Iii - cdn.islamansiklopedisi.org.tr · ei-CERH ve't-TA' DiL daha başka hatalara rastlanmaktadır....
Transcript of Iii - cdn.islamansiklopedisi.org.tr · ei-CERH ve't-TA' DiL daha başka hatalara rastlanmaktadır....
rer muhtasarı olan Mizzf'nin Teh?ibü '1-Kemôl'i ve İbn Hacer' in 12.415 ravinin hal tercümesini ihtiva eden Teh?fbü'tTeh?fb 'i (Haydarabad ı 325-1327) bu tür eseriere örnek olarak zikredilebilir.
BİBLİYOGRAFYA :
ibnü'l-Esir. en-1'/ihfiye, "crh" md. ; el-Muuatta', "Fera'iz", 8; Abdürrezzak es - San'ani, el·Musanne{, X, 274 -275; Müsned, 1, 327; Darimi, "Fera'iz", 19, "İsti'zan", ı, 2, 3; Buhari. "Edeb", 38, "Menfıkı.b",- 19, "İsti'~an", 13, "Diyat", 25; Müslim. "Feza'il ", 139, 140, "Mulj:addime", s. 13, 15, "Edeb", 34, "Kasame", 11; a.mlf.. et- Temyfz (n şr. Muhammed Mustafa eiA'zamil, Riyad 1402 / 1982, s. 179; ibn Mace. "Edeb", 17 ; Ebü Davüd. "Edeb", 5, 127, 136, "Fera'iz", 5; Tirmizi, "İsti'~an", 3; Şafii. er-Ri· sa le, s. 435; ibn Sa'd. et- Tabakat, IV, 13-14; ibn Kuteybe, Te'uilü m~!Jieliti'i-hadiş, Beyrut 1408 / 1988, s . 40; el-Cerh ue't-ta'dil (takdimel. s. 11 ; ll , 38; IV, 169 ; ibn Hibban. Kitabü 'IMecrühin, 1, 35, 37, 38, 39, 40, 54, 82 ; a.mlf., eş -Şik:at, ı , 13; ll, 276; vı , 114 ; Ramhürmüzi, ei-Muhaddişü 'l-{aşıl (ıışr. Muhammed Accac ei-Hatlbl. Beyrut 1404/1984, s. 209, 235; ibn Adi. el-Kamil, ı, 17, 47-49, 50-65, 157 ; Hattabi, Me'alimü's-sünen, Beyrut 1401 / 1981, 1, 134 -135; Hakim, Ma'ri{etü 'ulümi 'l·hadiş, s. 52 ; a.mlf.. ei-Med!Jal ( nşr. Muhammed Ziyaurrahman ei-A'zamil, Küveyt, ts. , s. 174 ; ibn Hazm, el-ihkam, Beyrut 1403 1 1983, ll, 139 ; Hatib. el -Ki{aye, Haydarabad 1357, s. 44, 102, 122, 159 ; ibn Abdülber. Cami' u beyan i'/-' ilm, Kah ire 1402 / 1982, s. 507; Baci, ei·Münteka, Beyrut 14031 1983, 1, 221 ; Gazzali, el·Müstas{a, 1, 162 ; ibnü's-Salah. Mukaddime, Kahire, ts ., s. 57, 193 ; ibn Teymiyye, Me.cma'u {etaua, XXXll, 266; Zehebi, Tezk ireta .,_ hu{{az, 1, 2, 8; a.mlf., ~ikru men yu't~medü ~~~ulüha {i'l-cerh ue 'tta 'dil (nş r. Abdülfettah Ebü Gudde), Kah i re 141 O /1990, s. 171-227; a.mlf., ei-Mükıza (nşr. Abdül fettah Ebü Guddel. Beyrut 1405, s. 83; a.mlf., A'lamü'n-nübela', Xll, 439, 441; a.mlf., Mizana '1- i' tidal, 1, 1; ibn Kayyim el-Cevziyye, Medaricü 's-salikin, Kah i re 1403 /1983, 1, 204; Sübki. Tabakat (Tanahil. ll, 18; a.mlf .. Ka' ide {i'l-cerfı (nşr. Abdü lfettah Ebü Guddel. Kahire 1404 / 1984, s. 46; ibn Receb, Şerh u ' ileli't· Tirmi?i (nşr. Subhi es-Samerrail , Beyrut 14051 1985, s. 57-58, 74, 92, 93 ; lrakl. et -Takyid ue'l iiah (nşr. Abdurrahman Muhammed Osman!. Beyrut 1401/1981 , s. 48; ibnü'l-Cezeri. en·/'leş1; 1, 13, 193 ; ibnü'l-Vezir. er-Rauiü'l-biisim, Bey· rut 1399 / 1979, 1, 52 ; ibn Hacer, Hedyü 's-sari, Beyrut, ts. , s. 426 ; a.mlf., Fethu'l -biiri, Beyrut 1402/1982, Vll, 51; a.mlf., Tef1?ibü 't · Tei"Z?ib, IV, 287; Ayni, 'Umdetü'l-kari, Kahire 1392 / 1972, VI, 601; Sehiivi, el-i' lan bi't-teubi!J, s. 112, 113,204, 319 -336; a.mlf.. Fethu'l-mugiş, 1, 69,367,371 , 372-373; lll , 351-352, 355; a.mlf.. ei-Mütekelliman {i 'r·rical, Kahire 1404 / 1984, s. 85-129; Leknevi, er-Re( ue't-tekmil, s. 115, 152-153 ; Ahmed Muhammed Şakir, elBa'işü'l-haşiş, Kahire 1377 / 1958, s. 106; Di· rasat {i ' l-cerh ue't·ta'dil, Medine 1403/1983; Ekrem Ziya el-Ömer[, Bühaş {i tari!Ji's-sünne· ti 'l-müşerre{e, Beyrut 1405 / 1984, s. 206; Emin Aşıkkutlu. Hadiste Rica/ Tenkidi (doktora tezi , 1 992), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Iii EMİN AşıKKUTLU
el-CERH ve't-TA'DİL
( J;_..ı..:!l .J t..r.ll )
İbn Ebu Hatim er-Razi'nin (ö. 327 / 938)
hadis ravilerinin tenkirline dair eseri. L ~
Cerh ve ta'dil * konusunda yazılan ilk eserlerden biridir. Birincisi mukaddime olmak üzere dokuz ciltten meydana gelmektedir. Tertip bakımından Buharf'nin et-Tôril]u'l -kebir'ini andırmaktaysa da muhtevasının farklı olması ve onda bulunmayan binlerce biyografiyi ihtiva etmesi bakımından et- Tôril]u '1-kebı"r'den ayrılır.
"TakdTmetü'l-ma 'rife li- Kitabi' ı- Cerh ve't-t~'dTI" adını taşıyan ve 375 sayfa~ lık bir giriş mahiyetinde olan mukaddimede sünnetin Kur'an'ı açıklaması, ravileri tanımanın zarureti . ravilerin tabakaları. dereceleri ele alınmakta ve bazı cerh ve ta'dTl otoriteleri tanıtılmaktadır. İkinci cildin başında yer alan 38 sayfalık bir kısımda sünnetin rivayeti, ravilerin belli başlı özellikleri söz konusu edilmekte, ardından yarı alfabetik bir sistemin takip edildiği esas kitaba geçilmektedir. Ahmed isminin ilk sırayı aldığı eserde daha sonra sırasıyla İbrahim, İsmail, İshak, Eyyüb, İdrfs ... adları gelmektedir. Aynı ismi taşıyanlar baba adının ilk har-
ei-CERH ve't- TA' DIL
fine, burada da aynılık varsa dede isimlerinin ilk harfine göre sıralanmaktadır.
Ravinin kendi adının ikinci, üçüncü ... harfleri göz önüne alınmamaktadır. Her ismin sonunda baba adları bilinmeyen ravilere, her harfin sonunda da sadece bir ravinin adı olan isimlere (el -esmaü'l-müfrede) yer verilmektedir. Bu tertip içinde biyografiler zikredildikten sonra baba adıyla tatıınanlarla (IX, 3 ı 5- 329) künyeleriyle bilinen erkek ve kadın raviler (IX, 330-367) sıralanmaktadır.
Müellif raviler hakkındaki değerlen
dirmelerinde daha çok babası EbO Hatim er-Razi ile münekkit EbO Zür'a erRazf'ye dayanmakta, ayrıca Şu'be b. Haccac, Süfyan es- Sevrf, Abdurrahman b. Mehdf. Süfyan b. Uyeyne. Yahya b. Said el-Kattan, Yahya b. Main, Ali b. MedinT ve Ahmed b. Hanbel gibi münekkitlerin görüşlerine de yer vermektedir. Bu arada. her halde babasının hacası Muhammed b. Yahya ez-ZühlT ile Buhar! arasında meydana gelen anlaşmazlık sebebiyle BuharT'nin değerlendirmelerini kitabına almamıştır. Naklettiği bütün bilgileri senedieriyle aktarmakta, bu görüşler arasında farklılıklar varsa kendine göre en doğru olanına işaret etmektedir.
16.040 ravinin cerh ve ta'dflini ihtiva eden eserde biyografi tekrarianna ve
ei-Cerf:ı vet-ta' dil'in unvan sayfas ı ile ilk sayfası ( Köoru ıu Kıp .. m. 2781
:--·.-t;,<·-}- '" r;:Jı~J:..;ı ,, .. .. ;: ~ . · U. . . . . . . '-" ~t J'> W'"' ifY 1./{u.~>";ti~t,ı!-,-,~;..->ı
.·. . "li' . .:_:,.;.,iJi}'t;;JJi"'"''"':~.,;.J)[fo, ·. . . o ·~·..,..wrı~J;ı;- ;ı~·~li'ı!:'d'"'ll';,:. , ~ _, c.ıLGü,;.ı,, J.,1..J» rv.'-V;.!..<· ı.>ı.:..,:ı.J.[ı o/ı,..Jı.; ;.. ;w ı ...)~~~~Jır".r! vı~ t.tl4u~ıı!.P.;_,._, .,- ,.-(JJ.ffr..Wı . .;.,;Juı ; -~ '<f".U! ~J}'ıi"':i&'•.r'J:'i.::'.~,J,f~ .f''-f"'/J-:-'!J,.., ;\.~ J;J,.);G ,;~y;~L)j ..... ~~ -=-~!J~ t;..f..ı;, (,., r. ~y-...... bl,~ı :_;,;.,t.L:,;l'~Jf -:k"'~ l,!:;;II<Jtl~ - i~if 1."\6 G L;~ JJ;"':' ~~~'r!f'r~r~'!t''u:-ı~'...io!'-"'l' ·,~.,..._,ıı~~"'~ ':-' ~~~I,:...>>J:o>_>;,~,U_ii~.J;"J'J;.ı'J' ~,.ıL~ ~~·,J'.':' W'rf' J:•r-!ı~r.~~~Lo_w~.(6ı'>~~'. /ı--.ı;~ ;~, ·'7'-t"li.!J:'' : ı.. ,,..r:-,,..,ı;,_ :"ı.'.,..ı.':'i);i;"'-~%- -?.:-/t!>''''? .;..<!,1~41' ..J:o:'~o J-Ji.:' ,$'"'1Jlr~r.);>'~c.i''-"'· !'.'t'ıL-'~}";"Jl6J.t.~,.-';' f?l..ıii'"'..!J,..ıi'~~LVL_P. -:.'lw; .. ''-'"'L wJ~&.::..f,b,.,Jli'
, ~ ,li''YG_,;i~~..P.J• hif;..J.-,u111"i!':,.ı ı_!ıJ.<:.i."'~S'!~ ~'-."""~' ,,...., )'~c<IJJ-'~' e;ı~'-'"''~"'"' ~lf.'·ll>'~-!-',;...ıı,~ı ·:.:.r,. ~~u,~.!J iii' c-piJ~.r.!i~~~~iJ.v~J"='A"~.'ı.::. ~-J.:.-,Jiı· ]J)~ıWjb (}\{.'W~.Jo:~.ı .:,;,_ : ,' V!u-"JA!/~1-'..JbJoı,iı"(-J... ;;::JtJ!/ı~!J_;,JıJ.~;:,ı.,ı_,J_;,~~J-( . \;.'IJ\i>'.'!-'~"''-/F..fi·-· if' ,~c ob',)<+L\}~&.",:;,...ı~ı>;.::- ~1' . · " ı,bJJ,I~_.,v·J~f"f'!J-) i-4r jı(..!J!ı_,_ ;.,~~~~..,:...uJ{r·.. .'~).YU·~~~u~~~..,} u.:-·~_.:&-..wu-fl...t..ı;...a;~~·..-.,.-.. . '· . ' ı,~_i\IJ..:..ı lb~!'1·1.:'· ;,~ ~ı_.jt..'tJ~~~d~JL'tfi f.4J.> , ·,:.;, :.)~.. :!~>t•Jllıtq;ıı,ı ~ı ~.:itv~ıv. • .ı:..u J~ı,j,.(j ~~t~U:.'~J. ;. ~V'':'J(J~~((.r.ı.ı cr:r ~~?l(l(ı{;IC ~;~ı:,:JII ~~~Lf.l-~~(-1~ ~~._,ı~!j ~~~ ~~u;ıiJWVrc-:!!L:->c.J;.ıJ'~...ı~·:~ '~-'u"'~r Y.!N.!.:-.4' ı:.ı ~~Jc.~.;.;JJ~ ,.__.;.,::.:J~ \ı_~~ ;,fı•..:..J;~ı.._;-c.:,~ı ./.:.:..ı.J.-ı,>.ıru.~IJ..,ıj -:~ı; .;.ı.~~~w. 1 :: ...::..w~......rJ...JJ~..:..:J~ j[~ 1j~~J'ı,ü~~Vu ~J~~0~~~~·,{.(~.!Jl;~~' ~~ :~~~JıJ,ı..:\,J//~~,:...U.~~~./rfV~.....:,.;ı~V,~j,~ı.Ü, ~]aJJ:tl:.ı!:,r.J~~~J..l.,i~l~.(ı;:dJ-J~,j l!, ~'~4LJ~k
' ' 1~)~o~IJ...~-~:;~,~!1.;.;.f.h1_:c ' ;~"!j'~.f,iC~~ (.\;,_ _, '----------"""---"'-----'~~----___ı
401
ei-CERH ve't- TA' DiL
daha başka hatalara rastlanmaktadır. Mesela Cüneyd b. Ala b. Ebü Dehre üç ayrı isimle (Cüneyd b. Ala b. Ebü Dehre. Humeyd b. Ebü Dehre. Humeyd b. Ala . bk. II , 527; 111 . 22 ı. 227) alınmıştır. Bazı ravi lerin hocaları veya talebeleri bilinmediği için bu hususta ileride malumat elde edilebileceği düşüncesiyle onlara ayrılan yer boş bırakılmıştır.
İbn Ebü Hatim ·meçhul" terimini hem güvenilir olup olmadığı bilinmeyen, hem de uzak yörelerde bulunması sebebiyle tanınmayan raviler için kullanmıştır. Onun bir ravi hakkındaki "meçhul" hükmüne eğer bir başka cerh ve ta 'dil alimi iştirak etmemişse o raviyi meçhul saymamalıdır (Leknevf. s. 165-168). Hakkında cerh ve ta 'dil ile ilgili bir görüş belirtmediği raviyi İbn Ebü Hatim'in güvenilir saydığı. ayrıca bir münekkidin herhangi bir ravi hakkındaki kanaatini aynen naklettiği zaman da o görüşü benimsediği kabul edilmiştir.
Müelliften önce yaşamış cerh ve ta' dil otoritelerinin bu konudaki görüşlerini
ihtiva eden eser. daha sonra yazılan cerh ve ta'dil kitaplarına kaynak olmuştur. Nitekim Mizzl. Teh?ibü ·ı-Kemal'deki cerh ve ta ' dil ile ilgili bilgileri İbn Ebü Hatim'in bu eserinden aldığın ı söylemiştir.
el- Cerh ve't-tacdil, Murad Molla Kütüphanesi (nr 572. 1450). Köprülü Kütüphanesi (nr. 278) ve Darü'l- kütübi'l- Mısriyye (nr 89 1-892) nüshalarını esas alan Abdurrahman b. Yahya ei -Mualliml eiYemanl tarafından tahkik edilerek dokuz cilt halinde neşredilmiştir (Haydarabad 194 ı -1953) . Daha sonra bu neşirden birçok ofset baskı yapı lmıştır.
BİBLİYOGRAFYA :
el· Cer/:ı ve't -ta'df/, Giriş; Keş{ü'? · zunün, ı , 582; LeknevT. er·Ret' ve 't · tekmfl, s. 163·168, 389 ; KettanL er-Risaletü ;/-müstetra{e, s. 147 ; Brockelmann. GAL S uppL, ı , 278 ; Sezgin, GAS, 1, 178·179 ; Addab b. Mahmüd ei-Hameş, Ru· vatü 'l- fıadfş, Riyad 1405, s. 36 ·45.
L
!il S ELMAN BAŞARAN
CERİB
( '-:-! . .?- )
Hz. Ömer zamanından itibaren İslam dünyasında kullanılan
alan ve haciin ölçüsü. _j
Cerlb kelimesi "vadi" anlamında olup belirli büyüklükte bir arazi parçası için kullanılmıştır : çağulu ecribe ve cürbandır. İslamiyet'in ilk dönemlerinde zirai
402
toprakların ve emiakin ölçülmesinde. bilhassa haraç vergisinin tayininde resmi alan ölçü birimi olarak cerTbin büyük önemi vardı. Hz. Ömer' in Sevad (Irak) bölgesindeki arnilieri haraç vergisi için toprakların ölçülmesinde cerlbi esas almışlar ve Sevad ' ın 36 milyon cerTb yüzölçümünde o lduğunu tesbit etmişlerdir.
Hulefa-yi Raşidln, Emeviler ve AbbasTler'in ilk dönemlerinde de haraç vergisi yanında özellikle halife ve emir lerin ikta* larının miktarı da yine alan ölçüsü olarak cerTb kullanılmak suretiyle belirtilmiştir.
Mısırlı alim Reyyis. kaynaklarda yer alan çeşitli tarifiere dayanarak bu ilk dönemdeki cerTbin büyüklüğünün 1366,0416 m2
olduğunu ortaya koymuştur. Ona göre cerib ~ 1 O kasa be X 1 O kasa be, kasabe ~ 6 arşın (zira) , cerib ~ 3600 arşın 2 '
dir. Miktarları değ işik çeşitli arşınlar arasında "zirau'l -melik" veya "zirau ' I-Haşi
miyyeti 'l-kübra· diye bilinen ve 61.6 cm. olan arşının bu cerlb tarifi için esas alındığını uzun araştırması sonucunda bulan Reyyis. cerTb ~ (6 1.6 cm. x 61.6 cm) X 3600 ~ 1366,0416 m 2'yi bulmuştur. Cerlbin kaynaklarda yer alan diğer tariflerinden de aynı sonuca ulaşmak suretiyle yazar bulduğu bu miktarın doğruluğunu teyit etmişti r.
İslam dünyasında kullanılan diğer ölçü birimlerinde olduğu gibi cerib de çeşitli devir lerde bölgelere göre değişik
miktar lar ifade etmişti r. Mesela XVII. yüzyılda 958 m 2 olan cerlbin 400 m 2 ile 1450 m 2 arasında değişen birçok mahalli kullanılışma iran'da rastlanmaktadır. Osmanlı Devleti 'nde 10.000 arşın murabba ' araziye cerib veya hektar denilirdi ve bir cerlb arazi 1 00 dönümden ibaretti.
Hz. ömer zamanından itibaren ceribin hacim (a ğırlık ) ölçüsü olarak da kullanıldığı görülmektedir. Halife fey* gelirlerinden müslüman olan herkese ay-lık iki cerTb ağırlığında yiyecek verilme-sini kararlaştırmıştır. CerTb halk arasın-
BİBLİYOGRAFYA :
Lisanü 'l · 'A rab, "crb " md.; Tacü'l· 'aras, "crb" md.; Feyyümf. el · Mişbafıu 'l·münfr, "crb" md. ; Kamus Tercümesi, ı , 168·169 ; Belazürf. Fütah (Müneccid). s. 564, ayrı ca bk. indeks; Kudame b. Ca'fer. ljarac !ZebTdT) , s. 247, 248, 288, 338, 367, 368; İstahrf. el·Mesalik (Abdü la!J. s. 94· 96; Hiirizmf. Me(atfhu 'l · ' u/am, Kahi re 1342, s. 44· 45 ; Maverdf. el·Ahkamü 's ·suitaniyye (tre Al i Şa fa k). İ stanbu l 1396 j 1976, s. 165·166, 168, 170, 194 ·195, 229 ; Mecelle-i Umür·ı Be· lediyye, ll , 437 ; M. Ziyaeddin er-Reyyis, el·/ja· rac {i 'd·deuleti 'l·İs lamiyye, Kahire 1957, s. 261· 316 ; el - 1\amüsü ' l·İslamf, ı , 596 ; W. Hinz. e l· Mekayfl ue 'l· evzanü 'l·İs lam iyye (tre. Kami l ei Ase!T). Am man 1970, s. 61·62, 96·97; Mustafa Fayda. Hz. Ömer Zamanında Gayr·ı Müs· /imler, İ stanbul 1989, s. 45·51 , 53·55, 59, 63, 79, 130 ; M. H. Sauvaire. "M ateriaux pour ser vir a l'histoire l a nurnismatique et de la metrologie musulmanes", JA, serieVIII / VII 11886). s. 158·161 ; serie VIII / VIII (1886). s. 485 ·488; "Cerib", iA, ll l, 109.
[il M usTAFA F AY D A
L
CERİD
( -':..r.JI )
Tunus'un güneyinde Kiibis'ten (Gabes)
batıya doğru Cezayir sınırına kadar uzanan coğrafi bölge.
_j
Cerid, şotu ( sığ tuzlu bata kl ık ) ve bu şotun kenarında Nefta, Tüzer (Tevzer), Üdiyan ve Hamme vahaları ile ünlüdür. Cerld şotu. deniz seviyesinden 16 m. yükseklikteki tuzlu araziden oluşan 4900 km 2 ' lik bir alanı kaplar. Bazan bir tuz tabakası alttaki suları örter. Cerid şotunun doğuya uzanan kısmına Fecec adı verilir. Yağmurun az olmasına rağmen bölgede pek çok kaynak vardır. Halkın geleneksel sulama usulü sayesinde kaynaklar vahalarda iyi değerlendirilmiştir.
Cerld'in sınırları tarihçi ve coğrafyacı
lar tarafından farklı şekillerde belirtil-
da bir kimsenin ölümünü isternek anla- cerid
mında , "Allah senin iki cerlbini kessin" şeklinde beddualarda da kullanılmıştı r
(Belazüri. s. 564). Reyyis hacim ölçüsü ce-rlbin miktarını da şöyle tesbit etmiştir : il ar1 -
oKAfSA
cerib = 4 kafiz. kafiz = 12 sa·. s~r = 2,75 340 - --- ~ -ı --- ER- -~ ~9{[u ec~~ -
litre, cerTb = 132 litredir. Hacim ölçüsü <ı:: - -:.fsaıııi lceruf -..: - ~iu cerTbin 29,5 litre ile 138 litre arasında : -;. -değişen çeşitli miktarları da hesap edilmiş ve bölgelere göre değişik ağırlıkları bulunmuştur.
u
10"
s 0~~~~50km.