1

در فرآيند طراحي شهري 1جايگاه راهنماهاي طراحي ها در ارتقاء كيفيت فضاهاي شهريو نقش آن

------------------------------------------------------------------------ **امير شكيبامنش - *مصطفي بهزادفر

چكيدهبه طراحي شهري توجه بسياري از نظريه پردازان و شهري يا نگرش فرآيندي اخير بحث فرآيند طراحي هايدر دهه

فرآيند طراحي شهري به تعريف بهتر و كاملتر مسائل، در نظر . متخصصين طراحي شهري را به خود جلب نموده است، تسهيل فرآيند اجرا، كمك به تصميم گيري و طراحي منطقي، افزايش كارايي در يابيهاي متعدد و بهينهگرفتن راه حل

اصلي طي چنين اما آن چه كه به عنوان هدف . گرددمنجر مي... انتظام بخشي به مراحل مختلف طراحي و طراحي،به عنوان مهمترين » كيفيت«در حقيقت . آيد، ارتقاء بخشي كيفيات محيطي در فضاهاي شهري استفرآيندي به حساب مي

. آيدلت طراح شهري به شمار ميطراحي شهري مطرح بوده و ارتقاء آن، غايت رسا ةژ دستاورد يك پروبهره با استفاده مستقيم ازعوامل كيفيت بخش محيطي در ساختار خود و » راهنماهاي طراحي شهري«در اين ميان

جريان طراحي شهري، نقش بسزايي را در ارتقاء ةهاي هدايت كنندنقشه و متون، تصاويردر ايجاد از اين عوامل يريگاز جمله مهمترين ابزار در اختيار طراحان » راهنماهاي طراحي شهري«در واقع . ه دارندكيفيت فضاهاي شهري برعهد

تمهيدات كيفيت بخش در فضاهاي شهري بوده و پل ميان تحقيق و تدابير نظري و شهري، جهت انعكاس و ظهور تدابير وهايي عمومي، اهداف و ود تا همچون بيانيههايي قادر خواهند بچنين دستورالعمل .نماينداي را برقرار ميهاي حرفهفعاليت

،الگوي طراحي را به منظور تحقق آنها مشخص نموده و شواهدي را كه حامي اين ارتباط بين هدف و الگوهاي مذكور باشد .ارائه نمايند

، اين مقاله سعي بر آن دارد تا ضمن مشخص نمودن جايگاه و نقش راهنماهاي طراحي شهري در فرآيند طراحي شهريهاي طراحي و نيز از آنها در ارتقاء كيفيت فضاهاي شهري استفاده نموده و از اين طريق ابزار قدرتمندي را براي تحقق ايده

.طراحان شهري قرار دهددر اختيار ،اجراي تدابير اتخاذ شده براي ارتقاء كيفي فضاهاي شهري نظارت بر

: گان كليدياژو .، كيفيت، فرآيند طراحيطراحي شهري، راهنماهاي طراحي شهري

Email: behzadfar@iust.ac.ir گروه شهرسازي دانشگاه علم و صنعت ايراندانشيار طراحي شهري، *

Email: shakibamanesh@gmail.com ، دانشگاه علم وصنعت ايرانكارشناس ارشد طراحي شهري**

2

مقدمهها بوده است و فضاهاي شهري نيز اركان ساختار كالبدي شهر ترين مكان تجمع زيستي انسانشهر از ابتداي تاريخ، عالي

با ترتيب و تنظيم در اين ميان طراحي شهري اساساً. ساختندهاي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي آن را ميليتو محل فعااي پيوسته از فضاهاي شهري سر و كار فضايي شهر و به عبارت ديگر مجموعه -ها و شكل ساخت كالبديحركات و فعاليت

ي به منظور جستجوي كيفيت در شكل شهر پا به عرصه دانش طراحي شهر ).1376توسلي،(دهد دارد و به آنها شكل ميپرداخت، اما تئوري به طراحي محيط شهري خود مي) به صورت تجربي( ي گذشتههااگرچه انسان از زمان. حيات گذاشت

پس از . گرددييد ميتأ 3"بامايستر"و 2"سيته"هاي اين امر توسط نوشته. طراحي شهري قريب به يك سده قدمت داردبا تمركز بر ارتباط ميان 1960هاي طوالني در زمينه تئوري طراحي شهري، تئوري نوين طراحي شهري در سال سكوتي

محور در طراحي شهري يكي پس از ديگري -هاي علميادراك انساني و رفتار در شهر پديدار گشت و پس از آن تئوريريزي ها از قبيل برنامهكيد بر برخي جنبهأسعه شهري با تهاي توها كوشيدند تا در قالب پروژهاين تئوري. پديدار گشتند

مرور ادبيات طراحي شهري، نشان ).1386پاكزاد، (اي، اقتصاد، علوم اجتماعي و حمل و نقل به توسعه شهر بپردازند منطقهران در هدف ها در برداشت از مفهوم طراحي شهري و حوزه عمل آن، تقريبا همه صاحب نظدهد با وجود برخي تفاوتمي

رسالت و هدف اصلي طراحي شهري آن را كيفيت اتفاق نظر دارند و بسياري ارتقاء و بهبود اصلي طراحي شهري يعنيهدف ارتقاء بخشي به كيفيات محيطي گام راستاي سير تحول خود در همواره در نيز فرآيند طراحي شهري .دانندمي

به عنوان يكي از اجزاء مهم و كليدي فرآيند نوين طراحي شهري، »شهري راهنماهاي طراحي«در اين ميان . برداشته استاز اين عوامل در ايجاد متون، تصاوير و بهره گيريعوامل كيفيت بخش محيطي در ساختار خود و با استفاده مستقيم از

در . داشته استعهده هاي هدايت كنندة جريان طراحي شهري، نقش به سزايي را در ارتقاء كيفيت فضاهاي شهري برنقشهاز جمله مهمترين ابزار در اختيار طراحان شهري، جهت انعكاس و ظهور تدابير و » راهنماهاي طراحي شهري«واقع

. ده استتمهيدات كيفيت بخش در فضاهاي شهري بو

كيفيت .دانندمي شهري طراحي رسالت و وظيفه مهمترين را آن بسياري كه است اهميتي چنان داراي محيط و فضا كيفيت

مقياس يك در جمعيت، وضعيت و شرايط با رابطه در كيفي و بعدي چند پيچيده، ايواژه شهري زندگي كيفيت اصوالً هايشاخص به متكي هم و كيفي يا ذهني هايشاخص به متكي هم كه است ...) و محله منطقه، شهر،( خاص جغرافيايي

زير صورت به كلي و جامع برداشت يك در توانيم را شهري زندگي يفيتك مفهوم مقدمات، اين با .است كمي يا عيني :نمود تعريف

.گيردمي بر در را امنيت و شادماني رضايت، چون هاييشاخص كه است رواني ابعادي برگيرنده در شهري زندگي كيفيت هايجنبه ديگر از نيز فراغت اوقات و ثروت اشتغال، اميدهاي اجتماعي، هايفرصت دسترسي، چون ديگري ابعاد همچنين

.)1381،الديني سيف( آيندمي شمار به كيفيت بر ثيرگذارأت

عوامل از تركيبي حاصل كه باشد خوبي احساس است ممكن شهري زندگي كيفيت :گويدمي 4»پروفكت« قول از كوكبي بسيار اينجا در كه چيزي. است تاريخي قتعل حس و جمعي خاطره خوانايي، قبيل از مكان هويت يا مكان حس با مرتبط احساس ديگر عبارت به .كنندمي برقرار شده ساخته محيط با افراد كه است )احساسي( عاطفي مستقيم ارتباط است، مهم، كوكبي( است كيفيات سازنده خود آن اصلي اجزاي و محيط ساختار و افراد روان و روح بين احساسي واكنش يا و افراد

1383.(

3

»كيفيت«ة مقول با آن ارتباط و »شهري راحيط« به خود هايديدگاه در شهري طراحان اكثر كه شودمي مشاهده بنگريم، شهري طراحي تعاريف به دقت كمي با اگر

در تالش و شهري محيط كيفيت .نگرندمي شهري طراحي فرآيند كمال و غايت عنوان به »زندگي محيط كيفيت ارتقاء« كه است برخوردار ايالعاده فوق اهميت از دليل اين به تنها و باشدمي شهري طراحي هدف مهمترين نآ ارتقاء جهت نظير بيشماري خصوصيات داراي و بخشدمي شكل آنها به داده، قرار تأثير تحت را مردم از زيادي بسيار تعداد زندگي

در ... و جمعي قلمرو كيفيت خوانايي، پايداري، تشخص، پذيري، انعطاف محصوريت، تداوم، ايمني، زيبايي، سرزندگي، حس بويژه انسان حواس روي بر و بوده اطراف محيط جالب خصوصيات دهنده نشان محيطي كيفيت. باشدمي خود درون

.باشدمي گذار تأثير او المسه و شنوايي بصري،

تا اصلي ساختار طراحي از شهر، سطوح كليه تواندمي كه است شهري طراحي وظيفه ترينشاخص محيطي كيفيت ارتقاء را خود خاص هايروش و ابزارها مفاهيم، ها،ارزش يك، با هر متناسب و برگيرد در را شهري هايمحوطه هايالمان طراحي

. گردد امروزي كننده خسته و يكنواخت مناطق از بسياري رونق موجب كار اين و با بندد كار به هدف به دستيابي براي

آن سازنده هايمولفه و محيطي ايهكيفيت شهرها محيطي زيست كيفيت و زيباشناختي-تجربي كيفيت عملكردي، كيفيت) ةمولف( نيرو سه برآيند محيطي كيفيت .باشدمي

و هاسواره و هاپياده مناسب و سهل دسترسي و حركت مينأت دربرگيرنده سو يك از »محيطي كيفيت عملكردي مولفه« روزنامه گفتگو، و خوردن غذا گوناگون، مراسم و مردم تماشاي تفريح، همچون ديگر عملكردهاي برگيرنده در گردي سوي از

زيباشناختي-تجربي مولفه«. گردند شهر فضايي تجربه غناي و سرزندگي ضامن تا بوده نيز ... و دوستان با مالقات خواندن، در و .دارد كار و سر شهري فضاهاي قبال در افراد محيطي رجيحاتت و شناختي ادراكي، هايدريافت به» محيطي كيفيات آفتاب،( شهري فضاهاي خرد اقليم تنظيم همچون مقوالتي برگيرنده در آن، خرد بعد در »محيطي زيست مولفه«، نهايت بوم بر بتنيم تعادل كيفيت با و داشته را محيطي زيست پايداري دغدغه كالن بعد در و ...) و گيري سايه هوا، جريان كار و سر شهري هاي طرح با رابطه در ... و آب زمين، از اعم طبيعي منابع از استفاده چگونگي و شهري محيط شناسي

).1380، گلكار( دارد

محيطيهاي كيفيت ة لفه هاي سازندمؤ :1جدول

عملكردي مولفه

)زمان فعاليت، فضا، سازگاري(رفتاري هايقرارگاه كيفيت-

... و سواره پياده، شبكه ها،كاربري با شهري فرم گاريساز كيفيت-

هافعاليت براي محيط ايمني كيفيت-

هافعاليت براي محيط امنيت كيفيت- -تجربي مولفه

زيباشناختي ... و فضا -توده كالبدي، سازمان فضايي، بندي استخوان )عيني محيط( »فضايي -كالبدي محيط« كيفيت-

... و شهري نماي ساختاري تحليل عيني، منظر كيفيت شامل ) ادراكي محيط( »حسي ادراكي محيط« كيفيت-

... و سرزندگي ارزيابانه، ذهني منظر ذهني، منظر كيفيت شامل )شناختي محيط(» ذهني ادراكي محيط« كيفيت- زيست مولفه

محيطي ... و رطوبت باد، ندازي،ا سايه گيري، آفتاب: شامل )اقليمي آسايش(شهري فضاهاي خرد اقليم كيفيت-

محيط رايحه و بو اصوات، كيفيت-

هاآلودگي تقليل و هااكوسيستم تعادل ،...)و زمين انرژي،(طبيعي منابع مصرف بازدهي :شامل پايدار شهري طراحي كيفيت- )زمين هوا، آب،(

1380گلكار، : ماخذ

4

طراحي در آن راهنماهاي و جايگاه شهري طراحي فرآيندبه عبارت ديگر . دهدهاي منسجم و صريحي است كه هدف و راه حل را به هم پيوند مييند به معني مجموعه فعاليتفرآ

در چند دهه اخير بحث فرآيند طراحي شهري يا نگرش . تسلسل منطقي و هدفمند تعدادي فعاليت را فرآيند گوينداز جمله . صين طراحي شهري را به خود جلب كرده استفرآيندي به طراحي شهري توجه بسياري از نظريه پردازان و متخص تر و توان به مواردي نظير كمك به تعريف بهتر، روشنمهمترين داليل استفاده از مفهوم فرآيند در طراحي شهري مي

ري و فرآيند اجرا، كمك به تصميم گي در هاي متعدد و متنوع، تسهيلحلتر مسائل، بهينه يابي و در نظر گرفتن راهكاملدر طراحي، كمك به جمعي مشاركتهاي زمينه ايجادو ) غير پنهاني(طراحي منطقي، تصميم گيري بصورت باز و صريح

هاي پيچيده، تصحيح تصميمات، ازريابي و انتخاب، باال بردن كارايي در طراحي، انتظام بخشي به مراحل اخذ تصميم گيريهدف از مطرح نمودن بحث فرآيند طراحي شهري در مقالة اما آنچه .)1382بحريني، ( اشاره نمود... مختلف طراحي و

تواند تأثير كه مي استدر آن » راهنماهاي طراحي شهري«ر است نه پرداختن به مقولة فرآيند، بلكه اشاره به جايگاه ضحار گيري راهنماهاي موقعيت قرا شماره يكدر نمودار . داشته باشداين مبحث از فرآيند ه و نقش وظيف بسزايي در درك

.طراحي در فرآيند طراحي شهري نشان داده شده استآيد در مرحلة سوم از فرآيند طراحي شهري، پس از طي نمودن مرحلة شناخت و نيز برمي 1همان گونه كه از نمودار

تدوين و ارائه توسعه نوبت به/هاي ساخت و سازها و طرحهاي محيطي عرصة عملياتي طرح و تدوين برنامهتحليل ويژگي .گردد كه در ادامه به آن اشاره گرديده استمي 5راهنماهاي تكميلي شهرسازي

رحله سوم فرآيند طراحي؛ راهنماهاي تكميلي شهرسازيمهاي روشن طراحي براي هايي را در قالب ايدههاي محلي قادرند از طريق به كارگيري ابزارهايي، سياستحكومت

با كمك همين ابزار است كه . ريزي شكل بخشندرابطه با موضوعات خاص طراحي و برنامه در ژه وهاي ويها و مكانمحدودههاي جهت دستيابي به اهداف سياست توانند درمي) هاي توسعه شهريبه عنوان مهمترين نهاد مجري پروژه(ها شهرداري

. گام بردارند» برنامه توسعه«هاي مختلف دستيابي به اين اصل به عنوان يك سياست مطرح باشد و شيوه »برنامه توسعه«اصل طراحي شهري بايد در

مي توانند به ويژه در » راهنماهاي تكميلي شهرسازي«. مد نظر قرار گيرند» راهنماهاي تكميلي شهرسازي«نيز بايد در :)DETR&CABE, 2000(رسيدگي به موضوعات زير سودمند باشند

ر بوده و داليل اين تغييرات نيز خارج از كنترل شهرداري و شوراي شهر قرار موضوعاتي كه در معرض تغييرات مكر • .دارد .هاي ديگر تكيه دارندها و گروهها و اسناد توليد شده توسط هيئتموضوعاتي كه بر توصيه • .و نه يك الزام مطرح هستند) ايتوصيه(موضوعاتي كه به عنوان ابزار مشورتي •قابل تبادل بين يك مكان و مكان ديگر » برنامة توسعه«هاي طراحي نيز مانند سياست »راهنماهاي تكميلي شهرسازي«

هاي صورت گرفته در مورد بستر و زمينة خاص هر مكان باشند و نيز مورد مشورت كه بايد مبتني بر ارزيابي نيستند؛ چراپيش از پرداختن به اجزاء تشكيل دهنده . ردشيوة بازنگري بايد از آغاز تهية سند، مورد توجه قرار گي. عمومي قرار گيرند

هاي طراحي شهري نيز به اجمال اشاره به سبب نياز بحث نظري مي بايد به انواع سياست» راهنماهاي تكميلي شهرسازي« .گردد

5

ساختار فرآيند طراحي شهري: 1نمودار

1386بهزادفر، : اخذم

6

هاي طراحي شهريبندي كلي سياستدسته :)DETR&CABE, 2000(زير تقسيم نمود هاي توان به دستهراحي شهري را ميهاي طسياست

6محور) حوزه(هاي محدوده سياست • 7هاي موضعيسياست • 8هاي موضوعيسياست •

محور) حوزه(هاي محدوده سياست -1 ند يا در متمايز يك محدوده دار 9دهي كاراكترهايي كه سهم بسيار مهمي در شكلها در حوزهاين گروه از سياست

مراكز شهري، . گيرنداي برخوردار است، مورد استفاده قرار ميها از اهميت ويژههايي كه هدايت تغييرات در آنحوزهاي در شهر و سازي، نواحي حاشيههاي احياء و باززندهها، محورهاي حمل و نقل، محدودههاي حفاظت شده، لبة آبحوزه

هاي تهية سياست. هاي مذكور هستندهايي از حوزهباشند، نمونهكاربري خاصي ميهاي هويتمندي كه داراي محدودهآن ريزي و نيز افراد محلي آن، به ارزيابي كاراكترطراحي براي يك حوزة ويژه، همگام با درك متخصصان طراحي و برنامه

كه ارزيابي فوق به عنوان بستري مناسب براي اگر قرار است . وابسته خواهد بود محدوده، نيازها، فشارها و بار ناشي از توسعهارزيابي . هاي طراحي محلي در نظر گرفته شود، بايد بسيار دقيق و موشكافانه و مبتني بر همكاري و مشورت باشدسياست

.مربوط به زمينه و بستر محدوده بايد به صورت تحليلي و نه صرفاً توصيفي صورت گيرد

هاي موضعي سياست -2هاي طراحي از اهميت فراواني براي يك محدودة ويژه برخوردار باشد، برنامة توسعه بايد آن دسته از سياستاگر موضوع

.هاي آن تنظيم و آماده گرديده باشدگيرد كه براي مكان مذكور و متناسب با شرايط و ويژگيبرطراحي را در

هاي موضوعيسياست -3ده نمودن تمهيدات و موضوعات خاص واجد ارزش از سوي طراح مورد توجه ها، نحوة اجرا و پيادر اين گروه از سياست

در حقيقت شمار محدودي از موضوعات طراحي ممكن است تا آن اندازه مهم باشند كه لزوم وجود . گيردقرار ميرا طلب »سند راهنماي طراحي«را توجيه نمايند و نياز به تنظيم 10»برنامه توسعه«خاص در » هاي موضوعيسياست«

.نمايندهاي چارچوب«: الفبا كمك سه ابزار »راهنماهاي تكميلي شهرسازي«شود، نيز مشاهده مي 1آن چنان كه در نمودار

.گردندتهيه و تدوين مي» راهنماهاي طراحي شهري«: جو 12»دستور كارهاي طراحي«: ب ،11»طراحي شهريبراي » دستوركارهاي طراحي«هاي ويژه، از ها و حوزهمحدوده دايتبراي تهية اسناد ه» هاي طراحي شهريچارچوب«از

» راهنماهاي طراحي شهري«و در نهايت از ) ضعيمو طراحي شهري هايسياستواجد (هاي ويژه تهيه اسناد هدايت مكان .آيدبه عمل مي استفاده) موضوعيطراحي شهري هاي سياستواجد (جهت تهيه و تدوين اسناد هدايت موضوعات ويژه

عناصر سازنده راهنماهاي تكميلي شهرسازي

هاي طراحي شهريچارچوب: الفهايي هايي كه در معرض تغيير و تحول قرار دارند، يا محدودهاسناد هدايت محدوده» هاي طراحي شهريچارچوب«

چارچوب ع در واق .)DETR&CABE,2000( نمايندمي تأمينكه براي بهبود و ارتقاء مستلزم رشد و تحول هستند را طراحي شهري يك الگوي كيفي هدايت توسعه براي مناطقي است كه در حال تغيير و تحول و يا رشد و شكل گيري

رابط تصميمات سطح استراتژيك با پيشنهادات عملي است » راهنماهاي تكميلي شهرسازي«اين سطح از . باشندمي

7

گيرد كه مي برد كيفي و هويتي حوزه سازماندهي را دراين بخش از مطالعات طراحي شهري كلية ابعا ).1381ذكاوت، (ها و انضباط پر و خالي فضاهاي شهري بوده و هاي انتظام فضايي، سيما و منظر تا نظم كالبدي و همجواريشامل ويژگي

سطح ازدر اين . شود حوزه در ارتباط با پيرامون آن نيز تعيين تكليف ميبندي فضايي وضعيت سازمان يافتگي استخوانفضاهاي شهري تعيين تكليف هاي اصلي وتر طراحي شهري مانند خيابان هاي نيازمند مطالعات تفصيلي مطالعات، حوزه

چارچوب طراحي شهري همچنين حاوي اسناد . گردد مي مشخص ها گرديده و محدوده و اهداف مطالعه بعدي و نقش آنگذاري و راهنماي طراحي وظيفه وابط كنترل، پالن سياستاست كه همراه ض هدايت و راهبردي توسعه از بعد كيفي

ارائه دهنده نظام جامعي » چارچوب طراحي شهري« ).1384ذكاوت، ( دار است حوزه مداخله را عهده دهي هدايت و شكلدر حقيقت ). Punter,1997(هاي طراحي و مفاهيم توسعه كيفي براي يك حوزه خاص است از اصول و سياست

هاي موجود، بر ها و فرصتهاي محيطي، قابليتهاي كيفيتك الگوي مطلوب با اتكاء به كلية ابعاد و زمينهدستيابي به يدهد كه اي را پوشش ميمعموالً محدوده» چارچوب توسعة شهري«يك .عهدة اين سطح از مطالعات طراحي شهري است

، 13چنين چارچوبي با لحاظ نمودن راهبردهاي اجرايي .هايي از آن محدوده پتانسيل توسعه را دارا خواهند بودتنها بخشهاي مختلف ديگري نيز نام با » هاي طراحي شهريچارچوب«. كندسنتي عمل مي 14هاي جامعبسيار فراتر از طرح

و 16»راهبردهاي طراحي شهري«، 15»هاي توسعه محدودهچارچوب«توان به شوند كه از آن جمله ميشناخته ميهدف از تهيه چارچوب طراحي شهري، تنظيم يا تدوين . اشاره نمود 17»ريزي و طراحي شهريمههاي برناچارچوب«

ساختاري خشك و غير منعطف براي آنچه بايد اتفاق افتد نيست، بلكه هدف آن ايجاد بستري براي گفتمان با سازندگان :شهري چارچوب هاي طراحي .)DETR&CABE,2000(و تمام افراد ذينفع در محدوده مي باشد

.دهددر يك محدوده را تبيين نموده و نمايش مي» برنامة توسعه«هاي نحوة به كارگيري سياست • .كندمجموعة جامعي از اصول طراحي را براي يك محدوده تنظيم مي • .دهدراهبرد را به پيشنهادهاي كاربردي پيوند مي • .)DETR&CABE,2000( نمايدسند هدايت نظارت بر توسعه را تهيه مي •

.نمايش چارچوب طراحي شهري در مقياس منطقه اي و ارتباط آن با الگوهاي توسعه: 1 تصوير

Urban Design Associates, 2003: خذام

8

.د همسايگي و ارتباط آن با الگوهاي توسعهحنمايش چارچوب طراحي شهري در مقياس وا :2تصوير

Urban Design Associates, 2003: خذام

دستوركارهاي طراحي: بر اين سطح ارائه اسناد هدايت است كه اهداف آن د» دستوركارهاي طراحي«تر مطالعات طراحي شهري، مقياس تفصيلي

احي جزئيات در اين سطح از طر). Urban Design Group,2003(دهي كالبدي و تفصيلي يك فضاي شهري است شكلگردد براي يك فضاي شهري خاص ارائه مي) هاي طراحي شهري چارچوب(هاي فرادست و چگونگي اجراي سياست

)Rowland,1996.( »اسناد هدايت روشني را در خصوص نحوة توسعه و ساخت و ساز در يك » دستور كارهاي توسعهسايت ارائه مي نمايد و بالقوه يكي از موثرترين ابزارهاي شفاف سازي اصول طراحي در يك سايت و اجرا و تحقق پذيري

:يك دستور كار توسعه. باشدهاي طراحي در آن ميياستس

.كندريزي بيان مياي از اصول توسعة منسجم را بر اساس تجزيه و تحليل زمينه يا بستر برنامهمجموعه •

.شودسيت و پيچيدگي قابل توجه تهيه ميبراي سايتي با اندازه، حسا •

.بخشدريزي و توسعه را بهبود مينامهبرابهامات را به حداقل رسانده و اثر بخشي فرآيند •

ها، فراهم نمودناز طريق شناسايي محدوديت(قادر است به منظور ترويج و ارتقاء توسعة مورد استفاده قرار گيرد • .)DETR&CABE, 2000( )هاي واقع بينانه و تشويق و ترغيب كاربري مختلط و استانداردهاي عالي طراحيايده

9

LDR,1998: خذادر ايالت تگزاس آمريكا، م "دانشگاه سن ماركو"طراحي محوطه كار ز دستورقسمتي ا :3تصوير

راهنماهاي طراحي شهري: ج. سازدفراهم مي 19و اجراي ضوابط و مقررات 18هاي عمومي برنامه ريزيياست، ارتباطي را ميان س»راهنماهاي طراحي«

American.باشدطراح براي يك مكان مي 20كيفيت ترجيحيهدف اصلي از بكارگيري راهنماهاي طراحي، انتقال حس

Planning Association,2006).( فعاليت و تحقيق بين پل طراحي، راهنماهاي :گويدمي 21»ماركوز كوپر« قول از لنگ زبان كتاب در وي همكاران و الكساندر كريستوفر كه است راهنماهايي طراحي، راهنماهاي ترينكلي. است ايحرفه

الگوي و اهداف كه عمومي است هاييبيانيه مثل ييهادستورالعمل چنين .اندداده ارائه) lexander et al,1997(والگ طراحي در .كندمي مشخص باشد، مذكور الگوهاي و هدف بين ارتباط حامي كه شواهدي و آنها تحقق منظور به را طراحي برآورده طرح ايده و مقصود و منظور كه آورد وجود به را ميناناط اين كه است مدنظر راهنماهايي تدوين هماهنگ، شهري تكميل براي طراحي يا راهنماهاي و پروژه هر براي خاصي هايدستورالعمل روي بر جااين در تاكيد بنابراين .است شده

).1386لنگ، (است هماهنگ شهري طرح يك اجزاي

طراحي هايراهنما سابقه مثال براي. است نكرده پيدا چنداني تغيير هاقرن طي در طراحي راهنماهاي اصلي ماهيت تغيير كه چيزي .گرددمي بر ايتاليا چهاردهم قرن به حداقل كندمي مشخص را جديد بناي يك بازشوهاي ماهيت كه نما اهداف تحقق كارهايوساز از كه است هاييبرداشت كرد، خواهد پيدا تغيير همچنان نيز آينده در ترديد بدون و كرده پيدا

مورد طرح در وكارهاساز آن گرفتن كار به از اطمينان حصول براي كه هاييدستورالعمل نوع و گيردمي صورت طراحي ).1386لنگ، (شود مي داده قرار استفاده

ريزي برنامهراهنماها آنهايي هستند كه از حمايت كليه مقامات رسمي شورا، مديران شهري و اعضاء كميتة ترينموفقراهنماهاي طراحي مي توانند الهام .برخوردارند و به روشني سازندگان، معماران و ديگر كاربران محلي آنها را درك مي كنند

آنها قادرند استانداردهاي گونة خاصي از توسعه . بخش طراحي خالقانه و در عين حال متناسب با زمينه و بستر محلي باشندهاي شهرسازي ور پروانهرا ارتقاء داده و پاسخ سؤاالتي را كه بارها توسط متقاضيان صد اندشدهكه مشكالت آن شناسايي

سازند تا توسعه همچنين راهنماهاي طراحي، شهرداري را قادر مي ).DETR&CABE,2000(شوند را بدهند پرسيده مي

10

» برنامه توسعه«هاي طراحي را در سياست را در ارتباط با موضوعات ويژه طراحي و گونه خاصي از توسعه هدايت كنند و ).DETR&CABE,2000(شفاف سازند

دستور كارهاي (» راهنماهاي تكميلي شهرسازي«يا ديگر ابزارهاي » راهنماي طراحي شهري«كارايي و اثر بخشي يك :وابسته به موارد زير مي باشد) هاي طراحي شهريطراحي و يا چارچوب

اي مرتبط شهري به آن سندهها و حوزهميزان تعهد بخش • ميزان حمايت اعضاي شورا و مقامات رسمي شهر و مديران شهري از راهنماهاي طراحي شهري • كارايي و اثر بخشي مشاركت عمومي در تهية راهنماها • نحوة منطقي تدوين ساختار راهنماهاي طراحي شهري، وضوح در نحوة نگارش و نحوة تبيين و نمايش مطلوب آنها •

هنماهاي طراحي شهريانواع را :براي تحقق اهداف طراحي شهري مي توان از سه نوع راهنماي طراحي استفاده نمود

هايي ها و ميادين و يا ساختمانممكن است مشخصات خاص فضاهاي باز، يعني خيابان ،ايتجويزي، عملكردي و توصيهاست از الگويي كه يك مجموعة ساختماني، ساختمان و يا راهنماهاي تجويزي عبارت. گيرندبرگيرند را دركه آنها را فرا مي

متر ارتفاع داشته 5ها بايد يك نوار آجري سرخ رنگ در هر براي مثال همة ساختمان(اجزاي يك ساختمان بايد پيدا كند اي يچ سايهبه طور مثال ه(كند را مشخص مي هاساختماناي از يا مجموعه يك عملكردراهنماهاي عملكردي نحوة ). باشند

بعد از ظهر زمستان كه زاوية آفتاب از هميشه كمتر است بر روي فضاي باز خاصي 2صبح تا 11هاي نبايد بين ساعت هاي مورد نياز بدون هيچ گونه ابهامي در آنها بيان دهند، زيرا شكلگزاران حالت اول را بيشتر ترجيح ميسرمايه). بيفتداين دسته از . اي استباشند، راهنماهاي طراحي توصيهبيشتر مورد نظر اين مقاله نيز مي دستة سوم راهنماها كه. شوندمي

راهنماها، در ماهيت خويش جنبة پيشنهادي دارند، در حالي كه راهنماهاي تجويزي و عملكردي چنانچه تبديل به قانون راهنماهاي طراحي توصيه. م االجرا خواهند بودشده و مقاصد مورد نظر از لحاظ قانون اساسي قابل قبول باشد، اجباري و الز

). 1386لنگ، (آورند نظر قانوني الزامي را بوجود نمي اي از

گيردنچه يك راهنماي طراحي شهري در بر ميآاگرچه هيچ ساختار و قالب استاندارد جهاني واحدي براي تنظيم و تدوين راهنماهاي طراحي وجود ندارد، با اين حال

يك راهنماي طراحي شهري كه به درستي تهيه شده باشد . ترين آنها، از ساختار كلي مشابهي برخوردارندمتداولكاراترين و :)American Planning Association,2006,DETR&CABE,2000( گيردميموارد زير را در بر

هدف راهنما -1 .هستنداطالعاتي پيرامون نحوة استفاده از راهنما و افرادي كه مسئول تهية آن -2

گزارش مشاور دربارة راهنما و پاسخ شهرداري -3

براي مثال (و وضعيت قانوني نهايي آن ) براي مثال، پيش نويس مشاور(وضعيت قانوني راهنما در زمان تهيه -4 )راهنماي تكميلي شهرسازي

، ديگر 22مليهاي باال دست، چگونگي ارتباط راهنما با سياست هاي برنامه توسعه، اسناد هدايت شرحي از سياست -5راهنماهاي طراحي، دستوركارهاي توسعه، و برنامه هاي خاص مرتبط از قبيل هر آنچه به مديريت مركز شهر، امنيت و

.حفاظت مربوط باشد

11

هاي اي از آنچه ارزيابيكه راهنما بر پاية آن استوار است و گزيده 23ايهاي مرتبط با بستر و زمينهتوصيفي از ارزيابي -6 .انددهمذكور نشان دا

كه بر پاية موضوعاتي ويژه و يا بستر محلي خاصي »برنامة توسعه«طراحي موجود در هايسياست دادن مدنظر قرار -7هاي در واقع نظير تمامي مفاد قانوني، حمايت از مجموعة راهنماهاي طراحي بايد در چارچوب سياست .اندتنظيم گرديده

بايد درون هر بخش از گزارش راهنماهاي طراحي، به از اين رو مي .پذيرفته شده از سوي قانون گذار قرار گيردتوانند پيوند ميان يك راهنماي ها ميها و يا حاشيههمچنين، متون پانويس. هاي قانوني مربوطه رجوع گرددسياست

.دهندطراحي خاص و يك سياست را نشان

هاي راهنماهاي هاي اصلي گروهن رئوس و سرفصلبايد به عنوااصول طراحي مورد نظر در يك پروژه مي. 24اصول -8اي از راهنماهاي طراحي در راستاي برآورده نمودن اصل يا اصول مطرح در آغاز يك يا مجموعه. طراحي آورده شوند

در واقع هدف و يا مقصود به اين مفهوم است كه راهنما و يا . گردداستفاده مي 25»هدف خرد يا مقاصد«شهري، از .اندئه گرديدهامشخصي تدوين و ار» به منظور«طرح شده، در راستاي اصل يا اصول مطرح و راهنماهاي

براي موضوعات متفاوت مورد توجه در راهنماهاي طراحي مي بايد مقوله مورد بحث » عناوين«با استفاده از . عناوين -9 .را آشكار نمود

گيري از زبان نوشتاري در راهنماهاي اگرچه بهره .)به همراه توضيحات(ها ها و نقشه، عكسهاتصويراستفاده از -10طراحي، بويژه در ارتباط با ابعاد قانوني ضروري است، با اين حال راهنماهاي طراحي غالباً از عكس، اسكيس، و دياگرام

وضيح در حقيقت با آن كه استفاده از متن به تنهايي براي ت. نمايندبراي انتقال مفاهيم و اطالعات خود استفاده ميريزان، طراحان و عموم بايد براي برنامههاي طراحي مناسب است، با اين حال اين راهنماهاي طراحي ميمفاهيم و ايده

قالب به كار گرفته شده در تهيه گزارشات رسمي و قانوني مربوط به راهنماهاي . دنو قابل فهم باش افراد به خوبي معناداردر صورت به كارگيري عكس در .باشدريزي ميدازسازي در گزارشات برنامهانطراحي، بسيار مشابه با بخش چشم

و يا عناصر و فضاهاي شهري ) هايي از آنهاو يا بخش(ها راهنماي طراحي بايد سعي نمود تا حداالمكان از ساختمانق و خوب در جامعة هاي موفدر صورت عدم وجود نمونه. مطلوب و ايده آل قابل تقليد درون جامعة هدف استفاده نمود

، 26تواند يك شهر، بخشكه بسته به موضوعيت پروژه طراحي مي(هاي موجود در جوامع پيراموني توان از نمونههدف ميبا اين حال گزينة جايگزين براي استخراج نمونة قابل . مند گرديدبهره) و يا ديگر شهري باشد 28، واحد همسايگي27محور

.و نيز فرهنگي مشابه قابل يافت باشد 29يط اقليمي، گياهي، توپوگرافياي با شراتقليد بايد در حوزهتر و بندهاي مرتبط با راهنماهاي مفاهيم جزئي. بندي و رعايت سلسله مراتب در تدوين راهنماهاي طراحيطبقه -11

. آورده شوند) و يا به هر دو شيوه(هاي مجزا و يا متصل به هر راهنماي طراحي طراحي شهري اصلي، مي توانند در بخشهاي منطقي پشتوانة يك تصميم را نشان اين امر موجب تأييد بيشتر راهنماهاي طراحي شهري اصلي گرديده و استدالل

هاي زماني مورد بازبيني و تجديد نظر قرار بايد احتماالً در طول بازهعالوه بر اين، از آنجايي كه راهنماها مي. دهدميهمچنين بايد به اين نكته نيز . نمايددآوري مقاصد و اهداف اصلي راهنماهاي طراحي كمك ميگيرند، اين اقدام به باز يا

برگيري تمامي موضوعات و موارد مطرح در حوزة طراحي شهري اشاره نمود كه طبيعتاً راهنماهاي طراحي قادر به در اين خط مشي سبب . شامل گردندبايد مهمترين مباحث و رئوس اصلي مورد توجه را نيستند، اما با اين وجود مي

گردد تا در بازبيني راهنماهاي طراحي با تمركز و سهولت بيشتري تأثيرگذارترين راهنماهاي طراحي، مطرح و مورد مياين امر همچنان كميتة . نقد، ارزيابي و اصالح قرار گيرند و از پرداختن به مباحث فرعي و غير مهم اجتناب گردد

تنظيم زير مباحث . سازدكند، آگاه مياين كه چه مقوالتي بيشترين ميزان بررسي را طلب مي را در خصوص 30توسعههاي افراد بازبيني كننده، طراحان، تصميم تر ساخته و انرژيكليدي، در ساختار راهنماهاي طراحي، طرح نهايي را نمايان

12

بايد تواند با مشخص نمودن اهم مواردي كه ميمي در نهايت اين كه اين عمل. نمايدرا متمركز و همسو مي... گيران و .هاي پياپي راهنماهاي طراحي گردددر اجراي تمهيدات طراحي صورت پذيرد، سبب كم نمودن ميزان تغيير و تعويض

ها و اختالف استفاده از واژه نامه در تنظيم گزارشات راهنماي طراحي به كاهش ميزان بحث. 31واژه نامه -12فرآيند تنظيم راهنماهاي طراحي، در .ي از ادراكات و اطالعات متفاوت افراد از عبارات مشابه كمك كندهاي ناشبرداشت

چنين . 32»سازگاري«شود؛ نظير گردد كه دامنة وسيعي از تعاريف را در خود شامل ميگاهاً از واژگاني استفاده ميتوانند احي شهري مورد استفاده قرار گيرند؛ اما ميواژگاني نبايد به هيچ عنوان به صورت مستقيم درون راهنماهاي طر

در چنين حاالتي راهنماهاي . ها و يا اصول يك گزارش راهنماي طراحي، مناسب باشندبراي بكارگيري در سياست، در صورتي كه به عنوان هدف مد نظر است، با تمهيدات اتخاذي خود تالش »سازگاري«طراحي بايد براي دستيابي به

.گويي بپردازندنموده و به زياده همچنين متون و نوشتارگار راهنماهاي طراحي نبايد از واژگاني مبهم استفاده. نمايند

راهنماهاي طراحي شهريهاي طبقه بنديمحورهاي راهنماهاي طراحي به طيف وسيعي از موضوعات مرتبط با طراحي و كنترل توسعه مي پردازد كه در زير به برخي از

:ها اشاره گرديده استمهمترين آن

هاراهنماهاي طراحي معماري ساختمان) الفهاي الحاقي به بنا، سيما و ، تابلوها، بخشهاساختماننماي در اين گروه از راهنماهاي طراحي به موضوعاتي از قبيل

مفصل بندي ، 33ها، يكپارچگي طراحي، شخصيت ويژه ساختمان)توده گذاري(مقياس ، )جزئيات و مصالح( ظاهر ساختمانها، هاي جديد، ورودي ساختمانها، توسعه، عقب نشيني34هاي خاليروها، جدارهها و پيادهها، ارتباط بين ساختمانساختمانها، براي مثال در راهنماهاي طراحي مربوط به نماي گروهي از ساختمان. شودپرداخته ميو غيره 35هاحفاظ ها و سايبان

.برخوردارند از باالترين سطح اهميت ) سهولت ادراك(و خوانايي بناها كاراكتر اهدافي نظير توجه به

راهنماهاي طراحي منظر و محوطه آرايي) بسازي، كاشت گياهي و درختان، مبلمان و راهنماهاي طراحي مسيرها و فضاها، موضوعاتي از قبيل محوطه آرايي، كف

ترويج و ارتقاء . ، فضاهاي عمومي و غيره را در بر گيرند36)مردمي(ي جمعي تسهيالت رفاهي، نورپردازي و استفاده از هنرها، در اين بخش از اهميت بيشتري برخوردار )سهولت ادراك(كاراكتر، كيفيت عرصه عمومي، سهولت حركت و نيز خوانايي

يات زيست محيطي را سازي و محوطه آرايي موضوعاتي نظير حفاظت از طبيعت، و ارتقاء كيفراهنماي طراحي منظر. است . دهدنيز پوشش مي

توسعه محله، ناحيه و شهر/ راهنماهاي طراحي) جدر . باشندبرخي از راهنماهاي طراحي با محدوده هايي مانند محالت و كل يا بخشي از شهرها و شهرك ها مرتبط مي

چنين راهنماهايي قادرند نقش . ندحقيقت اين گروه از راهنماها، مقياس كالن راهنماهاي طراحي شهري را تشكيل مي دهو كمك به رونق بخشي 37با ارزشي را در هدايت توسعه، ترويج كاربري مختلط، ايجاد انگيزش براي احيا و باززنده سازي

.شهر ايفا نموده و نيز به عنوان يك سند چشم انداز عمل نمايند

13

و تدوين راهنماهاي طراحي شهري كيفيت بخش محيطي عناصرشهرسازي «، »هاي پاسخدهمحيط«چون عناويني تحت مختلف انديشمندان شهري، طراحي مختلف هاييتئور در

محيط كالبدي با «دستيابي به جهت كليدي معيارهاي و هاكيفيت ارائه بررسي به... و» شكل خوب شهر«، »شهروندگرا است بستري آوردن فراهم جهت در تالش اآنه تمامي هدف مختلف، نظريات در تفاوت وجود عليرغم. اندپرداخته »كيفيت

سطوح در را مطلوب و خوشايند فضايي ترتيب بدين و يافته تحقق عمومي هايعرصه در شكل بهترين به نيازهاي انساني هب 2شمارهدر جدول . باشد داشته پيدر كنندگان استفاده براي.) ..و روستايي سكونتگاه شهري، فضاي محله، شهر،(مختلف

بندي پارامترهاي كليدي سازندة و جمع) هاي محيطيهاي سازندة كيفيتمؤلفه(1شماره ره گيري از ساختار كلي جدولبا بههاي محيطي، منتج از كيفيت

هاي منابع موجود و ديدگاهكوين (مختلف نظرانصاحب، )1983(، ويوليچ )1381(لينچ

، آلن )1382(بنتلي و همكاران جيكوب و دونالد اپليارد

)Carmona,2003(فرانسيس ، ، جهانشاه پاكزاد )1383(تيبالدز

)1382( ،DETR&CABE ترين اهداف اصلي)) 2000(

كيفيت بخش فضاهاي شهري قابل استفاده در تدوين راهنماهاي طراحي شهري استخراج گرديده است

).1387شكيبامنش، (اهداف كيفيت بخش : 2جدول

محيطي قابل استفاده در تدوين ماهاي طراحي شهريراهن

14

2شمارهتوان از جدول هاي متفاوت ياد شده در باال و موضوع مورد بحث راهنماي طراحي، ميبا لحاظ نمودن محوريتارتباط ميان اصول و ،»مقاصد«و يا » اهداف«همچنين . به منظور تعيين اصول كيفيت بخش قابل حصول استفاده نمود

در واقع هدف و يا مقصود . وده و مقاصد تنظيم آن دسته از راهنماها را معين مي نمايدراهنماهاي طراحي شهري را برقرار نممشخصي تدوين و » به منظور«به اين مفهوم است كه راهنما و يا راهنماهاي طرح شده، در راستاي اصل يا اصول مطرح و

.شان داده شده استنمونه اي از تنظيم راهنماي طراحي شهري ن 4شماره در تصوير. ئه گرديده انداار

بخشي از راهنماي : 4تصويرطراحي شهري با موضوع

.مراكز شهري

نتيجه گيري. سازنداي را ميحرفهپل ميان تحقيق و فعاليت »راهنماهاي طراحي«ن اشاره شد، ه آآن چنان كه در اين مقاله نيز ب

اي را در تحقق ريزي و اجراي ضوابط و مقررات، نقش عمدهي عمومي برنامههااين راهنماها با برقراري ارتباط ميان سياستچنين دستورالعمل هايي قادر خواهند بود تا همچون . تمهيدات و دستاوردهاي يك پروژه طراحي شهري ايفا مي نمايند

حامي اين ارتباط بين هايي عمومي، اهداف و الگوي طراحي را به منظور تحقق آنها مشخص نموده و شواهدي را كهبيانيهعوامل كيفيت با استفاده مستقيم از» راهنماهاي طراحي شهري«ت قدر حقي. هدف و الگوهاي مذكور باشد، ارائه نمايند

15

هاي هدايت كنندة جريان طراحي گيري از اين عوامل در ايجاد متون، تصاوير و نقشهبخش محيطي در ساختار خود و بهرهاز جمله » راهنماهاي طراحي شهري«در واقع . رتقاء كيفيت فضاهاي شهري برعهده دارندشهري، نقش بسزايي را در ا

مهمترين ابزار در اختيار طراحان شهري، جهت انعكاس و ظهور تدابير و تمهيدات كيفيت بخش در فضاهاي شهري به شمار ني متفاوت تغيير چنداني پيدا ننموده هاي زماماهيت اصلي راهنماهاي طراحي در كشورهاي مختلف و نيز در بازه .آيندمي

ها و متخصصين هايي است كه از ساز و كارهاي تحقق اهداف طراحي توسط گروهاما آن چه كه تغيير يافته، برداشت. استترين پاسخ طراحي، گيرد و همچنين نوع راهنماهايي است كه براي حصول اطمينان از گرفتن مطلوبمي مختلف صورت

هاي مديريت شهري به سند راهنماي طراحي و نيز حمايت ها و حوزهميزان تعهد بخش .شودار داده ميمورد استفاده قرساختار راهنماي طراحي و وضوح در شيوه نگارش و تبيين و منطقي عمومي و نيز نحوه تدوين ها از سند، مشاركتآن

بديهي است .باشدموفق مي» ي طراحي شهريسند راهنما«نمايش مطلوب آنها از جمله مهمترين شروط پديد آوردن يك با آن كه بهره گيري از اين بخش از فرآيند طراحي شهري دركشور ما و در پروزه هاي طراحي شهري همچنان كم رنگ و

راهنماهاي طراحي «بستر نظري الزم براي بهره مندي عملي از تا هگاه ناپيداست اما با اين وجود در اين مقاله سعي گرديد .با استفاده از منابع موجود تبيين گردد» شهري

:هاپي نوشت 1 - Urban design guidelines 2 - Sitte 3 - Baumister 4 - Profect 5 - Supplementary Planning Guidance (SPG) 6 - Area - specific 7 - Site - specific 8 - Topic - based 9 - Character 10 - Development Plan 11 - Urban design frameworks 12 - Urban design briefs 13 - Implementation strategy 14 - Master Plan 15 - Area development frameworks 16 - Urban design strategies 17 - Planning and urban design frameworks 18 - General planning policies 19 - Implementing regulations 20 - Preferred quality 21 - Clare Cooper Marcus 22 - national guidance 23 - context 24 - Principles 25 - Intents 26 - District 27 - Corridor 28 - Neighborhood 29 - Topography 30 - Development Committee 31 - Glossary 32 - Compatibility 33 - Design consistency 34 - Blank walls 35 - Canopy and awnings 36 - Public Art 37 - Regeneration

16

منابع.نعت ايران، محيط هاي پاسخده، مصطفي بهزاد فر، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه علم و ص)1382. (بنتلي؛ الكك؛ مورين؛ مك گلين؛ اسميت

.انتشارات دانشگاه تهران ،، چاپ دوم، تهران"فرآيند طراحي شهري"، )1382. (بحريني، سيد حسين .، جزوة درسي، تهران، دانشگاه علم و صنعت ايران"مباني نظري طراحي شهري"، )1386. (، مصطفيدفربهزا

.39سال سيزدهم، شماره ، فصلنامه آبادي،"معيارهاي كيفي سنجش فضا"، )1382. (پاكزاد، جهانشاه .دانشگاه علم و صنعت ايران ،، باز بيني طرح يك ميدان شهري يادماني، پايان نامه كارشناسي ارشد طراحي شهري، تهران)1386. (پاك زاد، شادي .، طراحي شهري در بخش مركزي تهران، تهران، مركز مطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران)1376. (توسلي، محمود

.، محمود احمدي نژاد، اصفهان، انتشارات خاك"شهرسازي شهروند گرا"، )1383. (تيبالدز، فرانسيس .تهران، تجارب جهاني و چشم انداز آينده ، همايش سيما و منظر شهري،"راهنماي طراحي"، )1382. (ذكاوت، كامران .14و 13، جستارهاي شهرسازي، شماره هاي "ت و راهبريجايگاه سياست هاي طراحي شهري در نظام هداي"، )1384. (ذكاوت، كامران

. انتشارات آييژ ، مباني برنامه ريزي شهري، تهران،)1381. (الديني، فرانك سيف ، پايان نامة كارشناسي ارشد طراحي "ارتقاء كيفي و پويا سازي مراكز شهري با كمك خطوط راهنماي طراحي شهري"، )1387. (شكيبامنش، امير

.دانشگاه علم و صنعت ايران ،هرانشهري، ، ت ، سولماز حسينيون، كورش گلكار، "چارچوب طراحي شهري، دستور كار توسعه و طرح جامع سه بعدي طراحي شهري"، )1385. (كوان، رابرت

.اسليمي، تهران.34، فصلنامه صفه، شماره "مؤلفه هاي سازنده كيفيت طراحي شهري"، )1380. (لكار، كورشگ

،تهران ، برنامه ريزي كيفيت زندگي در مراكز شهري ، تعاريف و شاخص ها، پايان نامه كارشناسي ارشد برنامه ريزي شهري،)1383. (نكوكبي، افشي.دانشگاه تربيت مدرس

نتشارات ا ،، سيد حسين بحريني، تهران"طراحي شهري؛ گونه شناسي رويه ها و طرح ها همراه با بيش از پنجاه مورد خاص"، )1386. (لنگ، جان.دانشگاه تهران

.انتشارات دانشگاه تهران ،، تئوري شكل خوب شهر، سيدحسين بحريني، چاپ دوم، تهران)1381. (لينچ، كوين Alexander, Christopher ; Ishikawa, Sara and Silverstein, Murray (1977). “A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction”, New York: Oxford University Press. American Planning Association (2006). “Planning and Urban Design Standards”, John Wiley & Sons, INC. United States of America, New jersey. Carmona, Matthew, Health, Tim, Oc, Taner,Tiesdell, Steven. (2003), Public Places, Urban Spaces, London, Architectural Press. DETR&CABE. (2000), By Design, Urban Design in the Planning System: Towards Better Practice, London, Thomas Telford. Punter, J (1994). “Design Guidelines In American Cities, A Review of Design Policies and Guidance in five West Coast Cities”, Liverpool University Press. LDR International ,Inc (1998). "The Texas State University-San Marcos design guidelines", Texas State University San Marcos Press. Punter, J and Carmona ,M (1997), “The Design Dimension of Planning, Theory, Content and best Practice for Design Policies”, London. Rowland, Jon (1996). “The Urban Design Process”, Urban Design Quarterly Issue 56 oct 1995. Urban Design Group (2003). “Urban Design Guidance, Urban Design Frameworks Development Briefs and Master Plans", London, Thomas Telford. Urban Design Associates (2003). “The Urban Design Handbook: Techniques and Working Methods”, New York. Violich, F. (1983), Urban Reading and the Design of Small Urban Places: The Village of Sutivan, Town Planning Review, vol. 54: 41-62.