÇ نÜوÑ خلÜك يÜى هÜدÇيت تÜه ÇÏسÜى :ÇÑبولى

الæ åÑغوÇړå ۍÑښتين رÒمانهÜله مهدÂ ìخ

. ځينÜى )١٦٦¡ ١٦٤كرگÜر¡ Õ (څخه په سم يا ناسم نقل قوá تناسخى بولى )خليل(ځينى بايزيد Ï åÏÏ يوå مريد . شوìæÑ مستشرقينو æÇ په ګڼى . ځينى يى Ï مغلى ÇستعماÑ پر ضد ملى مباÒÑ)١٧٣كرگر¡ Õ (يى حلولى بولى

Ï åÒÑاÜانيانو مبÜښæÑ Ï ستهæÑæ ړۍÜپي Ñڅلو æملگر ìفكر ìهغو Ï پښتنو كى æÇ كسÑاÜر سوسيال مÜز پÜنگلÇ تىÜسæبلÜل æÇ هغÜه يÜى Ï مÜذهب تÜر پÜرìÏ النÜدÏ ì فيوډÇالنÜو مبÜاåÒÑ طبقÜاتى يومخمبنى تفسير كړæÇ å هغه يې Çصولو

ìÏ ڼلىÜگ Ñساال ìهغو Ï بايزيد يى æÇ ãنو قياÇبزگر Ï پرضد) Õ ¡٢٠كرگر.( زيÜد سÜرÏ Ï å بايزيد پاæÑنكى تگالìÑ هÜم علمÜاÄ تÜه ÏسÜتاæيز پÜه الÑæ ÓكÜړ æÇ مخالفÜت يÜى تسÜريع كÜړ. Ï باي

Çخوند æÑÏيزÇ åختالÝ تر ډيرå حدå مذهبى ÇÏ .ææځكه هغه مال Ï æÇ ææ بايزيد سرå يى معامله هم Ï Ïين æÇ مالئÜى پر بنياÇ Ï ÇÏ .åæ Ïخوند æÑÏيزæ åظيفه åæ چى Ï Ïين Ç Ïحكامو چى څنگه åÏ ته معلوåæ ã حرÇست æكÜړæÇ ì څرنگÜه

بÜاåÒÑ كÜوá نÜو ضÜرÑæ يÜى ÇصÜطحكاæÇ ß تصÜاÑæ ãÏسÜرÇÑ åتلÜى. چى بايزيÜد هÜم لÜه همÜدì سÜنگرå پÜه بيÜل جهÜت م ßتر åيزæÑÏخوندÇ (لÜغلبا مغ) ىÜس ìÇدÜكي ºìæ ىÜړيكÇ ìÏژÜن ìÏÇژÜن åرÜو سÜمغل Ï ىÜبت يÜه نسÜتنو پÜپښ Ï æÇ ææ

ìرÜخب ìÏ åÒ وÜخ ìبايزيد مخالفت كړيو Ï æÇ مايتÜمغلو ح Ï Ïغه قومى بنياÏ چى هغه به پر ìكړæ áستدالÇ ßڅوÑæكوÇÏ ãځكه هغه مال æÇ ææ مال قوã ته معتقد ندÇ .ìخوند æÑÏيزå كه څه هم Ï مغلÜو مخالفÜت نÜدì ته ډير äÒæ نه

كړÇ Ï æÇ ìكبرپاچا Ï بيدينى مقابله يى ندå كړì خو ښه يى هم نه ÑæتÜه كتÜل. كÜه څÜه هÜم هغÜه Ï پښÜتنو ÑÇÒ Ï حالÜت ÜسæÑæ رÜيخ عمÜش Ï ىÜى چÜك áسى حاÇكى پد ìپه يوځا æÇ گڼى äښانياæÑ áه مسؤÜپات ìدÜنæه ژÜدين پÜلÇ áالÜج Ï ته

Ï تنوÜپښ Ï æÇ مÜظل Ï وÜمغل Ï خنه بولى خوÑ ين تهÏ هغه æÇ ìكو åÑښكا äخفگا æكيد åÑاÜه بÜت پÜحال ÑÇÒ æÇ فÜتكليال Ñخنه ÏÏ åæين پاته چى پاÏشاÒ åموږ ÇكبÜر Ï ìÏ ¡ææ نفÜس پÜه لÜوìÑ تللÜى æÇ لÜه ÏينÜه بÜى خبÜر Çæ» ÇÏ ....ææئى كى

ه مقاÇ Ï ãمرÇگانو پيښوÑ شه¡ مغل گډ په پښتانه شو له æÑÏنه يى خبر شو Ü قلنگونÜه يÜى شوميت Ï جالÏ áين ææ چ. )ÜÜ١٣٥ Ç١٣٤خوندæÑÏيزÒ« ) Õ ¡åياتى كړ هزيمت يى æÏ ÑæڅاÑ كړ¡ Ï جالá له بدå پيله كل پښتوä مغل په ÑÇÏ كړ

ìدÜÜپ .ìÏ دلىÜÜه ليÜÜه تكليفونÜÜو څخÜÜمغل Ï مÜÜه åزÜÜيæÑÏ دÜÜخونÇ تهÜÜسæÑæ ÊاÜÜفæ رÜÜا تÜÜپيرباب Ï åزÜÜيæÑÏ دÜÜخونÇ Ï áæډ åښانيانو سرæÑ Ï ÝختالÇ مخامخ åزÜيæÑÏ دÜخونÇ Ï ¡يكنÜل .ææ هÜن åÑخوشحالى لپا Ï مغلو Ï æÇ Ñپه سياسى منظو

ته چى ìÏ يى Ï بايزيد مقÜابلى تÜه ÇمÜر كÜړææ ì بايÜد پÜه عÜين نظÜر æنÜه كتÜل سÜى. Ï بايزيÜد سÜرÏ å )پيربابا(مرشد ìپير Ï ìÒÇا پيربابا په مخالفت كى نه يوÜپيرباب Ï åرÜس åÑاÜبÑÏ ىÜمغل Ï بلكه åÏ Íمسئله مطر ÊÏحسا æÇ قابتÑ Ï

نسى غوÑځيدìÇ. نو پدì ډáæ په ÒياÇ ÊحتماÏ á بايزيÜد نظرåنژæÏ ìÏستانه Çړيكى له Ï æÇهغه ÏپالæÇ Ñ كوÑنۍ ææ åگاÂ په åيزæÑÏخوندÇ åچى حتمى ند ææ Óښمنى ترشا هم سياسى الÏ ياتىÒ Ï åيزæÑÏخوندÇ Ï åسر.

ÇÏ ãوÜه نÜذهب پÜم Ï ÇÏاÜى مبÜج áدÜيريææ هÜڅخ ÑÇدÜقتÇ انىÜښæÑ åæÑدÜدلى تنÜټوكيÇÑ ìوÜن ìÏÏ بيا äÇمندÜتÑقدتحريÜÜك سياسÜÜت æكÜÜړæÇ ì پÜÜه سÜÜيمه كÜÜى قÜÜدÊÑ ترالسÜÜه كÜÜړì. كÜÜه æگÜÜوÏ ¡æÑ سÜÜوÏ ÊÇ ميÜÜا عبÜÜدÇلغفوæÇ Ñ پÜÜه

بى تحريÜك كÜرÑÇ كÜرÇ ÑÇفغانستاä كى Ï طالبانو په شموá په تاÑيخ كى ÇÏسى مثالونه لÜږ نÜدì چÜى يÜو سÜوچ مÜذه سياسى سوæÇ ì بيا يى قدÊÑ نيولى ìÏ. پدì ډáæ يو شÜمير قدÑتÜمنو هم Ï بايزيÜد پÜر ضÜد æ پÜÜيرÇنو æÇ ماليÜانو

ì ºسÜاæÒال نسÜى قÜد نÜدÇنى ته السونه Ñæكړá. څوß چى Ï پÜير¡ مال æÇ سركاÑ لغتى په يوå سÜال æخÜوìÑ نÜو بيÜا چ . پÜÜدì ډÏ áæ بايزيÜÜد خÜÜالÏ Ý ماليÜÜانو¡ پÜÜÜيرÇنو æÇ حاكمÜÜانو áه سÜÜوپÜÜه همÜÜدÇ سرنوشÜÜت ÇختæÑ æÇÜÜښÜÜانياä بايزيÜÜد . خÜو بايزيÜد هÜم Ï خپÜل ځÜاæÇ ä تحريÜك Ï بقÜا ÇÏíæ ì مذهبى تحريك په سياسى تحريك بدá كÜړ ښايې مقابلى

¡ قلÜÜم æÇ تÜÜوæÑÏ ìÑ سÜÜرæ څخÜÜه Ï )پÜÜالæ ä نقشÜÜه(لپÜÜاÏ åÑ هغÜÜه æخÜÜت لÜÜه هÜÜر ÇمكانÜÜه كÜÜاÇ ÑخيسÜÜت. ÏلتÜÜه Ï تخطÜÜيط Ï سياستìخيسته كيدÇ Ñسايلو په توگه كاæ .

مغلÜÜو پاچاهÜÜانو پÜÜه هنÜÜد كÜÜى Ï خپÜÜل ÇقتÜÜدÇ Ï ÑÇسÜÜتحكاã لپÜÜاÏ åÑ هغÜÜه ځÜÜاÏÇ Ï ìيÜÜانو Ï بڼÜÜى æÇ كÜÜرÏ ÑÇÏ تغييÜÜر كوښښ كاåæ خو پخالÝ يى يو شمير علماÁ حق لكه شيخ Çحمد سرهندÒ ìياÑ يوست چى Ï هند مسلماناÏ ä خپÜل

سى. پدì ډáæ هÜرì ډلى Ïين Ï ټÜولÜنى مهم عنصر گاڼÜه Ï æÇ خپل فكÜر پÜر Ïين æÇ مذهب پر سنتى الæÑ ټينگ پاته بنياÏ يى Ï هغه په شكل Ñæكولو كى كوښښ كاåæ. بايزيد هم Ï يوå مبتكر مصلح په توگÜه ÇÑپاڅيÜد æÇ پښÜتانه يÜى

åÏ .áوÜÜپوهæ åæ زÜÜاظر مركÜÜتن Ï تونوÑدÜÜق Ï تÜÜخæ هÜÜى هغÜÜه ¡چÜÜپ äاÜÜلبيÇخير ÑوÜÜه منظÜÜپ ìæاÜÜو پوهÜÜى يÜÜغسÏÏ توÜÜپښ Ï æÇ له خپله كلى áæÇ åÒÑليكى. لكه هر مصلح چى خپله مباæ خپلو Ï لÜم خپÜد هÜبايزي ¡ìوÜت پيلÜنو په حمايÇÑÇخوچÜى )پښÜتو (كÜړ. ÇÏ åÏ خÜوåÑÇ ژبÜه تحريÜك پيÜل كÜى فكر Ï ترæيج لپاÏ åÑ خپل خوÑÇ قوÏ ã خوìÑÇ ژبى په خÜدمت

لÜخوÏ Ç يو مهم Ñسالت Ï تÜفهيم پÜه )Ñ)Ìكه ژبÜه Ç Ï æÇهللا ÇلÜهاã مباÇلهى Ï Ïجنت ژبه¡ ÇغياÑæ æÑته æÏ ÏږÎ ژبه æيل æÇ وÜليكل Ï هÜه ژبÜكÑمبا ìÏ هÜى پÜه يÜانو تÜمخلص æÇ نوÇدÜو مريÜخپل æ .åړÜه كÜژب åوږÜخ æÇ هÜه¡ مقدسÜيى مهم ÑمنظوڅيÜړنو مجاÑæ áكړ. هغو په پښتو ډير څه æليكل æÇ پدì ډáæ يى پښتو ژبى æÇ پښتنو ته نه هيريدæنكى خدمتونÜه

الÑ پÜوهÜÜوá¡ نÜو لÜه بلÜى خÜوìæÏÏ Ç پخپلÜه ړå. كه له يوì خوÇ بايزيد æÇ ملگرæ يى پښÜتانه پÜه خپÜل تحريÜك æ æÇك ÑاÜثÇ æÇ هÜتو كتابونÜه پښÜى پÜنسÇÑ ìدÜير النÜÜر تاثÜاتو تÜتبليغ Ï انيانوÜښæÑ Ï تانهÜى پښÜچ åÑلپا ìÏÏ خالفينو همÜم

æ åÏæ ته ښه ÈÏÇ پښتو Ï غه مقابلىÏ چى áكړ åÑخپا æÇ ليكلæ ìعزيز æÇ åكړÑ انىÜفغÇ åاÜش Ï äوÜى يÜه فرهنگÜغÏÏìكړيد ìخوند ìÏ Êæپر ÓæÇ Çكى چى ستاسى مخته همد Èپدغه كتا åحد åنامو بيلگى تر ډيرÑكا Ï لموÒ.

ÇÏ ìوÜو. هغÜس áتوÜسÇæ هÜت ÊÇوÜس åÑاÜو لپÜځبل Ï ښانى تحريكæÑ Ï يتونه هم سته چى پيرباباÇæÑ سىÇÏ ځينى

څخه ÇÑباسى چى ليكى چى پيربابا Ï خپل پÜير په هدÇيت ترمذ ته ÑÇ ÏشاÏ لپÜاÏÇ åÑعا Ç Ïخوند æÑÏيزÏ å هغه قولهÏ ÏيÜن څخÜه )ææ äÇæÑ)Õ چى مريدÇنو يى Ñæته ææيل چى پÜه يوسفÜÜزæ كÜى åæÏ ملحÜدìÏ äÇ چÜى خلÜك Ï محمÜد

Üنæډ æ گÜډن ìæÏ .ìÏ ړيڅÜÜى بÜلæ يرÜÜل پÜب æÇ بÜير طيÜÜو پÜغلج Ï وÜي Ü ìيى حاصل كړيد Êډير شهر æÇ ìæړÇ æÇ گ ìÇدÜه خÜلى خو ځانتæپير æÇ ìږÜته گډيÑæ ښځى ¡ìكړيد áحال Ïæسر)Ì( هÜى تÜعالق æزÜÜيوسف Ï ىÜه تاسÜك Ü ىÜيÇæ

ìæÏ .وÜه سÜند ترپايه هلته پاتæژ Ï æÇ الړæ ير تهÜپير بابا بن ææ هى څخه بچ سى. هغهÇگمر Ï خلك به ÇÏ الړ سى نوæبابا يى Ï نفوÏ Ð خپريدÏ æ مخنيوì لپاÑæ åÑغى. ÏÇ ÇÏعا چÜى پيرæلى Ï بايزيد æÑښاä له خليفه گانو بولى چى پير

پيربابا Ï بايزيد Ï خليفه گانو پخالÝ يوسفزæته تللى Ï ìÏ تاÑيخ سÜرå سÜموä نخÜوìÑ. هغÜه Ï بايزيÜد Ï پيÜرۍ تÜر Üى سÜلæمالمير æÇ ړيڅÜÜال بÜم Ï انيانوÜښæÑ Ï لى بړيڅæغه پيرÏ نكىæيت كوÇæÑ .ææ ته تللى æيوسفز Çپخو äعالÇ åر

Ï كه ښه ځير سو پيربابا .ìمغالطه كو ìسته تيرسويدæÑæ ى ٩٥٠چى ډيرÜچ ìÏ ىÜكى بنير ته تلل Çخوæپه شا Þ Üه Ï خت به بايزيدæ ÇÏ١٩ ææ نه ìير سوÜيقينا پ æÇ ææ كالو .åÏلوÑÏ يې نه äÇمريد æÇ æÇ يرطيبÜكى چى پ áسى حاÇپد

Ï ìهغو .åæ äÇپير Ñختكى مشهوæ مهغهÜلى په هæيرÜى پÜو كÜئلæÇ هÜاچهى پÜپ ÑÇæ مÜهæÏÏ æÇ سلطنت áæÇ Ï äهمايوææ خت هلكئæ زيد هغهÜچى باي åæ كى ÌæÇ په.

æÇ ÄاÜÜعلم Ï ىÜÜئÇæ ىÜÜچ äاÜÜيÇæÇÑ هÜÜائى لكÜÜښ .ìړÇوÜÜړنه غÜÜÜڅي ææ هÜÜت څÜÜو علÜÜتلÑæ Ï اÜÜپيرباب Ï هÜÜت æفزÜÜى يوسÜÜچÇÏهغÜه æخÜت پÜه ډيÜر ښÜه سÜړæÇ ì صوفيانو سرå په سيمه كى Ç ÏلحاÏ Ï خپريدæ تشويش æÇ ææ پيربابا ته بÜه يÜى چÜى

ÑÇÑÇدÜكÇæ ىÜائى مغلÜا ښÜي æÇ .ىÜالړ سæ åرÜسÑæ åÑلپا æختميد Ï غه فتنىÏÏ چى ìæ ìكړ Ñعذ ææ Ñهللا مشهوÇ لىæ)äمايوÜه( ìæ ستولىÇ غه پښتنى سيمى تهÏ و هغهÜمÇى عوÜچ ìوÜكړي åډÜشائعه يى ګ æÇ ìكړ ãÇÑÇ تهÑæ چى خلك

نÜه څخÜه هÜمايوä له پښتنو ډير æيريدÏ ¡ì شيرشاå هيبت يى ال Ò ÏړÑæ . åڅخه غوښتى åæ چى يوسفزæ ته æالړ سى äÇوÜت áوÜل ټÜى پخپÜو يÜن ææ ولىÜف نيÜر تكليÜه ډيÜلطنت پÜه سÜانو څخÜثÑÇæ هÜل ìÑوÜس åاÜشيرش Ï يى åÒتا ºتلىæ ææكوښښ كاåæ چى پښÜتانه بيÜا ÇÑټÜوá نسÜى æÇ ځانتÜه مشÜر æÇ قيÜاÊÏ پيÜدÇ نكÜړì. ښÜائى هÜÜمايوÏ ä يوسÜفزæ لويÜه

سيمه چى Ï مغلو تÜر æلكÜى ÏبانÜدÏ åæ ì پښÜتنو Ï بيÜا ÇÑټوليÜدæ بÜالقوå سÜنگر گاڼÜه نÜو ځكÜه بÜه يÜى پيربابÜا غرنى .ìړÜابع كÜه تÜيله جنگÜÜى بÜه يÜباچات ãالÜسÇ Ï ÍطالÜصÇ هÜپ ìæÏÏ اÜو يÜمغل æÇ ìړÜكæ ىÜپكښ Ñچى كا ìæ ستولىÇÑæ

ìړÜس ìÏاÜعتمÇ خپل Ï پښتنو په سيمو كى Ï ختæÇÏ ته äا همايوÜه پيربابÜخ لكÜر سÜه ډيÜتنو تÜپښ .ææ ÊÑæرÜت ض æÇ åÏÇاحبزÜه¡ صÜجÇخو ¡ÊرÜيد¡ حضÜه سÜتÑæ نوÇگرÑتعماÜسÇ æÇ áدÜه پيژنÜچى چا ن ìسويد áستوÇ ÇÑ äÇسى پيرÇÏ

ßÑپير مبا æÇ ىÜي åÑاÜت لپÜمÇكر æÇ ìرÜپي Ï ìوÜهغ Ï æÇ ìړÜك åوړÜه جÜتÑæ ىÜي åيلى¡ شجرæ ÎÇرÜپ .ìدÜكړي ÊاÜتبليغه يÜى خلكÜو پيژنÜدÏÏ áغÜو تبليغÜاتو تÜر ÇثÜر النÜدì محÜدæÇ Ïæ بÜى Òموږ ځايى ښه خلك ÇÒ æÇهدäÇ چى پالæ Ñ نيك

ìÏæ پاته سوæÇ ì ناچاÇÏÑÇæ Ï åÑتى پÜيرÇنو مريدäÇ سويدæÇ ì پÜدì ترتيب ÇÏÑÇæتÜى پيÜرäÇ نÜوÑ هÜم پÜه æلÜس كÜى ÑÇرÜكÑÇكر .ìويدÜس Ñمشهو æÇ تقويه æÏرÜت پÜخæ Ï áكوÑاÜك åرÜو سÜنÇى پيرÜتÇÏÑÇæ Ï ىÜتى چÜسæÇÑ ىÜسÇÏ يطÇرÜش

دì. پÜدì ډÇ áæسÜتعماÑگرÇنو Ï پښÜتنو هغÜه سÜيمى چÜى قÜابو كÜوá يÜى ÇسÜاä نÜه ææ پÜدغو پÜÜيرÇنو ضÜرÊÑæ سÜوي تسخير كړيدæÇ ì هغه څه چى يى په جنگ نسوìÇ گټالì په پÜيرÇنو يى ترالسه كړيدÏ .ì پيربابا پÜه بÜاåÑ كÜى ÒمÜا

Üر ښÜه ډيÜسى هغ ìÇكيد ¿ææ ßښتيا څوÑ چى هغه په ìثابته كړ ÇÏ نسته چى ÏسناÇ åد سرÜانى مرشÜحæÑ æÇ ìړÜه س . æåخو æÏستى يى Ï مغلو سرå يقينى æÇ ææº يا برعكس

ÊاالÜياسى حÜس:

پښÜتنو لÜوìÏ سÜرÇÑÇÏنو Ï هنÜد Çæ ÏكمÜن ÇبÜرÇهيم لÜوìÏ پخÜالÝ بÜابر تÜه بلنÜه كÜى مÜيالìÏ ١٥٢٦/هÞ ÜÜ ٩٣١په خه ماته æخوړæÇ å په هند كى نه ÑæكړÏ .å پښتنو ÏسرÇÑÇÏنو ÏÏغه بى Çتفاقۍ په نتيجه كى ÇبرÇهيم لوìÏ له بابر څ

åؤثرÜم æÇ åÏږæÇ åوÜي ÝخالÜÜقافت پÜÜث Ï هÜهغ Ï æÇ ãوÜق äتوÜپښ Ï هÜو بلكÜتم سÜت خÜړيو حكومÜÜيÜپ Ï پښتنو Ï ìÒÇيو

æÇ æالìÏ ته يÜو پÜر١٥٣٠ã( ¡ÎÇ(يو پوìÑ يى æ ãÇæÏكړ. بابر تر خپل مرگ æÑæسته پيړمباÇæÑ åÒÑنه سوå چى تر څو ه ميرËÇ پريښوÏ. كه څه هم Ï مغلو Çخير پاچا بهاÑÏشاå ظفر ææ چÜى ÇنگريزÇنÜو مضبوæÇ Ø پښتوä ضد سلطنت پ

مÜيالìÏ پÜوæÑæ ºææ ìÑسÜته مغلÜو Ç ÏفغانÜانو ١٧٢٠كى له هندæستانه فرÑÇ كړ خو Ï مغلو مÜؤثر ßÇæ تÜر ١٨٥٨په )ìالند ÊÏنى ترقياÑكو Ï åÏÏ æÇ بابا åحمدشاÇ( لحمايه نيمگÇ نو تحتÇنگريزÇ Ï ختæ بيا څه æÇåæچال ßÇæ ìړ.

پÜه ÑæÒ كÜى ã( ææ ÜÜ١٧٢٢ ١٥٢٦(Òموږ æ څنگ ته په ÇيرäÇ كى صÜفوæÏ ìلÜت په هند كى Ïمغلو ßÇæ Ï پر æخت¡ چى Ï سنيانو سخت ضد Ï æÇ ææ پښتنو ځينى سيمى يÜى هÜم النÜدì كړيÜوì. صÜفويانو پÜه ÏغÜو ÇæÏړæ æجوهÜاتو¡

و ÏښÜمنو طاقتو په منځكى سخت ÇÑگير سÜوåæ ì. پښتوä ثÜقافت ìÏæ ته نه پريښوÏ. پدì ډáæ پښتانه ææÏÏ لوي Ï äايوÜى همÜه چÜكل ºåæ يو åبيا سر Ýپښتنو پخال Ï خو åæ قابت كىÑ طاقتونه پخپلو منځو كى په åæÏ ÇÏ سيمى Ï

åوړÜخæ څخه ماته åشيرشا ä١٥٤٠(پښتوã( هÜفويانو پÜص Ï ىÜچ ææ هÜه ميلمÜو هلتÜترهغ ºåړæوÜي åاÜه پنÜت äÇرÜيÇ هÜهغ ).١٥٤٥ã(ته Ï پښتنو څخه æنيو مرسته يى كابل بير

Ï هند Ï پنجاÈ په جلندهر كى پيدÇ سو. Ï مغلو په æخت )١٥٢٦ã /ه٩٣١Þ.Ü(بايزيد æÑښاä په هÜمدغه æختكى كى پښتانه هرځاì ځبل كيدæÇ á له يوå ځايه بل ځاì ته Ï سر Ç Ïمن پÜه تÜÜمه پÜه كÜوچ æ بÜاÑ مجبوÑيÜدá. بايزيÜد هÜم

Ç Ï .ææ قربانى Ñغه ناتاÏÏ Ï دÜبايزي áوÜه قÜپ åزÜيæÑÏ تانه ٦خوندÜى پښÜك ÈاÜه پنجÜو پÜو فوجونÜمغل Ï ىÜچ ææ الوÜك åډÜه كÜت äيرستاÒæ يرتهÜب æÇ ìÏږÜپري Èچى پنجا áسو Ñجلندهر پښتانه مجبو Ï غه سلسله كىÏ په æÇ ځبلæ سخت

ìكړæ)زÜمقدمه¡ ي ¡äمخز( ìوالÜكæ ìÑوÜس åاÜشيرش ºåæ پاته åسه څه ساæÇخو په پښتنو كى التر . Ï ابرÜب Ï ìÇوÜس ìæÒ)äهمايو( نيسىæ سلطنت بيرته ìپښتنو غصب سو Ï څخه)١٥٤٠ã( ايوÜو ځÜيرته خپلÜÜتانه بÜت پښÜخæ غهÏ .

åæ هÜن áوÜه ټÜايو تÜو ځÜه خپلÜتانه ال بيرتÜپښ æÇ ìوÜر سÜتي åæ هÜه ال نÜر كلونÜحكومت ډي Ï پښتنو Ï خو .áته ستانه سومغولÜو يرتÜه å په يوÇæ åقعه كÜى ځÜوÇنيمرگ سÜو æÇ بÜاچهى ب ستانه سوæÇ ì ځانونه يى نه åæ ټينگ كړì چى شيرشا

æنيوá. څرنگه چى پښتانه Ï هندæستاÏ ä تخت æ تاÏ Ìعوåæ ÑÇÏ å نو مغلو Ï هغوÏ ì ځبلو په منظوÏ Ñ هÜيڅ ظلمÜه Ï لÜمغ ìÑÇæ ÇÏ .áدÜا ليÜه بقÜى خپلÜى يÜپه فنا ك ìæÏÏ æÇ Êكى يى خپل قو ìÑæپه كمز ìæÏÏ ځكهÇÏ ºåæÇړÇ مخ نه

.و ځبلو ته ÇÏسى متوجه سوá چى ساå كښلو ته يى نوÑ نه پريښوáæ. بايزيد په Ïغسى شرÇيطو كى لوì سوپښتنتر مغلو پخوÇ په هندæستاä كى كه به جنگ ææ نÜو هغÜه بÜه ÇكثÜرÏ Ç مسÜلمانانو æÇ نامسÜلمانو تÜرمنځ ææ. مغÜل

ÇææهÜÜه. Ï پښÜÜتنو څخÜÜه يÜÜى خلÜÜك åæ چÜÜى مسÜÜلماä يÜÜى پÜÜه مسÜÜلماæ äجنگÜÜاæÇ åæ پښÜÜتوä يÜÜى پÜÜه پښÜÜتوä لÜÜومړنى .áړÜÜوړ كÜÜه جÜÜنæÑه مناÜÜى كلÜÜه يÜÜڅخ æرÜÜس Ï æÇ áژææ تانهÜÜر پښÜÜر ډيÜÜÜكبÇ ىÜÜپسÑæ æÇ äايوÜÜابر¡ همÜÜو. بÜÜنيæ تÜÜحكوم

åÏستفاÇ æÇ ÓÑÏ حالت څخه په Ï ښانيانوæÑ åسرÏ پښتانه æÇ áټوÇÑ كى Êحانيت به چوكاæÑ هÜمغلو جنگ ت Ï ېÜيæسÜله æÑحانيÜت نÜوæ ãژá چÜى باغيÜاìÏ ä همدÇسÜى æÑښÜانيانو Ï . لكه مغلو چى مسÜلماä پښÜتانه پÜدá ìتياÑ كړ

.åكړ áستعماÇ پرضد ìæÏÏښانيانوæÑ كÜخل áوÜټ ÑوÜى نÜخپلى ډل Ï ل (بغيرÜا مغÜل )خصوصÜخپ æÇ لÜركين بلÜمشمريدäÇ يى Ïيته تياÑ كړåæ ì چى Ï هغو سرå په Òغرæ åÏجنگيÜږæÑ .ìښانى غوÑځنگ Ï پښتونÜخوÇ پÜه يÜوå پرÇخÜه

Üى سيمه كى نÜك äستاæكه څه هم مغلو په هند .ææ ìته يو سرخوږ ìÑتوÇرÜمپÇ مغلو Ï كړ چىæ ãÇæÏ ړۍÜپي åيو ìÏژÏ مسلماä په نوã حكومت كاåæ خو æÑ ÏښÜانى تحريÜك پوÇسÜطه پÜر پښÜتنى سÜيمو Ç ÏسÜتعماÑگر پÜه ډáæ معرفÜى

.سوæÑ æÇ áښانى تحريك Ï يو ضد ÇستعماìÑ حركت په توگهښتنى æÑحانى¡ سياسى¡ ټولنيز ژæندì غوÑځنگ ææ چى ژÇ ÑæثÜرÊÇ يÜى تÜر ډيÜرæÑ åښانى تحريك يو فعاá پ

ìدÜالن ÑاÜخت فشÜر سÜو تÜمغل Ï تانهÜى پښÜچ ìæ ìكړ Çهم پيد ìپد ÎسوÑ Ñښايى بايزيد په پښتنو كى ژ .åæ ختهææسÜايلو جÜوړ كÜړ چÜى پخپلÜو æÇ سÜنګر åæ. بايزيد åÏÏ æÇ كوÑنۍ Ï پښتنو لپاåÑ يو سياسى¡ مذهبى ÏÇ æÇبى منبÜر

Üجنگيæ ìړÜÜيÜپ åيو ìÏنژ åۍ سرÑتوÇمپرÇ لوئى ìيو Ï مانىÒ Ï بيله بهرنى مرستىìږ åæ بوطهÜمض åرÜمæÏ ىÜه يÜډل .چى كله جالله Ç Ïكبرباچا سرÏ å همكاæ åÏÇÑÇ ìÑكړå نو æÑښانيانو هغه æÇÑتښتاæÇ åæ بيا يÜى مبÜاìÒÑ تÜه تيÜاÑ كÜړ.

ى حتى Ï بايزيد Ï åÏÏ æÇ ټولو ÇÒمنو ترمرگ æÑæسته هم په مذهبى æÇ فرهنگى لحاÇÏ Ù تحريك æÏمرå قوææ ì چ Ï كتابونوليكÜل ضÜرÑæ الهÜم ÇخوندæÑÏيزÇ åحساÏ Ó ناÇÑÂمى كاåæ نوځكه يى ìÏÏ تحريك پخالÝ ډير æÑæسته

گڼل. هغه خلكو ته گوÇكى ÏÏين په حكم عذÑ كÜاåæ چÜى æÑ ÏښÜانيانو كتابونÜه مÜه لÜولى بلكÜه ÒمÜوږ Çææ ÇÏياسÜت. . Âنكه ÑÏباåÑ تصنيفها كه ÒÇين ملحد ماندå باشند Çگر بدست Çهل سÜنت æ جماعÜت ÇÑÏفتÜد بايÜد كÜه .. «هغه ليكى

Òتش بسوÂ بهÇ æ تÜهس äÇÑÏ ÈوÜمرغ æ äæÒوÜم æ شÜلكÏ äخناÜظاهر بعضى س ÑÏ گرچهÇ .معتقد نشوند äÇبد æ ندÇ äيÜن ÒمانÜه طالÜب ÏيÜن باشÜند Ç ÒÇال هالæ ß گمرæ åÇ بÜيرåÇ خوÇهند شد.... Çلقصه هركه Ç ÒÇفغاناæ ä سائر مسلمانا

. ÇÏ )Ç١٢٧خونÜÜد æÑÏيÜÜزæÇ) Õ ¡åالÇ æÇ ÏحتÜÜرÒÇ بكننÜÜد Ç æال هÜÜالß خوÇهÜÜد شÜÜد Ç æبÜÜدÎÒæÏ ÑÏ Ç خوÇهنÜÜد مانÜÜد معلوميÜږì چى كه Ï بايزيÜد ÇÒ Ï åÏÏ æÇمنÜو پÜه مÜرگ سÜرÇÏ å تحريÜك مÜړ سÜويوìÇ نÜو بيÜا ÇخونÜدæÑÏيزæÑæ åسÜته

تÜرمنځ ليكلÜى ºìÏ æÇ١٠٢١ ١٠١٢. كÜه æكتÜل سÜى هغÜه خپÜل ټÜوá كتابونÜه ÏÏ Ïغو كتابونو ليكلو ته ضرÊÑæ نه ليدهÜډæكى ال مريÜدÇنو يÜى پÜه )جÜالÇ áلÜدين (كÜى چÜى æÇÏخÜت Ï پيرæÑښÜاÇ Ï äخيÜرìæÒ ì ١٠١٢مخزÇ äالسالã يى په

ÇحÜÜدÏ ÏÇ (كÜÜى ليكلÜÜى ìÏ چÜÜى Ç ÏحÜÜدÒ ÏÇمانÜÜه åæ ١٠٢١غزنÜÜى كÜÜى ÇÑټÜÜوá كړيÜÜوºå تÜÜذكرÇ åالبÜÜرÇæ ÑÇالشÜÜرÑÇ يÜÜى پÜÜه ææ لمسى äښاæÑبايزيد.(

Ï مغلÜو ملگÜرì سÜوå. له ناچاåÑ ماÏ æÇ Ê سر خلك يى æÇ مسلسل ځبلو باآلخرÇÏ å تحريك پسله ډيرæ قربانيو ìæÇÏ څو مهم علتونه ښائى æختميد Ï تحريك Øمضبو ìÏÏ:

يÜرå حÜدå يو ÇÏچى æÑ Ïښانى تحريك په قياÊÏ كى كمزÇÑ ìÑæغله. قياÊÏ كه تر يÜو حÜدå كسÜبى ìÏ خÜو تÜر ډ فطرì نوغى لرì. هغه پدì معنÜى چÜى ÇنسÜاناä تÜر يÜو حÜدÏ å خپÜل مÜاحوá تÜابع ìÏ خÜو ځينÜى خلÜك فطرتÜا æÇ لÜه

پÜه نÜوæÑ ډيÜرæ ښتÜÜن ìæ چÜى ÇÏ خصوصÜيت يÜى كوچنيوÇلى Ï يو سرشاÑ¡ مبتكر¡ هÜوډمن æÇ مخÜكښ طبيعÜت څ ډáæ شرÇيطو كى پيÜدÇ¡ لÜوì سÜوì همزæلو كى څه چى حتى Ï هغه Ï كوÑنۍ په نوæÑ غړæ كى نه ìæ كوã چى په يو

.ìكو åسرÑæ ندæژ æÇÏ هÜيس نيكæرÜمي Ï .ìمتمايز كو æÇ بيل æÑله نو ìخصوصيت نوموړ ìÏقيا ìهمدغه فطر ¡كÜى ډيÜرæ خلكÜو ژæنÜدكاåæ خÜو ټولÜو ìæÏÏ پÜه شÜاÏ ä قيÜاÊÏ وÇفغÜاä پÜه ÒمÜان æÇ سيد جماÇ áلÜدين Çحمدشاå بابا

يمÜوæÇ Ñ نÜاپليوÏ ä خپلÜو ÒمÜانو Ï عÜÜاìÏ خلكÜو پÜه نسÜبت څÜه جÜÜال خصوصÜياÊ نÜه ÑÏلÜوáÏ. همÜدÒÇÑÇ سÜÜكندÑ¡ ت åمتمايز كړيو æÑيى له نو ìæÏ چى áÏلوÑÏ ÊخصوصياºÏÏ ÓæÇ وÜغ Üانو نومÜو كسÜڅäا Ï تÜخæ Ï ìæÏÏ وÜته خÜس

:نوæÑ سوæ مليونو خلكو نوã نسته. تاÑيخونه همدÇسى كسانو جوړ كړيدÑ .ìشتيا هم تاÑيخونه ìÏ جوړ كړÇ ìتالنو

هسى نه چى هر بزÏله هوښياÇÑنو

.ææ تلÇ حانىæÑ بايزيد يو ìړÜجوړ ك Êعمل چوكا Ï æÇ طريقه Ñكا Ï ¡ځانته فكر Ïپر بنيا ãلهاÇ لهىÇ Ï هغه .ææ Ï نخپلى هغهÑۍكو æÇ ÏلوÑÏ Êخصوصيا Òپه منځكى يو ممتا æملگرá چى ÏوÜلÑÏ هÜه نÜيى هغ æÏالæÇåه . نÜظامون

æÇ Ïفسا Ï خير كىÇ مخ تشتتتل په åسرæ ìæ áاÜكم æÇ ÏÇتعدÜسÇ ¡äÇوÜت ÇÏ ىÜك ìړÜس áæÇ هÜنۍ پÑوÜك Ï هÜځك ÇÏ ìهمدÇسÜى æÇصÜاæ ÝلÜرì. قيÜاÊÏ هم چى نوì الÇ æÇ ¡ÑبتكاÑ عمل ÇÑمنځته كړì خو حتمى ندå چى æÇالåÏ كى يى

نÜه æÇ ìæ تر يوحدå فطرì ملكه åÏ چى په بايزيد Ï æÇ تاÑيخ په لويو قهرمانانو كى åæ خÜو ÇكثÜرå پÜه æÇالæÏ كÜى يÜى æړì پاته Ï .ìæ يوì كوÑنۍ Ï سÜر سÜړÇÑ ìيدÇ كړيوì. هغوì ته خو هرڅه په ميرæÇ ËÇ باÜ Ïته پÜهرڅه په مف ìهغو

خپل ملگرÏ ì تاÑيخ په يوå مقطع كى پخپل قياÊÏ قانع كړì يا تسليم كړيÜوì خÜو پÜه æÇالæÏ پسÜى يÜى خلÜك پÜه Ñځى. پيغمبÜر عليÜه ÇلسÜالã لÜه همÜدæ ìيÜرì خپÜل Ï پټو ستÜرگو نه ځى æÇ كه æالړ سى نÜو تحريÜك گړنÜگ تÜه غÜو

چى مباÇÏ خالفÜت ميرÇثÜى سÜى. جمهوÑيÜت همÜدÇ معنÜى لÜرì چÜى Ò ÏمÜانى æÇ ىكوÑنۍ څوß خپل خليفه æنه ټاك

ìمريد æ ìحاالتو مطابق به خلك خپل مشر ټاكى. پير æÇپاچهى ÏالæÇ دÜبايزي Ï .ìÏ تÜكۍ مخالف جهÇلسوæ Ï ÏالæÇ پير Ï Çخو ìله يو ìÒÑاÜى مبÜسياس æÇ يمÜى تنظÜلسæ Ï ÇوÜى خÜخو له بل åæ ãÇالحترÇ جبÇæ ÍصطالÇ چى په ææ

ÝصاæÇ åړÇæÏ ÇÏ چى åæ مخ åخت په سرæيو æÇ اكىÜه يوچÜر پÜډي æ هÜنì ىÜت ځينÜخæ هÜهغ åرÜايقو سÜو حقÜټول ìÏÏ .¿ Ï هغÜو نÜه تلÜل يÜا نوìÑ ستونزì هم ìæ چى Ï åÒ بايزيÜد پيÜرäÇæ نÜه مالمتÜوã چÜى æلÜى Ï هغÜه پÜه æÇالÏ پسÜى تلÜل

Ïìند ìليكنى ځا ìلنډ ìÏÏ äبيا æستونز. Ï .ìاتوالÜم ìÇسر نسو ìÒÇښانيانو په يوæÑ چى ææ Êقو ìÑتوÇمپرÇ Ï مغلو Ï ناكامى بل سبب Ï ښانيانوæÑ Ï äانياÜښæÑ .خت يى بيا ځبىæ ځينى æÇ ìæجوړ äÇمشر æÇ خت تحريكونهæ يط ځينىÇشر æÇ خاصه مقطع åيخ يوÑتا

اÑيخ پدغسى يوå نامساعدå مقطع كى ÇÑپيدÇ سوá چÜى Ï پښÜتنو ßÇæ شÜوړيدلى Ï æÇ ææ مغلÜو Ï ßÇæ پښتنو Ï تتاåÒ منځته ÇÑغلى æÇ په ÑæÒكى ææ چى هندÇ æكثريت ته يو مناسب بديل ææ. مغل Ï نړۍ پÜه سÜطحه Ï خپÜل æخÜت

څخÜه تÜر ١٥٢٦(ومت æكړ حكمسلسل ãÇÑÇ æÇ يو لوì¡ مستقر ÇæÏ æÇمدåÑÇ طاقت ææ چى تر ìÑÏ سوå كاله ډير يى ١٨٥٨ã( نگزيبÑæÇ æÇ äر¡ جهانگير¡ شاهجهاÜكبÇ ìÒÇى . يوÜه يعنÜكال åوÜس åæÏ ىÜسæكړ æÇ ىÜلمس ¡ìæÒ ¡ÑالÜپ

åÏ. كÜÜÜه åÑæÏ مسلسÜÜÜل پÜÜÜر ټÜÜÜوá هندæسÜÜÜتاä پÜÜÜاچهى æكÜÜÜړå. ترæÇسÜÜÜه Ï هندæسÜÜÜتاä طالئÜÜÜى åÑæÏ همهغÜÜÜه Ï مغلÜÜÜو å كړæÇ ì له پښو يى نه ìÇæ غوÑځولى يقينÜا بÜه Ï ÓæÇ هندæستاä همهغسى پاته Ç ¡ìÇæنگريزÇنو نه ìÇæ مستعمر

Ïنيا Ï لومړيو طاقتو څخه æÑ .ìÇæښانيانو ته ÇÏÏسى يÜو لÜوì طاقÜت سÜرå جنÜگ ÇسÜانه نÜه ææ. كÜه چيÜرì بايزيÜد .ìÇæبريالۍ ترÑæÇنگزيب æÑæسته پيدÇ سويوìÇ ممكن Ï تحريك نتيجه يى برعكس

چى مغل يو ډير قوì ځوæÏ äÇلت ææ بل مهÜم ÇړÇÏ Î هÜم ææ چÜى æÑ Ï Ïښانيانو Ï ناكامى ÏپوÑتنى علت څنگته Ï ìæÏ .áدÜيريæ رÜو ډيÜله هغ æÇ ææ پښتنو څخه نيولى Ï ځكه سلطنت يىÇÏ åæ ښمنىÏ مغلو بى كچه Ï åپښتنو سر åزÜيæÑÏ دÜخونÇ ىÜى حتÜله كÜظلمونو په سلس Ï مغلو Ï پښتنو هر يو سياسى تحريك په نطفه كى ځبۍ. پر پښتنو

.مت پاته نسو چاچى æÑ Ïښانيانو په ځبلو كى له هيڅ ÒÇÑ كوښښه ځاä نه ææ سپمولىهم سال æÇ åÏÏ هÜل. هغÜافر گڼÜك áوÜى ټÜي Ñچى نو ææ نكى حركتææÑپا æÇ طىÇفرÇ åÏÏ ناكامى بل علت ښائى Ï بايزيد Ï

ياÇ ¡äكبرباچا¡ Ï åÏÏمسلك پيرìæ پر هرچا فرÖ گڼل چى پكښى پيربابا æÇ نوÑ پيرÇ ¡äÇخوندæÑÏيزæÇ å نوÑ مالمÜÜرÇÒحكيم æÇ نÜÜوÑ حكمرÇنÜÜاä¡ خانÜÜاæÇ ä عÜÜاæ ãگÜÜړì ټÜÜوÇÑ áتلÜÜل. پÜÜه ÏغÜÜه طريقÜÜه چÜÜى يÜÜى څÜÜومرÏÏ åعÜÜوÊ سÜÜاحه پرÇخيدå هومرå يى مخالفت هم ډيريدì. بايزيد پخپله Òمانه كى بل چا ته نه يوìÒÇ په پيÜرì نÜه ææ قايÜل بلكÜه بÜل

äÇæ يى هم گمرÇهاæÇ ä مشÜركاä بلÜل ÇÏځكÜه åÏÏ پÜه ÏÇعÜا حÜق كÜالã هرپÜير يى گمرæÇ åÇ مشرß باله Ï æÇ بل پير پير)äلبياÇى )خيرÜغلÇÑ ىÜك äاÜلبيÇپه خير åÏÏ .ææ åسر åÏÏ ìÒÇيو æÇ ææ ìسو áÒنا åÏل «پرÜپيركام äاÜمÒ ÇÏ هÜته پÜنش

ãكال ÇÏ په åكړ Ñæته با Ü ن ئىÜتښت Ñښتينى الÑ Ï Ü ئى ÄنبياÇ Ï ËÑÇæ له تا چه äæل . څرنگه چى باي»بيرÜخپ ìÒÇزيد يو :ìÏ ىÜغلÇÑ ىÜك äاÜلبيÇه خيرÜپ .ææ ãÒت الÜطاعÇ åÏÏ æÑباله نو پر نو ãماÜپيرت æÇ كامل¡ مكمل äن «ځاÜمÃ نÜم ÌرÜخ

Çلناقص يذهب عن ÇاليماÇæ äالسالÇæ ãالحسÜاÜ ä هÜاæ ìÏئيلÜى Ñ ìÏحمÜت Ï ةشيخ Çلكامل æ يدخل فى طاع ةطاع ãالÜÜك ÇÏ åÏ هÜÜپ ìÇدÜخ« ) Õ ¡ìÑاÜنصÇ دÜÜ٢٣٧بايزي(Ï . ìدÜÜبانÏ ىÜÜحلق Ï åÏÏ ىÜÜچ åæ نكىææÑاÜه پÜÜيæÑ æÇ اÜÜعÏÇ ىÜÜسÇ

åæكاÑæ نه áډير مجا ìÑÇگذ æÇ تسامح Ï خلكو ته يى. بايزيد په پيرۍ كى هم Çفرæ ØÇكړ ترìÏ چى كه Ï نبى ÏÇعا يى نه كوá نو ډير يى ځاä كم هم نÜه گاڼÜه æ æÇيÜل يÜى

بايزيÜد (ر فى Çمته¡ هرچه نبى æيلى ìÏ عليÜه ÇلسÜالæ ã ما من نبى Çال æ له نظي «چى åÒ يى نظير¡ سياæÇ á ساìÑ يم Õ ¡ìÑنصاÇلبيا)٣٣Çخير ìبل ځا .ä ìÏ غلىÇÑ كى» äæÃرÜذين يقÜلÇ ليك فاسئلÇ نزلناÇ كنت فى شك مما äفا

ãكال ÇÏ نه كا په Ñæته چه باæ ìيه هغه سړÇææ Ü لممترينÇ بك فال تكونن منÑ لحق منÇ Áمن قبلك. لقد جا ÈلكتاÇì له خدÇيه بهتÜر له Ïغه كالÜ ã كه ياست Ñښتينى ÏÂمياäÇæ .ä كنتم فÜى ÑيÜب ممÜا نزلنÜا عÜل عبÜدنا فÜأتوÜ Ç چه æÇÑړ

äÂرÜه قÜپ ìÏ äاÜبي Ü هÜن مثلÜم åÑوÜبس« ) Õ ¡ìÑاÜنصÇ دÜى )٣٣بايزيÜئÇæ ىÜا چÜه «. يÜچ Ü رÜلبشÇ ãالÜبونه كÜل تحسÜب

Ü ةÇÑ æحÜ ةæ معرفÜ ةÂمÜن بÜه æ عمÜل بÜه æجÜد هدÇيÜ مÜن «. يا بل ځاÇæ ìئÜى: »جاهالÇÏ ä خيرÇلبياÇ Ï äنساä كالã گڼى ßحت به بيا مومى چيڅوÇÑ æÇ يت¡ معرفتÇهد ìكړæ عمل په æÇ ìړæÇÑ äيماÇ Çپد) Õ ¡ìÑاÜنصÇ دÜ٢٩٤بايزي( .

ìوÜه كÜهم به عمل پ æÇ ìړæÇÑ پر äيماÇ ßمجيد په منزلت كى باله چى هم به څو äÂقر Ï äلبياÇبايزيد خير áæډ ìپدìÏ. سرìÏÏ å چى Ç åÏستدالá كاåæ چى خيرÇلبياÒ äمÜا كÜالã نÜه بلكÜه Ç ÏلهÜاã پÜه ÑÐيعÜه Ï خÜدæÇ ìÇ منكر يى كافر

)Ì( لÜه مقابÜم پÜرعى حكÜش ìدÜهم Ï .ìدÜجايز ن áړæÇÑ äيماÇ ãلهاÇ خو په شريعت كى پر .ìسويد áÒپرما نا Çلخو Üباي ÑæاÜه بÜو ځكÜن ìÏ ابقÜامو مطÜحكÇ ىÜنÂقر Ï ãاÜلهÇ ئى څرنگه چى پرماÇæ ìÏ ل كىÜليÏ ßوÜه څÜى. بيرتÜسæ هÜد پ

æيالì سى چى كه Ï خيرÇلبياä ټوÇ áحكاÏ ã قرÂنكريم مطابق ìæ نو بيا Ï هغه æÏباÇ åÑلهامى نزáæ تÜه څÜه حاجÜت¿ كيدÇسى ìÏÏ په مقابل كى هم ìæÏÏ سرÏ åاليل ìæ چى پدì ترتيب بايزيد يÜوå لويÜه ÏعÜوÇæÑ åنÜه كړيÜوå چÜى ډيÜر

æÇÑ ينى حلقو كىÏ يى په ìهو æ هى äاÜل ځÜو خپÜر هغÜت æÇ ىÜه منÜى نÜك åړÒ هÜپ äÇرÜپي ÑوÜر نÜر پيÜم هÜه هÜالړ كړ. كه څ åخپله طريقه مؤثرæÇ ښه æÇ هÜل æÇ ìæÑوÜه مجبÜو نÜه منلÜه پÜهغ Ï كÜخل æÇ ìوÜايو كÜكن æÇ æÑاÜشÇ هÜپ Ñكا ÇÏ بولى خو

ÏرÜغÒ هÜپ åÏ .áوÜى كÜد چÜه بايزيÜلك ìوÜم نكÜا هÜعÏÇ åوړÜل åرÜمæÏ صالÇ ìخلى. هغوÇ نه Ñهم كا åÑæÒ Ï هÜل ځانتÜخپ åنسÜوìÇ حاصÜلوالÇæ ìÏ ºìئÜى: مسÜكين يÜوÜ ìÏ هريÜو ÏسÜكوÏ äغÜه مقÜاã مسكنت مقاã ټاكلى ææ چÜى بÜل هيچÜا

äعيا ìÏ åÏÏ Ìمحتا) Õ ¡ìÑنصاÇ ٢٤٣بايزيد( ìدÜى پÜى چÜئÇæ ىÜك åÑاÜپه ب ãمقا Ï Êحدæ Ï لمؤمنينÇÏمقصو .Ñ Ï æÇبوبيÜت پÜه æÇصÜاÝ ژæنÜدÏ .ìæ ì مقاã كى سالك خپله هستى فنا كوÏ ¡ì بشريت æÇصاÝ ئى هم ختم سÜى

خپلى هستۍ ÇحساÓ شرß خفى æÇ ìÏ كله چى خپله هستى فناå شى شرß هم مرتفع سى. Ï سكونت په مقاã كى ãاÜه مقÜم پدغÜد هÜبايزي æÇ ìوÜنه متأثر ك ÍæÑ هيڅ عمل äبد Ï ºìæ ئى تعلق نه åسر äبد Ï æÇ ìكړ Çپيد äسكو ÍæÑ

.ææ ك هغهكى áستدالÇåæمد چى مح ا)Õ( ìړÜمسكين مى مړ ك ¡ìلر ìندæهللا مسكين مى ژÇ چى يا áكو ÁعاÏ به Ïهغه مطلب Ïماá نيستى نه ææ بلكه معنوì سكوææ ä. كړې. æÇ په ÂخرÊ مى Ï مسكينانو په ډله كى ÇÑپوÑته

Ç åلوجÜوÏ ÏنÜاÒكى موضÜوÚ سÜرå تړلÜى É æسربيرå پر ÇفرÇطى پيرæÇ ì تند چالÜچلند¡ بايزيد خپله عقيدæ Ï åحد æÇ Üل فرضÜى منÜهغ Ï مÜى هÜي æÑوÜوپر ن äاÜلبيÇخير .á) خÜى: )٢٦٩مÜئÇæ» اÜمÒ Ü ìÏ ىÜتئ كÜه هسÜا پÜمÒ äاÜميÏÂ åÑوÜگ

Â Ïسماä څاڅكى æÇ Ïبو څÜاڅكى ìÏ¡ پÜه «. يا Çæئى: »هستى åÏ په ÏÂمياÜ ä لكه كبونه په æÇبو æÇ æÇبه په كبو كښى åمړ ìپه گرمۍ يخنى تر ÊخوæÇÑ شى¡ چه لمر پر åÑæÇæ ه يخنىÜن لÜحمÑ Ï ÊÇÐ äاÜنسÇ Ï ىÜغسÏ Ü ىÜبه شæÇ æÇ شى

بايزيÜد ( »ÇÐته Ï ¡ìÏ شك په æجه Ï هغى شكل بدá شو¡ په نوÑ ترì هغه شك مړ شى æÇ بيا Ñ ÏحمÜن سÜرå يÜو شÜى Õ ¡ìÑنصاÇ٢٧٥(Ï .ÏلوجوÇ Êحدæ åæ الىÜل جنجÜى تÜيخ كÑپه تا ãسالÇ Ï Úه موضوÜدې پÜه عقيÜهمدغ ÑوÜمنص .

ºكړ ÑÇÏ ه عقÜشمس تبريز همدغ áالÜج ìاÜمولن Ï انوÜو عالمÜلوي æرÜډي ìرÜيæ دېÜه همÜه لÜو ځكÜن .... æÇ ¡ړÜړ كÜم ìدÜي .ÏلوÑÏ ئت نهÇكولو جر åÑښكا Ï غه عقيدېÏÏ áلدين بلخى په شموÇ ړ بايزيدخوÜه كÜتÑپوÇÑ ځكه áته يى ډير جنجا

Ñæ نÜه چÜالåæ نوÏ Ñ خپلى عقيدì په پيرìæ مجبوÑ گڼل پدÇسى حاá كى چى ترåÏ پخوÇ نوæÑ پÜدì الÑ كÜى åÏ Ò چى åæتبليغ يې كا Ýبلكه صر Ï æÇ ßرÜمش ¡åÇرÜگم áيى نكو ìæپير åÏÏ æÇ áيى نه تعقيبو Ñال åÏÏ چى ßهرهغه څو åÏ .

ÑæÒ æÇ åæ ىÜيښÇ ìرÜه پÜى تÜا خوښÜهرچ Ï لÜمن ìدÜعقي ìÏÏ معتقدينو ÏلوجوÇ ÊحدæÏ Çپخو åÏړ باله خو ترæ قتلåæيى نه كا.

ìته كوÑپوÇÑ جنجالونه هم Ñبايزيد نو ìÇدÜخ Ï äاÜه ځÜځكه هغÇÏ شريعت تابع نه بولى Ï äنساÇ ÝÑموحد عا æÇ)Ì( ئىÇæ ìÏ .ينىæ جه كىÑÏ په» ÝÑمؤعا äاÜگناه æÇ ينى له بندگىæ Õله يگانگئ پس خال äچه ځا ìÏ حد هغه) Õ ¡ìÑنصاÇ ى )٢٧٧بايزيدÜسÇÏ مÜه æÑوÜن ÇوÜد پخÜر بايزيÜم تÜه هÜه څÜى. كÜخوښ ìقطعا ند Äعلما Ï ìسى خبرÇÏ .

حسÜين منصÜوÑ (اìæ كړيدæÇ ì ترåÏ يى لوړæÇ ì سختى كړيدì چى ښÜكاåÑ مثÜاá يÜى Ï جنيÜد بغÜدìÏÇ مريÜد ÏÇعì يÜى پÜه جÜاæ ÑهلÜى. Ï حÜالÌ طرفÜدÇ äÇÑÇسÜتدالá كÜوì نÜاåÒ( Ñ خدìÇ يم(ææ چى Ç Ïنالحق )هÞ Ü Ç٣٠٩لحالÜ Ì مړ

ìÇدÜخ åÒ ىÜى چÜئÇææ ىÜك áاÜبيهوښۍ په ح Ï سى يو صوفى په مكاشفه كى ìÇچى كيد Ï äوÜفرع Ï æÇ åÏÏ وÜم. خÜي

خو حالÌ خÜدìÇ ليÜدæÇ ì ځÜاÏÇº äعاÁ چى هغه هم æيل چى åÒ خدìÇ يم فرºìÏ Þ فرعوä ځاä ليدæÇ ì خدìÇ يى نه æÇ ææ هÜه نÜى بيهوښÜچ åرÜد سÜبايزي Ï خصوصا ìفق ندÇمو åيل سرæغسى تأÏÏ صوفيانو Ï ãÇكر Áيى نه. مگر علما

محى Çلدين Çلعربى چى æ ÏحدÇ ÊلوجوÏ Ï فلسفى مشÜهوÑ صÜوفى ìÏ په هوښياìÑ يى Ïغه عقيدå خپرáæ. شيخ ãوÜك ºتهÜى نسÜت كÜه حقيقÜپ ìÑكاÜى ښÜه چÜڅ Ñنو æÇ ìÏ يو Ýصر ìږÜچى نيستى په هستى كي ÊÇÐ يى چى هغهÇæ

چى لÜوړæ åالړå )حباÈ(شى چى ښكاìÑ ټوá همهغه ÇÏ æÇ ìÏ نوÑ ټوá تصوæ æÇ ÊÇÑهم ÑÏ Ï .ìÏياÈ پر سر كوبۍ ى گوìÑ چÜى æچÜوì همهغÜه æÇبÜه ìÏ¡ بيÜا نسÜته¡ هغÜه پÜه حقيقÜت كÜى ÑÏÏيÜاÈ څÜاڅكى ìÏ. يÜا پÜه æÇ åÏ تاسى ي

تاÑكى هرå غوټه بيله ښكاìÑ خو ټوá يو تاÇÏ .ìÏ Ñ كثرæÇ Ê ډيرÇæلى Òموږ æ Ïهم æÇ تصÜوÑ نتيجÜه ºåÏ عÜاÝÑ پÜه äنساÇ ìÏعاÏ تياÑخپو æÇ Êغه كثرÏ æÇ Êحدæ غهÏ ينى خوæ æÇ Ñخپو Êحدæ هرڅه كى يو ìهن نسى قابو كوالÐ

فرمائى:دÇلقاÑÏخاä خټك عب حتى تعبير æÇ تشريح يى هم نسى كوالÒ .ìموږ صوفىìÇكړæ مخ Ï Íچيانو به يى شر åÑÇنند

تحير Ñæته Ï ÒÇæÂ التقل كړ æÇ ÞوÜه مخلÜپ ìÇدÜا خÜچ ºåæ ثÜبح ÏÑكى هم مو Ä مخه په يونانى فالسفهÏ ãسالÇ تر Úموضو ÏلوجوÇ Êحدæ Ï

دìÇ كى محوå باله¡ چا Ïټوá كائناÊ مجموعى ته خدÇæ ìÇيÜه æÇ چÜا بيÜا خÜدÏ ìÇ كائنÜاÊ پÜه هÜرåÑÐ å مخلوÞ په خكى خپوÑ گاڼه. كله چى مسلمانانو Ï يوناÏ ä فيلسوفانو كتابونه عربى ته ترجمه¡ æلوستل æÇ هغÜه يÜى Ç ÏسÜالمى

Üپ .åړÜكÑæ هÜبڼ ìوÜى نÜه يÜفى تÜفلس ÏوÜلوجÇ ÊدÜحæ Ï وÜن áړÜك Ìمز åتفكر سر Òطر Ï ىÜړۍ كÜالمى نÜسÇ ه هÜفى غÜفلس æÇ äÇÑپيرهيزگا ¡äعالما ìلو åمرæÏ äÇæفلسفى ځينى پيرÏ ÏلوجوÇ ÊحدæÏ لتهÏ .áكړ Çپيد äÇÑÇمير طرفدÜيوش ìÇوÜه نسÜتÑæ هÜگوت ÏاÜنتقÇ Ï åÏرÜغÒ بيا هم هرچا په åيلو سرæ Ï ځينو عجائبو Ï چى åæ äڅښتنا Ðنفو Ï په ټولنه كى

Á كÜÜرãÇ هÜÜم åæ چÜÜى ÏÏغÜÜه فلسÜÜفى مخالفÜÜت يÜÜى پÜÜه ÒغÜÜرåÏ كړيÜÜدì چÜÜى ìÏÏ ډلÜÜى Ï نيÜوالì. خÜÜو ځينÜÜى ÇÏسÜÜى علمÜÜا æ ÏحÜدÊ (ÍÑ) مشرÇنو څخه شيخ ÇالسالÇ ãبن تيميÜه æÇ شÜيخ ÇحÜÜمد سÜرهندì مجÜدÇ ÏلÜف ثÜانى ææ. شÜيخ ÇحÜÜمد

ÏهوÜلشÇ ÊدÜحæ Ï .åړÜغ كÜپخپلو مكتوباتو كى يى تبلي æÇ كړÑæ شدÑ فلسفى ته ÏلشهوÇ Êحدæ Ï ìپرځا ÏلوجوÇه مرحله كى سالك بيله يو ÇÐته بل څه نه گوìÑ خو نوÑ نه نفى كÜوì. بÜرعكس¡ æحÜدÇ ÊلوجÜوÏ هغÜه ìÏ چÜى يÜو پ

Ï ىÜÜك ÏوÜÜلوجÇ ÊدÜÜحæ هÜÜى پÜÜى. يعنÜÜر گڼÜÜمظه ÊÇÐ ÏوÜÜو موجÜÜه يÜÜهغ Ï åÏابوÜÜن ÇÏ æÇ ÏابوÜÜن ÑوÜÜن æÇ ىÜÜگڼ ÏوÜÜموج ÊÇÐ .ماسوì نفى æÇ åÏ په æحدÇ ÊلشهوÏ كى ÇÏ نفى نسته

ونخوÇ كى æ ÏحدÇ ÊلوجوÏ Ï فلسفى معتقدينو چندÇنى سر ندì پوÑتÜه كÜړì. علÜت يÜى په ÇفغانستاæÇ ä پښت åړÇæÏ ىÜچ åÏ نقشبنديه طريقه Ï بل يى æÇ يهÑÏيى قا åچى يو ìÏ يجىÇÑ صوفى طريقى ìæÏ لتهÏ چى ìæ ÇÏ ښائى

Ç ÞÑلعÜاÏ åÏ ځينÜو خÜا )æ)ÍÑحدÇ ÊلوجوÏ ته عقيÜدå نلÜرÏ .ì قاÑÏيÜه طريقÜى Ï مؤسÜس شÜيخ عبÜدÇلقاÑÏ جيالنÜى مشاهدÇتو ÇæÑيت Ïلته څوß په كرÇمت تعبيرìæ نه æ ÏحدÇ ÊلوجوÏ فلسفى ته Ï هغه په ÇعتقاÒ .ÏمÜوږ پÜه سÜيمه

Áكى علما ãÇو كرÜن ìæ Ñتصو Ýصر æÇ همæ ìÒÇلى يوÇبيلو æÇ ìæ Ïجوæ يو Êكائينا æÇ ìÇچى كه خد ìÏ فكر ìپد åبند æÇ ìÇخد Ï ¿ìÏ څه ãهللا مفهوÇ الÇ لهÇ ال Ï ا بياÜچ Ï ÎږæÏ æÇ تÜى¿ جنÜه معنÜڅ ÏوÜمعب æÇ دÜو¿ عابÜه سÜڅ ãمفهو

¿ìكوÑæ يى ßڅو æÇ چاتهæ Çسز ¿åÑلپا سÜرæ Ï ÑæحدÇ ÊلوجوÏ ډير لوì بحÜث ìÏ چÜى ÇÏ يÜى ځÜاì نÜدì خÜو يÜوå خبÜرå چÜى Ï يÜاæÏلو åÏ هغÜه åÏÇÏ چÜى

ÊÇÏفخر موجو Êمحمد كائنا)Õ( æ يڅÜه åÏ åوړÜه لÜجÑÏ ىÜموحدينو ي æÇ فينوÑچى ترټولو عا ìÇدÜخ Ï äاÜت ځÜخ)Ì( .åæاÜك äالÜعÇ æÇ ÑÇرÜقÇ زÜعج æÇ دگىÜل بنÜخپ Ï ىÜل يÜبللى بلكه ت ìهم ند ìÏجى ته حتى نژÑÏ æÇ يضÇرÜي فÜينÏ

.áكو ìجائب يې ترهربل چا ډير ښه پرځاæ وÜر ټولÜته تÜسæÑæ ÄاÜنبيÇ تر åلجماعه مسلمانانو په عقيدÇæ هل سنتÇ ÏæÇ غنى äعثما ¡ÞæÑبوبكر صديق¡ بيا عمرفاÇ فضلÇ وÜيڅ يÜه åæ ينÜجمعÇ يهمÜهللا تعالى علÇ äÇضوÑ على مرتضى

ìÇدÜخ Ï تللى¡ خپل ځانونه يى ìند Ñفلسفى پر ال ìÏÏ يى)Ì( ىÜجÑÏ هÜى تÜنب Ï ىÜه چÜڅ (Õ) ìÏژÜم نÜه هÜى تÜجÑÏ

.ندì بللىځينÜى متصÜÜوفين ÇæئÜÜى چÜÜى بيلÜÜه پÜÜوÏ åÑينÜÜى علÜÜم æÇ كامÜل مرشÜÜدå څÜÜوæ Ï ßحÜÜدÇ åلوجÜÜوÏ مكاشÜÜفى تÜÜه نسÜÜى

الÑ كى گمرåÇ كيږÇÏ ìځكه هغه Ç Ï æÇ ÍæÑ Ïهللا ÊÇÐ Ï په منځ كى فرÞ نسى كوالì. نو كه Ï چا سرÑ åسيدالæÇ ì په ìلرæ كامل مرشد æÇ ìæ د نوكافى علمÜد مرشÜهللا مريÇ Ï ريښÜب ÍæÑ Ï هÜت)Ì( ìدÜپ æÇ ìوÜه بيلÜال څخÜتج Ï ÊÇÐ Ï

يد مخالفينو چى مهم يى Çخوند æÑÏيÜزå ډáæ يى له گمرÇهى ساتى. په هرصوÊÑ ډÇ ډيرå باÑيكه موضوÏ .åÏ Ú بايزير ÑÏلوÏ چى ځÜاä يÜى پÜه ÑسÜولى ìæ. بايزيÜد æÇ ææÜ Ï نه يى پÏين æÇ پيربابا ÏÇ ææعا كوá چى بايزيد نه منلى عالم

åيزæÑÏخوندÇ پيربابا æÇ يم åÒ يى چى كامل پيرÇæ خو ìهل كيږæ نه Ñال åچى بى كامله پير ìÏ فقÇمو åسر. يزيد صوفى ææ¡ خوÑÇۍ يى كښيلى æÇ ìæ ځاä يى يو ځاì ته Ñسوá غوښÜته خÜو پÜه الÑ هغوì فكر كاåæ چى با

ìÇخدÏ Ñنو ÍæÑ Ï نو ځكه ìكى پاته سويد)Ì( ÑوÜم نÜه æÇ ìÏ ìÑيالÜترتيب هم خپله ب ìتجلى گڼى چى پد ÊÇÐ Ï :بيالìÑ كوÇ .ìخوندæÑÏيزÇæ åئىخلك

.»سپينكئ كاäÇæÑ يى شياطينو æ ìÏهلىÇ Ïيماä هرچه بى پيرå پيرì كا هم مريد مستقيم نه كا« .»هر ÇÐكر چه بى حضوÐ åÑكر كاندæ ìسوسه Ð åÏكر Çæخله له كامله څو حضوÑÏ Ñته پيدÇشى«يا Çæيى:

Ï بايزيد بل مشكل ÏÏ åÏÏينى علومو Ï تحصيل Çندåæ åÒÇ چى Ï åÏÏ ډيرì لوړÏÇ ìعا سرå يÜى سÜموä نÜه خÜوړ. Ï بايزيد پالÑنيكه Çæړå عالماÑæ Ï ææ äمÜړæ هÜم ÑښÜتينى «ÝÇ كوÇæ æÇ ìيى كه څه هم ÇخوندÑÏيزå يى په علم Çعتر

بÜدìÇ äÇ «. بل ځاÇæ ìئÜى »ææ په Ïين كښى æ Üلى بايزيد كله مالشه¡ åÏÏ فهم په سوÇÏ شه¡ په طلب Ï Ï ìÏنيا شه Ïمړ مرÑæ äفغاناÇ äميا ÑÏ ãموضع كانى گر ÑÏ Ñقندها Ïæحد ÑÏ شخصى ãهللا ناÇند كه عبدÒفر æ ÍالÜص æ با علم ì

اشÜته تÜا æÇ ÒÇالÏ علماæ Á صلحاÁ بوåÏ تا بقضائى قدير æÒÇ فرÒندì بزÏÇ بايزيÜد نÜاÇÑæÇ ¡ã نيÜز ÑÏ تحصÜيل علÜم گم ... åÏÑæÂ سع حاصلæ Ñبقد æÇ پÜسÇ æÏ مرقندÜÜث ÒÇ اÜت åÏاÜنه ìگرÇÏبسو ìæÑ æÇ علم ÒÇ مبلغ áحصو ÒÇ ما بعدÇ æ åÏÑ

åÏبر äستاæبهند ) Õ ¡åيزæÑÏخوندÇ١٢٢.( ºææ ìوÜس ìوÜل æÇ ÇدÜى پيÜنۍ كÑوÜى كÜعلم åوÜه يÜه پÜبلك åæ ىÜيلæ ãوÜه علÜجæمر ìÒÇوÜه يÜبايزيد ن

æÏمرå قابليت يى ÑÏلوÏ چى Ï شيخ ÑæÇيا æÇ شيخ Ðكريا سرå مناقشى æكړæÇ ì يا Ï كابÜل Çæ ÏلÜى قاضÜيخاä قÜانع .ìهو¡كړ åلويو ماليانو سر ìغوند åيزæÑÏخوندÇ Ï څه بايزيدìكوال áستدالÇ ىÜچ ææ نه åخو هومر ìÇسو ìوÜهغ

ìته ټيټ كړÑæ تسليم سر Ï ìÇæ ìكړ ÝÇعترÇ يا كم له كمه په مالئى يى æÇ ìÇæ ìÇæ هÜى نÜچى كه بايزيد عربÇÏ بل .ليكلى نو كيدìÇ سوìÇ ماليانو Ñæسرå ډير مخالفت نه ìÇæ كÜړÏ .ì خيرÇلبيÜاä عربÜى كمÜزæÇ åÏ åÑæ علمÜاÄ تÜه پÜر

له طرفه كالìÏ ã چى سÜم نÜدì ليكÜل )Ì(مه جوړìæ. هغوì به æيل چى ÇÏ څنگه Ï خدìÇ بايزيد باندÇ Ï ìنتقاÏ پلسوì. په عÜالى مÜدÑÇجو كÜى ÏÏ åÏÏينÜى علومÜو Ï تحصÜيل ÑÏجÜه نÜه ÇÑتلÜل Ï æÇ عÜرì ژبÜى كمÜزìÑæ يÜى Ç ÏخونÜد

لوì ماليÜاä هÜم . بل ÇÏچى هغه æخت لوì پيرäÇ په عين حاá كى اæÑÏåæيزå غوندì لوì علماÄ تÜبÜر ته الستى ÑæكåÏÏ سÜرÏ å پيرÇنÜو æÇ حاكمÜانو Ï ډېÜرì يÜې ښÜايى åæ چى بايزيد هغسى نه ææ. پدì ډáæ علماÁ يوڅÜه پرحÜق åæ خÜو

. (څه ژÑندå پڅه¡ څه غنم الندå).åæ مخالفت æÇ پرæپاگنډ ترÇغيزì الندì هم ÇÑغلىاæÇ Ñ مبتكÜر سÜړÏ æÇ ææ ì خپÜل كه موضوÚ ته Ï بايزيد له نظرæ åكتل سى گوæÑ چى بايزيد ډيÜر ÐهÜين¡ هوښÜي

ºìوÜر كÜثÇ ديثÜح æÇ تÜيÂ Ï وÜمÇمله پر عوÜعربى ج åÏچى سا ìپوهيد ìنوموړ .ìښه پوهيد æلس په نبض تر ډيرæ ìÇخد Ï ÇÏ يل سى چىææ تهÑæ چى åپه تير)Ì( ìدÜه پوهيÜهغ .ìÏ ىÜبالكل يقين Ñæبيا خو يى با ìÏ ãله طرفه پيغا

وìÇ تالì. عوãÇ يى په صرفى æÇ نحوì غلطيو نه پوهيدÏ æÇ å عربى پÜر سÜر Ï چى بيله عربى åÏÏ كاÑ ډير مخته نسماليانو سرå مشكالÊ بايزيد Çلبته ډير جدì نه گڼل. Òموږ خلك خو ÏيندÏ æÇ åÑÇ عربى ژبÜى مشÜتاقاìÏ ä. حتÜى

æÑ غيرعÜرÓæÇ È هم چى څلوÑنيم سوå كاله Ï بايزيد له Òمانى څخÜه تيريÜÜږÏ ì عربÜى ÇثÜر ÒمÜوږ پرخلكÜو æÇ پÜر نÜو Ï .åæاÜونځ كÜى لمÜځÑæ Ï ىÜجمع Ï ىÜك ÊاÜه جومÜانو پÜبنگالي Ï ىÜك äدÜه لنÜى پÜمعه مÜÜج åتير .ìÏ مسلمانانو قاطع

Çهللا. ... حÜى علÜى عÜل خطبى äÇÐÇ يو بنگالى æكړ. له ډيرÇ åخالصه يى Çلف په عين æÇ هÜ يى په æ Íيل. عشعد عال Çله مÜÜى ÇمÜÜاã صÜÜاحب تÜÜه ææيÜÜل چÜÜى æ مÜÜؤäÐ صÜÜاحب تÜÜه سÜÜم äÇÐÂ والÍ ... عÜÜالå عكبÜÜÜر. ترلمانځÜÜه æÑæسÜÜته چÜÜى سÇÜÜل

æÑæښئىº هغه æمسل ÇÑ æÇته æيويل چى مه يى ښوåæÑ ډير Çخالصمن سړìÏ ì. پښتنو خو تر ډيرæ نÜوæÑ قومونÜو عربو ته په ÇخالÕ كى Çمتحانونه Ñæكړيدì. بيا څلوÑ سوå كاله ÏمخÜه پښÜتانه. بÜدäæ شÜك بايزيÜد پÜه ÏغÜه ÑمÜز

.يى ÇÏ الÑ خپله كړيوåپوهيدì نو ځكه همÜÜدÒÇÑ Ç كÜÜه Ï غيبÜÜو ÏÇعÜÜاÁ گنÜÜاìæ å نÜÜو Ï پيرæÑښÜÜاä پشÜÜاä ډيÜÜرæ نÜÜوæÑ كسÜÜانو هÜÜم Ï غيÜÜب æيلÜÜو æÇ كرÇمÜÜاتو ÏÇعاìæ كړيدÇÏ ºìسى خلك خو Òموږ Ï تصوÝ په تاÑيخ كى لږ ندì. مگر هيچا æÏمرå ندì پسى ÇخيسÜتى لكÜه

Ï خپله åيزÑÏ خوندÇ خيستى. حتىÇæ ه بايزيد چى يى پسىÜمخÏ ÛوÜر بلÜه تÜيى چى هغÇæ æÇ åعا كړيدÏÇ يلوæ غيبÇخونÜÜد (شÜيخ ÇفغانÜاä سÜوæÇ ææ ì مÜال سÜÜنجر پÜاپينى غونÜدì لÜوì عÜالم بÜÜه åÏÏ څخÜه Ï مغيبÜاتو پوښÜتنى كÜولى

Ò Õ ¡مقدمه¡åيزæÑÏ.( ÜغسÏ هÜمخÏ دÜر بايزيÜت æرÜډي .åæ هÜن ÚوÜموض ìوÜهم څه ن åته كړيوÑپوÇÑ مسئله چى بايزيد ÏلوجوÇ Êحدæ Ï ى

ÄاÜعلم Ï ÝالÜه خÜى پÜنه ي æÇ ìÏ بللى äملعو æÇ خو نه چا كافر ìÏ هلىæ يى ìÑلحق ناÇ ناÃ Ï هن چى ìكړيد ìعوÏ ìرÜن بصÜو. حسÜس äÇæÑ ىÜچ ÝالÜه خÜپ äاÜښæÑ دÜبايزي Ï هÜلك ìويدÜس äÇæÑ كÜتحري ìوÜل åرÜمæÏ ÇوÜنو لخÇپير æÇ

) Êفاæ١١ Þ Ü(¡ بايزيد بسطامى )ه Êفاæ٢٦١Þ Üه( ìÏÇجنيد بغد ¡)Êفاæ ٢٩٧ Þ ÜÜنائى )هÜس ÏæدÜد مجÜلمجÇ وÜبÇ ¡ ì١١٥٠متوفى (غزنوã( Ñلدين عطاÇفريد ¡) ١٢٢٩متوفىã( ìشمس تبريز ¡) Êفاæ٦٥٥ Þ Üدين )هÜلÇ ىÜشيخ مح ¡

فلسÜفى معتقÜد ÇلوجوÉÏ Ïټوá په لږæډير تفاæ Ï ÊæحÜد )١٢٧٣ãهÞ Ü æ٦٧٢فاÇ) Êلعربى¡ مولنا جالÇ áلدين بلخى .ìكو ãÇحترÇ سهæÇخلك يى تر æÇ åæ يىÇæ سىÇÏ ڼئÇلت لوæÏ:

ÜوحÜه تÜهلÜانÜگمÜيÜى بÜر شÜبÜه خÜب åدÜيÜ وته æÑ Ïښاä مسكين باÒيد ÜìÏچى په نغ

ìÏÏåيد¡ جنيد شوÒحسن¡ با äهاÇگو áحا ãæÑ¡ شÜمس تبÜريÜز¡ عطاÑ فريد ìÏ مÜال

خۍ پÜه نÜوã كه Ï بايزيد گناìæÇÏ å چى پيرì يى æلى كÜوá نÜو پÜدì سÜاحه كÜى خÜو ډيÜرæ ټگÜانو Ï پيÜرۍ æÇ شÜي نخرì كړيدì مگر پر ضد يى چا يو منظم تحريك äÇæÑ نكÜړ. Ï پÜرæÏ هÜر جاسÜوÓ چÜى Ï پيÜرۍ يÜا ملنگÜى جÜامى æÇ تهÜه سÜسæÇتر åموږ سرÒ ته تسليم يو. پيرپرستىÑæ موږ ìكړæ يى¡ ښكنځلÇææ پرتى ¡ìر كړÜسر بب ¡ìغوندÇæ

åÑæاÜر خÜس Ï ¡æوږÜشنختو ځانونه م æÇ æقبر په ډبر Ï ÊÑياÒ هر Ï هÜنæږæÑÏ ىÜي æرÜر قبÜپ æÇ æÑوÜخ äاÜپش æÑÇÏ Ï ىÜيير په كوÑ كى پÜدì بهانÜه چÜى پخÜى غوښÜى نÜه æÇميÜÜږì خپلÜى پيغلÜى Ü æÇحاللوÏ .æ معلوÇ ãلحاá فاسق æÇ فاجر پ

æرÜم ìوږÜمو له ل ÏالæÇ æÇ موږ خپله .ìكړæ نى پرÇمن شهوترÇÒ مست æÇ بىÇهغه شر Ï چى æيله كوÇÑæ باعفته لوڼىæÇ نوÇپير Ï ه خوÜتوښ æÇ هÜپمولى پيسÜه سÜولى څخÜخ Ï ÏالæÇ æÇ äاÜل ځÜخپ Ï åÑاÜلپ Èكبا æÇ ÈÇشر Ï ÏالæÇ Ï هغو Ï

هغوì ته æÑÏÏږ æÇ شكرÇنى په نوæÑæ ãړÏÏ .æغو مفاسدæ پخالÝ عالمانو Ï æÇ معرفت خاæندÇنو æلÜى كÜوã مÜؤثر æÇ åæبالÜÜق ÊÇرÜÜخيæنو خيرÇدÜÜه مريÜÜه لÜÜد نÜÜى بايزيÜÜى چÜÜك áاÜÜى حÜÜسÇړ پدÜÜنك äÇæÑ كÜÜتحري ÊرÜÜجÇ تÜÜمامÇ رÜÜى پÜÜه يÜÜن

Çخيست. Ç Ï åÏÏصالحى تحريك پر ضÜد æلÜى سÜخت عكÜس ÇلعمÜل æښÜوáÏ سÜو¿ حتÜى Ï كوډگرÇنÜو پرضÜد چÜى يى æ Ïژلو حكم كوì چا Çقدæ ãÇنكړ æÇ تر æÇسه يÜى پÜه پښÜتنو كÜى بÜاÑÇÒ ښÜه تÜوìÏ Ï. بايزيÜد خÜو )Ñ)ÕسوÇ áهللا

مجهÜوá . نو بيا æلى چا ãÇÑÂ ته نه پريښوÏ¿ ځينى نÜوæÑÏ Ñږ æÇ شكرÇنه هم نه Çخيسته æÇ ټگ پيرäÇ يى مشرß بللæلى پر æÇږæ سپاæ åÑگرځيدæÇ á ترæÇسه گرځÜى æ åÏ æÇلÜى ãÇÑÂ Ï ځÜاì نÜه ÑÏلÜوæÇ æÇ ÏالæÇ ÏالÏ يÜى ÑæقتÜل Çلهويه ¿áكړå سو

اچا Ï æÇ هغÜه كه گمرÇهى ìæ نو Çكبرباچا خو تر ټولو لوì گمرæÇ åÇ بÜÜيدينه Ç .ææسÜالã تÜه خÜو تÜر بايزيÜد ÇكÜبÜÜرب

:Çلهى Ïين لوì تهديد Ç Ï .ææكبر لخوÇ Ï Çلهى Ïين په Çعالä سرå مالشيرين شاعر هغه æخت ææيل ÇمساÏ áعوìÇ نبوÊ كرÇ åÏستاÜÜÜÜÜÜÜÜÜÜÜÜÜ åباÏش

Çگر خدÇ خوÇهد پس ÒÇ سالى خدÇ خوÇهد شد åمرæÏ كبرپاچاÇ كى پهÑوÜچى كله يى په اله ÏلوÑÏ Êبيدينى شهر ìوÜو لÜوړ يÜجد جÜمس Çه پرÜهغÏ æÇ هÜتلو تÜنس

¡ææ غلىÑæ شاعر نوæ باعى خلكوتهÑ زيهÜطن ÇÏ ìحكيم مصرáæÑæÇ: Ïبنيا ìمسجد Ïما كر åشا Ïبا ßÑلمؤمنين مباÇيهاÃ

ÏÑÇÏ ين هم مصلحتÑندÇ æ ÏÑبشما äÇÑÇگزÒماÜتا ن

پيÜÜرæÇ äÇ ماليانÜÜاÇ Ï äكبرپاچÜÜا æÏÏمÜÜرå لÜÜوئى بيÜÜدينى پخÜÜالÏ ÝپيربابÜÜا Ç æÇخونÜÜد æÑÏيÜÜزå غونÜÜدì لÜÜوì مگÜÜر ځكه چى هغوÇ Ï ìقتدÑÇ سرå ټكر نه غوښت æÇ ماليانو Ï پاچا سرå پدì بهانه چى كفر بÜوÍÇ يÜى نÜه وÑته نسوÇÑ áپ

ææ ځينى ليدلى جنگ نه كاåæ. هغوÇ Ï ìكبرپاچا ÇÏحكم Ï بغاÊæ لپاåÑ كافى نه باله چى هندìÏ æ مسلمانه ښÜځه æهند ìÏ äمسلما æÇپاچا پحيث خپل ې Ï ãسالÇ Ï هغه .ìكړ Íپه نكاæ ìكړ Ñكا ÇÏ ه هم .æ

ÏÇبÜى بÜهÜير

æÑښانيانو په پښتنو كى áæÇ Ï ځل لپاåÑ يوå لويÜه مسÜتقله تصÜوفى¡ علمÜى¡ فرهنگÜى æÇ ټÜولنيزå ډلÜه æÇ بهيÜر يÜې هÜÜم تÜÜرìæÏ مÜÜذهبى برخÜÜى æÇ جÜوړ كÜÜړ. كÜه څÜÜه هÜÜم ÏÏغÜه تحريÜÜك سياسÜى برخÜÜه Ï بايزيÜÜد پÜر كړæسÜÜيانو ختمÜه

åنكړæ åÏæ ستهæÑæ¡ÒÇÑÇهمد º خو ټولنيزÜښ Ï ىÜد كÜنæجتماعى ژÇ په æÇ áكو ãعا áموسيقى مقبو Ï برخه يى لكه å ÒاÜل ممتÜخپ åرÜيخ كى تر ډيÑپښتو په تا Ï بى برخى يىÏÇ ¡خو برعكس åسو áموÒ Ñتر سياسى تحريك هم ژ áæگډ

ÑæÏ ښانىæÑ Ï .ساتىæ ãا مغ ېمقاÜانو يÜيÑانو¡ تيموÜغزنوي Ï هÜلك .ìÏ ىÜه كÜه همدغÜه پÜځاي åهميت هم ترډيرÇ وÜل ìرÜپ ÑæÏ äاÜښæÑ ىÜو فرهنگÜانيانو يÜښæÑ ىÜيخ كÑاÜه تÜتو پÜپښ Ï ىÜسÇÏ ìæ ìÑæÏ åÑÇاندÜسى شÑفا Ï ختونه چىæÇيښى ìÏ چى Ï هغو سرå مقايسه كيدìÇ سى. æÑ Ïښانيانو كالÏ ã مفكوæÇ ìÑ محتوì په لحاÙ ډير غنى ìÏ خو

غلÜى Ï æÑæÏ شÜاعرÇنو پشÜاä ډيÜر پÜوÏ Î شعرì صنايع¡ بدÇيع ÏÇ æÇبى تالÒماتو په لحاÏ Ù غزنوì¡ تيمÜوæÇ ìÑ م ندæÇ ì علت يى هم ښائى ìæÇÏ چى æ Ïخت حكومتونو Ï فاÑسى پر هر بيت Ï شاعر خوله په طال ÑæډكÜوá پدÇسÜى حاá كى چى æÑښانياä چÜا پÜه غÜرæ كÜى هÜم نÜه پريښÜوáæ. ډيÜر فاÑسÜى شÜاعرäÇ پÜه هغÜو æÑæÏ كÜى Ï حاكمÜانوحكم

æÑ كى چى áسى حاÇپد åæ äحاÇمد æÇ Ôر بگوÜى بغيÜچ ìÏÇÏ ÒمتياÇ ښانيانو يوæÑ Ï .هلىæ åسرÑæ ìښانيانو ډغرå يÜى پښÜتو ژبÜى تÜه شÜاندÑæ åÏæ åÑÇكÜړå. بÜل ÇÏ چÜى Ï ìæÏ يÜوå معÜين مالتړÏ كوã سياسى ÑæÇگاæÇ ä مؤسسى له

åæ نوځكÜه يÜى پÜه لÜږ ÇمكانÜاتو بلكÜه پÜه سÜختو شÜرÇيطو كÜى يÜى ډيÜر څÜه خلك فكر څښتن æÇ خپلى الìÑ ته æقف Çكړæ æÇ åæ خلك نه ìÑال ìيو Ï æÇ متعهد ¡Øمضبو äښانيانو پشاæÑ Ï äÇسى شاعرÑچى فا áسى حاÇپد ìÇسو ì

¡ÑاÜبÑÏ Ï ¡åدÜل كيÜه ليكÜه نÜتو ژبÜه پښÜمخÏ دÜر بايزيÜى تÜچ åÏÇÏ åرÜه خبÜه مهمÜبل .áوÜه كÜمكاناتو يى لږ څÇ æپه ډير æÇ äعرفا ¡Êجوما ¡ÏقتصاÇ ¡سياستÏ Üه پښÜلس ژبæ Ï خو åæ سىÑژبه فا Ýتصو Ï æÇ ړÜكæ ÑاÜبتكÇ دÜبايزي ºåæ تو

åكړ åÑژبه غو ìهغوÏ يى åÑلپا æسيدÑ Ï لس عامو پرگنو تهæ. áپه قو Ñفغانى خوÇ ìعزيز Ï» هÜو پÜلæخپر Ï طريقى æÇ خپلى فلسفى Ï نو په پښتنو كىÇæپير åÏÏ æÇ äښاæÑپير

كÜى Ï åÏÏ تعليمÜاتو Ï منظوÑ پÜه پښÜتو ژبÜه ډيÜر څÜه æليكÜل. مخÜالفين يÜى هÜم مجبÜوÑ سÜوå چÜى پÜه عÜامو پښÜتنو لپاåÑ په پښتو ژبه ډير څÜه æليكÜى. ÏغÜه فلسÜفى æÇ سÜلوكى مخالفÜت يÜو ÏÇبÜى æÇ فرهنگÜى كولو ىتخريب æÇ خنث

åنه كړÑÏ بى پانگه يىÏÇ پښتو ژبى Ï æÇ منځته كړÇÑ قابتÑ« ) Õ فغانى¡ مقدمهÇ å١عزيز Üتو )٢Üه پښÜپ ìæÏ ¡وÜه .

ÇÏ Çپخو ìæÏ ليكل چى نه ترæ څه åمرæÏ كى åسى يوÇÏ ختهæ åسته تر ډيرæÑæ ìæÏ نه تر æÇ åسويو åډله تير åسى يوكړيÜÜوì. كÜه څÜÜه هÜÜم تÜÜرìæÏ نÜÜدæÏ ìمÜرå خÜÜدمت پښÜÜتو ژبÜÜى تÜÜههÜم حتÜى Ï پښÜÜتنو يÜÜو حكومÜÜت ÇÑغلÜÜه. منظمÜه ډلÜÜه

خاä نيكه Ï كوÑنيو خدمت Ï ستايلو ìÏ خÜو æÑښÜانى æÑæ åÑæÏسته پښتو ته Ï خوشحالخاä خټك Ï æÇ ميرæيس .ã لرìځانته مقا

Ï بايزيد æÑښاä متناÚÒ فيه شخصيت åÏÏ æÇ تعليماìÏÏ Ê باعث سوå چى پÜر åÏ «همدÒÇÑÇ عزيزå خوÑ ليكى: ÇخونÜد (لكÜه سوچ مذهبى مصلح æÇ ځينى يÜى )قلندÑ مومند(لكه تر æÑæ åÏسته هم ډيرì ليكنى æسىº ځينى يى

åيزæÑÏ( ځينى يى ºبدعتى بولى (äÇæپير åÏÏ) ىÜځين æÇ يرÜÜپ äاÜښæÑ ىÜي (اÜه پيربابÜلك) اÜبي .ìوÜك نومÜيÑير تاÜÜپ ÒÇÑ هÜغÏÏ اÜى بيÜد. ځينÜجنگيæ ړۍÜÜيÜپ åوÜي åÑوÜپ åرÜلى سÇوÜمغل Ï وÜمغل Ï ىÜولى چÜب äپښتنو يو قهرما Ï ځينى يى

تحريÜك Ï فيوÇÏالنÜو æÇ ماليÜانو لكه ÇسالنوÝ چى Ï بايزيد (تحليل سرå موÇفق نه ìÏ. حتى æÑسى مستشرقينو æÇ په ÇفغانسÜتاä كÜى ÓæÑ نÜوÒÇ ليكوÇالنÜو پÜه سÜيمه كÜى æÑ ÏسÜى ولى)æ بزگرÇنو قياã بخالÏ Ý خوÇÑÇنو Çپه پ

ړيÜدì چÜى ښكيالÏ ß لومى Ï غوړæلو æÇ په هغه كÜى ìÏÏ قÜامونو ÇÑ ÏگيرæلÜو پÜه سلسÜله كÜى تÜل ÇÏ كوښښÜښ ك Ïقعيت يو سوسياÇæ Ýخال ìنوموړ æÇ مسخ åصلى څهرÇ بايزيد Ï ىÜړۍ كÜيÜپ ìپه لسمه هجر æÇ ر لستÜÜشتÇ كيتÇ

).٢عزيزÇ åفغانى¡ مقدمه Õ ( »علمبÜرæ ÑÇÏښÜئىæÑ æÇښانى تحريك په لويه كى پښتو ژبÜه غنÜى كÜÜړÏ .åمÜال ÇÒÑÇنÜى¡ æÏلÜت لوÇڼÜÜى¡ ه ځانكړì توګهبايÜزيÜد پ

æÇ دÜه تائيÜى پÜي ÑوÜى نÜت چÜسææÇÑ ÈالÜنقÇ وÜكى ي ÈÏÇ پښتو په Ï كتابونو æÑشعاÇ Ï æÑنو æÇ ìÑنصاÇ äخا ÇÒميرخصوصÜا خيرÇلبيÜاä چÜى æÑ ÏښÜانيانو مقÜدÓ كتÜاæÇÑ) Ï æÇ ÈهڅÜوá. بايزيÜد Ï æÇ هغÜه پښÜتو تاليفÜاتو مخالفت

ææ ìسو áÒد ناÜزيÜيعه پر بايÑÐ په ãلهاÇ( كه ìكړæ چى په پښتو ليكنى áكړ Ñمخالفين مجبو Ñنو æÇ åيزæÑÏخوندÇåÏ ژبه ÎږæÏ Ï يل چىæ مدغو بهÜه ºáنه پښتو چا څه كو.

يÜد Ç æÇفكÜاÑ پÜه خيرÇلبيÜاæÇ ä مقصÜوÇÏلمؤمنين كÜى ځÜاì سÜويوå چÜى مريÜدÇنو بÜه يÜى مÜنظم Ï پيرæÑښاä عقاÏ .åæكا Êæغهتال áمعمو æÇ áمأمو ìړÜكæ ãÇدÜقÇ هÜخنثى كولو په خاطر بالمثل Ï ثرÇ Ï هغو Ï چى áهڅوæ مخالفين

Ç æ ÑألشÜÜرÑÇ ¡ÑÇشÜÜاÏ تÜÜذكرÇ åألبÜÜرÏ) ÇينÜÜى كتابونÜÜه æليكÜÜى. يÜÜوÇ ìÒÇخونÜÜد æÑÏيÜÜزå څÜÜو كتابونÜÜه ژبÜÜه æÇ پÜÜه پښÜÜتو æليكل چى Çكثرå يى پښتو Ç .åæخوند æÑÏيزÏ å خپل مÜخÜزÇ äالسÜالÏ ã ليكلÜو باعÜث )Çلطالبين¡ ÑÇشاÇ Ïلمريدين

معلوã بÜاÏ كÜه Ò ÑÏمانÜÜنا )مخزÇ äالسالã(سبب تأليف Çين كتاÏ» È بايÜزيÜد په پښتو ژبه تعليماÊ ښÜئى Çæ æÇيى: ÇدÜÜديقى پيÜÜنÒ زئىÜÜÜيوسف äاÜÜفغانÇ ÑÏ ÇÑæÇ رÜÜفقي æ åÏرÜÜك äشاæÑيرÜÜÜپ ÇÑÏوÜÜب خÜÜلق æ ÏوÜÜد بÜÜÜزيÜباي æÇ ãاÜÜن ... ÏوÜÜب åدÜÜش

ÏرÜÜك ÒاÜÜغÂ انىÜÜفغÇ ìعرهاÜÜش æÇ ÝرخالÜÜر بÜÜس فقيÜÜت ... پÜÜعر گفÜÜانى شÜÜفغÇ äزباÜÜÜب äوÜÜملع äÂ æ .ÏرÜÜيك كÑيرتاÜÜÜپ« ) Õ ¡åيزæÑÏخوندÇقصيد)٢ Ï يسæÇمحمد ãماÇ Ï åيزæÑÏخوندÇ كى äه ۀ. په مخزÜمى پÜÜتو ترجÜپښ Ï الىÜمÇ رÜخيÇ

:كى ليكى»ìÏ ìÑننگرها åيزæÑÏ Ï Ñگفتا ÇÏ åعربى ئى په پښتو كړ Ü ìÏ فغانىÇ چه äبيا ÇÏ åÑæÇæ æپه غوږ åړÒ Ï ÓæÇ«.

بÜرÏ åÏ پښÜتو ترجÜÜمى پÜه ÇخيÜر كÜى æÇÑړì: ۀÇخوندÑÏيزÏ å خپل مخزä په يو بل ځاì كى Ç ÏبوصÜيرÏ ì قصÜيد » Üنو لÜÜى پښتÜى يÜړ عربÜكæ په علم ÏجتهاÇ چى åزÜيæÑÏ ìړÜفت كÜى صÜنب Ï ...ææ ىÜى عربÜم ÈاÜكت ÇÏ ... åړÜتو كÜپښ åر

Ï ¡ìÏ ìفقير ځنى پښتو كړ ېمحمد بوصير« ) Õ ¡åيزæÑÏخوندÇى: )٣١ÜيÇæ ìاÜب «. يا بل ځÜطل ÑÏ äوÜچ äاÜفغانÇمولى محبت تاÑÇÏ ãند Ï æين ÇÑ جوياÇ äند Çما به سبب ناÇÏنى æ جاهلى كه ÒÇ علوÏ ãين محرÇ ãæند حق ÒÇ ÇÑ باطÜل

ميخوÇهد كه متÜن عقايد بلفظ Çفغانى بياÏÑæ تا هركه ÂنرÇ بيابد ياÏ گيرæ Ï باÇÏ Ñæنند ... پس ÇكنوÇ äين فقيرنمى ÏÏنه گر åÇهرگز گمر ÏÑÇÏ« ) Õ ¡åيزæÑÏدÜخونÇى )٣٢ÜئÇæ اÜه «. يÜى پÜئ ìÏ هÜځك ìږÜÜه پوهيÜه نÜه ژبÜه بلÜتانه پÜپښ ...

»غÜرÖ مÜى پكښÜى نشÜته مگÜر ÇÏچÜه شÜفقت كÜړã پÜر عاميÜانو پښتو Ñæښينه Ü په ÇÏخپله ژبه پوå شئ Çفغانانو Ü بÜل ) Õ ¡åيزæÑÏدÜÜخونÇى )١٣٦ÜÜاتو كÜÜه جومÜÜپ ÄاÜÜيمى علمÜÜس Ï åرÜÜر ډيÜÜت äخزÜÜÜم åزÜÜÜيÑÏ دÜÜخونÇ Ï ىÜÜچ ìæ هÜÜن ìÏ هÜÜپات .

Ï دÜبايزي Ï رÜثÜن äزÜخÜم Ï څرنگه چى .áځينى كو åÏستفاÇ بونو كى يىÇپوښتنو په ځو Ï æÇ په خطبو æÇ åæيس كاÑتديرìæ مسجع ææ نو ماليانو به Ï هغه يوå برخه په خطبو كى پÜه ښÜه ÂهنÜگ æ äÒæ æÇيÜل. ìÏ كÜاÑ خلÜك پÜه نثÜر په پ

æ مدÜÜتو حÜه پښÜى پÜه يÜته بÜهغو كسانو چى غوښ .áتشويق كړ æÇ شناÂ åيدلو سرÑæÇ æÇ يلوæ Ï پښتو Ï جوماتو كى Üى چÜليكæ هÜر څÜÜجع نثÜپه مس ìæيرÜپه پ äمخز Ï چى åæيى هم كوښښ كاÇææ نعت åÏæ هÜبك ښÜه سÜغÏ áæډ ìدÜى پ

¡ÏÇدÜÜال كريمÜÜم ¡ìæÒ åيزæÑÏدÜÜخونÇ Ï .åړÜÜكæ لرحيمÇدÜÜال عبÜÜې مÜÜى يÜÜلمس æÇ ىÜÜى يÜÜليكن æÇ لÜÜيæ ÑعاÜÜشÇ توÜÜم پښÜÜهشÜيخ ÇحÜÜمد سÜرهندì مشÜهوÑ (كړيدÏ .ì بايزيد Ï مكتوباÏ Ê سبك æÇ ليكدÏæ په پيرÏ ìæ هند مشهوÑ صوفى

ى جوÇبونه Ï ليك په شكل æليكل چى هغه هم مكتوباÊ بولى هم يو شمير سؤÇلو ته په فاÑس )په مجدÇ Ïلف ثانى åæ ىÜيښÇ ايزيدÜÜخښته ب ÈنقالÇ بىÏÇ áغه ټوÏÏ .ìÏ ÌÇæÑ يسÑنو په منځكى يى تدÇæپير Ï نقشبنديه طريقى Ï æÇ ÑوÜا مجبÜي æÇ áوÜهڅæ ىÜالفين يÜمخ æÇ فقينÇوÜر مÜنظ Ï لÜخپ æÇ ليكلæ كتابونه Ñنو æÇ äلبياÇچى په پښتو يى خير

قلم ÇÑپوÑته æÇ په پښتو ژبه Ï هغه په طرفÜدæÇ ìÑÇ يÜا مخالفÜت ليكنÜى æكÜړæÇ ì پÜدì ډÏ áæ پښÜتو ÏÇبÜى كړá چى ìپانگه غنى كړ.

ÑæÏ ìÏ .ìرÜل ãاÜمق ãرÜډير محت æÇ Õكى ځانته يو خا ÈÏÇ په پښتو äÇæپير åÏÏ æÇ ېبايزيد ¡äÇاعرÜه شÜر ښÜډيìÒÇچى نه يو åÏلوÑÏ äنو څښتناÇيوÏ مستقلو Ï æÇ äالÇو ليكوÜÜطريق æؤثرÜم æÇ هÜخلكو ته په ښ ÊعوÏ بايزيد Ï يى

:áæ كوæډكړå چى Ï يو څو Ðكر يى په لنډ بډÇيهÑساåæ بلكه Ï پښتو ÈÏÇ Ï پانگه يى هم

:اÜäاÑيÜÜدهÜنÜÜك. هغÜه Ï كندهاæÇ Ñ كوئټى سيمو تÜه Ï ÏعÜوÊ لپÜاÇ åÑسÜتولى ææ )شيخ موÏæÏ كندهاìÑ(خليفه بايزيد خپل يو

مÜال (ÇÒ ìÑÏمن خويشكى برهاÇ äلدين كندهاÏ ìÑ طريقې Ïخپرæلو لپاåÑ ډير كاæ Ñكړ. همدÒÇÑÇ¡هلته æÑ Ïښانى ä¡ ښÜه شÜاعرæÇ äÇ ليكÜوÇالåæ ä خليفه ګÜا Ï بايزيد تكړå ) ¡ مال محمد عمر æÇ مال على محمد مخلصÇÒÑÇنى عزيز

ìفغانىچى عزيزÇ Ç الÜڼو كى مæÑæ پدغو .ìكړيد äكى بيا Èه يى په تفصيل پخپل كتاÜالم¡ ښÜع ìوÜر لÜى ډيÜنÇÒÑشاعر æÇ صاحب Ïيوææ äÇ. په علميت يى مÜال ÇخونÜد æÑÏيÜزå چÜى ìæÏÏ لÜوì مخÜالف ææ هÜم ÇعتÜرÝÇ كÜاåæ. هغÜه

ÇÒÑÇنى چوä تيÜزفهم æ فصÜيح ÒبÜاä بÜوÇ ÑÏ ¡ÏنÜوÚÇ ضÜاللت æ بÜدعت شÜعرهاÇ ìفغÜانى¡ فاÑسÜى¡ هنÜدÇæ» æ ìيى: åÏكر äعربى بيا« ) Õ ¡ÑÇالشرÇ æ ÑÇالبرÇ å١٤٩تذكر( æÇ تÜر¡ علميÜفك Ï هغه Ï څو بيتونه ìالند ÇÏ نىÇÒÑÇ مال Ï .

ìنه كوæڅرگند ÕخالÇ Ï بايزيد ته: ìنكړ ìيرÜمت به لÜحÒ ÇÏ

بى كÜامÜله ÑهÜنمÜÜايÜÜهìړÜكÑÏ فىÜر خÜكÐ به ìÏ

تايهÜرãÏ پرì موال سÜپه ه نن Ï نوÍ په كښتۍ كښينه

وفانهÜته به بÜچ سى له ط Ï حÜياæÇ ÊبÜه نÜن æڅكÜه

ÜضÜخ ìÏÏÜÜر له حÜهÜنÇيو åړÇوÜÜغæ åÑنۍ الÜÜښتÜيÑ

ÜخÇ ìدÜله مهÜهÜانÜمÒ ير يا Çæيى:

ÇÏ صÜوÏ ÊÑ خÜاæÑæ څلى

Ï پلىپه ãÏ په æÇ ÑوÜسپ ã ه ÇÏ څÜلى كى بسÜيا ÜìÏپ

ÏÏو كلى ېÜÜونÜÜك æړÇæÏ حÜق ÇæÏÏړæ كÜونÜو علÜم

ښلىÜتاÈ كÜوÊÑ پركÏÜÜ ص ÇÏكÜتاìÏ È هغو لوستى

تلىÜوÊÑ كÜپل صÜچى يى خìÏ Ùمحفو Íلو ÊÑصو ÇÏ

وì نÜوä قÜلم æتلىه لÜل

:خو خپله مالÇÒÑÇنى Çخوند Ï خپلو ÇشعاæÇ æÑ غزá په باåÑ كى Çæيى

ìÏ Ñتا áÏ Ï مى áغز ÇÏ ìÏ ÑاÜچوت ÇÏ دلىÜبæÇ پى

پÜه څلÜوÑ ژبÜو æÇبÜدلىìÏ Ñگفتا äفغاÇ نىÇÒÑÇ Ï

:Çæيى يا ÇÏ چى Ï خپل ÏيوäÇ په باåÑ كى

ìÏ äÇيوÏ فقير پښتو Ï

ìÏ äÇحقانى خو äÇيوÏ ÇÏ

Ï º پÜوهى æÇ æÇ عالمانÜه يÜې æليكÜل Ï æÇ هغÜه Ï الìÑ پÜه بÜاÈ ډيÜر څÜه æليكÜل )بايزيÜد (مال ÇÒÑÇنى Ï خپل پÜير رæÇ ì پوهÜه ÇÏسÜى حسÜد شاعرåÒÇæÂ ì يى تر ډيرå ځايه æالړæÇ å ترډيرå خپرåæ å. خوشحالخاä خټÜك åÏÏ پÜه شÜاع

ìكو: مسخرå مى ÇÒÑÇنى خويشكى Òمند كړ

ÒÇÑÇمدÜپه ه äښاæÑپيرÏ ¡ìÑنو كندهاÇæن پيرÜمÇÒ åæÏ هÜهغÏ æÇ ìÑبابكر كندهاÇ ¡ه (كىÜجÇخو æÇ دÜى محمÜعل

هم Ïلته Ï ياæÏلو ìÏ. علÜى محمÜد كنÜدهاæÑ Ï ìÑښÜانى طريقÜى مخلÜص¡ Ï هغÜه ìÑæÏ يÜو تكÜړå عÜالم æÇ )محمدشهوìÑ حالنامى مؤلف ìÏ چى ÑæÇ Ïنگزيب په Òمانه كى يى ژæند كÜاåæ. حالنامÜه Ï بايزيÜد æÑښÜاä ليكوÏ æÇ áÇ م

ìÑæÏ انىÜښæÑ Ï مÜه ¡ìÑدهاÜجه محمد كنÇخو ¡ìæÒ بابكر بلÇ Ï .ìترتيب كړيد åچى على محمد له سر ææ Èكتاææ ښه شاعر.

:æÏلت لوÇڼÜئ

æÇ الÜم ìن لوÜÜڅښت äÇوÜيÏ Ï æÇ وفىÜص åړÜى تكÜتو ژبÜپښ Ï كلÜش åÏ هÜو تÜفæى حرÜى ځينÜتو ژبÜپښ Ï .ææ اعرÜش Ï .ìدÜÜكړيÑæ الÜÜم ÁاÜÜضÑ هÜÜپ ÑوÜÜمپÇÑ Ï دÜÜهن Ï هÜÜبل ¡ìÑرÜÜرتش الئبÜÜه بÜÜخه پÜÜنس åوÜÜي äÇوÜÜيÏÏ æÑعاÜÜشÇ Ï ڼىÇوÜÜت لÜÜلæÏ

الئبرìÑ¡ بله نسخه يى په كابل æÇ بله يى Ï غزنى Ç Ïلبيرæنى په كتابتوä كى خوندæÏ Ï .åÏ ìلÜت لوÇڼÜÜى ÏيÜوäÇ هÜم په يوå بيت ÇÏسÜى )æحدÇ ÊلوجوÏ(ه پيښوÑ كى چاپ سويدì. هغه æÑ Ïښانى طريقى ټوله فلسفه په كابل æÇ هم پ

ìæÑنځوÇ: Ï يقين په نظÜر يوÇÑته ښكاåÑ شو

Êپه نظر سل كو ßله چى مى څوæÇ له

áخوشحا äانى خاÜښæÑ لÜصÇæ Ï ىÜله كÜه سلسÜتايلو پÜس Ï نوÇاعرÜنى شÇوÜپخ Ï بابا åرÜر سÜكÐ Ï Ï ڼىÇوÜت لÜلæÏ :كوì ي ستاينهÇÏس

ìÏ Èپه حسا åږÜÜمون Ï Üصل هÇæ ìرېهيڅ مى ند

åæپا ìÑÏ لت فقيرæÏ بل åÒ ترì څو شيرشاهى تير

مرÇÒ حناä باÑكزì هم æÏلت لوÇڼى Ï علم كاä بولى Çæ æÇيى

æ äم كاÜعل Ï تÜلæÏ ¡ äميرخا ¡ÇÒيو مرæ

Ï سلوß شعÜر يى كړيدÇ ìفضل ياÏ ÏÇÏ عشق په ميو مست ææبل Çخوند م

ښه شيرين Çلفاæ Ùيلى Çæ ìÏصل

ئ:Çæصل æÑښان

ÝرÜشÇ ¡كÜخټ äصفت يى خوشحالخا ¡ìړ ندÇ ته ìپيژندگلو æÇ شاعر Ñمشهو ìÑæÏ ښانىæÑ Ï ¡صلÇæ äاÜخ .و كړيدìنهجرì¡ حناä باÑكزæÇ ì نوæÑ ډيرæ مشهوæÑ شاعرÇنو æÇ ليكوÇال

ÏÇÏÑÏقا: äماÒمحمد Ï ÏÇÏÑÏاعر قاÜه شÜى ښÜپښتو ژب Ï بايزيد كوسى Ï æÇ سىæلدين كړÇ áكما Ï ¡لمسى ÏÇÏپير Ï ìæÒ

.ææ:يىÇæ åژبه گويا كړ ìÇخد ìÏ چه

مÜرسÜل ثÜنÜا كÜړÇ Ï¡ åحÜدìÏ دÜحÇ Ï ÏاÜي ãوÜÜن áæÇ

åفى كړÜپه مصط ÏæÑÏ بيا æ ÏحÜÜدÊ پÜه تÜنÜهÜÜائى

Üيåكړ ÇدÜد صÜÜحÇ دÜحÇ و پÜه خÜدÇئى ÑښÜتÜنى فكÜر

åړÜا كÜفÜص åړÒ Ï نهÜÜيÜئÂ

:قابل ÑæÇكزئى

شاعر ææ چى Ç ÏحÜمدشاå بابا ترæخته ژæندæÇ.ææ ì صاحب ÏيوäÇ قابل¡ æÑ Ïښانى تحريك ښه قابل صوفى

ÇÏكتاÈ قابل پښتو كړ جوړ ئى نظم په پستو كړ

ى Ç Ïحمدشاåæ åباÏشاهåæ اÜÜوغÜنه ئى غÜكÏرÜت

Çحمدشاæ åبخښى خدÇيه ìÇ قÜÜاÑ åÑÏهÜÜنمÜايÜه

ìÑنصاÇ äخاÇÒمير:

æÇصÜوفى ¡ميرÇÒخاÇ äنصاÏ ìÑ نوÇÑلدين Ï æÇ ìæÒ بايزيد لمسى æÑ Ï .ææښانى فلسÜفى يÜو تكÜړå بيÜانونكى

Ï äÇيوÏ كن كى په څښتنÏ په .ææ جنگ كى په شاعر åيى ١٠٤٠يوÇæ كى åÑفكر په باÒخپل طر Ï .كى مړ سو Þ Üه:

Ï ميرÇÒ گماä فانى شهìÏ äښاæÑئى مياÇæ هرچه

:Ï ميرÇÒخاÇ äنصاìÑ په باåÑ كى æÏلت لوÇڼى هم Çæيى

ãغنى شو Ïښوæ Ñته خپل كوÇÑ گنج ÇÒمير

ãړæ بل چا Ï لىæ منت به åÏيهوÜب :æÇ بل ځاÇæ ìيى

Ïãو كړÜلدين صفت به څÇÑنو ÇÒمير ææ Ñæ يى ìÏ ¡پوهى شهر Ï äښاæÑميا

Ï هاìÏ په Òړå چه پټ åæ په ډير كالهææ رÜهÜمظ ãهغه كال Ï ¡هÜخول ÇÒمير Ï

. ميرخاä هم ښه عالم æÇ ښه شاعر )١٦٧كرگر¡ Õ (لطيفه شريفه ليكلى åÏ )Ï بايزيد مريد(æلى محمد برå كى

ى نژÇ ìÏنډيوææ áÇ. همدÒÇÑÇ كريمدÏ ÏÇ جالله ìæÒ¡ مهديدÏ ÏÇ قاìÑæÏ ìÏÏ æÇ ÑæÑæ ÏÇÏÑÏ نوæÏ Ï æÇ Ñلت لوÇڼäيباÏÇ ìÏ ړæ لوæÏياÏالÇليكو åكى تر يونيم سل ډير تكړ åÑæÏ ښانىæÑ په . ìچى عزيز ìتير سويد äÇشاعر æÇ ä

باæÇ ä شاعرäÇ هم سته چى موږ ته يى Ï هريوå په تفصيل سرå بياä كړيدì. يقينا پدåÑæÏ ì كى نوÏÇ ÑيÇ Üفغانى äښانياæÑ يخ كىÑبياتو په تاÏÇ Ï پښتو Ï .ìÏ كىÑنومو äÇځكه په پښتنو كى ډير شاعرÇÏ نسته Êمعلوما ÓæÇ ÇÏ چى åيى ږغونه جوړ كړ åÑهغو لپا Ï æÇ ìÑپښتو تو ºليكلæ نونهÇيوÏ چى په پښتو يى مكمل åæ äكسا ìلومړ

Ï خدمت ìپخپله پښتو ته يو لوåÏ لوæÏيا Ï برخه ìæÏÏ په پښتو موسيقى كى ÒÇÑÇهمد .ì.

ېÏ كتاÈ پر ليك æÇ ترتيب څو خبر

Ï پÜيÜÜرÇæنو تحريÜك برخÜه æÇ خدمتونÜه æÇ پښÜتو ÈÏÇ تÜه ÏÏغÜه تحريÜك Ï يæÑ ÏښÜان ېپÜه åÏæ كÜ ېÏ پښتوژب .ìÏ ېر Ï ستاينېډ ېپخپل Ïغه كتاÈ ليكلو سرå يو لوì غنيمت كاÑ كړيدì چ Ç åفغانىپه منظوÑ عزيز ۍقدÇÏÑن

ÏغهÏ Èكتا ãپ« نو æÇ äښاæÑ Ïښانيانو ليكل رæÑي ÑثاÂ « ÈاÜكت áټو .ìÏ æÇ نÜÜدمو¡ متÜت¡ مقÜفهرس ¡äÇوÜعنÏ åڅوړ سرÜ١٢٧پاي Üچ ìÏ خهÜÜېم ÏاÜپرعí لÜپ ليكÜه ټايÜذ پÜر ( كاغÜب æÇ ىÜلÇæÏږæÇ خÜمÏ ذÜكاغÏ .ìويدÜه ٢٨سÜ٢٢پ

ېكيÜÜڼ څÜه په ÑÒين Ñنگ Ï كتاÈ عنÜوæÇ äÇ كښÜته ېي ې ك لرæÇ ì په منځæقايه íمترìÏ (å. كتاÈ الجوÏÑ يسانت . نوã حك سوì غوندì ليكلى ìÏ ېخوÇته Ï ليكوÇل

Ï »پ æÇ äښاæÑ Ïښانيانو ليكل رæÑي ÑثاÂ « مطالعه Èكتا Ï ښانæÑ Ïي ÑæÏو ېÜته كÜمرس ÇÏ åرÜنكو سæړÜÜڅي Ïí پر موضوÚ كوã كتابونه سÜته ېچ ييكتابونه æÇ مدæÑæ ßÑÇښ Ïíغه åÑæÏ ليكل سو æÇ يا پر ېÑæÏ يæÑ Ïښان ېچ

åÏ. خصوصا كه څوæÑ Ï ßښاÏ æÇ ä هغه Ï پÜÜيرÇæنو Ï ېæÇ چير ې كومه موضوÚ په كوã كتاÈ كÏí º يæÇ چا ليكلنو ÇÏ كتاÑæ Èته ډير غنيمت الÑښوìÏÏ .ìÏ Ï كتاÈ په æيلو سرå څوß پÜه íمعلوماÊ غوÇړ ېباåÑ كښ ÂثاæÑ په

ېپÜر ې ÂثÜاÑ يÜ يæÇ كÜوÏÇ ãبÜ يكÜوã كتابونÜه ليكلæÇ Ü پÜر æÑښÜانيانو چÜا چÜا نو څخÜه له æÑښانيا ېچ ÜíږېÇسانه پوه ¿í Ïíكړ ېنìæÏÏ æÇ ìæÏ پر åÑæÏ څه ليك ¿ æÑæ ÇÑسته نوæÑ چا پرÏí يې پر ìæÏ څه æيلي¿ مخالفينو Çíيښيد

Üه كÜه مقدمÜپ ÈاÜكت Ï لهÇرمه ليكوÜېمحت ÑاÜيÒ هÜغÏ لÜل خپÜول نامكمÜيب Üكل ليكÜه شÜپ ÑذÜع Ï æÇي Üه « ېچÜپهغو تÜه ېخو ÓæÇ م ېæ ېلوستليدلى æÇ ما پخپله ېچ íشويد ېليكن ېپر æÑښانى تحريك ډير ېÇفغانستاä ك

ريÜدæ ېæ ÏخÜت پÜه ت ېÜړنه چÜ ېÜ موضÜوÚ څ ې. لكÜه Ï هÜر »په æجه ÏستÜرسى نسÜته ېÏ ÓæÑ Ï جگړ ېپه Çفغانستاä كæÇ هغÜه معلومÜاÊ پÜر ÒÑæيÜاÊ كÜړí چÜى څه æليكÜى يا خپله محتÜرمه ليكوÇله يكيدìÇ س íسرå نوÑ كاÑ هم غوÇړ

ìتحقيق څخه يې ترالسه كړيد Ï حالنامىÏكړ åÑنيمگړتيا پو ÇÏ äپوها áÇæ مينه Ñيا نو æÇí. كتÜاÈ ېÏÏ ېæÇ åÏ خصوصا پر æÑښانيانو يÜ كاÑپوå يÏ پښتو ÈÏÇ مسلكÇفغانى مÜحتÜرمه عزيزå ېڅرنگه چ

Ï پرÊæ كتاÈ ېÏغه صالحيتونه ستاسو په æړÇند ېو ÏÏپه سويه تحقيق كړìÏ ì ن ۍترليكلو پخوÇ هم Ï ماسټر ېپÜه æړÇنÜد ېستاسÜ ېخÜوÏ ÑغÜه كتÜاÈ چÜ يعزيÜزÇ åفغÜان ې . معلÜوميږ íليكل ÇÏ æÇ فهرست جوړáæ نÜوÑ كÜرå كÜو

ìÏÏ كتÜاÈ پÜه ېلپÜاåÑ ليكلÜى ìÏ. هغí ÜڅخÜه Ï خپÜل ÇيمفÜل ډگÜر ېښوÑ پوهنتÜوÏ ä پښÜتو څÜانگ ېپرÏ ìÏ Êæ پ. ìÏÏ پÜه قÜوÏí Ï á يæÇ لوسÜت يپخپلÜه ليÜدل ېكتابونÜه يÇ æÇ ìÏí Üكثرå فهرست سÜو ر ÒياÇ Ñيستلى ېډ ېليكلو ك

Ï كتÜابونو پيÜدÇكوá ېخوښ ېÏ خپل í ¡ پرÇته æ ېپه æÑÒ كتابونه سر پر سر په æÏړæ ك ېچ ېكتابونو په يو گدãÇ كìÏ äæÏæچا åړÒ.

í æÇكÜÜو ېمÜÜت فهرسÜÜت æړÇنÜÜدكتÜÜابونو غني يÏ ليكلÜÜ ېÑæÏ ېÏ يÜÜا پÜÜر ېÑæÏ يæÑ ÏښÜÜان ېخÜÜوÑ نÜÜه يÜÜوå ÒÇعزيÜÜز ېÏ هر كتاÏ È محتوياÊ پÜه بÜاåÑ كÜ ېهم Ñæسرå كړيدæÇ ì هغه ÇÏچ ېر مهم كاÑ يېبلكه يو بل ډ ي¡ هغوÇÑ ìپÜيÜژن

ېæÇ بيÜا يÏí Ü ينظÜر لوسÜت íر غÜوÇ æÇ ÑنتقÜاÏ ېÜ پايÜه پÜه ډ سÜرتر ېيÜ ماخذæنه. ÇكÜثÜرÏí å يهم په لنډæ څه ليكل ېيæÇ يÏ æÇ هغه پر كÜرÇæ åلÜ ېكړيدÏ .ì هر كتاÈ فكر¡ منځپانگه ي ېته æړÇند يلوستونك æ ې نڅوړ په څو كرښو ك

Ñæقانه نظر ېي ۍيا كمزÜكهم خپل محقÑæړìيد ìدÜړيæÇÑ مÜه هÜنæې مؤخذÜخپل نظر په مالتړ يÏ æÇ Ï هÜې. پ ÇÏ áæډÏ يÜوå ېرæ ځÜايوك ېډ هم åÏ. په æÒÑÇنه يېندå بلكه لنډå ي æÇ معرفÏ ليكوÇالنو æچÜه تذكرå ېÑæÏ يكتاæÑ Ï Èښان

æÇ بيÜا خپÜل í¡ نÜÜقد پÜر كÜو ېيí Ü ¡ سÜرå پرتلÜه كÜو يليكوæÇ áÇ يا كتاÏ È موضوÚ پر سر Ï نوæÑ علماÄ نظر Ç ÇÑخلخÜوÑ كÜړæÇ ì ېعزيÜز ېچí ÜغÜوÇړ íخÜوÑÇ يرå علمÜ ېÜ پوهه¡ حوصله æÇ ډ يÇÏ كاÑ پوåÑ مسلك ېچ í نظر پر قايمو

ÏÏې Üت يÜهميÇ ÈاÜډ ېكت Ñæ مÜه ÑوÜېن Üمث Ï .ìدÜركړي Ï ÇÏ áæه ډÜپ áقيد (اÜÜنÜت äياÜÜلبÇخيرí هÜمطالع( ÜÜسÇÏ ÈاÜېكت

ښاغلى قلندÑ مومند صÜاحب æÇ ìÏ خپÜل ÇæلÜد محتÜÜرã تÜه ېليكونكى ي ېچ Çثر ÇÏí ìÏ يو تنقيد « : íمعرفى كو¡ ÇشÜاæÇ æÑ ضÜميمو ېخپوÑ كړيدì. كتاÏ È مقدم يكوهاæÑ Êډ پيښوÑچاپÜځې ك ١٩٨٨منسوÈ كړيدì. په ېي

áوÜټ åرÜه ٣٢٦سÜمخ Üونكى ليكÜليك ÈاÜكت Ï .ìÏي Üېچ Üل عكسÜكاب Ï هÜن äاÜلبيÇخير ÇÏپ ي Ï هÜن æÇ åÏ خهÜېنس ÑوÜښ. »Òما Ï تحقيق مطابق Çصل خير ÇلبيÜاìÏ ä ېنسخه åÏ بلكه له Ïغو ÇæÏړæ نه Çخذ شوì يو ÑÏيم قرÇئت ìÏ چ يچاپ

. پÜÜه íكړيÜد ېÇنÜد æړ ېيÜ يÜÜېæÇ نظر يÜې ÇÑ ېتحريÜك ÈÏÇ æÇ پÜه پÜÜوåÑ ډáæ څيÜÜړلى æÇ ìÏ خپلÜ يæÑښÜان يليكÜونك Ï ېچÜ هغÜه نÜاÇ ÇæÑلÜÜزÇمونه ېيوÏ å هغو څخه åÏÇÏ چÜ ېچ íل بحث غوÇړېبÜ ېچ Ï ¡í ې خبر ېنو ې رېډ ې كتاÈ ك

Ñæ ÏسÜتيو ېقلنÜدÑ صÜاحب ÇÏ كÜاÑ پÜه مخÜÜزä كí Üتړá سويد ېÇخوند æÑÏيزå صاحب لÜخوÇ پر بايÜزيد æÑښاä باند ÜÜه گڼلÜÜهنæ Óو الÜÜې خلك Ï هÜÜپ æÇ åÏې ÜÜي áæربا ېډÜÜÜو پيÜÜر يÜÜت åزÜÜيæÑÏ دÜÜخونÇ æÇ ېبا ÒÇدÜÜنÇد ېÜÜپين كړيÜÜسí ) åزÜÜعزي

تقريبÜÜا يستاسÜÜو مختÜÜه Ï ìÏ هÜÜر ليكÜÜوáÇ معرفÜÜ ېچÜÜ ېخÜÜوÑ پÜÜÜخپل ÏغÜÜه كتÜÜاÈ كÜÜ ې. عزيÜÜز)ÇفغÜÜانى¡ پÜÜايڅوړ .كړيدå ېهÜمدغس

ÇخيرÇ ìصÜالÍ . ېÇÑغل åكوã په الÓ ند íتاسو ته پيÜژندگلو ېåÒ ي ېچ نسخه íخيرÜړنيز كتاÇ Èېماته ÏÏغه څÏ ټايÜپ ترÇخيÜرí كتÜو ÏمخÜه السÜته ÒمÜا Ïåº ېپÜه كتÜابتوä كÜ ېښوÑ پوهنÜتوÏ ä پښتو څانگېÏ پ ې نسخه يېسوåÒ شخصÜÜا ÏپيښÜÜوÑ پوهنتÜÜوä پښÜÜتو . íغلطÜÜۍ لÜÜر ير ټايپسÜÜتېيÜÜو شÜÜم ېدå چÇÑÜÜغليÜÜي كÜÜاپ يÇصÜÜل كÜÜاÑبون ېسÜو

څانګى ته Ñæغلم æÇ له مشرå مي يې æغوښته چي ÏكتاÇ Èصلى نسخه ÇÑښÜكاåÑ كÜړì چÜي ÏÏغÜه نسÜخى سÜرå يÜې مقابله كړã خو السته ÇÑنغله.

íپخپل قلم ÇصÜالÍ كړيÜد ېليكوÇل ېي ېځين ېچ íكړيد ېتيرæتن ېليكل ېټايÜپست ځين ېÏليكلو په æخت ك Ï Èكتا Ï يليك ېخ په پايڅوړ كم ٢٠مثال :» Ñگوæ åÑتفصيل لپا ÏÆ )سالهÑ ښانىæÑ (- اغلÜښ Ï åريزÜتين يسÜشÑ

پخپل خوÏكاÑ قلم ÇصÜالÍ ېليكلى æÇ هغه ي )ىبختان (كليمى پر سر ېÑ Ïشتين Ï ټايپ سو ې. خو ليكوÇل»ليكنهپÜه ييښÜا .íپاته Ï ېخو څه ال پكښ íكړيد ېپخپل قلم سم ېځاì پرځاì ليكوÇل ۍغلط يډáæ ټايپ ېكړيدì. پد

. متأسÜفانه ÇخيÜرå نسÜخه السÜته ÇíصÜالÍ كÜړæ ì ېيا مÜؤلف æÇ ټايپست íنه æي Ïغه قلم خوÏÑگ ېنسخه ك ÇíخيرÒيÜاتونو سÜرå بيÜا ÈÏÇ Ï مينÜانو تÜه يعلمÜ نÜوæÇ æÑ يÜايې عزيÜزå خÜوí Ï ÑهيلÜه ÇÏ åÏ كÜاÑ يÜو بÜل څÜوæ ßكÜړ ÇÑنغله.

. íكړ ېæړÇندايپست پخپل طبيعت هÜم كړيÜدí چÜى ځينÜى يÜې ګټÜوæÇ Ñ ځينÜى نÜه åæ. يوڅه ټايپى ÇصالحاÏ Ê چاپ æÏخت ڼ

.áæپريښو åæباÇخو هغه مى چي مطلب يې نه خر .áæړÇæ لى ليكلى شكل تهÇليكوÏ يوڅه يې بيرته ما پÜه خÜو íضÜرÏ Ñæ ېياáæÏ يÜ په ليكوÇلى æÇ پوهنتوÇ äړå لرæÇ ì ېنوÇقص هم سته چÇÏسى ېځين ېپه كتاÈ ك

. څÜوß نÜه ېÜټه نÜدÐ åكÜر سÜو ېÜ كه نه ìÇæ ښه بÜه ìÇæ. مÜثال Ï كتÜاÏ È ليكلÜو ن íºت نه كموڅ æجه Ï كتاÇ ÈهميېهÏ كتاÏ È ليكلو پÜه æخÜت كÜى æÑسÜاä ېچ څرګندېږæÏ íمرå ېي مقدمېخو له ÇÏí كله ليكل سويد ېچ Üíږېپوه

.åæ كى äفغانستاÇ مطابق په په ÊمعلوماÏك١٩٨٩ ãې .ìليكل سويد Üچ åÏÇÏ åېبله ستونز Üكت Ï Üو يابونو معرفÜيÏÑيÜف نÜدì ېيÜا بÜل ÇÏسÜ ې. مثال Ï شاعرÇنو æÇ ليكوÇالنو تذكرÇ Ï åلفباÁ په ترتيب ندÇÑ åغلí Üځانگړì ترتيب نلر

.يمطلوÈ ليكوáÇ په Çسانه پيدÇس ېÑæته Çيښوáæ سوì چ ¡ ښÜځينه Ïí ګوتÜو پÜه شÜماÏ Ñ ې) خÜو ÒمÜوږ پÜه نÜاÑينو كÇ ÜفغÜانى (لكه عزيزå ېسټ ېæÇ څيړæنك يعلم Ïپښتو

. íږېÜ ك يæÇ قربان ېر الندېكمزåÑæ خلك تر پښو ډ ېطبقه خو ځانته خبرåÏ å. له بدå مرغه¡ په هر ÇړæÏæړ æÇ جنګ كÏ æپه تحميل سو ېرشو كالو كېكه څه هم په تير Çنډيانو لخوæګاÏ موږÒ æÇ مريكاÇ ¡ÓæÑ Ïí نونكÇÑæو يÜجنګون

Ï نÜاÑينو پÜه نسÜبت ېكمزåÏ åÑæ نوځكه يÜ ېټولنه كښځه Òموږ په ېګه چنر æځوÑيدá خو څرېÒموږ ناÑينه هم ډ ېكر ېÜ ډ ېÇنتقÜاá پÜه الÑ كÏ ÜعلÜم ÏحصÜوÏ æÇ áهغÜه Ï ې. تÜر ټولÜو لÜوì تكليÜف يÜې ìÏÇÏ چÜ ګاللى íÏر ېتكليفونه هم ډ

Ï ېشÜرÇيطو كÜ ويوÏÇ پÜه æÇسÜن ېÜ ه í . ÏټولنيزشÜرÇيط پÜر مسÜلط Ï ېخنډæنه Ñæته ÇيجاÏ سوÏ æÇ áجاهليÜت ÒÏمÜان

æÏيا äښاæÑ ه بايزيدÜن Ï æÇ ÍالÜصÇ رېÜمعاشÏ ¡ Üل كÜه مقابÜم پÜظل æÇ ÑتعماÜسÇې Ï هÜهغÏ Üو ېبÜر يÜكÐ ېÒÑاÜه مبÜمانÇكتÜاÂ « ÈثÜاÑ يæÑښانيانو ليكل رæÑ ÏښاæÇ ä پ «Ï پښتو ÈÏÇ مينانو ته ېپرځاì عمل ګڼم. په Ïغه ياìÏÇÏ ¡Ï تاس

ÒمÜوږ Ï ېÁ كÜوã چÏ æÇ ÜعÜا ÇæيÜم يÇثÜر Ï ليكلÜو مبÜاÑك ي) ته ÏÏغÜه علمÜ ي(عزيزÇ åفغانېÑÏپÜيÜژنم. ÏكتاÈ ليكونكشخصÜيتونه يÇÏ ډáæ علمÇÑí ÜګيÜر Ï ېكÜ وÇنÜو پÜه مÜنځ ېرæ لېÜ پښتانه Ï ډ ېچ ېپريشانه حالت ك يوÏÇ په æÇسنېه

ìÇخد(Ì) لرېتر ډæ åرí .

يا Ç ÈÑلعلمين. Âمين

ÏكتوÑ فاÃ ÞæÑعظم ٢٠٠٦ãلندÇ Ü äكتوبر

ماخذæنه

ÑنصاÇí ¡١٩٦٧¡ بايزيد ¡äياÜلبÇرÜكي¡ خيÇ ې¡ پيمډپښتوÑسټ ښوÑېپ¡ ييونيو ¡ÑښوÜäپاكستا ¡ãالسالÇ äزÜخÜم ¡åيزæÑÏ خوندÇكي١٩٦٩Ç ې¡ پيمډ¡ پښتوÑسټى¡ ښوÑېپيونيوÑښوÜäپاكستا ¡

بخشى¡ طبقاÇ Êكبرì¡ سوÌÑ گپتا لميټډ¡ كلكته ÑنصاÇ بايزيد ¡äفضل خاÇى¡ شيرÜبريكوټí )äخاæÑ يرÜپ(Ñالهو ¡ÒرÜيجوكيشن پرنټÇ پاكست ¡¡ ملتäا

ى حياÊ محمدخاä¡ تاÑيخ حياÇ ÊفغانيتپډÇÏنÜÜش رæÏ ¡åيÜÜم چÜÜاپ¡ ېÜÜڅ يæÇ فلسÜÜف يعرفÜÜان Ï بايزيÜÜد æÑښÜÜاä ې¡ پÜÜه حالنامÜÜه ك٢٠٠٦ÜÜكرگÜÜر¡ محمÜÜد ÇكبÜÜÜر¡

ښوÑېخپرندæيه ټولنه¡ پ

ان ــــروښ

نيانو ليكلي آثارااو پر روښ (يوه تحقيقی مقاله)

:نکېليكو

انيعــزيزه افغــ

ســرليــکـونـــه

مــخ مـــوضــوع

لومړۍ خبرې • بايزيد روښان او دهغه ليکلی •

اثار دبايزيد روښان د اراتمندانو •

او پيروانو ليکنی ثار چي ليکنی او چاپی اهغه •

په یپر روښانی تحريک باند پښتو ليکلی شوی دی

هغه ليکلی او چاپی اثار چي • روښانی تحريک باندی په پر اردو ليکل سويدی

هغه مجلې او ورځپاڼی چي د • روښانی تحريک په باره کښې

مونو لرونکی ديضدم هغه چاپی ليکنی چي د •

روښانيانو په باره کښې په نورو ژبو ليکلی شوی دی.

بهم ا الرحمن الرحم

څـــو خـــبری

ښڅه پر رو ما خه يقانيانو تحموده ترم په دې وخت ق زه کیكاوه. كول يدا تابونو پ غه د ك چې ه شوم، خامخ سره م ستونزو لړ يو له وو. د يــوې ودانــۍ د ودانولــو لپــاره پــه كــار ده، چــې مــواد موجــود وي، نــو زه مجبــوره شــوم چــې لــومړى پــر دې تحقيــق وكــړم چــې كــومې

كړم. في شوي دي، معر كل يك لي ښاني تحر پر رو چې نې كه ليك ګه ل څنو هــم پــه ښــه ه وم، كېــداى شــي چــې د نــورو پلټونكــچــې زه ورتــه اړ

چې د پاره ضوعاتو ل غو مو كې د ه نړۍ له په ټو خوا لې له ب شي. راتر ستونزې كوونكي يق چې د تحق جودي وي ښود مو يق وړ وي، كتاب تحق

حل شي.په يوه حده چاپي غه ټول ه چې كړى دى، ښښ سه كو ما تراو كې له په دې مقا

چې ثار كل آ ښانيانو لي نورو (شوي دي پر رو ښتو، اردو، دري او د پبو څومره )ژ ياب دى" لم در يي "ع چې وا تل دى غه م خو ه كړم، في معر

له. نوره پراخېد ضوع غومره مو له، ه نه كو كې پلټ په دې الر ما چې له خو ضوع وه، قالې مو ما د م چې ز ندل، ما وپېژ نه سې كتابو ٻر دا ډ

يا د نه غه كتابو غه ه ياب ول، بده مر هم نا كه ول يا نه ول او ته ل چې زما و الس ته نه دي راغلي.

ما چې شوي دي، نې ٻرې ليك يك ډ ښاني تحر پر رو كې ستان په افغانــه ــه پ ــه ت ــو اوس هغ ــدلي وې، خ ــې لي ــا م ــتي ول او ي ــه لوس ــه خپل پ

ى نشته.سافغانستان كې د روس د جګړې له المله السرن مره ګرا كې دو يل په پ ته له ما سدا مقا خو ورو ښكارٻده، نه ته ه

ــوم ــامخ ش ــره مخ ــتونزو س ــو س ــه ځين ــوږ ل ــه زم ــو څخ ــه هغ ــو ل ــې ي چنه وه صولو ياري ا پر مع تابتون چې د ك يرۍ) وه، نه (الٻبر كتابتونوكې د تابتونونو په ك مې به پاره ندلو ل تاب د مو يوه ك بر. د براپل مې خ بۀ له له اړول. ك نه پر له دوړو ډك كتابو شان په بار ام

كتاب وموند او كله به مې د ټولې ورځې خواري اوبو يووړه. مطلوبسته سره دا مر كوونكي يق له تحق ندې ښانيانو با پر رو له دا مقاكې تاب كوم ك په ضوع مه مو چې كو كوي، ته په ګو نه ور چې كتابو كوي، ــه اړه ــارو پ ــو د آث ــه د پېروان ــان او د هغ ــوك د روښ ــه څ ده او ك

ورسره كوالى شي. معلومات غواړي، دا مقاله مرستهددې مقــالې موضــوع ده د روښــان آثــار، د هغــه د پيرانــو آثــار او

پر روښانيانو باندې د نورو چاپي آثار پېژندګلو.

عزيزه افغاني

ســـريــزه

لو يو ېړۍ سمې پ سيمې د ل ښان د يد رو حاني او یبايز سي، رو سياــيت و ــي شخص ــ ادب ــد، بايزي ــې د بازي ــابونو ك ــو او كت ــه ليكن ــې پ د چ

ــه ــكين پ ــك او مس ــر تاري ــان، پي ــر روښ ــاري، پي ــد انص ــان، بايزي روښهــ ق كـې 931يزيد د پنجاب پـه جلنـدر كـې پـر انومونو ياد شوى دى. ب

بدا ن يې ع پير ٻدلى دى. ېدهوزٻل ستان ؛م صيً د وزير كورنۍ ا د دوى چې سړى و ساس هين او ح يو ذ ښان يد رو خه وه. بايز ېړو څ له اور م

يــې ليــك و لوســت )تو، فارســي، عربــي او هنــديپښــ(پــه څلــورو ژبــو كــاوه. خپلــو پيروانــو تــه يــې د معرفــت او ســلوك درس وركــاوه. نــه كړه، ترويج كې كو په خل سفه لې فل صوف پېچ پل ډول ت يې د خ يواځې

هم وروزل غين لوى مبل لوى يې كې سفه په دې فل كې خه .بل غه بر په دشول كل ثار ولي بي آ نه او اد ښتناك ديوانو موږ كې ارز سه چې تراو ،

ته راپاته او د پښتو ادب لپاره پوره غنيمت دى.پر جود حدت الو يځ او د و خاص در ښان يد رو كې د بايز صوف په تــې ــم ي ــې ه ــولى و چ ــوك ګرځ ــې څ ــو داس ــين، دى ي ــوخ يق ــفه دده پ فلسطرفــداران ډٻــر ول او هــم يــې مخــالفين. دا چــې څــوك پــر حــق وه، دا

صدو بذات ال ليم ته م ريوازې ع كار حق بره د ان يوه خ خو مه ده، علوكړي نه قدر وړ خدمتو نو د ته ده او دده پيروا ښتو ادب چې پ نه ده دي. پــه عــامو پښــتنو كــې د خپلــې فلســفې د خپرولــو لپــاره بايزيــد

سب خاص يو په به ښتو ژ په پ نو ښان او دده پيروا ثر کرو سجع ن چې م ،بور ول هم مج خالفين كړې. دده م نې و شو، ليك ييى ته و په ور چې ،

ــۀ ــتو ژب ــه پښ ــاره پ ــب لپ ــاتو د تخري ــې دده د تعليم ــتنو ك ــامو پښ عپه دې ډول كي. څه ولي ٻر كړى و، ډ يار يد اخت چې بايز سبك، غه همهكړ او دا ته منځ بت را ګي رقا بي او فرهن يو اد فت سفي مخال غه فل د

رنګه يې د پښتو ژبې ادبي پانګه درنه كړه.ــيت ــه شخص ــازع في ــه متن ــان دغ ــد روښ ــات ددې د بايزي او دده تعليم

صلح او مذهبي م يې نې شي. ځي نې و ٻرې ليك پر ده ډ چې شوي دي عث باير يا پ يې ب نې ير او ځي ښان پ يې رو نې بولي. ځي بدعتي يو يې نې ځيله لو چې د مغو بولي مان يو قهر ښتنو يې د پ نې طابوي. ځي يك خ تاري غه راز تحل يا دد نې ب خو ځي ېد ېړۍ وجنګ يوه پ يوره سره لوالې ل مغ

كې روس ستان په افغان شرقينو او سي مست تى رو نه دي. ح فق سره موالو او لومې د غوړو ښكېيك د سي كې د رو سيمه په نو نواز ليكواالكړى ښښ تل دا كو كې سله په سل لو قامونو د راګيرو كې ددې غه په ه

ــ ــره مس ــلي څې ــد اص ــې د بآيزي ــو خدى چ ــت ي ــيف د واقعي ــه خ او هغ ه پېړۍ كې د اشتراكيت عملبردار وښيي.سوسيالست او په هجري لسم

پر كې پړاو يو په يك سفي تحر سي او فل پل سيا ښان د خ يد رو بايزكـه څـه هـم سياسـي مبـآرزې يـې دده د اوالد او .هـ ق كې وفات شـو980

كاروان بي خو اد پورې دوام درود، ېړۍ يوې پ تر خوا له نو پيرواياوړى او مره پ ندی يې دو ٻره وګړ تر ډ چې جرس روان دى يې به ته خ

د عيقه مندانو غوږونو ته رسي.

عزيزه افغاني

خيــرالبـيان

دى چې د پښتو بشپړ لومړى كتاب ګڼل كېږي. "خير البيان "د بايزيد روښان مشهور اثر خي��ر البي��ان د زم��انې ن��اوړو او د روښ��انيانو مخ��الفينو ل��ه منځ��ه وړى او ورك و. ي��واځينۍ نس��خه ي��ې د ارواښ��اد

پ��ه كتابخان��ه ك��ې ومون��دل ش��وه، "تي��وينګن"ا عب��دالقادر پ��ه زي��ار او زحم��ت د جرمن��ي پ��ه ي��و وړوك��ي پوهنت��ون موالن�� چې په دې باره كې ښاغلى حبيبي داسې ليكي:

كال��ه دمخ��ه پ��ه لن��دن ك��ې د س��ر ډي��ن س��ن راس انګليس��ي مستش��رق څخ��ه وه چ��ې 25دا نس��خه پنځ��ه وٻش��ت "م) ك��ې 1949بمب��ۍ 366ګڼ��ه، ص 11(هن��د د لرغ��ونې آث��ارو پ��ه مجل��ه ن د رس��ټګنل��ومړى د ن��اروې خت��يځ پوهان��د مار

ي��وه مقال��ه پ��ر وكښ��له. دا نس��خه ت��ر دوي��م جه��اني جن��ګ وروس��ته د جرمن��ي د ټ��وبنګن د پوهنت��ون پ��ه كتابخان��ه ك��ې پي��دا د كاب��ل د اس��تقالل پ��ه جش��ن ك��ې د جرمن��ي س��فارت پ��ه نن��دارتون ك��ې ايښ��ې او م��ا لي��دلې )م1962(ل ك��ال 1342ش��وه او

ه ي��نس��خه ه��م ښ��اغلي بېن��وا الس ت��ه راوړې وه چ��ې د هغ��ه د رو(م��ايکروفلم) ه او ت��ر دغ��ه دمخ��ه ي��ې ي��وه عكس��ي و)دغ��ه اوس��نۍ عكس��ي نس��خه چ��اپېږي.

0F

پ��ه س��ريزه ك��ې ي��ې د پوهان��د حبيب��ي ص��احب، ښ��اغلي بېن��وا او پوهان��د ( "(1 النامې مؤلف ليكي: خير البيان ته ډٻره عقيده درلوده، د حو. روښانيانو )رشاد مقالې خپرې شوي دي

كل��ه چ��ې پ��ر بآيزي��د بان��دې د س��ر درد غلب��ه وك��ړه او د وف��ات وخ��ت ي��ې ران��ږدې ش��و، مري��دانو ي��ې ورت��ه ووي��ل "چ��ې وخ��ت اخ��ر دى، تاس��و ي��و څ��ه وواي��ئ. پي��ر روښ��ان ووي��ل، چ��ې زم��ا پ��ه زړه ك��ې چ��ې د هللا د ط��رف ن��ه څ��ه اله��ام

ه دى پك��ې ك��ړى، نب��ي ت��ه او د هغ��ه وارث ت��ه دا حك��م دى ش��وى دى، هغ��ه م��ې پ��ه خي��ر البي��ان ك��ې ليكل��ي دي، بخ��ل م��ې ن�� "چې څه چې درباندې نازل شوي دي، دا ورسوه.

كن��دهار ت��ه واس��تاوه، )م��ودود(او دا ه��م د حالن��امې د مؤل��ف رواي��ت دى، چ��ې كل��ه چ��ې بايزي��د روښ��ان خپ��ل خليف��ه ه پ��ر هغ��ه ځ��اى ب��ك��ړ. خليف��ه د نارين��ه او ښ��ځو پ��ه منځك��ې اوچ��ت ځ��اى ج��وړ ورت��ه هلت��ه پ��ه كاس��ي قبيل��ه ك��ې ب��ه ي��ې

ناس��ت او خي��ر البي��ان او مقص��ود الم��ؤمنين ب��ه ي��ې ورت��ه واي��ه او ورت��ه معن��ى ك��اوه ب��ه ي��ې او نارين��ه او ښ��ځو ب��ه ښيك اورٻده.

په بل ځاى كې د حالنامې مؤلف ليكي چې: رد پي��ر روښ��ان زام��ن چ��ې ل��ه دښ��من س��ره پ��ه جګ��ړه ك��ې م��اتې وك��ړه، پ��ه دې وخ��ت ك��ې د دوى ن��ه چرت��ه پ��ه ال "

هل��ه بي��ا م��خ ك��ې او ك��ې خي��ر البي��ان پ��اتې ش��وى و. پ��ه دې س��خت وختك��ې دوى معط��ل ش��ول چ��ې خي��ر البي��ان راورس��ېد داسې ډٻرې واقعې دي چې د هغو نه د خير البيان قدر او اهميت ښكاري. . "روان شول

هغ��ه ت��ه څل��ور م��خ ك��ې كښ��لي دي، چ��ې څ��وك چ��ې خي��ر البي��ان ل��ولي، خ��داى ب��ه 296بايزي��د روښ��ان د خي��ر البي��ان پ��ه خ��و پ��ه دې نس��خه ).پښ��تو، فارس��ي، عرب��ي او هن��دي(ن��ې خي��ر البئ��ان پ��ه څل��ورو ژب��و ليك��ل ش��وى دى عي ؛ژب��ې وښ��يي

ك��ې چ��ې م��وږ ت��ه پ��ه الس راغل��ې ده ي��واځې د س��ر پ��ه ص��فحو ك��ې هن��دي ورس��ره ده او ت��ر څوارلس��و ص��فحو وروس��ته بيا درې واړه ژبې پاتېږي، يواځې پښتو يې تر اخره رسېږي.

دى او د "فقي��ر به��ار ت��وي"ه ښ��كاري چ��ې كات��ب خپ��ل تص��رف پك��ې ك��ړى دى. ددې نس��خې د كات��ب ن��وم ددې ن��حديثون��ه او د عالم��انو ،هج��ري دى. پ��ه خي��ر البي��ان ك��ې عرب��ي عب��ارت او د ق��رآن ك��ريم اياتون��ه1061ليكل��و ك��ال ي��ې

عرب��ي ي��ې مات��ه ګ��وډه ده. كل��ه كل��ه مس��تند او ځين��ې وخ��ت ض��عيفه دي. ثمق��ولې راوړل ش��وي دي. دا آياتون��ه او احادي��ك��ه چې��رې بايزي��د عرب��ي ن��ه واى ليكل��ى، كې��داى ش��و چ��ې مخ��الفين ي��ې دوم��ره ډٻ��ر ن��ه واى او ب��ل دده مري��دانو ل��ه خپ��ل

ن��ه محسوس��وله او ي��ا ب��ه دا غلط��ي ناپوه��ه كاتب��انو پي��ر س��ره ډٻ��ر اخ��الص درل��ود. دده مات��ه ګ��وډه عرب��ي ي��ې ه��م ب��ده كړې وي.

ن په مقدمه كې ليكي:محترم قاسمي صاحب د خير البياد اهمي��ت وړ د خي��ر البي��ان د پښ��تو حص��ه ده. لك��ه څرنګ��ه چ��ې م��و دمخ��ه ع��رض ك��ړى دى، خي��ر البي��ان د پښ��تو "

ادب د موج��وده ذخي��رې ل��ه ټول��و څخ��ه اول كت��اب دى او د پښ��تو د تې��رو درې س��وو ك��الو د ذخي��رې س��ر ددې كت��اب پ��ه دې ام��اده ك��ړو چ��ې خپ��ل مخ��زن وليك��ي او د پښ��تو څخ��ه ش��روع ش��وى دى. دا خي��ر البي��ان و، چ��ې اخ��ون دروٻ��زه ي��ې

"نه د مخزن دپسه او اكثره د مخزن په سيالۍ او يا د هغه په پيروۍ ليكل شوي دي.ود ديني ادب نور كتابم��رزا او دول��ت ش��اعري د پښ��تو ش��عر ت��ه ،پ��ه ش��عري ادب ك��ې د خي��ر البي��ان مض��مون ارزان��ي ادا ك��ړو او د ارزان��ي

پ��ه دې فخ��ر ك��وي چ��ې م��ا پ��ه خپ��ل ش��عر ددې او رك��ړه چ��ې خوش��ال خ��ان دا خپل��ه به��ادري ګڼ��يدوم��ره ترق��ي او غلغل��ه وش��اعرانو ش��هرت خ��تم ك��ړو او ن��وم م��ې ي��ې ورك ك��ړو. ددې ن��ه م��وږ ان��دازه لګ��والى ش��و چ��ې ك��ه خي��ر البي��ان ن��ه واى ن��و

ي��ې د بايزي��د د ن��ورو او اخ��ون دروي��زه چ��ې ن��ور كتابون��ه ليكل��ي دي، ه��م .الحن��ه ب��ۀ مخ��زن و او ن��ه ارزان��ي او ن��ه خوش��)كتابونو په ځواب كې ليكلي دي.

1F

2)" ي��ا دده پيروان��و او بس��بك مس��جع او پ��ه پښ��تو ك��ې ددې س��بك مؤس��س پي��ر روښ��ان دى چ��ې وروس��ته د خي��ر البي��ان

فب��اى االء (مخ��الينو راٻ��ج ك��ړ. بايزي��د ددې س��بك خوښ��ول ي��و اله��ام ب��ولي او د ق��رآن عظ��يم الش��ان د س��ورت رحم��ن

د كابل پښتو ټولنې د بايزيد روښان د نړٻوال سيمينار په وياړ د خيرالبيان عكهي 1

نهخه چاپ كړې ده. مخ 61، مقدمهد پېښور چاپ، خير البيان 2

قافيه ليكلى دى. اوزن و رپ) ربكما تكذبن د خير البيان نمونه:

مـــرګ بـه ورشي و سـړي وته ناګهان نشته د سړي په دنيا تل د تله مقام

ي��ادوې دې س��رايونه، كورون��ه، ځايون��ه، باغون��ه او هغ��ه ون��ې چ��ې س��ايه دارې مې��وې دارې دي. عي��ان ګ��وره نې كسان. هسې ورانېږي د هرې زمانې ادميان لكه وران شو د وړاندينۍ زما

په كومه چاره بۀ سړى پنا مومي د نوس له بدۍ د شيطان مكر راوښيه و ماته په خپل فرمان او سبحان رال

فه��م ل��ري. د ننغت��ي ن��ړاى بوي��ه چ��ې د ن��وس ه��وس د عق��ل پ��ه رئ��ۍ پن��اه غ��واي تروداو بايزي��د! ه��ر چ��ې د ن��وس ل��ه ب��)د مشقت په تيغ دي ووژعيان

2F

3).

مقصود المؤمنينلم��ؤمنين د بايزي��د روښ��ان اث��ر دى چ��ې پ��ه عرب��ي ژب��ۀ ي��ې ليكل��ى دى او د دبس��تان م��ذاهب ليك��وال ه��م ددې مقص��ود ا

)مقوصد المؤمنين به عربى است.": كتاب يادونه كړې ده3F

4)" ايزي��د دا كت��اب د خپل��و پيروان��و لپ��اره چ��ې پ��ه روښ��اني مس��لك پ��وه ش��ي او د خپ��ل مش��ر زوى ش��يخ عم��ر پ��ه ب

ځ��اى د ول��د عزي��ز پ��ه ن��وم ي��ې خط��اب ورت��ه ك��ړى دى. د مقص��ود الم��ؤمنين پ��ه س��ريزه غوښ��تنه كښ��لى دى او ځ��اى پ��ر كې داسې كښل شوي دي:

مس��كين رحم��ة هللا علي��ه ب��ن )بايزي��د(ق��ال اص��غر واعج��ز واض��عف م��ن ام��ت محم��د ص��لى هللا علي��ه وس��لم بايزي��د " او بيا داسې دوام وركوي، چې: "عبدهللا قاضى...

چ��ې ك��ه خوښ��ه دې وي زم��ا لپ��اره او د خپ��ل ن��ور زوزاد لپ��اره دې ي��و الرښ��ود زم��ا زوى ش��يخ عم��ر رات��ه ووي��ل وك��اږه چ��ې قران��ي آي��ت، د نبي��انو احادي��ث، د اولي��اوو وين��اوې او س��تا خپ��ل دليلون��ه پك��ې وي. م��ا ي��ې وين��ا ومنل��ه او

خ��داى پ��ه اراده م��ې وك��ړه چ��ې د خپ��ل عل��م او درك پ��ه پېمان��ه پ��ه يووٻش��تو څپرك��و ك��ې مفص��ل الرښ��ود ورت��ه وك��اږم. د پ��رې كېښ��ود او ل��يكم ب��ه پك��ې ل��ه آي��اتونو او ح��ديثونو س��ره س��مې "د الم��ؤمنينومقص��"مرس��ته او م��دد ن��وم م��ې

ويناوې ددې لپاره چې وې لولي، ياد يې كړي او عمل پرې وكړي مؤمنان او مؤمنانې.ولي��اوو وين��اوې او د مقص��ود الم��ؤمنين د ليكن��ې ډول دا دى چ��ې ځ��اى پ��ر ځ��اى ي��ې قرآن��ي آياتون��ه، حديثون��ه او د ا

ق��ال هللا تع��الى او كم��ال ق��ال عزوج��ل كم��ا ، قول��ه تع��الى"خپل��ې خب��رې س��ره بېل��ې ك��ړي دي. ل��ه قرآن��ي آي��اتونو س��ره ي��ې ق��ال "ق��ال النب��ي او ن��ور ك��اږي او د ن��ورو وين��اوو س��ره ي��ې د وي��ونكي ن��وم ليك��ي لك��ه ، ليك��ي. ح��ديثونو ت��ه ح��ديث

"ي��ابني"او ي��ا ي��واځې "ق��ال ي��ا بن��ي"ي��ا "مس��كين رحم��ة هللا علي��هق��ال بايزي��د "د ځ��ان س��ره . او ن��ور "ابوالحس��ن ليكي. څو نمونې يې په الندې ډول دي:

ووې بايزي��د مس��كين رحم��ت د خ��داى دې وي پ��ر ده څ��وك چ��ې ق��رآن ل��ولي او عم��ل ن��ه پ��رې ك��وي هغ��ه پ��ه زړه " دى. ره منكنكې له قرا

علم او معرفت له كبله تر ټولو ښه دى.اى زويه! پاك خداى مخلوقات پيدا كړي او انسان د توحيد د اى زويه! په تحقيق لوى خداى انسان پيدا كړ، په مځكه يې خليفه كړ او علم يې پرې ورزيات كړ.

څ��وك چ��ې عم��ل ن��ه ك��وي او وع��ظ ك��وي پ��ه ب��ل چ��ا ي��ې وع��ظ اغې��زه نش��ي ك��والى. اى زوي��ه پ��ه (رح) ووى بايزي��د "ټولو وختو كې خپلو ويناو او كړو ته څار واوسه.

)دا وې د مقصود المؤمنين څو نمونې4F

5).

د "مقصود المؤمنين" قلمي نهخه

د مقص��ود الم��ؤمنين دوې خط��ي نس��خې موج��ودې وې چ��ې ي��وه خط��ي نس��خه ي��ې د اله��ور د مرح��وم پروفيس��ور فصلونه لري. 21پاڼې او 90محمد شفيع په كتابتون كې وه. تر كرښو الندې دري ژباړه هم لري،

ق ه��ـ ك��ې كښ��ل ش��وې ده او 1226 هر اب��اد دك��ن پ��ه اص��فيه كت��ابتون ك��ې خون��دي ده چ��ې پ��بل��ه نس��خه ي��ې د حي��دب��روكلمن ي��ې ه��م ن��وم راوړى دى. ي��وه فوټ��و س��ټېټ ك��اپي ي��ې د پېښ��ور يونيورس��ټۍ د عرب��ي ډيپارټمن��ټ ل��ه پروفيس��ر

)مير ولي سره ده5F

6). ب��ي عرب��ي ن��ه ده. ډٻ��رې د مقص��ود الم��ؤمنين مطال��ب عرف��اني او تص��وفي او ش��رعي دي خ��و ژب��ه ي��ې معي��اري اد

مخ 203خير البيان، 3 مخ 251دبهتان، 4 ا كال لهمه ګ ه، د حبيل ا رفيع مقاله. 1355جله، د كابل م 5 روښانيان د مغولو تاريكيان 6

)ګرامري ناوړې لري او داسې ښكاري چې ليكوال يې په عربي ګرامر لږ پوهېږي6F

7). س��ره د مقص��ود الم��ؤمنين څ��رك ن��ه خ��و دحبي��ب هللا رفي��ع ليك��ي چ��ې بېل��ه دې دوو نس��خو پ��ه افغانس��تان ك��ې

زن��ي څخ��ه راوړه او نوم��وړى محق��ق ليك��ي چ��ې څ��ه م��وده وړان��دې زم��ا ي��و دوس��ت ددې كت��اب ي��وه نس��خه ل��ه غ لګې��ده. ماته يې امانت راكړه چې دا نو د مقصود المؤمنين درٻيمه معلومه نسخه كېږي او په دې ډول يې پېژني:

پ��اڼې ل��ري. د خط��اط ن��وم او د خط��اطۍ ك��ال ي��ې نش��ته. م��تن ي��ې پ��ه ت��وره 79س��انتي مت��ره ده، چ��ې 14/17دا نس��خه ګ او پ��ه څ��و مخ��و ك��ې ي��ې چ��ې پښ��تو ژب��اړه ش��ته، س��ياهۍ پ��ه نس��خه لي��ك كښ��ل ش��وى دى. س��رليكونه ي��ې پ��ه س��ره رن��

هغه هم په سره ليك ده. دا نسخه د پيل د خوا بشپړه ده او په دې جملو پيلېږي: "و احسن حمده بعدد كثير االكثر... قالحمدهللا ح"

خ��و د نس��خې د پ��اى پ��اڼې ي��ې .چ��ې د كرښ��ې دپاس��ه ي��ې دري ژب��اړه او ت��ر كرښ��ې الن��دې ي��ې پښ��تو ژب��اړه راغل��ې ده شته او د نسخې د جوړښت نه برٻښي، چې نوره به خطاط نه وي ليكلې.ن

ددې نس��خې ي��و ل��وى امتي��از دا دى چ��ې پ��ه ځين��و پ��اڼو ك��ې ي��ې ت��ر كرښ��و الن��دې پښ��تو ژب��اړه ه��م ش��ته او تراوس��ه دا څخ��ه ي��ې دا ه��م دپت��ه ن��ه وه چ��ې مقص��ود الم��ؤمنين دې پښ��تو ژب��اړه ول��ري. د پښ��تو ژب��اړې د جوړښ��ت او ليك��دو

ې ښ��ايي مقص��ود الم��ؤمنين ت��ه ب��ه پ��ه هاغ��ه اول��ه مرحل��ه ك��ې د بايزي��د روښ��ان ل��ه خ��وا پ��ه خپل��ه او ي��ا دده د ښ��كاري چ��پيروان��و پ��ه وس��يله پښ��تو ژب��اړه كښ��ل ش��وې وي، ځك��ه د ترجم��ې ژب��ه ي��ې زړه او د خي��ر البي��ان ل��ه م��تن س��ره اړخ

نښ��ی، چ��ې بايزي��د روښ��ان ك��وم لګ��وي. ب��ل دا چ��ې ليك��دود ي��ې روښ��اني دى او د پښ��تو غږون��و د ځ��انګړيو ت��ورو لپ��ار كړي، په هم هغه ډول دي.

الحمق من التبع نفسه و هويه و تمنى...ا... بعد الموت و: متن ،مثال (7F8)....د ارزو نوس اوان او د ځپس له مرګ او نادان هغه سړى دى چې پيروي د خپل ... ترجمه:

صراط التوحيد

ك��ال پ��ه عرب��ي او دري ژب��ۀ ليك��ل ش��وى دى. ق ه��ـ 178 ه. دا كت��اب پ��دى "ص��راط التوحي��د"ب��ل اث��ر ان ښ��د پي��ر رود حالن��امې د مؤل��ف وين��ا ده چ��ې دا كت��اب پي��ر روښ��ان د خليف��ه دول��ت پ��ه الس اكب��ر پاچ��ا ت��ه اس��تولى و او هغ��ه د كت��اب

چ��ې م��ا ش��يخ پ��ه پي��رۍ ومان��ه او پي��ر روښ��ان ت��ه ي��ې س��وغات ورك��ړ او ي��ې پ��ه لي��دو ډٻ��ر خوش��حاله ش��و او وي��ې وي��ل)يفه ته يې هم تحفه وركړهخل

8F

9). ددې كت��اب ي��وه نس��خه د پېښ��ور د عجاٻ��ب ګه��ر مه��تمم ښ��اغلي عبدالش��كور د پېښ��ور د ب��اال م��اڼۍ د فض��ل

مخونو كې خپره كړې ده. 116يې په کي م كال 1952صمداني له كتابتون نه ترالسه كړې او ه ليك��ي، بي��ا ي��ې خپ��ل دع��وت ن��امې و د كت��اب پ��ه ل��ومړۍ برخ��ه ك��ې خپ��ل ژون��د او د وړوك��والي ح��االت پ��ه دري ژب��)حاكم��انو او پاچاه��انو ت��ه پ��ه عرب��ي او بي��ا ه��م هغ��ه م��تن پ��ه دري ژب��ه ليكل��ى دى

9F

پ��ه دې نس��خه ك��ې اكب��ر پاچ��ا ت��ه ( (10 .)خطاب نشته

پ��ه هغ��ه ك��ې وي او د او دا چ��ې ددې كت��اب ل��ومړي ات��ه مخون��ه نش��ته، ن��و كې��داى ش��ي چ��ې بل��ه نس��خه ومون��دل ش��يه كې��داى ش��ي چ��ې دا كت��اب ب��ه ع��ام ليك��ل ش��وى وي او اكب��ر پاچ��ا ت��ه ب��ه ص��رف ي��وه دا موالن��ا قاس��مي ص��احب وين��

)نسخه لېږل شوى وي10F

11) . پاچجاهانو او اميرانو ته يې درې نصيحته او الرښوونې ليكلي دي چې هغه په دې ډول دي:

اول نصيحت: د عقل فضيلت او د معرفت مبادي او د خالق په قدرتونو كې تفكر. ،د م��رګ ي��اد او د تق��وى ل��زوم ،ل��م ب��اطن او د پي��ر كام��ل ض��رورت او د اوام��ر او ن��واهي رعاي��تدوي��م نص��يحت: ع

خوف و رجا.درٻ��يم نص��يحت: ص��راط مس��تقيم د انس��ان پ��ه خپ��ل زړه او ځ��ان ك��ې دى، انس��ان باي��د ځ��ان تزكي��ه ك��ړي. د نب��ي

خ��ل ش��ي. د مش��ركانو او دع��وت او د انبي��اء د خلف��اوو دعوت��و ت��ه غ��وږ ونيس��ي او د توحي��د پ��ه دارالس��الم ك��ې دامنافق��انو ل��ه خويون��و څخ��ه ځ��ان وژغ��وري. ام��ر ب��االمعروف او نه��ى ع��ن المنك��ر ت��ه توج��ه وك��ړي او ت��ل د خ��داى پ��ه

291د روښان ياد، د روښان پير عصر او دده غورځنګ، پوهاند عبدذالحى حبيبي، 7

مخ. ا كال اتمه او لهمه ګ ه، د حبيل ا رفيع ليكنه. 1355كابل مجله، د 8دس سره خليفه دولت خان را با كتاب صراط التوحيد اى عزيز من بعد پير دستګير ق 9

پيش اكبر پاچا فرستاد. چون خليفه پيش اكبر پاچا رفت و كتاب صراط المتوحيد پيش نمود، چون اكبر پاچا صراط التوحيد را ديد، فرمود كه من شيخ را به پيرى قبول

.)مخ 282حالنامه، (كردم و هر خدمت كه بفرمايد بجا ارم. ارم سوى پادشاهان و اميران اين زمان كه تا كدام پادشاه و امير باشد كه نظرى د 10

كار دين با اخالص بيان كند تا در ميان پادشاهان ديندار و دنيادار نامدار ګردد. .)مخ 27صراط التوحيد، ( مخ 48د خير البيان مقدمه، د پېښور چاپ، 11

)خفي ذكر مشغول وي. له قربته وصلت ته سير وكړي او له وصلته وحدت ته والړ شي11F

12).

فخر الطالبين

د بايزيد روښان ددې اثر اوس څرك نه لګېږي.لن��امې مؤل��ف ليك��ي، چ��ې خليف��ه يوس��ف ي��ې بدخش��ان ت��ه واس��تاوه چ��ې م��رزا س��ليمان د هغ��ه وخ��ت مغ��ولي ح��اكم د حا

ت��ه د فخ��ر الط��البين رس��اله يوس��ي. كل��ه چ��ې هلت��ه ورس��ېد، م��رزا س��ليمان درب��ار ت��ه څ��و عالم��ان راوغوښ��تل. ل��ه خليف��ه ليف��ه ت��ه ي��ې پ��ه ځ��واب ك��ې لي��ك س��ره ي��ې بح��ث وك��ړ، ت��ر بح��ث وروس��ته مي��رزا س��ليمان د دوى دا غوښ��تنه ومنل��ه او خ

.(12F13)لوركړ او يو اس او پوستين يې هم د سوغات په ډول وركړپ��ه كاغ��ذ ك��ې ي��ې ليكل��ي ول چ��ې م��ا پ��ه خپل��و مري��دانو ك��ې حس��اب ك��ړي، چ��ې څ��ه خ��دمت دې وي مات��ه وواي��ه. خي��ال

مې دى چې هلته درشم او په خدمت كې دې حاضر شم او خليفه ته يې هم يو اس وباښه.

ـالنـــامــهحـمؤل��ف واي��ي چ��ې پي��ر "دبس��تان م��ذاهب"حالنام��ه د بايزي��د روښ��ان او روښ��انيانو د ح��ال ي��و مش��هور كت��اب دى. د

.(13F14"روښان يو كتاب ليكلى و او خپل حال يې پكې بيان كړى و حالنام��ه ه��م د بايزي��د د ن��ورو كت��ابونو پ��ه رن��ګ ل��ږ مون��دل كې��ږي. ددې كت��اب اص��لي نس��خه د عليګ��ړ پ��ه س��بحان هللا

ك��ې خون��دي ده او پېنځ��ه س��وه ش��پږ وٻش��ت مخون��ه ل��ري. ددې نس��خې ي��و نق��ل د ) نمب��ر 920_370(كت��ابتون پ��ه افغانس��تان ل��ه پښ��تو ټ��ولنې س��ره دى چ��ې د بايزي��د انص��اري د څل��ور س��ومې ك��اليزې د نړٻ��وال س��يمينار پ��ه وي��اړ ي��ې د

او ب��ل نق��ل ي��ې د پېښ��ور پ��ه پښ��تو او دوه ن��ور نقل��ه ي��ې ي��و پ��ه پنج��اب يونيورس��ټۍ وهش��وې )وع��ده(چ��اپ ژمن��ه اكاډيمۍ كې شته.

)كت��اب پ��ه فارس��ي ژب��ۀ ليك��ل ش��وى دى14F

. پ��ه ل��ومړۍ برخ��ه ك��ې ي��ې د بايزي��د انص��اري د ك��ورنۍ ح��االت او دده د (15وړوك��والي دوره پ��ه خ��ورا مفص��ل ډول ليك��ل ش��وې ده او پ��ه دويم��ه برخ��ه ك��ې ي��ې د بايزي��د س��فر و كن��دهار ت��ه او

بدلې��دل او د پې��رۍ اع��الم او د تص��وف د ات��و مق��امونو پ��ه پوړي��و بان��دې د س��كونت مق��ام وروس��ته ت��ر هغ��ه ي��ې ح��االت ت ښ��يل او د پښ��تنو ن��ورو ات��ه رس��ېدل ي��ې پ��ه خ��ورا مش��رح ډول بي��ان ك��ړي دي. خلك��و ت��ه د چهل��و پ��ه واس��طه ات��ه مقام��

)س��يمو ت��ه خپ��ل خليف��ه ګ��ان او نص��نيفات اس��تول15F

خالف��ت راپارٻ��دل او د او پ��ه مقاب��ل ك��ې د خلك��و او دده د خپ��ل پ��الر م (16)سيمې د عالمانو او حاكمانو سره د بايزيد مناظرې او مناقشې په دې برخه كې شامل دي

16F

17). ه ك��ې ي��ې ل��ه مغول��و او محل��ي خلك��و س��ره د بايزي��د روښ��ان د اوالد مب��ارزه او جنګون��ه پ��ه مفص��ل حص��پ��ه درٻيم��ه

ډول ليكلي دي.ه، د بايزي��د د وين��ا ط��رز او ان��داز دى. د ه��رې مس��ئلې د كت��اب دويم��ه برخ��ه ك��وم چ��ې مخك��ې ي��ې ه��م يادون��ه وش��و

وروس��ته د ثب��وت لپ��اره آي��ت او احادي��ث وړان��دې ك��وي چ��ې د كت��اب ن��ورې درې برخ��ې دا ډول ن��ه دي ليك��ل ش��وي. د پي��ر "بآيزي��د وين��اوې پ��ه خپل��ه دده د خ��ولې ن��ه دي، بلك��ې مؤل��ف ي��ې د بايزي��د د خ��ولې ليك��ي. ځ��اى پ��ر ځ��اى واي��ي:

."دستګير فرمودده چ��ې مؤل��ف ترتي��ب )اص��لي حالنام��ه(پ��ه نظ��ر دغ��ه دويم��ه برخ��ه د بايزي��د روښ��ان خپ��ل اث��ر )ليك��ونكې(ا زم��

وركړى دى. ددې خبرې مالتړ د حالنامې لومړى مخ په ښه ډول كوي. ليكي: وروس��ته ل��ه دې فقي��ر حقي��ر عل��ي محم��د ب��ن اب��ابكر قن��دهاري چ��ې د بايزي��د د خان��دان مري��د او خ��اص خ��ادم دى، "

د پي��ر هچ��فقي��ر ت��ه ووي��ل ېد ید هغ��و خ��اطر م��ا پ��ر ځ��ان واج��ب ګڼ�� هچ��ې ځين��و مخلص��و دوس��تانو چ��ع��رض ك��وي د حالن��امې پ��ه عب��ارت ك��ې د زم��انې پ��ه تېرٻ��دو او د ډٻ��ر نق��ل كول��و پ��ه واس��طه تغي��ر او تب��ډيل )بايزي��د روښ��ان(ير دس��تګ

و د ژون��د ح��االت لك��ه د هغ��ه راغل��ى دى او ص��حت ي��ې پ��ه س��قامت ب��دل ش��وى دى او ع��الوه ددې د هغ��ه د اوالد س��وانح ات��وره اخيس��تل و پېښ��ور او تي��را ت��ه او داس��ې ن��ور واقع��ات چ��ې پ��ه تحري��ر ك��ې ن��ه دي راغل��ي او ي��ا ددې نس��خې ش��ريفې

طب��ع چ��ې د مع��اني او ابواب��و كيل��ي او د پټ��و اس��رارو كش��ف ك��وونكې ده، بعي��ده ن��ه ده ذک��یستاس��و .ن��ه زائ��ل ش��وي ديحيح ش��ي. د خ��داى پ��ه توك��ل دا امي��د دى چ��ې پ��ه اراتمن��دانو ك��ې وش��مېرل چ��ې ستاس��و د عمي��ق فك��ر پ��ه واس��طه دا تص��

ما توفيق اال بال العلى العظيم.وشي. او څ��ه چ��ې م��ې پ��ه دې كت��اب ك��ې لي��دلي او ي��ا م��ې د معتب��رو ن��اقالنو ن��ه اورٻ��دلي ول، هغ��ه م��ې پ��ه س��اده ژب��ه قل��م بن��د

مبت��ديانو او متعلم��انو لپ��اره پ��وره ذه��ن نش��ين د څ��و ك��ړه او د تكل��ف او عب��آرت اراي��ۍ څخ��ه م��ې بآلك��ل خ��الف وليك��ل

مخ 282د پښتو ادبياتو تاريخ، دويم ټوك، 1213 مخ 251بهتان مذاهل، د 14كه ژوند و د پي.ايچ.ډي د .ليكونكې د حالنامې په ترجمه او تحقيق لګيا ده 15

مقالې لپاره به يې د لوستونكيو په خدمت كې وړاندې كړم. مخ 275حالنامه، 16 مخ 249او 139حالنامه، 17

)شي او ثواب يې نقل كوونكي ته ورسېږي. الثواب من عندهللا وهللا عنده حسن الثواب والسالم17F

18)." ل��ه پ��ورتني اقتب��اس څخ��ه دا پ��ه ښ��ه ډول څرګن��دٻږي، چ��ې كوم��ه حالنام��ه چ��ې زم��وږ پ��ه وړان��دې ده، دا اص��لي

دوي��م چ��اپ دى، چ��ې ت��ر بآيزي��د روښ��ان اوي��ا كال��ه وروس��ته د اورنګزٻ��ب پ��ه حالنام��ه ن��ه ده بلك��ې د اص��لي حالن��امې زمان��ه ك��ې د اب��ابكر قن��دهاري زوى عل��ي محم��د ل��ه س��ره ترتي��ب ورك��ړى دى او خپل��ې زي��اتونې ي��ې پك��ې ك��ړي دي.

كېداى شي، چې چېرته اصلي حالنامه هم وموندل شي.تو ت��رمنځ ي��ې تسلس��ل نش��ته. ت��اريخ خ��و ي��ې ن��ه پ��ه حالنام��ه ك��ې واقع��ات پ��ه مفص��ل ډول ليك��ل ش��وي دي خ��و د واقع��ا

ليكي او كه يې ليكي هم صحيح نه وي.پ��ه دې اث��ر ك��ې دا ه��م ل��وى كم��ى دى چ��ې د هغ��و جنګون��و تفص��يالت ن��ه ل��ري چ��ې ده د خپ��ل ژون��د پ��ه وروس��تيو دوه

)نيمو كلونو كې له غليمانو سره كړي دي18F

19). )دا چ��ې بايزي��د خپل��و منكران��و ت��ه منافق��ان او مش��ركان وي��ل

19F

د مؤل��ف ه��م د خپ��ل مرش��د دا فك��ر پ��ه س��ر ك��ې و چ��ې (20د )حالنام��ه(د روښ��انيانو ه��ره ن��اروا ب��ه ي��ې پ��ر غې��ر روښ��انيانو روا بلل��ه. موالن��ا قاس��مي ص��احب ليك��ي، چ��ې د كت��اب

ټ ن��وير چ��ې پ��ه خپ��ل كت��اب ن��مطلع��ې دپس��ه د بايزي��د پ��ه ب��اب ك��ې د ه��ره قس��مه ب��دګمانۍ ك��ول روا دي. زم��ا پ��ه خي��ال كو)كې څه خوشې خبرې ليكلي دي، هغه د حالنامې بركت دى )قيصر اكبر(

20F

21). پ��ه حالنام��ه ك��ې ل��ه مغول��و س��ره د روښ��انيانو جګ��ړې او مب��ارزې پ��ه پ��وره ډول ذك��ر ش��وي ن��ه دي بلك��ې ت��ر مغول��و

داد ي��ې ل��ه پښ��تنو س��ره د جګ��ړو ذك��ر ډٻ��ر ك��ړى دى. عل��ت دا و چ��ې د مؤل��ف پ��الر د جه��انګير پ��ه وخ��ت ك��ې ل��ه هللا)دك��ن ت��ه تلل��ى و او پ��ه مغ��ولي درب��آر ك��ې د عه��دې خاون��د و )رش��يد خ��ان( س��ره

21F

، ځك��ه ي��ې ل��ه مغول��و س��ره د خپ��ل (22 مرشد د اختالف نه صرف نظر كړى و. په دې باره كې زموږ محترم محققين داسې نظر لري:

موالنا قاسمي صاحب ليكي: ې د س��ند پ��ه ډول پ��ېش مؤل��ف ي��ې مري��د دى، ځك��ه پ��ه بي��ان ك��ې د خپ��ل پي��ر پ��ره ه��م ض��رور ك��وي او ه��ره وين��ا ي��"

)كول ګران كار دى.22F

23) " عبداالكبر خان اكبر صاحب ليكي:

دا كت��اب پ��ه فارس��ي ك��ې څ��ه حص��ه د بايزي��د د ژوندان��ه د خپ��ل الس ليكل��ى كت��اب دى او عل��ي محم��د مخل��ص "د هغ��ه دوب��اره، س��ره د اض��افو بي��ا ليكل��ى دى. د كت��اب پ��ه ل��ومړۍ برخ��ه ك��ې د بايزي��د د ژون��د ح��االت دي. ددې ن��ه ع��الوه

اح��داد او ن��ورو جنګون��و ح��االت ه��م مفص��ل درج دي )البت��ه د ،عب��دالقادر ،خيرال��دين ،ش��يخ عم��ر ،د اوالد د ج��اللمغول��و چ��ې ك��وم ځ��اى ذك��ر راغل��ى دى، هغلت��ه عل��ي محم��د د ډٻ��ر اخ��الص ن��ه ك��ار اخيس��تى دى ول��ې بي��ا ه��م حق��ايق ن��ه

واقع��اتو س��ن او ت��اريخ پك��ې ډٻ��ر ك��م، بك��ې د پټې��ږي، پ��ه څ��ه ش��ان څرګن��دٻږي... ول��ې لوي��ه خ��امي پك��ې دا ده چ��ې دواقع��ات ه��م مسلس��ل ن��ه دي د ح��االتو پ��ه م��نځ ك��ې منظ��وم ك��الم ،نش��ت براب��ر دى. ډٻ��ر تجس��س او تحقي��ق غ��واړي)شروع شي. يوه خبره به پرٻږډي، بلې ته به ودانګي

23F

24). ندنه ضروري ګڼم:زه د حالنامې د وروستي مؤلف )علي محمد د ابابكر قندهاري زوى لنډه پېژ کی په پاى

عل��ي محم��د د اب��ابكر قن��دهاري زوى، د پ��وره عل��م خاون��د و. دى د حالن��امې پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې خپ��ل ځ��ان داس��ې معرفي كوي:

بي��ان س��بب ت��اليف كت��اب اي��ن فقي��ر حقي��ر عل��ى محم��د اب��ن اب��ابكر قن��دهارى مري��د و خ��ادم خان��دان بايزي��د انص��ار، " "قدس هللا سره العزيز ميګويد....

دى ش��اعر ه��م و، پ��ه حالنام��ه ك��ې ي��ې پ��ه نظ��م او نث��ر دواړو ك��ې خپل��ه طب��ع .م��د ژب��ه روان��ه او سليس��ه دهد عل��ي محازم��اٻلې ده. د وين��ا خون��د او ښ��ۀ ثب��وت لپ��اره ي��ې خپ��ل او د فارس��ي ش��اعرانو اش��عار راوړي دي. د مؤل��ف پ��الر اب��ابكر

)د ځوانۍ په شروع كې د جالل الدين و دربار ته راغلى دى24F

25). د بي��ان ن��ه ښ��كاري، چ��ې د مؤل��ف پ��الر د ډٻ��ر اخ��الص پ��ه وج��ه ځ��ان د بايزي��د د ك��ورنۍ مري��ى ك��ړى و. د د حالن��امې

ك��ور ټ��ول خ��دمت ي��ې ك��اوه او ت��ر س��ر تې��ر و. د ج��الل ال��دين د حكوم��ت ن��ه بي��ا د روښ��اني تحري��ك ت��ر زوال��ه مؤل��ف ل��ه )پېښو او واقعو سره سم د خپل پالر يادونه كوي

25F

26).

د حالنامې ټيپ شوې نهخه، لومړى مخ 18ګ ې 4ا رفيع مقاله، چې د پښتو مجلې دويم كال د مخ. د حبيل 169د روښان ياد، 19

په حواله ليكي. مخ 75خير البيان، مقدمه، د پېښور چاپ، 20 مخ 50ايضًا، 2122 مخ 50د خير البيان مقدمه، د پېښور چاپ، 23 مخ 15روښانيان د مغولو تاريكيان، عبداالكبر خان اكبر، 24رسيده بود كه در خدمت جالل الدين جيو مشرف اى عزيز من پدر فقير تازه به بالغت 25

مخ. 427ګشت و به خدمت خاص خود ممتاز ګردانيد. حالنامه )فقير د مؤلف خپل ځان ته اشاره ده، ټول روښانيان ځان ته فقير وايي.(

اخر مرزا خان جيو فرمود با ايشان خواهم گفت كه ابابكر سپاساالر ماست و صاحل 26بهبود خاندان پير دستګير باشد... نقير ګفت كاشكى در اين سخقبله است. اخر پدر ف

اخ��تالف پي��دا ش��و، اح��داد او اله��داد )رش��يد خ��ان( ي��و د ب��ل مخ��الف ش��ول، د مؤل��ف كل��ه چ��ې پ��ه روښ��اني ك��ورنۍ ك��ې26Fپالر او ميرزا خان انصاري د الهداد پر خوا شول، چې وروسته الهداد ته په دكن كې لوى منصب وركړ شو)

27.)

رســـاله غوثيه

رانغښ��ټ ش��وي دي. پ��ه هغ��ه س��ره ځ��اید كاب��ل د خط��ي نس��خو پ��ه كت��ابتون ك��ې څ��و خط��ي نس��خې پي��دا ش��وې چ��ې ي��و ك��ې ي��وه خط��ي نس��خه د رس��اله غوثي��ه پ��ه نام��ه ده. خ��داى بخښ��لى حبيب��ي ص��احب دغ��ه رس��اله د پي��ر روښ��ان اث��ر ګڼ��ي او

ليكي:د رس��الې د لي��ك ډول داس��ې دى چ��ې پ��ه س��ره خ��ط قول��ه تع��الى ي��ا غ��وث اعظ��م ك��اږي او وروس��ته ددغ��ه غ��وث "

م��ه پ��ه فارس��ي ليك��ي او كل��ه كل��ه ځين��ې فارس��ي بيتون��ه ه��م پ��ه دغ��ه ن��و د هغ��ې ترج بي��ا اعظ��م ي��وه عرب��ي خب��ره رانقل��ويترجم��ه ي��ې روان��ه او ښ��ه ده مګ��ر دغ��ه منظوم��ات ي��ې م��ات او ګ��وډ او او ترجم��ه ك��ې ځ��اى ل��ري، چ��ې منث��وره فارس��ي

ب��ې وزن��ه او پ��ه معن��ى ك��ې ض��عيف ښ��كاري او عرب��ي ي��ې ه��م د ي��وه پاخ��ه ع��رب لي��ك ن��ه ښ��كاري او ن��اوړې ل��ري، چ��ې وثي��ه رس��اله ناتمام��ه ده او د لي��ك ت��اريخ او د كات��ب او مؤل��ف ن��وم ن��ه ل��ري. پ��ه س��ر ك��ې پ��س ل��ه حم��ده متاس��فانه دغ��ه غ

)قوله تعالى...."او نعته داسې شروع كېږي: 27F

28)" نوم��وړى پوهان��د ليك��ي، چ��ې ددې رس��الې عرب��ي او فارس��ي لي��ك او د موض��وع س��بك ي��ې د پي��ر روښ��ان ن��ورو

ار پ��وره ن��ه دى، نظمون��ه ي��ې م��ات ګ��وډ او پ��ه معن��ى ك��ې ض��عيف دي او پ��ه تاليف��اتو ت��ه ورت��ه دى. عرب��ي لي��ك ي��ې پ��ه معي��ص��راحت س��ره بايزي��د مس��كين ن��وم اخل��ي او بايزي��د ب��ه ځ��ان ل��وى پي��ر او مري��دانو ب��ه ل��وى غ��وث مان��ه. پ��ه دې دالٻل��و فك��ر ك��وي، چ��ې دغ��ه رس��اله غوثي��ه ب��ه ه��م د بايزي��د روښ��ان ت��اليف وي. بي��ا ه��م دا خب��ره زي��اتوي چ��ې څ��و ددې رس��الې پ��وره متنون��ه ون��ه مون��دل ش��ي او بي��ا د ن��ورو رس��اله غوثي��ه س��ره چ��ې ددې ترمخ��ه ليك��ل ش��وي دي ون��ه كت��ل ش��ي، دا

خبره يقيني نه ده. خو صديق هللا رښتين د رساله غوثيه په اړه ليكي:

م��خ ك��ې رس��اله غوثي��ه د پي��ر روښ��ان اث��ر ب��ولي، خ��و زم��ا پ��ه فك��ر 32پ��ه مېښ��اغلى حبيب��ي د خي��ر البي��ان د مق��د كتاب د شيخ نعمت د زوى همدان تاليف دى او د روښان د آثارو تلخيص شوى دى. دغه

پ��ه دغ��ه مقال��ه ك��ې ) ق��ال مس��كين( ل��ه عب��ارت څخ��ه داس��ې ښ��كاري، چ��ې د كت��اب مؤل��ف ب��ل څ��وك دى، چ��ې دده د خولې روايت كوي.

وث د وين��ا پ��ه دغ��ه راز درس��اله غوثي��ه د نام��ه ن��ه ه��م دغ��ه خب��ره ج��وتېږي، ول��ې چ��ې ي��و مري��د د خپ��ل پي��ر او غ��ب��اب څ��ه ليك��ي، ن��و هغ��ه ت��ه ي��ې نس��بت ك��ول مناس��ب ښ��كاري، خ��و خپ��ل اث��ر ت��ه پ��ه خپل��ه رس��اله غوثي��ه وي��ل ص��حيح ن��ه

)برٻښي28F

29).

روښـاني رســالـه

د پ��اى پ��اڼې ي��ې نش��ته ، لي��ك دود او محت��وا ي��ې روښ��اني ده .دا ي��و خط��ي نس��خه ده، اص��لي مؤل��ف ي��ې ن��ه دى معل��وم ېږي:او په دې بيت شروع ك

ميا روښان وبليدينه دا سړى دې ونغوزينه

او بيا وروسته يې ځاى پر ځاى داسې كښلي دي: مسكـــين ويـــــلي ديـــنه دا سړى دې يې ونغوزينه

دا رساله ځينې پوهان د بايزيد روښان اثر بولي او ځينې يې بيا د هغه د نږدې مريدانو او پيروانو اثر بولي.ددې نس��خې پ��وره معرف��ي ک��ي ه��ـ ش ك��ال 1349 همحم��د ب��ړيڅ پ��ه كت��ابتون ك��ې وه. پ�� ارواښ��اد دوس��تددا نس��خه

كه ما خود از سر و مال و جان در خدمت خاندان پير دستګير خود در ګذشته ايم.

مخ(. 427)حالنامه، ميرزا خان پر خپلو ټولو " ليكي:و کی جان راورټي دپښتو اشعارو په منتخبات ميجر 27

راورټی ."سره يې لرله په اخر كې پښېمانه و كړو وړو او عقيده چې د روښانيانوپه پورتني دليل سره وايي، خو داسې نه ده هغه اختالف سياسي و نه داخبره دحالنامې

397او 395داد او الهداد )رشيد خان( دواړه روښاني ول. )حالنامه، حعقيدوي. ا مخونه(

د خير البيان مقدمه، د كابل عكهي چاپ. 28هـ ا كال، لومړۍ ګ ه )د خير البيان مقدس او لغات نامې ته 1356وږمه رساله، 29

يوه كتنه(.

دا معلوم��ه ش��وه چ��ې دا رس��اله پ��ه روښ��اني نهض��ت او نوم��وړي دوس��ت محم��د ب��ړيڅ د آريان��ا پ��ه مجل��ه ك��ې ك��ړې وهك��ل ش��وې پ��ورې اړه ل��ري. پ��ه خپل��ه ارواښ��اد ب��ړيڅ دا رس��اله د خي��ر البي��ان خ��ور بلل��ې ده چ��ې د خي��ر البي��ان ن��ه مخك��ې لي

ده خو دا نه شوه معلومه چې ددې رسالې مؤلف څوك دى. په دې باره كې عبدهللا بختانى داسې ليكي:

ځاي��ه د مس��كين ن��وم راغل��ى دى چ��ې هغ��ه ه��م د 21دا چ��ې رس��اله د مي��ا روښ��ان پ��ه نام��ه ش��روع ش��وې ده، "و مؤلف��انو كل��ه كل��ه څ��ه چ��ې بايزي��د روښ��ان لق��ب دى. موض��وعات ي��ې دين��ي، تص��وفي او فقه��ي دي. پخوان��و ش��اعرانو ا

اكثراً ځان او خپل نوم د غاٻب په صيغه يادوي، نو كېداى شي چې پخپله بايزيد روښان ويلي وي: ميا روښان ويــلي دينه مســكين ويلـــي دينه

، ملګ��ري او ي��ا اوالد اث��ر دى، ي��داو ك��ه ي��ې پخپل��ه ن��ه وي ويل��ي ن��و اروم��رو دا دده د ك��وم ن��ږدې عزي��ز، ش��اګرد، مردده ن��وم ي��ې پ��ه دوم��ره اهتم��ام ي��اد ك��ړى دى او دده اق��وال ي��ې نق��ل ك��ړي دي او دده د افك��ارو او وين��اوو ن��ه ي��ې ي��وه چ��ې

"لويه قصيده يا وړه رساله جوړه كړې ده...)ددې ثبوت لپاره نوموړي ليكوال خپل پوره دالٻل وړاندې كړي دي

29F

30). پوهاند رښتين صاحب داسې نظر لري:

وم پ��ه ښ��كاره توګ��ه ن��ه معل��ومېږي، خ��و ښ��اغلى دوس��ت ي��ې د مي��ا روښ��ان اث��ر ب��ولي. م��ا ددغ��ې رس��الې د مؤل��ف ن��"چ��ې ددغ��ې رس��الې ي��و څ��ه برخ��ه وكتل��ه، ن��و ل��ږ غون��دې ش��كمن ش��وم او دغ��ه نظري��ه رات��ه ق��وي او منل��ې ښ��كاره ن��ه

ي��ا ك��وم ش��وه. پ��ه دې ك��ې زم��ا نظري��ه دا ده چ��ې دغ��ه رس��اله ب��ه د روښ��ان ك��وم مري��د ليكل��ې وي لك��ه ارزان��ي، واص��ل او "(30F31).....بل، خو زما احتمال دا دى چې ارزاني به ليكلې وي. په دې باره كې زما دليلونه دا دي

وروس��ته ښ��آغلى پوهان��د حبيب��ي دا رس��اله د پي��ر روښ��ان بلل��ې ده او د خپل��و پ��وره دالٻل��و وروس��ته ي��ې داس��ې پرٻكړه كړې ده:

م��وعي ډول د لم��ر غون��دې څرګن��د دي چ��ې دغ��ه دليلون��ه ك��ه پ��ه انف��رادي ډول ه��ر څنګ��ه وي، خ��و پ��ه مج …"رس��اله خپل��ه د پي��ر روښ��ان ت��اليف او د خي��ر البي��ان ن��ه دمخ��ه ليك��ل ش��وې ده او پ��ه حس��اب د پښ��تو د ادب بش��پړ اث��ر

)ورته ويالى شو.31F

32)"

د بــايـزيد روښـان شعرونه

ى ش��و، چ��ې بايزي��د م��وږ د حالن��امې ل��ه ق��ول څخ��ه دا اټك��ل ك��وال .د بايزي��د د ش��عرونو اوس څ��رك ن��ه لګې��ږي روښان به شعرونه ويلي وي.

حالنامه داسې ليكي: پي��ر دس��تګير پ��ه پښ��تو ژب��ه قص��يدې، غزل��ې، رباعي��انې، ؛ال ن��ه وهاترجم��ه پ��ه پښ��تو ك��ې ت��ر دوه درې ش��عره ب��

)قطعې او مثنوي جوړ كړي دي.32F

33) خواج��ه محم��د )چ��ې د و اخ��و دا خب��ره د تعج��ب وړ ده چ��ې د حالن��امې مؤل��ف پ��ه حالنام��ه ك��ې د اب��ابكر كن��دهاري

مؤل��ف پ��الر او ورور دى( او د مې��رزا خ��ان انص��اري د ش��عرونو نمون��ه راوړي، خ��و د خپ��ل مرش��د )بايزي��د( د پښ��تو ش��عر ي��وه نمون��ه ه��م ن��ه راوړي. س��ره ل��ه دې چ��ې مؤل��ف دع��وه ك��وي چ��ې پ��ه دون��ي اص��نافو ك��ې هغ��ه )بايزي��د( ش��اعري

مري��د ب��ه ض��رور د پي��ر روښ��ان ل��ه ن��ورو ح��االتو س��ره پ��ه ك��ړې وه. ك��ه دا واقعي��ت وي، ن��و عل��ي محم��د غون��دې مخل��صخ��و ترڅ��و چ��ې م��وږ ت��ه د بايزي��د روش��ان د ش��عرونو پ��ه اړه ي��و .حالنام��ه ك��ې د بايزي��د ي��و ن��يم پښ��تو ش��عر راوړى واى

باوري سند الس ته نه وي راغلى، موږ د حالنامې په خبره پوره يقين نشو كوالى.

واجدي شلوك او مكتوبات

لوك او مكتوب��ات ه��م د ځين��و خي��ال دى چ��ې دا د بايزي��د روښ��ان اث��ار دي، خ��و دا خب��ره پ��وره مس��تنده ن��ه واج��دي ش�� نو ځكه يې زه دلته يواځې د نوم په اخيستلو باندې اكتفا كوم. .ده او پلټنې ته اړتيا لري

مـــال ارزاني

خليف��ه و. دده اش��عار د پي��ر روښ��ان ت��ر بايزي��د روښ��ان وروس��ته ارزان��ي د روښ��اني مس��لك ي��و پ��وه، ښ��ه ش��اعر او

د تفصيل لپاره وګورئ )روښاني رساله(، سريزه د ښاغلي رشتين ليكنه. 30 ايضاً 31 د تفصيل لپاره وګورئ )روښاني رساله( د پوهاند حبيبي ليكنه. 32 مخ 275حالنامه، 33

ل��ه افك��ارو، تعليم��اتو او فلس��فې څخ��ه ډك دي او ارزان��ي ت��ه د پښ��تو ل��ومړى ص��احب دي��وان ش��اعر ه��م وي��الى ش��و. د )اخ��ون دروٻ��زه وين��ا ده چ��ې ارزان��ي پ��ه څل��ورو ژب��و )پښ��تو، فارس��ي، عرب��ي او هن��دي( ش��اعر كول��ه

33F

. اخ��ون دا ه��م (34ې ارزان��ي ه��م الس درل��ود. پ��ه دې برخ��ه ك��ې ښ��اغلى عب��داالكبر خ��ان ه��م داس��ې نظ��ر واي��ي، چ��ې د خي��ر البي��ان پ��ه ليكل��و ك��

وركوي:... دا څ��ه ح��ده پ��ورې درس��ت ه��م معل��ومېږي. د خي��ر البي��ان د لوس��تو ن��ه دا خب��ره څرګن��دٻږي، چ��ې م��ال ارزان��ي د "

كې��دو او خپ��ل پي��ر اق��وال د هغ��ه د خ��ولې پ��ه خپ��ل قل��م ليكل��ي معل��ومېږي، ول��ې چ��ې د ه��رې ي��وې مس��ئلې د ش��روع ختمې��دو س��ره دى واي��ي )رحم��ت د خ��داى پ��ه ده دا ك��الم( بايزي��د چ��ې كل��ه مخاط��ب ش��وى دى، ن��و هغ��ه واي��ي او بايزي��د

)يا مسكين ممكنه ده، چې ارزاني او بايزيد دواړه ليكلي وي34F

35). خ��و پ��ه حالنام��ه ك��ې ي��ې راوړي دي چ��ې پ��ر بايزي��د روښ��ان د س��ر درد غلب��ه وك��ړه، مري��دانو ي��ې ورت��ه ووي��ل چ��ې وخ��ت اخ��ر دى، څ��ه وفرماياس��ت. اخ��ر ده ووي��ل چ��ې زم��ا پ��ر زړه د هللا تع��الى ل��ه طرف��ه څ��ه اله��ام ش��وى دى، هغ��ه م��ې

په خير البيان كې ليكلى دى، يعنې بايزيد خير البيان الهام بولي، نه دده او دده د يوه مريد مشتركه ليكنه. لكه چې په دې اړه په خپله وايي:ارزاني د تصوف پېچلې فلسفه نسبتاً په ساده ژبه بيان كړې ده،

د فـــقير پښتو ديـــوان دى)دا ديوان حقاني خوان دى

35F

36) بل ځاى كې داسې وايي:

دا غـــزل مــــې د دل تـــار دى پــــى او بـدلى دا چوتار دى پــــه څــــلور ژبــــو اوبــدلى د ارزانى افغان ګفتــار دى

ښاغلى حبيب هللا رفيع ليكي:ل پخ��واني او اوس��ني رواي��ات څرګن��دوي چ��ې ده ه��م لك��ه خپ��ل پي��ر مي��ا روښ��ان غون��دې پ��ه څل��ورو ژب��و وين��ا دا ټ��و

ك��ړه، خ��و د ب��ده مرغ��ه د عرب��ي، هن��دي او دري اش��عارو بېلګ��ې ي��ې ال تراوس��ه ن��ه دي ترالس��ه ش��وي او ديوانون��ه ي��ې )ورك دي

36F

37). پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي ددې كت��اب دى. ښ��اغلى "چه��ار رم��ه"ارزان��ي ي��و ب��ل كت��اب ه��م كښ��لى دى، چ��ې ن��وم ي��ې

وايي. "چهار رساله"او ښاغلى صديق هللا رښتين ورته "چهار رمه"نوم د ارزان��ي دوه وروڼ��ه م��ال عم��ر او م��ال عل��ي محم��د مخل��ص ه��م د روښ��ان پي��ر مري��دان او ه��م ش��اعران ول. ارزان��ي

و د تص��وف ات��ه مقامون��ه پك��ې څې��ړل س��ربېره پ��ر نظ��م نث��ر ه��م ليكل��ى دى، چ��ې دين��ي مس��اٻل، د اس��الم پېنځ��ه بن��اوې ا شوي دي.

د ارزان��ي دي��وان تراوس��ه چ��اپ ش��وى ن��ه دى، خ��و ځين��ې نيمګ��ړې قلم��ي نس��خې ي��ې پ��ه ل��ره او ب��ره پښ��تونخوا ك��ې موندل كېږي. د كالم نمونه يې دا ده:

څلوريزه خــــپل مقصود ولې نه غواړې ارزانــــي ولـــــــــې نــــــه ژاړې

)څـــوك والړ دي څوك والړې هــــوي ستــــا د عـــــمر شـپې 37F

38)

مـــال عمر خېشكى

م��ال عم��ر او عل��ي محم��د مخل��ص د مش��هور روښ��اني ش��اعر ارزان��ي وروڼ��ه دي او دوى د بايزي��د روښ��ان تك��ړه ول. مريدان او هم شاعران او عالمان

ښاغلى حبيبي صاحب ليكي:پ��ه دې ډول روښ��ان ډٻ��ر مقت��در او پ��وه پي��روان ومون��دل، چ��ې پ��ه دغ��و ك��ې درې خېش��كي وروڼ��ه )ارزان��ي، م��ال "

)عمر او مال علي محمد مخلص( ادباء، شاعران او عالمان وو.38F

39)" درٻ��يم جل��د ك��ې ليكل��ي دي، چ��ې ددې وروڼ��و اح��وال او اش��عار ب��ه پ��ه )حبيب��ي ص��احب(د كت��اب پ��ه لم��ن لي��ك ك��ې

خو تراوسه د پښتو ادبياتو درٻيم جلد نه دى خپور شوى. .راوړل شي

در انواع ضاللت و بدعت شعرهاى افغانى، ارزاني چون تيز فهم و فصيح زبان بود، 34

مخ(. 149فارسى، هندى و عربى بيان كرده. )تذكرة االبرار والشرار، مخ 92روښانيان د مغولو تاريكيان، 35 مه 65د ارزاني قلمي ديوان، 36 مخ 185د روښان ياد، روښاني ليكنې، 37 د ارزاني قلمي ديوان 38 مخ. 186عبدالحى حبيبي، د ادبياتو تاريخ، 39

د م��ال عم��ر ش��عرونه تراوس��ه زم��وږ الس ت��ه ن��ه دي راغل��ي، خ��و حبي��ب هللا رفي��ع ليك��ي چ��ې زم��ا س��ره د عب��دالغني روښ��انيانو كاس��ي د بيان��ات افغ��انى پ��ه دويم��ه برخ��ه ك��ې د عم��ر پ��ه نام��ه ي��و ش��عر ش��ته. ددې جون��ګ زي��اتې وين��اوې د

دا چ��ې د فك��ر او محت��وا ل��ه پل��وه ه��م دا ش��عر د .ښ��كاري، ن��و ځك��ه زه د اټك��ل ل��ه مخ��ې دا ش��عر د عم��ر روښ��اني ګ��ڼم روښاني شعرونو د مكتب ښكاري، دا اټكل ال پسې پياوړى كوي.

ددې شعر كسر دا دى: ـــورغه تـــنګه خونه يې دريچه شته نه يې ورونهګد

)ته لور د لوره عذابونهپه ګوركى د بدانو ښادي نش39F

40) د حالن��امې مؤل��ف ليك��ي، چ��ې م��ال عم��ر خېش��كى د بايزي��د روښ��ان د زوى خي��ر ال��دين پ��ه مش��رۍ ل��ه مغول��و س��ره پ��ه

)يوه جنګ كې شهيد شو40F

41).

علي محمد مخلص

عل��ي محم��د مخل��ص ه��م د مش��هور روښ��اني ارزان��ي ورور د پ��الر ن��وم ي��ې بره��ان او د خېش��كي د قبيل��ې ن��ه و. دې خپل��ه ه��م د روښ��اني مس��لك ي��وه ع��الم ش��اعر و. مض��امين ي��ې ډٻ��ر ښ��كلي او عالمن��ه او د روښ��ان د تص��وفي فلس��فې پ��ه

ښكارندوى دي. ځين��ې د حالن��امې مؤل��ف ه��م عل��ي محم��د مخل��ص ب��ولي او دواړه عل��ي محم��د ي��و ك��س ګڼ��ي، خ��و داس��ې ن��ه ده. د

ځك��ه چ��ې مې��رزا خ��ان او دول��ت پ��ه ارزان��ي د ورور عل��ي محم��د د پ��الر ن��وم بره��ان، چ��ې تخل��ص ي��ې مخل��ص دى،خ��و د دوي��م عل��ي محم��د چ��ې د حالن��امې مؤل��ف دى، پ��الر ي��ې اب��ابكر .ش��اعرۍ ك��ې د مخل��ص پ��ه نام��ه ي��اد ش��وي دي

كال��ه وروس��ته ي��ې ت��ر روښ��ان پي��ر ژون��د ك��اوه، ن��و 70كن��دهارى ن��ومېږي او د حالن��امې ل��ه ليكن��و څخ��ه ښ��كاري، چ��ې او د حالن��امې د مؤل��ف ل��ه ليک��و "مخل��ص"ور دى،ل��ه ن��وم س��ره ل��ومړى عل��ي محم��د، چ��ې د ارزان��ي وردځك��ه م��وږ

)نوم لرې كوو "مخلص"نوم څخه 41F

42). پ��ه پښ��تو اك��اډمۍ ك��ې ش��ته او حبي��ب هللا رفي��ع ليك��ي، چ��ې ل��ه ده س��ره د دپښ��ور د مخل��ص ي��و نيمګ��ړى دي��وان

عل��ي محم��د عب��دالغني كاس��ي پ��ه جون��ګ ك��ې د مي��ا عل��ي محم��د پ��ه نام��ه ي��و ش��عر ش��ته، چ��ې اټك��ل كې��ږي چ��ې دا ب��ه د مخلص وي.

د علي محمد مخلص د شعر نمونه: ك��ه ت��ه غ��واړې د وح��دت پيال��ه سرپوش��ه ب��ه ي��ې م��ومې د توحي��د د س��ر فروش��ه

رو ل��ه س��ودمند ي��ېپ��ان��دې وبځ��ان جه��ان پ��ر ل��ه كامل��ه د وح��دت پيال��ه ك��ړه نوش��ه ك��ه دغ��ه پيال��ه دې وڅښ��ه يق��ين وك��ړي

)د ګم��ان وري ب��ه واچ��وي ل��ه دوش��ه42F

43)

انصاريميرزا خان

مي��رزا خ��ان انص��اري د روښ��اني ك��ورنۍ تك��ړه غ��ړى او ش��اعر دى. دى د پي��ر روښ��ان د زوى ن��ور ال��دين زوى هـ كال په شاوخوا كې زٻږٻدلى دى.988دى، چې د پير روښان لمسى شي. په قوم اورمړ او د

ه ي��ې پ��ه د س��لوك او تص��وف فلس��ف .مي��رزا خ��ان انص��اري ل��ومړى غزلګ��و ش��اعر دى، غ��زل ي��ې تص��وفي رن��ګ ل��ريد وح��دت الوج��ود پېچل��ې فلس��فه ي��ې نس��بتاً س��اده او ج��ذابو الف��اظو ك��ې بي��ان ك��ړې ده. او لي ان��داز ك��ې کمرم��وز او ښ��

پ��ه دې ب��اره ك��ې دده همعص��ر او معتق��د ش��اعر دول��ت ل��واڼى داس��ې مي��رزا خ��ان د روښ��اني فلس��فې پ��وره ښ��كارندوى و. وايي:

د مي��رزا نورال��دين ص��فت ب��ه څ��و ك��ړم ش��هر دى ي��ې ور و مي��ا روښ��آن د پ��وهې

د ه��ادي پ��ه زړه چ��ې پ��ټ و پ��ه ډٻ��ر كال��ه د مي��رزا خول��ه د هغ��ه عل��م مظه��ر و.

او بل ځاى داسې وايي: ميرزا ګنج راته خپل كور وښود غني شوم

روښان ياد، روښاني ليكنې. 40و دران روز سه تن از خلفاء نامدار شهيد شدند يكى ايوب، دوم مال ذكريا و سوم 41

مخ(. 307مال عمر خېشكى. )حالنامه، مخ 187د روښان ياد، 42 د پښتو غزل، پروفيهر افضل رضا 43

بيـــهوده منت بـــــه ولــــې د بــــل چـــا وړمري پ��ر روښ��اني فلس��فې بن��ا ده د دول��ت ل��واڼي ل��ه پورتني��و اش��عارو څخ��ه معل��ومېږي، چ��ې د مي��رزا خ��ان ټول��ه ش��اع

ان هم د روښاني فكر هېنداره ښيي او وايي:ځاو په خپله ميرزا خان خپل د مـــيرزا ګمـــان فــــاني شه هر چه وايي ميا روښان دى

او بيا داسې وايي: يږمئد ميـــرزا پـــه خـــوله و

هر چه وايي ميا روښان دىد ش��اعرۍ منتخب��ات( ك��ې ځين��ې تېروتن��ې ك��ړي دي، چ��ې هغ��ه ميج��ر راورټ��ي پ��ه خپ��ل ليكل��ي اث��ر )د پښ��تو

تېروتنې بيا ځينې نورو ليكوالو هم تكرار كړي دي. هغه په الندې ډول دي: _ د ميرزا خان نوم فتح خان و.1 _ ميرزا خان په قوم يوسفزى و.2 هـ كال په شعر ويلو پيل كړى دى.1040_ ميرزا خان پر 3ى ك��ې پ��ر خپل��و ك��ړو پښ��ېمانه او پ��ه ځ��وانۍ ك��ې چ��ې ي��ې كوم��ه عقي��ده درل��وده، _ مي��رزا خ��ان د خپ��ل عم��ر پ��ه پ��ا4

هغه يې پرې ايښې وه. دا ويناوې زما په نظر كوم تحقيقي بنياد نه لري، دا ځكه چې:

_ د مي��رزا خ��ان د ن��وم پ��ه برخ��ه ك��ې دده همعص��ره ش��اعرانو او اديب��انو دده د ك��الم توص��يف ك��ړى دى. ه��ېڅ چ��ا 1(د بايزي��د انص��اری دک��ورنۍ پ��ه م ن��ه دى بلل��ى، بلك��ې مي��رزا خ��ان انص��اري ي��ې ي��اد ك��ړى دى.هغ��ه د ف��تح خ��ان پ��ه ن��و

فاروق أعظم).–شجره کي هم ميرزاخان انصاری د نورالدين زوی دی _ د هغه د قوم په باب د ميرزا خان خپل همعصر او هم عقيده ملګري دولت لواڼى په ډاګه ويلي دي:2

ه څو كړمد مـــــيرزا د نورالدين صفت ب ميـــا روښان د پوهې شهر دى يې ور و

هـ كال وفات شوى دى او هغه د دولت له دغه بيت څخه موږ ثابتوو:1040_ ميرزا خان پر 3 د دكن په جنګ شهيد شه خوشنود اوسه په تاريخ د زر څلوٻښت كې يې ګذر و

س��ته پ��ه روښ��اني ك��ورنۍ ك��ې _ د څل��ورمې تېروتن��ې پ��ه اړه باي��د وواي��م، چ��ې د ج��الل ال��دين ت��ر وف��ات ورو4سياس��ي اخ��تالف پي��دا ش��و. دا اخ��تالف د اح��داد او اله��داد روښ��اني ت��رمنځ و. )اله��داد ت��ه وروس��ته مغول��و رش��يد خ��ان

لقب او درې زرې منصب هم وركړ(.د حالن��امې مؤل��ف عل��ي محم��د ليك��ي: پ��ه هغ��و كس��انو ك��ې چ��ې د اله��داد )رش��يد خ��ان( ملګ��ري وو، ي��و مي��رزا خ��ان

)هم و43F

44) . م��وړي مؤل��ف پ��ه حالنام��ه ك��ې ځ��اى پ��ر ځ��اى ل��ه اله��داد س��ره د مي��رزا خ��ان او خپل��ه ملګرتي��ا ښ��يي، خ��و د اح��داد نو

ت اخل��ي. دا ځك��ه د هغ��و اخ��تالف ي��واځې سياس��ي و، ن��ه عقي��دوي. ددې خب��ر ثب��وت لپ��اره الن��دې زن��وم ه��م پ��ه ډٻ��ر ع�� بيتونه وګورئ:

م��ا ب��ه حض��ور ډٻ��ره ښ��يوه ك��ړه رهاوس حس��اب ش��وم د هن��دوانو ل��ه قط��ا

د روښ��ان د ك��ور س��رور وي د افغ��ان د س��ر د س��تاره اول م��ې ن��ه پېژن��دې ځك��ه بې��ل ش��وم د وح��دت د نوبه��اره د مي��رزا د زړه ارم��ان ش��وه

)د اح��دد پادش��اه د م��خ نن��داره44F

45)

ل��ه دې څخ��ه ښ��كاري، چ��ې دا بېلت��ون ي��واځې ل��ه اح��داد "اول م��ې ن��ه پېژن��دې ځك��ه بې��ل ش��وم"دا چ��ې ليك��ي: بيا هم روښاني مسلك )د وحدت نوبهار( بولي.هغه سره. سره و، نه د روښاني ملك

45Fدولت لواڼى )نوحاڼى

46)

)اص��لي ن��وم ي��ې دول��ت هللا، خ��و پ��ه دول��ت مش��هور و. پ��الر ي��ې داد هللا نومې��ده46F

. پ��ه ق��وم حس��ن خې��ل ل��واڼى دى (47

مخ 398حالنامه، 44 و ټولنې چاپ.د ميرزا خان انصاري ديوان، د كابل د پښت 45 مخ 138روښانيان د مغلو تاريكيان، 46 دولت خان ته داسې ويلي دي: 47

شته.او مور يې وردګه وه. روارټي وايي، چې دى هندو مسلمان شوى دى، ولې ددې خبرې څه دليل ن ښاغلى عبدالشكور رشاد د دولت لواڼي د ديوان په سريزه كې ددې خبرې داسې ترديد كوي:

ه��ـ ق( دول��ت هن��دو مس��لمان بلل��ى دى. 1324_1240دا چ��ې مش��هور انګرٻ��ز خت��يځ پوهان��د ميج��ر ج��ارج راورټ��ي )څخ��ه پي��دا ش��وې ده ي��وه داس��ې تېروتن��ه ده، چ��ې د دول��ت پ��ه دي��وان ك��ې د دول��ت ل��ه نام��ه س��ره د ش��ېخ د كلم��ې ل��ه ذك��ر

او د راورټ��ئ دې ت��ه ن��ه دى پ��ام ش��وى، چ��ې پښ��تانه د هندوس��تانيانو پ��ه څې��ر د ش��ېخ كلم��ه ي��ا خ��و د پي��ر پ��ه معن��ا پك��اروي لك��ه د پي��ر روښ��ان مش��ر زوى ش��يخ عم��ر او ي��ا پ��ه ځين��و س��يمو ك��ې مري��دانو ت��ه ش��يخان واي��ي او ګوم��ان

ب پ��ه دغ��ه وروس��تني معن��ى راوړې وي. پ��ه خپل��ه كې��ږي، چ��ې دول��ت ل��واڼى ب��ه ه��م خپ��ل ل��ه نام��ه س��ره د ش��يخ خط��ادول��ت ل��واڼى ي��و بي��ت، چ��ې پ��ه هغ��ه ك��ې د پي��ر روښ��ان د زوى دول��ت ن��ومي س��ره د ش��يخ خط��اب راوړى دى، د ميج��ر

جارج راورټي خبره بېخي ماتوي. هغه بيت دا دى: نورالدين خير الدين كمااللدين دولت شيخ)پــــه كـــوښښ يــې خپل وژلى نفس كافر و

47F

48) خوشال بابا هم د دولت شاعري په دې تول تللې ده:

چ��ې الف وه��ي د ش��عر ن��ن ب��ه دا دور دي ډٻ��ر خ��داى دې ن��ه ك��ا چ��ې ب��ه واي��م ح��ال د دوو تې��ر و بي��ر څ��وك پ��اوى څ��وك ن��يم پ��اوى دى قلن��در پك��ې ن��يم س��ير د م��وږ پ��ه حس��اب دى

ن��ه دي واص��ل هې��روه��ېڅ م ب��ل دول��ت فقي��ر درې پ��اوه

)زه ترې څو شير شاهي تېر48F

49) د دول��ت ل��ه ځين��و اش��عارو څخ��ه دا ښ��كاري، چ��ې هغ��ه مس��تقيماً ل��ه پي��ر روښ��ان څخ��ه ف��يض ن��ه و اخيس��تى، بلك��ې د هغ��ه د پي��اوړو مري��دانو او پيروان��و عل��ي محم��د مخل��ص او ب��ل د پي��ر روښانلمس��ى او پي��رو مي��رزا خ��ان انص��اري څخ��ه

يې د روښاني مسلك فيض اخيستى و. لكه وايي چې: همـــدان مخلص دولته ددې درو په سفتن دي

يا دا چې: ميرزا ګنج راته خپل كور وښود غني شوم

بــــيهوده منت بــــه ولــــې د بــــل چـــا وړمخ��و بي��ا ه��م د دول��ت الن��ديني بيتون��ه دا راښ��يي، چ��ې ده د بايزي��د روښ��ان پي��روي پ��ه نېغ��ه )مس��تقيماً( توګ��ه ك��ړې

ده: پـــير روښان لــــكه مـــالح مدد يې راكړ په ګرداب كې مې زورن و په دا نن شپه

دول��ت ل��واڼى ي��و مكم��ل دي��وان پ��رې ايښ��ى دى چ��ې د ش��عر او ش��اعرۍ پ��ه ه��ر ف��ن ښ��كلى دى، پ��ه تې��ره پ��ر عروض��و برابر يې شعرونه ويلي دي.

دده د دي��وان ي��وه نس��خه پ��ه ب��رټش مي��وزيم ك��ې خون��دي ده. دوې نس��خې ي��ې د هن��د د رامپ��ور پ��ه رض��ا الٻبري��رۍ ې پ��ه كاب��ل او بل��ه د غزن��ي د البيرون��ي پ��ه كت��ابتون ك��ې س��اتل ش��وې ده او ج��اپي نس��خه ي��ې ل��ومړى ك��ې، ي��وه نس��خه ي��

ځل د همېش خليل صاحب او بله يې په كابل كې چاپ شوې ده.ه��ـ ق ك��ال وروس��ته پ��ه رش��يد اب��اد ك��ې ل��ه رش��يد خ��ان، اله��داد روښ��اني او ن��ورو روښ��انيانو 1028دول��ت ل��واڼى د

)سره49F

هلته مېشت شوى دى. (50 اشعارو نمونه: د

زه دول��ت س��ني مس��لم چ��ار ي��ار منم��ه ه��م پ��ه خ��داى رس��ول راوړى دى ايم��ان م��ا چ��ې د خ��داى و رس��ول ن��وم پك��ې ي��ادٻږي

د مـــكوټي ثنـــا مكړه د دادا او نوحاڼي زويه

)دادو( د پښتو په نومونو كې داد محمد لنډه شنې ب ه ده، خو په ديوان كې )داداو( خوا شوې وي. ليكل شوې ده، كېداى شي چې د دويم الف زياتونه د نقل كوونكي له

د دولت لواڼي د ديوان سريزه، د كابل چاپ. 48 مخ 386د خوشال خان ديوان، 49 د دولت لواڼى د ديوان سريزه. 50

ش��اعري بل��ه ن��ور م��ه ګڼ��ه ت��ر دا ښ��ه.

واصـــل

واص��ل روښ��انى د روښ��اني دورې ي��و مش��هور ش��اعر دى چ��ې پ��ه يوولس��مه هج��ري پې��ړۍ ك��ې ي��ې ژون��د ك��اوه. د عرانو دده د ش��عر س��تاينه ك��ړې ده، خ��و ل��ه ب��ده مرغ��ه د واص��ل د اش��عارو دي��وان زم��وږ د ن��ورو پښ��تو لوي��و ش��ا

شاعرانو د ديوانونو په شان د زمانې ناخوالو ورك كړى دى. خوشال خان خټك داسې ستايلى دى: د مــــوز پـــه حساب دي

هېڅ مې نه دى واصل هېر مخ( 974)د كليات

اشرف خان هجري داسې ويلي دي: د واصـــل لـــه شعره څه وايم و چاته

دې چې زما په مخ يې پورې د حال در مخ( 248)ديوان هجري،

او ميرزا حنان باركزي داسې ويلي دي: بل اخوند مياداد د عشق په ميو مست و ښه شيـــرين الفـــاظ ويلــــي دي واصـل

مخ، د كابل چاپ( 62)د ميرزا خان ديوان، ؤل��ف ل��ه واص��ل روښ��اني س��ره لي��دلي دي او د حالن��امې هغ��ه نس��خه چ��ې د دبس��تان م��ذاهب م "دبس��تان م��ذاهب"د

)مؤلف ترې استفاده كړې ده، هغه هم د واصل روښاني وه50F

51). ې چ��ې د دواص��ل روښ��اني ي��واځې ي��وه قص��يده او پې��نځلس غزل��ې د م��ال اخت��ر قن��دهاري پ��ه بي��اض ك��ې خون��دي د

ي دي او د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا د نوم��وړي پوهان��د پ��ه پوهان��د عبدالش��كور رش��اد پ��ه كوښ��ښ س��ره مون��دل ش��وپ��ه نام��ه چ��اپ "د واص��ل روښ��اني څ��و ش��عرونه"س��ريزه او س��مونه د بايزي��د روښ��ان د ب��ين الملل��ي س��يمينار پ��ه وي��اړ

شوى دى. "دي��وان واص��ل"او ه��م داس��ې نوم��وړى پوهان��د ليك��ي، چ��ې د تاش��كند پ��ه خط��ي كتابخان��ه ك��ې ي��و فارس��ي دي��وان، د

ام��ه خون��دي دى. د ك��ټالك مؤل��ف ورت��ه ليكل��ي دي، چ��ې دا د ي��وه هن��دي ش��اعر فارس��ي اش��عارو مجموع��ه ده، خ��و پ��ه ن)دا خبره پوره معلومه نه ده چې دا به هم د واصل روښاني ديوان وي كه نه؟

51F

52). د اشعارو نمونه يې الندې ده:

ي��ل س��ره ي��و ك��ور دىازخ��ود پرس��ت د عز پ��ه ب��د جه��ل د ش��يطان س��كنى ورور دى

ك��ه دپاس��ه م��خ ي��ې س��پين اس��تر ي��ې ت��ور دى ه تزوي��ر ي��ې د ري��ا خرق��ه اغوس��تې پ��

د يق��ين ډي��وه ي��ې ن��ه ده ځلې��دلې ك��ه د س��ر س��ترګې ي��ې روڼ��ې پ��ه زړه ك��ور دى ن��اخلف پس��ر ح��رام بلل��ى بوي��ه ك��ور د پ��الر ويران��وي َم��ېن پ��ر م��ور دى اى واص��له خپ��ل ع��زت ل��ه خداي��ه غ��واړه

د ش��يطان د څ��وكې زور دى. مل��ك ي��ې وني��و

مخ( 35)د واصل روښاني څو شعرونه، ل��ه پورتني��و اش��عارو څخ��ه د واص��ل روښ��اني د ش��عر ق��وت ښ��كاري. دى ه��م د ن��ورو روښ��اني ش��اعرانو پ��ه ش��ان د

وحدت الوجود د فلسفې وياند دى او د پير روښان مخلص مريد.

ابابكر كندهارى

و مخل��ص و. دده اح��وال م��وږ ل��ه حالن��امې څخ��ه معلوم��وو چ��ې دده زوى عل��ي اب��ابكر د روښ��انيانو تك��ړه مري��د ا محمد راټوله كړې ده.

عل��ي محم��د ليك��ي چ��ې دده پ��الر او ك��ورنۍ د خليف��ه م��ودود پ��ه واس��طه پ��ه كن��دهار ك��ې د پي��ر روښ��ان تابع��ت قب��ول ه و تي��را ت��ه راغ��ى او كن��دهار ه ل��هك��ړى دى او د هغ��ه مين��ې او اخ��الص پ��ه وج��ه چ��ې اب��ابكر ل��ه روښ��انيانو س��ره درل��ود

د پي��ر ك��ورنۍ ت��ه د دروز پ��ه ډول ورك��ړ. دا هغ��ه وخ��ت و چ��ې پي��ر روښ��ان او ن��ور زام��ن ي��ې ش��هيدان ي��ې خپ��ل ځ��ان

د واصل روښاني څو شعرونه د پوهاند عبدالشكور رشاد په قلم سريزه. 51 د واصل روښاني څو شعرونه، د پوهاند عبدالشكور رشاد ليكنه، د كابل چاپ. 52

شوي ول، د جالل الدين روښاني دوره وه.عل��ي محم��د پ��ه حالنام��ه ك��ې ل��ه واقع��اتو س��ره د پ��الر ذك��ر د )پ��در فقي��ر( پ��ه نام��ه ك��وي او پ��ه مېړان��ه او دالورۍ ي��ې

او د ميرزا خان انصاري ملګرى و. يادوي ابابكر هم شاعر و، دده د شعر يوه نمونه وګورئ. علي محمد ليكي:

چ��ې پ��ه ي��وه جګ��ړه ك��ې د اح��داد او ب��ريم ن��ومي، چ��ې د ش��تيك د قبيل��ې س��ردار و او پ��ر دوى بان��دې ي��ې تې��رى ك��ړى څخ��ه پ��ه ش��هادت ورس��ېدل و، ت��رمنځ جګ��ړه ونښ��تله. واي��ي چ��ې پ��ه دې جګ��ړه ك��ې څلوٻښ��ټ كس��ه د اح��داد ل��ه لښ��كر

او د اب��ابكر د اس پښ��ه غوڅ��ه ش��وه. لن��ډه ي��ې دا چ��ې س��خت جن��ګ ونښ��ت. اح��داد س��ر پ��ر س��جده ك��ړ او خي��ر البي��ان ي��ې ع كړ او په اخر كې فتحه د احداد په نصيب شوه.يخداى ته شف

زه ي��ې څ��و عل��ي محم��د ليك��ي چ��ې زم��ا پ��الر ددې جګ��ړې قص��يده وليكل��ه، هغ��ه د س��راج الع��ارفين پ��ه كت��اب ك��ې ده. بيته دلته )حالنامه( كې ليكم.

ل��ه پ��ورتني بي��ان څخ��ه ښ��كاري، چ��ې اب��ابكر كن��دهارى ش��اعر و چ��ې قص��يدې ي��ې ليكل��ې. دا ن��ه ده معلوم��ه چ��ې س��راج العارفين د ابابكر ليكلى كتاب دى كه كوم بل چا ليكلى دى او دده قصيده پكې ليكل شوې ده؟.

:(دکتابت غلطۍ سته) هغه بيتونه دا دي وي خ��وره ك��ړهي��پ��ر م��خ واخس��ت تپ��ه د پل ئرس��پ

خي��ر البي��ان ي��ې ك��ړ د وړان��دې اح��داد خ��داى ت��ه س��جده ك��ړه څ��ه حش��ر وك��ړ خاون��د ت��ر ه��ر چ��ا ي��ې ش��رمنده ك��ړه هغ��ه رش��تيا غ��ازي دى چ��ې ت��وره پ��ر جن��ګ س��ره ك��ړه

ې ك��ږه ك��ړهکښ��رحم��ت پ��ه هغ��و بان��دې پ��ه غل��يم پ��ر هغ��ه عناي��ت زي��ات ك��ړه چ��ې مات��ه دروازه ك��ړه

اه خوش��حال ش��ه م��خ ي��ې ن��وره تجل��ه ك��ړهاله��داد بادش��52Fق پ��ر مس��خره ك��ړه)ئ��ب��ريم پ��ه م��اينې و رار ش��ه خال

53)

عـــلي محـــمد

عل��ي محم��د د اب��ابكر كن��دهاري زوى، د روښ��ان پي��ر تك��ړه او مخل��ص مري��د، ع��الم، ادي��ب او ش��اعر و. د بايزي��د ې په خپله هم پرې اضافه كړي دي.روښان حالنامه يې له سره تاليف كړې او د هغه د ژوند او كورنۍ حاالت يپ��ه واس��طه روښ��اني طريق��ې ت��ه دع��وت (م��ودود) د عل��ي محم��د پ��الر اب��ابكر پ��ه كن��دهار ك��ې د روښ��ان د خليف��ه ګ��انو

ش��وى او بي��ا ل��ه كن��دهار څخ��ه تي��را ت��ه د ج��الل ال��دين پ��ه وخ��ت د خپ��ل خ��اص اخ��الص پ��ه وج��ه د روښ��ان پي��ر پ��ه ك��ورنۍ مرګه يې د خپل پير د كورنۍ په خدمت باندې ځان مشرف بللى دى. كې د خادم په حيث اوسېدلى دى او تر

بي��ا دده زوى او د حالن��امې راټول��وونكى عل��ي محم��د ل��ه مي��رزا خ��ان انص��اري او اله��داد )رش��يد خ��ان( س��ره پ��ه دك��ن كې اوسېده او د اورنګزيب په زمانه كې ژوندى و.

ځ��اى پ��ر ځ��اى ي��ې د لوي��و عالم��انو او ؛خاون��د ود حالن��امې ل��ه عب��ارتونو څخ��ه ښ��كاري چ��ې عل��ي محم��د د پ��وره عل��م ش��اعرانو مق��ولې او اش��عار وړان��دې ك��ړي دي او دا چ��ې حالنام��ه پ��ه فارس��ي ژب��ه ليك��ل ش��وې ده، نوم��وړي ليك��ونكي د اكث��رو كيس��و بي��انولو وروس��ته ه��م هغ��ه كيس��ه پ��ه فارس��ي نظ��م ك��ې بي��ان ك��ړې ده. ل��ه دې څخ��ه ښ��كاري، چ��ې عل��ي محم��د

درلوده چې اوس نه ده موجوده.به د اشعارو مجموعه هم د علي محمد د نثر او نظم نمونه په الندې كرښو كې وګورئ:

اى عزيزان��و! د جه��انګير پاچ��ا پ��ه ت��ذكره ك��ې ي��ې راوړي دي چ��ې پي��ر روښ��ان غوښ��ته چ��ې پ��ه ت��وره تي��اره ك��ې "ښ��نايي كت��اب كت��اب ول��ولي. كل��ه چ��ې ي��ې كت��اب و م��خ ت��ه وني��و، دده د م��خ ن��ور پ��ر كت��اب پرٻ��وت. د خپ��ل م��خ پ��ه رو

"لوست، تر دغه وروسته يې لقب پير روښان شو. د شعر بېلګه:

چون كه روشان دل شده از فيض حق پــــرتــــــو دل بـــــرخش ظـــــاهر شـــــد از شعــــاع وجـــــه آن روشــــــن ضمير

)حــــرفها در شب عيــــان باهر نمود53F

54)

خواجه محمد روښاني

د حالن��امې د مؤل��ف عل��ي محم��د ورور و. خواج��ه محم��د ه��م د وښ��ان پي��ر، پي��رو او ش��اعر و. پ��ه دې خواج��ه محم��د د حالنامې مؤلف داسې ليكي: محمد باره كې علي

مخ 417مه، حالنا 53 مخ 200حالنامه، 54

)څ��و كال��ه وروس��ته چ��ې م��وږ د ن��واب رش��يد خ��ان54F

ف��رت پن��اه س��ره د جه��انګير پاچ��ا پ��ه وخ��ت ك��ې هندوس��تان ت��ه غ (5555Fراغل��و او خواج��ه محم��د چ��ې ددې بن��ده)

دى، ي��و د پي��ر دس��تګير ل��ه مري��دانو او مخلص��انو څخ��ه و چ��ې ع��الم، ( ورور56متق��ي، پرهېزګ��ار، س��خي، ش��جاع، د قل��م او س��كونت خاون��د او اه��ل ذوق او محب��ت و او همېش��ه ب��ه پ��ه ذك��ر مش��غول

و. په پښتو ژبه به يې ښه شعر وايه او دا يو غزل د هغه له اشعارو څخه دى: ي��ا ه��ادي ل��ه ل��ون ل��ون واى

ې وس��تاىخپ��ل ه��ادي پك�� د حض��رت الر دې ت��ازه ك��ړه اى روښ��آن ح��ق نم��اى طالب��ان دې بين��ا ك��ړي درڅرګن��د دي دواړه س��راى ډٻ��ر ګم��را دي پ��ر الر ك��ړي د مض��ل وي رهنم��اى چ��ې د زړه س��ترګې دې ورك��ړې ه��ېڅ ب��ه ن��ه وين��ې ب��ې خ��داى ډٻرطال��ب دې دي ايس��تلى د ګم��ان د س��ربښ ل��ه الى چ��ې يق��ين ي��ې زورور ش��ه ن��ور ب��ه ن��ه خ��وذي ل��ذاى هېڅ��وك در خب��ر ن��ه دي د مس��كين ع��ارف ل��ه راى خواج��ه محم��د دې قناع��ت ك��ړ

)ل��وى غن��ي ب��ه ش��ي ګ��داى56F

57)

س��ره ل��ه دې، چ��ې دا اش��عار كات��ب غل��ط ليكل��ي دي، خ��و بي��ا ه��م لوس��تل كې��داى ش��ي، ژب��ه ي��ې كن��دهارۍ ده او د )شعرونو بحر يې لنډ دى

57F

58). ښاغلى حبيب هللا رفيع ليكي:

ك��ې د خواج��ه محم��د پ��ه نام��ه پ��اړكى خون��دي دى. دا ش��عرونه دوه ډول��ه دي، چ��ې د م��ال ښاٻس��ته خ��ان پ��ه جون��ګچ��ې د ي��وه ش��اعر ن��ه ښ��كاري، خ��و كل��ه چ��ې م��ې د خواج��ه محم��د ب��نګښ ل��ه دي��وان س��ره مخ��امخ ك��ړه، ټ��ول هلت��ه ومون��دل ش��ول. زم��ا پ��ه فك��ر دا ش��عرونه ب��ه ټ��ول د هم��دې خواج��ه محم��د وي. د كات��ب د خ��وا ب��ه د ب��نګښ پ��ه دي��وان ك��ې ورګ��ډ

ي دي او ي��ا ه��م څرنګ��ه، چ��ې خواج��ه محم��د ب��نګښ پ��ه خپل��ه د تص��وف او س��لوب د الرې الروى و، ن��و ښ��آيي چ��ې ش��و)دى به د بايزيد پير د كورنۍ و

58F

59). خ��و پ��ه حالنام��ه ك��ې پ��ه ص��راحت س��ره ليكل��ي دي، چ��ې دغ��ه خواج��ه محم��د د عل��ي محم��د )د حالن��امې د

)ارى دى او خواجه محمد بنګښ بېل دىراټولوونكي( ورور او د كندهار اوسېدونكى، په قام شينو59F

60).

حاجي ګداىل��ه هغ��و څخ��ه ي��و ح��اجي ګ��داى و چ��ې ؛پ��ه حالنام��ه ك��ې ليكل��ي دي، چ��ې پ��ه س��ړبن ك��ې پېنځ��ه تن��ه طالب��انو س��بق واي��ه

ص��ادق س��ړى و او څ��و واره ي��ې ح��ج او عم��ره ك��ړې وه. ي��وه ورځ ح��اجي ګ��داى ت��ه چ��ا كت��اب وښ��ود چ��ې پك��ې ليكل��ي ش��ي، ل��ومړۍ پوښ��تنه ب��ه د توحي��د د عل��م ځن��ې كې��ږي او بېل��ه معرف��ت عب��ادت ن��ه قبلې��ږي او وو، كل��ه چ��ې څ��وك م��ړ

د توحي��د او معرف��ت ي��واځې د پي��ر كام��ل ن��ه حاص��لېږي. هغ��ه و چ��ې ح��اجي ګ��داى او څل��ور ملګ��ري ي��ې د پي��ر كام��ل پ��ه پ��ه دې پېنځ��و ت��الښ ش��ول. لن��ډه دا چ��ې پ��ه ډٻ��ره خ��وارۍ ي��ې ل��ه پي��ر روښ��ان س��ره ولي��دل او هغ��ه توج��ه ورت��ه وك��ړه.

تنو كې ډٻر فيض حاجي ګداى واخيست او عجب و غريب واقعات به يې ليدل.ك��ه ب��ه ي��ې د چ��ا م��خ ولي��د او ي��ا ب��ه ي��ې د س��رود اواز ت��ر غ��وږ ش��و او ي��ا ب��ه ي��ې خون��دور خ��واړه خ��ولې ت��ه ورغل��ه او

چې د مغولو له خوا رشيدد خان خطاب وركړ شوى وو الهداد د بايزيد روښان لمهى 55

و. دا هغه وخت دى چې د حالنامې مؤلف او نور روښانيان له الهداد )رشيد خان( سره په لومړي ځل په هندوستان كې پر هغه جاګير، چې د مغولو د خوا وركړ شوى و،

شوه.استوګن ددې بنده نه مطلل د علي محمد خپل ځان دى 56 مخ. 338او 337حالنامه، د پښتو اكاډمۍ ټېپ شوې نهخه، 57 مخ 116روښانيان، د مغلو تاريكيان، 58 مخ 194د روښان ياد، 59 مخ 338حالنامه، 60

ې ب��اره ك��ې ي��ا ب��ه ي��ې خوش��بويي ح��س ك��ړه، پ��ه دې ټول��و ص��ورتو ك��ې ب��ه ي��ې د دوس��ت دوس��ت ن��ارې وهل��ې او پ��ه د حاجي ګداى الندې شعر ويلى دى:

څلــــــور څـــــــــــيزه لطــــــــــــيف دي هر يو مې د فقير په ځان نــــاساز دي كــــــــــه مــــــــــا فهم دليـــــل وكــــــه يــــــــــــو ديــــــــــدن دى بل اواز دى

ـــزه دىيــــــــو بــــــــــوى بــــــــــل مـ)هـر چې ما ورنكه د هغه ډٻر بزه دي

60F

61)

شعرونه يې مات و ګوډ شانته دي، نه ده معلومه چې دا د كاتب غلطي ده او كه څنګه؟ د ن��ورو ش��عرونو پ��ه ب��اره ك��ې ي��ې .لن��ډه دا چ��ې ح��اجي ګ��داى د روښ��اني الرې تك��ړه الروى او ش��عر ي��ې ه��م واي��ه

معلومات نشته.

مير خان روښانى

م��خ، د كاب��ل چ��اپ( ي��وه اوږده 252خ��ان روښ��انى م��وږ پ��ه دې ډول پېژن��و، چ��ې د دول��ت ل��واڼي پ��ه دي��وان )مي��ر بيت��و زيات��ه ده. دا س��ړى ه��م د روښ��اني مكت��ب ش��اګرد ښ��كاري، خ��و كل��ه 100قص��يده د مي��ر خ��ان پ��ه نام��ه ش��ته، چ��ې ت��ر

ت��ر بي��ان وروس��ته چ��ې د ق( ښ��ايي دا روښ��اني ن��اظم ب��ه م��ړ و. دول��ت د ګ��نج ع��ارفين1058چ��ې دول��ت ژون��دى و )قص��يده ددغ��ې اص��طالح پ��ه ش��رحه ك��ې راوړې ده، چ��ې داس��ې ش��روع ارس��ول ص��لى هللا علي��ه وس��لم معج��زات دي ، د

كېږي: ن��ن م��ې زړه ل��ه خفت��ى ګ��نج ك��ه څ��و وين��ا مخف��ي ګ��نج د ب��ې ش��ريكه ب��ې همت��ا ي��و عجي��ب ښاٻس��ته ن��ور و ب��ې مثال��ه من��زه ل��ه س��بزه و س��رخه ه��م بيض��ا

ل س��ته ن��ه ي��ې ل��ورىن��ه ي��ې رن��ګ ن��ه ي��ې مث��ا تعل��ى ؤپ��اك س��اده او من��زه

ه��م كام��ل ه��م مكم��ل او ه��م غن��ى و)پ��اك ل��ه فق��ر ل��ه نقص��انه ل��ه فن��ا

61F

62)

ددې قصيدې ډٻر بيتونه دي، ما يې يو څو بيتونه د مثال په ډول راوړل. وا ن��و پ��ه دې ډول مي��ر خ��ان ه��م د روښ��اني ډل��ې پ��ه ناظم��انو ك��ې د قص��يدې خاون��د ګڼ��ل كې��ږي خ��و څنګ��ه قص��يده

)شعر خو نه دى، خو نظم به وي62F

63).

كــريمـــداد

زوى كريم��داد دى او ن��ه د كريم��داد روښ��انى د روښ��اني دورې ي��و پي��اوړى ش��اعر دى. دى ن��ه د اخون��د دروي��زهچ��ې دا كريم��داد یبلك��ې دده د دي��وان پ��ه مون��دلو س��ره م��و وپېژن��د .روښ��ان لمس��ى )د ج��الل ال��دين زوى( كريم��داد دى

)ليكلى دى "بنګشى"دى چې د فارسي په كالم كې يې له ځان سره درٻيم كريمداد63F

64). م 1964 هپ��او د كريم��داد ي��و نيمګ��ړى دي��وان مون��دل ش��وى دى چ��ې د ان��ډيا اف��س لن��دن پ��ه كت��ابتون ك��ې خون��دي دى

ك��ال د ښ��اغلي خي��ال بخ��اري پ��ه س��ريزه د پېښ��ور پوهنت��ون د پښ��تو اكې��ډيمۍ ل��ه خ��وا پ��ه پبل��ك ارټ پ��ريس ك��ې چ��اپ او ن��وره برخ��ه ي��ې خ��وپ��ورې رس��ېدلى "ن��ون"دا دي��وان نيمګ��ړى دى ځك��ه چ��ې د دي��وان ردي��ف ت��ر ر ش��وى دى.خپ��و

نيمه خوا شوې ده.ش��عر خ��وږ او روان دى او پ��ه ش��اعرۍ ك��ې ي��ې د وح��دت الوج��ود فلس��فه ښ��كاره ده او دكام��ل پي��ر وج��ود کريم��دادد

د بايزي��د روښ��ان او د هغ��ه د اوالد يادون��ه م��خ پ��ورې 30م��خ څخ��ه ت��ر 9ي��ې ض��روري ګڼل��ى دى. د كريم��داد دي��وان ل��ه :بيتونه يې دا دي څواو هم په ديوان كې يې څو ځايه د بايزيد روښان ستاينې شته چې کوی

د وحـــدت ونــــه يـــوه ده پــــه يـو اصل

مخ 220حالنامه، 61 مخ 652د دولت لواڼي ديوان، 62ددې ګ ې په لومړي مخ كې د 14كال، د غوايى هـ ا1356ګ ه، 7د زٻري ورځپاڼه، 63

مير خان روښاني په نظمونو كې قصيده تر عنوان الندې مضمون خپور شوى دى چې ليكونكى يې پوهاند عبدالحى حبيبي دى.

ديــــن و دل بــاخته در راه تو ام عيشى ام بنګشى ام خاك رهم 64

په كثرت باندې خوره شوه په څو ښاخه كريــــمداد حــــكمت مـــــونــــــــدلى

ان د دين ســـــقراطـــــــهلـــــه روښـــــ)او بي��ا پ��ه رش��يداباد ک��ی زيږي��دلی ش��مس اب��ادپ��ه ه��ـ ك��ال وروس��ته 1028 ت��ر د كريم��داد ل��ه اش��عارو ښ��كاري چ��ې

64F

65) هك��ې اس��توګن ش��وى دى. پ��ه ش��اعرۍ ك��ې ي��ې د ګنګ��ا د س��يند د غ��اړو او د ن��ور هندوس��تان د ښ��كال ذك��ر ك��ړى دى. پ��

يوه بيت كې داسې څرګندوي: هـ كال يې شعر وايه چې دا نېټه په1056 كــــريمداد دا بيــان كښلى

په زر شپږ پنځوسم كال كېداس��ې ښ��كاري چ��ې د نوم��وړي ش��اعر ك��ورنۍ ب��ه ه��م د ځين��و ن��ورو روښ��انيانو پ��ه ډول ل��ه اله��داد روښ��اني )رش��يد

)خ��ان( س��ره هندوس��تان ت��ه تلل��ې او هلت��ه ب��ه اس��توګن ش��وي وي65F

چ��ې ش��مس د كريم��داد ل��ه اش��عارو څخ��ه ښ��كاري، . (66 اباد او ګنګا به رشيداباد ته څېرمه وي.

عين��ى "ش��عار ويل��ي دي خ��و پ��ه فارس��ي اش��عارو ك��ې ي��ې ځ��ان ت��ه خ��واږه او روان كريم��داد پ��ه فارس��ي ژب��ه ه��م ي��وان مص��حح ښ��اغلى ددا څرګن��ده ن��ه ده چ��ې دده د . ويل��ي دي او پ��ه دې اش��عارو ك��ې دده خپ��ل ن��وم نش��ته "بنګش��ى

لي او ك��ه ك��وم ب��ل وه دې امل��ه چ��ې د كريم��داد ل��ه دي��وان س��ره موښ��تى راغل��ى دى دده ب��ې ل��زخي��ال بخ��اري دا ك��الم ي��وا)دليل هم لري. په هر حال، تراوسه دا وينا هم دده بلل كېږي او موږ يې د كريمداد فارسي وينا بولو

66F

67). د شعر نمونه:

اى زم��ا د زړه انيس��ه پن��اه غ��واړه ل��ه ابليس��ه د ده ډٻ��ر دي افاتون��ه

س��هورس��ره م��ه ش��ه جلي څ��و دده پ��ه نغوت��ه دروم��ې

يس��همزر ب��ه بې��ل نك��ړې ل��ه د هم��ت بلن��دي غ��واړه ك��ه پ��ه ذات ن��ه ي��ې خسيس��ه د م��زدورو م��زدور مش��ه اى د ل��وى كل��ي رئيس��ه دا ګم��ان دى اغ��زن ب��وټى جام��ه ژغ��وره ل��ه دې هيس��ه

كريم��داد پ��ه حس��اب پ��وه ش��ه چ��ې ي��و ي��و دى ل��ه چ��اليس دا حكم��ت ي��ې دى مون��دلى ل��ه روښ��ان ارس��طاليس

قــــــادر داد

ق پ��ورې ژون��دى 1118ه��م ل��ه دغ��ې ډل��ې څخ��ه د محم��د زم��ان زوى ق��ادر داد ، د روښ��ان پي��ر ل��ه ك��ورنۍ څخ��ه ت��ر ق��ادرداد دمحم��د زم��ان زوی، دپي��رداد لمس��ی، دکم��ال ال��دين (و چ��ې پ��الر ي��ې هن��د ت��ه ف��رار ش��وى او هلت��ه ب��ه م��ړ وي.

اوږدې اوږدې عرف��اني غزل��ې ل��ري چ��ې كل��ه كل��ه ي��ې دى ه��م). ف��اروق أعظ��م –کړوس��ی او دپيرروښ��ان کوس��ی وو

انګير له خوا و الهداد )رشيد خان( ته هغه سيمه ده، چې د هندوستان مغل پاچا جه 65

د جاګير په ډول وركړ شوه. د رشيد اباد په نوم يادٻږي. )حالنامه(.کی هـ ق 1009 (جالل االدين پهد ميا روښان لمهى و. او الهداد د جالل الدين زوى 66ق كال دشمالي هندوستان پاچا مغل جهانګير ته ايل 1026لومړى وار پر ). الهداد مړو

. جهانګير د رشيد خان خطاب وركړ. زوى او ورور يې برمته ځينې وګرځول او دى يې شوهـ 1028د بنګښو د مغلي حاكم )مهابت خان( سره بېرته )روه( ته رخصت كړ. الهداد پر

ق كال بيا مغلو ته پورته شو، جهانګير بيا ونازاوه، منصبدار يې كړ او په دكن كې مرسته د هندوستان جنوب ته ولېږه. الهداد مغلو يې د جنګېدونكيو مغلي لښكرو په

)د دولت لواڼي د ديوان سريزه، د په نوكرۍ كې څلور زري منصل ته ورسېد .عبدالشكور رشاد ليكنه(

مخ 195د روښان ياد، روښاني ليكنې، د حبيل ا رفيع ليكنه، 67

)دغه غزلې د قصيدې درشل ته هم قدم ږدي67F

68). ي��واځې پې��نځلس پ��اړكي ي��ې پ��ه ورك��ه خزان��ه ك��ې خون��دي .دده د اش��عارو مجموع��ه ه��م ت��ر م��وږه ن��ه ده رارس��ېدلې

پ��ه دې ډول .ديدي. ش��عر ي��ې خ��وږ، روان او د روښ��اني الرې الرښ��وونكى دى. د مين��ې او محب��ت اش��عار ي��ې ويل��ي )يې په روښاني ادب كې د مينې او عشق ويناوې ورزياتې كړي دي

68F

69). د كالم نمونه يې دا ده:

ه ك��ه پل��و ل��ه مخ��ه واك��هب��دلرب��ا ګ��دايان ب��ه د دي��دن واړ توان��ا ك��ا ك��ه ګنجون��ه د دي��دن رات��ه څرګن��د ك��ا د نيس��تى ن��وم ب��ه ورك ل��ه م��ا ل��ه ت��ا ك��ا د اس��مان س��توري ب��ه ك��ل واړه غائ��ب ك��ا

م��خ ښ��كاره مه��ر ارا ك��ا یي��و ځل�� ك��ه هس��ې ن��ه چ��ې زه او ت��ه بان��دې ش��يدا ي��و د خوب��انو م��دح ت��ل ارض و س��ما ك��ا چ��ې پيال��ه د محب��ت ي��ې ش��ي ت��ر ش��نډو

دا ك��اص��د منص��ور پ��ه ش��ان د ان��الحق 69Fچ��ې ل��ه خپل��ه س��ره ش��ه ق��ادر داده)

70) .. .. ..

اوركــــزى

ه��ـ پ��ه ش��اوخوا ك��ې ي��ې ژون��د ك��اوه. د ن��وم ن��ه ي��ې ښ��كاري 1175د اورك��زى ه��م د روښ��اني دورې ش��اعر دى چ��ې و، خو اصلي نوم يې نه دى معلوم. زئچې دى به په قام اورك

د ك��الم ن��ه ي��ې ښ��كاري چ��ې دى د ښ��ې طبع��ې خاون��د . څ��ه منتخ��ب ك��الم ش��تهدده د مي��رزا خ��ان د دي��وان پ��ه نس��خه ك��ې ل ك��اكړ پ��ه ك��ورني كت��ابتون ك��ې د قاب��ل اورك��زي پ��ه نام��ه پ��ه كوټ��ه ك��ې د ښ��اغلي س��يا و. ښ��اغلى حبي��ب هللا رفي��ع ليك��ي:

ي��و دي��وان ش��ته چ��ې د احم��د ش��اه باب��ا پ��ه وخ��ت ك��ې ي��ې ژون��د ك��اوه او ل��ه روښ��اني اورك��زي س��ره ي��ې د ژون��د وخ��ت ي��و )نو كېداى شي چې قابل اوركزى هم همدا روښانى اوركزى وي .دى

70F

71). ه ب��ه ه��م د اش��عارو دي��وان درل��ود. د اش��عارو كې��داى ش��ي چ��ې د .د اورك��زي اش��عار خ��واږه او د مين��ې ډك دي

نمونه يې دا ده: چ��ې پ��ه زړه ك��ې ي��ې رښ��تينى محب��ت وي

ل��وت ويحميس��ر ب��ه ي��ې پ��ه خلق��و ك��ې خي��االت د معش��وقې ژواك د عاش��قانو

كل��ه پ��ه هج��ران ك��ې س��المت وي ګن��ړه پرواه��ي دى ید اول��ه ي��ې خص��لت ب��

و ترك��انو خ��دايى ورك��ړى ص��البت وي يم غ��ارت ك��الع��ل س��تا د زلف��و مښ��ك نس��

ه پس��ه ي��ې پ��ه ك��ل بان��دې قس��مت ويـغ��ـل د ك��اكلو پ��ه س��واد جه��ان تي��اره ك��ړي ظه��ور س��تا ل��ه حس��نه ص��بح س��عادت وي د ورك��زي غ��زل تحف��ه ځ��ي و جان��ان ت��ه

)ك��ه منظ��ور ي��ې پ��ه جن��اب د اجاب��ت وي71F

72)

) روښاني ډولـــه ليكنې72F

73) او تص��وف پي��روان وروزل او پ��ه دې ډول ي��ې ډٻ��ر وخ��ت ي��ې د ادبترروښ��انيانو تحري��ك ي��و داس��ې تحري��ك و چ��ې د

بېل��ه هغ��و ؛خ��و د ب��ده مرغ��ه د روښ��اني د ورې ټ��ول اث��ار ت��ر م��وږ ن��ه دي رارس��ېدلي .د پښ��تو ادب پانګ��ه درن��ه ك��ړه

ه، د پوهاند هـ ا كال لومړۍ ګ ه، د كابل پښتو ټولن 1356د زيري ورځپاڼه، د 68 عبدالحى حبيبي ليكنه.

مخ 196د روښان ياد، 69 مخ . د مقطع اخر بيت نشته. 61د پښتو غزل، ښاغلى افضل رضا، 70 مخ 197د روښان ياد، 71 مخ 70پښتو غزل، افضل رضا، 72 مخ. 200د روښان ياد روښاني ليكنې 73

ځين��ې ن��ور داس��ې ش��اعران ه��م ش��ته چ��ې پ��ه ص��راحت س��ره ي��ې خپ��ل .ي ديس��وش��اعرانو چ��ې نومون��ه ي��ې ت��ر اوس��ه ي��اد ي��ا خ��و ي��ې نومون��ه د معلوم��و روښ��اني ش��اعرانو پ��ه ك��الم ك��ې ي��اد ش��وي دي او ي��ا ځانون��ه روښ��اني ن��ه دي بلل��ي بلك��ې

يې د وينا له مخې دا اټكل كېږي چې دا به هم روښانيان وو. شاعرانو نومونه يادوم:څو زه دلته يوازې ددغو

اخوندمصري -3 شيخ فريد -2 اخوندمياداد -1 احمد. -7 سعيد -6 ازاد -5 ادين -4

اريانا داٻرة المعارف

د چ��اپ ،م س��پتمبر1962ه��ـ ش 1341څل��ورم ټ��وك د افغانس��تان د دائ��رة المع��ارف د ټ��ولنې خپرون��ه د چ��اپ ك��ال د پي��ر روښ��ان بايزي��د ت��ر س��رليك الن��دې د روښ��ان پي��ر پکښ��ې پ��ورې 544م��خ ن��ه ت��ر 542دولت��ي مطبع��ه د ،ځ��اى كاب��ل

نه شوې ده.يادو

ادبي ستوري )لومړى ټوك(

ل��ه خ��وا خپورش��وى دى. یه��ـ ش د كاب��ل مجل��ې پښ��تو ټ��ولن1353پ��ه ك��ال .مؤل��ف ي��ې ښ��اغلى حبي��ب هللا رفي��ع دى( تن��و نومورك��و ش��اعرانو پېژن��دګلوي ش��وې ده او د دوى ورك آث��ار 50و د پنځوس��و )تپ��ه دې كت��اب ك��ې د پښ��

مخه لري. 276و ورك پاړكي راغونډ شوي دي. دا ټوك بې له متعلقاتو رابرسېره او د لسو تنو نامتو شاعرانپ��ه دوي��م او درٻ��يم م��خ ك��ې ددې كت��اب پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې د مي��ا عل��ي محم��د ي��و نوم��وركى ش��اعر معرف��ي راغل��ې ده.

د ش��اعر د پېژن��دګلوۍ لپ��اره د روښ��انيانو پ��ر فلس��فه او د دوى پ��ر ادب��ي خ��دماتو ي��و سرس��ري نظ��ر اچ��ول ش��وى ي��ې دى.

پ��ه اخ��ر ك��ې ليك��ونكي د اټك��ل پ��ه توګ��ه دا ويل��ي دي چ��ې دا عل��ي محم��د ب��ه روښ��انى ش��اعر عل��ي محم��د مخل��ص وي ك��وم چ��ې يادون��ه ي��ې د اخن��د دروٻ��زه د خ��ولې ش��وې ده او د مي��ا روښ��ان د پيروان��و او د روښ��اني ش��اعر ارزان��ي ورور

.يې بللى دى

ادبي ستوري )دويم ټوك(

او پ��ه یم( ليك��ل ش��وى د1977ش )1356لى حبي��ب هللا رفي��ع دى. دا كت��اب پ��ه ك��ال ددې ټ��وك ليك��ونكى ه��م ښ��اغتل��ن پ��ه وي��اړ د اطالع��اتو او كلت��ور د وزارت د 200م( ك��ې د مي��ا فقي��ر هللا ج��الل اب��ادي د مړين��ې د 1980ش )1359

ه ل��ري مخ�� 390ټوك��و پ��ه ش��مېر چ��اپ ش��وى دى. دغ��ه كت��اب ټ��ول 500هن��ر د رياس��ت ل��ه خ��وا پ��ه دولت��ي مطبع��ه ك��ې د ش��اعرانو پېژن��دګلوي پك��ې ش��وې ده او د څل��ورو ن��امتو ش��اعرانو ورك��ې ؤ( تن��و ښ��ځينه 7تن��و ن��ارينو او ) 24چ��ې د

ويناوې پكې راغلي دي.ددې كت��اب پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې د ش��يخ ادم روښ��اني ت��ر عن��وان الن��دې د ي��وه نوم��وركي ش��اعر پېژن��دګلوي ش��وې

ش��عار ل��ه ن��ورو روښ��اني اش��عارو س��ره پرتل��ه ش��وي دي او پ��ه ده چ��ې پ��ه وروس��ته مخون��و ك��ې د ش��يخ ادم روښ��اني ا دې ډول د روښانيانو يادونه شوې ده.

بيت: د كـــامل دعــــــايـــې ملـه ده د ادم غشى به نه ځي له هدفه

م��خ ك��ې د مي��ر خ��ان روښ��اني ت��ر عن��وان الن��دې د ي��وه ب��ل نوم��وركي روښ��اني ش��اعر پېژن��دګلوي 25د كت��اب پ��ه شوې ده.

نان بيتونه:د ميرزا ح ي��و م��رزا، مي��ر خ��ان، دول��ت د عل��م ك��ان و د س��لوك ش��عر ي��ې ك��ړى دى افض��ل

پ��ه مي��و مس��ت و قب��ل اخن��د مي��اداد د عش�� ښ��ه ش��يرين الف��اظ ويل��ي دي واص��ل

امــالء او انـــشاء

م( ك��ال د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى دى. د 1959ه��ـ ش )1338مؤل��ف ي��ې مرح��وم ګ��ل پاچ��ا الف��ت دى او پ��ر م��خ ك��ې )د پښ��تو پخ��وانى نث��ر( ت��ر عن��وان الن��دې ي��و مض��مون ليك��ل ش��وى دى. موض��وع ي��ې د پښ��تو د 68ت��اب پ��ه ك

ت��اريخ پ��ه اوږدو ك��ې د پښ��تو د نث��ري آث��ارو پ��ه جمل��ه ك��ې د خي��ر البي��ان ي��وه نمون��ه راوړل ش��وې ده او همدارنګ��ه ده. ليكونكى د خير البيان د نسخې او د هغه د نثر په څرنګوالي څه رڼا اچولې

)د زوړ نثر نمونې( انتخاب د خير البيان او مخزندا ي��و وړك��وټى كت��اب دى چ��ې د پښ��تو اك��اډمۍ پېښ��ور يونيورس��ټۍ ل��ه خ��وا د اي��م.اى د زده كړي��انو لپ��اره پ��ه

شاهين پريس پېښور كې چاپ شوى دى. د چاپ كال يې نه دى ليكلى. ن د متن څو نمونې راوړل شوي دي.مخ پورې د خير البئا 27ددې كګتاب د درٻيم مخ نه تر

بـي بـي نــوره

مخون��و ك��ې د رحم��ن ني��وز 204يم الح��ق كاك��ا خې��ل )روغ لې��وني( ت��اليف دى. پ��ه ک��ردا كت��اب د ښ��اغلي س��يد تايجنس��ۍ )محل��ه جنګ��ي( پېښ��ور ل��ه خ��وا چ��اپ او خپ��ور ش��وى دى. موض��وع ي��ې د ك��ورني ژون��د ح��االت او د خاون��د ل��ه

م دس��مبر ن��ه ت��ر 1954ليكون��ه دي. د چ��اپ نېټ��ه ي��ې ن��ه ده معلوم��ه خ��و د ليكون��و ت��اريخ ي��ې خ��وا مېرمن��ې ت��ه اټكل��يم��خ پ��ورې پك��ې 14م��خ ن��ه ت��ر 11م جن��ورۍ پ��ورې دى. مقدم��ه ي��ې س��يد تق��ويم الح��ق كاكاخې��ل ليكل��ې ده چ��ې د 1958

د بايزيد انصاري او دده د پيروانو د نثر يادونه شوې ده.

پښتـــانـــه

م ك��ال( پ��ه كاب��ل ك��ې د هغ��ه وخ��ت د قب��اٻلو د مس��تقل رياس��ت 1971ش ك��ال د وږي د مياش��تې پ��ه نهم��ه )ه��ـ 1350د پي��ر "ل��ه خ��وا د مي��ا خ��ان اپري��دي پ��ه اهتم��ام چ��اپ او خپ��ور ش��وى دى. ددې خپرون��ې د دوي��م ټ��وك پ��ه درٻ��يم م��خ ك��ې د

مخ پورې يادونه راغلې ده. 6تر سرليك الندې تر "روښان نهضت او جنګونه

ښتانه د تاريخ په رڼا كېپ

ه��ـ ق ك��ال د ذې الحج��ې پ��ه مياش��ت ك��ې پ��ه 1384د ښ��اغلي س��يد به��ادر ش��اه ظف��ر كاكاخې��ل ت��اليف دى چ��ې د مخون��ه ل��ري. د كت��اب ل��ه 1400پېښ��ور ك��ې د يونيورس��ټي ب��ك ايجنس��ۍ ل��ه خ��وا چ��اپ او خپ��ور ش��وى دى. دا كت��اب

ن��دې د روښ��انيانو د ژون��د ح��االت، مب��ارزه او د ت��ر عن��وان ال "روښ��اني تحري��ك"م��خ پ��ورې د 707م��خ ن��ه ت��ر 664هغ��ه ط��رز فك��ر د هغ��ه اوالد او د هغ��و مب��ارزه او ل��ه روښ��انيانو س��ره د مغ��ولي ش��اهانو ك��ړه وړه پ��ه خ��ورا عالمان��ه

ډول څېړل شوي دي. كاكاخېل صاحب ليكي:ه دوم��ره ش��ديد دا خب��ره د فك��ر وړ ده چ��ې حض��رت اخن��د دروي��زه چ��ې پ��ه بايزي��د ك��وم الزام��ات لګ��ولي دي هغ�� "

خوفن��اك بلك��ې ش��رمناك دي چ��ې د داس��ې ص��فاتو ي��و س��ړى پ��ه مس��لمانانو ك��ې بالخص��وص پ��ه پښ��تنو ك��ې دوم��ره اث��ر او رس��وخ نش��ي حاص��لوالى، څ��ومره چ��ې بايزي��د انص��اري پ��ه پښ��تنو ك��ې حاص��ل ك��ړى و. پ��ه دې بن��ا دا الزام��ات قطع��ي د

كې( اپښتانه د تاريخ په رڼ)" مسلك د اختالف نتيجه ده او صداقت ته نزدو نه معلومېږي.

پښتــانه شعراء

ليك��وال ي��ې څېړن��دوى عب��دهللا بخت��انى دى او د افغانس��تان د علوم��و د اك��اډمۍ د ژب��ې او ادبي��اتو د انس��ټيټيوټ ل��ه م��خ پ��ورې د بايزي��د روښ��ان، 927م��خ ن��ه ت��ر 908ك��ال خپ��ور ش��وى دى. ددې كت��اب د څل��ورم ټ��وك د 1457 هخ��وا پ��

م��ال عم��ر، واص��ل روښ��اني او كريم��داد ت��ر نومون��و الن��دې د دوى ي��وه لن��ډه لن��ډه پېژن��دګلوي عل��ي محم��د مخل��ص، شوې ده.

پښتانه شعراء

د پوهان��د حبيب��ي ص��احب او د هغ��ه وخ��ت د پښ��تو ټ��ولنې د ن��ورو غړي��و ل��ه خ��وا ت��اليف ش��وى دى چ��ې پ��ر پ او د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا خپ��ور ه��ـش ك��ال د كاب��ل پ��ه عم��ومي مطبع��ه ك��ې د محم��د ګ��ل ن��وري پ��ه اهتم��ام چ��ا1320

شوى دى. م��خ پ��ورې د بايزي��د روښ��ان 27م��خ ك��ې )د روښ��انيانو ډل��ه( ت��ر عن��وان الن��دې ت��ر 23ددې كت��اب د ل��ومړي ټ��وك پ��ه او دده د شاګردانو يادونه شوې ده.

اخ��ون پ��ه پي��ر روښ��ان ي��ا پي��ر تاري��ك مش��هور دى ليكل��ى دى. یدا ښ��كاره ده چ��ې خي��ر البي��ان ي��و مش��هور مفك��ر چ�� "دروي��زه چ��ې ددغ��ه س��ړي د مس��لك ل��وى مخ��الف او دښ��من دى واي��ي چ��ې دغ��ه س��ړى بايزي��د نومې��دى. د عب��ډهللا زوى

)مخزن االسالم(. "و، پالر يې اصالً د قندهار و چې په كاڼي ګرم كې اوسېدى.حقيق��ي پ��ه دې كت��اب ك��ې د خي��ر البي��ان س��بك، د خي��ر البي��ان د س��بك خ��واص او ددې س��بك پ��ر مش��اهيرو علم��ي او ت

بحث شوى دى.

پښـتو ادب

ه��ـ ك��ال ك��ې د اداره اش��اعت س��رحد قص��ه 1370 ۀد كت��اب ليك��ونكى ښ��اغلى عب��دالحليم اث��ر س��الرزى د ب��اجوړ دى. پ��خ��وانۍ ب��ازار پېښ��ور ښ��ار ل��ه خ��وا خپ��ور ش��وى دى او عب��دالخالق خلي��ق ص��احب پ��ه علم��ي پرنټن��ګ پ��ريس اله��ور ك��ې

فص��لونو مش��تمل دى او پ��ر پښ��تو ادب ي��ې ه��ر اړخي��ز او 63ل��ري او پ��ه مخون��ه 362چ��اپ ك��ړى دى. دا كت��اب ټ��ول عالمانه تحقيق كړى دى.

م��خ ك��ې د پخ��واني نث��ر ت��ر عن��وان الن��دې د بايزي��د انص��اري خي��ر البي��ان پ��ه لومړني��و ليك��ل ش��وې 71ددې كت��اب پ��ه كړې ده.مخ كې يې د پير روښان د خير البيان د ليك يوه نمونه ور 73نثرونو كې بللى دى او په

پښتـو سنـدرې

ه��ـ ش ك��ال د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا د كاب��ل پ��ه عم��ومي مطبع��ه ك��ې 1325د ښ��اغلي ګ��ل پاچ��ا الف��ت ت��اليف دى، چ��ې پ��ر م��خ پ��ورې د بايزي��د روښ��آن او 20م��خ ك��ې د روښ��انيانو دوره ت��ر عن��وان الن��دې ت��ر 12چ��اپ ش��وى دى. ددې كت��اب پ��ه

ه.د هغه د ادبي پيروانو يادونه راغلې د

پښـتو غــزل

م د 1978ك��ال هدا كت��اب ښ��اغلي افض��ل رض��ا ترتي��ب او ت��دوين ك��ړى دى. د پېښ��ور پوهنت��ون پښ��تو اك��اډمۍ پ��محت��رم اس��تاد پريش��ان خټ��ك پ��ه س��ريزه خپ��ور ك��ړى دى او د س��يف ال��رحمن س��يد پ��ه اهتم��ام س��پين زر سروس��رز چ��اپ

كړى دى.( څخ��ه بي��ا ت��ر یه��ـ پ��ه ش��اوخوا ك��ې اوس��ېد750ب��ول چ��ې د ددې كت��اب موض��وع د اكب��ر زمين��داوري )ل��ومړى غ��زل

ګلس��تان ن��ومي ش��اعر پ��ورې چ��ې د څوارلس��مې پې��ړۍ ش��اعر دى، د غزل��و نم��ونې او د هغ��و پ��ه ب��اب معلوم��ات او د شاعرانو لنډه پېژندګلوي راغلې ده.

رانو م��خ پ��ورې د روښ��انيانو ډل��ه ت��ر عن��وان الن��دې د الن��دينيو روښ��اني ش��اع 69ن��ه ت��ر 54ددې كت��اب ل��ه پېژن��دګلوي او د هغ��و څ��و څ��و غزل��ې ي��ې د بېلګ��ې )نم��ونې( پ��ه ډول رانق��ل ك��ړي دي. ارزان��ي، ميرزاخ��ان انص��اري،

مخونه لري. 387قادر داد، مخلص، دولت لواڼى، ميا داد او اوركزى. كتاب ټول

پښتـو قــرات

ت��اليف او دفغانس��تان د پ��وهنې د وزارت ك��ال د ا 1354 هد يوولس��م ټ��ولګي لپ��اره د افغانس��تان تعليم��ي كت��اب چ��ې پ��م��خ ن��ه ت��ر 110مخ��ه ل��ري او د 159ټ��ول .ترجم��ې ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى دى. مؤل��ف ي��ې پوهان��د عبدالش��كور رش��اد دى

شوې ده.پکښی تر عنوان الندې يادونه "پير روښان او د هغه تاليفات"مخ پورې د 113

پښتو نثر ته كره كتنې

بيب��ي او د افغانس��تان د علوم��و د اك��اډمۍ د ژب��و او ادبي��اتو علم��ي او تحقيق��ي مرك��ز )پښ��تو ليك��وال ي��ې عب��دالحى حك��ال ك��ې چ��اپ ش��وى دى. ددې كت��اب پ��ه څل��ورم څپرك��ي ك��ې )پښ��تو نث��ر پ��ه ت��اريخ مرص��ع 1360ټ��ولنې( ل��ه خ��وا پ��ر

مخونو كې د روښانيانو د نثر يادونه شوې ده. 48او 47كې( تر سرليك الندې په

ونهتــانپښتـ

مخون��و ك��ې چ��اپ 479ه��ـ ش ك��ال د كاب��ل پ��ه عم��ومي مطبع��ه ك��ې پ��ه 1130 هد عب��دالروف بېن��وا ت��اليف دى چ��ې پ�� او خپور شوى دى.ت��ر س��رليك الن��دې د بايزي��د روښ��ان او د هغ��ه "روښ��انيانو ك��ورنۍ "پ��ورې د 316م��خ ن��ه ت��ر 306ددې كت��اب ل��ه

د كورنۍ او مبارزې يادونه راغلې ده.

منتخبات پښتو

د پروفيس��ر ډورن ټولوون��ه او س��ريزه ي��ې څېړن��وال محم��د ص��ديق روه��ي ژب��اړلې ده. د زلم��ي هېوادم��ل پ��ه كال د كابل د پښتو ټولنې له خوا دويم ځل چاپ شوى دى. 1356اهتمام پر

ددې كتاب د سريزې په اووم مخ كې يې د بايزيد انصاري تاليفاتو ته اشاره كړې ده.

ت سواتتـاريخ رياس

م ك��ال د س��تمبر 1958 چ��ي پ��هد محم��د اص��ف خ��ان ت��اليف او د ښ��اغلي عب��دالودود برتاك��الي پېښ��وري پ��ه كتاب��ت م��خ ك��ې د بايزي��د انص��اري المش��هور پي��ر روش��ن او 27نېټ��ه بش��پړ ش��وى دى. ددې كت��اب د ل��ومړۍ برخ��ې پ��ه 27پ��ر

روښان يادونه راغلې ده.مخ پورې د بايزيد 58د هغه د عمر مختصر حاالت تر عنوان الندې تر

تــاريخ مرصـع

م ك��ال د پي��اوړي محق��ق دوس��ت 1974 هت��اليف دى. دا كت��اب پ��خټ��ګ د خوش��ال خ��ان خټ��ك د لمس��ي افض��ل خ��ان مخ��ه دى، ل��ه متعلق��اتو س��ره 624محم��د خ��ان كام��ل د هل��و ځل��و پ��ه نتيج��ه ك��ې چ��اپ ش��وى دى. د كت��اب اص��ل م��تن

ح��وال د پي��ر ازي��د روښ��ان د ي��ادونې عن��وان داس��ې ليك��ي: ذك��ر مش��تمل پ��ه م��خ ك��ې د باي 238مخون��ه ل��ري. پ��ه 1492 روښان او دده د اوالد چې په دا ملك د كابل د صوبې څه نيك او بد دده او دده د اوالد په سبب واقع شوي دي.

د ت��اريخ مرص��ع ليك��ونكى چ��ې د بايزي��د پ��ه ب��اب ك��ې څ��ه ليكل��ي دي هغ��ه اكث��ره د اخن��د دروي��زه او د هغ��ه د اث��ر ن��ور بايزي��د د هغ��ه ځاي��ه ننګره��ار ت��ه راغ��ى، پ��ه مهمن��دو ك��ې ي��ې د مل��ك س��لطان احم��د "خ��زن االس��الم پ��ه رڼ��ا ك��ې دي. م

ك��ره ق��رار و مس��كن وني��و. ي��و م��دت ي��ې ورت��ه تي��ر ك��ړ ام��ا ننګره��ار ت��ابع د عالم��انو و، اطاع��ت او پي��روي ي��ې دده قبول��ه "وريا خېلو كې قرار ونيو.نكړه. له هغه ځايه بايزيد راروان شه پېښاور ته راغى په غ

دده ش��ول او ده خپ��ل ش��هرت پ��ه پي��ري او عه��ر ګ��اه پ��ه پښ��تنو ك��ې پ��ه هغ��ه وخ��ت ك��ې عل��م ك��م و اكث��ره ت��اب "پېش��وايي ك��ړې و او ع��وام الن��اس ت��ه ب��ه ي��ې وې چ��ې ب��ې پي��ره كامل��ه و خ��داى ت��ه الر نش��ته. راځ��ئ زه پي��ر كام��ل ي��م چ��ې

بب د ك��م علم��ي پ��ه دا فريفت��ه ك��ړه پ��ه دا خب��ر ن��ه و چ��ې پ��ه تفس��ير د ه��دايت او رهنم��ايي درت��ه وك��ړم. پښ��تانه ي��ې پ��ه س��بيض��اوي ك��ې ي��ې راوړي دي چ��ې لوي��ه وس��يله د خ��داى د معرف��ت اختي��ارول د اطاع��ت او عب��ادت او ت��رك د عص��يان او

د ګناه دي او بېله استقامت د شريعت غرا او ملت بيضا و خداى ته الر نشته. بيت:

مــحالست سعدى كه راه صفا ان رفت جز در پى مصطفىتو

ام��ا پ��ه هغ��ه ه.اي��ت او عل��م ح��ديث ي��ې دواړه خپ��ل س��ندونه ك��ړي و ،و رس��الې ده پ��ه هغ��ه وخ��ت تص��نيف ك��ړېڅ��ه��ر چ��ې .وخ��ت عالم��ان ن��ه وه چ��ې دده س��ره ي��ې مباحث��ه ك��ړې واى چ��ې اي��ت او احادي��ث پ��ه موق��ع دي ي��ا غي��ر موق��ع دي

دى ،يل��و د ده مري��دان ش��ول، بي��ا مهمن��دزي د هش��نغر ورغل��لپ��ه د خليده وي��ل مري��دانو ب��ه ي��ې هغ��ه ك��ړل. اخ��ر االم��ر ته��ر چ��ه پ��ه پښ��تانه ك��ې جاه��ل ت��ر هغ��ه دده معتق��د وه. د هش��نغر پ��ه قلع��ه ډٻ��ر ك��ې ي��ې ځ��اى .ي��ې و هش��نغر ت��ه راوس��ت

.)تاريخ مرصع( "وركړ. .نيولو لپاره ګڼيکی ځينې ليكواالن د افضل خان نظر دده د خانزادګۍ او دده د ذاتي ګټو په نظر

تكــــل

م ك��ال پ��ورې ويل��ي دي. پ��ه 1984ك��ال ن��ه ي��ې ت��ر 1973د ص��احب ش��اه ص��ابر د اش��عارو مجموع��ه ده چ��ې ل��ه م كال چاپ شوي دي، خو د چاپ ځاى يې نه دى ښودلى. 1986 په نامه يو اوږد نظم كې يې د بايزيد، جالل، احداد، ميرزا خان او دولت يادونه كړې ده. "باغي"د

اخ��ر ك��ې ي��ې د شخص��ياتو او مقام��اتو پ��ه پېژن��دګلوۍ ك��ې د پورتني��و اشخاص��و د االي��ي پ��ه ش��مول ي��وه د كت��اب پ��ه لنډه پېژندګلوي كړې ده.

تېــر يــادونـه

ش ك��ال د مرغ��ومي پ��ه ل��ومړۍ نېټ��ه د اطالع��اتو او كلت��ور 1354 هوي��ونكى ي��ې ښ��اغلى حبي��ب هللا رفي��ع دى چ��ې پ��ت��ر "روښ��ان ت��ه"م��خ پ��ورې د 50ن��ه ت��ر 48لنې ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى دى. ل��ه د وزارت د افغانس��تان د ت��اريخ ټ��و

سرليك الندې يې د بايزيد روښان په ستاينه كې يو ښكلى نظم ويلى دى.

خيــر البـيان

تص��نيف د بايزي��د روښ��ان )انص��اري( او مقدم��ه پ��رې ښ��اغلي حبي��ب هللا رفي��ع ليكل��ې ده او د پښ��تو ادب��ي مرك��ز م��خ ك��ې د بايزي��د روښ��ان 33ك��ې چ��اپ ش��وى دى. ددې كت��اب پ��ه 1986ك��ال ه( ل��ه خ��وا پ��س��راى نورن��ګ )بن��و

(پ��ه کاب��ل ک��ی دپښ��تو ټ��ولنی لخ��وا د خيرالبي��ان دچ��اپ ښ��ه پ��وره څېړن��ه ش��وې ده.ي��ې پېژن��دګلوي او پ��ر ادب بان��دې فاروق أعظم). –سوي نسخې ذکر مخکی سويدی

د افغانهتان پېښليك

ه��ـ ش ك��ال د كاب��ل پ��ه دولت��ي مطبع��ه ك��ې د بيهق��ي كت��اب خپرول��و د 1353 هان��د حبيب��ي او پ��ليك��وال ي��ې ارواښ��اد پوهددې كت��اب د ل��ومړي ټ��وك پ��ه الن��دې مخون��و ك��ې د بايزي��د روښ��ان يادون��ه مؤسس��ې ل��ه خ��وا چ��اپ او خپ��ور ش��وى دى.

راغلې ده: مخونو كې. 140او 139، 138، 135، 133، 132، 130، 129، 128. 127، 123

پښتو د ادبياتو تاريخد

ه��ـ ش ك��ال د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا د كاب��ل پ��ه دولت��ي 1342 همؤل��ف ي��ې ارواښ��اد پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي دى. پ��م��خ ك��ې بي��ا د كت��اب ت��ر پاي��ه يعن��ې 250مطبع��ه ك��ې چ��اپ او خپ��ور ش��وى دى. ددې كت��اب دوي��م ټ��وك د لس��م څپرك��ي پ��ه

ت��ر س��رليك الن��دې خ��ورا محققان��ه او "او د پښ��تو فن��ي نث��ر پي��ر روښ��ان او دده د نث��ر مكت��ب "م��خ پ��ورې د 368ت��ر عالمان��ه ليكن��ه ش��وې ده چ��ې ن��ه ي��واځې د بايزي��د روښ��ان ادب��ي خ��وا پك��ې څې��ړل ش��وې ده بلك��ې د پي��ر روښ��ان او دده د ك��ورنۍ كارن��امې، د مغل��و س��ره د هغ��وى مب��آرزې او روښ��اني نهض��ت او جنګون��ه او دده دع��وت او د خلك��و رج��وع او

ع او مباح��ث او د بايزي��د وايح او بي��ا دده علم��ي او ادب��ي آث��ار او دده د مش��هور كت��اب خي��ر البي��ان موض��د بايزي��د نص�� عرفاني او سياسي افكار په مفصل او مشرح او مستند ډول راوړل شوي دي.

د پښتو ادب په تاريخ كې قصيده

ر او اهتم��ام د افغانس��تان د علوم��و د اك��اډمۍ ليك��وال ي��ې ارواښ��اد پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي او د زلم��ي هېوادم��ل پ��ه زي��ا ش كال كې خپور شوى دى.1357 هد ژبو او ادبياتو د انسټيټيوټ له خوا پم��خ 74مخ��ه ت��ر 36ت��ر س��رليك الن��دې، ل��ه "قص��يده د روښ��انيانو پ��ه مكت��ب ك��ې"ددې كت��اب پ��ه درٻ��يم څپرك��ي ك��ې د

ي.دپورې د روښاني شاعرانو قصيدې په بشپړه توګه څېړل شوې

د پښتو د نثر تاريخي او تنقيدي جاٻزه

م ك��ې د لط��ف هللا پ��ه اهتم��ام پ��ه ج��دون 1986ك��ال هدا كت��اب د اي��م. ف��ل مقال��ه ده. ليك��ونكې ي��ې ب��ي ب��ي م��ريم ده او پ��م��خ پ��ورې د )بايزي��د 136م��خ ن��ه ت��ر 78پ��ريس پېښ��ور ك��ې چ��اپ ش��وې ده. ددې كت��اب پ��ه درٻ��يم ب��اب ك��ې د

د هغه پر ژوند، تصنيفاتو او له هغه سره د اخوند دروٻزه مخالفت څېړلى دى.انصاري( تر عنوان الندې

د پښتـو د نثر تاريـخ

هـ پورې(1350هـ نه تر 223)له

م��ه نېټ��ه د عظ��يم پبلش��نګ ه��اوس خيب��ر 15م د اپري��ل پ��ه 1968ك��ال همؤل��ف ي��ې ښ��اغلى محم��د افض��ل رض��ا او پ�� پېښور كې چاپ شو ٮدى.بازار پېښور له خوا په منظور عام پريس

م��خ پ��ورې د )پښ��تو نث��ر دوي��م دور د نهم��ې هج��ري ص��دۍ 184م��خ څخ��ه ت��ر 120ددې كت��اب پ��ه درٻ��يم ب��اب ك��ې ل��ه صدرۍ )بايزيد انصاري( تر عنوان الندې يو اوږد او مفصل بحث لري.ي نه تر يوولسمې هجر

ن��ه ك��ړه. هغ��ه واي��ي چ��ې بايزي��د د بايزي��د او اخ��ون دروٻ��زه خپل��و ك��ې ش��خړې د پښ��تو ادب پنګ��ه ب��ې كچ��ه در"ړومب��ى پښ��تون ليك��وال و چ��ې پښ��تو ادب ي��ې پ��ه ش��عوري ډول د ي��و خ��اص غ��رض دپ��اره اس��تعمال ك��ړو او خپ��ل

ول څ��ه وخ��ت چ��ې د بايزي��د د تعليم��اتو خب��ر اخ��ون دروي��زه ص��احب ت��ه .تعليم��ات ي��ې پك��ې پښ��تنو ت��ه وړان��دې ك��ړلس��ره اوږه پ��ه اوږه د بايزي��د مخالف��ت ش��روع ك��ړ. اول دا ورس��ېد، ن��و د خپ��ل اس��تاد پي��ر باب��ا پ��ه وين��ا ي��ې د اس��تاد

معامل��ه د خب��رو من��اظرو او مب��احثو پ��ه ش��كل ك��ې وه، ول��ې وروس��تو دې داس��ې ص��ورت اختي��ار ك��ړو چ��ې خب��ره ډاګ��ې ش��وه او نوب��ت ي��ې قتلون��و او جنګون��و ت��ه ورس��ېدو. د اخ��ون ص��احب چ��ې د بايزي��د س��ره پ��ه كوم��و عقي��دو ك��ې اخ��تالف

الوج��ود ه��م ش��امل دى چ��ې پ��ه ه��ر دور ك��ې ترٻن��ه پ��يالت پورت��ه ش��وى. دا ش��خړه پ��ه درٻيم��ه وو پ��ه هغ��و ك��ې وح��دت "هجري صدۍ كې شروع او تر بايزيد پورې...

د پښتونخوا د شعر هار و بهار

م��ه نېټ��ه د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا پ��ه 15ه��ـ ش ك��ال د زم��ري پ��ر 1356 هچ��ې پ��دی ټول��وونكى ي��ې جيم��ز ډارمس��ټټر ى دى. ددې كت��اب پ��ه س��ر ك��ې ي��و مض��مون )پ��ه پښ��تو ژب��ه ك��ې اولس��ي ادب( ت��ر س��رليك الن��دې چ��ې درٻ��يم ځ��ل چ��اپ ش��و

ره��ادي دى، توض��يحات د پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي او پښ��تو ك��وونكى ي��ې فليك��وال ي��ې ډارمس��ټيټر او ژب��اړن ي��ې روان بحث راغلى دى.مخ پورې د پير روښان او اخون درويزه 12مخ نه تر 10حبيب هللا رفيع دى. ددې كتاب له

د پښتونهتان مهئله د حق خود اراديت په رڼا كې

ه��ـ ش ك��ال د وږي د مياش��تې پ��ه نهم��ه نېټ��ه د افغانس��تان د قب��اٻلو د 1348 همؤل��ف ي��ې محم��د اب��راهيم عط��ايي او پ�� رياست له خوا خپور شوى دى.

م��خ پ��ورې د بايزي��د روښ��ان 79م��خ ك��ې )د روښ��ان نهض��ت او جنګون��ه( ت��ر س��رليك الن��دې ت��ر 71ددې كت��اب پ��ه يادونه راغلې ده.

پښتانه شعراء حصه اولل��ه خ��وا خټ��ک او اجم��ل قدا كت��اب د ل��ومړي ټ��وك پښ��تانه ش��عراء لن��ډ ش��وى ش��كل دى چ��ې د مرح��وم عب��دالخالق خلي��

ع ك��ال د اداره اش��اعټ س��رحد ل��ه خ��وا پ��ه پېښ��ور ك��ې چ��اپ 1964ع ك��ال او دوي��م ځ��ل 1951دوه ځل��ه ل��ومړى ځ��ل پ��ه دى. شوى

ي لن��ډه پېژن��دګلوي او د اش��عارو نم��ونې ڼم��خ پ��ورې د ميرزاخ��ان او د دول��ت ل��وا 61م��خ څخ��ه ت��ر 48ددې كت��اب وړاندې كړي دي.

تيروتن��ې تك��رار ك��ړي دي، چ��ې ليكل��ي ي��ې دي: د ميرزاخ��ان ن��وم غ��هپ��ه دې ځ��اى ك��ې اجم��ل خټ��ك د ميج��ر راورټ��ي هم��خ ك��ې د بايزي��د روښ��ان او د 120كت��اب پ��ه همدغس��ې ددې . خ��ان پ��ه ق��وم يوس��فزى دىاف��تح خ��ان دى، ميرز

خيرالبيان پېژندنه شوې ده داسې ليكي:بايزي��د ي��ا پيرروښ��ان ي��ا پيرتاري��ك ي��و ع��الم او فلس��في س��ړى و، پ��ه علمون��و پس��ې ي��ې ل��وى ل��وى س��فرونه ك��ړي وو،

او مري��دي هندوس��تان او تركس��تان ي��ې ورپس��ې كتل��ي وو او پ��ه اخ��ر ك��ې ي��ې د خپ��ل عل��م او فلس��فې پ��ه رڼ��ا ك��ې د پي��ريالر وني��وه او ي��و ن��وى مس��لك ي��ې اختي��ار ك��ړو. دده ډٻ��ر مري��دان پي��دا ش��ول او دوى د خپ��ل مس��لك تبلي��غ كول��و. د پي��ر

و ك��ې ه��م كول��و ځك��ه چ��ې دا ي��وه ډٻ��ره اثرناك��ه طريق��ه ن��روښ��ان ملګ��رو د خپل��ې عقي��دې تبلي��غ پ��ه اش��عارو او پ��ه نظمو وه.

د پښتو ادبي سوغات

م ك��ال پ��ه پېښ��ور ك��ې چ��اپ ش��وى 1948ي كت��اب د قاض��ي عبدالس��الم زي��ادتي ت��اليف و چ��ې پ��ه دغ��ه ت��ذكره او ادب�� دى او په اهتمام د محمد حسين منظور عام برقي پريس ګورنمنټ پرنټرز.

م��خ پ��ورې د مي��رزا خ��ان انص��اري او دول��ت ل��واني 225م��خ څخ��ه ت��ر 220دې كت��اب ل��ه .مخ��ه ل��ري 391دا كت��اب كالم نمونه راوړې ده.لنډه پېژندګلوي او د هغو د

پ��ه دې كت��اب ك��ې ه��م نوم��وړي ليك��وال د ميج��ر راورټ��ئ هغ��ه تېروتن��ه تك��رار ك��ړې ده چ��ې ليك��ي: د م��رزا خ��ان )انصاري نوم فتح خان دى او په قوم يوسفزى دى

73F

74).

پښتو رساله

د جاوي��د خلي��ل پ��ه بع ي��ې س��يد احم��د احم��د، د محم��اط�� ،م ك��ال د ج��واليي د مياش��تې ګڼ��ه1988پښ��تو مياش��تنۍ مجل��ه د اهتمام په حميديه اليكټرك پريس پېښور كې چاپ او د پښتو اكاډمۍ له خوا خپره شوې ده.

م��خ ك��ې )د پښ��تو اكې��ډيمۍ قلم��ي نس��خې( ت��ر س��رليك الن��دې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى. 48 پ��ه ددې رس��الېمخل��ص حالنام��ه معرف��ي ك��ړې ددې قلم��ي نس��خو پ��ه ل��ړ ك��ې ي��ې د بايزي��د روښ��آن او .ليك��ونكى ي��ې حبي��ب هللا رفي��ع دى

ده.

د خيبر ادب

م پ��ه منظ��ور ع��ام پ��ريس پېښ��ور ك��ې چ��اپ ش��وى 1958ك��ال هد كت��اب ليك��ونكى ښ��اغلى م��راد ش��ينوارى دى او پ��م��خ ك��ې )د روښ��انيانو دوره( پ��ه نام��ه د مي��رزا خ��ان انص��اري، ق��ادر داد او اورك��زي 21دى. ددې كت��اب پ��ه

74

ېړنه شوې ده.پېژندګلوي او د هغوى پر ادبياتو څ

د دولت لواڼي ديوان

مص��نف ي��ې دول��ت ل��واڼى، س��ريرزه ي��ې پوهان��د عبدالش��كور )رش��اد( ليكل��ې ده. د عزي��ز هللا او محم��د ع��ارف غ��روال . نوم��وړى دي��وان د بايزي��د روښ��ان د تص��وف او س��لوك پ��ه یپ��ه س��ريزه د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى د

يت يې دا دى:اړه لويه قصيده لري چې يو ب بل صفت د بايزيد مسكين بيان كړم

خاص و عام ځنې و نغوږې په غوږونو او اخر بيت يې داسې دى:

د معنى شاهد به مخ ورته څرګند كا كــه په دا كالم عمل وكړې پښتونه بې له دې قصيدې نه دولت څو ځايه نور هم د بايزيد روښان ستاينه كړې ده.

درنــه پښتو

م ك��ال پېښ��ور يونيورس��ټۍ پښ��تو اك��اډيمۍ ل��ه خ��وا 1978 هي پروفيس��ر پرٻش��ان خټ��ك ت��اليف دى چ��ې پ��د ښ��اغل چاپ شوى دى.

پ��ه دې كت��اب ګ��وټي ك��ې د پښ��تنو نارين��ه او ښ��ځينه قهرمان��انو د مېړان��ې ت��اريخي واقع��ات راوړل ش��وي دي چ��ې د خي واقع��ه راوړل ش��وې ده چ��ې د م��خ ك��ې د ب��ي ب��ي شمس��و ت��ر عن��وان الن��دې د روښ��آنيانو هغ��ه ت��اري 81هغ��وى ن��ه پ��ه

د بايزي��د "بايزي��د روښ��ان ت��ر وف��ات وروس��ته د هغ��ه پېنځ��ه زام��ن ل��ه يوس��فزو س��ره پ��ه جګ��ړه ك��ې ش��هيدان ش��ول. روښ��ان مې��رمن ب��ي ب��ي شمس��و د يوس��فزو پ��ه قي��د ك��ې وه چ��ې د زامن��و س��رونه ي��ې ورت��ه راوړه. ب��ي ب��ي شمس��و اف

څ��ه پ��ه غ��ال او كاس��يرۍ ك��ې ن��ه م��ی ك��ې دا ي��ې ووي��ل چ��ې زام��ن ق��در ه��م ون��ه ك��ړ او ن��ه ي��ې ت��ر س��ترګو اوښ��كې راغل��ې بل "شاباشى زامنو زه ستاسې په مور والي فخر كوم. ؛دي قتل شوي، د خداى په الره كې يې سرونه وركړي دي

د روښان ياد

ر نېټ��ې ن��ه ت�� 15ل ك��ال د مرغ��ومي ل��ه 1353 هدا د بايزي��د روښ��ان د نړي��وال س��يمينار د مق��الو مجموع��ه ده چ��ې پ��نېټ��ې پ��ورې دوام درل��ود. د ښ��اغلي حبي��ب هللا رفي��ع پ��ه زي��ار او اهتم��ام د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى 22

پوه��انو او محققين��و د بايزي��د روښ��ان د شخص��يت پ��ه ب��اره 25دى. پ��ه دې س��يمينار ك��ې د افغانس��تان او ن��ورې ن��ړۍ غه د مضمون سرليك وړاندې كوم:كې خپلې مقالې لوستلې وې چې زه دلته صرف د محقق نوم او د ه

_ څېړنمل محمد صديق روهي: 1 )د روښان پېژندګلوي او روښاني نهضت تر سر ليك الندې مقاله(

_ محترمه مېرمن معصومه عصمتي:2 ) د روښان د نهضت سياسي اوضاع(

_ ښاغلى محمد اسماعيل مبلغ:3 ) نګاهى بر تصوف پير روښان(

_ استاد قيام الدين خادم: 4 د روښانيانو مبارزې()

_ څېړنوال عبدهللا خدمتګار بختانى:5 ) په پښتو ادب كې د روښاني آثارو مقام(

_ ښاغلى عبدالباري جهاني:6 ) د روښاني نهضت د پرمختګ او ماتې عوامل(

_ ښاغلى عبدالجليل وجدي: 7 ) د روښانيانو روښانه ملي الر(

_ ښاغلى عبدالقيوم نورزى:8 مبارزو څرنګوالى()د روښانيانو د

_ ښاغلى محمد ابراهيم عطايي:9 ) د روښاني نهضت پر سيمه ييزه پېژندنه يو تحليلي څېړنه(

_ پروفيسور نيكوالى الكساندر وويچ دوربانكوف:10) د افغانان��انو د كلت��ور پ��ه ت��اريخ ك��ې د بايزي��د روښ��ان )خي��ر البي��ان( د پښ��تو ژب��ې مق��ام او

اهميت( فيع:_ ښاغلى حبيب هللا ر11

) روښاني ليكنې( _ پوهاند محمد رحيم الهام:12

) د خير البيان ژبني خصوصيتونه( _ استاد دكتور شاه حسيني تهراني:13

) نهضت روشانى از نظر فلسفه، شعر و ادب( _ پوهنوال محمد حسن ضمير:14

) بايزيد روښان او د هغه وخت د سياسي اوضاعو تحليل( _ څېړنمل محمدين ژواك:15

بايزيد روښان د مليت د بنسټ ايښوونكي په حيث() _ پوهاند عبدالحى حبيبي:16

) د پير روښان پر ژوند، پېښو او آثارو باندې څېړنه( _ پروفيسور عبد قادر ميانيازوف:17

) د تاجكستان او افغانستان ادبي او كولتوري اړيكې( _ ښاغلى غالم غوث شهامت:18

) دروښاني نهضت د نفوذ ساحه( _ پوهاند عبدالشكور رشاد:19

) خير البيان نظم دى كه نثر؟( _ څېړنمل دوست محمد دوست: 20

) د روښاني ادب د پښتو يوه منظومه رساله( _ پروفيسور انور علي دمسكونه:21

) نكاتى چند در باره نهضت روشانى(

د روښانيانو ملي نهضت

ل ك��ال د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه 1353 ه، ژب��ان ي��ې محم��د اكب��ر معتم��د او پ��ليك��وال ي��ې روس��ى ليك��ونكى اس��النوف خوا د بايزيد روښان د بين المللي سيمينار په وياړ چاپ شوى دى.

پ��ورې د ژب��اړن س��ريزه خپ��ره ش��وې ده چ��ې پ��ه هغ��ه 30م��خ ن��ه ت��ر 4ل��ه .م��ه ل��ري 66دا ي��و وړوك��ى كت��اب دى چ��ې څېړل شوې ده.كې د بايزيد روښان آثار او د هغه مبارزه

د مض��مون س��رليك دى د روښ��انيانو مل��ي نهض��ت )پ��ه شپاړس��مه او اوولس��مه پې��ړۍ ك��ې( د پښ��تو پ��ه ادب ك��ې انعكاس.

د مض��مون س��رليكونه: د روښ��انيانو ت��اريخ، د روښ��انيانو د حرك��ت خصوص��يت، خوش��حال خ��ان او د روښ��انيانو كړه وړه.

يعن��ې .بزګ��رۍ تحري��ك بلل��ى دى ض��د ني تحري��ك في��وډاليدغ��ه ليك��ونكي ه��م د ن��ورو روس��ي ليكواالن��و پ��ه ش��ان روښ��ادا او خوش��حال خ��ان خټ��ك د في��وډالې طبق��ې څخ��ه دى "هغ��ه ليک��یمحت��وا ي��ې د سوسيالس��تي نظ��ام غوښ��تونكې وه.

دده د آثارو ددغو الندينو مواقعو څخه څرګندٻږي:بلك��ې ب��نګش ق��وم س��ره د روښ��انيانو د ډل��ې س��ره د خوش��حال خ��ان ښ��كاره دښ��مني ددغ��ې ډل��ې د كلك��و مخلص��انو "

ددغ��ې ډل��ې د مش��رانو س��ره د ده ع��داوت او د روښ��اني ش��اعرانو )لك��ه ارزان��ي( س��ره دده مب��ارزه ش��وه ،دده دښ��منياو بل��ه دا چ��ې ده ت��ل پ��ه خپل��و اث��ارو ك��ې د ي��وه ق��وي في��وډالي حكوم��ت ض��روريات بي��ان ك��ړي دي او د مل��ت د مقاوم��ت

"له منځه وړلو طرفدار و. مخ( 31ت، )د روښانيانو ملي نهض

د ميرزا خان انصاري ديوان

م ك��ال د ښ��اغلي 1959مي��رزا خ��ان د بايزي��د روښ��ان لمس��ى او د پښ��تو ژب��ې ي��و نومي��الى ش��اعر دى. دي��وان ي��ې پ��ر هم��ېش خلي��ل ص��احب پ��ه ترتي��ب او س��ريزه پ��ه ب��ابو حي��در روډ پېښ��ور ښ��ار ك��ې چ��اپ ش��وى دى. د دي��وان د )ح( م��خ

روښ��ان د ژون��د ح��االت د هغ��ه تص��انيف او د تص��وف فلس��فه پ��ه خ��ورا عالمان��ه او ن��ه ت��ر )ق( م��خ پ��ورې د بايزي��د تحقيقي ډول تشريح شوې ده.

ه��ـ ش ك��ال چ��اپ ش��وى دى چ��ې س��ريزه، 1354 هد مي��رزا خ��ان انص��اري دي��وان د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا ه��م پ�� سمون او لمنې يې څېړنمل دوست محمد دوست كړي دي.

څو بيته يې دا دي: .ٻر ځايه د بايزيد روښان ستاينه شوې دهد ميرزا خان په ديوان كې ډ د ميرزا كــالم شـــرين شو

پـــير روښـــان لــه بركته ګوري هواړه عيب و هنر خپل پــخپــل

د ميرزا كالم روښـــان شــو لــه سراجه

د واصل روښاني څو شعرونه

ه��ـ ش ك��ال د كاب��ل 1353 هد ب��ين الملل��ي س��يمينار پ��ه وي��اړ پ��د واص��ل روښ��اني څ��و ش��عرونه چ��ې د بايزي��د روښ��ان مقدم��ه او تص��حيح ي��ې پوهان��د عبدالش��كور رش��اد او س��ريزه ي��ې محم��د ص��ديق .د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى دى

مخه لري. 48روهي او ډاكتر سيدال شاه پوالد كړې ده. كتاب له مقدمې سره ه��ـ ق( د اورم��ړو پښ��تنو پ��ه ي��وه داس��ې 931و ك��ال دمخ��ه )پ��ه پ��ه هندوس��تان ك��ې د ل��ودي پ��اچهۍ ت��ر ړنګې��دلو ي�� "

ك��ورنۍ ك��ې چ��ې د ش��پږو پښ��تو څخ��ه س��تانه )روح��اني( او عالم��ه ك��ورنۍ يادٻدل��ه، ي��و هل��ك وزٻږٻ��ده. ددغ��ه هل��ك پ��الر )قاض��ي عب��دهللا( پ��ه ارث��ي توګ��ه د اس��المي تص��وف ل��ه تاريخ��ه س��ره ښ��ه اش��نا و او د تب��رك دپ��اره ي��ې پ��ر خپ��ل زوى

ه��ـ ق م��ړ( ن��وم كېښ��ود. دغ��ه 261ري��ه طريق��ې د مؤس��س ن��امتو ب��زرګ بايزي��د طيغ��ور بس��طامي )پ��ه بان��دې د طيغوپښ��تون بايزي��د د خپ��ل وخ��ت ن��امتو ب��زرګ ش��و. ډٻ��ر پښ��تانه ي��ې مري��دان ش��ول او پ��ه خپل��و ارادتمن��دانو ك��ې ي��ې د روښ��ان

"پير لقب وګاټه. مقدمه( "د واصل روښاني څو شعرونه")

د يونس ديوان

هه��ـ ش ك��ال د تل��ې پ��1356، مقابل��ه، س��مون، مقدم��ه او حاش��يه ي��ې څېړن��دوى عب��دهللا بخت��اني ك��ړې ده او د نق��لت ل��ه خ��وا د عب��دهللا س��حر او ي��م��ه نېټ��ه د اطالع��اتو او كولت��ور د وزارت د پښ��تو د پرمختي��ا او پياوړتي��ا د امر25

حفيظ هللا رهجو په اهتمام چاپ شوى دى. خ څخ��ه ت��ر درٻ��يم م��خ پ��ورې د بايزي��د روښ��ان او دده د نظري��ې او مب��ارزې ددې كت��اب د س��ريزې ل��ه ل��ومړي م��

يادونه راغلې ده.

رحمان بابا

د رحم��ان باب��ا دي��وان د ښ��اغلي ارواښ��اد دوس��ت محم��د كام��ل مومن��د پ��ه تحقيق��ي، علم��ي، ت��اريخي او ادب��ي ج��اج ل��ه خ��وا دوي��م ځ��ل چ��اپ ش��وى دى. د س��ره د پرنټ��ر پبلش��رز بكس��يلرز س��مال انډس��ټريز اس��ټيټ كوه��اټ روډ پېښ��ور

م��خ پ��ورې د بايزي��د روښ��ان پ��ر پيروان��و او د هغ��و پ��ر 25م��خ ن��ه ت��ر 23چ��اپ نېټ��ه ي��ې ن��ه ده ليكل��ې. ددې كت��اب ل��ه آثارو يې يوه تته رڼا اچولې ده.

روحاني تړون

جوړ )مالكن��ډ ايجنس��ۍ( مخون��و ك��ې د داراالش��اعت ب��ا1072 هپ�� .دا كت��اب د ښ��اغلي عب��دالحليم اث��ر افغ��اني ت��اليف دىپ��ورې ي��ې د همخ�� 541ه بي��ا ت��ر مخ�� 534 د م ك��ال د اكت��وبر پ��ه مياش��ت ك��ې چ��اپ ش��وى دى. د كت��اب1965ل��ه خ��وا د

روښانيه، حلوليه، باطينيه فرقو دور تر سرليك الندې د پير روښان يادونه كړې ده.

روښانيان د مغلو تاريكيان

همخون��و ك��ې پ�� 160او س��ريزه ي��ې خي��ال بخ��اري ص��احب ليكل��ې ده. پ��ه رمؤل��ف ي��ې ښ��اغلى عب��داالكبر خ��ان اكب��م��ه نېټ��ه د پېښ��ور د قص��ه خ��وانۍ ب��ازار د ادارۀ اش��اعت س��رحد ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى 24م ك��ال د اكت��وبر پ��ه 1966

دى.پ��ه دې كت��اب ك��ې اكب��ر ص��احب د بايزي��د روښ��ان پ��ر ژون��د، مب��ارزه، تص��وف او د هغ��ه د پيروان��و پ��ر ح��االتو پ��وره

ې ده. زه دلته د اكبر صاحب د خياالتو يو لنډ اقتباس وړاندې كوم:څېړنه كړك��ه س��ړى ب��ې غرض��ه، ب��ې تعص��به د دغ��ې وخ��ت پ��ه واقع��اتو او ت��اريخي ح��االتو نظ��ر اوك��ړي، ن��و پ��ه دې نتيج��ه "

ب��ه اورس��ي چ��ې ك��وم پي��ران، عالم��ان د مغل��و مخ��الف وه او د پښ��تنو خيرخواه��ان وه، پ��ه اص��ل و نس��ب ه��م د پښ��تنو د وه. هغ��ه د غي��ر پښ��تون پي��ر م��ال پ��ه حقل��ه ښ��ه مس��لمانان ن��ه و، ول��ې چ��ې د وخ��ت د پاچاه��انو مخ��الف و. لك��ه نس��ل ن��ه

بايزي��د، كريم��داد، م��رزا خ��ان، ش��يخ فري��د، پي��ر طي��ب، پي��ر پهل��وان، ش��يخ الي��اس، پي��ر ج��الل، دول��ت ل��واڼى، ازاد مي��ر ال دول��ت مهمن��دزى )محم��دزى( اورك��زى، يوس��ف خ��ان افري��دى، به��ار خ��ان مهمن��دزى، پاين��ده خ��ان مهمن��دزى، م��

وغي��ره. دا ټ��ول پښ��تانه د مغل��و ب��رخالف وه او د پي��ر روښ��ان مري��دان او پره��دار وو. اخ��ون دروي��زه ه��م خپ��ل نس��ل

ازبك��و ت��رك ث��ابتوي او دا ه��م ليك��ي چ��ې زم��ا نيك��ه س��ره پښ��تنو ډٻ��ره ب��دي ك��ړې وه. دده ب��ې عزت��ي ي��ې ك��ړې وه او د بل��خ "ازبكو ددې پښتنو نه بدل اخيستى و.

روهي ادب

د پښ��تو اكې��ډيمۍ پېښ��ور يونيورس��ټۍ ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى اور ص��احب دى ئښ��اغلى محم��د ن��واز ط��اي��ې مؤل��ف م��خ پ��ورې ت��ر الن��دينيو عنوانون��و 214م��خ ن��ه ت��ر 178دى. دا كت��اب پ��ه دوو جل��دو ك��ې دى چ��ې د ل��ومړي جل��د ل��ه

الندې مفصل بحث شوى دى: مطال��ب، د بايزي��د ص��وفيانه مس��لك، د بايزي��د تص��انيف، د روښ��انيانو مس��لك، د د بايزي��د علم��ي مق��ام، د خي��ر البي��ان

روښانيانو ادب او تعليمات، روښانيان او سماع او د روښانيانو ادبي خدمات.

فالنامه د مصحف د خوشحال خان خټك

س��يل دى. د چ��اپ رچمؤل��ف ي��ې خوش��ال باب��ا، س��ريزه او مرت��ب ي��ې حبي��ب هللا رفي��ع او خپرونك��ى ي��ې خوش��حال ريس��م��خ پ��ورې د روښ��انيانو پ��ه ال��ف نام��ه بان��دې بح��ث ش��وى 7م��خ ن��ه ت��ر 4م دى. ددې كت��اب د س��ريزې ل��ه 1985ك��ال ي��ې

مخه لري. 86دى. كتاب ټول

كتاب ښود

ه��ـ ش ك��ال د اطالع��اتو او كولت��ور د وزارت ل��ه خ��وا )پ��ه 1356د ښ��اغلي حبي��ب هللا رفي��ع پ��ه زي��ار او كوښ��ښ پ��ر مخ��ه ل��ري. 275يو پېړي��و ك��ې د پښ��تو چ��اپ ش��وو اث��ارو س��يمينار( پ��ه وي��اړ چ��اپ ش��وى دى چ��ې ټ��ول دوو وروس��ت

مخ كې د بايزيد انصاري نوم راغلى دى. 49ددې كتاب د ب په رديف په

مخزن االسالم

م ك��ال د پېښ��ور يونيورس��ټۍ پښ��تو اك��اډمۍ پ��ه اهتم��ام پ��ه 1969د اخ��ون دروي��زه مش��هور ت��اليف دى چ��ې پ��ر يدي��ه پ��ريس ك��ې چ��اپ ش��وى دى او س��يد تق��ويم الح��ق كاكاخې��ل ص��احب وربان��دې اوږده مقدم��ه ليكل��ې ده، چ��ې د حم

( مخ څخه تر )سهـ( مخ پورې د اخون دروٻزه او بايزيد انصاري تر سرليك الندې يادونه لري. مقدمې د )لهـايزي��د روښ��ان غندن��ه ده او م��خ پ��ورې د ب 136م��خ ن��ه ت��ر 122او ه��م پ��ه خپل��ه د مخ��زن د م��تن د ل��ومړي م��خ او

لك��ه څنګ��ه چ��ې اخ��ون دروٻ��زه ددې كت��اب پ��ه س��ر او پ��اى ك��ې ليك��ي: د مخ��زن االس��الم د ليكل��و س��بب د بايزي��د روښ��ان وجود و، دا كتاب په مخزن درويزه، مخزن پښتو او مخزن اخوند هم مشهور دى. لكه خوشحال خان چې وايي:

كـــه ژونــدى شي افـــالطــون نيسئ سكونپه سوات كې و

نــوې رڼــا

مؤل��ف ي��ې ښ��اغلى قي��ام ال��دين خ��ادم دى او د ښ��اغلي س��يد قاس��م )رش��تيا( او محم��د اب��راهيم كن��دهاري پ��ه مرس��ته هـ ش كال چاپ شوي دي.1342 هاجتماعي افكار سل مقالې دي چې پ د چاپ شوى دى. دا

د بايزي��د د ښ��ځينه لمس��يانو د مب��ارزې ت��ر س��رليك الن��دې "افغ��ان ملي��ت او پښ��تني ښ��ځې"پ��ه دې كت��اب ك��ې د يادونه شوې ده.

وركــه خــزانه

م ك��ال د دس��مبر پ��ه مياش��ت ك��ې د پېښ��ور ښ��ار د جه��انګير 1960 هد ښ��اغلي هم��ېش خلي��ل ت��اليف دى چ��ې پ��پ��ورې د ب��ابو حي��در روډ د دارالتص��نيف ل��ه خ��وا چ��اپ او خپ��ور ش��وى دى. ددې كت��اب دوي��م ټ��وك د ل��ومړي م��خ ن��ه ت��ر

نځ��ه څلوٻښ��تم م��خ پ��ورې د بايزي��د انص��اري ت��ر س��رليك الن��دې د بايزي��د روښ��ان د ژون��د پېښ��ې راغل��ي دي او د پې ميرزا خان انصاري دا بيت ورته ليكل شوى دى:

دا فـــقير مــــرزا ثنـــا د ميــــا روښـــــان كـــا چې دانش يې د كل علم سربلند دى لكه شمع

اريانا داٻرة المعارف

م( س��پتمبر، 1962ه��ـ ش )1341ل��ورم ټ��وك، د افغانس��تان د داٻ��رة المع��ارف د ټ��ولنې خپرون��ه، د چ��اپ ك��ال ي��ې څم��خ پ��ورې د )پي��ر روښ��ان بايزي��د( ت��ر 544م��خ ن��ه ت��ر 542او د چ��اپ ځ��اى ي��ې كاب��ل دولت��ي مطبع��ه دى. د كت��اب ل��ه

سرليك الندې يادونه شوې ده.

تــــاريخ افغــــانهتان ګانى هند(ورک)در عصر

ه��ـ ش ك��ال د افغانس��تان د ت��اريخ ټ��ولنې ل��ه خ��وا 1341همؤل��ف ي��ې خ��داى بخښ��لى پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي دى چ��ې پ�� د كابل د پوهنې په مطبعه كې چاپ او خپور شوى دى.

ت��ر س��رليك الن��دې پ��ر الن��دې موض��وعاتو "نهض��ت ه��اى مل��ى در مقاب��ل مغ��ل"م��خ ك��ې ي��ې د 136ددې كت��اب پ��ه ده:باندې رڼا اچولې

ن��ى و كش��ته ش��دن ج��الل زج��الل ال��دين، ف��تح غ ،بايزي��د روش��ن ،روش��انيان و نهض��ت ايش��ان، فلس��فۀ اي��ن حرك��ت و قادر داد.االهام داد، مرزا خان انصارى ، احداد، كشته شدن احداد، عبدالقادر، كريمداد، هاديداد ،الدين

مخ پورې د روښانيانو بحث دى. 162مخ څخه تر 136د كتاب له

اريخ مختصر افغانهتانت

ه��ـ ك��ال د وږي د مياش��تې پ��ه ل��ومړۍ ورځ د 1399 همؤل��ف ي��ې پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي ص��احب دى چ��ې پ�� افغانستان د اكېډيمۍ د تاريخ ټولنې له خوا د كابل په دولتي مطبعه كې چاپ شوى دى.

" ت��ر س��رليك الن��دې د انروښ��اني"م��خ پ��ورې د 62م��خ ن��ه ت��ر 48ددې كت��اب د دوي��م ټ��وك پ��ه ش��پږمه برخ��ه او ل��ه يزيد روښان يادونه راغلې ده.اب

تذكرة االبرار واالشرار

ه��ـ ك��ې د هندوس��تان پ��ه هن��د پ��ريس مطبع��ه ك��ې چ��اپ ش��وى دى. ددې 1309ه مؤل��ف ي��ې اخ��ون دروٻ��زه دى چ��ې پ��لع��ون، مرت��د م��خ ك��ې د ت��ذكره س��وم ت��ر س��رليك الن��دې د بايزي��د روښ��ان غندن��ه ش��وې ده او هغ��ه ت��ه ي��ې م 135كت��اب پ��ه

مخ كې د بايزيد روښان د كتاب خير البيان په باب خبرې لري. 148په او كافر ويلي دي او ترتي��ب جم��ع اورده و بعض��ى کاي��ن ملع��ون كت��اب را تص��نيف ك��رده بعض��ى كلم��ات او را ب��ه زب��ان عرب��ى ب��ال ادرا "

و چ��ون ممل��و از كف��ر و الح��اد و مش��حون .بعض��ى را ب��ه زب��ان افغ��انى و ان��را خيرالبي��ان ن��ام ب��ردهورا ب��ه زب��ان فارس��ى "شرالبيان ناميده و اګر خر البيان نامند بهتر است. راان از افتراء و فساد بوده فقير

مخ( 128 "د تذكرة االبرار و االشرار")

دبهتان مذاهل

روس��ته د اوي��ا كال��ه و-دبس��تان م��ذاهب ي��و فارس��ى كت��اب دى چ��ې مص��نف ي��ې د بايزي��د روښ��ان د م��رګ ن��ه ش��پېتههن��د پ��ه بېالبېل��و س��يمو ك��ې ګرځې��دلى او د هغ��ه وخ��ت د راٻج��و بېالبېل��و فرق��و ح��االت ي��ې راجم��ع ك��ړي دي چ��ې

ټول دولس مذهبي عقيدې دي.كت��اب ل��ه واقع��اتو س��ره افس��انې ه��م ل��ري او دول��س م��ذهبي عقي��دې پك��ې څې��ړل ش��وي دي او ي��و ب��اب پك��ې د

هغ��ه خي��االتو رد روښ��انيانو پ�� فص��لې فص��لونو ك��ې اول موض��وع ليك��ل ش��وى دى. ددې ب��اب پ��ه در رروښ��انيانو پ��مش��تمل دى چ��ې مص��نف واي��ي: م��ا د )پي��ر روش��ن د كت��اب( حالنام��ه ن��ه نق��ل ك��ړي دي، د كت��اب پ��ه دوي��م فص��ل ك��ې د

ن��ه راغون��ډ ك��ړي دي او پ��ه دري��م فص��ل ك��ې ي��ې نو روښ��انيانو ن��ور معلوم��ات ليك��ل ش��وي دي چ��ې مؤل��ف د ن��ورو ماخ��ذوالت بي��ان ك��ړي دي. پ��ه كت��اب ك��ې د مؤل��ف ن��وم نش��ته خ��و صمص��ام الدول��ه ش��هنواز خ��ان ددغ��ه د روښ��انيانو ت��اريخي ح��ا

كتاب مؤلف ذوالفقار دستاني )اصفهانى( بللى دى، چې مؤيد يې تخلص وو.

لغـات نـامـه

پ��ه مياش��ت پ��ه ته��ران ك��ې چ��اپ او خپ��ور ش��وى ده��ـ ش ك��ال د خ��ردا1348ه لغ��ات نام��ه د دهخ��دا ت��اليف دى چ��ې پ��بايزي��د انص��اري از ص��وفيۀ "م��خ ك��ې د بايزي��د ت��ر ن��وم الن��دې داس��ې ليك��ي: 618پ��ه ردي��ف ك��ې پ��ه "ب"او د دى

1225ص 2جل��د ش��اه درافغانس��تان ملق��ب ب��ه پي��ر روش��ن ب��ود و رج��وع ب��ه ق��اموس االع��الم ترك��ى، رزم��ان اكب��

"شود.

عمـل صالــح

ه��وري ت��اليف چ��ې د بنګ��ال د راي��ل ايش��يا ټي��ك عم��ل ص��الح مش��هور پ��ه ش��اجهان نام��ه د محم��د ص��الح كتبوال سټ مشن مطبعه كې چاپ شوى دى. بپټم كال د كلكتې 1939 هسوساٻټي له خوا پ

م��خ ك��ې ت��ر دغ��ه س��رليك الن��دې د روښ��انيانو يادون��ه ش��وې ده. مض��مون ت��ر 363ددې كت��اب د ل��ومړي ټ��وك پ��ه مخ پورې غځېدلى دى.379ف افغان��ان ك��وه نش��ين ب��ه س��رحد كاب��ل ش��يوع و وق��وع يافت��ه ائ��طو بي��ان مح��و اث��ار و رس��وم ب��دعت ك��ه در مي��ان "

."... بود، از توجه اشرف

فرهنګ زبان و ادبيات پښتو

ه��ـ ش ك��ال د افغانس��تان د 1356 هدا كت��اب د ښ��اغلي زلم��ي هېوادم��ل پ��ه زي��ار او زحم��ت راټ��ول ش��وى دى. پ��ك��ې د عب��دالكريم پتن��ګ پ��ه اهتم��ام پ��ه دري ژب��ه مخون��و 549ښ��وونې او روزن��ې او د ت��اليف او ترجم��ې ل��ه خ��وا پ��ه

چاپ شوى دى. ښاغلي هېوادمل دغه اثر خپل استاد پوهاند عبدالحى حبيبي صاحب ته اهداء كړى دى.

ه��ـ پ��ورې( د پښ��تو ژب��ې د 1397ه��ـ څخ��ه ت��ر 154څخ��ه ت��ر 139پ��ه دې فرهن��ګ ك��ې د دويم��ې هج��ري پې��ړۍ )ل��ه هغ��وى د ك��الم نم��ونې راغل��ي دي چ��ې پ��ه دغ��ه دوران ك��ې ي��ې ژون��د ك��اوه. د هغ��و نث��ر ليكونكي��و او ش��اعرانو اح��وال او د

دي. راغلیتنو ته رسېږي چې نمونه يې د الفبا په ترتيب 2000معرفي شويو كسانو شمېر ددې كتاب په الندينيو مخونو كې د روښان او روښاني شاعرانو مختصره خو جامع پېژندګلوي شوې ده:

مخون��و ك��ې د اب��ابكر قن��دهاري، ارزان��ي روښ��اني، بايزي��د روښ��ان، 466او 399، 383، 179، 58، 71، 29، 7 خواجه محمد، دولت لواڼي، قادر داد، كريمداد او مخلص علي محمد پېژندنه شوې ده.

صراط التوحيد

دا كت��اب د بايزي��د روښ��ان ت��اليف دى چ��ې د ي��وه لي��ك پ��ه ډول ي��ې ليكل��ى دى او دخليف��ه دول��ت پ��ه الس ي��ې د هن��د مغولي پاچا اكبر ته لېږلى و.

مخون��ه 116ښ��اغلي عبدالش��كور د پېښ��ور مي��وزيم پخ��واني مه��تمم چ��اپ ك��ړ چ��ې ک��ی م ك��ال 1952 هدا كت��اب پ�� مخه يې خپل سرګذشت په دري ژبه ليكلى او پاتې كتاب يې په عربي او دري ژبه ليكلى دى. 30لري. لومړي

هـ كال ليكل شوى دى.978 هد كتاب په پاى كې يې راوړي دي چې دا كتاب پ

مـاثــر االمـراء

م ك��ال پ��ه كلكت��ه ك��ې د بنګ��ال د ايش��يا ټي��ك سوس��ايټۍ ل��ه 1790 هد صمص��ام الدول��ه ش��اهنواز خ��ان ت��اليف دى او پ�� خوا چاپ او خپور شوى دى. ده.مخ كې د رشيد خان انصاري تر نوم الندې د بايزيد روښان يادونه شوې 242ددې كتاب د دويم ټوك په

امپراطورى مغل هند مجاهدات روشانيان عليه تجاوزات

ه��ـ ش ك��ال پ��ه س��ر ك��ې د عب��دالروف بېن��وا ي��وه ليكن��ه د كاب��ل د اص��الح د ورځپ��اڼې پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې 1329د په دې مضمون كې د روښانيانو مبارزه په پوره ډول څېړل شوې ده. خپره شوه.

منتخل التواريخ

مخون��و ك��ې ت��ر دې عن��وان الن��دې د 354او 349، 346، 299ب��ن مل��وك ش��اه ب��دواني ت��اليف دى. پ��ه د عب��دالقادر روښانيانو ذكر راغلى دى:

ي، ذكر پير روشنايى، محاربه با افغانان روشنايى.نصارمباحثه اهل االسالم ا

ميخانه راز

ه��ـ ق 1038ه��ـ ق ك��ال څخ��ه ت��ر 1032ل��ه ي چ��دا ي��و نظ��م دى چ��ې ظف��ر خ��ان د هن��د د مغ��ولي پاچ��ا جه��انګير ل��ه خ��وا كال پورې د كابل ګورنر او د روښانيانو دښمن و، ويلى دى.

د بايزي��د روښ��ان د لمس��ي اح��داد د مړين��ې پېښ��ۀ ي��ې د ي��وه دښ��من پ��ه حي��ث د ي��وه نظ��م پ��ه ش��كل ك��ې ليكل��ې ده او ه��م مړينې كيسه ليكي. يې د بايزيد په غندنه كې بيتونه ويلي دي او بيا د هغه د زوى جالل الدين د

قلمي نسخه يې د پوهاند رشاد صاحب په كتابتون كې موجوده ده.

نظرى به ادبيات پشتو

ه��ـ ش ك��ال د عب��دالكريم پتن��ګ پ��ه اهتم��ام د 1357مؤل��ف ي��ې ښ��اغلى پوهان��د عب��دالحى حبيب��ى ص��احب دى او پ��ر ادبياتو او بشري علومو د پوهنځي له خوا خپور شوى دى.

م��خ پ��ورې د بايزي��د انص��اري د پي��رۍ او مب��ارزې او د هغ��ه د تاليف��اتو يادون��ه 27م��خ ن��ه ت��ر 25 ددې كت��اب ل��ه شوې ده.

خيـــر البيـان

م ك��ال د ج��ون پ��ه مياش��ت ك��ې د ح��افظ محم��د عبدالق��دوس 1967دا د بايزي��د روښ��ان مش��هور كت��اب دى چ��ې پ��ر پ��ه پېژن��دګلوۍ او د ښ��اغلي خي��ال بخ��اري پ��ه اهتم��ام د قاس��مي پ��ه ترتي��ب، ت��دوين او حواش��ي او د موالن��ا عب��دالقادر

(پ��ه کاب��ل ک��ي دپښ��تو ټ��ولنی او پ��ه بن��ون ک��ی دپښ��تو دادب��ی مرک��ز پېښ��ور پ��ه خيب��ر مي��ل پ��ريس ك��ې چ��اپ ش��وى دى. فاروق أعظم). –سرای نورنګ لخوا د خيرالبيان دچاپ سوو نسخو ذکر مخکی سويدی

ك��ار څرګن��دوي، پ��ه مقدم��ه ك��ې ي��ې د موالن��ا عب��دالقادر ت��ر كت��اب س��ربېره پ��ر دې چ��ې د بايزي��د روښ��ان م��ذهبي اف پېژندګلوۍ وروسته د موالنا محمد عبدالقدوس قاسمي له خوا دا موضوعات څېړل شوي دي:

د بايزيد انصاري كورنۍ او ابتدايي حاالت .1 د بايزيد علمي زده كړه .2 د بايزيد د طريقت، پيرۍ او مريدۍ سلسله .3 فله خپل پالر سره د بايزيد اختال .4 د بايزيد د دعوت خپرٻدل .5 د اخوند دروٻزه مخالفت .6 د هند له امپراطورۍ سره د بايزيد مبارزه .7 د بايزيد اوالد .8 د روښانيانو سياسي مؤقف .9

د بايزيد د اوالد شجره .10 د بايزيد خلفاء .11 د بايزيد تصانيف .12 د خير البيان پېغام او د بايزيد مسلك. .13

اردو داٻرة المعارف اسالميه

ه��ـ ل��ومړۍ طب��ع. ددغ��ه 1966ه��ـ_1386ف��ن( پ��ورې 1ج_1اله��ور پوهنت��ون پ��ه اهتم��ام )د دجل��د، د پنج��اب دوي��م م��خ ك��ې د افغ��ان پ��ه ردي��ف ك��ې د پښ��تو ادب ت��ر س��رليك الن��دې د بايزي��د انص��اري او خي��ر البي��ان ذك��ر ك��ړى 137ټ��وك پ��ه

دى او دا يې د پښتو لومړى په الس راغلى اثر ګڼلى دى.

پټـهـــان

م ك��ال 1967انګرٻ��ز سياس��ي او م��ؤرخ )اول��ف كي��رو( ت��اليف دى او س��يد محب��وب عل��ي پ��ه اردو ژب��اړلى دى. پ��ر د د پېښور د پښتو اكاډمۍله خوا په خيبر ميل پريس كې چاپ شوى دى.

و كې د بايزيد روښان يادونه شته.نمخو 319او 293، 292، 285، 280، 277د دې كتاب په چ��ي دواړه د هن��د پ��ه نيم��ه وچ��ه ک��ي راورټ��ي ل��ه خ��ولې وب��ل پخ��وانی انګري��ز ليک��وال يليك��وال د (انګري��ز نوم��وړى

ليكل��ي دي چ��ې هغ��ه واي��ي چ��ې د بايزي��د پ��الر انص��اري و او بي��ا ي��ې دبرت��انوی اس��تعمار سياس��ی ک��ارکونکی وه) ې سمدس��تي اعت��راف ك��ړى دى چ��ې عب��دهللا تاج��ك و، خ��و د اورم��ړو س��ره اوس��ېدلى دى او بي��ا ي��ې دا ه��م ليكل��ي دي چ��

پ��ه ك��اڼيګرم ك��ې د اورم��ړو س��ره ډٻ��رې ك��ورنۍ داس��ې دي چ��ې د خ��ود پس��ندۍ پ��ه وج��ه ي��ې ځ��ان ت��ه س��يد ي��ا انص��اري لق��ب

وركړى و.زم��ا پ��ه خي��ال چ��ې د بايزي��د پ��الر ب��ه د خپ��ل م��ذهبي حيثي��ت د اوچت��والي پ��ه وج��ه خپ��ل "بي��ا اول��ف كي��رو ليك��ي چ��ې:

س��ېدلى دى. ك��ه بايزي��د نس��لي ط��ور اورم��ړ ن��ه وي ځ��ان ت��ه انص��اري لق��ب ورك��ړى وي، خ��و بي��ا ه��م د اورم��ړو س��ره او "نو په تربيتي اعتبار خو اورمړ و.

مخ( 281)پټهان،

پشتو ادب )ايك تعارف(

م ك��ال پ��ه پ��اپولر پ��ريس پېښ��ور ك��ې چ��اپ ش��وى 1986 هدا كت��اب پروفيس��ر عب��دالروف نوش��هروي ليكل��ى دى او پ�� دى.

ت��ر س��رليك الن��دې د بايزي��د "ابت��دايى اث��ار"د ي��ې ي��م ب��اب ك��ې ك��ې ليك��ل ش��وى دى. پ��ه دو هدا كت��اب پ��ه ي��وولس باب��پېژن��دګلوي او بي��ا د بايزي��د روښ��ان پېژن��دګلوي او د هغ��ه تالفي��ات، تص��وف او د هغ��ه د "خي��ر البي��ان"انص��اري اث��ر

آثارو پښتو، فارسي او عربي نمونې رانقل كړي دي.ت��ر س��رليك "فك��ر ك��ى ش��عراء ۀائى مكتب��روش��ن"م��خ ك��ې د 65م��خ پ��ورې او بي��ا ي��ې پ��ه 35م��خ څخ��ه ت��ر 33ل��ه

پ��ه ش��اعرۍ ك��ې ي��ې معن��وي او ظ��اهري ب��دلون څرګن��د ېالن��دې د بايزي��د مكت��ب ي��و فك��ري انق��الب بلل��ى دى او ددې دورلك��ه مخل��ص، ارزان��ي، واو پيروان�� ومري��دان وك��ړى دى او هم��دا ي��ې زيات��ه ك��ړې ده چ��ې ب��ې ل��ه بايزي��د ن��ه د هغ��ه ن��ور

س��ت او پ��ه دې ډول ي��ې د يول��ت تص��وف ي��ې د ش��اعرۍ پ��ه واس��طه و پښ��تو ت��ه ورننمي��رزا خ��ان انص��اري، واص��ل او دو پښتو د ادب لمن پراخه كړه.

پشتو شاعرى

م ك��ال د انجم��ن ترق��ى اردو 1966 هددې كت��اب ليك��ونكى ښ��اغلى ف��ارغ بخ��اري او ښ��اغلى رض��ا هم��داني دى چ��ې پ�� )پاكستان( له خوا په كراچۍ كې چاپ شوى دى.

د امي��ر ك��روړ ن��ه ني��ولي بي��ا ت��ر م��ال نعم��ت هللا پ��ورې د پښ��تو ش��اعران پ��ر څل��ورو دورو وٻش��ل پ��ه دې كت��اب ك��ېش��وي دي او د ه��ر ي��وه ش��اعر ي��وه ي��ا دوه غزل��ې ي��ې پ��ه اردو ش��عر ترجم��ه ك��ړي دي. پ��ه دې ل��ړ ك��ې پ��ه دوي��م دور ك��ې

وۍ ك��ې د بايزي��د ت��ر س��رليك الن��دې د پورتني��و ش��اعرانو پ��ه پېژن��دګل "دول��ت خ��ان ل��واڼى" "مي��رزا خ��ان انص��اري" روښان يادونه راغلې ده او د نوموړيو شاعرانو څو غزلې په اردو شعر ترجمه شوي دي.

پشتون كــون؟

محت��رم اس��تاد پرٻش��ان خټ��ك دى او موالن��ا عب��دالقادر ي��ې دا هغ��ه تحقيق��ي، ت��اريخي او تنقي��دي اث��ر دى چ��ې مؤل��ف ر او پروفيس��ر ئنظ��ر ث��اني( ي��ې پروفيس��ر محم��د ن��واز ط��ات��ه ي��ې پ��ه خپ��ل ډٻ��ر اخ��الص منس��وب ك��ړى دى. بي��ا كتن��ه )

پ��ه سلس��له ك��ې پ��ه ج��دون پ��ريس ك��ې د پښ��تو اك��اډمۍ پېښ��ور "خوش��حال ريس��رچ س��يل"جهانزي��ب ني��از ك��ړې ده او د مخون��و ك��ې د پښ��تنو پ��ر 595مخ��ه ل��ري او پ��ه 620يونيورس��ټۍ ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وى دى. كت��اب ل��ه متعلق��اتو س��ره

د خټك��و پ��ه قبيل��ه او پ��ه هغ��ه ك��ې د خوش��ال خ��ان او د هغ��ه د اوالد پ��ر ك��ړو وړو ښ��ه پ��وره اص��ل او نس��ل او بي��ا پ��ه تې��ره رڼا اچولې ده او نورې څېړنې يې كړي دي.

م��خ پ��ورې د بايزي��د انص��اري قبيل��ه )اورم��ړ او انص��اري( څېړل��ې او بي��ا ي��ې د 258م��خ ن��ه ت��ر 242ددې كت��اب ل��ه ده. هغه ټول ژوند او مبارزه په مختصر ډول سره څېړلې

پهلى لهانى اور ثقافتى كانفرنس

م��ه نېټ��ه د ص��وبه س��رحد د نومي��اليو پوه��انو او 29م ك��ال د اپري��ل پ��ه 1986دا د هغ��و مق��الو مجموع��ه ده چ��ې پ��ر محققينو له خوا د پېښور پوهنتون په يوه تاال كې ولوستل شول چې ما )ليكونكې( هم پكې ګډون درلود.

ر پ��ه ترتي��ب او ت��دوين د پښ��تو اك��اډمۍ پېښ��ور يونيورس��ټۍ او د ئم��د ن��واز ط��اوروس��ته دا مق��الې د ښ��اغلي محاك��اډمي ادبي��ات پاكس��تان اس��الم اب��اد پ��ه تع��ارف پ��ه ه��م دغ��ه ك��ال پ��ه ج��دون پ��ريس پېښ��ور ك��ې چ��اپ ش��وې او د ص��وبه

سرحد وزير اعلى ارباب محمد جهانګير خان ته منسوب شوې.ت��ر س��رليك "س��رحد ك��ى ص��وفى ش��عراء"ده چ��ې ي��وه مقال��ه د مق��الو لرونك��ې 18مخ��ه ل��ري او د 324دا مجموع��ه

م��خ ك��ې ي��ې د پښ��تو پ��ه 76الن��دې د ښ��اغلي پروفيس��ر جهانزي��ب ني��از ص��احب ل��ه خ��وا لوس��تل ش��وې. ددې مق��الې پ��ه ص��وفيانه ادب ك��ې پ��ر روښ��اني تحري��ك د هغ��و پ��ر عل��م و ادب د بايزي��د انص��اري او د هغ��ه د پيروان��و پ��ر تص��وف او

ادب څېړنه كړې ده.ت��ر س��رليك الن��دې د پروفيس��ر افض��ل رض��ا ل��ه خ��ولې "پش��تو ادب"ك��ې ي��وه مقال��ه د کنف��رانس او پ��ه همدغ��ه

م��خ ك��ې د خي��ر البئ��ان پ��ه نام��ه د بايزي��د انص��اري لن��ډه پېژن��دګلوي د هغ��ه پ��ه مب��ارزه او 212ولوس��تل ش��وه چ��ې تصنيفاتو باندې يې رڼا اچولې ده.

تـاريـخ رياست سوات

لي هللا بخ��ش يوس��في ت��اليف دى چ��ې د محم��د عل��ي ايجوكيش��نل سوس��اٻټۍ ل��ه خ��وا پ��ه عظ��يم دا كت��اب د ښ��اغم��خ 59م��خ ن��ه ت��ر 55، ني��و ماركې��ټ ك��ابلى ګي��ټ پېښ��ور ښ��ار ك��ې چ��اپ ش��وى دى. ددې كت��اب ل��ه 27بپلش��نګ ه��اوس

تر سرليك الندې د بايزيد روښان يادونه راغلې ده. "تحريك روشنايى"پورې د

توزك جهانګيرى

د شهنش��اه نورال��دين جه��انګير د ژون��د ح��االت چ��ې پخپل��ه ي��ې ليكل��ي دي، ترجم��ه او حواش��ي ي��ې اعج��از الح��ق م ك��ال ش��وې او پ��ه زري��ن ارټ پ��ريس اله��ور ك��ې 1970 هقدوس��ي او نظرث��اني ي��ې د س��يد حس��ام ال��دين راش��دي ل��ه خ��وا پ��

چاپ شوى دى.ت��ر س��رليك الن��دې د اله��داد، د "ك��ې تفص��يلهللا داد پس��ر ج��الل خ��ان ك��ى بغ��اوت "م��خ ك��ې د 110ددې كت��اب پ��ه

جالل الدين زوى او د پير وښان د لمسي په نوم څه ليكل شوي دي.

خـوشحـال خـان خټـك

)باباى پشتو شاعرى(

چ��اپ ش��وى دى. ک��ی م ك��ال 1985 همؤل��ف ي��ې ش��اه جه��ان خ��ان او د پښ��تو اك��اډمۍ پېښ��ور يونيورس��ټۍ ل��ه خ��وا پ��فص��لونو ك��ې ي��ې د خوش��ال خ��ان د ژون��د او ادب پ��وره پېژن��دګلوي 17پ��ه . مخ��ه ل��ري 165كت��اب ل��ه متعلق��اتو س��ره

ت��ر س��رليك الن��دې ي��ې د مي��رزا خ��ان انص��اري پ��ر ش��اعرۍ څېړن��ه "پش��تو زب��ان ك��ى ق��دامت اور ادوار"ك��ړې ده. د د کتاب��ه ل��ه دغ��ه پ��ه دې برخ��ه ك��ې زه ده.م��خ ك��ې د بايزي��د انص��اري يادون��ه كړٻ�� 22او پ��ه دې ل��ړ ك��ې ي��ې پ��ه ك��ړې

ميرزا خان انصاري د غزل يوه مقطع دلته رانقلوم: د نــيك بخت پــه بـــخره شهــد د كم بخت په ځــــان الشه يـم

د مـــيرزا پـــه خــولـــه وهيږم يـــو روښان بـــې مثله زه يم

رود كـــوثـر

ه()عهد مغلي اسالمى هند اور پاكهتان كى مذهبى اور روحانى تاريخ

م ك��ال د ادارهء ثقاف��ت اس��الميه ل��ه خ��وا پ��ه نس��يم پ��ريس اله��ور 1975 همؤل��ف ي��ې ډاكت��ر ش��يخ محم��د اك��رام دى او پ�� كې چاپ شوى دى.ت��ر "پي��ر روش��ن مي��ا بايزي��د انص��ارى"ت��ر س��رليك الن��دې او بي��ا د "روش��نيه فرق��ه"م��خ ك��ې د 43ددې كت��اب پ��ه

د ژون��د ح��االت ي��ې پ��ه تفص��يل س��ره بي��ان ك��ړي دي او س��رليك الن��دې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې د پي��ر روښ��انت��ر س��رليك الن��دې ي��ې ي��وه موض��وع څېړل��ې ده او هغ��ه دا چ��ې د حالن��امې "پي��ر روش��ن ك��ى متعل��ق اختالف��ات"بي��ا

قلمي نسخه چې اوس په عليګړهـ پوهنتون كې خوندي ده، هغه اصل نه ده بلكې د حالنامې يو نوى اٻډيشن دى. ل��ص مري��د خي��وه مدپ��ه زمان��ه ك��ې د هغ��ه (اورنګزي��ب) ګير مكال��ه وروس��ته د ع��ال 80 ي��ا 70د مص��نف ت��ر مړين��ې . نوم��وړى ليك��وال دا وين��ا د ډاكت��ر ظه��ور ال��دين ص��احب د مض��مون پ��ه حوال��ه ليك��ي چ��ې یل��ه خ��وا ترتي��ب ش��وې د

مخون��ه ي��ې د س��ند پ��ه ډول وړان��دې ك��ړي دي او دا 2-1دى او د حالن��امې "پاكس��تان م��ى فارس��ى ادب"س��رليك ي��ې مخ پورې دوام لري. 58مضمون د كتاب )رود كوثر( تر

شيــخ رحمــكار صـــاحل

)كاكا صاحل(

م ك��ال پ��ه كوه��اټ روډ پېښ��ور 1986 همؤل��ف ي��ې محت��رم م��ؤرخ او محق��ق س��يد به��ادر ش��اه ظف��ر كاكاخې��ل دى. پ��فص��لونو او 73. پ��ه ك��ې چ��اپ ش��وى دى او د حض��رت ش��يخ رحمك��ار ص��احب عقي��دت من��دانو ت��ه ي��ې منس��وب ك��ړى دى

. ك��ه څ��ه ه��م محت��رم همخون��و ك��ې ي��ې د حض��رت ش��يخ رحمك��ار باب��ا )مش��هور پ��ه كاك��ا ص��احب( س��وانح ليكل��ي د 347 ليكونكى يې مختصر ګڼي خو ډٻر مشرح دى.

تحري��ك روش��نيه ك��ى ب��انى ك��ا "ت��ر س��رليك الن��دې د "سياس��ي ح��االت"ددې كت��اب پ��ه وروس��تۍ برخ��ه ك��ې ي��ې د تر سرليكونو الندې د بايزيد انصاري يادونه كړې ده. "كا سياسى موقف روشانيو"او "مختصر حال

م��خ پ��ورې ي��ې د بايزي��د انص��اري لن��ډه پېژندن��ه او د هغ��ه م��ذهبي او سياس��ي 347م��خ څخ��ه ت��ر 334د كت��اب ل��ه مب��ارزه پ��ه خ��ورا م��دلل ډول تش��ريح ك��ړې ده او ش��پږ دليل��ه ي��ې راوړي دي چ��ې د هغ��و پ��ه واس��طه د بايزي��د روښ��ان

لفت شوى دى. شپږم دليل يې زه د بېلګې په ډول وړاندې كوم:مخاد بايزي��د سياس��ي او م��ذهي جدوجه��د دواړه نامكم��ل او ب��ې كفايت��ه و. وروس��ته ي��ې اث��رات پ��اتې نش��و، مګ��ر د "

"پښتو ژبې د ادب دپاره دده خدمات د قدر وړ دي او موږ يې ستايو.

صوفيائى خټك

او د عثم��ان غن��ي پ��ه اهتم��ام پ��ه اس��حاقيه پرنټن��ګ پ��ريس كراچ��ۍ ك��ې چ��اپ ش��وى مؤل��ف ي��ې ډاكت��ر عبدالرش��يد دى مخ��ه دى 185دى او د جم��ال المع��روف پ��ه فقي��ر باب��ا چش��تي ن��وم ت��ه منس��وب ش��وى دى. دا كت��اب ل��ه متعلق��اتو س��ره

چې پكې د الندينيو پيرانو بحث په مفصل ډول شوى دى:حض��رت ش��يخ ب��ابر باب��ا، پي��ر باب��ا، بايزي��د انص��اري، اخون��د مس��ت باب��ا، به��ادر باب��ا، فقي��ر باب��ا، مي��رزا ګ��ل باب��ا،

درويزه او پنجو بابا.م��خ پ��ورې د بايزي��د انص��اري لن��ډه س��وانح، د هغ��ه مب��ارزه او تاليف��ات )خي��ر 164م��خ څخ��ه ت��ر 157د كت��اب ل��ه

و د البي��ان، مقص��ود الم��ؤمنين، ص��راط التوحي��د، فخ��ر الط��البين او حالنام��ه( ي��ې پ��ه ښ��ه ډول تش��ريح ك��ړي دي ا مضمون په لوستلو كې له بايزيد انصاري سره د ليكونكي مينه ښكاري.

ماثر االمراء

م ك��ال پروفيس��ر محم��د اي��وب ق��ادري پ��ه اردو ژب��ه ژب��اړلى دى 1969د صمص��ما الدول��ه ش��هنواز ت��اليف دى او پ��ر ت��ه ك��ې د بنګ��ال د ايش��يا م ك��ال پ��ه كلك1790 هپ��(ددې کت��اب اص��ل او د اله��ور د اردو ب��ورډ ل��ه خ��وا خپ��ور ش��وى دى.

فاروق أعظم). – ټيك سوسايټۍ له خوا چاپ او خپور شوى دىت��ر س��رليك الن��دې د "رش��يد خ��ان انص��ارى"م��خ پ��ورې د 252م��خ څخ��ه ت��ر 244ددې كت��اب د دوي��م ټ��وك ل��ه

بايزيد انصاري او د هغه د اوالد يادونه شوې ده.

منتخل التواريخ

د احمد فاروقي دى.وك شاه بدايونى او ژباړن يې محممصنف يې مال عبدالقادر ملونوم��وړى ليك��وال د هندوس��تان د اس��المي ش��اهانو ت��ذكره، د محم��ود غزن��وي ل��ه زم��انې څخ��ه د اكب��ر ت��ر زم��انې

م ك��ال د ش��يخ غ��الم عل��ي اين��ډ س��نز، كش��ميري ب��ازار اله��ور ل��ه 1962پ��ورې، پ��ه درٻ��و برخ��و وٻش��لې ده. دا كت��اب پ��ر پي��ر روش��ن ك��ى "ك��ې ي��ې د ون��ومخ 525او 524، 523مخون��ه ل��ري او پ��ه 778كت��اب ټ��ول خ��وا خپ��ور ش��وى دى. دا

ت��ر س��رليكونو الن��دې د بايزي��د روښ��ان پ��ه "روش��نائى ك��ى شكس��ت"او "روش��نائى قبيل��ه پ��ر ف��وج كش��ى"، "ل��وټ م��ار ذم كې حاالت بيان كړي دي چې يو مثال يې دا دى:

بيت: ظلـــمت ســـــرشت زاغاګر بــيضه

زيـــــر طـــاوس بـــاغ بهشت نهـــى اغز اغشـــــود عـاقــبت بيضـۀ ز بــاغ ؤكشــــــد مــرغ بيهوده طــا

ژب��اړه: )ك��ه د ت��ور كارګ��ه )كارغ��ه( هګ��ۍ د جن��ت د ب��ڼ ت��ر ط��اوس الن��دې ك��ړې، بي��ا ه��م د كارګ��ه هګ��ۍ كارك��ه ش��ي د هغ��ه زوى ج��الل ال��دين ي��ې د كارك��ه بايزي��د انص��اري ي��ې ل��ه كارك��ه او او د جن��ت د ب��ڼ ط��اوس ب��ې ځاي��ه خ��واري ك��ړي.

د بچي او د ډهلي سلطان )اكبر پاچا( يې د جنت د بڼ له طاوس سره تشبيه كړي دي.

يوسفزي

د كت��اب مؤل��ف هللا بخ��ش يوس��فى دى او د كت��اب موض��وع د م��ردان، مالكن��ډ، س��وات، ب��ونير، دي��ر او ب��اجوړ د سيمو تاريخ دى.

س��رليكونو 691مخون��ه ل��ري او ت��ر 701وني كراچ��ۍ خپ��ور ك��ړى دى چ��ې ټ��ول ه��ـ ك��ال اقب��ال ك��ال1960 هكت��اب پ��الن��دې د يوس��فزو پښ��تنو ت��اريخ، پ��ر هغ��وى بان��دې د ن��ورو واكمن��ي او د هغ��و ك��ړه وړه پ��ه ښ��ه او مفص��ل ډول تش��ريح

شوي دي.ت��ر "حض��رت اخ��ون دروي��زه"او "تحري��ك بايزي��د انص��ارى"م��خ پ��ورې د 256م��خ څخ��ه ت��ر 248ددې كت��اب ل��ه

ليكونو الندې د بايزيد انصاري تحريك او د اخون درويزه مخالفت په لنډ خو جامع ډول تشريح شوي دي.سر

بايزيد انصاري

دا د ايم.ف��ل او پ��ي.ايچ.ډي مقال��ه ده چ��ې د پېښ��ور پوهنت��ون د پښ��تو څ��انګې زده ك��وونكي اخت��ر خ��ان ليكل��ې ده. د بايزي��د روښ��ان زٻږٻدن��ه، وړوك��والى، تعل��يم، تص��وف، كش��مكش، پ��اړكو ك��ې ي��ې د 8مخ��ه ده او پ��ه 62ايم.ف��ل مقال��ه

ددې هج��رت، قي��ام، اغ��از، مص��اف، مړين��ه او د مړين��ې ك��ال او بي��ا ي��ې د پ��ي.ايچ.ډي مقال��ه ك��ې پراخ��والى ورك��ړى دى. مقالې الرښود ښاغلى پرٻشان خټك دى.

پـښـتو درې مياشـتـنۍ رسـالــه

م ك��ال د اكت��وبر د مياش��تې ګڼ��ه چ��ې د پښ��تو اك��اډمۍ پېښ��ور 1957د ه��ـ ش ك��ال د ربي��ع االول او 1377د يونيورسټۍ له خوا د موالنا عبدالقادر په نګرانۍ او د ښاغلي خيال بخاري په چلونه چاپ او خپره شوې ده.

م��خ ك��ې د موالن��ا عبدالق��دوس پ��ه قل��م د )بايزي��د روښ��ان( ت��ر س��رليك الن��دې ي��و مض��مون خپ��ور 24ددې مجل��ې پ��ه مخ پورې غځېدلى دى. دا مضمون خورا علمي او تحقيقي اثر دى. 36ې تر شوى دى، چ

پـښـتو درې مياشـتـنۍ رسـالــه

س��پتمبر د مياش��تو ل��ومړى جل��د، څلورم��ه ګڼ��ه د موالن��ا عب��دالقادر پ��ه نګران��ۍ او -اګس��ت-م ك��ال د ج��واليي1958د ۍ ل��ه خ��وا پ��ه منظ��ور ع��ام پ��ريس ك��ې چ��اپ ش��وې د ښ��اغلي خي��ال بخ��اري پ��ه چلون��ه د پېښ��ور يونيورس��ټۍ پښ��تو اك��اډم

ده.م��خ پ��ورې د بايزي��د روښ��ان م��ذهبي افك��ار ت��ر س��رليك الن��دې د موالن��ا 119م��خ څخ��ه ت��ر 103ددې رس��الې ل��ه

عبدالقدوس په قلم يوه پخه ليكنه شته.و مخ��زن پ��ه دې ليكن��ه ك��ې د ص��راط التوحي��د، دبس��تان م��ذاهب، خي��ر البي��ان، د ارزان��ي دي��وان، ت��ذكرة االب��رار ا

ده. زه ي��ې ي��و څ��و كرښ��ې د بېلګ��ې پ��ه توګ��ه س��وياالس��الم د م��رزا دول��ت ديوانون��و ي��وه لن��ډه، خ��و ج��امع معرف��ي رانقلوم:، عم��ل ص��الح، مص��نفين( ه��م پ��ه خپل��و كت��ابونو ك��ې د بايزي��د او ءمراثراألأمغ��ل مؤرخين��و )لك��ه طبق��ات اكب��ري، م�� "

دوى چ��ې څ��ومره ددې عالق��ې ن��ه پ��ه س��وونو ميل��ه ل��رې د روش��انيانو پ��ه ب��اب ك��ې خپ��ل معلوم��ات درج ك��ړي دي، خ��و اكث��ره ګپ��ې ش��پې ويش��تلې دي. دغ��ه ۍو، دغ��ه ه��ومره ددې ځ��اى د ح��االتو ن��ه ب��ې خب��ره وو، ځك��ه دوى چ��ې څ��ه ليكل��

ك��ې راجم��ع ك��ړي دي او ي��وه لوي��ه افس��انه ي��ې "ت��اريخ هندوس��تان"ټ��ولې ګپ��ې ش��پې ذك��او هللا خ��ان پ��ه خپ��ل اردو كت��اب ترې جوړه كړې ده.

"و القاسم رفيق دالروي په ائمه تلبيس كې هم ددغه رواياتو نه كار اخيستى دى.اب مخ( 160)پورتنۍ رساله،

پـښـتو رسـالــه

م��خ پ��ورې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك 56م��خ ن��ه ت��ر 50م ك��ال د م��ۍ د مياش��تې د ګڼ��ې ل��ه 1983د ددې مضمون ليكونكى ښاغلى عبدالحليم اثر دى.بايزيد انصارى پير روشان يا پير تاريك( دى. "يې

پـښـتو رسـالــه

م كال د رسالو مجموعه ده چې د پېښور پوهنتون پښتو اكاډمۍ له خوا خپره شوې ده.1985_86د م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې )د مس��جع او مقف��ى نث��ر ن��ه جدي��د نظ��م 106ددې رس��الې پ��ه

ليك��ونكى ښ��اغلى ډاكت��ر راج ول��ي ش��اه خټ��ك دى. پ��ه دې مض��مون ك��ې د بايزي��د انص��اري د خي��ر پ��ورې( دى. د مض��مون

البيان يادونه شوې ده.

پښتـو رســاله

م��خ ك��ې د)جم��ال او روم��ان د پښ��تنو( ت��ر س��رليك الن��دې ي��و مض��مون 52م ك��ال مياش��تنۍ رس��الې كلي��ز نمب��ر 1987د پ��ه دې ډول ي��ې د بايزي��د انص��اري او راج ول��ي ش��اه خټ��ك دى خپ��ور ش��وى دى. د مض��مون ليك��ونكى ښ��اغلى ډاكت��ر

:يادونه كړې دهراك��ړې دي. ید پښ��تنو پ��ه ت��اريخ ك��ې شپاړس��مه عيس��وي پې��ړۍ داس��ې ده چ��ې م��وږ ت��ه ي��ې د فخ��ر وړ فلس��ف "

پي��ر روښ��ان بايزي��د انص��اري دى چ��ې بني��ادي توګ��ه بايزي��د ي��و ص��وفي و. د هغ��ه پ��رورش ه��م پ��ه یدغ��ه باش��عوره فلس��ف ص مذهبي ماحول كې شوى و، خو نابغه و، د خپل ماحول او مروجه مذهبي روايتونو نه مطمئن نه و.يوه خا

دده ن��ه وړان��دې چنګي��ز خ��ان، هالك��و خ��ان، امي��ر تيم��ور د مظ��المو خ��ونړى دور تې��ر ش��وى و چ��ې پ��ه نتيج��ه ك��ې مي تص��وف ك��ې ه��م د مس��لمانان ص��وفيان د تنه��ايۍ پ��ه غ��ارونو ك��ې پ��ټ ش��وي وو، دني��ا ي��ې پ��رې ايښ��ي وه او پ��ه اس��ال

ازم او هندوانو په شان د جوګيتوب او رهبانيت روايت خور شوى و.اعيسايت، بودبايزي��د هس��ې خ��و ص��وفي و، ول��ې م��زاج ي��ې پښ��تون و. د عم��ل قاي��ل و ن��و ځك��ه پ��ه اس��المي تص��وف ك��ې ي��ې د تجدي��د

او د جن��ګ مي��دان ت��ه ي��ې پ��ه ذريع��ه د ي��وې ن��وې فلس��فې روح و رپ��وك وهل��و. د تص��وف پ��ه الس��وو ك��ې ي��ې ت��وره ورك��ړه راوس��تو. د تص��وف ددې ن��وي رجح��ان پ��ه ش��ا د هغ��ه پښ��تون فك��ر او ه��م د هاغ��ه روماني��ت و. هغ��ه ولول��ه، ج��وش او د

"دليل په جذباتو دانايي وه. د روح بصيرت و، د وجداني پوهې رڼا وه.

پشاور يونيورسټى جرنل

م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك 100م��دير اعل��ى ي��ې پروفيس��ر پرٻش��ان خټ��ك دى. د رس��الې پ��ه ي��ې )پ��ه پښ��تو نث��ر د عرب��ي اث��ر( دى. ليك��ونكى ي��ې ارب��اب محم��د يعق��وب خ��ان او موض��وع ي��ې د ټول��و پښ��تنو اديب��انو پ��ه

اثارو كې د عربي اثر دى. په دې لړ كې يې د بايزيد انصاري خير البيان هم د بېلګې په توګه رااخيستى دى.ې پ��ه ه��ره ژب��ه س��ازٻږي د فاي��دې دپ��اره د ادمي��انو ت��ه دان��ايى ل��ه ه��ر څي��زه مان��ه زده وكښ��ه هغ��ه حرفون��ه چ��"

"بيرون حرفونه د قرآن. مخ( 1000)پورتنۍ رساله،

زٻـــري

دا رس��اله د افغانس��تان د اطالع��اتو او كولت��ور د وزارت او د پښ��تو د پرمختي��ا او پياوړتي��ا د امري��ت ل��ه خ��وا چاپېدله.

ه��ـ ش ك��ال د تل��ې د مياش��تې( پ��ه ګڼ��ه ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى 1355مړي ك��ال ل��ومړۍ )د ددې مجل��ې د ل��و( دى. پ��ه دې مض��مون ك��ې د روښ��انيانو او د هغ��و رس��م الخ��ط مي��کچ��ې س��رليك ي��ې )پ��ه التين��ي ت��ورو د پښ��تو فون

يادونه شوې ده. )د مضمون سرليك د رسالې په شپږم مخ كې دى(.م��خ ك��ې د )خي��ر البي��ان( ت��ر س��رليك الن��دې 18مرغ��ومي د مياش��تو د ګڼ��ې پ��ه د هم��دې مجل��ې ددې ك��ال د لين��دۍ او

يو مضمون خپور شوى دى. ليكونكى يې زلمى هېوادمل دى او پر الندينيو موضوعګانو پكې بحث شوى دى:توي��ات، د خي��ر البي��ان نث��ر، د خي��ر البي��ان خط��ي نس��خې او د هم��دې مجل��ې د حد خي��ر البي��ان مؤل��ف، د خي��ر البي��ان م

م��خ ك��ې د روښ��انيانو او د هغ��و د پيروان��و پ��ر ليكون��و بح��ث 67ه��ـ ش( ك��ال د تل��ې او ل��ړم د ګڼ��ې پ��ه 1356م ك��ال )دوي�� شوى دى.

یزٻـــر

ه��ـ 1355دا مجل��ه د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا خپرٻ��ږي او علم��ي، ادب��ي، ت��اريخي او هن��ري مض��امين خپ��روي. د ال��دين د اتي��ايم تل��ين د نم��انځنې علم��ي غون��ډې او د پښ��تو ټ��ولنې ش ك��ال د ك��ب د مياش��تې ګڼ��ه د افغ��ان س��يد جم��ال

س��وغات )خصوص��ي نمب��ر( دى. ددې مجل��ې پ��ه نه��م م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې )د روښانيانو ادبي مكتب( دى. ليكونكى يې عبدالقيوم دى او مضمون پر الندې وړو سرليكونو باندې مشتمل دى:

د بايزي��د انص��اري پ��ر ن��ورو . دلت��هبي��ان ل��ومړۍ ي��ا اساس��ي ژب��ه، د خي��ر البي��ان موض��وعخي��ر البي��ان، د خي��ر ال ده.سوٻ رڼا اچول هم تصنيفاتو

چ��ې س��رليك ي��ې )د خي��ر البي��ان مؤل��ف پ��ه ددې مجل��ې پ��ه پې��نځم م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دىهمدارنګ��ه ا مض��مون د خي��ر البي��ان كاب��ل چ��اپ پ��ه ك��وم ك��ال م��ړى دى؟( دى. ددې مق��الې ليك��ونكى پوهان��د عبدالش��كور رش��اد دى. د

"روښ��ان ي��اد"مقدم��ه ك��ې چ��اپ ش��وى دى او د بايزي��د روښ��ان پ��ه ب��ين الملل��ي س��يمينار ك��ې لوس��تل ش��وى دى او د نومي كتاب د مقالو په مجموعه كې چاپ شوى دى.

زٻــــرى

خ��وا ) پ��ه دوو وروس��تيو ه��ـ ش ك��ال د زم��ري د مياش��تې خصوص��ي دوي��م نمب��ر، د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه1356د پېړيو كې د پښتو د چاپي آثارو د بين المللي سيمينار غړو ته د پښتو ټولنې سوغات( په ډول وړندې شوې ده.

ددې مجل��ې پ��ه لس��م م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې )د پښ��تو اث��ارو پ��ه خپرٻ��دو ك��ې د س��وات ي��ع دى. نوم��وړي ليك��وال پ��ه دې مض��مون ك��ې د س��وات د حكوم��ت ون��ډه( دى. د مض��مون ليك��ونكى حبي��ب هللا رف

تاريخچ��ه، د ش��يخ مل��ي ن��ه بي��ا د س��وات پاچ��ا ص��احب عب��دالودود ګ��ل ش��هزاده خ��دمات پ��ه ښ��ه ډول څېړل��ي دي. پ��ه دې لړ كې يې د بايزيد روښان د مبارزې داسې يادونه كړې ده:

خپل��واكۍ او ازادۍ َم��ېن ش��خص ... پ��ه لس��مه هج��ري پې��ړۍ ك��ې د پښ��تنو ي��و ب��ل مفك��ر س��ياس او د پښ��تنو پ��ر "بايزي��د روښ��ان ه��م د خپل��و مل��ي غورځنګون��و او مل��ي مب��ارزو لپ��اره د س��وات س��يمه خوښ��ه ك��ړه. ده دده زامن��و او دده پيروان��و ل��ه هم��دې ځاي��ه د ګورګ��اني ښ��كېالك )اس��تعمار( پ��ر ض��د مېړن��ۍ مب��ارزې وك��ړې او د پښ��تني واكمن��ۍ د بي��ا

"ان ارزښتناك آثار هم د همدې سيمې محصول دي.ټينګولو هڅې يې وكړې او د بايزيد روښ

د زٻـــري كـالـنۍ

ه��ـ ش ك��ال ك��ې خپ��ره ش��وې ده. 1357 هد افغانس��تان د علوم��و د اك��اډمۍ د ژب��و او ادبي��اتو انس��ټيټيوټ ل��ه خ��وا پ��م��خ پ��ورې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې )پ��ه روښ��اني نهض��ت 31م��خ ن��ه ت��ر 25ددې مجم��وعې ل��ه

م��خ ك��ې د 342وس��يقۍ س��ره رابط��ه( دى. د مض��مون ليك��ونكى څېړن��وال دوس��ت دى او د هم��دې مجم��وعې پ��ه ك��ې د معب��دالقيوم ن��ورزي ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې )د روښ��اني نهض��ت س��ره د مخالف��ت علتون��ه( دى.

مخ پورې دوام لري. 362مخ څخه تر 343مضمون له

ژونـــدون

هـالـاووه ورځنۍ رس

ه��ـ ش ك��ال د دل��وې د څل��ورمې ي��ا 1359نوم��وړې رس��اله د افغانس��تان د اطالع��اتو او كولت��ور ل��ه خ��وا خپرٻ��ږي. د ش��ماره ك��ې ي��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې )خي��ر 44او 43م ك��ال د فب��رورۍ د مياش��تې پ��ه 1981د

ض��مون ك��ې د بايزي��د روښ��ان پ��وره البي��ان د بايزي��د روښ��ان اث��ر( دى. د مض��مون ليك��ونكى زري��ن ګردي��وال پ��ه دې م پېژندګلوي كړې ده.

ســالنـامــه

مخون��ه ل��ري. 414م( ك��ال، خپ��ره ش��وې ده، ټ��ول 1934/1933ه��ـ ش )1311 هد كاب��ل د ادب��ي انجم��ن ل��ه خ��وا پ��م��خ ك��ې د )پښ��تو ت��ه ي��وه كتن��ه( ت��ر س��رليك الن��دې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې ليك��ونكى ي��ې 399ددې رس��الې پ��ه

هللا زمري��الى دى. نوم��وړى ليك��وال د پښ��تو د ش��اعرانو پ��ه ل��ړ ك��ې د بايزي��د روښ��ان او د هغ��ه د پيروان��و ش��اعرانو ام��ين ليكلى دى. "ميرزا جان انصاري"نومونه ياد كړي دي، خو ميرزا خان انصاري يې

د زيري ورځپاڼه

ك��ال 1356ګڼ��ه 1ى او د چهارش��نبې ه��ـ ش د1316د كاب��ل د پښ��تو ټ��ولنې ل��ه خ��وا خپرٻ��ږي، چ��ې د بنس��ټ ك��ال ي��ې ګڼه ده. 2249پرله پسې ،د وري د مياشتې درٻيمه

د روښ��ان پي��ر د ډل��ې ي��و ش��مېر ن��اظم "ددې ګڼ��ې پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې دى. "قصيده سازان

ټ��اكلى دى. ق��ادر داد د د مض��مون ليك��ونى پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي دى، پ��ه دې ډول ي��ې د روښ��اني ق��ادرداد مق��امځك��ه چ��ې پ��ه ك��الم ك��ې ي��ې .روښ��انيانو پ��ه ص��ف ك��ې د كريم��داد ب��نګښ ترڅن��ګ، خ��و وروس��ته د درٻ��دلو ح��ق ل��ري

او موض��وع خ��و ي��ې ي��وه ده، خ��و كل��ه كل��ه هن��ر ه��م پك��ې ځلې��ږي او س��ړى یش��عريت ت��ر واص��ل درون��د ښ��كاري. محت��او ويالى شي چې غزل يې د شعر ښكالوې لري. لكه:

زړه ك��ې خي��ال ل��ري و جن��ګ ت��ه م پ��هاچ��ې م��د څ��وك ب��ۀ څ��ه واي��ي دې مس��ت ش��وخ و ش��نګ ت��ه چ��ې پ��رې آه د ع��اجزانو اث��ر نك��ه

ب��ه څ��ه س��تايي و س��نګ ت��ه ید نرم��ۍ خ��و لك��ه زه چ��ې د هج��ران پ��ه اور ګ��داز ش��وم

خ��داى دې هس��ې س��اعت پ��ېښ نك��ه پتن��ګ ت��ه.

(113-1)وركه خزانه، وه اوږده قصيده هم شته چې په دې ډول شروع كېږي:ليكوال ليكي چې د قادر داد د كالم په نمونو كې ي

ابتدا چې د حمل په درست جهان سي زمكه سبزه زرغونه هم كوهستان سي

او وروسته يې د قصيدې د مختلفو برخو تشريح په ښه ډول كړې ده. زه يې يواځې وروستى بيت رانقلوم: هـېڅ ســړى بـــه غلط نـــه يې قـادر داده

بـايزيد روښان سي كه پيرو د انصاري (228-1)وركه خزانه،


ګڼه. 2450كال د وري د مياشتې لسمه، پرله پسې 1356ګڼه، د 2چهار شنبه ددې ګڼ��ې پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې )د كريم��داد ب��نګښ پ��ه دي��وان ك��ې

دى. قصايد( دى. ليكونكى يې پوهاند عبدالحى حبيبي ليو قص��يدو راتې��ر کد پښ��تو ادب د قص��يدې پ��ه اوږده ت��اريخ ك��ې چ��ې كل��ه م��وږ د غ��وري دورې ت��ر ل��وړو او ښ��

ق راپ��ه دې خ��وا 800 ل��هب��ې خون��دو منظوم��اتو س��ره مخ��امخ كې��ږو او داس��ې وين��و چ��ې دش��و، ن��و د روښ��اني مكت��ب ل��ه پ��ه خپل��ه پ��ه دغ��ه ډل��ه ك��ې ځين��ې د پ��ر پښ��تو ادب بان��دې د هن��ري رك��ود او د ښ��كال د فق��ر دوره راغل��ې ده، خ��و كل��ه ك

پ��ه وق خاون��دان او د هن��ر او ښ��كال روزونك��ي ش��اعران ه��م پي��دا ش��وي دي چ��ې ل��ه هغ��و څخ��ه ي��و كريم��داد دى. دىذ بولي. "عيشى"دري شعر كې ځان

د ځين��ې قص��يده وش��مه منظ��ومې د هېرول��و وړ ن��ه دي. دده اد روښ��اني ډل��ې د منظوم��اتو پ��ه ل��ړ ك��ې د كريم��ده هغ��و اوږدو تغزالت��و ډك دى چ��ې س��ړى ي��ې غ��زل نش��ي بل��الى، خ��و د قص��يدې ټ��ولې ځانګړتي��اوې او دي��وان اكث��ره پ��

تعريفونه هم لري.كريم��داد ه��م عم��ر پ��ه هندوس��تان ك��ې تې��راوه، پ��ه ق��وم ب��نګښ و. ځين��ې فارس��ي غزل��ې ه��م د دي��وان پ��ه پ��اى ك��ې ل��ري

ي ښ��كاري او س��ړى وي��الى ش��ي چ��ې چ��ې ادب��ي ارزښ��ت ي��ې متوس��ط دى، خ��و دده پښ��تو وين��ا ت��ر ن��ورو روښ��انيانو ق��و كريمداد يو ناظم و چې د شعر درشل ته ورنږدې شوى و.


ګڼه. 4451، پرله پسې 17هـ ش كال د وري د مياشتې 1356ګڼه، د 3چهارشنبه، )د كريم��داد ب��نګښ د قاص��ېدو دی ددې ګڼ��ې پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې

د به��ار د ي خ��وا(. ليك��ونكى ي��ې پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي دى. كريم��داد كل��ه د قص��يده س��رايانو پ��ر س��نت براب��رهن��رص او ګرب��ز ك��وي او دلت��ه ن��و س��ړى دا من��ي چ��ې يمن��اظرو تثبي��ت ل��ري او بي��ا خپل��و عرف��اني او تلقين��ي مط��البو ت��ه تخل��

لي او هغ��ه رنګ��ه مطال��ب چ��ې س��نايي پ��ه زم��وږ د پښ��تو ادبي��اتو ك��ړۍ د ل��وى افغانس��تان پ��ه سلس��له ال��ذهب پ��ورې نښ�� خپلو عرفاني او اخالقي قصيدو كې ځاى كړي و، د كريمداد په كالم كې هم هغسې ښكاري. لكه دا قصيده:

ښ��ه نس��يم چ��ې زٻ��رى راوړه ل��ه به��اره عن��دليب م��ې پ��ه فغ��ان ش��ه ت��ر ګل��زاره پ��ه وص��ال ي��ې د ګ��ل ډٻ��ره خوښ��ي وش��وه

ل��ه خ��اره ؤچ��ې پ��ه ځ��ان ي��ې محن��ت وڅك��ا

ســالنـامــه

500م( ك��ال د كاب��ل د ادب��ي انجم��ن ل��ه خ��وا چ��اپ ش��وې ده. ل��ه متعلق��اتو س��ره ټ��ول 1936/1935ه��ـ ش )1314 هپ�� مخه لري.

د مض��مون ليك��ونكى د كاب��ل د ادب��ي ؛پ��ه دې رس��اله ك��ې د )پښ��تون( ت��ر س��رليك الن��دې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دىو پښ��تانه، غزنوي��ان او پش��تانه، غوري��ان او پښ��تانه، پ��ه مري��الى( د اس��الم ازنجم��ن غ��ړى جن��اب ام��ين هللا خ��ان )ا

غ��ل او پښ��تانه ت��ر س��رليكونو الن��دې د پي��ر روښ��ان مب��ارزه او هغ��ه د اوالد مب��ارزه او محجمل��ه ك��ې د اكب��ر ج��الل ال��دين له مغولو سره د هغه مخالفت بيان كړى دى.

و څخه ښكاري.د روښان په هكله د ليكونكي معلومات يواځې د اخوند دروٻزه له روايات

كابـل مجــله

د مياش��تو ګڼ��ې پ��ه ئم ك��ال د اپري��ل او م��1969ه��ـ ش ك��ال د غ��ويى او د 1348د پښ��تو ټ��ولنې مياش��تنۍ خپرون��ه، د ت��ر س��رليك الن��دې د روس��ي پښ��تو پ��وه د م.ك.اس��النوف ي��وه ليكن��ه خپ��ره "روښ��انيانو نهض��ت"ديارلس��م م��خ ك��ې د

م��خ 19ب��ې څخ��ه پښ��تو ت��ه ژب��اړلې ده او د كاب��ل مجل��ې د پ��ورتنۍ ګڼ��ې ت��ر ك��ړې ده چ��ې معتم��د ش��ينواري ل��ه روس��ي ژ پورې خپره شوې ده.

كابــل مجــله

م ك��ال د س��تمبر او اكت��وبر د 1971ه��ـ ش ك��ال د تل��ې او د 1350د افغانس��تن د پښ��تو ټ��ولنې مياش��تنۍ مجل��ه ده. د ت��ر س��رليك الن��دې د "و او د هغ��وى د مب��ارزېروښ��انيان"م��خ پ��ورې د 68م��خ څخ��ه ت��ر 58ګڼ��ې ل��ه 622 مياش��تو پ��ه

ښ��اغلي غ��الم س��رور ش��ريفي ي��وه ليكن��ه خپ��ره ش��وې ده چ��ې ت��ر بايزي��د دمخ��ه د پښ��تنو سياس��ي او اقص��ادي وض��ع او ل��ه رڼا اچولې ده. "د روښانيانو خلقي نهضت په رڼا كې"پښتنو سره د مغولو پر وضع باندې د اسالنوف

كـابــــل

ټولنې مياشتنۍ خپرونه ده چې علمي، اجتماعي او ادبي مضامين خپروي. د كابل د پښتو م��خ پ��ورې 51م��خ څخ��ه ت��ر 36م ك��ال( د دس��مبر او جن��ورۍ د مياش��تو پ��ه ګڼ��ه ك��ې ل��ه 1971ه��ـ ش )1349د

ت��ر س��رليك الن��دې ي��و اوږد مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې د افغانس��تان "بايزي��د انص��اري او د روښ��انيانو نهض��ت" زي ژباړلى دى. ورڅخه چې د )رومادين روسي ليكوال( تاليف دى او ګل محمد ن تاريخ دويم ټوك

... "دی واي��يليك��وال ت��ر اخ��ره ح��ده كوښ��ښ ك��ړى دى چ��ې روښ��اني تحري��ك ي��و سوسيالېس��تي تحري��ك ثاب��ت ك��ړي. پ��ه دې مض��مون ك��ې روښ��اني تحري��ك ت��ه مطل��ق "دغ��ه نهض��ت د خپ��ل اص��لي ماهي��ت ل��ه مخ��ې ض��د في��وډالي جري��ان و.

هض��ت وي��ل ش��وى دى. پ��ه دې ډول ي��ې د روښ��انيانو مب��ارزه او د هغ��و م��اتې څېړل��ې او بي��ا ي��ې نتيج��ه ګي��ري بزګ��ري ن كړې ده.

كابــل مجــله

بايزي��د "پ��ورې د 9م��خ څخ��ه ت��ر 5ګڼ��ې ل��ه 630ج��واليي د -م ك��ال د ج��ون1972ه��ـ ك��ال د چنګ��اښ او د 1351د زي يوه ليكنه خپره شوې ده. تر سرليك الندې د ښاغلي محمد صفدر ساالر "روښان

ل ــابـــك )ژبنۍ او ادبي څېړنې(

د افغانستان د علومو اكاډمۍ د ژبو او ادبياتو علمي او تحقيقي مركز پښتو ټولنې له خوا خپرٻږي. مي��زان د مياش��تې پ��ه ګڼ��ه ك��ې د )واص��ل روښ��اني الفن��امې( ت��ر س��رليك -ه��ـ ش ك��ال د س��نبلې1360ددې مجل��ې د

برٻښنا په ليكنه د واصل د الندې بيت په پيل يو مضمون دى: الندې د روښنـــــائى وتــــه راووزه خـوى عمل د روښاني كړه

مخ پورې يو اوږد مضمون ليكل شوٮدى. 45ه تر ن 26ددې ګڼې له

كــابـــل

پ��ه "اورم��ړي ژب��ې"دس��مبر مياش��تو پ��ه ګڼ��ه ك��ې د مجل��ې پ��ه ل��ومړي م��خ د -م( ك��ال د ن��ومبر1972ه��ـ ش )1350د نامه يو مضمون خپور شوى دى.

د مض��مون ليك��وال څېړني��ار دوس��ت محم��د دوس��ت دى. پ��ه دې مض��مون ك��ې اورم��ړي ژب��ه، چ��ې د افغانس��تان ژون��دۍ ژب��ه ده او بايزي��د روښ��ان )اورم��ړ( ه��م ددې ژب��ې وي��ونكى و، پ��ه دې مض��مون ك��ې ي��ې ك��اڼيګرم اورم��ړي ژب��ه د

س��ه ك��ې لغ��ات، متلون��ه او يس��ه ك��ړې ده. پ��ه دې مقايه اورم��ړي ژب��ې س��ره مقال��وګر )د افغانس��تان ي��و والي��ت دى( ل�� توكي د مقايسې لپاره راغلي دي.

دى او "د بايزي��د د تبلي��غ ش��روع"م��خ ك��ې ي��و ب��ل مض��مون ش��ته چ��ې س��رليك ي��ې 67او ه��م دا ډول ددې مجل��ې پ��ه د مضمون ليكوال ښاغلى غالم سرور شرعي دى.

كــابـــل

ه��ـ ش ك��ال څلورم��ه ګڼ��ه ي��ا 1355د .خپرون��ه ده چ��ې عل��ي، اجتم��اعي او فلس��في مض��امين خپ��روي مياش��تنۍ پښ��توج��واليي پ��ه ګڼ��ه ك��ې ي��و مض��مون خپ��روي چ��ې س��رليك ي��ې )د پښ��تو ادب دوه ن��يم زره كل��ن ت��اريخ -م ك��ال د ج��ون1976د

)د ابتدا نه تراوسه ددغه ادب مسير( دى.او ومس��ير ك��ې د روښ��انيانو او د هغ��ه د مخ��الفينو پ��ر ليكون�� ليك��ونكى ي��ې معمتم��د او موض��وع ي��ې د پښ��تو ادب پ��ه

ادبي��اتو رڼ��ا اچ��ول ش��وې ده. پ��ه لس��مه هج��ري پ��ړۍ ك��ې د روښ��انيانو دوره پي��ل كې��ږي، پ��ه دغ��ه وخ��ت ك��ې پ��ه پښ��تو ادب كې د نوي فكر اساس ايښودل كېږي.

دې الر ك��ې د ادب او هن��ر دغ��ه نهض��ت ك��ه ل��ه ي��وې خ��وا ل��ه اخون��د دروي��زه س��ره پ��ه م��ذهبي مس��اٻلو اخت��ه دى او پ��ه ن��ه ك��ار اخل��ي، ن��و بل��ې خ��وا ل��ه مغول��و س��ره پ��ه سياس��ي موض��وعاتو بح��ث دى. م��رګ ژوبل��ه تې��روي، ت��وره او قل��م ي��ې دواړه راايس��تلي دي. پ��ه دغ��ه كش��مكش او اخ و ډب ك��ې د پښ��تو ادب خ��وا زيات��ه ق��وي كې��ږئ او دا دوره د پښ��تو

ادبياتو د انكشاف يوه وتلې دوره ګڼل كېږي.م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې 78همدارنګ��ه د كاب��ل مجل��ې پ��ه ذك��ر ش��وې ګڼ��ه پ��ه او

)خواجه عبدهللا انصاري پير هرات او بايزيد انصاري پير روښان د نثر مقايسه( دى.د مض��مون ليك��ونكى څېړن��دوى عب��دهللا خ��دمتګار دى. پ��ه دې مض��مون ك��ې ي��ې د خواج��ه عب��دهللا انص��اري )پي��ر

س��ه پ��ه ښ��ه ډول يث��ر ډول او د هغ��ه مخ��الفين او د خي��ر البي��ان نث��ر او د بايزي��د انص��اري د مخ��الفينو مقاه��رات( د ن څېړلې ده.

د دواړو لوي��و شخص��يتونو مهم��ه ادب��ي مقارن��ه پ��ه دې كې��داى ش��ي چ��ې د ه��رات پي��ر پ��ه پېنځم��ه پې��ړۍ ك��ې پ��ه ادبي��اتو ك��ې ل��وړ مق��ام ت��ه ورس��اوه چ��ې ت��ر ده مس��جع نث��ر ي��ې پ��ه دري او ژب��ه او قل��م د ق��رآن مجي��د د ادب��ي ف��ورم يادګ��ار

ورسته يې بيا زيات رواج وموند.د ه��رات د پي��ر د زم��انې ن��ه پېنځ��ه پې��ړۍ وروس��ته پ��ه لس��مه هج��ري پې��ړۍ ك��ې بايزي��د روښ��ان پي��ر د مب��ارزې

د ق��رآن مجي��د پ��ه پي��روي د مس��جع نث��ر د ف��ن ن��ه ي��ې پ��ه پښ��تو ژب��ه ك��ې ي��ې بې��رغ ج��ګ ك��ړ او ددې مب��ارزې پ��ه ت��رڅ ك��ې ر واخيست چې تر ده وروسته يې هم دوام وموند. كا

كــابـــل

م��خ 5اګس��ت( د مياش��تو پ��ه ګڼ��ه ك��ې ل��ه -م ك��ال د ج��واليي1976ه��ـ ش ك��ال د زم��ري مياش��ت پېنځم��ه ګڼ��ه )1355د پورې يو مضمون خپور شوى چې سرليك يې )د پښتو نثر په مختلفو مرحلو كې( دى. 11څخه تر

دى، دا چې پير روښان ولې د ځان لپاره مقفى او مسجع نثر غوره كړى، ليكي: د مضمون ليكونكى معتمد... د بايزي��د خب��رې چ��ې د بزګ��ر او دهق��ان دپ��اره ډٻ��رې ض��روري او ګټ��ورې وې باي��د پ��ه ژب��ه ي��اد او حف��ظ ش��ي. "

د بزګران��و ده ب��ه ورت��ه پ��ه اس��ان ترتي��ب ك��ولى چ��ې هغ��ه د مقف��ى نث��ر ترتي��ب دى... د بايزي��د حكم��ت او فلس��فه دا وه چ��ې "تكليف كم شي او په اسانۍ سره د ده تعليمات او الرښوونې د دوى په ذهن كې كېني.

ي��رس پ��ه حوال��ه ليكل��ى دى ګ. ف ګپ��ورتنى بي��ان ي��ې ) د پښ��تو ب��ديعي نث��ر( د مس��كو چ��اپ د روس��ي ليك��وال م��وف او همداسې د پورتني ماخذ په حواله ليكي:

ر ځك��ه انتخ��اب ك��ړى و چ��ې ده داس��ې پ��ېش بين��ي ك��ړې وه ك��ه دا احتم��ال ه��م ش��ته چ��ې بايزي��د ب��ه مقف��ى نث�� "چې��رې دده كت��اب دده د دښ��منانو ل��ه خ��وا د منځ��ه ي��وړ ش��ي، ن��و د خلق��و پ��ه ذه��ن ك��ې ب��ه د ش��عر غون��دې پ��اتې وي او پ��ه

".ؤشفاهي ډول به د يوې خولې نه بلې خولې ته الړ شي او دا يو اوږد فكر و چې ده كړى

كــابـــل

م��خ ك��ې ي��و مض��مون چ��ې 141م��ۍ د مياش��تو د ګڼ��ې پ��ه -م ك��ال د اپري��ل1977ش ك��ال دويم��ه ګڼ��ه ي��ا د ه��ـ 1356د او د څيړن��ه دهپوهني��ار محم��د ص��ابر دچ��اپ ش��وى دى چ��ې )پښ��تو نث��ر د ت��اريخ پ��ه اوږدو ك��ې(دی س��رليك ي��ې

:ده رڼا اچولې يې داسیروښاني دورې پر نثر پې��ړۍ پ��ورې پښ��تو نث��ر نس��بت و ل��ومړۍ دورې ت��ه ( زر هج��ري ي��انې لس��مې1000ددې دورې ن��ه وروس��ته )

زيات��ه وده ك��ړې ده. ډٻ��ر كتابون��ه او آث��ار پك��ې ليك��ل ش��وي دي خ��و ل��ه ب��ده مرغ��ه ددې دورې ټ��ول اث��ار پ��ه الس ك��ې وال او مس��جع دى. د فك��ر او موض��وع ل��ه زن��خ��و د هغ��و آث��ارو ل��ه مخ��ې چ��ې هم��دا اوس ش��ته، ددې دور نث��ر و .نش��ته

ي دي. پکښ��تص��وفي، عرف��اني او دين��ي افك��ار او خي��االت پ��ه ش��دت س��ره ؛ ه دى راغل��ىلون پك��ې ن��دپل��وه ك��وم خ��اص ب��ددې س��بك عل��م ب��رداران مي��ا روښ��ان او اخون��د دروٻ��زه دي، ك��ه څ��ه ه��م دغ��و دواړو فك��ر مخالف��ت درل��ود، خ��و د لي��ك

دود له پلوه يې الره يوه وه.

كــابـــل

م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور 89مبر( د مياش��تو د ګن��ې پ��ه س��ت-م ك��ال اګس��ت1977ه��ـ ش ك��ال ش��پږمه ګڼ��ه )1356د )په شپاړسمه او اوولسمه پېړۍ كې د پښتنو ملي جنبش ته يوه لنډه كتنه(.دی شوى دى چې سرليك يې

او عب��دالقيوم ترجم��ه ونګ��ټاو پ��والد عثم��ان دي او ر وفډاكت��ر ع��ارف عثم��ان ند مض��مون ليك��وال روس��ى ليك��واال هغوی ليکی: كړي دي.بب چ��ې افض��ل خ��ان خټ��ك چ��ې د في��وډالي پوړي��و اس��تازى او د خټك��و د خ��انزاده ګ��انو څخ��ه و د هم��دا س�� "

روښ��انيانو د جن��بش څخ��ه كرك��ه او نف��رت ښ��كاره ك��وي... بايزي��د انص��اري پ��ه م��ذهبي ف��ورم ك��ې داس��ې اع��الن ك��وي چ��ې )د آزادي الره( پرانيس��تې و ټول��و مري��انو، بزګران��و، ګاون��ډيانو او ن��ورو ت��ر س��تم الن��دې د رڼ��آ و خ��وا ت��ه د وتل��و الره

"ده.د روښ��انيانو نهض��ت چ��ې د وخ��ت اجتم��اعي، اقتص��ادي او سياس��ي ش��راٻطو پ��ه نظ��ر ك��ې نيول��و س��ره د ش��كل ل��ه

مخې يو مذهبي او ديني تحريك و، خو د محتوا له مخې په خپله زمانه كې يو ولسي او مترقي جنبش و.الن��و او ګورګاني��انو د امپراط��ورۍ وف��اداران او نماين��دګان لن��ډه ي��ې دا چ��ې ليك��ونكى د روښ��انيانو مخ��الفين د فيوډا

ګڼلي دي.

كــابـــل

م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور 103اكت��وبر ګڼ��ه(. ددې ګڼ��ې پ��ه -م ك��ال د س��پتمبر1977ه��ـ ش ك��ال اوم��ه ګڼ��ه )1356د پښ��تنو پېړي��و ك��ې د 17-16)دی د مخكين��ۍ مياش��تې ي��انې ش��پږمې ګڼ��ې پ��ايڅوړ دى چ��ې س��رليك ي��ې ی چ��یش��وى د

ملي جنبشونو ته يوه لنډه كتنه(. نګ��ټ او عب��دالقيوم ترجم��ه ك��ړى دى. د ود مض��مون ليك��ونكى ډاكت��ر ع��ارف عثم��انوف او پ��والد عثم��ان دي او ر

روښ��اني تحري��ك د مغول��و ش��اهانو )د اكب��ر باچ��ا ن��ه ت��ر اورنګزٻ��ب( پ��ه مقاب��ل ك��ې پ��ه ي��ې مض��مون پ��ه دې برخ��ه ك��ې مختصر ډول څېړلى دى.

،ار م��ؤرخ عب��دالقادر مل��وك ش��اه ب��دواني د ج��الل ال��دين د خويون��و پ��ه ي��ادولو س��ره دې وړوك��يد ډهل��ي د درب��عليحض��رت د ښ��ه پېرزوين��ې او خاص��و اداس��ې ن��ورو كلم��اتو س��ره ي��ادوي او زي��اتوي چ��ې دى د پ��ه ناپوه��ه او ،احم��ق

د ك��وره وتښ��تېد عليحض��رتامرغ��ه او ب��ې هوښ��ه ماش��وم د دمهرب��انيو پ��ه ارزش ن��ه پوهې��ده، ن��و ځك��ه دا بدبخت��ه، ب��او بېرت��ه خپل��و افغان��انو ت��ه ورغ��ى. د افغان��انو ع��وام الن��اس او ن��ور ب��اغي كس��ان ه��م دده پ��ر ش��اوخوا راټ��ول ش��ول او د

هندوستان لويه تجارتي الر يې بنده كړه.

كــابـــل

پ��ور م��خ ك��ې ي��و مض��مون خ 54پ��ه ګ��ڼ ( م ك��ال د دس��مبر او جن��ورۍ1977-78ه��ـ ش ك��ال لس��مه ګڼ��ه )1356د ورګاني��انو پ��ر ک)د هندوس��تان دی ش��وى دى چ��ې ليك��ونكى ي��ې ډاكت��ر محم��د حس��ن ك��اوون دى او د مض��مون س��رليك

هغه ليکی:(. 1689-1500له بابره تر اورنګزيب پورې ) -ضد د پښتنو مبارزې ه ورګاني��انو س��ره د پښ��تنو د مخالف��ت دويم��ه مرحل��ه د روښ��انيانو پ��ه تحري��ك س��ره ش��روع ش��وه چ��ې ددغ��ک... ل��ه "

ش��دت او زور داس��ې دكت��ورين د( نومې��ده... ددغ��ه منظ��ور دپ��اره ده 1581-1525تحري��ك مؤس��س بايزي��د انص��اري )ف��ارموليز ك��ړ چ��ې اص��لي ج��وهر ي��ې د ج��اهلو خلك��و او د نف��س او د خ��داى د دښ��منانو ل��ه منځ��ه وړل روا ګڼ��ل و. داس��ې

نځ ووٻش��ل ش��ي، خ��و عجيب��ه دا ده س��ره ل��ه خل��ق ده )م��ړه( وبل��ل او دده پ��ه فك��ر باي��د دداس��ې م��ړو م��ال د وارث��انو ت��رمدې چ��ې دى د س��نت او اه��ل جماع��ت پ��ه خلق��و ك��ې پي��دا او اوس��ېده، اس��ماعيلي م��ذهب ت��ه ماٻ��ل ش��و. ت��ر دې ح��ده پ��ورې

چې په يو قول سره دى د سنت نه زيات د تشيع په خوا و.ټينګ��ه روحي��ه ول��ري. پ��ه بايزي��د پ��ه غال��ب احتم��ال س��ره غوښ��تل چ��ې دده تحري��ك د اس��ماعيليانو پ��ه ش��ان د مب��ارزې

دې ك��ار ك��ې دى مؤف��ق ش��و ځك��ه چ��ې افغان��ان ددغ��ه تحري��ك م��ذهبي روحي��ې وخوځ��ول او دوى بېل��ه دې چ��ې د ژون��د روا ول��ري، د ګورګ��اني امپراط��ورۍ ل��ه لښ��كره س��ره وجنګې��دل. ي��وازې دا ن��ه و، بايزي��د ولس��ونه پ��ه داس��ې پ��او م��رګ

اصولو سره جلب كړل.ي��وازې پي��ر ت��ه ن��ه ب��ل چات��ه ؛و دپ��اره ګټ��ور و لك��ه د ش��ريعت څخ��ه خ��الص وال��ىدده پ��ه فك��ر دده د پيروان�� چ��ی

د غي��ر روښ��اني اول��س د م��الو د ض��بطه روا بل��ل او پ��ه پ��اى ك��ې پ��ه ټ��ول جه��ان بان��دې د حاكمي��ت امي��د ،اطاع��ت ك��ول "لرل...

ځ��اى ځ��اى ماخ��ذ ده او ليك��وال د خپل��ې وين��ا د ثب��وت لپ��اره ءلن��ډه ي��ې دا چ��ې ټول��ه مقال��ه پ��ه دې ډول نظري��اتو بن��ا ښودلى دى.

وږمـــه

ه��ـ ش ك��ال د زم��ري_وږي د 1341ك��ال درٻم��ه ګڼ��ه )د مد كاب��ل پوهنت��ون د ادبي��اتو پ��وهنځي د خپرون��و ن��ه د ش��پږمياش��تو ګڼ��ه( ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى چ��ې س��رليك ي��ې )د عب��دهللا انص��اري او بايزي��د انص��اري تص��وف( دى. د

پورې اوږد دى. 34مخ څخه تر 13رښتين دى. دا مضمون له مضمون ليكونكى پوهاند صديق هللا

وږمــــه

د كاب��ل پوهنت��ون د ادبي��اتو او بش��ري علوم��و ل��ه پ��وهنځي ن��ه خپرٻ��ږي. د فلس��في، علم��ي، اجتم��اعي او هن��ري ه��ـ ش ك��ال پ��ه ل��ومړۍ او دويم��ه ګڼ��ه ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې 1351مض��امينو لرونك��ې ده. ددې مجل��ې د

م��خ څخ��ه ت��ر 56د م��نځ ت��ه رات��ګ عوام��ل(. دا مض��مون ل��ه -)پي��ر روښ��ان او دده تص��وفي ښ��وونځيدی يك ي��ې س��رل پوهنتون استاد پوهنيار علمي دى. بلمخ پورې دوام لري. د مضمون ليكونكى د كا 70

وږمــــه

ه��ـ ش ك��ال 1355د د كاب��ل پوهنت��ون د ادبي��اتو او بش��ري علوم��و د پ��وهنځي ل��ه خ��وا خپرٻ��ږي. د نوم��وړې مجل��ېا )پښ��تو پېژندن��ه(. ددې ترمخ��ه ددی م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې 13د دويم��ې ګڼ��ې پ��ه

.وپښتو څېړنو بين المللي مركز د پرانستو په بين المللي سيمينار كې ويل شوى ود مضمونمض��مون خپ��ور ش��وى دى م��خ ك��ې )د پښ��تو ادب��ي او علم��ي ك��ورنۍ( ت��ر س��رليك الن��دې ي��و 25د هم��دې مجل��ې پ��ه

چ��ې پ��ه هغ��ه ك��ې د روښ��اني ك��ورنۍ پېژندن��ه او تعري��ف ش��وى دى او بي��ا د الن��دې روښ��اني ش��اعرانو يادون��ه ش��وې ده:

ارزان��ي، عل��ي محم��د مخل��ص، واص��ل روښ��انى، مي��رزا خ��ان انص��اري، دول��ت ل��واڼى، خواج��ه محم��د، د عل��ي محم��د مخلص د پالر )ابابكر(... او نورو ذكر راغلى دى.

وږمــــه

ان ي��)د خي��ر البدی م��خ ك��ې ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې 29ه��ـ ش ك��ال د ل��ومړۍ ګڼ��ې پ��ه 1356د مقدمې او لغات نامې ته يوه كتنه(. د مضمون ليكونكى صديق هللا رښتين دى.

د پ��ه دې مض��مون ك��ې د كاب��ل چ��اپ خي��ر البي��ان چ��ې د مك��روفلم ل��ه مخ��ې عكاس��ي ش��وى دى، پ��ه س��ريزه ك��ې ي��ې پوهاند حبيبي صاحب، ښاغلي بېنوا او پوهاند رشاد مقالې خپرې شوي دي.

ښ��اغلى پوهان��د رښ��تين د كاب��ل د عكس��ي خي��ر البي��ان پ��ر م��تن او پ��ه تې��ره د هغ��ه پ��ر حاش��يه ي��ې تنقي��د ك��ړى دى. ا خ��و زم��"(خ��و رښ��تين ص��احب واي��ې):م��خ ك��ې رس��اله غوثي��ه د پي��ر روښ��ان اث��ر ب��ولي، 32ښ��اغلى حبيب��ي د مق��دمې پ��ه

پ��ه دغ��ه مقال��ه ك��ې پ��ه فك��ر دغ��ه كت��اب د ش��يخ نعم��ت د زوى هم��دان ت��اليف دى او د روښ��ان آث��ارو تلخ��يص ش��وى دى.)ق��ال مس��كين( ل��ه عب��ارت څخ��ه داس��ې ښ��كاري، چ��ې د كت��اب مؤل��ف ب��ل څ��وك دى چ��ې دده د خ��ولې رواي��ت ك��وي. دغ��ه

پي��ر او غ��وث د وين��ا پ��ه ب��اب څ��ه راز د رس��اله غوثي��ه د نام��ه ن��ه ه��م دغ��ه خب��ره ج��وتېږي، ول��ې چ��ې ي��و مري��د د خپ��ل "ليكي، نو هغه ته يې نسبت كول مناسب ښكاري، خو خپل اثر ته په خپله رساله غوثيه ويل صحيح نه برٻښي.

واي��ي چ��ې حالنام��ه د عل��ي محم��د ب��ن اب��وبكر قن��دهاري ل��ه خ��وا تكمي��ل (رش��تين ص��احب) م��خ ك��ې 28د مق��دمې پ��ه ه��م پك��ار وه چ��ې د حالن��امې د اص��لي نس��خې پ��ه ل��ومړي م��خ ك��ې دا ش��وې ده. دا خب��ره ص��حيح ده، خ��و دوم��ره يادون��ه

عب��ارت ليك��ل ش��وى دى: )ت��اليف خليف��ه عل��و خ��ان ش��ينواري( ددې خب��رې مطل��ب دا دى، چ��ې خليف��ه عل��ي محم��د مخلص په خټه شينوارى و، البته نيكونه يې له كندهاره تېرا ته راغلي وو.

اولــس

ك��ال نهم��ه ګڼ��ه ك��ې ي��و 26م ك��ال د اكت��وبر مياش��ت د 1986ر ن��ه خپرٻ��ږي. د دا رس��اله د بلوچس��تان ل��ه ك��وٻټې ښ��امض��مون د )پښ��تو كالس��يكي ادب( ت��ر س��رليك الن��دې خپ��ور ش��وى دى چ��ې ليك��وال ي��ې محت��رم اس��تاد ډاكت��ر اقب��ال نس��يم

خټك دى.كت��ابونو معلوم��و پ��ه ښ��اغلى ليك��وال د پښ��تو د مكتوبون��و پ��ه جمل��ه ك��ې د روښ��اني مكت��ب ذك��ر ك��ړى دى او د پښ��تو

ل��ومړى نث��ري كت��اب خي��ر البي��ان ګڼل��ى دى او د بايزي��د روښ��ان مكت��ب ي��ې د كالس��يك ادب س��رخېل ګڼل��ى او ه��م ي��ې ك��ې دغسې يې له روښاني مكتب سره تعلق لرونكي شاعرانو او اديبانو ذكر هم كړى دى.

ــرة المعـــارفئاسالمــي دا

ه انګرٻزۍ ژبه(ـ)پ

The Encyclopedia of Islam Edited by M.t.Houlsma, T.W. Arold R.Hartmann

پ��ه ل��ومړي س��تون ك��ې د 686م د چ��اپ ځ��اى لن��دن، 1193پ��ورې د چ��اپ ك��ال Dڅخ��ه ت��ر Aل��ومړى ټ��وك ل��ه Bayazid Ansari, Pir Roshan :سرليك الندې د بايزيد روښان يادونه راغلې ده

رة المعارفئاسالمي دا

)په جرمني ژبه( ENZYKLOIPEDIE DES ISLAM BANDI

ت��ر نام��ه الن��دې د Bayazid Ansari Per Roshanم��خ پ��ورې د 715م��خ څخ��ه ت��ر 714د ل��ومړي ټ��وك ل��ه م كال په لندن كې چاپ شوى دى.1913 هبايزيد روښان يادونه راغلې ده او پ

توـــپښ

ونه ده. د افغانستان د علومو اكاډمۍ د پښتو څېړنو د بين المللي مركز درې مياشتنۍ خپره��ـ ش ك��ال د پس��رلي د مياش��تو پ��ه ګڼ��ه ك��ې پ��ه روس��ي ژب��ۀ ي��و مض��مون خپ��ور ش��وى دى، چ��ې س��رليك ي��ې 1360د

په دې مضمون كې په خير البيان او روښاني آثارو باندې رڼا اچول شوې ده. .)خير البيان دى(

اريخــان تــد افغانهت

)په روسي ژبه(م ك��ال پ��ه مس��كو ك��ې چ��اپ او خپ��ور ش��وى دى. ددې كت��اب د دوي��م 1965 همؤل��ف ي��ې روس��ى ليك��وال روم��ودين او پ��

هم��خ پ��ورې د بايزي��د انص��اري او روښ��اني نهض��ت ت��ر س��رليك الن��دې د بايزي��د روښ��ان يادون�� 48م��خ ن��ه ت��ر 33ټ��وك ل��ه شوې ده.

د پښتو قلمي نهخو كټالك

)په انګرٻزي ژبه( ايزيد روښان يادونه شوې ده. مخونو كې د ب 64، او 61، 59ددې كتاب په لومړي او

Catalogue of Pashto Manuscriopts in the Libraries of the British Isles. ل��ه خ��وا ترتي��ب او د ب��رټش مي��وزيم ل��ه خ��وا پ��ه لن��دن James Fullar Blumhardtم ك��ال د 1945 هدا كت��اب پ��

كې چاپ شوى دى.

ãالÜÜÜالعÇ ÓوÜامÜÜق

)پÜÜه تركÜÜي ژبه(كې چاپ شوÏÏ .ìÏ ìې عه هÔ Ü كاÇ Ï áستانبوÏ á مهرäÇ په مطب1306 پهÇلدين سامي تاليف ìÏ چې Ï شمس

ÇÏسې ÇÑغلې åÏ: همخ كې Ï بايزيد æÑښاä ياæÏن ١٢٣٥كتاæÏ Ï Èيم ټوß په " Ç Ïكبر شاå په Òمانه كې په Çفغانستاä كې Òېږېدلى æÇ له نومياليو صوفيانو څخه æ¡ چې لقب يې "پير

æ "شنىæÑ نو كې يې يو كوچنى حكومت تشكيلæپه غر äفغانستاÇ Ï æÇ åæ كړې ÏيجاÇ شني طريقهæÑ يو åÏ æÇ".æ ìكړ

ــڅوړـپـــايـ

)ضميمه(

ځين��ې م��واد پ��ه الس راغل��ل چ��ې زم��ا ددغ��ې مق��الې زم��ا ددې مق��الې ت��ر ترتي��ب او ت��دوين كول��و وروس��ته مات��ه څوړ كې يې وليكم. ، نو ځكه ما ضروري وګڼل چې په پايوهموضوع

مطالعه( نومي اثر دى. یله دغو موادو څخه يو هم د قلندر مومند صاحب )د خير البيان تنقيد

د خير البيان تنقيدي مطالعهدا ي��و تنقي��دي اث��ر دى چ��ې ليك��ونكى ي��ې ښ��اغلى قلن��در مومن��د ص��احب دى او خپ��ل وال��د محت��رم ت��ه ي��ې منس��وب ك��ړى

اټ روډ ك��ې خپ��ور ش��وى دى. كت��اب ل��ه مق��دمې، اش��ارو او ض��ميمو س��ره ټ��ول م ك��ال د پېښ��ور پ��ه كوه��1988 هدى. پ��مخ��ه دى. د كت��اب ليك��ونكى ليك��ي چ��ې دا نس��خه )خي��ر البي��ان( ن��ه د كاب��ل عكس��ي نس��خه ده او ن��ه د پېښ��ور چ��اپي 326

نس��خه ده، بلك��ې دا نس��خه ل��ه دغ��و دواړو نس��خو ن��ه اخ��ذ ش��وى ي��و درٻ��يم ق��رات دى چ��ې زم��ا د تحقي��ق مط��ابق اص��ل البيان دى.خير

ليك��ونكى روښ��اني تحري��ك او ادب پ��وره ډول څېړل��ى دى او خپل��ې راي��ې او نظري��ې ي��ې وړان��دې ك��ړي دي. پ��ه ل��ه هغ��و څخ��ه ي��وه دا چ��ې هغ��ه ن��اروا الزامون��ه چ��ې د اخون��د .كت��اب ك��ې ډٻ��رې خب��رې دي چ��ې بې��ل بح��ث غ��واړي

ك��ار پ��ه مخ��زن ك��ې د وروس��تيو خلك��و دروي��زه ص��احب ل��ه خ��وا پ��ر بايزي��د روښ��ان بان��دې ت��ړل ش��وي دي قلن��در ص��احب دا الس��وهنه ګڼل��ې ده او پ��ه دې ډول ي��ې پي��ر باب��ا او اخون��د دروي��زه ت��ر ي��وې ان��دازې س��پين ك��ړي دي. د دوى روح دې ل��ه

قلندر صاحب څخه خوشحاله اوسي.

لهـو مياشتنۍ مجـپښت

ي��و ي��ې م��خ ك��ې 25ڼ��ې پ��ه م ك��ال د اګس��ت د مياش��تې ګ1988د پېښ��ور د پښ��تو اك��اډمۍ ل��ه خ��وا خپرٻ��ږي چ��ې د )پي��ر روش��ان چېرت��ه دى؟(. ليك��ونكى ي��ې مول��وي احم��د حس��ن لس��وندي دی مض��مون خپ��ور ش��وى دى چ��ې س��رليك ي��ې

دى.ليك��ونكى د پي��ر روښ��ان پ��ه پېژندن��ه ك��ې پ��ه وزيرس��تان ك��ې د روښ��ان ل��ه نخش��و او نښ��انو څخ��ه د ي��وې خانق��ا

د لوي��و لوي��و ك��اڼو پ��ه مرب��ع ش��كل ك��ې دى. دې ،ىپ��ه ك��انيګرم م��نځ ش��هر ك��ې ي��و ځ��اى د"يادون��ه ك��ړې ده. ليك��ي: متعل��ق خل��ك واي��ي چ��ې دلت��ه پي��ر تاري��ك ځ��ان ت��ه مك��ه ج��وړه ك��ړې وه. د ژم��ي د يخن��ۍ پ��ه ب��اره ك��ې چ��ا د غس��ل متعل��ق

ده دي ي��ا پ��ه ويل��ه پ��ورې ي��اوك��ړو چ��ې غس��ل څنګ��ه پك��ار دى؟ پي��ر تاري��ك ج��واب ك��ې واي��ي: پ��ه چرخ��ه چرخځين��ی تپ��وس داى ن��و ي��دي. يعن��ې منګ��ي بان��دې رات��او ش��ه ي��ا ويال��ه بان��دې پورٻ��وزه او ك��ه دا نش��ي درن��ه ك ده دي ي��ا اوړي ت��ه كات��هي��ك

"كله چې د اوړي موسم راسي نو بيا هله المبل پكار دي. او بيا د روښان د قبر په اړه ليكي:

تراوس��ه د روښ��ان د قب��ر تع��ين ن��ه دى ش��وى خ��و د دوى ذك��ر ش��وو ځ��ايونو پس��ې چ��ې م��ا ك��ومې ډي��وې بل��ې ك��ړي " "ي هغه هم قطعي نه دي ګوندې څوك نور به هم څه تحقيق او تطبيق وكړي.د

د ليك��ونكي مطل��ب دا دى چ��ې تراوس��ه چ��ې د بايزي��د روښ��ان قبرون��ه تع��ين ش��وي دي، قطع��ي ن��ه دي، وروس��ته ب��ه د نورو څېړنو او پلټنو په پايله وموندل شي.

يــادونــهپ��ه دې کت��اب ک��ي د خيرالبي��ان ذک��ر دوه ځاي��ه راغل��ی دی (ل��ومړی خب��ره چ��ې د ي��ادونې وړ ده، هغ��ه دا ده چ��ې ي��وهم��خ). ي��و دعکس��ی نس��خی او ب��ل د چ��اپی. څرنګ��ه چ��ي زم��ا س��ره دخيرالبي��ان عکس��ی نس��خه ن��ه وه چ��ي پ��ه 83م��خ او

تفص��يل س��ره پ��ر ږغي��دلی وای ن��و ځک��ه پ��ه ک��ار وه چ��ی ددواړو نس��خو معلوم��ات م��ي ي��و ک��ړی وای خ��و د موض��وع د همداس��ي پريښ��وول. بل��ه نيمګرتي��ا داده چ��ي دا دواړه معلومات��ه باي��د پ��و پ��ه ب��ل پس��ې راغل��ی وای اهمي��ت پ��ه خ��اطر م��ی

خو دلته بيځايه دپيښور چاپ خيرالبيان د فارسی او اردو کتابونو په کتار کي راغلی دی.رس��اله بل��ه نيمګړتي��ا دا ده چ��ې د كاب��ل عكس��ي خي��ر البي��ان دلت��ه زم��ا الس ت��ه رانغ��ى، ن��و ځك��ه ي��ې م��ا پ��هددې کت��اب

ه��ـ ش ك��ال د كاب��ل د پښ��ټو ټ��ولنې ل��ه خ��وا د 1350 هخ��و دوم��ره م��ې ي��اد دي چ��ې پ�� .پېژن��دګلو ون��ه ك��ړاى ش��وه پ��وره ك��ېمحترم��و ليكوال��و )پوهان��د عب��دالحى حبيب��ي، عب��دالروف بېن��وا او پوهان��د عبدالش��كور رش��اد( وربان��دې ګټ��ورې

سريزې ليكلې وې.م��ی ا س��ره پ��ه خپل��و يادښ��تونو ك��ې وه او پ��ه دې مقال��ه ك��ې پ��اتې دې ن��ه وي چ��ې د عب��دالروف بېن��وا مقال��ه زم��

استفاده ځنې كړې ده.

پاى

ﻥﺎــــښﻭﺭ · 2012-10-12 · ¿íږÜﯧﻛ ﻪﺗÑﻮﭘÇÑ ﻪﻧ ﯥﻟæ...

Documents

Transcript of ﻥﺎــــښﻭﺭ · 2012-10-12 · ¿íږÜﯧﻛ ﻪﺗÑﻮﭘÇÑ ﻪﻧ ﯥﻟæ...