برنامه ريزي منطقه ايگروه جغرافيا و برنامه ريزي شهري

حسين نظم فر

طرح موضوع

ضرورت توسعه متعادل از ديدگاه تأمين عدالت اجتماعي به منظور برخورداري عادالنه و

مناسب مناطق مختلف از امكاناتمالحظات سياسي به عنوان عاملي براي كاهش ناآراميهاي سياسي

مالحظات اقتصادي و اجتماعي به منظور جلوگيري از مهاجرت و تمركز

موضوعات پيشنهادي سمينار

منطقه بندي و اصول آن -1

تبيين مفهوم منطقه -2

سابقه برنامه ريزي منطقه اي در ايران -3

سابقه آمايش سرزمين در ايران و جهان -4

نظريه هاي توسعه منطقه اي -5

تحليل ساختار فضايي منطقه -6

تبيين مفهوم حوزه هاي همگن و فضاهاي برنامه ريزي -7

راهبردهاي آمايشي هيلهورست -8

اصول آينده نگري در برنامه ريزي منطقه اي -9

الگوهاي برنامه ريزيافق برنامه

ساله 40-25

ساله 20-10

نوع برنامه ريزي

يكساله

ساله 7-3

خواستگاه اصلينوع هدف

آرماني

توسعه اي

اجرايي

جامع

هدفهاي آرماني

هدفهاي كيفي

هدفهاي عملياتي

هدفهاي كمي

ترسيم چشم انداز

تعيين راهبردها

بودجه عملياتي

سياستهاي اجرايي

ريجا

هندي

كرعمل

National ملي ريزي برنامه planning

Regional اي منطقه ريزي برنامه planning

Urban شهري ريزي برنامه Planning

Rural روستايي ريزي برنامه Planning

برنامه ريزي از ديدگاه مكاني

برنامه ريزي از ديدگاه مكاني

سال 20-10 استراتژيك مدت بلند

سال 4-7 عمراني هاي برنامه مدت ميان

سال 1-2 ساالنه هاي برنامه مدت كوتاه

برنامه ريزي از نظر مدت اجرا

برنامه ريزي از نظر مدت اجرا

رويكردهاي نظري

توسعه و برنامه ريزي

حداكثر كردن سود بنگاهو فعاليت، تعامل فضا نگاه خرد

پراكنش غير هماهنگ فعاليت در فضا نگاه كالن

فعاليت و پراكنش غير هماهنگ فعاليت در فضاو رابطه انسان نگاه توسعه

)چيدمان منطقي( فضا و فعاليت و تعادل بين سه عنصر انسان نگاه آمايش

پيامد فضايي ديدگاههاي متفاوت نسبت به توسعه و برنامه ريزي

دگرگوني در مفهوم توسعه

توسعه به معني رشد اقتصادي و سرانه درآمد ملي

توسعه به معني تامين حداقل نيازها

توسعه به معني توزيع متعادل فعاليت هاي توليدي

توسعه پايدار و توسعه انساني

رشد اقتصاديبي عدالتي و شكاف فقر و غنا

عدم برخورداري عادالنه مناطق، خطرات زيست محيطي

مغفول ماندن فرهنگ ، انسان و مسائل آزاديهاي اجتماعي

انسان محور توسعه است و حفظ محيط زيست

رشد اقتصادي

توسعه اقتصادي افزايش با همراه رشد از عبارتست ”اقتصادي توسعه

و انساني ,فيزيكي ظرفيتهاي از اعم توليدي ظرفيتهاي حاصل توليد كمي رشد ,اقتصادي توسعه در .اجتماعي

متحول نيز اجتماعي نهادهاي ,آن كنار در اما شد خواهد شد خواهند

از عبارتست ساده تعبير به ”اقتصادي رشد آن مقدار با مقايسه در خاص سال يك در توليد افزايش

پايه سال در

رشد و توسعه اقتصادي

راهبرد توسعه با جهت گيري رشد

اشتغالراهبرد توسعه با جهت گيري

رفع فقرراهبرد توسعه با جهت گيري

تامين نيازهاي اساسيراهبرد توسعه با جهت گيري

راهبردهاي كالن توسعه

برنامه ريزي منطقه اي براي به عنوان ابزاري

پايدارتوسعه

تعريف برنامه ريزي منطقه اي

ايبرنامه ريزي منطقه

بهترين انتخاب براي منظم و متشكل است كوششي هدفهاي به رسيدن منظور به ها روش و ها راه

منطقه يك در خاص

اي منطقه ريزي برنامه

مكاني توازن ساختن برقرار آن هدف كه است روندي ريزي برنامه است اجتماعي و اقتصادي توسعه در

هماهنگ و تنظيم جهت در است فرايندي اي منطقهنيازها با اجتماعي اقتصادي مختلف هاي برنامه كردن مكان و منطقه هر امكانات و

تعريف برنامه ريزي منطقه اي

وظيفه برنامه ريزي منطقه اي

:اساسي پاسخ دهد سه سؤالبايد به ريزي منطقه اي برنامه

؟دارد موقعيتي چه منطقهدر حال حاضر

)ارايه تحليل از نقاط قوت ، نقاط ضعف، فرصتها و تهديدها(

؟خواهد برود مي كجابه منطقه

)هاي آمايش گيري هاي مبتني بر جهت انداز، اهداف اصلي، اولويت چشم(

؟يابد به اهداف تعيين شده دست مي چگونه منطقه

رسالت برنامه ريزي منطقه اي

توسعه دستاوردهاي فضايي توزيع و عادالنه دسترسي ديدگاه از اجتماعي عدالت

فضايي يكپارچگي ايجاد و پيوندها تقويت و برقراري از بيشترناشي كارآيي

شناختي بوم تعادل و اقتصادي اجتماعي،كارآيي عدالت برآيند عنوان به پايداري نسلي بين عدالت داشتن درنظر با

درآمدي، فرصتهاي از اي مجموعه از ناشي منطقه خرد تا كالن فضاهاي در زندگي كيفيت

طبيعت نگاهداشت اساسي، نيازهاي تأمين خدمات، به دسترسي امن، شرايط از برخورداري

اي منطقه هويت اعتالي و حفظ و فرهنگي ميراث و

مفهوم منطقه

Objective view :ديدگاه عيني معتقد به ترسيم مرز بين مناطق هستند

تعيين منطقه از نظر اين گروه يك هدف است

Subjective view :ديدگاه ذهنيمعتقدند منطقه وسيله اي براي رسيدن

به هدف است بيشتر جغرافيدانان امروزيمعتقد به ديدگاه ذهني هستند

مفهوم منطقه و برنامه ريزي منطقه اي

اجتماعي و فضايي همگن-ساختار اقتصادي دست کم يک مرکز داشته باشد

وسعت آن طوري باشد که بتوان توزيع را در آن مقياس ... جمعيت، فعاليت انساني و

بررسي کرد

متمرکزباشد و براي حل مسائل اقتصادي و برنامه ريزي داراي وحدت رويه باشد

يک محدوده مشخص جغرافيايي که : منطقهدر آن کارکردهاي همسان و ويژگي هاي جغرافيايي، اقتصادي، انساني و اجتماعي

مشترک وجود دارد

مفهوم و تعريف منطقه

دياس و همكارانش است و منطقه را زير .ساده ترين تعريف از هيران ديبخش كشور بر مبناي توزيع جمعيت ، وضعيت آب و هوايي ، پوشش

.مي دانند... گياهي و

منطقه از ديدگاه جغرافيدانان

منطقه از ديدگاه جغرافيدانان انواع مختلفي دارد بسته به معيارهاي مورد :استفاده در مرزبندي مناطق جغرافيايي طبيعي

مناطق اقتصاديمناطق اجتماعي و فرهنگي

شاخصهاي منطقه بندي سرزمين

شرايط طبيعيوسعت كشور

درجه همگني جامعهشاخصهاي توسعه اقتصادي

تحرك عوامل توليدتحرك كاالها

مرزهاي سياسي و اداري

انواع مناطق منطقه همگن - منطقه قطبي - منطقه برنامه ريزي -

منطقه همگن

به قسمتي پيوسته از سرزمين اطالق مي شود كه بعضي از خصوصيات جغرافيايي و طبيعي در آن منطقه همگن باشند

منطقه قطبي

–قسمتي پيوسته از يك سرزمين است كه در آن فعاليت هاي اقتصادي اجتماعي و جمعيتي در اطراف يك قطب و يا يك مركز به هم پيوسته

.صورت مي گيرد

مناطق برنامه ريزي

مناطقي هستند كه بعضي از همبستگيها و يا وحدت در تصميمات اقتصادي خودشان را نشان ميدهند

منطقه برنامه ريزي بايد به اندازه اي بزرگ باشد تا بتواند :لوئيس كيبل تغييرات اصلي را در توزيع جمعيت و مشاغل در داخل مرزهاي خودش نشان بدهد و به اندازه اي كوچك باشد كه بتواند مسائل برنامه ريزي را

.بصورت جامع مورد توجه قرار دهد

ويژگيهاي مناطق برنامه ريزيبراي تصميمات و سرمايه گذاري هاي اقتصادي بايد اندازه مناسبي داشته -۱

باشد بايستي بتواند نيازهاي انساني و منابع الزم را براي سرمايه گذاريها -۲

بخصوص براي صنايع تامين كند بايستي يك ساخت اقتصادي همگن يا متجانس داشته باشند -۳حداقل داراي يك قطب توسعه باشد -۴

روشهاي منطقه بنديروش وزن بندي شاخصها-روش تحليل عاملي-روش تحليل جريانها-روش تحليل جاذبه ها-روش متاطق همگن-

برنامه ريزي منطقه اي در ايران

منشا برنامه ريزي منطقه اي

آبياري سيستم ايجاد نيل، رود اطراف ،مصر در پيش سال هزار 4 قدم اولين آبياري را بزرگي منطقه سنگي و خاكي كانال و سد ايجاد با يونانيها و مصريهاكردند

مدرن آبياري سيستم فارس و خوزستان اطراف در پيش سال هزار 2 قديم ايران درآمد بوجود

كار دستور در نيز نظامي هاي جاده شهرها، آباداني و توسعه از غير روميان زمان در تدريج به و گرديد اجتماعي اقتصادي ارتباطات شبكه ايجاد به منجر كه گرفت قرار

گرديد غرب و شرق روابط باعث كه آمد بوجود عمال دوم جهاني جنگ از بعد و بيستم قرن در اي منطقه ريزي برنامه مامفورد، گدس، هاگت، ايزارد، پرو، فرانسوا لوش، تونن، فن ابركرامبي، هاي نظريه باعث .... و راندينلي هاروي، ديويد هال، پيتر گليسون، جان ديكنسن، فريدمن، جان

گرديد اي منطقه ريزي برنامه توسعه

برنامه ريزي منطقه اي در ايران

كشور اقتصادي نقشه طرح هدف با اقتصاد شوراي تاسيس 1316 فروردينكشاورزي ساله هفت برنامه محصوالت تهيه كمسيون تشكيل 1316 مهر

ساله 7 برنامه اولين تدوين برنامه عالي هيئت 1325 مرداد

جهاني بانك از وام درخواست هزينه دقيق برنامه به نياز

ايران عمران و توسعه برنامه تهيه نورسن موريس شركت 1326 مردادمجلس به عمراني ساله 7 برنامه ارائه ............ 1327 ارديبهشت

برنامه دفتر اداره تشكيل 1327 مهربحار ماوراي شركت با قرارداد عقد 1327 مهر

رسيد مجلس تصويب به 1327-1335 ساله 7 برنامه اجراي اليحه 1327 بهمن

شدسازمان برنامه و برنامهو ايران رسما داراي

وضعيتنوع برنامههدف كمي)ميليارد ريال(اعتبار مدت برنامهدوره زمانيبرنامه

مصوب مجلسمجموعه طرحهاندارد1327721-1334اول

مصوب مجلسمجموعه طرحهاندارد1341784-1334دوم

مصوب مجلسجامع%13465.52306-1341سوم

مصوب مجلسجامع%134755684.90-1351چهارم

مصوب مجلسجامع%1352515602.11-1356پنجم

مصوب مجلسجامع%26269.25-1354پنجم اصالحي

مصوب مجلسجامع-136157143-1357ششم

برنامه هاي عمراني قبل از انقالب

مدت برنامهدوره زمانيبرنامهاعتبار

وضعيتنوع برنامههدف كمي)ميليارد ريال(مصوب هيات دولتجامع136278.88638.4اول

مصوب مجلسجامع--13645اصالحيه برنامه اولشرايط استقالل

افق محدود--13652اقتصاديمصوب شوراي

اقتصادمصوب مجلسجامع%1368581893.70-1372برنامه اولمصوب مجلسجامع%1373511050291.50-1378برنامه دوممصوب مجلسجامع 13795-1383برنامه سوم

مصوب مجلسجامع- 13846-1388برنامه چهارم

13905-1394برنامه پنجم

برنامه هاي عمراني بعد از انقالب

اهداف برنامه هاي بعد از انقالب

ايرادات مربوط به شروط صفر يا پيش نيازهاي برنامهايرادات مربوط به فرآيند برنامه ريزي

ايرادات مربوط به محتواي برنامهايرادات مربوط به اجراي برنامه

آسيب شناسي برنامه هاي توسعه در ايران

فقدان فهم مشترك در سطح مفاهيم توسعهعدم وجود اطالعات و آمارهاي جامع، به هنگام و در دسترس

)سطوح مختلف تصميم گيري( اجتماعي كشور -ساختار سياسيكاستي ها و ناهماهنگي هاي قانوني در خصوص برنامه ريزي

ايرادات مربوط به شروط صفر يا پيش نيازهاي برنامه

به مشاركت نگرفتن ذينفعان و عدم حصول اجماع و توافق در برنامه هاي توسعهاعمال نفوذ قانوني يا غيرقانوني غيركارشناسانعدول از ايده آل ها به علت مالحظات زماني

آسيب هاي ناشي از تقدمات و تاخرات زماني غير منطقي در فرايند تدوين برنامه نگاه بودجه اي به برنامه در دستگاه ها و بخش ها

نگاه فصلي و عدم استمرار برنامه ريزي تركيب كارشناسي برنامه ريزان

تمركز گرايي در برنامه ريزي

ايرادات مربوط به فرآيند برنامه ريزي

گزينش

راه حل بهينه

ارائه راه حلها

تعيين اهداف جزئي

تعيين اهداف

كلي

شناخت وضع موجود اجرا

Feedback

فرايند برنامه ريزي موجود سنتي

ابهام در نحوه ارتباط اسناد بلندمدت و ميان مدت عدم اجماع بر مكاتب و پارادايم هاي اقتصادي برنامه ها

جامعيت برنامه ها و عدم اولويت گذاري صحيح در برنامهكلي و تفسيربردار بودن برخي مواد و تفصيلي بودن افراطي برخ يديگر

. عدم وجود الگوي روشن و رابطه علي و معلولي صحيح با ثبات در نظر گرفتن شرايط و عدم توجه به سناريوهاي احتمالي در آينده

هاي اجرايي و عملياتي)پروگرام (عدم وجود برنامه عدم توازن بين هزينه و مطلوبيت هاي نيل به هدف

ايرادات مربوط به محتواي برنامه

عدم همخواني با برنامه هاي توسعه قبليبلندپروازانه بودن اهداف برنامه

فقدان پيوند بين بودجه ساليانه با برنامه هاي مصوبدولتي زدگي در برنامه

عدم توجه به برنامه ريزي فضايي و منطقه ايتداخل مفاد برنامه هاي توسعه با شرح وظايف دستگاه ها

عدم همسويي و يكپارچگي برنامه هاي بخش ها، در مسير نيل به اهداف مليغلبه رويكردهاي كمي و تكنيك هاي اقتصادسنجي بر تحليل هاي سياستي

عدم وجود تعاريف دقيق و مشخص از اصطالحات برنامه اي

ايرادات مربوط به محتواي برنامه

اقتصادي در كشور -سرعت و گستردگي تحوالت سياسيوجود برنامه هاي ديگر با اولويت باالتر

ماشين اداري ضعيف دولت جهت اجراي برنامه هاي گسترده ضعف سازوكارهاي نظارتي

ابهامات در نحوه ارائه گزارش هابي تأثير بودن گزارش عملكردها بر روندهاي اجرايي

. عدم درك صحيح مجريان از مفاد قانون . انگيزه پايين مجريان براي اجراي قانون

يرادات مربوط به اجراي برنامها

تداخل تقويم زماني برنامه ها با تقويم سياسي كشورعدم توجه به بسترهاي اجتماعي الزم براي اجراي قوانين

عدم انتخاب صحيح مجري. فقدان معيارهاي مشخص براي انتخاب موضوعات سياست ها

. فقدان ارتباط منطقي بين جداول كمي و محتواي برنامه ها . فقدان ابزارهاي سياستي متناسب با هدف

پديده جلوتر بودن از برنامه

يرادات مربوط به اجراي برنامها

عوامل توسعه نيافتگي در ايران

در تبيين پديده جهاني توسعه و توسعه نيافتگي هر يك از نظريه پردازان از عواملي صحبت كرده اند كه در مجموع به دو گروه از عقايد دسته بندي

:مي شوند.در تبيين توسعه نيافتگي هستندعواملي دروني نظريه هايي كه بدنبال : الف.در تبيين توسعه نيافتگي هستندعوامل بيروني نظريه هايي كه بدنبال : ب

عوامل دروني توسعه نيافتگي

رشد بي رويه جمعيتمحدوديتهاي نيروي انساني ماهر

محدوديتهاي ساختي و ذاتي عدم توسعهموانع فرهنگي

عدم كارايي و استفاده از كمكهاي تكنولوژيكيبي توجهي به امر تحقيقات و پژوهشهاي علمي و تكنولوژيك

كمبود سرمايه و امكانات ماليعدم كارايي دولتها

نظريات توسعه منطقه اي

نظريه سيستم ها در برنامه ريزيامکانات نظريه ميسرا در زمينه توزيع عادالنه

نظريه قطب رشد در زمينه توجه به بخش پيشتازنظريه راندينلي در زمينه روابط شهرو روستا

نظريه زيست منطقه در زمينه توسعه اکولوژيکنظريه عدالت منطقه اي در زمينه توزيع متناسب امکاناتنظريه همگرايي منطقه اي در زمينه روابط بين منطقه اي

نظريه توسعه منطقه اي هيلهورست در زمينه سازمان فضايي

اقتصادي و اكولوژيك , هر منطقه اي يك سيستم پيچيده اجتماعي است كه متغيرهاي زياد ي با روابط دروني متقابل در آن عمل مي كنند و كنترل بخش عمده اي از متغيرهاي زير سيستم ها با روابط

.بازخوردي صورت مي گيرد عليهذا درك و تحليل اين پيچيدگي با جزنگري و تقليل گرايي

امكان پذير نيست و تنها با كل نگري و ديدگاه سيستمي مي توان .مسائل مناطق و شهرها را درك و تحليل نمود

نظريه سيستم ها در برنامه ريزي منطقه اي

رهيافت سيستمي متدي از تجزيه و تحليل است كه در بر گيرنده

است Reductionism تقليل گراييو Holism كلي گرايي

رهيافت سيستمي

مفاهيم اساسي نظريه سيستم ها

جزء و كل عناصر ارتباط محيط

ماهيت سيستم هاي شهري

سيستم مجموعه اي از اجزاء يك بهم پيوسته است

اما هر قسمت نيز مي تواند شد سيستم با بعنوان يك

سيستم مي تواند قسمتي از وكل سيستم بزرگتر باشد يك

روابط سيستمي حاکم بر عوامل

منابع آب

اشتغال

کاهش مهاجرتها

توليد و خودکفاييحاشيه ؟نشيني

شهرها

ويژگيهاي سيستم هاي پيچيده

-Nonغير خطي بودن linear

Hierarchical وجود سلسله مراتب

Internal عليت دروني causality

Selfخودسازماني Organization

Catastrophic رفتار غير قابل پيش بيني behavior

فرايند تحليل سيستمي

فاز مفهومي( تبيين اهداف( فاز پژوهشي( جمع آوري ديتا( فاز تحليلي( ارزيابي( فاز داوري( تفسير( فاز علمي( تعميم(

كالبد

محيط

جمعيت اقتصاد

پيوند بين عوامل

ابتدايي ترين –توليد پايين و سنتي ( مرحله اقتصاد سنتي -1مرحله رشد

مرحله جهش -2سه شرط براي وقوع اين

مرحله وجود دارد

Take offمرحله خيز -3

تئوري مراحل رشد اقتصادي روستو

استفاده از فناوري جديد در کشاورزي براي توليد -۱انبوه

وجود کارفرمايان صنعتي -۲حکومت يکپارچه ملي براي مديريت اقتصادي -۳

۱۰افزايش ميزان سرمايه گذاري مولد حدود -۱درصد درآمد ملي

توسعه چند صنعت توليدي -۲وجود سازمان اقتصادي و اجتماعي براي تسهيل -۳

رشد اقتصادي

مرحله بلوغ اقتصادي -4

مرحله مصرف انبوه -2بهره مندي وسيع مردم از خدمات

برابر است با نسبت مصرف به خواسته ها خوشبختي

تئوري مراحل رشد اقتصادي روستو

تغييرات عظيم فرهنگي اجتماعي و سياسي -۱بهره برداري از قابليت هاي منطقه اي -۲تغيير نسبت جمعيت شهري و روستايي -۳افزايش کارگران ماهر در برابر کارگران ساده -۴

خوشبختيارائه تامين اجتماعي و رفاه عمومي و -۱مردم

توسعه فعاليت هاي اقتصادي بين المللي -۲فعاليت گسترده بخش خصوصي -۳

تاكيد بر روابط اقتصادي درون منطقه اي و عناصر اصلي سيستم -1منطقه

تاكيد بر پتانسيل روابط بين منطقه اي -2تاكيد بر تباينات فضايي و نابرابريهاي منطقه اي - 3

تئوري رشد اقتصاد ناحيه اي والتر ايزارد

نظريه قطب رشد فرانسوا پرو

اين به رشد قطب تئوري در چكيدن اثر يا تراوش اثر پخش، اثر مفهوم مانند ، رشد قطب پيشاهنگي ويژگيهاي زمان مرور با كه است معني

اثر . بگيرد را منطقه سراسر تا شود مي پخش اطراف فضاي در موجي اثرات تراوش از حاكي و است نظريه اين قسمت مهمترين پخش،.است قطب اطراف به توسعه

زماني رشد قطب استراتژي كه گرفت نتيجه چنين توان مي مجموع در در توسعه نتايج و آثار انتشار پديده با كه بود خواهد آميز موفقيت هاي اولويت همچنين باشد بوده همراه جغرافيايي و فضايي گسترهها برنامه اجراي

نظريه قطب رشد فرانسوا پرو

و اثرات تراوش توسعه دل پخشم

طريق قطبهاي رشد از پخش

و كريدورهاي حمل ونقل

دهات

منطقه متروپوليتن

مركز منطقه ايتوليد مصنوعات

شهركهاي روستايي

قطب رشد منتخب

پوليتن مترو كشور خارج ازمتروپوليتنمناطق غير

اثرات فزاينده /ارزش افزوده

سرمايه گذاريكلي

باغباني

روستاها

دامپروري

درختان ميوه

غالت / برنج

صنعت / صنايع دستي

پردازش محصوالت كشاورزي

شهركها/ شهرها

بازار توليدات روستايي

مراكز خريد آسان / نهاده هاي كشاورزي

مراكز پردازش محصوالت كشاورزي

مناطق صنعتي

تسهيالت / هتل هاي جهانگردي

اداري –مراكز سياسي

نظريه مركز پيرامون فريد من

محلي مستقل و بدون سلسله مراتب مراكز

ماقبل صنعتي : مرحله اول

مركز ساده و قوي با طيف گسترده پيرامون يك

آغاز صنعتي شدن : مرحله دوم

مركز ملي منفرد و مراكز پيراموني قوي يك

صنعتي شدن كامل : مرحله سوم

نظام بهم وابسته و كارآمد شهري

مصرف انبوه: مرحله چهارم

تشكيل پيراموني نواحي و اي هسته بخش چند يا يك از كشوري هر فريدمن عقيده به راههاي از را خود برتري و دارند پيرامون بر كننده تعيين اثر اي هسته مناطق ، شود مي.كنند مي اعمال آنها به زير

اثر مناطق هسته اي بر پيرامون

به سرمايه و طبيعي انساني، منابع دائم انتقال دليل به پيرامون، منطقه :سلطه اثر.شود مي تضعيف هسته

قويتر اي هسته مناطق در بالقوه تماسهاي و متقابل كنشهاي :اطالعاتي اثر.است

نوآوري موفقيت :رواني اثر اي هسته منطقه در رفتاري تغييرات و اجتماعي هاي ارزش :مدرنيزاسيون اثر

.يابند مي تطبيق نوآوريها با سريعتر جمله از نوآوريها براي كننده مجذوب تشويقي نظام يك ايجاد :توليدي اثر

.مقياس اقتصاد ويژگيهاي رشد و تخصص

ميردال اي نظريه نابرابري منطقه

مير دال هم از جمله نظريه پردازاني است كه بحث نابرابريهـاي وي معتقد است كه رشـد مراكـز .منطقه اي را مطرح كرده است

خاصي در كشور به هر دليل اوليه كـه صـورت گيـرد ، پـس از مي شـود صرفه جوئيهاي داخلي و خارجي چندي باعث افزايش

كه اين امر خواه ناخواه باعث عقـب مانـدگي مراكـز و منـاطق .ديگر خواهد شد

و » اثرات باز دارنده«ميردال براي تشريح نظريه خود از دو واژه .يا اثر انتشار استفاده مي كند »اثرات تهييج كننده«

ميردال اي نظريه نابرابري منطقه

مير دال هم از جمله نظريه پردازاني است كه بحث نابرابريهـاي وي معتقد است كه رشـد مراكـز .منطقه اي را مطرح كرده است

خاصي در كشور به هر دليل اوليه كـه صـورت گيـرد ، پـس از مي شـود صرفه جوئيهاي داخلي و خارجي چندي باعث افزايش

كه اين امر خواه ناخواه باعث عقـب مانـدگي مراكـز و منـاطق .ديگر خواهد شد

و » اثرات باز دارنده«ميردال براي تشريح نظريه خود از دو واژه .يا اثر انتشار استفاده مي كند »اثرات تهييج كننده«

اثرات بازدارنده و اثر انتشار در نظريه ميردال

اثري است كه باعث مي شود تـا جلـو اثرات بازدارندهگسترش توسعه يك بخش يا يك منطقه

.به ساير بخشها يا مناطق گرفته شود

موجب مي شود فرايند توسـعه در يـك اثرات انتشاربخش يا يك منطقه يا كشـور بـه سـاير بخشها يا مناطق ديگر سرايت كند و آنها

.را نيز با خود جلو ببرد

.D) راندينلي Rondinelli) در شهري عملكردهاي« نام به را رهيافتي شهرهاي ايجاد بايد كه است معتقد و است كرده مطرح »روستايي توسعه

با تا گيرد قرار محور روستايي هاي حوزه با عملكردي پيوند در كوچك تجاري ، پشتيباني خدمات عرضه كردن، صنعتي اقتصاد، به بخشيدن تنوع

بر را متعادل توسعه مديريت، و سازماندهي سرانجام و كشاورزي كردن.سازند آورده

(UFRD)نظريه يوفرد راندينلي

Urban Functions in Rural Development

نظريه دنيس راندينلي در تعادل منطقه اي

..................................

...........................

.................

..................................

..................................

..........

متخلخل و برابريگرا

نفوذ پذير و نيمه فئودال

نفوذ پذيرو فئودال

فرايندساخت

نظريه ميسرا در توسعه منطقه اي

نظريه سازمان فضايي توسعه منطقه اي هيلهورست

تقويت نيروهایمايل به مرکز

تقويت نيروهایگريزاز مرکز

متمركز استراتژي انسجام

سرمايه گذاري در مركز منطقه -مركز منطقه يا مركز منطقه اي جديد نزديك به -يا مكانهاي نزديك به مركز منطقه -

غير متمركز استراتژي انسجام

سرمايه گذاري در مراكز درجه دو يا سه نزديك به - مركز منطقه

متمركزاستراتژي بسط

سرمايه گذاري در يك مركز جديد منطقه اي -منطقه اي 2 يا مراكز درجه -

پراكندهاستراتژي بسط

دور از منطقه سرمايه گذاري در چند مكان -ايجاد محورهاي توسعه - 3توسعه كانونهاي درجه -

مبناي نظري توسعه استان گيالن: نمونه

منطقه مركز گسيخته لجام رشد از كه است مناطقي براي استراتژي اين

مركز در جمعيت و فعاليتها ، امكانات از اي عمده بخش و برند مي رنج.است شده متمركز منطقه

است تقويت نيروهاي گريز از مركزاين استراتژي مبتني بر

Concentrate Expansion Strategy

متمركزاستراتژي بسط

سرمايه گذاري در يك مركز جديد منطقه اي -منطقه اي 2 يا مراكز درجه -

برنامه ريزي منطقه اي جديد در ايران

آمايش ملي و منطقه اي ايران

جمهوري اسالمي ايران سند چشم انداز

برنامه ريزي ملي

برنامه ريزي منطقه اي

مباني نظري توسعه و برنامه ريزي

سطح كالن نظام برنامه ريزي در

,نوردر تاريكي افروختن= تدوين چشم اندازها

ايده آلهدايت منابع با كمترين اتالف به سوي نقطه يا

)مالزي -قاي دكتر ماهاتير محمدآ(

٢١قرن–غول اقتصادي -

نظم نوين جهاني -

)گشيائوبين گقاي تنآ(

)درپجورج بوش (

)شرودر,شيراك( اي واحد پارو-

ايده آلن نقطه آاسم يست؟چ

چشم انداز

2020

برنامه اول برنامه دوم برنامه سوم برنامه چهارم

وضع موجود

۱۴۰۴چشم انداز

چشم اندازآمايش سرزمين و سند

برنامه اول برنامه دوم برنامه سوم برنامه چهارم

,ينده سازآاه فعال و گالزمه يك ن

است كه بر عناصر ذيل متكي است شم اندازچمديريت ايه پحركت بر

شناخت وضع موجود

SWOT

تحليل محيط ملي

بين المللي تحليل محيط

شم انداز مطلوبچترسيم

چشم انداز

١٤٠٤ا در افق .ا.شم انداز بلند مدت ج چ يهايژگوي

ان گهمساي-شمال افريقا-خاور ميانه–اه اول اقتصاد منطقه قفقاز گدست يافته به جاي-5

الهام بخش و فعال وموثر در جهان اسالم -6

مصلحت,حكمت,تعامل سازنده با جهان بر اساس عزت-7

حفظ كرامت و حقوق انسانها-زاديهاي مشروعآ-عدالت اجتماعي-مردم ساالر–توسعه يافته -1

توانا در توليدعلم -يشرفتهپبرخوردار از دانش -2

دور از ، توزيع مناسب درامد توزيع فرصت هاي برابر امنيت اجتماعي,رفاه برخوردار از سالمت -4محيط زيست فعال - و تبعيض فقر ,فساد

مقتدر, مستقل , امن-3

يندهآشم انداز طي دودهه چلزامات حاكم بر تحقق ا

)1384-1388(ايدار اقتصاد دانايي محورپرشد : هارمچنجساله پبرنامه

)1389-1394(تثبيت مباني رشد اقتصادي و رفاه اجتماعي :نجم پنجساله پبرنامه

:برنامه هاي ششم و هفتم

جتماعي كشور و تامين عدالت ايدار و دانش بنيانپتوسعه مستمر

)1404-1394(

چه برنامه اي بايد پشتيبان اين جامع نگري باشد ؟؟؟؟

.شكل گرفت خالل تهيه برنامه پنجمو در 50 در دهه :تجربه اولفرانسه قراردادي براي مطالعه آمايش سرزمين» ست« در اين مقطع با كمپاني .اين مطالعات انجام گرديد» ستيران«منعقد گرديده و با تشكيل شركت مشترك

مطالعات آمايش سرزمين با بازنگري 1362 از سالپس از انقالب اسالمي :تجربه دوم نتايج مطالعات ستيران آغاز گرديد كه متاسفانه به دليل جنگ و عدم وجود ديدگاه مشخص

.آمايشي در كشور نتوانست از مرحله طرح پايه آمايش سرزمين فراتر رود

ساله كه 20ساله و با توجه به تدوين چشم انداز 30با اتكاء به تجربه :تجربه سوم امكان نگرش راهبردي درآمايش را ميسر مي سازد همزمان با تدوين برنامه چهارم آغاز گرديد

كشور بر اساس مستندات آمايش تهيه شود پنجم تا هشتمو مقرر گرديده برنامه هاي

تاريخچه آمايش در ايران

مالحظات دفاعي و امنيتي -كارايي و بازدهي اقتصادي -وحدت و يكپارچگي سرزمين -گسترش عدالت اجتماعي و تعادلهاي منطقه اي -حفاظت محيط زيست و احياء منابع طبيعي -حفظ هويت اسالمي و حراست از ميراث فرهنگي -تسهيل و تنظيم روابط دروني و بيروني اقتصاد كشور -رفع محروميتها خصوصا در نقاط روستايي -

سياستهاي كلي برنامه چهارم در رابطه با آمايش سرزمين

ي طقه ا ي تقسيم كار من چشم در راستا ي داف مل ه ق ا تحقداز ان

استانها ه توسعه پاي ه ظري ن

تقسيم كار منطقه اي

تعيين نقش هاي مناسب براي هر كدام از مناطق كشور جهت تنظيم فعاليت ها و حصول به نتيجه برنامه ريزي در افق بلند مدت

اينكه هر منطقه چه نقشي در رسيدن به اهداف كالن كشور را بر عهده دارد موضوع بحث تقسيم كار منطقه اي است

اصول کلي نظريه پايه توسعهد يره هاي توليل زنجيع و تکميتوسعه صنا

توسعه بهره برداري از معادن استان و باغي داراي قابليتربخش هاي زراعت يت زيتوسعه کشاورزي با اولو

ق گسترش دامداري هاي صنعتي يتوسعه دامداري از طرنيتوسعه خدمات بازرگاني نو

ارائه خدمات آموزش عالي در سطح ملي و فرامليارائه خدمات بهداشتي و درماني در سطح ملي و منطقه اي

کاال ع يه و توزيفاي نقش مرکز سطح ملي تخلياز مبادي ورودي و خروجي يتجه

ر نقش و عملکرد شهر و ارتقاء سطح خدمات برتر ييتغز امکانات و خدمات گردشگري در نواحي مستعديتوسعه و تجه

ي در منطقه قفقاز يت فرودگاه به عنوان هاب هوايتقوييتراکم زدا

ري فناوري اطالعات و ارتباطات يتوسعه به کارگري يي و عشايت هاي اقتصادي جوامع روستايمتنوع سازي فعال

ند توسعه استان يستي در فرايط زيادغام مالحظات مح

و نهايتا تدوين سياستهاي اجرايي در بخشهاي مختلف -مكان گزيني فعاليت ها -تدوين برنامه هاي توسعه پنج ساله استان -تدوين برنامه هاي توسعه ساالنه -و ابالغ به دستگاههاي اجرايي استان -

همه مبتني بر آمايش سرزمين

مطالعات مرتبط باشرح خدمات برنامه ريزي منطقه اي و برنامه ريزي فضايي

تحليل وضعيت و ساختار -بخش اول

تحليل وضعيت استان: فصل اول

تحليل ساختار فضايي موجود: فصل دوم

ها توصيف و تحليل پيوندهاي اصلي بين سكونتگاه: فصل سوم

امنيتي -دفاعيايمني، مالحظات : فصل چهارم

گيري از مطالعات جمعبندي و نتيجه: فصل پنجم

ريزي و سياستگذاري برنامه -بخش دوم

نگري بيني و آينده پيش: فصل ششم

ريزي و سياستگذاري برنامه: فصل هفتم

مديريت آمايش استان: فصل هشتم

خدمات برنامه ريزي منطقه اي شرح

بخش اول

تحليل وضعيت و ساختار

تحليل وضعيت استان: فصل اول

تحليل موقعيت استان

تحليل پستي و بلنديها

تحليل حوضه ها و زيرحوضه هاي آبريز

تحليل موقعيت اقليمي

تحليل زمين شناسي و منابع معدني

تحليل محيط زيست

تحليل اجتماعي و فرهنگي

تحليل اقتصادي

اداري و سازماني -تحليل سياسي

تحليل ساختار فضايي موجود: فصل دوم

تحليل ساختار سكونتگاهيتوصيف عناصر نظام سكونتگاهي

پيچيدگي كاركردي و مركزيت سكونتگاهها

سلسله مراتب مكان هاي مركزي

تحليل ساير عناصر ساختار فضاييمناطق طبيعي

ساير نواحي انسان ساخت

توزيع كاركردهاي مختلف در سطح كاركرد سكونتگاههاي شهرياستان و الگوي ارتباط بين آنها

كاركرد سكونتگاههاي روستايي

ها وصيف و تحليل پيوندهاي اصلي بين سكونتگاهت :فصل سوم

پيوندهاي فيزيكي و شبكه خدمات حمل و نقل

پيوندهاي اقتصادي

پيوندهاي جمعيتي

فرهنگي-پيوندهاي اجتماعي

پيوندهاي خدماتي

نتيجه گيري وتحليل پيوندها

پيوندهاي تكنولوژيكي

امنيتي در آمايش استان -دفاعي مالحظات : فصل چهارم

تهديدات ناشي از مخاطرات محيطي و محيط زيستي•

تهديدات اقتصادي•

تهديدات اجتماعي،فرهنگي و سياسي•

امنيتي -تهديدات نظامي•

دفاعي -جمعبندي تهديدات امنيتي•

گيري از مطالعات جمعبندي و نتيجه:فصل پنجم

پاسخگويي براي استان هاي محدوديت و ها توانايي ارزيابي و موجود فضايي سازمان تبيين

استان براي شده تعيين هاي مأموريت و ها رسالت به

طبيعي، منابع(موجود منابع از استفاده در فضايي عناصر نيازهاي بين توازن و تعارض

)انرژيمتخصص، انساني نيروياعتباري، و مالي

فرهنگي،محيط-اقتصادي،اجتماعي(فضايي نظام در موجود هاي تعادل عدم تعيين

)روستايي-زيستي،شهري

ذيربط مراجع به پيشنهاد ارائه و توسعه هاي گيري جهت و كلي اهداف )بازنگري( ارزيابي

مدلهاي تحليل منطقه اي

نخست شهري و شاخص چهار شهر

مارك جفرسون -

شهر نخست چند برابر شهر دوم جمعيت داشته باشد -

كالرك -

شاخص چهار شهر -

)مجوعا چهار شهر(نسبت شهر نخست به سه شهر بعدي -

مهتا -

نسبت شهر نخست به چهار شهر اول نظام شهري -

P1P2

P1P2+P3+P4

P1P1+P2+P3+P4

ريچاردسون -

تطبيق شاخص چهار شهر مهتا با قاعده رتبه اندازه -

اگر بر اساس قاعده رتبه اندازه شهري، اندازه مطلوب شهرها در نظام شهري اينگونه باشد -

كه شهر اول دو برابر شهر دوم و سه برابر شهر سوم و چهار برابر شهر چهارم باشد، بنابر اين

باشد 48/0نسبت شهر اول به مجموعه چهار شهر اول بايد برابر

عادي ترين و بهترين شكل برتري شهري خواهد بود 48/0شاخص -

1

25/0+33/0+5/0+148/0=

شاخص چهار شهرنوع برتري شهري1تا 65/0فوق برتري65/0تا 54/0برتري54/0تا 41/0برتري مطلوب41/0كمتر از حداقل برتري

درجه نخست شهري در نظام شهري بر پايه شاخص چهار شهر

سطح بندي سكونتگاه ها

سكونتگاهها اعم از شهري و روستايي را با روشهاي مختلف مي توان سطح •:بندي نمود

روش شاخص گذاري١)روش اسكالوگرام دستي يا طيف بندي گاتمن٢)روش شاخص مركزيت٣)امتياز استاندارد شده۴)تاكسونومي عددي۵)تحليل عوامل۶)تحليل خوشه اي٧)

روش جمعيت به عنوان شاخص مركزيت

روش جمعيت به عنوان شاخص مركزيت

توان ها را مي در اين روش پس از تعيين جمعيت هر سكونتگاه در ناحيه مورد مطالعه اين سكونتگاه. بندي كرد طبقه

. آيد حساب مي كننده اهميت نسبي آن سكونتگاه به بنابراين برطبق اين روش، جمعيت سكونتگاه تعيينيعني يك

در . عنوان محل احداث يك موسسه خدماتي است نفر داراي شانس بيشتري به 5000سكونتگاه با جمعيت اين روش

هاي كننده ميزان نقش و كاركرد سكونتگاه در جوابگويي به سطح ارتباط مقدار يا اندازه جمعيت منعكسخدمات

. رفاهي است

روش كاركردي

روش كاركردي

در اين روش، وجود تاسيسات اقتصادي، اجتماعي بيشتر در يك مكان موجب گرفتن امتياز باال در رده بندي

يك مكان به اندازه نقشي كه قدرت جوابگويي به نيازهاي گوناگون . گردد هاي مختلف يك منطقه مي مكانمردم

بندي اين نمرات براساس جمع. كند هاي مثبت دريافت مي دهد نمره را دارد و تعداد خدماتي كه ارايه مي مثبت،

بنـدي ها را طبقـه توان مكان ها مي گردند كه بر مبناي آن ها داراي مجموع نمرات متفاوتي مي سكونتگاه نمود و

.به هر كدام رتبه خودش را منتسب كرد

ترين مجاورت به عنوان روش آماري نزديكراهنمايي

مكانيابي خدمات براي

ترين مجاورت به عنوان راهنمايي براي روش آماري نزديكمكانيابي خدمات

: شرح زير است روش مزبور شامل چند مرحله به

با توجه به نقشه منطقه مورد مطالعه، فاصله هر مركز سكونتي از نزديكترين نقطه س ) 1

بايد توجه داشت كه در ه . گيري شود گرفتن نظم و ترتيب، اندازه مجاور، بدون در نظر

.هاي بازتابي مطرح شود گيري ممكن است حالت جفت اندازه

شود تا گيريها تقسيم مي تمام فواصل جمع زده شده و جمع كل بر تعداد اندازه) 2از اين

.دست آيدب» Observed Value«اي ارزش مشاهده طريق

Dobs= ها تعداد اندازه گيري/ مجموع فواصل

با استفاده از فرمول زير محاسبه ) DRan(براي توزيع تصادفي » ارزش متوسط« :گردد مي

DRan= 0.5 ((A/n)^0.5))

:در فرمول فوقA =طقه بر حسب كيلومتر مربعمساحت منN =تعداد سكونتگاهها

با بكارگيري فرمول زير محاسبه ) ترين مجاورت روش آماري نزديك( Rnضريب ) 3:گردد

Rn=Dobs./ DRan.

.شود مراجعه و نتيجه بدست آمده تفسير مي 1شماره حاصل از مرحله به تصوير

دار و نتيجه حاصله براي پي بردن به معني مراجعه 3شماره حاصل از مرحله به تصوير. شود بودن از نظر آماري آزمايش مي

روش تجزيه و تحليل متغيرها

روش تجزيه و تحليل متغيرها

اند شوند، عبارت بندي سكونتگاهها انتخاب مي متغيرهايي كه طي اين روش براي سطح

جمعيت و تعداد خانوار ساكن•

محل بيشترين رفت و آمدها•

خدمات عمراني و بهداشتي•

خدمات اجتماعي و فرهنگي•

خدمات ارتباطي•

خدمات تجاري•

ها و خدمات عمومي كارگاه•

صورت عمودي نوشته براي انجام اين روش، ابتدا جدولي كه در آن نام سكونتگاهها به

شود، تهيه شده و در سطر مقابل نام هريك، متغيرهاي موجود در آن سكونتگاه مش مي

.شود در انتهاي سطرها، جمع تعداد متغيرهاي هر سكونتگاه نوشته مي. گردد مي

بندي و در ها دسته در مرحله بعد، سكونتگاهها برحسب جمع تعداد متغير موجود در آن

بدين ترتيب در جداول. شوند جداول ديگري كه نظير جدول قبلي است، قرار داده مي

، متغيرهاي م )از نظر جمع تعداد متغيرها(اخير، تعداد سكونتگاههاي واقع در هر دسته

. آيد در هر سكونتگاه و جمع تعداد هركدام از متغيرهاي موجود در هر دسته بدست مي

Originality Modelمدل ويژگي

Originality Modelمدل ويژگي

مشخصات سرويسهاي خدماتي هر مركز در ماتريس ويژگي تنظيم گرديده است و سپس به طريق فرمول زير مح

. شود مي

Oj= Σ(nij/Ni) Nj

: در رابطه فوق

i نوع سرويس

j مركز جمعيتي

nij هاي نوع تعداد سرويسi در مركز جمعيتيj

Ni جمع كل سرويس نوعi تمام مراكز جمعيتي(در منطقه(

Nj ها در مركز جمعيتي جمع كل سرويسj

Centrality Modelمدل مركزيت

Centrality Modelمدل مركزيت

:توان در فرمول زير خالصه نمود مدل رياضي مربوط به محاسبه ضرايب مركزيت را مي

CI = Σi (nij / Ni) Ri

: در حاليكه

i عبارت است از نوع خدمت مورد نظر

j مركز جمعيتي

nij هاي نوع تعداد سرويسi در مركز جمعيتيj

Ni جمع كل سرويس نوعi در منطقه

Ri ضريبي كه به عنوان ارزش سرويسi اي تعيين مي هاي منطقه اختصاص داده شده است و بر حسب شاخص

روش آناليز تاكسونومي

روش آناليز تاكسونوميتشكيل ماتريس داده ها كه در آن نام مكان ها در سطر و شاخص هاي توسعه در ستون هاي آن قرار مي

.گيرند

Z-Scoreتشكيل ماتريس استاندارد براي همسان سازي اطالعات با استفاده از فرمول

:محاسبه و تعيين فواصل مركب ميان مكان ها در درون يك ماتريس متقارن و از طريق فرمول زيرDab=√Σ (Zaj – Zbj)^2

در هر سطر ماتريس متقارن) dξ(تعيين كوتاه ترين فاصله

:براي تعيين مكان هاي همگن با استفاده از فرمول زير) -D( و حد پايين) +D(محاسبه فواصل حد باال Dξ= dξ +- 2 sd

حذف مكان هاي ناهمگن

از ماتريس استاندارد) Doj(تعيين مقدار ايده آل

از رابطه زير) Cio(محاسبه سرمشق توسعه Cio=√Σ (Zij – Doj)^2

محاسبه درجه توسعه مكان ها CO=Cio*2Siodi = Cio/ CO fi = di/ d Fi = Σ fj0<Fi<= 0.25 3) 0.5 < Fi<= 0.750.25 < Fi<= 0.5 4) 0.75<Fi<= 1

dξ > Dξdξ <= Dξ

روش اسكالوگرام

روش اسكالوگرام

:باشد براي تشكيل يك اسكالوگرام تنها اطالعات ذيل مورد نياز مي

ها، سكونتگاهها، شامل دهكده(هاي موجود در يك منطقه ليست تمامي سكونتگاه•)هاي كوچك، متوسط و بزرگ شهرك

تعداد جمعيت هر سكونتگاه•

ها نقشه محل سكونتگاه•

دهنده وجود يا عدم وجود كاركردهاي خدماتي، نهادها، ليستي كه نشان•تسهيالت،

.ها باشد هاي اقتصادي و غيره در هر يك از سكونتگاه ها، فعاليت زيرساخت

:براي ساختن يك اسكالوگرام بايد مراحل زير طي شود•

جدول ماتريسي تهيه شود كه در اولين ستون در سمت راست آن ليست ١.ها سكونتگاه

.ترتيب نزولي نوشته شود حسب تعداد جمعيت به بر

در سمت باالي جدول ماتريس نوع خدمات يا كاركردها برحسب تعداد . 2فراواني

. صورت نزولي از راست به چپ نوشته شود به

خطوط عمودي و افقي ماتريس را ترسيم كنيد تا براي هر كاركرد در هر سكونتگاه .3

.يك چهارخانه تشكيل شود

در داخل * وجود هر كاركرد يا خدمات را در جلو هر سكونتگاه با قرار دادن عالمت . 4

.چهارخانه مورد نظر مشخص كنيد

به مجددا را سطرها و ها ستون ماتريس، جدول در اطالعات تمامي كردن وارد از پس۵.

باالي قسمت در خالي )اي چهارخانه( هاي مربع تعداد كه كنيد جا جابه و مرتب اي شيوه

مجموع براساس را ها سكونتگاه يكبار بايد اينكار براي .برسد حداقل به جدول راست سمت

نقاط و باال در كاركرد بيشترين داراي هاي سكونتگاه بطوريكه كنيد جا جابه كاركردشان

مجموع براساس را كاركردها نيز ديگر يكبار و گيرد، قرار پايين در كاركرد كمترين داراي

سمت در باشند تعداد بيشترين داراي كه كاركردهايي بطوريكه كنيد، مرتب كاركرد هر

.گيرند قرار چپ سمت در باشند مي تعداد كمترين داراي كه كاركردهايي و جدول راست

سنج نهادي گاتمن روش ميزان

سنج نهادي گاتمن روش ميزان

هاي نحوه تهيه ماتريس اين روش، بدين صورت است كه در سطرهاي ماتريس مذكور اسامي سكونتگاهها و در ستون

شود، تا جايگاه رقم مربوط كند گذاشته مي خدمات موجود در سطح منطقه به تفكيك نوع سرويسي كه ارايه مي آن

مراتب در اين بررسي سلسله. به دست آيد) در نهايت چهار نوع اطالعات (به تعداد خدمات موجود در هر سكونتگاه

:پذيرد ها به شرح زير انجام مي خدمات سكونتگاه

تعداد سكونتگاههاي دارنده يك نوع خدمت : جمع انواع) الف

تعداد كل يك نوع خدمت در سطح منطقه: جمع واحدها) ب

)بدون در نظر گرفتن تعداد هريك(مجموع خدمات مختلف موجود در يك سكونتگاه : جمع انواع امكانات) ج

مجموع كل خدمات مختلف موجود در يك سكونتگاه: مجموع امكانات) و

بندي مبناي دو نوع بعدي سكونتگاهها درجه گيرد و بر بندي خدمات صورت مي براساس اطالعات رديف اول و دوم، رتبه

.شوند مي

تحليل روند شهرنشيني

تغييرات سطح و حجم شهرنشيني-نرخ رشد شهرنشيني-گرايش جمعيت شهري به تمركز در اندازه هاي مختلف شهرها-

روند تغييرات جمعيت شهري استان-روند تغييرات جمعيت شهري شهرستانها-شتاب گسترش شهرنشيني استان-

EI=(UT-U0)/(100-U0)(100/t)۷۵-۴۵مقايسه نرخ رشد شهرنشيني استان با كشور در دهه هاي -

استخراج تعداد و جمعيت شهرها در هر كدام از مقاطع سرشماري-طبقه جمعيتي ۹تفكيك شهرها به -تحليل روند تغييرات جمعيت در هر كدام از طبقات شهري-

رتبه بندي شهرها بر اساس سلسله مراتب خدمات رساني

در اين بخش از هيچكدام از مدلهاي شرح خدمات استفاده نشده است در اين جهت شناخت سطوح خدماتي شهرها تركيبي از نقش اقتصادي شهرها سطح بندي جمعيتي شهرها و شناسايي پيوندهاي خدماتي بين شهرهاي همجو

:چهار سطح خدماتي به شرح زير شناسايي شد داراي كاركرد فرا استاني: سطح كالن منطقه اي -۱داراي كاركرد استاني: سطح منطقه اي -۲داراي كاركرد ناحيه اي: ۱سطح -۳داراي كاركرد شهرستاني: ۲سطح -۴خدمات رساني روستاهاي اطراف: سطح محلي -۵

تحليل عوامل موثر بر شكل گيري نظام شهري

اين بحث مي تواند بخش مكمل تحليلي با خود داشته باشد يعني ما بعد از تحليل عوامل موثر بر شكل گيري نظام شهري مي توانيم

اثر عوامل بر شكل گيري و توسعه شبكه شهري را هم با شاخص هاي .آنتروپي و درجه كشش پذيري مورد بررسي قرار دهيم

تحليل عوامل موثر بر شكل گيري نظام شهري-

نحوه شكل گيري و توسعه شبكه شهري-

عوامل جغرافيايي

شاخص آنتروپي و كشش پذيري

عوامل موثر بر شكل گيري نظام شهريبيشتر متاثر از شرايط طبيعي محيط است و عوامل جغرافيايي در آن نق

شيوه كار در استان آذربايجان شرقي تاكيد بر نحوه. بيشتري دارند : شكل گيري شهرها در بستر زمان است عامل موثر در شكل گيري شبكه شهرها شناسايي شدن ۵بر همين اساس

شكل گيري و توسعه شهرها در بستر شبكه هاي ارتباطي: الف شكل گيري و توسعه در بستر زمين هاي حاصلخيز: ب زمينه هاي تاريخي توسعه شهرها: جشهر جلفا بعنوان منطقه آزاد تجاري صنعتي( موقعيت جغرافيايي ويژه : د)به بعد ۶۵شهر از سال ۲۷(تبديل روستا به شهر : ه

بعد از شناخت عوامل موثر بر شكل گيري نظام شهري بايد تاثير اين عوامل را نيز در تغيير و تحول نظام شهري مورد بررسي قرار

داد كه در شرح خدمات توجه كافي به آن نشده است

شاخص آنتروپي و شاخص كشش پذيري

شاخصهايي هستند كه به ما كمك مي كنند نحوه تغييرات نظام شهريرا در طول زمان مورد بررسي قرار داده و بصورت جامع علل اين تعييرات را در ارتباط با عوامل جغرافيايي مورد بحث قرار دهيم

ي ص آنتروپ خ Entropy index شا

i

n

ii

ii PP

PPH log1log

1∑ ∑=

−==

در واقع نشان دهنده ميزان نظم و تعادل درنظام شهري يك منطقه است

مدل جاذبه: روش تحليل جمعيت شهرها و فاصله بين آنها: اطالعات مورد نياز

جمعيت مراكز استانهاي همجوار: مقياس انجام

بررسي تاثير مركز استان بر مناطق پيرامون

2/112:1pp

ddD+

=