Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2014-2015

IDENTIFICATIE VAN DE WARE AARD VAN ART. 1385 BW

Vermoede fout of toegewezen risico?

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Devriendt Matthias

01001432

Promotor: Marc Kruithof

Commissaris: Stephane Vereecken

2

3

Inhoudstabel Dankwoord ............................................................................................................................................. 5

LIJST DER AFKORTINGEN ............................................................................................................... 6

HOOFDSTUK 1: INLEIDING .............................................................................................................. 7

I. Probleemstelling .......................................................................................................................... 7

III. Subonderzoeksvragen ............................................................................................................. 8

IV. Onderzoeksmethode ............................................................................................................... 8

HOOFDSTUK 2: DE INHOUD VAN ART. 1385 BW ..................................................................... 10

I. Aansprakelijkheid voor dieren: de geschiedenis ....................................................................... 10

II. Art. 1385 BW: een beperkt begrip met een zeer ruime dekking .................................................. 12

III. De algemene toepassingsvoorwaarden van art. 1385 BW .......................................................... 14

III.1. EEN DIER ................................................................................................................................ 14

III.2. DAAD VAN EEN DIER.............................................................................................................. 17

III.3. SCHADE .................................................................................................................................. 20

III.4. CAUSAAL VERBAND TUSSEN (DE GEDRAGING VAN) HET DIER EN DE SCHADE .................... 21

IV. Wie is aansprakelijk? ................................................................................................................... 22

IV.1. ALGEMEEN ............................................................................................................................ 22

IV.2. DE BEWAARDER .................................................................................................................... 23

IV.3. CONCLUSIE ............................................................................................................................ 30

V. De bevrijding van de aansprakelijkheid ........................................................................................ 31

V.1. ONTKENNEN VAN DE ALGEMENE TOEPASSINGSVOORWAARDEN ........................................ 31

V.2. DE VREEMDE OORZAAK ......................................................................................................... 31

V.3. HET SLEPENDE TWIJG-ARREST, EEN UITZONDERING OP DE EQUIVALENTIELEER? ............... 35

V.4. CONCLUSIE ............................................................................................................................. 41

HOOFDSTUK 3: DE JURIDISCHE GRONDSLAG VAN 1385 BW ............................................ 42

I. SITUERING VAN DE PROBLEMATIEK ............................................................................................... 42

I.1. INLEIDING ................................................................................................................................ 42

I.2. EEN ONWEERLEGBAAR VERMOEDEN VAN FOUT.................................................................... 42

I.3. RISICOAANSPRAKELIJKHEID ..................................................................................................... 45

I.4. DE BELGISCHE RECHTSPRAAK: EEN VERWARRING .................................................................. 47

II. DE VERSCHILLENDE GRONDSLAGEN VAN AANSPRAKELIJKHEID ................................................... 50

II.1. INLEIDING ............................................................................................................................... 50

II.2. DE SOORTEN AANSPRAKELIJKHEID......................................................................................... 50

4

HOOFDSTUK 4: DE JURIDISCHE GRONDSLAGEN TOEGEPAST OP DE ELEMENTEN

VAN ART. 1385 BW ........................................................................................................................... 62

I. INLEIDING .................................................................................................................................. 62

II. DE RISICOAANSPRAKELIJKHEID EN HET SLEPENDE TWIJG-ARREST ........................................... 62

II.1. KAN HET SLEPENDE TWIJG-ARREST BIJ EEN RISICOAANSPRAKELIJKHEID BLIJVEN BESTAAN?

....................................................................................................................................................... 62

II.2. DE FOUT VAN DE EIGENAAR/BEWAARDER? .......................................................................... 67

II.3. DE RELEVANTIE VAN DE FOUT VAN DE EIGENAAR ................................................................. 76

II.4. DE FOUT VAN HET SLACHTOFFER ........................................................................................... 81

II.5. NORMAAL EN VOORZIENBAAR GEDRAG VAN EEN DIER ........................................................ 94

II.6. DE ZOEKTOCHT NAAR DE JUISTE SCHADEVERDELING ......................................................... 109

II.7. HET ARREST VAN 18 SEPTEMBER 2013 ALS IJKPUNT VAN VERANDERING? ........................ 117

III. WIE IS DE BEWAARDER? ...................................................................................................... 121

III.1. INLEIDING ............................................................................................................................ 121

III.2. DE CHEAPEST COST AVOIDER .............................................................................................. 121

III.3. DEGENE DIE HET RISICO HET BEST KON INSCHATTEN ........................................................ 123

III.4. DEGENE BIJ WIE HET VERMOEDEN VAN FOUT HET GROOTST WAS ................................... 123

III.5. DEGENE DIE HET RISICO OP ZICH HEEFT GENOMEN ........................................................... 125

HOOFDSTUK 5: CONCLUSIES .................................................................................................... 129

BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................................. 133

Rechtspraak ......................................................................................................................................... 133

BELGISCHE RECHTSPRAAK ................................................................................................... 133

FRANSE RECHTSPRAAK .......................................................................................................... 139

NEDERLANDSE RECHTSPRAAK ............................................................................................ 139

Rechtsleer ............................................................................................................................................ 140

BOEKEN ........................................................................................................................................ 140

BELGISCH ..................................................................................................................................... 140

NEDERLANDS ............................................................................................................................... 141

DUITS ........................................................................................................................................... 141

FRANS .......................................................................................................................................... 141

ENGELSTALIG ............................................................................................................................... 142

ARTIKELEN ................................................................................................................................... 142

KRANTENARTIKELEN ................................................................................................................ 143

5

Dankwoord

Deze masterproef was er niet gekomen, zonder de hulp van enkele mensen. Ik wil hen

hiervoor dan ook bedanken.

In de eerste plaats wens ik Prof. Kruithof te bedanken om mij de kans te geven over dit

boeiend onderwerp te schrijven.

Daarnaast wens ik ook mijn ouders te bedanken voor de mentale en financiële steun die ze

voor mij doorheen mijn rechtenstudies hebben betekend.

Ik wens ook mijn vriendin Liedewij Debrabandere te bedanken om te luisteren naar al mijn

monologen over de masterproef, het na te lezen en mij te steunen.

Tot slot bedank ik nog Bertrand Hallyn, Filip Debrabandere en Nathan Declerck voor de

steun en het nalezen van mijn masterproef.

6

LIJST DER AFKORTINGEN

Art. artikel

BW Belgisch Burgerlijk Wetboek

Bv. bijvoorbeeld

CC Code Civil van Frankrijk

NBW Nieuwe Burgerlijk Wetboek van Nederland

O.a. onder andere

O.b.v. op basis van

T.a.v. ten aanzien van

T.e.m. tot en met

7

HOOFDSTUK 1: INLEIDING

I. Probleemstelling

1. Al sinds de intrede van het Burgerlijk Wetboek, regelt art. 1385 BW de aansprakelijkheid

voor schade veroorzaakt door dieren. Ruim 200 jaar en onnoemelijk veel uitspraken over de

aansprakelijkheid voor schadegevallen bij dieren later, is er echter nog steeds geen

zekerheid over veel elementen van het artikel. Het artikel is namelijk in zeer algemene

bewoordingen opgesteld. Hierdoor bestaan er in de praktijk veel onduidelijkheden. Deze

onduidelijkheden zullen vaak moeten verholpen worden door de feitenrechters. Haast

onvermijdbaar zullen bepaalde rechters er andere meningen op nahouden dan anderen, wat

de rechtszekerheid zeker niet ten goede komt. Zo bestaan er discussies over welke dieren

onder het artikel vallen, of er een daad van het dier nodig is om het artikel in te roepen en

wie er precies als aansprakelijke moet beschouwd worden.

2. Een andere vraag, die al lang bediscussieerd wordt, zowel in de rechtspraak als in de

rechtsleer, is wat nu precies de juridische grondslag is van art. 1385 BW. Zo valt uit de

arresten van het Hof van Cassatie letterlijk te lezen, dat art. 1385 BW een

foutaansprakelijkheid is,1 terwijl andere rechtspraak en de aansluitende rechtsleer dan weer

beweren dat art. 1385 BW in feite een risicoaansprakelijkheid zou betreffen.2 Deze

rechtspraak en rechtsleer worden hierna uitvoerig behandeld. Meerdere problemen worden

gevonden bij de zoektocht naar de juiste juridische grondslag. Deze zullen blijken uit de

analyse van art. 1385 BW.

De onduidelijkheden dat art. 1385 BW nog steeds bevat, leiden ertoe dat de burger moeilijk

zal kunnen inschatten wat er hem te wachten staat, bij een schadegeval veroorzaakt door

een dier. Veel zal namelijk afhangen van de concrete beoordeling van de feitenrechter.

Omdat de bepaling van de juridische grondslag van art. 1385 BW ook van invloed kan zijn op

de andere (discussie)punten van het artikel, zal deze masterproef dan ook worden gewijd

aan het zoeken naar deze juridische grondslag.

1 Cass. 23 juni 1932, Pas. 1932, 200; Cass. 12 oktober 1984, RW 1984-85, 2278, noot.

2 Zie infra hoofdstuk 2, 3 en 4.

8

II. Centrale onderzoeksvraag

3. Wat is de juridische grondslag van art. 1385 BW? Ligt er een foutaansprakelijkheid aan de

grondslag, of een risicoaansprakelijkheid?

III. Subonderzoeksvragen

4. Op welke grondslag wijzen de andere aspecten van art. 1385 BW en hoe heeft de

juridische grondslag invloed op deze aspecten? Heeft een verschillende juridische grondslag

invloed op het aanduiden van de aansprakelijke bewaarder, de gedraging van het dier, de

fout van het slachtoffer of de schadeverdeling?

IV. Onderzoeksmethode

5. Er zal gebruik gemaakt worden van een klassieke bronnenstudie. De bestaande

rechtspraak over het artikel wordt onderling en met de rechtsleer vergeleken. Weliswaar

wordt dit beperkt tot de vonnissen en arresten die consulteerbaar zijn. Ook in analoge

wetgeving wordt naar indicaties gezocht. Bepaalde wetgeving, zoals art. 1384, eerste lid BW

vertoont een sterke analogie met art. 1385 BW. Wat de rechtsleer betreft, kan inspiratie

geput worden uit de algemene handboeken over buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht.

Zij bepalen namelijk de nadere regels van fout- en risicoaansprakelijkheid. Artikelen uit

tijdschriften die het specifiek over art. 1385 BW en haar grondslag hebben, zullen ook als

belangrijke informatiebron dienen. De focus van deze masterproef zal echter vooral liggen op

rechtspraak, meer specifiek Belgische rechtspraak. Uit de relevante vonnissen en arresten

zullen indicaties gezocht worden die wijzen op de juiste grondslag. Pas op deze manier kan

worden achterhaald hoe art. 1385 BW in de praktijk wordt geïnterpreteerd. Nu en dan dringt

een rechtsvergelijkend onderzoek met onze buurlanden zich op, meer specifiek Frankrijk,

Duitsland en Nederland. Zij hebben namelijk elk een andere aanpak gehanteerd bij

aansprakelijkheid voor dieren. Dit kan als inspiratie dienen. Toch blijft de Belgische

rechtspraak centraal staan gedurende de volledige masterproef.

9

6. Aangezien het doel van deze masterproef net is om vanuit een objectieve basis te zoeken

naar de meest passende juridische grondslag van het artikel, wordt daarom eerst in

hoofdstuk 2 de huidige stand van zaken in de bestaande rechtspraak en rechtsleer bekeken

over de meest belangrijke aspecten van art. 1385 BW. Zowel rechtspraak als rechtsleer zijn

onlosmakelijk verbonden met elkaar, aangezien zij vaak naar elkaar verwijzen bij hun

theorievorming en geschiloplossing. Op deze manier zullen de tegenstrijdige meningen en

discussies over het artikel naar boven komen. Pas daarna worden deze discussiepunten

vanaf hoofdstuk 3 uitgelicht in het kader van de grondslag van het artikel. Feitelijke

uitkomsten van vonnissen en arresten worden in hoofdstuk 4 vergeleken met de theorieën

die de rechtspraak en rechtsleer aanhalen. Hier wordt onderzocht welke grondslag, niet

enkel in theorie, maar vooral in de praktijk het meest past in de huidige Belgische

rechtspraak.

10

HOOFDSTUK 2: DE INHOUD VAN ART. 1385 BW

I. Aansprakelijkheid voor dieren: de geschiedenis

7. Om de problematiek rond art. 1385 BW ten volle te kunnen begrijpen, is het van belang de

ontstaansreden en geschiedenis van 1385 BW te doorgronden.

Al sinds het prille begin van zijn geschiedenis heeft de mensheid een sterke verbintenis met

dieren. De relatie tussen mens en dier wordt hybride genoemd. In de oertijd werden dieren

bejaagd en bestreden, enerzijds om de eigen veiligheid te garanderen, anderzijds dienden

ze als gebruiksgoederen: een bron van voedsel en warmte door de leer- en pelswaren, een

drijfkracht en een transportmiddel. Doorheen de jaren kregen dieren ook een heel andere

functie. In tribale stammen werden vogels al gevangen gehouden puur om als gezelschap te

dienen. Op die manier werd de band tussen mens en dier steeds hechter. Door kolonisatie

werden exotische dieren gevangen genomen en naar het westen verscheept. Wilde honden

werden gedomesticeerd en gefokt tot de huisdieren die ze nu zijn geworden. Deze evolutie

blijft verdergaan. Zo wordt de vos steeds tammer omdat mensen hem voederen. De kans is

groot dat in een relatief korte tijdspanne de vos een huisdier wordt, evenwaardig aan de

hond.3

Wat echter nooit zal veranderen, in welke mate dan ook dieren beheerst worden door de

mens, is dat zij onberekenbaar zijn. In plaats van zoals de mens iedere keuze op basis van

rationeel overwogen beslissingen te maken, gaan dieren af op hun instinct. Zij zullen op een

bepaalde manier handelen, die onbewust, maar doeltreffend is, ingegeven door een

aangeboren drang tot levensonderhoud, territorialiteit of overleven.

8. Vanzelfsprekend zijn sommige dieren meer temperamentvol en van nature uit gevaarlijker

dan andere. Enkele soorten, zoals honden, katten en stieren, zijn in hun evolutieproces nog

niet hun drang naar territorialiteit verloren. Wie op het erf van een hond of op de wei van een

stier komt, kan dus maar beter oppassen. Deze dieren hebben vaak nog hun oude

verweermiddelen niet verloren, zoals scherpe tanden, nagels of hoorns. Toch komen veel

mensen iedere dag in nauw contact met deze dieren. Logischerwijze volgen hieruit veel

schadegevallen. Ook met de hogere graad van verkeer, ontstaan meer schadegevallen. Zo

gebeuren veel ongevallen door botsingen met loslopende honden, uitgebroken vee of

3 X, “Man traint wilde vossen om op achterste poten te staan”,

http://www.hln.be/hln/nl/959/Bizar/article/detail/821728/2009/04/17/Man-traint-wilde-vossen-om-op-achterste-poten-te-staan.dhtml en H. REDHEAD, “This fox thinks he’s a dog”, http://metro.co.uk/2015/03/18/this-fox-thinks-hes-a-dog-5109145/

11

panikerende paarden die worden bereden op de openbare weg. Voor al deze

schadegevallen was er een juridische oplossing nodig.

9. Toen de talio-wet nog gold, werd het dier als een rechtssubject gezien. De stier die een

boer aanviel en op die manier doodde, werd als een persoon berecht en kreeg hiervoor de

doodstraf.4 Hammoerabi, koning van Babylonië (1728-1686 v.C.) bepaalde reeds in het

oudst gekende wetboek, de codex Hammoerabi, de prijs van door dieren veroorzaakte

schade. Ook in de Mozaïsche wet stond reeds: “Als een os een os doodt, wordt de levende

os verkocht, de opbrengst verdeeld, de dode os eveneens verdeeld.”5

In het Romeinse recht werd voor de eerste maal de burgerlijke aansprakelijkheid voor dieren

geregeld. De benadeelde had twee mogelijke vorderingen tegenover de eigenaar van het

dier: de eerste verplichtte de eigenaar om het slachtoffer te vergoeden, de tweede verplichtte

de eigenaar om zich te ontdoen van het dier en aan hem af te staan, ofwel de waarde van

het dier te betalen.6 Dit stond los van enige fout van de eigenaar.

In de vroege middeleeuwen werden er onder invloed van de Katholieke kerk processen

tegen de dieren zelf gevoerd. Men geloofde dat het dier door een boosaardige geest werd

gedwongen de schade aan te richten. De dieren werden dan ook op plechtige wijze gestraft,

zoals verbranding of opknoping. Deze voorhistorische gebruiken hadden geen enkele band

met een mogelijke burgerlijke aansprakelijkheid van de meester/eigenaar van het dier. Het

hoofddoel van deze processen was de nood aan vergelding en niet het vergoeden van het

slachtoffer.7

In de late middeleeuwen kon de eigenaar van het dier zich ook ontdoen van het dier om zo

elke aansprakelijkheid te ontlopen. Langzaamaan zag de rechtsleer in schadegevallen

veroorzaakt door dieren wel een toepassing van de persoonlijke aansprakelijkheid van

degene die bewaking had over het dier. Dit vereiste een fout in de bewaking.8

10. Daar waar vroeger het dier juridisch gelijkgesteld werd met een persoon en als

rechtssubject werd beschouwd, volgde de wetgever van 1804 toch eerder de klassieke

opvattingen van onder andere Aristoteles en Descartes, die als grondleggers van het

burgerlijk recht worden beschouwd. Volgens hen hebben dieren geen rechten. Zij zijn

rechtsobjecten.

4 M.DAVID, Een Nieuw- Ontdekte Babylonische Wet Uit Tijd Voor Hammurabi, Brill archive, 25.

5 R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2305.

6 Ibid; R. PIRSON, A. DE VILLE, traité de la responsabilité civile extracontractuelle, I,Brussel,

Bruynant, 1935, nr 141. 7 R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2306.

8 Ibid.

12

De wetgever kwalificeerde de dieren op dezelfde manier in het Burgerlijk Wetboek en ging

dan ook niet meer de dieren bestraffen, maar iemand anders laten instaan voor de schade.9

11. Schade die wordt veroorzaakt door dieren, kan sinds de intrede van het Burgerlijk

Wetboek door middel van verschillende rechtsgronden aangevochten worden. Zo kan de

eigenaar van een hond via art. 1382 BW worden aangesproken, indien hij bijvoorbeeld de

hond heeft aangespoord om een persoon aan te vallen. Eigenaars van dieren die zorgen

voor burenhinder, kunnen ook aangesproken worden via art. 544 BW. Luid blaffende honden

kunnen namelijk voor buren een overlast betekenen.10 Evenwel vond de wetgever dat de

gewone aansprakelijkheidsregels van art. 1382 BW ontoereikend waren om schade

aangericht door dieren te laten vergoeden. Niet alleen hadden dieren een belangrijke

economische rol in de negentiende eeuw, maar zij waren ook vaak de oorzaak van

schadegevallen. Daarnaast gold de algemene regel dat men niet alleen instond voor schade

door het eigen gedrag veroorzaakt, maar ook door zaken die men onder zich had. Daarom

koos de wetgever meteen voor een specifiek artikel in het Burgerlijk Wetboek die de schade

veroorzaakt door dieren moest regelen: art. 1385 BW.11

II. Art. 1385 BW: een beperkt begrip met een zeer

ruime dekking

12. Art. 1385 BW luidt:

“De eigenaar van een dier, of, terwijl hij het in gebruik heeft, degene die zich ervan

bedient, is aansprakelijk voor de schade die door het dier is veroorzaakt, hetzij het

onder zijn bewaring stond, dan wel verdwaald of ontsnapt was.”

In feite is dit artikel een verwoording van de gewoontes die reeds voor de Franse Revolutie

waren ingeburgerd.12 Het is sterk gelijkaardig aan art. 1404 van het (oud) Nederlands

Burgerlijk Wetboek, dat in Nederland de schade veroorzaakt door dieren regelt:

9 G. ADANT, “de wetgeving op de bescherming en het welzijn van dieren”, in; G. CAZEAUX, Mensen

en andere dieren – hun onderlinge relaties meervoudig bekeken, Leuven, Garant, 2001, 131. 10

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 177. 11

T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 553. 12

R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2306.

13

“De eigenaar van een dier, of degene die zich van hetzelve bedient, is zo lang

hetzelve tot zijn gebruik verstrekt aansprakelijk wegens de schade welke het dier

heeft veroorzaakt, hetzij hetzelve onder zijn toezicht en bewaring dan wel verdwaald

of ontsnapt zij.”13

13. Over de juridische grondslag van het artikel heeft de Belgische wetgever, net zoals de

Franse wetgever, zich niet uitgesproken.14 Hoewel er geen absolute consensus bestond,

besloten rond de 19e eeuw de meeste hoven en rechtbanken dat art. 1385 BW gesteund was

op een vermoeden van fout ten laste van de eigenaar/bewaarder van het dier.15 Het

vermoeden zou volgens de klassieke doctrine dan slaan op de veronderstelling dat de

eigenaar/bewaker tekortgeschoten is in de goede bewaking van het dier, waardoor het

schade kan aanrichten.16 Deze ‘fout’ werd juris tantum vermoed. De bewaarder kon zich

bevrijden van zijn aansprakelijkheid door aan te tonen dat hij geen enkele fout in de

bewaking had begaan. De bewijslast werd omgekeerd in het voordeel van het slachtoffer.17

Een grote wending kwam er toen het Hof van Cassatie met een arrest van 23 juni 1932

besloot dat het vermoeden van fout onweerlegbaar is. De bewaarder wordt sindsdien juris et

de jure vermoed een fout te hebben begaan,18 tenzij deze het bestaan van een vreemde

oorzaak kan bewijzen.19 De reden waarom het Hof het vermoeden onweerlegbaar heeft

gemaakt, is hoogstwaarschijnlijk omwille van het steeds groeiende aantal schadegevallen

met dieren,20 hoewel de echte reden niet lijkt vast te staan. Het slachtoffer hoeft namelijk bij

het schadegeval door een dier enkel te bewijzen dat hij schade heeft geleden door het dier

waarover de eigenaar/bewaker de bewaking heeft, om een schadevergoeding te verkrijgen.

Hiermee bezorgde het Hof de slachtoffers ook een gunstmaatregel: zij hadden grotere kans

om hun schade vergoed te zien en zo werd hen een ruimere bescherming geboden.21 Een

fout in de bewaking hoeft niet te worden bewezen en de bewaarder kan niet meer ontkomen.

13

Het NBW regelt dit in art. 6:179-184 NBW. 14

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 434-443 en H., VANDENBERGHE, “Aansprakelijkheid voor dieren” TPR 2011, afl. 2, 434-443. 15

L., BECKERS. “Aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-08,; T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 2210, noot; H. DE PAGE, Traité, II, nr. 1016; R. ULRIX, . “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2306. 16

Cass. 7 mei 1923, Pas. 1923, I, 300. 17

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, en L. WYNANT, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1994-1999)”, TPR 2000, 1759, nrs. 73-88. 18

H. De Page, Traité, II nr. 936: “l’homme a l’obligation légale de conserver un contrôle, un empire absolus sur les animaux ou les dont il a la garde. Zie infra nr. 164. 19

Zie infra V.2. 20

R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2305. 21

H. DE PAGE, II, nr. 912: “la situation de la victime est alors améliorée de la manière la plus large…”.

14

Het vroegere vermoeden juris tantum betekende namelijk in feite niks meer dan een

omkering van de bewijslast van het slachtoffer naar de eigenaar/bewaarder.22 Het

tegenbewijs van vermoeden van fout werd nu volstrekt irrelevant. Daarom kan de

eigenaar/bewaarder zijn aansprakelijkheid enkel ontlopen door de toepassingsvoorwaarden

van het artikel te ontkennen of door een vreemde oorzaak in te roepen.

14. Om deze reden hoeft de benadeelde geen fout meer aan te tonen van deze laatste. Hij

moet weliswaar nog steeds aantonen dat het schadegeval valt onder het artikel en dat hij

recht heeft op vergoeding van de schade. Wat de benadeelde wel nog hoeft aan te tonen,

valt deels uit het artikel zelf af te leiden (het moet bijvoorbeeld een dier zijn) en aan de

andere kant moet de benadeelde de algemene regels om iemand te kunnen aanspreken

respecteren. Zo moet hij nog steeds zijn schade aantonen en het causaal verband met de

aansprakelijkheidsfactor. De rechtsleer en rechtspraak hebben geprobeerd de

toepassingsvoorwaarden van het artikel te verduidelijken. Deze worden hieronder

besproken.

Over de juridische grondslag van het artikel, wordt later uitvoerig op verdergegaan.

III. De algemene toepassingsvoorwaarden van art.

1385 BW III.1. EEN DIER

15. De wetgever laat na om nader te definiëren welke dieren er wel of niet vallen onder het

begrip “dier”. Vallen hieronder enkel getemde/gedomesticeerde dieren die in (hybride) relatie

met het dier staan (zoals vee op de boerderij, honden en katten als gezelschapsdier,

paarden als vervoermiddel), of ook niet-gedomesticeerde wilde dieren, die in principe geen

rechtstreekse relatie hebben met de mens, zoals de bosduif, het hert of het everzwijn?

16. Meerdere arresten tonen aan dat ongetemde wilde dieren, zoals tijgers23, lama’s24,

apen25 en beren ook vallen onder het artikel. In principe vallen dus alle soorten dieren onder

het artikel. Een ander punt is echter dat het dier een eigenaar of bewaarder moet hebben,

alvorens art. 1385 BW kan worden ingeroepen.

Hierdoor zal vaak bij schadegevallen met wilde herten, konijnen en bosduiven het artikel niet

kunnen worden ingeroepen. Zij behoren aan niemand toe.

22

Ibid, rn 912: “La situation de la victime n’est, alors, améliorée qua dans une certaine mesure”. 23

Antwerpen (2e k.) nr. 2006/AR/619, 11 april 2007, TBBR 2010, afl. 2, 98. 24

Vred. Louveigne 3 mei 1994, RGAR. 1995, nr. 12.495. 25

Luik 10 april 1997, De Verz. 1998, 109, noot M. LAMBERT.

15

Zij zijn met andere woorden res nullius. Het feit dat bijvoorbeeld tijgers wel onder het artikel

kunnen vallen, is dan omdat de dierentuin als bewaarder over het dier kan optreden.26

17. Voor schade veroorzaakt door dieren die res nullius zijn, is de benadeelde genoodzaakt

om zich op andere rechtsregels te beroepen. Zo kan de schade wel veroorzaakt zijn geweest

door het foutief gedrag van een aanspreekbare partij, ook al kan deze volgens art. 1385 BW

niet gezien worden als eigenaar/bewaarder over het dier. De organisator van een jachtpartij

kan bijvoorbeeld via art. 1382 BW aansprakelijk worden gesteld, omdat het wild zich, door

het opjagen ervan, op de openbare weg begaf en daar schade aanrichtte.27 Voor deze soort

schade kan men zich ook vaak verhalen op specifieke jachtwetten, zoals de wet van 4 juli

196128 die houders van een jachtrecht aansprakelijk stelt voor schade die aan velden,

vruchten en oogsten wordt toegebracht door het opgejaagd wild.

18. De stelling dat alle dieren onder het artikel vallen, zolang zij maar een eigenaar of

bewaarder hebben, wordt ook door de meeste rechtsleer gesteund.29 Zo is het ook volgens

L. CORNELIS niet vereist dat het dier een meester behoort te hebben. Art. 1385 BW zou

toepasselijk zijn op alle dieren, zowel wilde, getemde, als huisdieren. Dat 1385 BW dan niet

zou kunnen worden uitgewerkt bij schadegevallen met wilde dieren, is omdat het dier ten

tijde van het schadegeval geen bewaker had, niet omdat het dier wild is in se.30 H.

VANDENBERGHE verwijst naar ieder dier dat kan word toegeëigend en onder bewaking kan

vallen, zoals valt af te leiden uit de letterlijke lezing van de wet. Hieronder zouden huisdieren

vallen, maar ook wilde dieren, doch enkel wanneer ze zijn opgesloten en dus een bewaarder

hebben.31

19. Enkel dieren die op het moment van het schadegeval geen eigenaar of bewaarder

hadden (of de bewaarder is niet te vinden), en niet effectief waren toegeëigend, vallen dus

niet onder het artikel. Het maakt bijgevolg niet uit of de dieren getemd/gedomesticeerd of

ongetemd (‘wild’) zijn, eigendom van een particulier of van een dierentuin om aldus onder het

26

Zie bv. Antwerpen (2e k.) nr. 2006/AR/619, 11 april 2007, TBBR 2010, afl. 2, 98. 27

Rb. Neufchâteau 14 december 1990, De Verz. 1991, 183, noot M. LAMBERT; Luik 9 mei 1990, JLMB 1992, 437; R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2307. 28

Wet van 14 juli 1961 tot regeling van het herstel der door grof wild aangerichte schade, B.S. 28 juli 1961, dit is een objectieve aansprakelijkheid. Zie infra hoofdstuk 3.II. 29

Zie o.a. T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 556-560; B. TILLEMAN, “Aansprakelijkheid voor dieren”, in B. TILLEMAN en I. CLAEYS (eds.), buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 129; W. VAN GERVEN, Verbintenissenrecht II, bewerkt door S. Stijns, Leuven, Acco 2004, 279; L. BECKERS, “Aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-2008, 39-58. 30

L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 590. 31

H. VANDENBERGHE, “Aansprakelijkheid voor zaken, dieren en gebouwen”, in H. VANDENBERGHE (ed.), onrechtmatige daad, actuele tendenzen , Antwerpen, Kluwer, 1979, p. 77.

16

begrip “dier” van het artikel te vallen.32 De enige vereiste lijkt krachtens de rechtspraak dat

het dier moet een eigenaar of bewaarder hebben gehad op het ogenblik van het

schadegeval. Samengevat vallen dus de gedomesticeerde dieren die een

eigenaar/bewaarder hebben, ook al zijn zij verdwaald of ontsnapt,33 alsook gecaptiveerde

wilde dieren, zoals dieren in een dierentuin, onder het artikel.

Over gedomesticeerde dieren zoals runderen, paarden, honden, katten, … bestaat geen

twijfel dat zij onder het artikel vallen. Omdat deze dieren het vaakst in de Belgische

huishoudens of landbouwbedrijven terug te vinden zijn, gebeuren ook bij deze soorten de

meeste ongevallen. Ook dieren die minder snel tot de verbeelding spreken, zoals de bijen

van een imker34 of de Bengaalse tijger van een zoo vallen dus onder de dekking.35

20. Een dier dat gestorven is, wordt echter niet meer gezien als een dier. Dit wordt als een

zaak gezien. Art. 1385 BW is bijgevolg niet meer toepasselijk. In dat geval moet men art.

1384, eerste lid BW inroepen. Dit veronderstelt dan dat het kadaver een gebrek vertoont.36

21. Er blijft echter nog steeds discussie bestaan over de vraag of bepaalde soorten dieren

vallen onder het artikel of niet. Zo is er betwisting in de rechtsleer of ziekenhuisbacteriën ook

door art. 1385 BW geregeld worden, waarbij dan een onderscheid moet gemaakt worden

tussen plantaardige en dierlijke microben. Hier rijst de vraag of er wel een bewaarder kan

zijn.37 Verder hierop ingaan zou te ver afwijken van het onderwerp van deze masterproef.

32

Weliswaar moeten bezoekers die bij het bezoeken van een dierentuin verwond worden door een dier, zich beroepen op hun contractuele relatie met het dierentuin en niet op het buitencontractuele art. 1385 BW, pas wanneer het dier zich buiten de dierentuin bevindt, kan art. 1385 BW worden ingeroepen. Zie T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 555. 33

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 177. 34

Cass. fr., 6 mei 1970, Dall. Hebd., 1970, 528; zie H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK , “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1964-1978)”, TPR, 1980, p. 1268, nr. 104; Gent 15 februari 1994, RW 1996-97, 887. 35

Antwerpen (2e k.) nr. 2006/AR/619, 11 april 2007, TBBR 2010, afl. 2, 98. 36

B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 127. 37

Zie T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 559-560. en L. BECKERS, “aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-2008, 55 e.v.

17

III.2. DAAD VAN EEN DIER

22. Er bestaat betwisting in de Belgische rechtspraak of een daad van het dier als

afzonderlijke voorwaarde moet worden aanzien. Bepaalde rechtspraak en rechtsleer

verwijzen naar de vereiste dat er een autonome gedraging van het dier hoeft te zijn.38 Het

dier zou moeten een actieve rol hebben gespeeld in de totstandkoming van het

schadegeval,39 door een daad te hebben gepleegd.40 Zo is er een arrest van het hof van

beroep van Antwerpen van 5 april 2006,41 dat bepaalt dat het noodzakelijk is dat een dier

een autonome gedraging heeft gepleegd, alvorens een aansprakelijkheid krachtens art. 1385

BW kan worden vastgesteld. In casu ging het over een vrouw die gestruikeld was over een

hond. Het hof besloot dat er wel degelijk sprake was van een autonome gedraging van de

hond, ook was het de vrouw die erover struikelde, omdat de hond aan het rennen was naar

enkele kinderen aan de overkant van de straat.

23. Sommigen gaan zelfs zo ver dat zij als voorwaarde stellen dat het om een spontane,

vrijwillige gedraging van het dier hoeft te gaan.42 Deze opvatting hanteren, impliceert aldus

dat het dier actief moet hebben bijgedragen tot de schade. Volgens deze visie moet er een

onderscheid gemaakt worden tussen het dier dat schade heeft aangericht wanneer het werd

gecontroleerd door een mens en de het dier dat schade heeft aangericht onder zijn eigen

impuls of initiatief.43 Pas bij de tweede categorie van gevallen zou art. 1385 BW van

38

Zie Brussel 10 juli 1926: “qu’en effet, pour établir que le dommage a été cause par l’animal, la victim ne doit nullement prouver l’absence de faute de sa part et l’existence de cas fortuit, mais le fait propre de l’animal qui a causé le dommage”; R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2308; H. BOCKEN, “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht”, TPR 1984, 378, nr. 66; T. VANSWEEVELT, “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, p.6 . en Antwerpen (2e bis k.) 5 april 2006 J.dr.jeun. 2009 afl. 288, 40; Antwerpen (2e k.) 21 juni 2006. RW 2009-10, afl. 32, 1353. 39

Cass. 26 februari 1987, Arr. Cass. 1986-87, 853. 40

T. VANSWEEVELT, “De fout van het slachtoffer en het normaal en voorzienbaar gedrag van een dier vormen samen een bevrijdingsgrond voor de bewaarder van dat dier (art. 1385 B.W.)”, noot onder Brussel 30 september 1987, TBBR 1989, 250. 41

Antwerpen 5 april 2006, RABG 2007, 1295. 42

H. BOCKEN, “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht”, TPR 1984, 378, nr. 66; R. PIRSON, A. DE VILLE, traité de la responsabilité civile extracontractuelle, tôme premier, rn 142; Pol. Hollogne-aux-Pierres 2 december 1969, RGAR, 1970, 8419 met noot; tevens: Brussel, 7 oktober1965, RW, 1965-1966, 547; Luik 17 oktober 1967 ,J. Liège, 1967-1968, 129). 43

In Nederland bevestigde de Hoge Raad in het ‘dansende koe-arrest’ dat de eigenaar/bediener van een dier niet aansprakelijk is voor de schadelijke gedraging van zijn dier, indien het dier “handelt als instrument van de persoon die het berijdt of leidt” gezien er in dergelijk geval geen sprake is van een eigen gedraging van een dier; zie HR 23 februari 1990, NJ 365.

18

toepassing zijn. In de eerste categorie zou enkel art. 1382 BW tegenover de controlerende

persoon kunnen worden ingeroepen.44

De opvatting dat het dier een autonome of zelfs spontane gedraging moet hebben gepleegd,

is verwarrend. Er wordt een voorwaarde aan het artikel verbonden die er niet letterlijk in

staat. Ook in de rechtspraak van het Hof van Cassatie is deze voorwaarde niet terug te

vinden45 en daarnaast wordt het niet of slechts gedeeltelijk door alle rechters gehanteerd.46

Volgens onder andere DE PAGE moet de vereiste van een spontante gedraging alvast

worden verworpen, zij ontneemt namelijk een groot deel van het nut van art. 1385 BW.

Daarnaast moet ook de schade veroorzaakt door een dier, terwijl hij gecontroleerd werd door

een mens, onder het artikel vallen. Schade aangericht door een dier onder controle van een

mens, volgt volgens DE PAGE altijd uit een slechte bewaking of controle over het dier, wat

het artikel net (of toch aanvankelijk) beoogde te dekken.47

24. Bovendien bestaan er rechtszaken waar een dier schade heeft aangericht, los van de

vraag of er enige actieve gedraging was van dit dier en waar de eigenaar/bewaarder toch

aansprakelijk werd gesteld. In een aantal arresten werd de eigenaar aansprakelijk gesteld

voor de schade dat het dier veroorzaakt had door andere dieren te besmetten. Enkele

voorbeelden zijn een arrest van het hof van beroep van Luik van 4 januari 1989,48 waar een

veehandelaar aansprakelijk werd gesteld voor ziek vee dat andere dieren had besmet,49

alsook een geval waar de eigenaar aansprakelijk werd gesteld voor een hondsdol paard dat

andere dieren besmette.50 In dergelijke zaken werd de eigenaar/bewaarder vaak

aansprakelijk gesteld, omdat de symptomen van de besmetting niet aan de aandacht van de

eigenaar/bewaarder hadden mogen ontsnappen.51

44

Bv. Kortrijk 15 november 1927, Rev.ass.resp., 1929, 488: “pour que ce lien de causalité nécessaire entre l’activité de l’animal et les conséquences dommageables existe, il faut un acte spontané de l’animal ayant agi de façon autonome et non un acte imposé par une volonté étrangère”; Luik 19 februari 1915, Pas. 1915-1916, II, 32; R. PIRSON, A. DE VILLE, traité de la responsabilité civile extracontractuelle, tôme premier, nr. 142. 45

O.m. Cass. 20 mei 1983, Arr Cass 1983, 1165; Pas. 1983, I, 1061; Cass., 12 oktober 1984, Arr Cass 1985, 254; Pas 1985, I, 220. 46

Zie bv. Pol. Oudenaarde 17 december 2012, RW 2012-13, afl. 34, 1356, die wel een autonome gedraging vereist, maar geen actieve rol in de totstandkoming van de schade; Gent, 20 januari 1910 , RGAR, 8418; Rb. Brussel, 13 maart 1910,RGAR, 1970,8508; Vred. Louveigne, 5 februari 1970, RGAR., 1970, 8385. 47

H. DE PAGE, Traité, II, nr. 1011. 48

Luik 4 januari 1989, JLMB 1991, 162. Evenwel werd art. 1385 BW niet rechtstreeks als rechtsgrond ingeroepen door de rechter. zie ook Cass. fr. 21 juli 1992, Resp.civ.ass, nr. 437. 49

In casu ging het om brucellose. Het Hof besluit dat de veehandelaar moest instaan voor de schade, omdat hij als enige weet had van de schade: zie infra V.2.2., nr. 63. 50

Colmar 13 maart 1980, Rev.Als.Lor. 1980, 114. 51

Le Hâvre 14 maart 1925, Gaz.Pal. 11 juni 1925; Chambéry 8 juni 1886, S.1886, II, 197. Zie B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele

19

Veel rechtsgeleerden beweren dan ook dat er helemaal geen daad van een dier, laat staan

een spontane gedraging vereist is, aangezien deze voorwaarde niet in de wetsbepaling te

vinden is.52

25. Te concluderen valt dat het dier een schadeverwekkend gedrag dient te vertonen, wat de

oorsprong hiervan ook is. Het dier zal dus al een ‘gedrag’ vertonen, zonder dat hiervoor een

daad van het dier rechtstreeks heeft geleid tot de schade. In het Belgisch recht passen

bepaalde rechters art. 1385 BW toe, ook wanneer het dier geen actieve handeling heeft

begaan die tot de schade leidde. Zo kan de eigenaar hypothetisch gezien aansprakelijk

gesteld worden voor het dier dat is uitgebroken en in slaap is gevallen in het midden van de

openbare weg, waardoor uitwijkende automobilisten schade hebben geleden. Zodoende

moet de vereiste van autonome daad of actieve rol van het dier worden verworpen als een

bijkomende voorwaarde van het artikel. Het is voldoende dat het gedrag van het dier in

causaal verband staat met de schade om de eigenaar of bewaarder van het dier

aansprakelijk te stellen.53 Het lijkt aldus voldoende dat het dier nog leeft op het moment van

het schadegeval en het dier een bepaalde voorafgaande gedraging heeft vertoont, waardoor

de schade zich uiteindelijk kon verwezenlijken.54 Hieronder valt al het in slaap vallen op

straat, als het besmet worden door een ziekte. Het dier heeft geen actieve gedraging begaan

tijdens het schadegeval, maar ligt toch aan de oorsprong van de schade. Waarschijnlijk wijst

de vereiste van een ‘autonome’ gedraging hierop. Bepaalde rechtsleer en rechtspraak

spreekt dan ook eerder van ‘het feit van het dier’, dan van een ‘daad van het dier’.55

26. Een geval waar er geen sprake is van een schadeverwekkend gedrag van het dier, is

bijvoorbeeld wanneer een fietser slipt omwille van het besneeuwde wegdek en met zijn

hoofd tegen een stilstaand paard, dat samen met de ruiter wacht voor het rood licht,

terechtkomt. Het gedrag van het dier is causaal irrelevant voor het schadegeval. Het ongeval

zou namelijk ook gebeurd zijn, indien het paard daar niet had gestaan.56 Wanneer er geen

aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 161. In Nederland werd de eigenaar niet aansprakelijk gesteld in soortgelijke gevallen, omdat er geen eigen energie van het dier aan de grondslag van de schade ligt. H.R., 24 februari 1984, N.J. 1984, nr. 415, concl. A.G. MOK en noot G. en A.A. 1984, 479, noot J.H. NIEUWENHUIS; ASSER-HARTKAMP, De verbintenis uit de wet, nr. 195; T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 6; zie nr. 248. 52

L. CORNELIS, beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989 nr. 363; R. ULRIX, ‘Aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1984-85, 2308. 53

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 6. 54

T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 559-560. 55

R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2308. 56

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 9.

20

‘gedrag’ van het dier aan de oorsprong ligt van de schade, is er ook geen causaal verband

tussen het dier en de schade.

III.3. SCHADE

27. De vereiste schade om art. 1385 BW te kunnen toepassen, wijkt niet af van het klassieke

algemene schadebegrip. De schade kan dus bestaan uit fysieke, materiële of morele

schade, zoals een gebroken been, een verscheurde trui of een het verdriet om een

doodgebeten hond. Deze schade kan rechtstreeks of onrechtstreeks zijn. Bij onrechtstreekse

schade (ook wel schade door terugkaatsing genoemd) zijn het andere personen die morele

of materiële schade lijden door de rechtstreekse schade aan het slachtoffer.57

Verder hoeft de beweerde schade te voldoen aan de algemene regels: de schade moet

bepaalbaar zijn, zeker bestaand en persoonlijk. Zij kan bestaan uit het verlies van een

patrimoniaal of extrapatrimoniaal voordeel en een toekomstig nadeel kan in aanmerking

komen voor vergoeding.

28. In principe moet dus alle schade worden vergoed, zowel de materiële als de morele

schade. Dit kan ook bestaan uit de klassieke schadeposten zoals inkomensverlies, medische

onkosten en invaliditeit door arbeidsongeschiktheid en schending van de fysieke integriteit.

Meer specifieke schadeposten zijn echter ook mogelijk. Zo kan men vergoeding krijgen voor

het angstsyndroom dat men geleden heeft door een agressief blaffende en grommende

hond, ook al was er geen fysiek contact tussen slachtoffer en het dier.58 De materiële schade

houdt dan zaakschade in. Niet enkel de schade aan bijvoorbeeld kledij en wagens, maar ook

de schade aan andere dieren vallen hieronder, aangezien dieren als rechtsobjecten worden

beschouwd.59

29. Verder lijkt het noodzakelijk dat de schade werd veroorzaakt aan een derde.60 Art. 1385

BW is een buitencontractuele aansprakelijkheidsregel. Het kan bijgevolg niet worden

toegepast bij contractuele wanprestaties tussen twee partijen. Indien er bijvoorbeeld een

overeenkomst geldt tussen een leerling-ruiter en een manege, dan moet de mogelijke

schade aan de ruiter, in beginsel via de contractuele aansprakelijkheidsregels worden

opgelost.61 Het feit dat enkel een derde vergoed wordt, houdt ook in dat de eigenaar of

bewaarder zich niet zelf kan beroepen op de bepaling. Een bewaarder van het dier die

57

W. VAN GERVEN,Verbintenissenrecht II, Leuven, Acco 2004, 289-298. 58

Zie infra nr. 31. 59

Zie supra nr. 10. 60

H.ULRICHTS, “Artikel 1385 van het burgerlijk wetboek: valkuil voor slachtoffers”, T.Verz. 2002, afl. 3, 530. 61

Ibid, 530-537.

21

schade lijdt terwijl hij het dier onder zijn bewaring had, kan de eigenaar van het dier niet

aanspreken o.b.v. art. 1385 BW tot vergoeding van zijn schade, eventueel wel

contractueel.62

30. Ook voor het dier dat zichzelf verwondt, is art. 1385 BW niet toepasselijk. De enige

uitzondering hierop is het dier dat zichzelf verwondt terwijl het onder bewaring stond. De

eigenaar kan dan de schade aan het dier op de bewaarder verhalen via art. 1385 BW.63

III.4. CAUSAAL VERBAND TUSSEN (DE GEDRAGING VAN) HET DIER EN DE SCHADE

31. In principe is de in België gangbare equivalentietheorie toepasselijk op art. 1385 BW. De

benadeelde moet aantonen dat het dier een oorzaak was van de schade, zonder dewelke de

schade zich niet in concreto zou hebben voorgedaan. Het is niet noodzakelijk dat de schade

het rechtstreeks gevolg is van het dier.64 Een automobilist die moet uitwijken voor een kat en

op die manier op een tegenligger botst, kan de eigenaar van de kat aanspreken voor de

schade veroorzaakt door de botsing.65 De eigenaar van een paard kan via art. 1385 BW

aansprakelijk worden gesteld voor de schade die de kar veroorzaakt, voortgetrokken door

het paard.66 De eigenaar van een koe kan aansprakelijk gesteld worden voor de schade,

veroorzaak door het slippen over de uitwerpselen van de koe.67 Aldus is rechtstreeks fysiek

contact tussen het dier en het slachtoffer niet noodzakelijk.68 Het causaal verband tussen het

gedrag van het dier en de schade lijkt voldoende. Een actieve rol van het dier in het

schadegeval is niet vereist. Zelfs een immobiel dier kan schade aanrichten.69 Niet elk gedrag

van het dier zal daarom in causaal verband met de schade staan. Het gedrag van de in slaap

gevallen hond op baan die auto’s doet uitwijken en botsen, staat wel degelijk in causaal

verband met de schade.70 Zelfs bij de fietser die struikelt over een laag koemest staat het

gedrag van de koe in causaal verband met de schade,71 maar bij de fietser die slipt en met

zijn hoofd terechtkomt tegen de poten van een stilstaand paard, zal het gedrag van het paard

62

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 7. 63

Ibid, 8. 64

Zie B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 154; R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW

1984-85, 2309. 65

Rb. Brussel 18 maart 1983, RGAR 1984, nr. 10.743, noot P.F. 66

Gent 8 november 1956, Pas. 1958, II, 69; H. DE PAGE, Traité, II, nr. 1011. 67

Rb. Brussel (8ste

kamer), 9 januari 1973, De Verz 1973, 877. 68

Zie ook Brussel 9 mei 1988, JLMB 1988, 1386-1392. 69

Zie de zaken over besmettingsschade, supra 3.2; Pol. Gent 18 oktober 2010, RW 2011-2012, nr. 18, 836. 70

Niet de hond die gestorven is op de baan: zie supra 3.1. 71

Gent 16 januari 1961, Bull. ass. 1963, 599, noot M.G. en RGAR 1962, nr. 6818; Rb. Charleroi 9 januari 1965, Bull. ass. 1965, 742.

22

in geen causaal verband staan met de schade. Het dier lag niet aan de oorsprong van de

schade.72 Dat een dier op een of andere manier betrokken is in een ongeval, is niet

voldoende. Er moet een verband van oorzaak en gevolg bestaan tussen ‘feit’ van het dier en

schade.73

32. Indien verschillende dieren het schadegeval hebben veroorzaakt, zijn de bewaarders in

solidum aansprakelijk en kunnen elk van hen voor het geheel van de schade worden

aangesproken. Ook wanneer één dier behoort tot meerdere eigenaars, kan het slachtoffer

alle mede-eigenaars in solidum aanspreken,74 tenzij één van de mede-eigenaars kan

bewijzen dat de andere mede-eigenaar als enige de bewaring had over het dier.75 Dit is

voordelig voor het slachtoffer. Hij kan zijn schade volledig vergoed zien, ook al werd slechts

één van de eigenaars teruggevonden.76

IV. Wie is aansprakelijk?

IV.1. ALGEMEEN

33. Art. 1385 BW zegt dat “de eigenaar van een dier, of, terwijl hij het in gebruik heeft,

degene die zich ervan bedient” aansprakelijk is voor de schade. Er is bewust voor of

gekozen en niet voor en. Dit impliceert dat slechts één van de twee kan worden

aangesproken. Een in solidum aansprakelijkheid is niet mogelijk.77 Men spreekt ook wel van

een alternatieve aansprakelijkheid.78 Het is wel mogelijk dat beide op een andere

rechtsgrond worden aangesproken, bijvoorbeeld de bewaarder via art. 1385 BW en de

eigenaar via art. 1382 BW.79 In de eerste plaats viseert art. 1385 BW de eigenaar als

aansprakelijke. De eigenaar zal niettemin vrij zijn van aansprakelijkheid indien hij de

bewaring van het dier aan een derde heeft overgedragen.80

72

Zie supra III.2. 73

R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2309-2310. 74

De aansprakelijkheid berust op elk van de mede-eigenaars in verhouding tot hun aandeel in de mede-eigendom. Zie B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 132. 75

Ibid. 76

Brussel 17 februari 1975, RGAR 1976, 9556; Vred. Landen, 23 november 1965, RGAR, 1966, 7555 met noot DALCQ; R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2310. 77

H. VANDENBERGHE, “Aansprakelijkheid voor dieren” TPR 2011, afl. 2, 475-503. 78

R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2311; H.ULRICHTS, “Artikel 1385 van het burgerlijk wetboek: valkuil voor slachtoffers”, T.Verz. 2002, afl. 3, 530. 79

Zie bv. Pol. Antwerpen, 6 september 2000, De Verz., 2002, 668, noot Ph. FONTAINE. 80

Gent (16e k.) nr. 2002/AR/2637, 12 november 2004, T.Verz. 2006, afl. 4, 445; H.ULRICHTS, “Artikel 1385 van het burgerlijk wetboek: valkuil voor slachtoffers,” T.Verz. 2002, afl. 3, 531.

23

34. Er bestaat discussie in de rechtsleer over de vraag of de eigenaar, dan wel het

slachtoffer moet aantonen dat een derde de bewaring kreeg. Moet de eigenaar, om aan zijn

aansprakelijkheid te ontkomen, zelf aantonen dat een derde de bewaring over het dier heeft

verkregen, of ligt deze last bij het slachtoffer? De rechtspraak gaat er doorgaans van uit dat

de eigenaar de bewaarder van het dier is, tenzij hij zelf aantoont dat hij de

bewaringsbevoegdheid aan een derde heeft overgedragen. Dit betekent dat art. 1385 BW in

eerste instantie een vermoeden legt op de eigenaar. De rechtspraak heeft daarbij een

omkering van de bewijslast ingevoerd. Indien de eigenaar er niet in slaagt te bewijzen dat hij

de bewaring aan een derde heeft overgedragen, blijft hij aansprakelijk.81

IV.2. DE BEWAARDER

35. Art. 1385 BW is wederom erg vaag over het begrip ‘bewaarder’ en definieert niet

wanneer er overdracht is van bewaking. Daarop is de rechtspraak en rechtsleer in actie

getreden om het begrip ‘bewaarder’ te verduidelijken.

36. Er zijn een aantal voorwaarden om van een bewaarder te kunnen spreken. De loutere

detentie of het bij zich houden van het dier, is niet voldoende.82 Er moet een onderscheid

worden gemaakt tussen de materiële en juridische bewaring. De materiële bewaring

refereert dan aan het louter bij zich houden van het dier. Om van bewaarder te kunnen

spreken is een juridische bewaring nodig. Deze juridische bewaring zou wijzen op een

meesterschap over het dier, gelijkend op het meesterschap die de eigenaar heeft over het

dier. De bewaarder moet deze macht kunnen uitoefenen, zonder invloed van de eigenaar.

De bewaarder moet over het dier feitelijk en op zelfstandige wijze het gezag kunnen

uitoefenen.83 Hij moet een volle leiding en toezicht hebben over het dier.84

81

zie H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, K. GEELEN en S. DE COSTER, “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1979-84)”, TPR 1987, p. 1418, nr. 86 e.v. en Pol. Antwerpen (15e k.) 6 september 2000, T.Verz. 2001, afl. 4, 668, noot P. FONTAINE; T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, p. 20. 82

Cass. 30 april 1975, Arr. Cass. 1975 en Pas. 1975, I, 857. 83

Gent 26 april 1995 RW 1996-97, 1406; Cass. 19 januari 1996, Arr. Cass. 78 en Pas. 1996, I, 87; Cass. 18 november 1993, Arr. Cass. 1993, Pas. 1993, I, 970 en TBBR 1995, 91, noot A. NUYTS; Antwerpen (2e k.) 18 maart 2009 RW 2010-11, afl. 32, 1354. 84

Cass. (3e k.) AR C.09.0379.F, 19 november 2012 (La Sandry / L.L., L.L., e.a.), Pas. 2012, afl. 11, 2253, concl. J. GENICOT, RW 2013-14, afl. 24, 935, noot.

24

37. Het is niet vereist dat de bewaarder een persoonlijk voordeel zoals een loon moet krijgen

bij de bewaring, om als bewaarder te worden aanzien.85 Hoewel vaak de bewaring wordt

gegeven tegen bezoldiging bij bijvoorbeeld vervoerders, dierenartsen of hondenpensions, is

dit geen noodzakelijke voorwaarde. Dit werd bevestigd door het Hof van Cassatie.86

38. Wie als bewaarder en dus mogelijke aansprakelijke moet worden aanzien, wordt steeds

per zaak in feite soeverein beoordeeld door de feitenrechter. Hoewel de feitenrechter in feite

oordeelt of de persoon de bewaarder van een dier is, is het de taak van het Hof van Cassatie

om te onderzoeken of de rechter uit de vastgestelde feiten het bestaan van de bewaring naar

recht kon afleiden.87

39. In een groot deel van de rechtszaken over art. 1385 BW bestaat er discussie over wie nu

net de bewaarder is van het dier en wie bijgevolg aansprakelijk kan gesteld worden. In veel

gevallen is het namelijk zo dat de aangesprokene er alles zal aan doen om aan te tonen dat

hij niet voldoet aan de voorwaarden om als bewaarder te kunnen worden aanzien, om zo zijn

aansprakelijkheid te ontlopen. De eigenaar zal dan weer proberen aan te tonen dat hij de

juridische bewaring aan een derde heeft doorgegeven, of zal net ontkennen dat hij de

eigenaar van het dier is. Hoewel het vraagstuk over wie bewaarder is, geval per geval moet

worden beoordeeld, heeft de rechtspraak doorheen de jaren toch enkele indiciën gegeven.

Hieronder worden kort enkele voorbeelden toegelicht.

IV.2.1. Het zich (tijdelijk) ontfermen over dieren

40. Het gebeurt vaak dat dieren zoals honden en katten worden verzorgd door een buurman,

familielid of vriend wanneer de eigenaar op reis vertrekt. De vraag is of in deze gevallen er al

sprake is van bewaring, in die zin dat degene die zich tijdelijk ontfermt over het dier volledige

meesterschap zou hebben. Aangezien op dat ogenblik niet de eigenaar, maar de tijdelijke

verzorger van het dier toezicht over het dier heeft, moet hij als bewaarder worden aanzien.

Nochtans is de toezichtsbevoegdheid en het meesterschap niet zo ruim als deze die de

eigenaar heeft. Er is slechts een tijdelijk toezicht, dat eindigt wanneer de eigenaar terugkeert.

Bovendien is er slechts een beperkte leiding over het dier. Veel meer dan het dagelijks

voeden, verzorgen en het eventueel voor een wandeling meenemen, zal de buurman of

familielid niet kunnen en hoeven te doen. Van volledig meesterschap is al zeker geen sprake

wanneer de eigenaar instructies heeft gegeven aan de verzorger. Hier is niet voldaan aan de

voorwaarde dat de bewaarder volle leiding en toezicht moet hebben over het dier.

85

H.ULRICHTS, “Artikel 1385 van het burgerlijk wetboek: valkuil voor slachtoffers”, T.Verz. 2002, afl. 3, 531: voor 1956 keek men wel naar het voordeel, daarna sprak men van meesterschap. 86

Cass. 30 april 1975, Arr. Cass. 1975, 948, Pas. 1975, I, 857, RW 1975-76, 1184 en JT 1975, 479. 87

Cass. (3e k.) AR C.09.0379.F, 19 november 2012.

25

Niettemin blijft het aan de feitenrechter om te oordelen of er in casu sprake is van een

volledig meesterschap en of de verzorger moet aanzien worden als een bewaarder. Hierbij

zal de rechter alle elementen in zijn geheel in aanmerking nemen, zoals de duur van

afwezigheid, de instructies van de eigenaar en de intensiteit van de verzorging. Zo zal de

persoon die zich ontfermt over een hond, terwijl de eigenaar ervan in de gevangenis verblijft,

de duur van de verzorging onzeker is en er geen instructies waren tot verzorging van de

hond, beschouwd worden als bewaarder over de hond.88

41. Wanneer de eigenaar van een hond de bewaking van het dier slechts een zeer korte tijd

toevertrouwt aan een derde, zoals het wachten bij de hond aan de winkel of een korte

wandeling met de hond, wordt de bewaring van deze hond niet overgedragen aan deze

derde, maar blijft de eigenaar de bewaarder van zijn hond. Een beperkt en tijdelijk toezicht

leidt dus niet tot de juridische bewaring over het dier.89 Dat de bewaarder leiding en toezicht

moet hebben over het dier ten tijde van het ongeval, houdt niet automatisch in dat de

bewaarder op het ogenblik van de schadeverwekkende gebeurtenis het dier effectief onder

zijn toezicht had.90

42. Indien een persoon toezicht uitoefende over het dier ten tijde van het schadegeval, maar

toch niet door de rechter als bewaarder wordt aanzien, staat niets eraan in de weg dat hij wel

nog aansprakelijk kan zijn voor een fout o.b.v. art. 1382 BW.91

43. Ook de persoon die helemaal niet de intentie heeft om bewaarder te zijn over het dier,

wordt soms toch door de rechter gekwalificeerd als bewaarder. Zo is er een geval van de

politierechtbank van Luik van 14 juni 2006. Een koppel vindt een straatkat en verzorgt het

door het voedsel en overnachting te verlenen. Het koppel werd als eigenaars en dus ook

bewaarders aanzien van het dier, hoewel zij nooit hiervoor de intentie hadden.92 Indien men

het dier enige tijd in huis neemt, het voedt en er zich over ontfermt, ontstaat er wel degelijk

een meesterschap over het dier. Indien men zich op deze manier ontfermt over het dier,

krijgt men een duurzaam karakter van meesterschap over het dier, waardoor men als

bewaarder moet worden aanzien.93 Andere rechtspraak zegt dan weer dat de persoon die

88

Rb. Charleroi 26 februari 1988, JT 1989, 10; T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, p. 20. 89

Pol. Gent (burg.) (8e k.) 24 oktober 2011, RW 2011-12, afl. 26, 1181; T.Vred./T.Pol. 2012, afl. 11-12/4, 608/240. 90

T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, nrs. 930- 932 91

Zie infra hoofdstuk 4, II.3. 92

Pol. Luik nr. 04A972, 14 juni 2006, VAV 2007, afl. 2, 123. 93

Vred. Nijvel 7 juni 1956, Bull. ass. 1956, 595, noot M.G. (hond twee dagen eten en logement verschaft); Vred. Torhout 21 januari 1975, RW 1974-75, 2157 (zwervende hond in huis opgenomen gedurende veertien dagen).

26

een verdwaalde hond meeneemt met de intentie het dier terug aan zijn eigenaar te

bezorgen, niet beschouwd kan worden als een bewaarder.94

IV.2.2. Bewaring en professionele dierenverzorgers

44. Wanneer iemand in zijn professionele activiteit omgaat met dieren, stelt zich de vraag in

hoeverre hij als bewaarder kan aanzien worden. Een voorbeeld is de dierenarts die een dier

tijdelijk opvangt in zijn praktijk voor en na een operatie.

45. In principe blijkt het nog steeds een feitenkwestie of deze dierenverzorger als bewaarder

kan aanzien worden en moet men nog steeds volledige meesterschap hebben over het dier.

De dierenverzorger moet de macht hebben om zonder inmenging van de eigenaar het dier te

leiden, er toezicht over te kunnen uitoefenen, en dezelfde macht hebben als de eigenaar om

het dier te gebruiken. Nochtans beweren sommige auteurs dat professionele

dierenverzorgers door die criteria nooit als bewaarder kunnen aanzien worden, omdat zij

nooit een gebruiksrecht verwerven dat gelijkwaardig is aan dat van de eigenaar, maar enkel

de macht krijgen om het dier te verzorgen.95 Andere auteurs, zoals S. COVEMAEKER

leggen dan weer bijkomende vereisten op voor de professionele dierenarts om als

bewaarder aanzien te worden. Hij moet een zeker deskundigheid en vaardigheid bezitten om

leiding en toezicht over het dier uit te oefenen en dit moet zonder tussenkomst van de

eigenaar gebeuren.96 Nochtans moet iemand die zich op niet-professionele basis ontfermt

over een dier over geen enkele deskundigheid beschikken. Het is dan ook betwijfelbaar dat

deze bijkomende voorwaarde wel voor de professionele dierenverzorger zou moeten gelden.

46. In tegenstelling tot de hypothese van de persoon die zich tijdelijk ontfermt over een dier,

zal de professionele dierenverzorger tijdens de behandeling van de dieren vaak nog

vergezeld worden door de eigenaar. Zo zal de eigenaar het dier soms moeten vasthouden of

kalmeren op het moment dat de dierenarts een ingreep doet. Wanneer de dierenarts

instructies geeft aan de eigenaar over het vasthouden van het dier, zal de dierenarts als

bewaarder kunnen worden aanschouwd. Niettemin blijft de kwalificatie nog steeds een

feitenkwestie, die door rechters met inachtneming van alle elementen wordt beoordeeld.

Wanneer de dierenarts op het moment van het schadegeval wordt bijgestaan door de

eigenaar, dat het zich voordoet op de eigendom van de eigenaar en dat de eigenaar enkele

94

Pol. Brugge 11 mei 2004, RW 2006-2007, 1735. 95

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, S. DECOSTER en K. GEELEN, "Onrechtmatige daad (1979-1984)", TPR 1987, 1420. 96

S. COVEMAEKER, (noot onder Rb. Brussel 11 april 1997), TBBR 1999, 648-649.

27

helpende handen heeft opgetrommeld, kan de rechter nog steeds besluiten dat in het

concrete geval niet de dierenarts, maar de eigenaar bewaarder van het dier blijft.97

47. De rechter lijkt ook hier uit meerdere elementen af te leiden dat de dierenverzorger

bewaarder is van het dier. Een voorbeeld is een arrest van het hof van beroep van 26 april

1995.98 Daarin bepaalt de beroepsrechter dat de dierenarts een bewaarder is in de zin van

art. 1385 BW, omdat hij beslist had het dier met het oog op de behandeling over te brengen

naar de behandelkamer, dat hij besliste welke behandeling het dier zou ondergaan en dat

het een inspuiting zou krijgen, ze zelf ook toediende en nadien ook besloot dat het dier

diende te worden verwijderd uit de behandelkamer omdat het paniekerig begon te worden.

In deze zaak was het niet enkel de vraag of de eigenaar, dan wel de dierenarts als

bewaarder kan gezien worden, maar ook degene die het dier vasthoudt en in bedwang

houdt. Een dier louter vasthouden leidt echter automatisch tot een niet-ondergeschikt recht

van leiding en toezicht. Omdat degene die het dier vasthoudt vaak rechtstreeks instructies

zal krijgen van de dierenverzorger of eigenaar, zal hij vaak niet het volledig meesterschap

bezitten over het dier en bijgevolg niet als bewaarder aanzien worden.

IV.2.3. Andere verhoudingen met het dier

48. Aangezien dieren veel functies hebben in de samenleving, veroorzaken ze ook vaak

schadegevallen in veel uiteenlopende situaties naast het tijdelijk ontfermen over dieren en de

behandeling door professionele dierenverzorgers. Vaak voorkomende schadegevallen

gebeuren bij het paardrijden in de manege of bij het vervoeren en verhandelen van dieren.

49. Maneges bieden aan ruiters de mogelijkheid tegen een bepaalde prijs paarden te

gebruiken om te oefenen, al dan niet begeleid. De ervaring van de ruiters is echter zeer

variërend, gaande van de volleerde wedstrijdruiter tot de absolute beginneling die vaak nog

minderjarig is. De vraag stelt zich of deze ruiter als bewaarder kan gezien worden.

50. Een arrest van het hof van beroep te Antwerpen van 21 juni 2006 verduidelijkt dit.99 Uit

het arrest valt te concluderen dat een ruiter volledige meesterschap kan hebben over het dier

en als bewaarder worden gezien, indien hij een volleerd ruiter is. De ruiter zelf had al ruim

twintig rijlessen gehad. Toch oordeelt de rechter dat de ruiter niet als bewaarder kan aanzien

worden. De eigenaar heeft dan wel een paard uitgeleend aan een ruiter met enige

rijervaring, in casu werd de ruiter bijgestaan door een instructeur. Daarnaast getuigde de

97

B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 148. 98

Gent 26 april 1995 RW 1996-97, 1406. 99

Antwerpen (2e k.) 21 juni 2006 RW 2009-10, afl. 32, 1353.

28

instructeur dat de eigenaar er zich van bewust was dat de ruiter geen uitgebreide

paardrijervaring had. Dit bewijst waarom de eigenaar een paard had uitgeleend dat gekend

stond als een oud beginnelingenpaard. Hieruit leidt de beroepsrechter af dat de ruiter niet

ervaren genoeg was om als bewaarder van het dier gezien te worden.

51. De rechtsleer is verdeeld over de vraag of een minderjarige ruiter als bewaarder van het

dier kan worden beschouwd.100 Volgens een deel van de rechtsleer kan een

minderjarige/leerling slechts een aansprakelijkheid oplopen wanneer die de leeftijd des

onderscheids heeft bereikt en dus toerekeningsvatbaar is.101 Anderen zeggen dan weer dat

de macht om leiding en toezicht over het dier uit te oefenen losstaat van de al dan niet

toerekeningsvatbaarheid van de minderjarige.102 Ouders kunnen dan vereenzelvigd worden

met de minderjarige en ook aansprakelijk gesteld worden voor de schade veroorzaakt door

het dier waarover het kind bewaarder is, weliswaar via art. 1384, tweede en vierde lid in

plaats van art. 1385 BW.103

Het principe lijkt dat de ruiter al dan niet als bewaarder over het dier zal beschouwd worden,

volgens zijn graad van ervaring.104 Namelijk, hoe meer ervaren men is in het behandelen en

berijden van paarden, hoe vollediger het meesterschap over het dier is. Toch zal het steeds

een feitenkwestie blijven, waarbij de rechter kiest in hoeverre de ervaring van de ruiter zal

meespelen bij de kwalificatie als bewaarder. Dat bewijst bovenstaand arrest.

52. Ook bij het vervoer van dieren gelden de klassieke voorwaarden. Wanneer hij het

volledige meesterschap over het dier verkrijgt, in afwezigheid van de eigenaar en zonder

diens instructies, dan wordt de vervoerder in beginsel bewaarder van het dier.105 Bij

vervoerders lijken de rechters sneller over volledig meesterschap te spreken, bijvoorbeeld

omdat hij de dieren zonder de eigenaar vervoert.106 In tegenstelling tot bijvoorbeeld de

persoon die de dierenarts helpt bij het vasthouden van het dier, zal de vervoerder die een

dier vasthoudt tijdens de weging ervan als bewaarder aanzien worden, ook al is de eigenaar

100

dit maakt uit omdat later de vraag zal gesteld worden of een minderjarige al het risico kan aanvaarden. Zie nr. 214. 101

H DE PAGE, Traité, II, nr. 914. 102

L. CORNELIS, Beginselen, nr. 385 103

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, p. 32. Hier is er dan wel een weerlegbaar foutvermoeden, zie infra nr. 137. 104

B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 151-153. 105

Cass. 8 november 1956, Arr. Verbr. 1957, 162 en Pas. 1957, I, 251. 106

Gent (16e k.) nr. 2002/AR/2637, 12 november 2004 , T.Verz. 2006, afl. 4, 445

29

aanwezig.107 De vervoerder kan niet meer als bewaarder gezien worden vanaf dat de dieren

geleverd zijn, hetzij bij de eigenaar, hetzij elders, zoals het slachthuis.108

53. Onzeker is de mogelijkheid voor een aangestelde om als bewaarder van een dier

aanzien te worden. Het lijkt betwijfelbaar dat de aangestelde volledige meesterschap kan

hebben over het dier, aangezien hij ondergeschikt is aan de aansteller en de bewaring over

het dier enkel voor rekening van de aansteller uitoefent.109Het Hof van Cassatie heeft echter

geconcludeerd dat de band van ondergeschiktheid de kwalificatie van bewaarder over het

dier niet uitsluit.110 Ook al bevindt de aangestelde zich in een ondergeschikte band, toch

behoudt hij een zekere vrijheid bij de uitoefening van zijn taak. Of de aangestelde leiding of

toezicht heeft over het dier, zal opnieuw een feitenkwestie zijn, waarbij met alle elementen

rekening moet worden gehouden. Een voorbeeld van een aangestelde die als een

bewaarder kan worden gezien, is de rijmeester die voor rekening van de manege ruiters

begeleidt. Een bewaarder van een dier hoeft bijgevolg dus niet voor eigen rekening te

handelen. Vaak zal echter de manege en niet de door de manege aangestelde instructeur

als bewaarder worden gezien.111 Net zoals de ouders van minderjarige bewaarders via art.

1384, lid twee en vier BW kunnen aangesproken worden voor de schade veroorzaakt door

dat dier, kan de aansteller via art. 1384 lid drie BW worden aangesproken voor de schade

veroorzaakt door het dier waarover zijn aangestelde bewaring had, indien de schade zich

voordeed terwijl de aangestelde zich in de bediening bevond waartoe hij was aangesteld.112

54. Er is discussie mogelijk of geesteszieken als bewaarder kunnen aanzien worden. De

wetgever heeft namelijk met de invoering van art. 1386bis BW een specifieke regeling

gecreëerd voor schadegevallen door hen veroorzaakt. Deze is gebaseerd op billijkheid,

zodat zij niet o.b.v. art. 1382 BW kunnen aangesproken worden. Nochtans treedt art. 1385

BW in werking door de daad van het dier, niet die van de geesteszieke. Daardoor zou

volgens sommige rechtsgeleerden de geesteszieke toch via art. 1385 BW kunnen

aangesproken worden, terwijl anderen beweren dat art. 1386bis BW een billijke

schaderegeling invoert, niet enkel voor de daden van de geesteszieken, maar voor alle

107

Cass. 20 april 1979, Arr. Cass. 1978-79 en Pas. 1979, I, 989. 108

Vred. Sint-Kwintens-Lennik 22 oktober 1984, RW 1987-88, 1068; B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 147. 109

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK, “overzicht van rechtspraa (1964-1978)”, TPR 1980. 110

Cass. 5 november 1981, Arr. Cass. 1981-82, 328, Pas. 1982, I, 316, concl. proc.-gen. F. DUMON, RGAR 1982, nr. 10.526, concl., R.C.J.B. 1985, 207, noot A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS en RW 1983-84, 2909, noot; B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 141. 111

Gent, 15 april 1999, RGAR 2000, 13249. 112

Cass. 5 november 1981, Arr. Cass. 1981-82, 328 en Pas. 1982, I, 316; Brussel 25 november 1994, TBBR 1996, 352.

30

schade veroorzaakt aan een derde. Niet enkel de schade veroorzaakt door eigen daad, maar

door alle in de art. 1382 t.e.m. 1386 bedoelde gevallen.113 Een geesteszieke zou dan weer

niet aansprakelijk kunnen worden gesteld doordat er geen vermoeden van fout kan bestaan

voor een geesteszieke. Zij zijn namelijk ontoerekeningsvatbaar. Daarover zal later worden

verdergegaan.114

55. Er zijn nog tal van situaties denkbaar waar men als bewaarder kan aanzien worden. De

rechter is in elke kwestie vrij om te beslissen dat een derde als bewaarder over het dier kan

worden aanzien. Zo is er een geval waar de curator over een failliete handel werd gezien als

bewaarder over de waakhond van het pand waarin de handel vroeger bedreven werd. De

hond behoorde namelijk tot de failliete boedel van de gefailleerde. Daarnaast verbleef de

hond in een pand waar enkel de curator de sleutel van had en was aan de gefailleerde de

toegang tot dit pand ontzegd.115

IV.3. CONCLUSIE

56. In veel rechtszaken die een schadegeval veroorzaakt door een dier betreffen, wordt er

hevig discussie gevoerd over wie er nu als bewaarder moet aanzien worden en bijgevolg de

schade zal moeten vergoeden. Veel personen in verschillende functies zoals de dierenarts,

vervoerder of instructeur, zullen in contact komen met de dieren, toch kan er maar één van

hen worden aangesproken via art. 1385 BW. In principe is dit degene die de meeste leiding

en toezicht had of moest hebben over het dier op het ogenblik van het schadegeval. Wie het

meeste toezicht had over het dier, zal de rechter geval per geval bekijken. Hoewel er

doorheen de jaren in de rechtspraak en rechtsleer enkele regels ontstaan zijn, toch zijn deze

nooit sluitend en heeft de rechter het laatste woord. Dat art. 1385 BW niet de mogelijkheid

biedt om meerdere personen aan te spreken, belet echter niet dat de andere personen o.b.v.

art. 1382 BW kunnen aangesproken worden. Art. 1382 BW wordt echter heel anders

bekeken dan art. 1385 BW. Dat wordt hieronder besproken.

Ook de relevantie van het vraagstuk over wie nu de werkelijke bewaarder van het dier is,

wordt in het kader van de juridische grondslag van art. 1385 BW verder besproken.116

113

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, p. 32. 114

F. GLANSDORFF, (noot onder Rb. Charleroi 8 februari 1972), RGAR 1974, p. 3 verso, nr. 9338; Zie infra nr. 123. 115

Antwerpen 24 januari 1995, RW 1995-96, 780; B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 133. 116

Infra hoofdstuk 4. III.

31

V. De bevrijding van de aansprakelijkheid

V.1. ONTKENNEN VAN DE ALGEMENE TOEPASSINGSVOORWAARDEN

57. De eigenaar/bewaarder kan zich bevrijden van aansprakelijkheid, indien hij aantoont dat

er niet voldaan is aan één van de toepassingsvoorwaarden van art. 1385 BW. Eén van de

mogelijkheden om niet aangesproken te worden op grond van art. 1385 BW is door te

ontkennen dat er een causaal verband bestaat tussen het dier en de schade. Dit kan door te

bewijzen dat het dier niet betrokken was in het schadegeval en niet aan de oorzaak lag van

de schade. Daarnaast kan men ook de aansprakelijkheid ontkennen door te beweren dat

men niet de eigenaar was of bewaking had over het dier ten tijde van het schadegeval. Er

moet namelijk een eigenaar/bewaarder kunnen worden geïdentificeerd, vooraleer vergoeding

krachtens art. 1385 BW mogelijk is. Indien de aangesproken persoon kan aantonen dat hij

niet de bewaarder is, doordat hij bijvoorbeeld niet aan de voorwaarden van meesterschap

voldoet, kan hij in principe niet worden aangesproken voor de schade.

V.2. DE VREEMDE OORZAAK

V.2.1. Algemeen principe

58. Uit de lezing van art. 1385 BW lijkt niet te kunnen worden afgeleid dat er uitzonderingen

mogelijk zijn op de aansprakelijkheid van de bewaarder. De rechtspraak heeft hier nochtans

toch enige uitzonderingen op toegelaten. Naast het ontkennen van de

toepassingsvoorwaarden, kan de bewaarder van het dier zijn aansprakelijkheid ontlopen

door aan te tonen dat de schade is ontstaan door een vreemde oorzaak. Dit kan bestaan uit

overmacht, de fout van een derde of de fout van de benadeelde zelf.117

59. Deze drie uitzonderingen zijn dan ook de enige manieren om aansprakelijkheid te

ontlopen, naast het ontkennen van het causaal verband. Vaak wordt het ontkennen van het

causaal verband ook gecatalogiseerd onder deze ‘bevrijding door een vreemde oorzaak’. Het

is mogelijk dat de schade uitsluitend is veroorzaakt door een vreemde oorzaak en niets te

maken heeft met het dier. Dit is het geval indien de val van de ruiter enkel te wijten zou zijn

aan het onkundig vasthouden van de teugels tijdens het paardrijden. In dat geval is er geen

causaal verband met het gedrag van het dier en kan niet worden overgegaan tot

aansprakelijkheid volgens art. 1385 BW, aangezien het dier geen aansprakelijkheidsfactor

117

Cass. 23 juni 1932, Pas. 1932, I, 200; Cass. 20 mei 1983, Arr. Cass. 1982-83, 1165 en Pas. 1983, I, 1061.

32

meer is. Van bevrijding van aansprakelijkheid is hier niet echt sprake. Er is gewoonweg geen

aansprakelijkheid mogelijk, omdat één van de toepassingsvoorwaarden niet is vervuld.118

Men kan zich immers slechts bevrijden van aansprakelijkheid indien het bewijs is geleverd

dat de toepassingsvoorwaarden van het artikel reeds zijn vervuld.119

Van een echte ‘bevrijding’ van aansprakelijkheid is pas sprake wanneer de schade niet

alleen door het feit van het dier, maar ook door de vreemde oorzaak tot stand is gekomen.120

Deze vreemde oorzaak kan zowel inwerken op de schade, als op het gedrag van het dier.

60. Indien de vreemde oorzaak inwerkt op de schade, zijn er in feite twee causale elementen

die onafhankelijk van elkaar de schade hebben veroorzaakt. Enerzijds is er het gedrag van

het dier die de schade heeft vergroot, anderzijds de vreemde oorzaak, die mede de schade

heeft veroorzaakt zoals zij zich in concreto voordeed. Het gedrag van het dier staat dan

volledig los van de vreemde oorzaak. Zo kan men zich het geval inbeelden waar een ruiter

van een paard valt, enerzijds doordat het paard plots steigerde, anderzijds doordat de ruiter

zelf de teugels niet goed vast had. De fout van het slachtoffer heeft geen effect gehad op de

gedraging van het dier, toch heeft zij wel bijgedragen tot de schade. Beide zijn

samenlopende oorzaken van de schade. Het causaal verband ten aanzien van beide staat

vast. Bij samenloop van het gedrag van het dier met de fout van het slachtoffer, zou dit

moeten leiden tot gedeelde aansprakelijkheid, op grond van billijkheidsoverwegingen.121

61. De vreemde oorzaak kan echter ook inwerken op het gedrag van het dier, waardoor de

schade werd veroorzaakt. Ook hier kan de vreemde oorzaak opnieuw een geval van

overmacht zijn, een fout van een derde of een fout van het slachtoffer. Indien een paard

bijvoorbeeld uitbreekt door een blikseminslag en hij daarna schade aanricht, is de gedraging

van het dier uitgelokt door de overmacht.122

62. Wanneer dus gesproken wordt van een ‘bevrijding’ door een vreemde oorzaak, lijkt dit

eerder te wijzen op het feit dat de schade niet enkel is veroorzaakt door het gedrag van het

dier, maar ook (deels) door de vreemde oorzaak, of dat de vreemde oorzaak aan de

grondslag lag van het gedrag van het dier. Volgens de in België gangbare

equivalentietheorie staan zowel het gedrag van het dier, als de vreemde oorzaak nog steeds

118

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 437-438. 119

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2198. 120

ibid 121

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 434-443 en H., VANDENBERGHE, “Aansprakelijkheid voor dieren” TPR 2011, afl. 2, 437. 122

Ibid.

33

in causaal verband met de schade. Het feit dat er een vreemde oorzaak inwerkte op het dier,

sluit niet uit dat de schade zich niet zou voorgedaan hebben zonder het dier, zoals zij zich in

concreto voordeed. Wat echter wel verandert, is dat de aansprakelijkheid van de bewaarder

verminderd wordt.123

Hieronder worden de drie bevrijdingsgronden uitvoeriger besproken.

V.2.2. Overmacht

63. Overmacht kan leiden tot de volledige bevrijding van aansprakelijkheid. Toch zullen

rechters slechts zeer zelden overmacht inroepen. De bewaarder moet namelijk aantonen dat

het schadegeval onvoorzienbaar en onoverkomelijk was. Zo zal er geen sprake zijn van

overmacht wanneer een dier wordt opgeschrikt door de claxon van een wagen,124 of

wanneer het dier is besmet met een ziekte. In dat geval had de eigenaar/bewaarder de

besmettingssymptomen moeten herkennen.125 Wel aanvaard als overmacht is bijvoorbeeld

het geval waarbij een dier wordt opgeschrikt door een naast hem ingeslagen bliksemschicht

of zelfs door een luchtballon die te dicht bij de dieren over de weides vliegt, waardoor ze

worden opgeschrikt. Hier werd geoordeeld dat de luchtballonvaarder een fout had

gepleegd.126

V.2.3. Fout van een derde

64. Het klassieke voorbeeld waarbij er sprake is van een fout van de derde, is het geval

waarin een persoon voetzoekers gooit tussen de poten van een paard, waardoor het dier op

hol slaat en tegen een vrouw loopt. Hier gaat de bewaarder vrijuit, aangezien het gedrag van

het dier volledig te wijten is aan de derde en de reactie van het dier op de fout van de derde

“onvoorzienbaar en onvermijdbaar” was voor de eigenaar/bewaarder.127 Logischerwijze zal

dan ook niet de bewaarder, maar de derde moeten de schadevergoeding betalen.

123

Zie T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2204. Zie infra hoofdstuk 4.II.6. 124

Gent 14 november 1960, RGAR 1961, nr. 6760, noot R.O. DALCQ. 125

Le Hâvre 14 maart 1925, Gaz.Pal. 11 juni 1925; Chambéry 8 juni 1886, S.1886, II, 197. Zie B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 161 126

Vred. Westerlo 19 januari 1996, RW. 1997-98, 1053. 127

Cass. 19 januari 1996, Arr. Cass. 1996, 78, Pas. 1996, I, 87 en RW 1998-99, 1430, noot; H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, L. WYNANT en M. DEBAENE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1994-1999)”, TPR 2000, 1770 – 1773, nrs. 73-88.

34

De fout van de derde kan uit veel bestaan, niet enkel uit het opschrikken van dieren. Zo is de

derde ook aansprakelijk wanneer hij een hekken openlaat waardoor honden bij een kind

kunnen.128

65. De begrippen ‘overmacht’ en de ‘fout van een derde’ liggen vaak dicht bij elkaar. Zo kon

de bewaarder overmacht inroepen in het geval waar de derde luchtballonvaarder een fout

had gepleegd. Ook het geval waar inbrekers de omheining hebben doorgeknipt, waardoor

het dier kon ontsnappen en schade aanrichten, lijkt te kunnen worden aanzien als

overmacht, of een fout van een derde.129

66. Wanneer een derde een fout pleegt, dan kan zijn daad ingewerkt hebben op het gedrag

van het dier. In dat geval bestaat nog steeds de feitelijke causaliteit tussen het gedrag van

het dier en de schade, ook al heeft de derde het gedrag veroorzaakt, dat uiteindelijk tot

schade leidde.130 Wel heeft dit tot gevolg dat niet de bewaarder, maar de derde de schade

zal moeten vergoeden.

67. Indien de fout van een derde niet inwerkte op het gedrag van het dier en beide de

schade hebben veroorzaakt, dan zijn in principe zowel de eigenaar/bewaarder als de derde

in solidum aansprakelijk voor de gehele schade t.a.v. het slachtoffer.131

V.2.4. Fout van het slachtoffer

68. Het komt erg vaak voor dat het slachtoffer zelf een gedrag vertoont, waardoor de schade

of het gedrag van het dier zich kan voordoen. Dit gaat van een onzorgvuldigheid, zoals het

strelen van een schuwe kat132 tot een ware provocatie van het dier. Zo zal het slachtoffer een

fout hebben gepleegd indien hij zonder reden plots wegrent van een nieuwsgierige hond,

waardoor deze hem begint te achtervolgen en uiteindelijk zal bijten.133

69. Dat de fout van het slachtoffer anders moet bekeken worden dan de twee andere

bevrijdingsgronden, ligt in het feit dat er geen derde element de schade mee heeft

veroorzaakt, maar in tegendeel het slachtoffer zelf, degene die de schadevergoeding zal

128

Rb. Veurne 10 mei 1996, De Verz. 1997, 147, noot V. BUSSCHAERT. 129

Luik 8 november 1950, Bull. ass. 1951, 236, noot M.G.; maar vgl. Luik 8 november 1999, JLMB 2000, 766 (fout van de eigenaar). 130

Cass. 20 mei 1983, Pas. 1983, 1164 en Cass. 19 januari 1996, Arr. Cass. 1996, 78. 131

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 437-438; Pol. Gent (burg.) (8e k.) 24 oktober 2011, RW 2011-12, afl. 26, 1181 en T.Vred./T.Pol. 2012, afl. 11-12/4, 608/240 (verdeling in gelijke delen tussen eigenaar en derde). 132

Gent (1e k.) 21 februari 2008 RGAR 2010, afl. 1, nr. 14588; T.Verz. 2009, afl. 1, 59. 133

Gent (16e k.) nr. 2001/AR/527, 20 februari 2004, T.Verz. 2004, afl. 4, 815; RGAR 2005, afl. 4, nr. 13974, noot J.L.H.

35

eisen. Aangezien het slachtoffer zelf heeft bijgedragen, zal hij niet kunnen de volledige

schade verhalen op de bewaarder krachtens art. 1385 BW.

70. In principe moet dus de aansprakelijkheid verdeeld worden tussen het slachtoffer en de

bewaarder. Het feit dat het slachtoffer zelf door een eigen daad het schadegeval mee heeft

veroorzaakt, neemt niet weg dat het dier mede in causaal verband blijft met de schade en

mee de schadelast draagt. Indien het dier er niet was geweest, kon het ook nooit de concrete

schade hebben veroorzaakt. Toch heeft het Hof van Cassatie in een aantal spraakmakende

arresten een uitzondering toegelaten, waardoor de bewaarder onder voorwaarden toch vrij

van aansprakelijkheid zal zijn bij een fout van het slachtoffer. Hoe dit zich verhoudt met de

juridische grondslag van art. 1385 BW, wordt later uitvoerig besproken.

V.3. HET SLEPENDE TWIJG-ARREST, EEN UITZONDERING OP DE EQUIVALENTIELEER?

V.3.1. Situering

71. Indien de fout van het slachtoffer de schade mee heeft veroorzaakt, of het gedrag van

het dier heeft veroorzaakt, dan staan beiden in een gelijk feitelijk causaal verband. Volgens

de Belgische equivalentieleer dienen bijgevolg beide feitelijke oorzaken als noodzakelijke

voorwaarde in de totstandkoming van de schade in acht te worden genomen bij de

schadeverdeling, aangezien de juridische causaliteit gelijk dient te zijn aan de feitelijke

causaliteit. Elke voorwaarde die (on)rechtstreeks tot de schade heeft bijgedragen, moet in

acht worden genomen bij de beoordeling van de aansprakelijkheid.

72. Toch heeft het Hof van Cassatie een aantal opmerkelijke uitspraken gedaan in de jaren

80, waardoor de bewaarder toch volledig vrij kan zijn van aansprakelijkheid indien het

slachtoffer een fout heeft gepleegd. Het Hof beweert dat, hoewel de bewaarder in principe

niet kan ontkomen aan zijn aansprakelijkheid krachtens art. 1385 BW,134 het artikel geen

vrijstelling uitsluit bij gebrek aan oorzakelijk verband, wanneer het dier zich niet ‘abnormaal

en onvoorzienbaar’ heeft gedragen en een fout van het slachtoffer de schade heeft

veroorzaakt, waardoor elke mogelijke fout van de eigenaar of bewaarder als oorzaak van de

schade is uitgeschakeld.

73. De interpretatie die het Hof hier hanteert, bracht zij voor het eerst naar boven in een

arrest van 20 mei 1983.135 Een jaar later, in het slepende twijg-arrest, bracht zij voor het

eerst de voorwaarde naar boven dat het dier zich abnormaal noch onvoorzienbaar moet

134

Zie infra hoofdstuk 3. 135

Cass. 20 mei 1983, Pas. 1983, 1164; toen werd nog beweerd dat “niet de daad van het dier, maar enkel elke mogelijke fout van de eigenaar of bewaarder (…) is uitgeschakeld.”

36

gedragen hebben, vooraleer het causaal verband kan ontkend worden.136 In casu had een

ruiter met zijn paard te dicht bij het paard voor zich gelopen, dat gehinderd werd door een tak

in haar staart. Om de tak weg te krijgen, stampte het paard met de achterpoten, waardoor de

achterlopende ruiter door een hoefslag werd geraakt. Het Hof oordeelde dat het paard zich

niet abnormaal, noch onvoorzienbaar heeft gedragen en de schade enkel te wijten is aan de

fout van de ruiter, namelijk het niet respecteren van een afstand tussen de twee paarden uit

een verschillende stal. Indien het dier abnormaal noch onzorgvuldig reageert, is er volgens

het Hof van Cassatie dus geen aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder volgens art.

1385 BW mogelijk.

74. Het uitgelokte gedrag van het dier wordt vergeleken met een bepaalde norm. Indien het

dier zich abnormaal of onvoorzienbaar heeft gedragen tegenover de uitlokking of andere fout

van het slachtoffer, zal er een gedeelde aansprakelijkheid bestaan tussen het slachtoffer en

de eigenaar/bewaarder. In dit geval wordt dus dezelfde uitkomst bekomen als wanneer de

fout van het slachtoffer niet inwerkt op het gedrag van het dier, maar op de schade.137

75. Verscheidene rechtspraak en rechtsleer brengen aan dat de volledige bevrijding van

aansprakelijkheid slechts mogelijk is wanneer de fout van het slachtoffer138 inwerkte op het

gedrag van het dier en niet op de schade.139 Nochtans werkte in het slepende twijg-arrest de

fout van het slachtoffer niet rechtstreeks in op het gedrag van het dier. Het was namelijk een

twijg die het gedrag van het paard had uitgelokt. Dat het slachtoffer in dit geval toch alle

schade alleen moet dragen, is dus frappant. Indien het dier normaal en voorzienbaar

reageert tegenover de uitlokking of fout, lijkt de schadelast volledig op het slachtoffer te

vallen, ook wanneer de fout niet rechtstreeks de oorzaak is van het gedrag. De

eigenaar/bewaarder is dan in geen geval aansprakelijk krachtens art. 1385 BW en dus niet

tot vergoeding verplicht. Dit impliceert dat het gedrag van het dier juridisch niet in

aanmerking wordt genomen als oorzaak van de schade, terwijl dit feitelijk wel het geval is.

Anders dan wanneer de fout van het slachtoffer als enige oorzaak van de schade kan

aanzien worden (zie het voorbeeld met de ruiter die de teugels niet goed vasthad), spelen

hier nog steeds twee causale elementen mee, zowel de fout van het slachtoffer als de

gedraging van het dier. Daarom lijkt deze regeling strijdig met de equivalentieleer.

136

Cass. 12 oktober 1984, Arr. Cass. 1984-85, 256. 137

Zie supra V.1. 138

En ook bij de derde, zie supra nr. 66. 139

R. Ulrix, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2305; S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 437-438; Pol. Oudenaarde 17 december 2012, RW 2012-13, afl. 34, 1356.

37

Om te kunnen vaststellen waarom het Hof deze opvatting hanteert, is het noodzakelijk eerst

te onderzoeken wanneer er kan worden gesproken van een fout van het slachtoffer en wat

wordt verstaan onder het “normaal en voorzienbaar gedrag” van een dier.140

76. Deze vragen kunnen worden besproken aan de hand van een cassatiearrest van 6

januari 2012,141 waar het Hof onderzocht of de uitzondering van toepassing was. Twee

broers, beiden landbouwer, hebben enkele aanpalende velden. Boer A is sinds enkele jaren

arbeidsongeschikt, nadat hij door een arbeidsongeval het zicht in zijn rechteroog volledig

verloren heeft. Ook zijn rechteroor is misvormd, wat leidt tot een verminderde

gehoorcapaciteit. Daarom heeft hij een knecht in dienst, die hem helpt bij de dagelijkse taken

op de boerderij. Boer B is slechts deels landbouwer, na de werkuren van zijn gewone job. Op

een ochtend bemerken ze dat de afsluiting tussen hun aanpalende weides deels stuk is. De

afsluiting had tot doel de koeien van boer A te scheiden van de stier van boer B. Doordat de

prikkeldraad voor een stuk doorbroken is, lopen enkele koeien al bij de stier. Beide boeren

spreken dezelfde ochtend nog af dat ze ’s avonds, nadat boer B van zijn werk terugkomt

samen zullen gaan kijken naar de afsluiting om hem te herstellen. De knecht van boer A zou

daarbij helpen. Boer A, die eigenaar is van de koeien, vraagt ook aan boer B om zijn stier op

stal te zetten, om hem zo van de koeien gescheiden te houden. Boer B doet dit echter niet.

Hoewel ze hebben afgesproken dat ze ’s avonds samen zouden de afsluiting herstellen,

besluit boer A om toch ’s middags al eens alleen te gaan kijken naar de afsluiting en de

beschadiging te inspecteren. Hij positioneert zich met de rug naar de stier toe, waardoor hij

niet merkt dat de stier (duidelijk geagiteerd door de loopse koeien rondom hem) in volle vaart

op hem afstormt. De boer vliegt in de prikkeldraad, alwaar hij enkele uren vastzit, totdat

enkele buren hem uit zijn benarde positie kunnen bevrijden. De boer is ernstig gewond en

spreekt dan ook zijn broer (boer B) aan tot vergoeding van de schade. Hij baseert zich op

art. 1382 BW, omdat hij van oordeel is dat zijn broer een onzorgvuldigheid heeft gepleegd,

doordat hij de stier niet op stal heeft gezet. Daarnaast roept hij art. 1385 BW in, omdat zijn

broer de eigenaar is van de stier.

140

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 434-443 en H., VANDENBERGHE, “Aansprakelijkheid voor dieren” TPR 2011, afl. 2, 434-443. 141

Cass 6 januari 2012, C.11.0025.F.

38

V.3.1. De fout van het slachtoffer

77. Van belang is te weten wanneer er kan gesproken worden van een fout van het

slachtoffer. Om te kunnen beslissen dat het slachtoffer een fout heeft gepleegd in de zin van

een onzorgvuldigheid, dient nagegaan te worden welke zorgvuldigheidsnorm wordt

gehanteerd. Zal de rechter de landbouwer vergelijken met een normaal en zorgvuldig

persoon in het algemeen in abstracto of met een normaal en zorgvuldige boer in concreto?

78. Om dit te weten te komen, kan men het cassatiearrest vergelijken met een vergelijkbare

zaak die door het hof van beroep te Antwerpen op 11 april 2007 werd uitgesproken.142 Een

vrouw die als gids werkte in een zoo, besloot op een dag om zelf het park te bezoeken met

enkele vrienden. Toen zij aan de kooi met Bengaalse tijgers aankwamen, week de vrouw af

van het pad dat voorzien was voor bezoekers, stapte over de boomstammen die de kooien

scheiden van het pad en ging net voor de kooi staan met de rug naar de kooi toegekeerd.

Daarnaast had zij een zak over haar schouder hangen die leek op de voederzak waar de

tijgers normaal gezien mee gevoed worden. De tijgers worden slechts bepaalde dagen

gevoederd en op die dag werden ze niet gevoederd. Een hongerige tijger werd aangetrokken

door de zak en greep met zijn poten tussen de tralies om de zak te kunnen bemachtigen. De

vrouw werd vastgegrepen door de tijger en werd zwaar verwond. Ze sprak de zoo aan als

eigenaar van de tijger via art. 1385 BW.

79. Het hof van beroep vergelijkt de vrouw niet met een normaal en zorgvuldige bezoeker

van de zoo, maar houdt rekening met het feit dat de vrouw als gids vrijwilligerswerk deed in

de zoo. Zij had een specifieke opleiding genoten, waar ze had geleerd hoe ze moest omgaan

met tijgers. Bovendien had zij moeten weten dat ze niet zo dicht bij de kooi had mogen

staan, dat de zak die ze droeg leek op een voederzak en dat de dieren op die dag niet

gevoederd werden.143 Het hof vergelijkt het gedrag van de vrouw dus met het gedrag dat een

voorzichtige, bedachtzame en zorgvuldige gids in dezelfde situatie zou vertoond hebben.

Ook hier zal wordt de schadelast volledig gelegd op het slachtoffer, aangezien de tijger

normaal en voorzienbaar heeft gereageerd.

80. Ook in het cassatiearrest van 6 januari 2012 werd het gedrag van de landbouwer op

dezelfde manier beoordeeld. Men vergelijkt of het gedrag die de landbouwer in casu heeft

vertoond in de lijn van verwachtingen lag voor een bedachtzaam landbouwer. Zo oordeelde

de feitenrechter dat de boer had moeten weten dat het betreden van een weide met een

agressieve stier een reëel probleem kan vormen voor elke persoon die de kudde nadert.

142

Antwerpen (2e k.) nr. 2006/AR/619, 11 april 2007, TBBR 2010, afl. 2, 98. 143

Ibid.

39

De landbouwer had omwille van zijn ervaring met dieren moeten weten dat een stier

agressief kan reageren in de nabijheid van loopse koeien. Daarnaast is het opmerkelijk dat

de rechter van oordeel is dat de boer zich aan een risico heeft onderworpen door de weide

alleen te betreden, in plaats van te wachten tot de avond, zodat ze samen de weide zouden

kunnen bekijken. De landbouwer zou dus het risico op schade hebben aanvaard.144

Naast het feit dat de landbouwer omwille van zijn kennis over stieren en de omstandigheden

voorzichtiger had moeten zijn, wordt ook zijn handicap in rekening genomen. De

feitenrechter oordeelt dat de landbouwer ook een fout heeft begaan door de weide te

betreden, terwijl hij een beperkt visueel en auditief waarnemingsvermogen heeft. Doordat de

boer deels blind en doof was, heeft hij met andere woorden het risico op schade vergroot

doordat de kans groter was dat hij een aanval van de stier niet zou merken. Deze fout heeft

bijgedragen tot de schade.

81. Men kan dus concluderen dat bij het beoordelen van de fout van het slachtoffer rechters

de algemene zorgvuldigheidsnorm in concreto zullen toepassen. Het gedrag van het

slachtoffer wordt vergeleken met een voorzichtig persoon in dezelfde situatie, in dezelfde

hoedanigheid en met dezelfde kenmerken. Dit zorgt ervoor dat personen die ervaring

hebben in het omgaan met dieren, zoals ruiters, gidsen, landbouwers of dierenverzorgers,

een hogere graad van voorzichtigheid zullen moeten hanteren dan een persoon die geen

specifieke kennis heeft van het dier. Indien het slachtoffer geen specifieke hoedanigheid

heeft tegenover het dier, wordt hij vergeleken met een gewoon normaal en zorgvuldig

persoon.145 De rechtspraak vergelijkt het slachtoffer vanuit het ‘goede huisvader’ principe.146

V.3.2. Normaal en voorzienbaar gedrag van het dier

82. Het Hof van Cassatie legt bij een fout van het slachtoffer een bijkomend criterium voor

het gedrag van het dier op. Het gedrag dat het dier in casu heeft vertoond, wordt vergeleken

met normaal en voorzienbaar gedrag. De vraag is met welk dier dit wordt vergeleken. Te

argumenteren valt dat het normaal en voorzienbaar gedrag van een modeldier wordt

genomen,147 een dier van hetzelfde ras of soort of het dier in dezelfde omstandigheden.

144

Zie infra hoofdstuk 4 II.4. 145

Gent (17e k.) 21 november 2008, T.Verz. 2009, afl. 3, 309. 146

P. GRAULUS: “Aansprakelijkheid voor dieren en de fout van het slachtoffer”, T.Verz. 2010, afl. 1, 98. 147

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 2210.

40

83. Bij het beoordelen van het normaal en voorzienbaar gedrag van het dier zal worden

gekeken naar de karakterkenmerken van het dier. Men kan hierbij verwijzen naar een zaak

voor het hof van beroep te Gent op 21 februari 2008.148 Een kattin die net bevallen is, wordt

door de eigenares van haar jongen gescheiden. Terwijl ze probeert een kooi te openen,

geeft ze de kat aan haar vader. De kat krabt en bijt naar de man, waardoor hij ernstig

verwond geraakt. Het hof gaat het karakter van de kat niet vergelijken met het gemiddeld

karakter van een kat, maar zal in ogenschouw nemen dat de kat uit zichzelf al eerder schuw

is. Daarnaast wordt het gedrag van de kat vergeleken met het gedrag van een kat die haar

jongen net is ontnomen. Het gedrag van de kat was normaal en voorzienbaar, aangezien

geprobeerd werd haar te scheiden van haar jongen en haar in een kooitje te stoppen. Zo ook

zal bij een schadegeval met een pony ermee rekening gehouden worden dat de pony

drachtig was.149

84. Ook in de cassatiezaak wordt de stier niet vergeleken met een modelstier. De

feitenrechter houdt in acht dat de stier op de dag van de feiten erg opgewonden en nerveus

was door de loopse koeien in zijn nabijheid. Daarnaast zal de rechter het karakter van de

stier vergelijken met de manier waarop de stier zich normaal gedraagt. Sommigen zagen de

stier als “een echt kreng”. De landbouwer had moeten weten hoe de stier zich zou gedragen,

wat er op wijst dat rechtspraak bij zowel het gedrag van het dier, als van het slachtoffer, het

gedrag van beide in concreto zal beoordelen.

85. Volgens VANSWEEVELT leidt het criterium of het dier zich abnormaal noch

onvoorzienbaar gedragen heeft tot een antropomorfisme. Het gedrag van het dier wordt

namelijk volgens menselijke maatstaven overwogen.150 Het lijkt een analogie op het normaal

en zorgvuldig karakter dat bij een mogelijke aansprakelijke in acht moet worden genomen.

Volgens L. CORNELIS kan niet worden verwezen ‘naar het gedrag van een normaal

voorzichtig en redelijk dier in dezelfde feitelijke omstandigheden’, omwille van het ontbreken

van de toerekeningsvatbaarheid van een dier.151

86. Indien het dier zich wel abnormaal of onvoorzienbaar heeft gedragen, wordt de

bewaarder niet bevrijd van aansprakelijkheid. In dat geval is er een verdeling van de

aansprakelijkheid tussen de bewaarder en het slachtoffer. Het slachtoffer heeft namelijk nog

steeds zelf een fout gepleegd, waardoor hij voor een deel zal moeten zelf de schade dragen.

148

Gent (1e k.) 21 februari 2008 RGAR 2010, afl. 1, nr. 14588; T.Verz. 2009, afl. 1, 59. 149

Zie nr. 175. 150

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 2187-2213. 151

L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, deel I, Antwerpen, Maklu, 1981, 596.

41

V.4. CONCLUSIE

87. Art. 1385 BW laat in zijn letterlijke lezing geen ruimte voor uitzonderingen. Toch laat de

rechtspraak toe dat men als bewaarder van zijn aansprakelijkheid kan ontkomen. De

aangesprokene kan bevrijd worden van aansprakelijkheid door een vreemde oorzaak aan te

tonen. Hij kan ook geheel bevrijd worden van aansprakelijkheid door ontkenning van de

toepassingsvoorwaarden, al kan hier eerder worden gesproken van ‘een niet-bestaan van

aansprakelijkheid’. De aansprakelijkheid is dan nooit ontstaan. Dit komt voor wanneer men

kan aantonen dat de bewaringsbevoegdheid bij iemand anders lag of dat de schade niet

door het dier is veroorzaakt. De voorwaarden hiertoe werden hierboven vermeld.

Hoewel de eigenaar/bewaarder dus niet altijd zal moeten instaan voor de schade door zijn

dier veroorzaakt, lijken het aantal bevrijdingsgronden relatief beperkt. De vraag ontstaat

waarom de eigenaar/bewaarder in de gevallen waarin er geen bevrijdingsgronden zijn,

automatisch zal moeten instaan voor de schade. De eigenaar/bewaarder heeft, ondanks zijn

meesterschap, niet altijd de controle over het dier. Het dier zal niet altijd luisteren en

gehoorzamen aan zijn bewaarder en toch zijn instinct volgen. Hoe het komt dat er zo’n grote

verantwoordelijkheid op de schouders van de bewaarder valt, kan worden afgeleid uit het

onderzoek naar de juridische grondslag van art. 1385 BW, die nu aan bod komt.

42

HOOFDSTUK 3: DE JURIDISCHE GRONDSLAG VAN

1385 BW

I. SITUERING VAN DE PROBLEMATIEK I.1. INLEIDING

88. Het is al gebleken dat art. 1385 BW tekortschiet wat betreft de verduidelijking van het

artikel. Vooral de rechtspraak sprong bij om inhoud te geven aan het artikel. Ook het Hof van

Cassatie heeft (onder andere door een volledige bevrijding van aansprakelijkheid in

bepaalde gevallen toe te laten) door middel van haar arresten over het artikel, haar stempel

gedrukt op de wijze van uitlegging van het artikel. Ook over de juridische grondslag heeft het

Hof uitspraken gedaan die naar een bepaalde richting wijzen. Daarom wordt eerst gekeken

naar de grondslag van art. 1385 BW, zoals die valt af te leiden uit de arresten van het Hof.

Daarna worden de alternatieve mogelijkheden besproken.

I.2. EEN ONWEERLEGBAAR VERMOEDEN VAN FOUT

89. Tot op vandaag wordt door de meeste rechtspraak naar het onweerlegbaar

foutvermoeden als grondslag verwezen, zoals in de cassatierechtspraak van 1932. Ook het

Hof spreekt consequent over “een wettelijk en niet- weerlegbaar vermoeden van schuld”,

zoals in het slepende twijg-arrest.152 Sommige auteurs en rechters spreken zelfs niet enkel

over een vermoeden van fout, maar concluderen dat er een vermoeden van

aansprakelijkheid geldt.153 Dit naar analogie van ‘la présomption de responsabilité’, die reeds

in het Franse art. 1385 C.C. door het Franse Hof van Cassatie werd gezien.154 Niet alleen de

fout, maar ook het causaal verband zou in dat geval vermoed worden. Het vermoeden van

causaal verband zou juris tantum zijn en het enige tegenbewijs kan de vreemde oorzaak zijn,

die door de eigenaar/bewaarder moet worden aangetoond.155 Dit wordt door andere

152

Cass. 20 mei 1983, Arr. Cass. 1983-83, 1165 en Pas. 1983, I, 1061; Cass. 12 oktober 1984, Arr. Cass. 1984-85, 254, Pas. I, 1985, 220 en RW 1984-85, 2278, noot. 153

Zie bv. Antwerpen 5 april 2006, RABG 2007, 1295; Pol. Brugge 5 februari 2004, RW 2006-2007, nr. 20, 851; Gent 15 februari 1994, RW 1996-97, 887; L. BECKERS, “Aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-08, 46; R.O. DALCQ, Traité de la responsabilité civile I. Les causes de responsabilité, Brussel, Larcier, 1967, 108 -109, nr. 15; H. DE PAGE, Traité II, Brussel, Bruylant, 1964, 917, 984 en 1054 – 1055, nr. 932 en nr. 969, nr. 1016; S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren: invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak”, NJW 2006, 436. 154

Cass. Fr. 13 februari 1930, http://www.legifrance.gouv.fr; P. LE TOURNEAU (ed.), Droit de la responsabilité et des contrats, Parijs, Dalloz, 2012, 1915; M. FABRE-MAGNAN, Droit des obligations. 2 – responsabilité civile et quasi-contrats, Parijs, Presses Universitaires de France, 2013, 272. 155

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 2210. Het Franse Hof van Cassatie heeft deze stelling kort tijd verdedigd. Zie bv. Cass. fr. 13 februari 1930, D., 1930, 57. Het Belgische Hof van Cassatie lijkt zo’n vermoeden te aanvaarden bij schade

43

rechtsleer bekritiseerd. Een aansprakelijkheid kan niet vermoed worden: ze bestaat of ze

bestaat niet.156

90. Het is frappant dat het Hof spreekt over “een wettelijk en niet-weerlegbaar vermoeden

van schuld”, aangezien art. 1385 BW niet duidelijk vermeldt dat er een vermoeden van fout

is, laat staan dat deze onweerlegbaar is.157 In tegenstelling tot bijvoorbeeld art. 1382 BW,

vermeldt art. 1385 BW dan weer niet dat er een fout of schuld nodig is voor de

aansprakelijkheid, toch is het artikel te vaag en te onduidelijk voor het Hof om hierin

rechtmatig een onweerlegbaar vermoeden van fout te zien.

91. Daarnaast bestaat er ook een tegenstrijdigheid tussen de woorden ‘onweerlegbaar’ en

‘vermoeden’. Men kan zich afvragen of een vermoeden niet per definitie en etymologisch

gezien wijst op een waarschijnlijkheid, eerder dan een zekerheid. De mogelijkheid tot

tegenbewijs zou bijgevolg mogelijk moeten zijn om redelijkerwijze aansprakelijkheid vast te

stellen op basis van een foutvermoeden. De waarschijnlijkheid van het vermoeden rijmt niet

met de zekerheid die wordt geboden door de onweerlegbaarheid.158 Indien de

aansprakelijkheid van de bewaarder van een dier wordt gebaseerd op zijn fout, is het dus

onlogisch dat hem verboden wordt een foutloos gedrag te bewijzen.159 Is er inderdaad

sprake van een vermoeden, dan zou dit vermoeden van fout moeten kunnen wijken voor het

bewijs van het tegendeel.160

veroorzaakt door zaken. Zie T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2192-93. 156

T. VANSWEEVELT, “Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2193 – 2195; B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 275. 157

In de parlementaire voorbereiding vindt men: “Le projet prévoit ensuite les cas où un animal guidé par quelqu’un, ou échappé de ses mains, ou simplement égaré, aurait causé quelque tort. Dans les deux premières hypothèses, il veut que celui qui s’en servait, et dans la troisième, il ordonne que celui qui en est le propriétaire soit tenu de la réparation, parce qu’alors ce dommage doit être imputé, soit au défaut de garde et de vigilance de la part du maître, soit à la témérité, à la maladresse ou au peu d’attention de celui qui s’est servi de l’animal…”; zie B. DE GREUILLE , “Rapport fait au Tribunal dans la séance du 16 pluviôse an XII”, in M. LOCRE (ed.) Législation civile, commerciale et criminelle, VI, Brussel, Tarlier, 1836, p. 281, nr. 15. 158

H. De Page, Traité, II, nr. 933 . Zie ook Lagasse conclusie onder Cass. 6 oktober 1961, Pas. 196, 152; RW. 1961-62, 783: “Un système qui ne retient pas la preuve de l’absence de faute est-elle encore en harmonie avec la faute.” 12 F. Dumont conclusie bij Cass. 159

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 2210. 160

K. BERNAUW, H. BOCKEN, I. BOONE, I. CLAEYS, H. COUSY, S. DE GEYTER, H. DE WULF, T. HARTLIEF, G. JOCQUÉ, P. TAELMAN, A. VAN OEVELEN, C. VAN SCHOUBROECK, S. VOET, en B. WEYTS, Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen, Mechelen, Kluwer, 2007, 38.

44

Zo poneert H. DE PAGE het volgende:

“Que signifie, en effet, une responsabilité fondée sur la faute, dans laquelle la preuve,

rapportée aussi parfaitement que possible, d’absence de faute n’est pas libératoire”161

T.VANSWEEVELT stelt dat wanneer een fout-of schuldvermoeden wordt gecreëerd met

uitsluiting van het tegenbewijs van afwezigheid van fout, er van enig schuldbeginsel geen

sprake meer kan zijn. Op die manier wordt het foutvermoeden tot een leeg begrip

gereduceerd en is er sprake van een juridische fictie, een schuldfictie.162

92. Daarnaast is het onweerlegbaar foutvermoeden moeilijk te verenigen met art. 1352 BW,

waarin de onweerlegbare vermoedens worden geregeld:

“Het wettelijk vermoeden ontslaat degene in wiens voordeel het bestaat, van ieder

bewijs. Geen bewijs wordt tegen het wettelijk vermoeden toegelaten, wanneer de wet,

op grond van dit vermoeden, bepaalde handelingen nietig verklaart of de

rechtsvordering ontzegt, tenzij de wet het tegenbewijs heeft vrijgelaten, en

onverminderd hetgeen omtrent de gerechtelijke eed en de gerechtelijke bekentenis

zal worden bepaald.”

Art. 1385 BW stelt zogenaamd een onweerlegbaar vermoeden in, toch verklaart zij geen

handelingen nietig, noch ontzegt zij een rechtsvordering. Ook hier wordt verwezen naar de

vereiste dat het vermoeden wettelijk moet vastgelegd worden, wat, hoewel het Hof van

Cassatie anders beweert, hier niet het geval lijkt te zijn.

Ook bepaalt art. 1352 BW dat er geen enkel tegenbewijs is toegelaten, tenzij de wet het

tegenbewijs heeft vrijgelaten. Aangezien art. 1385 BW het tegenbewijs niet uitsluit, zou er via

art. 1352 BW moeten toegestaan worden dat de bewaker de afwezigheid van fout kan

bewijzen.

93. Art. 1349 BW, dat het begrip ‘vermoeden’ definieert, bepaalt dan weer:

“Vermoedens zijn gevolgtrekkingen die de wet of de rechter afleidt uit een bekend feit

om te besluiten tot een onbekend feit.”

94. In samenhang gelezen met art. 1353 BW, valt af te leiden dat er twee soorten

vermoedens bestaan in het Belgische recht. Ten eerste bestaan er feitelijke vermoedens

(art. 1353 BW spreekt over vermoedens die niet bij de wet zijn ingesteld). Hierbij beslist de

161

T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2190. 162

Ibid 2191.

45

rechter zelf of een bepaald feit kan bewezen worden, door het bewijs van een ander feit aan

te brengen. Enkel feitelijke vermoedens worden als echte bewijsmiddelen gekwalificeerd.

Ten tweede bestaan er wettelijke vermoedens. Bij de onweerlegbare wettelijke vermoedens

is de rechter verplicht om van een bekend feit te besluiten tot een ongekend feit, zonder dat

tegenbewijs is toegelaten. De partij (in casu de benadeelde) die zich op dit onweerlegbare

vermoeden beroept, hoeft enkel de intermediaire feiten te bewijzen, dit zijn de feiten en de

toepassingsvoorwaarden. De rechter moet dan de juistheid van het standpunt van de

benadeelde niet controleren, door het wettelijk vermoeden. Het vermoeden zorgt voor een

ontheffing van het rechtstreeks bewijs. De tegenpartij (eigenaar/bewaarder), mag dan wel

nog tegenbewijs leveren, maar enkel tegen de intermediaire feiten. De eigenaar/bewaarder

kan enkel nog vrijkomen door tegenbewijs tegen de intermediaire feiten. Onweerlegbare

vermoedens betekenen dus tot op zekere hoogte inbreuk op het recht van verdediging. Net

daarom moet deze soort van vermoedens wettelijk worden opgelegd en mag het Hof van

Cassatie niet zomaar besluiten dat deze terug te vinden is bij art. 1385 BW.163

95. Om deze redenen, en nog andere die later worden besproken, bekritiseert de rechtsleer

en bepaalde rechtspraak dan ook terecht de door het Hof van Cassatie gekozen grondslag

van aansprakelijkheid.

I.3. RISICOAANSPRAKELIJKHEID

96. De juridische grondslag die het Hof van Cassatie meent te lezen in art. 1385 BW en die

zij zelf heeft aangevuld via haar arresten, zorgt voor de nodige kritiek. Niet zozeer het feit dat

het Hof een vermoeden van fout (of aansprakelijkheid) ziet in het artikel, maar vooral het feit

dat ze dit vermoeden als onweerlegbaar kwalificeert, is de reden waarom er door de

rechtsleer wordt gezocht naar andere mogelijke juridische grondslagen, die wel juridisch

legitiem zijn, of toch meer legitimiteit dragen dan het onweerlegbaar vermoeden van een

fout.

97. Veel rechtspraak beweert dat de echte juridische grondslag ook kan afgeleid worden uit

de arresten van het Hof van Cassatie. Het Hof zou dan wel het artikel deels juist

interpreteren, maar verkeerd kwalificeren en een verkeerde benaming geven aan de

grondslag. Achter de zogenaamde onweerlegbare schuldvermoedens zou er zich in

werkelijkheid een vermomde risicoaansprakelijkheid schuilhouden. De constructie van het

163

L. BECKERS, “Aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-08, 46; T. VANSWEEVELT, “Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2193 – 2195; B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 275.

46

onweerlegbaar schuldvermoeden zou nutteloos blijken. Aangezien de bewaarder zelfs bij

gebrek van enige fout moet instaan voor de schade door het dier veroorzaakt, zou er

eigenlijk sprake zijn van een objectieve aansprakelijkheid.164

98. De reden waarom het Hof van Cassatie art. 1385 BW toch nog zou interpreteren als een

foutaansprakelijkheid en niet een risicoaansprakelijkheid, zou te verklaren kunnen zijn door

de “wet der spaarzaamheid”: Het Hof probeert nieuwe ontwikkelingen in het recht zoveel

mogelijk te behandelen binnen de bestaande kaders. De voornaamste nieuwe ontwikkeling

zou kunnen zijn dat het groeiend aantal schadegevallen te vaak ontglipten aan de

toepassing van het artikel, doordat er slechts een omkering van bewijslast was door het

foutvermoeden juris tantum. Dit was ook niet goed voor de slachtoffers die vaak in de kou

bleven staan165

99. Er zou met name sprake zijn van een risicoaansprakelijkheid omdat het houden van een

dier een verhoogd risico op schadegevallen veroorzaakt voor de buitenwereld. Het dier zelf

is een risicofactor voor onze maatschappij.166 Via art. 1385 BW wordt het instaan voor dit

risico gekanaliseerd naar één categorie van personen: de eigenaar of bewaarder. Deze

kanalisatie staat volledig los van enige fout van de eigenaar of bewaarder, wat kan verklaren

dat er door het slachtoffer geen fout moet worden aangetoond. De eigenaar of bewaarder

heeft reeds een gevaar laten ontstaan met het inbrengen van het dier in de maatschappij.

Het is dan voldoende dat de bewaarder moet instaan voor dat risico, los van enige fout. De

bewaarder wordt aangesproken op grond van zijn hoedanigheid tegenover het dier, niet zijn

gedrag.

100. Het gedrag van de eigenaar/bewaarder is alleen van belang wanneer deze een

persoonlijke fout heeft gepleegd, die aanleiding geeft tot aansprakelijkheid via andere

wetsgronden dan art. 1385 BW.167 Zo kan de eigenaar o.b.v. art. 1382 BW aangesproken

worden indien hij het dier aangezet heeft om het slachtoffer te bijten, ook al gaf hij het

meesterschap van het dier over aan een andere bewaarder.

164

Ibid en H. DE PAGE, Traité, II, nr. 968. Zie o.a. Gent (5e k.) 30 maart 2010 Rev.trim.dr.fam. 2011, afl. 1, 245; TGR-TWVR 2010, afl. 5, 318; Vred. Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-99, 928, noot B. WEYTS; Pol. Brugge 5 februari 2004, RW 2006-2007, nr. 20, 851; ; Antwerpen 20 maart 2002, NJW 2002, afl. 4, 134, noot; Kortrijk 7 januari 2003, RABG 2004, 22; Antwerpen 27 april 2005, RW 2007-08, 581. 165

T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2211 en H. DE PAGE, II, nr. 933: “On n’aboutit, en réalité, qu’à un simple renversement de la preuve, l’absence de faute, dûment établie par le défendeur, étant libératoire.” 166

L. BECKERS, “Aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-08, 46. 167

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 434-443 en H., VANDENBERGHE, “Aansprakelijkheid voor dieren” TPR 2011, afl. 2, 436.

47

De bewaarder kan dan ook nog altijd aangesproken worden via art. 1385 BW. In

tegenstelling tot art. 1385 BW, ligt bij art. 1382 BW de bewijslast van fout wel bij het

slachtoffer.

101. In Duitsland werd de aansprakelijkheid voor dieren gedurende een korte tijd als

risicoaansprakelijkheid gezien, totdat er een specifieke regeling gecreëerd werd. De

basisgedachte was daar dat de houder van een dier, die puur uit eigenbelang anderen

blootstelde aan een gevaar, een gevaar dat hij trouwens niet volledig zelf kon controleren

door de eigen wil van dieren, zelf maar de schade moest vergoeden die door het gevaar (het

dier) werd veroorzaakt. De Duitse wetgever dacht ook dat als de aansprakelijkheid voor

dieren zou steunen op een risicoaansprakelijkheid, de houder ervan er alles zou aan doen

dat het dier geen schade veroorzaakt.168

102. De bewaarder staat dus volgens art. 1385 BW garant voor de schade, veroorzaakt door

het dier.169 Dit zou aldus de ware grondslag achter art. 1385 BW kunnen zijn. Een aantal

lagere rechtbanken steunen dit standpunt.170

I.4. DE BELGISCHE RECHTSPRAAK: EEN VERWARRING

103. Het Hof van Cassatie heeft aan de Belgische rechters duidelijk aangewezen wat de

juridische grondslag was van art. 1385 BW, namelijk een foutaansprakelijkheid, waarin meer

bepaald een onweerlegbaar foutvermoeden schuilt.

104. Niettemin zijn de vonnisrechters en de rechters in beroep vaak een eigen mening

toegedaan. Een deel van de rechters volgt het standpunt van het Hof bij het zich uitspreken

over het schadegeval,171 een ander deel van hen zal dan weer kritiek leveren op het

onweerlegbaar foutvermoeden en haar eigen visie hebben op de juridische grondslag van

art. 1385 BW.172 Dit zorgt er soms voor dat een vonnis of arrest niet enkel incompatibel is

met cassatierechtspraak, maar ook zichzelf zal tegenspreken.

168

M. HABERSACK (ed.), Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, München, Verlag C.H. Beck, 2009, 2331 – 2333. 169

H.ULRICHTS, “Artikel 1385 van het burgerlijk wetboek: valkuil voor slachtoffers”, T.Verz. 2002, afl. 3, 532. 170

Gent 21 maart 1995, RW 1996-97, 1232, noot; Vred. Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-99, 928, noot B. WEYTS. 171

Zie o.a. Luik (20e k.) 27 mei 2010, T.Verz. 2011, afl. 4, 457; Gent (1e k.) 21 februari 2008, RGAR 2010, afl. 1, nr. 14588 en T.Verz. 2009, afl. 1, 59; Bergen (16e k.) 22 oktober 2009, T.Verz. 2011, afl. 1, 99; Brussel nr. 1999/AR/969, 12 maart 2001, TBBR 2002, afl. 6, 371, noot H. ULRICHTS; Gent (17e k.) 21 december 2007, T.Verz. 2008, afl. 2, 196. 172

Zie o.a. Gent 21 maart 1995, RW 1996-97, 1232, noot; Vred. Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-99, 928, noot B. WEYTS; Antwerpen 20 maart 2002, NJW 2002, afl. 4, 134, noot; Pol. Brugge 25 maart 2002, TAVW 2003, afl. 3, 254.

48

105. Een voorbeeld van de hele problematiek vindt men in een recent arrest van het hof van

beroep te Gent van 18 september 2013.173 Op 22 februari 2005 rijdt Dhr. V.A.C. met zijn

wagen in de buurt van Gent-Dampoort, wanneer hij plots een loslopende hond bemerkt die in

het midden van de baan loopt. Om het gevaar voor andere automobilisten weg te nemen,

stapt dhr. V.A.C. uit zijn wagen om de hond vast te nemen. Hij probeert de hond bij zijn

nekvel te pakken, waarop de hond hem in zijn beide handen en onderarm bijt. Hierna

contacteert hij de politie. Deze vindt al snel de eigenaar V.B.N., die echter weigert de schade

te betalen, ook al geeft hij toe dat zijn hond is ontsnapt.

106. De rechter in eerste aanleg was van oordeel dat slachtoffer V.A.C. een fout had

gemaakt door het dier te dicht te naderen en het te proberen vast te grijpen. De beten van de

hond als reactie hierop waren dan ook niet onvoorzienbaar, noch abnormaal. De rechter

maakte dus gebruik van de bevrijdingsgrond die het Hof van Cassatie met het slepende

twijg-arrest heeft ingevoerd.174 Toch stelt dezelfde rechter dat het loslopen van de hond op

straat wel daadwerkelijk een bewezen fout is, waardoor de eigenaar toch nog via art. 1382

BW kan aangesproken worden. Zo kwam de rechter tot het besluit dat een schadeverdeling

tussen V.A.C. en eigenaar V.B.N. de meest geschikte oplossing was. V.A.C. werd voor ¾e

aansprakelijk gesteld en V.B.N. voor ¼e .

De rechter in eerste aanleg lijkt aldus strikt het principe van een onweerlegbaar

foutvermoeden te hanteren. Hierbij roept hij de bevrijdingsgrond in waar de eigenaar kan

bevrijd zijn van aansprakelijkheid indien het slachtoffer een fout heeft gepleegd en het

gedrag van het dier niet abnormaal, noch onvoorzienbaar was.

107. V.A.C. gaat echter niet akkoord met de schadeverdeling, doordat hij een groot deel van

de schade niet kan verhalen op de eigenaar van het dier. Hij meent dat er van bevrijding van

aansprakelijkheid geen sprake kan zijn. Hij gaat dan ook in hoger beroep. De beroepsrechter

begint zijn redenering door te bepalen:

“Traditioneel wordt aanvaard dat de aansprakelijkheid van art. 1385 B.W. op een

onweerlegbaar vermoeden van fout steunt. Het slachtoffer moet enkel de

toepassingsvoorwaarden bewijzen; de fout of het gedrag van de bewaarder zijn

irrelevant. Omgekeerd kan de bewaarder zich ook niet van zijn aansprakelijkheid

bevrijden door aan te tonen dat hij geen fout beging”.

173

Gent 18 september 2013, NJW afl. 302, 410. 174

Zie supra I.2.

49

Tot dusver volgt het hof van beroep dezelfde redenering als de rechter in eerste aanleg en

het Hof van Cassatie. Daarna beweert het hof dat het niet aan het slachtoffer toekomt om het

abnormaal of onvoorzienbaar gedrag van het dier te bewijzen, omdat dit de bewijslast voor

het slachtoffer zou verzwaren, “wat ontegensprekelijk afbreuk zou doen aan de aard van de

aansprakelijkheid zoals vastgelegd in artikel 1385 B.W.”.

108. Vervolgens gaat het hof van beroep de aard van art. 1385 BW bepalen. Hierbij stelt zij:

“Immers de aansprakelijkheid voor dieren is eigenlijk een objectieve

aansprakelijkheid zodat art. 1385 B.W. kan worden beschouwd als een regel van

materieel recht die zijn grondslag vindt in de vereniging van de

toepassingsvoorwaarden, namelijk de daad van het dier, schade en causaal verband.

Bij een objectieve aansprakelijkheid zijn de bevrijdingsmogelijkheden beperkter

dan bij foutaansprakelijkheid. De aangesprokene kan enkel aan zijn

aansprakelijkheid ontkomen door het inroepen van een vreemde oorzaak, zoals

overmacht, de fout van een derde of de fout van het slachtoffer.”

Het hof gaat dus haar eigen interpretatie geven aan art. 1385 BW, in die zin dat zij een

objectieve aansprakelijkheid als ware grondslag ziet in het artikel. Toch beweert zij

afwisselend dat de grondslag art. 1385 BW een foutaansprakelijkheid is, dan weer een

objectieve aansprakelijkheid.

109. Het hof gaat daarna nog een stap verder. Zij ontkent het bestaan van de

bevrijdingsgrond, door het Hof van Cassatie gehanteerd, wanneer het slachtoffer een fout

heeft gepleegd. Deze bevrijdingsgrond zou namelijk een inbreuk betekenen op de Belgische

equivalentieleer. Dit omdat het dier nog steeds in feitelijk causaal verband staat met de

schade, ook al werd het gedrag van het dier uitgelokt door het slachtoffer. Hierdoor is er door

de equivalentieleer sprake van gedeelde aansprakelijkheid, waar elk voor de helft van de

schade instaat. Vermindering van de aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaker kan dan

enkel gebeuren op grond van billijkheid door te kijken naar de mate waarin de fout van het

slachtoffer heeft bijgedragen tot de schade. In casu hervormde het Hof van Beroep dan ook

het vonnis in eerste aanleg, door te bepalen dat zowel slachtoffer V.A.C. als eigenaar V.B.N.

elk voor de helft de schade dragen.175

175

Zie ook bv. Antwerpen (2e k.) 21 juni 2006, RW 2009-10, afl. 32, 1353, noot waar ook een verdeling bij gelijke helften gebeurt; Pol. Gent (burg.) (8e k.) 24 oktober 2011, RW 2011-12, afl. 26, 1181 en T.Vred./T.Pol. 2012, afl. 11-12/4, 608/240 (verdeling in gelijke delen tussen eigenaar en derde).

50

110. Met dit arrest van 18 september 2013 kan duidelijk de verwarring gesitueerd worden. In

eerste instantie lijkt het arrest het principe van het onweerlegbaar foutvermoeden te volgen,

zoals bepaald door het Hof van Cassatie. Plots gaat zij echter over tot de redenering dat art.

1385 BW in feite een objectieve aansprakelijkheid treft en dat geen enkele relevante

foutafweging kan worden gemaakt. Daarenboven ontkent het arrest de bevrijdingsgrond door

het Hof van Cassatie gecreëerd, omdat dit zou strijdig zijn met de equivalentieleer.

Alvorens te kunnen besluiten of de ware grondslag van art. 1385 BW een objectieve, dan wel

een foutaansprakelijkheid is, moeten eerst de verschillen tussen beiden worden bekeken.

II. DE VERSCHILLENDE GRONDSLAGEN VAN

AANSPRAKELIJKHEID

II.1. INLEIDING

111. Om goed te kunnen vatten hoe relevant het onderscheid tussen de twee mogelijke

grondslagen is, moeten de eigenschappen van beide eerst onderzocht worden. Daarnaast

kunnen de grondslagen van de andere aansprakelijkheidsgronden een duiding brengen over

de gepaste grondslag voor art. 1385 BW. Deze worden hieronder nader toegelicht.

II.2. DE SOORTEN AANSPRAKELIJKHEID

II.2.1. De foutaansprakelijkheid

112. Het historisch uitgangspunt van het privaatrecht is dat de persoon die schade lijdt, deze

schade zelf moet dragen: the loss rests where it falls.176 Iemand anders aansprakelijk stellen

voor de schade was tot het einde van de 19e eeuw slechts mogelijk indien het slachtoffer een

fout van deze persoon kon vaststellen: pas de responsabilité sans faute.177 Dit leidde tot een

schadeverschuiving. In beginsel moet degene die aansprakelijk gesteld wordt de schade

herstellen, waarvoor hij aansprakelijk is door zijn fout. Dit is de foutaansprakelijkheid. Bij het

aansprakelijkheidsrecht uit onrechtmatige daad, nam de wetgever van 1804 deze

foutaansprakelijkheid als juridische grondslag.178 De basisregel van het buitencontractueel

176

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 6; T. HARTLIEF, Ieder draagt zijn eigen schade, Deventer, Kluwer, 1997. 177

In positieve zin kan dit verwoord worden als: chaque faute entraîne la responsabilité. Zie T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2189. 178

H. DE PAGE, II, nr. 933,984: “…il est tout à fait certain que le système de la responsabilité pour faute est celui qui fut admis par les auteurs du code civil. Ceux-ci s’en sont viseblement référés à

51

aansprakelijkheidsrecht is dus dat de schadelijder recht heeft op schadeherstel, wanneer hij

aantoont dat hij vergoedbare schade heeft geleden die in causaal verband staat met een tot

aansprakelijkheid aanleiding gevende gebeurtenis. Bij de foutaansprakelijkheid is de grond

van aansprakelijkheid een fout: een maatschappelijke onaanvaardbare gedraging die

optreedt wanneer men onzorgvuldig handelt of een reglementaire gedragsnorm

overtreedt.179 Deze keuze moet gesitueerd worden in de toenmalige stilstaande agrarische

maatschappij. Ongevallen deden zich niet zo heel vaak voor en waren gemakkelijk te

bewijzen. De drie voornaamste eigenschappen van de foutaansprakelijkheid zijn dat er pas

aansprakelijkheid kan zijn bij een foutief gedrag, dat dit gedrag in beginsel te bewijzen is

door het slachtoffer en dat de lichtste fout volstaat om aansprakelijkheid teweeg te brengen

(de culpa levissima).180

113. De foutaansprakelijkheid is een subjectieve aansprakelijkheid. Niet enkel schade,

veroorzaakt door een derde is nodig (objectieve aansprakelijkheid), maar deze moet ook

toerekenbaar zijn aan de fout van deze derde schadeveroorzaker. Hij moet bewust, daarom

nog niet opzettelijk, de schade hebben veroorzaakt (subjectieve aansprakelijkheid).181 In dat

geval is er sprake van schuld. De foutaansprakelijkheid is dus ook een

schuldaansprakelijkheid. Daarom spreekt het Hof van Cassatie in haar arresten over art.

1385 BW niet over een vermoeden van fout, maar een vermoeden van ‘schuld’.182 De

schuldaansprakelijkheid is dus de regel, de objectieve aansprakelijkheid, waar geen schuld

moet worden aangetoond, de uitzondering. Een voorbeeld hiervan is de aansprakelijkheid

voor schade veroorzaakt door geesteszieken (art. 1386bis BW).

114. Het foutbegrip houdt in dat er een vergelijking plaatsvindt tussen de gedraging van de

aangesprokene met de veronderstelde gedraging van een gemiddeld redelijk persoon. Vaak

wordt dit beoordeeld volgens de figuur van de ‘goede huisvader’. De schadeveroorzaker

wordt vergeleken met wat deze bonus pater familias in dezelfde omstandigheden zou doen.

l’ancien droit, où la question ne fut jamais discutée.”; R.O. DALCQ, Traité de la responsabilité civile, 568. 179

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2011, 8-9. De foutaansprakelijkheid vindt haar wettelijke basis in art. 1382-83 BW, zie infra. 180

Voor uitzonderingen, zie T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 259-296. 181

Ibid, 85. 182

Cass., 12 oktober 1984, Arr. Cass., 1985, 254.

52

Verder kan ook elk onzorgvuldig gedrag als een fout worden aanzien, indien een zorgvuldig

persoon dezelfde handeling niet zou begaan hebben. Daarnaast moet dus de aansprakelijke

schuldbekwaam zijn.183

115. Uit voorgaande valt af te leiden dat bij foutaansprakelijkheid het slachtoffer in principe

moet aantonen dat hij schade heeft geleden, dat dit komt door een derde die een fout heeft

gepleegd die hem toerekenbaar is en dat er een causaal verband bestaat tussen diens fout

en de schade.

116. Binnen de foutaansprakelijkheid wordt een opsplitsing gemaakt tussen persoonlijke en

kwalitatieve aansprakelijkheid. Bij persoonlijke aansprakelijkheid is een persoon ertoe

gehouden de schade te vergoeden van een fout die hij zelf heeft begaan. Bij een kwalitatieve

aansprakelijkheid is een persoon ertoe gehouden de schade te vergoeden, omdat hij een

bepaalde hoedanigheid bezit tegenover bepaalde personen (zoals kinderen), zaken of

dieren.

117. De fouttheorie wordt echter al sinds 1804 niet zonder uitzonderingen toegepast bij de

kwalitatieve aansprakelijkheden. De wetgever heeft in bepaalde gevallen een vermoeden

van fout juris tantum ingelast, waardoor de bewijslast voor de slachtoffers wordt verlicht en

wordt gelegd bij de mogelijke aansprakelijke. De wetgever heeft met dit vermoeden het lot

van de slachtoffers verbeterd.184 De grondslag van dergelijke aansprakelijkheid blijft evenwel

een fout. In principe brengt het enkel een omkering van de bewijslast teweeg. Men zal nog

altijd bevrijd kunnen worden van aansprakelijkheid bij bewijs van afwezigheid van fout.185

Soms is dit vermoeden niet weerlegbaar. Bepaalde auteurs zien hierdoor het onweerlegbaar

foutvermoeden eerder als een foutloze, objectieve aansprakelijkheid, eerder dan een vorm

van foutaansprakelijkheid. De vraag of de aangesprokene een fout heeft gepleegd, lijkt niet

meer van belang.186

118. De schade moet het gevolg zijn van de fout. De fout moet de noodzakelijke voorwaarde

zijn voor de schade, zoals ze zich in concreto voordeed. Hier spreekt men van de conditio

sine qua non. Indien er meerdere factoren in causaal verband staan met de schade, wordt in

België in principe de equivalentieleer toegepast. Elke fout zonder welke de schade zich niet

183

T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 85. 184

Zie H. DE PAGE, Traité, II, nr. 968: “Mais la présomption de faute a précisément pour effet d’alléger le fardeau de la preuve, et d’améliorer ainsi le sort de la victime.” 185

T.VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag een de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2189. 186

H. BOCKEN, en I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2011, 12.

53

zou hebben voorgedaan, zoals zij in werkelijkheid is opgetreden, wordt als volwaardige

voorwaarde tot totstandkoming van de schade gezien.

119. Indien de schade deels door een fout van de derde, deels door een fout van het

slachtoffer is ontstaan, dan geldt de algemene regel dat de rechter zal moeten in concreto

uitmaken welk aandeel beide fouten hadden bij de totstandkoming van de schade.187 De

rechter kan dan ook naargelang van het aandeel van de fout in de totstandkoming van de

schade, de aansprakelijkheid tussen beide verdelen. Het kan bijvoorbeeld dat het slachtoffer

¾e van de schade moet dragen en de derde slechts ¼e, omdat de fout van het slachtoffer

meer heeft bijgedragen tot de schade dan die van de derde. De omgekeerde situatie kan dan

natuurlijk ook. Indien hun fouten in dezelfde mate hebben bijgedragen tot de schade, dragen

zij elk de helft.

120. Hieruit valt te concluderen dat het Hof van Cassatie, ongeacht of zij van oordeel is dat

er een foutaansprakelijkheid aan de grondslag ligt van art. 1385 BW, een juridisch incorrecte

bevrijdingsgrond heeft toegelaten door het slepende twijg-arrest en de arresten hierna. Zij

bevrijdt de bewaarder van aansprakelijkheid indien het slachtoffer een fout heeft gepleegd en

het gedrag van het dier niet abnormaal, noch onvoorzienbaar was. Nochtans staat het

gedrag van het dier nog steeds rechtstreeks in causaal verband met de schade én wordt de

fout van de eigenaar/bewaarder ontkend, terwijl zij net onweerlegbaar was. Een betere

oplossing zou zijn dat in zo’n geval het slachtoffer een (groter) aandeel van de schade zelf

zal moeten dragen, maar dat de bewaarder nog steeds een deel van de schade zal moeten

vergoeden.188

II.2.2. De risicoaansprakelijkheid

121. Hoger werd vermeld dat de foutaansprakelijkheid een schuldaansprakelijkheid is. Er

moet een aan de derde toerekenbare fout aan de oorzaak liggen van de schade. Wanneer er

geen fout, toerekenbaar aan de derde vereist is om aansprakelijk te zijn, dan spreekt men

van een objectieve aansprakelijkheid.189

122. De objectieve (ook wel foutloze) aansprakelijkheid ontstond aan het einde van de 19e

eeuw toen bleek dat de foutaansprakelijkheid ontoereikend was om soelaas te bieden aan

de slachtoffers van arbeidsongevallen en andere ongevallen bij de moderne technologie.

187

Zie infra hoofdstuk 4.II.6. 188

Zie infra hoofdstuk 4.II.6. 189

De assurance oblige: zie H. BOCKEN en I. BOONE, Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsmechanismen, Brugge, Die Keure, 123.

54

De reden hiervoor was dat wie in eigen belang anderen blootstelt aan verhoogde risico’s,

ook moet instaan voor de schade wanneer deze schade zich realiseert.190

123. De objectieve aansprakelijkheid komt in vele varianten voor in de rechtspraak en

rechtsleer. Zij kunnen worden onderverdeeld in functie van de mate waarin zij afwijken van

de foutaansprakelijkheid.

De objectieve aansprakelijkheid kan bestaan uit een schuldloze aansprakelijkheid. In dat

geval is er geen toerekenbaarheid, geen schuld van de schadeveroorzaker. Een voorbeeld

hiervan is art. 1386bis BW, dat de schade veroorzaakt door geesteszieken regelt. Het

schuldbegrip wordt uitgeschakeld door de ongeschiktheid, ook al heeft de geesteszieke een

schadelijke daad gepleegd.

Een tweede mogelijkheid is het geval waarin iemand ertoe gehouden is de schade te

vergoeden, zonder dat hij evenwel een foutieve daad heeft gepleegd. In dit geval moet de

benadeelde enkel aantonen dat de schade het gevolg is van de gedraging van de

aansprakelijke, ook al was zijn daad rechtmatig en niet foutief en dat er schade en een

causaal verband tussen gedraging en schade bestaat, die binnen het toepassingsgebied van

de objectieve aansprakelijkheidsregel vallen.191

124. Wanneer een persoon los van enige foutieve gedraging kan worden aangesproken puur

omdat hij een band heeft met het schadeverwekkend incident, wordt gesproken over

risicoaansprakelijkheid. De aangesprokene heeft een bepaalde zeggenschap over een zaak,

die als risicofactor een rol heeft gespeeld in het totstandkomen van de schade.192 Het fout-

criterium is verdwenen. Zoals hogervermeld is in dat geval niet de fout, maar de

hoedanigheid van de aansprakelijke de oorzaak van aansprakelijkheid. In de

risicoaansprakelijkheid is men aldus ook aansprakelijk voor daden van iets of iemand

anders.193 Deze aansprakelijkheden worden bepaald in art. 1384-1386 BW. Art.1385 BW

regelt de aansprakelijkheid waar men instaat voor de daden van het dier.194

190

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 9; H. DE PAGE, Traité, II, nr. 933, 968. 191

Bv. recht van uitweg, onteigening, schade veroorzaakt door rechtmatig handelen van de overheid. 192

H. BOCKEN en I. BOONE, Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsmechanismen, Brugge, Die Keure, 132-134. 193

H. DE PAGE, Traité, II, nr. 934. 194

H. BOCKEN en I. BOONE, Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsmechanismen, Brugge, Die Keure, 132-134; S. STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht, Boek 1bis, Brugge, die Keure, 2008, 3 – 5; P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations. Tome 2, Brussel, Bruylant, 2010, 1138-1139; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 12-13.

55

125. Samengevat komt het erop neer dat het slachtoffer bij deze vorm van aansprakelijkheid

enkel zijn schade dient aan te tonen en het causaal verband van de schade met de zaak

waar de aansprakelijke voor instaat. In tegenstelling tot de foutaansprakelijkheid moet de

benadeelde dus geen (toerekenbare) fout van de derde aantonen bij risicoaansprakelijkheid.

126. De reden van de risicoaansprakelijkheid valt volgens DE PAGE als volgt te verklaren:

“Il est plus équitable que ce soit celui qui prend une initiative, qui en supporte toutes

les conséquences, les bonnes comme les mauvaises. S’il était resté passif, la victime

n’aurait éprouvé aucun dommage (…) elle fait supporter le dommage par celui qui

agit, ou qui retire les profits de l’acte qui le cause, parce que cette solution apparaît à

la fois plus judicieuse au point de vue économique et plus équitable.”195

127. Meteen valt de analogie op met art. 1385 BW. Het Hof van Cassatie heeft namelijk door

het foutvermoeden onweerlegbaar te maken de vereisten tot aansprakelijkheid verkleind. Om

tot aansprakelijkheid te kunnen overgaan moet het slachtoffer namelijk ook geen fout

aantonen van de bewaarder. De vereisten zijn: een dier, schade aan een derde, een causaal

verband tussen het gedrag van het dier en de schade en de aangesprokene moet eigenaar

of bewaarder zijn van het dier.196 Deze vereisten zijn in principe hetzelfde als degene van de

risicoaansprakelijkheid. Dit kan er op wijzen dat het Hof van Cassatie al dan niet bewust van

art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid heeft gemaakt.

II.2.3. Juridische grondslag van de andere aansprakelijkheidsregels

128. De rechtsleer en rechtspraak hebben zich duidelijker uitgesproken over de juridische

grondslag van andere gronden tot aansprakelijkheid. Zij kunnen als inspiratie dienen om de

lacune van art. 1385 BW nader in te vullen.

1. art. 1382 BW- art. 1383 BW

129. Art. 1382/83 BW is de juridische basis van de schuldaansprakelijkheid. Daarom bepaalt

zij ook de regels hiervan. Volgens deze artikelen dient degene die door zijn fout of

nalatigheid aan een ander schade veroorzaakt, deze schade te vergoeden. Uit dit artikel kan

ook afgeleid worden dat om de foutaansprakelijkheid toe te passen de drie klassieke

voorwaarden moeten worden aangetoond. 1. Er moet schade zijn 2. De schade moet het

gevolg zijn van een fout (of onzorgvuldigheid) en 3. Er moet een causaal verband zijn tussen

de schade en de fout.

195

H. DE PAGE, Traité, II, nr. 934. 196

Pol. Oudenaarde 17 december 2012, RW 2012-13, afl. 34, 1356.

56

2. art. 1384, eerste lid BW

130. Art. 1384 BW is de basis voor de kwalitatieve aansprakelijkheid. Volgens art. 1384

eerste lid BW is men aansprakelijk, niet alleen voor schade veroorzaakt door eigen daad,

maar ook voor die veroorzaakt door de daad van personen voor wie men moet instaan, of

van zaken die men onder zijn bewaring heeft.

Art. 1384, eerste lid BW regelt de aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken. Traditioneel

wordt deze aansprakelijkheid verklaard op grond van een onweerlegbaar foutvermoeden dat

rust op de bewaarder van de gebrekkige zaak. Een groot deel in de rechtsleer gaat echter

beweren dat het onweerlegbare foutvermoeden slechts een fictie is en stelt dat het in feite

om een foutloze aansprakelijkheid of een ‘garantieverbintenis’ gaat. De bewaarder kan

namelijk niet ontkomen door zijn foutloos gedrag aan te tonen.197 Daarom kan de bewaarder

zich enkel bevrijden door het aantonen van een vreemde oorzaak.198

131. De aansprakelijkheid voor dieren is in feite een vorm van aansprakelijkheid voor zaken

met dit verschil dat art. 1385 BW slaat op zaken met een eigen levensenergie en art. 1384,

eerste lid BW slaat op levenloze zaken, daarbij buiten beschouwing gelaten de bomen en

planten. Op beide wetsartikelen zijn daarom vaak dezelfde principes van toepassing.199

132. Vanuit de rechtsleer en rechtspraak wordt ook art. 1384, eerste lid BW verklaard als

een onweerlegbaar vermoeden van fout (of van aansprakelijkheid): de bewaarder over de

zaak kan enkel ontsnappen van deze aansprakelijkheid door een vreemde oorzaak in te

roepen. Deze vreemde oorzaak kan hetzelfde zijn als bij art. 1385 BW: overmacht, fout van

een derde of een fout van de benadeelde zelf. Daarnaast wordt algemeen aanvaard dat het

begrip ‘bewaring van de zaak’ identiek is aan de term ‘bewaring van het dier’.200 Weliswaar

wijst de bewaring van een dier op de vereiste dat er moet sprake zijn van een volledig

meesterschap.201 Achter dit terminologisch onderscheid, zou er echter geen inhoudelijk

onderscheid zijn. In verschillende rechtszaken wordt het begrip ‘bewaring van een zaak’ zelfs

toegepast op ‘bewaring van een dier’.202

197

T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 496. 198

Ibid, 476-477. 199

Een verschil is bv. dat bij samenloop van een gebrekkige zaak en overmacht, de bewaarder nog steeds geheel aansprakelijk is, terwijl dit bij art. 1385 BW niet zo is. Ibid 477. 200

T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2208. 201

Zie supra hoofdstuk 2.IV. 202

Zie bv. Brussel 18 januari 1971, Pas, II, 118; Brussel, 4 mei 1983, RGAR, 1984, 10744.

57

133. Het grootste verschil tussen beide artikelen, is dat art. 1384, eerste lid BW een bewijs

van het gebrek van de zaak vereist, terwijl voor art. 1385 BW het bewijs van het gedrag van

het dier voldoende is. De benadeelde hoeft geen ‘gebrek’ van het dier aan te tonen. Toch lijkt

het Hof van Cassatie naar analogie met art. 1384, eerste lid BW wel te willen spreken over

een ‘gebrek’ van het dier, namelijk door in het slepende twijg-arrest bevrijding van de

eigenaar/bewaarder uit te sluiten indien het dier zich abnormaal of onvoorzienbaar heeft

gedragen.203

134. Ook in Frankrijk ligt een wetsvoorstel op tafel, dat bepaalt dat schade veroorzaakt door

dieren (art. 1354,4 C.C.) zou worden geregeld door de algemene aansprakelijkheidsregels

voor zaken (art.1354, 1-3 C.C.).204

3. art. 1384, lid twee tot vijf BW

135. Art. 1384, tweede tot vierde lid BW voorziet drie gevallen waarin men aansprakelijk kan

worden gesteld voor de schade, veroorzaakt door andermans foutieve daden: de vader en

moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen (lid

twee), meesters en aanstellers voor de schade door hun dienstboden veroorzaakt in de

bediening waartoe zij zijn gebezigd (lid drie) en onderwijzers en ambachtslieden voor de

schade van de onder hun toezicht staande leerlingen en leerjongens (lid vier).205

In deze drie gevallen wordt er ook een zogenaamd vermoeden van fout gevonden, dit

omwille van de volgende motivering: zowel ouders, leraars als aanstellers hebben de plicht

om toezicht uit te oefenen op de kinderen, leerlingen en aangestelden waarover zij gezag

hebben. Indien deze laatsten door een onaanvaardbare gedraging schade aanrichten, dan

kan gemakkelijk worden aangenomen dat een tekortkoming van toezicht aan de grondslag

van de gedraging (en de schade) ligt. Daarom stelt het BW de techniek van een vermoeden

van fout in. Zij zijn burgerrechtelijk aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun kind,

leerling of aangestelde.206

136. Art. 1384, lid twee BW regelt de aansprakelijkheid van ouders voor hun kinderen. Hier

geldt een vermoeden van aansprakelijkheid, maar deze is niet absoluut, in tegenstelling tot

art. 1385 BW. Ouders worden vermoed een fout in toezicht en opvoeding van het kind te

hebben begaan, wanneer het kind schade veroorzaakt. Dit vermoeden is echter weerlegbaar

203

T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2210; T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 14. 204

X, “Avant-projet de réforme du droit des obligation et du droit de la prescription” http://www.justice.gouv.fr/art_pix/RAPPORTCATALASEPTEMBRE2005.pdf 205

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 118. 206

Ibid, 119.

58

door de bepaling in art. 1384, lid vijf BW, die bepaalt dat deze aansprakelijkheid wegvalt,

indien zij aantonen dat zij de schadeverwekkende daad niet konden beletten.

137. De algemene grondslag van de ouderlijke aansprakelijkheid ligt, zoals bij artikel 1382, in

een foutaansprakelijkheid.207 Meer specifiek legde de wetgever van 1804 een weerlegbaar

vermoeden van fout in voor de vader van het kind die zou zijn ontstaan vinden in ‘la

puissance paternelle’.208 Door de gelijkstelling van man en vrouw in het familierecht, geldt het

vermoeden van fout nu tegenover beide ouders. Vroeger werd aanvaard dat ouders moesten

instaan voor hun kinderen, omdat zij het ouderlijke gezag over dit kind uitoefenen.209

Recente rechtspraak zegt echter dat ook de ouder zonder ouderlijk gezag, die amper

persoonlijk contact heeft met het kind (bijvoorbeeld na echtscheiding) ook nog via het artikel

kan aansprakelijk gesteld worden.210 Hierdoor is de reden van de aansprakelijkheid van de

ouders nu verbonden met de plicht van de ouders om aan hun kinderen een passende

opvoeding te geven en er toezicht op uit te oefenen.211

Bij een schadeverwekkende daad van het kind wordt ten aanzien van de ouders een fout in

toezicht en opvoeding van het kind vermoed. Om aan het vermoeden van fout te ontkomen

en dus aan te tonen dat zij de daad niet konden beletten, dienen zij aldus aan te tonen dat zij

geen fout in opvoeding, noch toezicht hebben begaan. Hiervoor ligt de bewijslast bij hen.212

Zij zijn in beginsel cumulatief aansprakelijk.213

138. Of het dubbele tegenbewijs wordt aanvaard, hangt af van de feitelijke beoordeling van

de rechters. Enkele rechters zullen zeer snel het tegenbewijs aanvaarden, indien de ouders

hebben aangetoond dat zij algemeen geen fout begingen, terwijl andere rechters zullen

eisen dat bij alle concrete elementen een tegenbewijs komt.214 Meerdere problemen bij de

bewijslast van het artikel zorgen ervoor dat in de rechtsleer soms wordt aangeraden dat de

aansprakelijkheid voor ouders een objectieve aansprakelijkheid moet worden, waar de

207

R.Q., DALCQ, Traite de Ia responsabilite civile (Extrait de Novelles), dl. I, nr. 1572; P. DE TAVERNIER, “Naar een objectieve aansprakelijkheid van de ouders voor de onrechtmatige daden van hun minderjarige kinderen?”, RW 1999-2000, 273; J. KEUSTERMANS, “de grondslag van de ouderlijke aansprakelijkheid”, Jura Falc. 1982-83, 33. 208

G. BAETEMAN EN J. GERLO, “Overzicht van rechtspraak (1975-1980) personen- en familierecht”, TPR 1981, 924. 209

Zie bv. Cass. 11 februari 1946, Pas. 1946, I, 62, noot. 210

Cass. 12 november 2002, NJW 2002, 534 noot J. PUT, Pas 2002, 2157. 211

T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 340. 212

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 118-125. 213

T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 340. In principe ook na scheiding van de ouders zie Ibid, 345. 214

Ibid, 368.

59

vermoede fout van de ouders los staat van hun aansprakelijkheid.215 In Frankrijk is dit reeds

een objectieve aansprakelijkheid.216 De rechtsleer die stelt dat het wenselijk zou zijn dat dit in

België ook een objectieve aansprakelijkheid wordt, vindt ook dat er een verplichte

aansprakelijkheidsverzekering zou moeten komen voor de schade door het kind

veroorzaakt.217

139. Ook het vermoeden van fout van de onderwijzers en ambachtslieden is niet absoluut,

maar weerlegbaar, krachtens art. 1384, lid vijf BW. Bij hen geldt enkel het vermoeden van

fout in toezicht. Zij kunnen zich aldus bevrijden van aansprakelijkheid, indien zij bewijzen dat

er geen fout in toezicht was.218 Daarnaast mag ook de mogelijke beperking van

aansprakelijkheid via art. 18 van de arbeidsovereenkomstenwet niet worden vergeten.

140. Art. 1384, lid drie BW regelt de aansprakelijkheid van aanstellers voor hun

aangestelden. Deze aansprakelijkheid is eveneens gebaseerd op een vermoeden van fout.

Net zoals ouders op hun kinderen en onderwijzers op hun leerlingen, moeten aanstellers

toezicht uitoefenen op hun aangestelden, opdat deze geen fouten zouden maken. Indien zij

toch schade veroorzaken, dan wordt vermoed dat dat deze schade mede te wijten is aan een

controlefout van de aansteller. Naast een fout in het toezicht, kan het vermoeden ook slaan

op een verkeerde keuze van de aangestelde.219

141. De aansprakelijkheid van de ouders en onderwijzers is een toepassing van het beginsel

van foutaansprakelijkheid. Bij aanstellers is dit geheel verschillend. Daar waar de ouders en

onderwijzers via art. 1384, lid vijf BW zich kunnen bevrijden van aansprakelijkheid door aan

te tonen dat zij de daad niet konden beletten en impliciet geen fout hebben gepleegd, wordt

de aansteller niet in dit vijfde lid vermeld en kan de aansteller dus niet zijn aansprakelijkheid

ontlopen.

142. Volgens de rechtsleer heeft de wetgever voor deze aansprakelijkheid automatisch de

foutaansprakelijkheid verlaten. Er zou sprake zijn van een risicoaansprakelijkheid, net omdat

de aansteller aansprakelijk blijft, zelfs indien hij zou bewijzen dat hij geen fout heeft gepleegd

215

voor een overzicht van de problemen, zie Ibid 367-370; P. HAMELINK, “over de ouderlijke aansprakelijkheid”, De Verz. 1978, 295; P. DE TAVERNIER, De buitencontractuele aansprakelijkheid veroorzaakt door minderjarigen, Antwerpen, Intersentia, 2006, 438. 216

Cass. fr. 19 februari 1997, D. 1997, jur., 265. 217

Initiatieven hiertoe werden reeds ondernomen in het jeugdbeschermingsrecht; T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 370-373. 218

H.BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 124-125. 219

Cass 27 maart 1944, Arr. Verbr.1944,127.

60

in de toezicht.220 Bovendien is de aansteller zelfs aansprakelijk voor fouten van

aangestelden, die hij zelf niet heeft gekozen. Er kan dan nog moeilijk worden

geargumenteerd dat hij vermoed wordt een foutieve keuze van aangestelde te hebben

genomen.221 Het zou dan nog ongeloofwaardig zijn dat aan de grondslag een

foutaansprakelijkheid ligt. Omdat art. 1384, lid drie BW een risicoaansprakelijkheid zou zijn,

kan dan ook enkel hieraan ontkomen worden door het aantonen dat er sprake is van

overmacht of een fout van een derde. Wanneer de benadeelde zelf een fout heeft gepleegd,

vindt er in principe een aansprakelijkheidsverdeling plaats.222

143. Dezelfde regel zou opgaan voor art. 1386 BW. Dit artikel bepaalt dat de eigenaar van

een gebouw aansprakelijk is voor de schade door de instorting ervan veroorzaakt, wanneer

de instorting te wijten is aan verzuim aan onderhoud of aan een gebrek in de bouw. Ook hier

zou de aansprakelijkheid oorspronkelijk gegrond zijn op foutaansprakelijkheid, meer bepaald

een vermoeden van fout. Opnieuw gaat het om een absoluut vermoeden waartegen geen

tegenbewijs openstaat. Nu zou ze zich echter baseren op het geschapen risico. Ook hier kan

men enkel ontlopen aan de aansprakelijkheid door de algemene toepassingsvoorwaarden te

ontlopen. Enkel het bewijs dat de schade niet aan het instorten van het gebouw, maar aan

een vreemde oorzaak te wijten is, kan de eigenaar bevrijden van zijn aansprakelijkheid.223

II.2.4. CONCLUSIE

144. Wanneer we kijken naar de verschillende soorten aansprakelijkheid, kunnen al snel

enkele conclusies worden gemaakt. Ten eerste weten we dat de wetgever van 1804 bij het

bepalen van de oneigenlijke misdrijven uitging van de foutaansprakelijkheid als de juridische

grondslag hiervan.224 Ten tweede valt uit de andere artikelen van 1382-1386 BW af te leiden

dat indien er een vermoeden van fout is, de foutaansprakelijkheid nog steeds aan de

grondslag ligt. Wanneer echter dit vermoeden onweerlegbaar wordt gemaakt, is er geen

sprake meer van een foutaansprakelijkheid, maar van een risicoaansprakelijkheid.225 In dat

geval zijn er slechts twee elementen nog aan te tonen, vooraleer van aansprakelijkheid kan

gesproken worden: de benadeelde dient zijn schade aan te tonen en daarnaast het causaal

verband van deze schade met de zaak waar de aansprakelijke voor instaat.

220

H.BOCKEN, I. BOONE, o.c. 119; G. DE PAUW, “de verhaalsvordering van de aangestelde tegen de aansteller o.b.v. art. 1384, derde lid BW”, (noot onder Cass 15 september 1988), RW 1989-1990, 709. 221

T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 424 222

Ibid, 413; Brussel 11 februari 1970, De. Verz. 1970, 516; Antwerpen 20 september 2006, V.A.V. 2007, 249. 223

Zo worden windsnelheden soms als overmacht ingeroepen: Rb. Hasselt 23 november 1990, RW 1993-94, 440 en Vred. Haacht 12 december 1990, RW 1993-94, 441. 224

Zie supra II.2.1. 225

Zie supra II.2.2.

61

De derde vereiste, waar een toerekenbare fout aan de schadeveroorzaker moet worden

toegewezen, is namelijk zowel bij het onweerlegbaar vermoeden, als bij de

risicoaansprakelijkheid in het algemeen niet meer aan te tonen.

145. Vanaf haar ontstaan bevatte art. 1385 BW een weerlegbaar vermoeden van fout. Art.

1385 BW was toen nog gebaseerd op een foutaansprakelijkheid. Het Hof van Cassatie laste

echter in het artikel een onweerlegbaar foutvermoeden in.226 Hierdoor zou volgens

bovenstaande argumenten het Hof van Cassatie art. 1385 BW hebben herleid tot een

risicoaansprakelijkheid.

146. Door art. 1385 BW te vergelijken met de andere rechtsregels van art. 1382-1386 BW,

kan ook geconcludeerd worden dat de discussie over de juiste juridische grondslag van art.

1385 BW geen op zichzelf staand probleem is, maar integendeel moet gezien worden in een

ruimer kader, waar de grondslagen van meerdere aansprakelijkheidsregels door nieuwe

ontwikkelingen beïnvloed werden. De (hogere) rechtspraak weigert halsstarrig toe te geven

dat de juridische grondslag gewijzigd is, maar houdt eerder vast aan de ‘wet der

spaarzaamheid’, waar men deze nieuwe ontwikkelingen probeert uit te leggen aan de hand

van de oorspronkelijke grondslagen.227 Dit is bijgevolg niet enkel het geval bij art. 1385 BW,

maar ook bij art. 1384, lid 1 en 3 en art. 1386 BW.228

226

Zie supra II.2.3. 227

T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2211. 228

L. CORNELIS, “De objectieve aansprakelijkheid voor motorrijtuigen”, RW 1998-99, 523.

62

HOOFDSTUK 4: DE JURIDISCHE GRONDSLAGEN

TOEGEPAST OP DE ELEMENTEN VAN ART. 1385

BW

I. INLEIDING

147. Meerdere elementen werden gevonden die zouden kunnen wijzen op een andere

juridische grondslag van art. 1385. De volgens het Hof van Cassatie vermeende

foutaansprakelijkheid, zou in werkelijkheid wel eens een risicoaansprakelijkheid kunnen zijn.

148. De vraag die zich echter stelt, wanneer men aanneemt dat art. 1385 BW een nieuwe

grondslag kent, is hoe dit standpunt invloed heeft op de bestaande elementen van het artikel.

Er moet onderzocht worden in hoeverre de leer van de risicoaansprakelijkheid een invloed

heeft op de juridische én praktische gevolgen van art. 1385 BW en of de

risicoaansprakelijkheid een beter alternatief is dan de foutaansprakelijkheid bij art. 1385 BW.

Om dit te weten te komen, zal hierna van elk element van art. 1385 BW de vergelijking

worden overwogen tussen de foutaansprakelijkheid en de risicoaansprakelijkheid als

juridische grondslag. Met de kennis die reeds hierboven werd vergaard indachtig, zal worden

gezocht naar de meest treffende grondslag van art. 1385 BW.

De bestaande rechtspraak omtrent het artikel kan hierbij als een bron van inspiratie dienen.

Indien een nieuwe grondslag voor art. 1385 BW wordt aangenomen, dan moet deze volgens

mij een bevredigende oplossing brengen voor zoveel mogelijk situaties.

II. DE RISICOAANSPRAKELIJKHEID EN HET SLEPENDE

TWIJG-ARREST

II.1. KAN HET SLEPENDE TWIJG-ARREST BIJ EEN RISICOAANSPRAKELIJKHEID BLIJVEN

BESTAAN?

149. Hoger werd er op gewezen dat de aangesproken eigenaar/bewaarder zijn

aansprakelijkheid kan verminderd zien, indien het slachtoffer een fout heeft gepleegd. Meer

zelfs, in bepaalde gevallen wordt de eigenaar/bewaarder volledig bevrijd van

aansprakelijkheid door de uitzondering die het Hof van Cassatie met het slepende twijg-

arrest heeft gecreëerd.

63

150. In dit arrest valt te lezen:

“Hoewel artikel 1385 van het Burgerlijk Wetboek een wettelijk en onweerlegbaar

vermoeden van schuld aan de door een dier veroorzaakte schade instelt ten laste van

de eigenaar van een dier of ten laste van degene die zich ervan bedient, (…) sluit

het een vrijstelling van die aansprakelijkheid niet uit bij gebrek aan oorzakelijk

verband, met name wanneer het dier zich niet abnormaal en onvoorzienbaar

heeft gedragen en een fout van het slachtoffer de schade heeft veroorzaakt,

waardoor elke mogelijke fout van de eigenaar of bewaarder als oorzaak van de

schade is uitgeschakeld.”

151. In feite beweert het Hof van Cassatie hier dat, wanneer het slachtoffer een fout maakt

en het dier normaal en voorzienbaar reageerde, de fout van het slachtoffer als enige oorzaak

van de schade moet worden gezien. Hierdoor is de eigenaar/bewaarder bevrijd van

aansprakelijkheid. Indien het dier abnormaal of onvoorzienbaar heeft gereageerd, dan vindt

een verdeling van aansprakelijkheid plaats tussen de eigenaar/bewaarder en het slachtoffer.

In dat geval oordeelt het Hof dat niet enkel de fout van het slachtoffer, maar ook de

onweerlegbaar vermoede fout nog steeds in causaal verband staan met de schade.229

152. Indien de grondslag van art. 1385 BW werkelijk een risicoaansprakelijkheid zou zijn,

zou dit in strikte zin betekenen dat de uitzondering van het slepende twijg-arrest niet meer

kan gelden. Het Hof van Cassatie neemt namelijk bij de uitzondering de fout van de

eigenaar/bewaarder als grondslag. Zij stelt dat, indien het slachtoffer een fout heeft gepleegd

en het dier reageerde normaal en voorzienbaar, deze fout de fout van de

eigenaar/bewaarder wegwerkt. Bij de risicoaansprakelijkheid is er echter geen enkele

beoordeling van de fout van de eigenaar/bewaarder aan de orde. Men vertrekt bij deze

aansprakelijkheidsvorm dan ook vanuit een volledig andere grond: de eigenaar/bewaarder

staat in voor het risico dat zijn dier creëert, los van enige fout. Indien het dier schade heeft

aangericht, blijft de eigenaar/bewaarder aansprakelijk, ook al heeft het slachtoffer een fout

gepleegd.230

153. Nochtans zegt bepaalde rechtspraak dat de uitzondering van het slepende twijg-arrest

nog steeds mogelijk is, ook al zou art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid bevatten. Een

voorbeeld hiervan is een arrest van het hof van beroep te Antwerpen van 20 maart 2002.231

De feiten waren het volgende: een gezin heeft een kat als huisdier. De buurvrouw vertroetelt

graag het dier en lokt het soms met een pot eten.

229

Zie infra II.5. 230

Tenzij wanneer er een vreemde oorzaak is; zie supra hoofdstuk 3.II.2.2. 231

Antwerpen 20 maart 2002 NJW 2002, afl. 4, 134, noot.

64

Op een bepaalde dag lokt de buurvrouw de kat opnieuw met wat eten. De kat komt

enthousiast aangelopen. Vol enthousiasme smeekt de kat om het voedsel en loopt daarbij

tussen de benen van de buurvrouw, waardoor zij ten val komt. Zij spreekt de eigenaars aan

via art. 1385 BW. Het hof zegt het volgende:

“Overwegende dat, ofschoon artikel 1385 B.W. een objectieve aansprakelijkheid

instelt in hoofde van de eigenaar of bewaarder van dieren, dit artikel niet uitsluit dat

de eigenaar of bewaarder van aansprakelijkheid wordt vrijgesteld, bij gebrek aan

oorzakelijk verband, met name als het gedrag van het dier niet abnormaal of

onvoorzienbaar is en de schade veroorzaakt werd door de fout van het slachtoffer,

waardoor elke fout van de eigenaar of bewaarder als oorzaak van de schade

werd uitgesloten.”232

154. Verder stelt het hof vast dat de vrouw de kat regelmatig eten gaf, waardoor het hof

ervan uitgaat dat de buurvrouw gekend was met de gedragingen van het dier. Zij kon

voorzien dat de kat tussen haar benen zou lopen. Uit de vastgestelde verklaringen bleek

zelfs dat de kat vaak tussen de benen van de buurvrouw doorliep. Hierdoor was het gedrag

van de kat volledig normaal en voorzienbaar. Hij volgde namelijk zijn instinct, omdat hij eten

rook.

Om deze redenen zal het hof de uitzondering van het slepende twijg-arrest toepassen en de

eigenaar van de kat bevrijden van aansprakelijkheid. De buurvrouw moet alle schade

veroorzaakt door haar val zelf dragen. Meer specifiek zegt het hof het volgende:

“… Dat haar eigen fout, waardoor elke fout van de eigenaar of bewaarder als oorzaak

van de schade te dezen wordt uitgestoten, de enige en uitsluitende oorzaak vormt

van de schade; Overwegende dat er aldus geen oorzakelijk verband bestaat tussen

de gedraging van het dier en het ongeval en er alleszins geen aangetoond wordt; Dat

bij gebreke hieraan het bij artikel 1385 B.W. ingesteld wettelijk en onweerlegbaar

vermoeden van schuld aan de schade geen toepassing kan vinden;

Overwegende dat het hoger beroep mitsdien ongegrond voorkomt…”

155. Enerzijds stelt het hof van beroep dus dat er sprake is van een objectieve

aansprakelijkheid, waardoor de eigenaar de schade zou moeten vergoeden, los van het feit

of die eigenaar een fout zou hebben gepleegd. Toch gaat zij later in het arrest de eigenaar

bevrijden van aansprakelijkheid, omdat hem geen schuld treft en de fout van het slachtoffer

de enige oorzaak is van het schadegeval.

232

Ibid.

65

156. Veel rechters stellen in hun vonnissen en arresten vast dat art. 1385 BW in feite een

objectieve aansprakelijkheid is, omdat de fout geen enkele rol meer speelt.233 Toch wordt er

zelden door diezelfde rechters letterlijk gezegd dat het om een risicoaansprakelijkheid gaat.

Eén van de weinige uitspraken waar dit toch gebeurt, is een arrest van het hof van beroep

van Gent van 21 maart 1995.234

157. Nicole B., een kindje van twee jaar, bezoekt op een zonnige zomerdag samen met haar

ouders het strand van Duinbergen. Het meisje is aan het spelen. Ze loopt heen en weer met

emmertjes die ze vult met zeewater. Onderweg loopt ze langs een hond die vastgemaakt is

aan een golfbreker. De eigenaar van het dier ligt zo’n vijf meter verder te zonnen. Het kindje

benadert tijdens haar wandelingen tot tweemaal toe de hond zonder enig probleem. De

derde maal slaat echter het noodlot toe. Het kindje wordt in het gelaat gebeten door de hond.

158. Het hof stelt ten eerste vast dat de eigenaar een fout heeft gepleegd, doordat de hond

was vastgemaakt aan een golfbreker en niet door de eigenaar aan de leiband wordt

gehouden. Dit wordt verwoord als volgt:

“Het dier werd derhalve niet aan de leiband gehouden, … Indien mevrouw B. (de

tante van het kind) niet de moed had gehad haar rechtervuist in de muil van de hond

te brengen (haar hand werd lelijk gebeten door het dier), hadden de gevolgen voor

het kind zeer erg kunnen zijn. Er is dus subjectieve foutaansprakelijkheid van de

appellant.”

Met de “subjectieve fout” bedoelt het hof dus dat de eigenaar een fout heeft gepleegd

volgens art. 1382 BW, het klassieke basisartikel van een (subjectieve) foutaansprakelijkheid.

Hier wordt dus een effectieve fout in de bewaking van de eigenaar bestraft met art. 1382

BW, en niet via art. 1385 BW.235

159. Het hof spreekt zich vervolgens uit over de grondslag van art. 1385 BW.

“Om art. 1385 B.W. (aansprakelijkheid voor dieren) te kunnen toepassen is het

voldoende – het gaat immers om een vermoeden van aansprakelijkheid (in

werkelijkheid gaat het om een vermomde risico-aansprakelijkheid – het houden

van dieren brengt immers een risico op ongevallen mee, zie De Page, II, nr. 968) −

dat het dier, waarvan de aangesprokene de eigenaar of de bewaarder is, de schade

heeft veroorzaakt. Voldoende is dat het slachtoffer aantoont dat zijn schade werd

veroorzaakt door de daad van het dier waarvan de aangesproken persoon de

233

Zie supra hoofdstuk 3.I.3. 234

Gent 21 maart 1995, RW 1996-97, 1232-1233. 235

Zie infra II.3.

66

bewaking had. Het slachtoffer hoeft geen fout in de bewaking te bewijzen: art. 1385

B.W. leidt de fout af uit het bestaan van de schade (cf. T.P.R., 1987, 1432).

Sinds het cassatiearrest van 23 juni 1932 staat vast dat het om een niet-

weerlegbaar vermoeden van fout gaat.”

160. Het hof gaat dus verwijzen naar DE PAGE om aan te tonen dat art. 1385 BW in feite

een risicoaansprakelijkheid inhoudt. DE PAGE beweert inderdaad dat art. 1385 BW neigt

naar risicoaansprakelijkheid door de onweerlegbaarheid van het vermoeden van fout:

“On peut pousser le procédé plus loin encore, en interdisant la preuve d’absence de

faute (présomption juris et de jure). Mais, dans ce cas, on tend de plus en plus à

s’écarter de la responsabilité pour faute, et on frôle la théorie du risque.”236

161. Het valt toe te juichen dat het hof van beroep durft de visie van het Hof van Cassatie in

vraag te stellen. Het is echter betreurenswaardig dat de rechter niet consistent blijft in zijn

redenering dat het een risicoaansprakelijkheid betreft. Het hof gaat namelijk vervolgens

onderzoeken of er een bevrijding is van aansprakelijkheid door een fout van het slachtoffer.

In plaats van verder te argumenteren dat de fout van de eigenaar geen enkele invloed heeft

op diens aansprakelijkheid, neemt het hof klakkeloos de bewoordingen van het slepende

twijg-arrest over:

“Bovendien wil het Hof erop wijzen dat de ontstentenis van het causaal verband

(hetgeen het hoofdargument is van de appellant) ten gevolge van de fout van het

slachtoffer, naar de bewoordingen van het geciteerde cassatiearrest van 12 oktober

1984 (lees het slepende twijg-arrest), vereist dat bewezen wordt een fout van het

slachtoffer, waardoor elke mogelijke fout van de eigenaar of bewaarder van het

dier als oorzaak van de schade wordt uitgeschakeld.”

162. Hoewel het hof dus aanneemt dat art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid dekt, toch

gaat zij opnieuw het slepende twijg-arrest toepassen. De eigenaar/bewaarder zou aldus vrij

kunnen zijn van aansprakelijkheid omdat de fout van het slachtoffer elke mogelijke fout van

de eigenaar/bewaarder “uitschakelt”. Nochtans beheerst art. 1385 BW, in de zin dat het een

risicoaansprakelijkheid zou zijn, niet “elke mogelijke fout” van de eigenaar/bewaarder, maar

een aansprakelijkheid omwille van de hoedanigheid van de eigenaar/bewaarder, los van

enige fout(beoordeling).

236

H. DE PAGE, Traité, II, nr. 933, 968.

67

163. In casu besloot het hof wel dat er geen verbreking van causaliteit is, omdat het

slachtoffer geen fout heeft gepleegd. Het feit dat een jong kind een strandspelletje speelt,

zonder het dier uit te lokken, maakt geen fout uit. In een arrest van het hof van beroep van

Brussel van 28 juli 2008 werd in een gelijkaardige zaak hetzelfde besloten.237 Het spelend

kind dat in de tuin wordt gebeten door een hond, vastgebonden aan de leiband, pleegt geen

fout.238

II.2. DE FOUT VAN DE EIGENAAR/BEWAARDER?

II.2.1. Wat houdt de fout in?

164. Hogerop werd reeds besproken dat het Hof van Cassatie als grondslag van de

aansprakelijkheid een vermoede fout van de eigenaar/bewaker ziet. In het slepende twijg-

arrest wordt deze fout uitgeschakeld, indien het slachtoffer een fout heeft gepleegd en het

gedrag van het dier normaal en voorzienbaar was. Ook bij een fout van een derde of een

geval van overmacht, lijkt deze fout uitgeschakeld te zijn. Hieronder wordt onderzocht wat

precies onder deze ‘fout’ moet verstaan worden en in hoeverre er nog kan gesproken

worden over een fout van de eigenaar/bewaarder bij art. 1385 BW als

risicoaansprakelijkheid.

165. In beginsel werd door rechtsleer en rechtspraak aanvaard dat de vermoede fout die de

eigenaar/bewaarder zou hebben gepleegd, een fout of tekortkoming in de bewaking of

bewaring van het dier was, een culpa in vigilando. Doordat de eigenaar/bewaarder geen

goed toezicht over het dier had behouden, kon het dier de schade aanrichten.239 Bepaalde

rechtspraak en rechtsleer omschrijft deze fout als “een tekortkoming in de waakzaamheid, de

onhandigheid, roekeloosheid of meer in het algemeen het verzuim om de nodige

maatregelen te nemen om andermans veiligheid te vrijwaren”.240 Het slepende twijg-arrest

zegt dan weer dat “elke mogelijke fout” van de eigenaar/bewaarder wordt uitgeschakeld,

wanneer het slachtoffer een fout pleegt en het dier normaal en voorzienbaar reageerde. Dit

237

Brussel 28 juli 2008, nr. 2004/AR/2798, www.juridat.be (consultatie 24 maart 2015) 238

Er was geen foutieve risicoaanvaarding, zie infra II.4. 239

H. VANDENBERGHE, onrechtmatige daad, actuele tendensen, Kluwer, Antwerpen 1979, 77; H. DE PAGE, Traité, II, nr. 1012; H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, Brugge, Die Keure, 2011, 192-193. 240

Vred. Westerlo 25 september 1996, RW 1997-98, 1053; Dumon, F., conclusie bij Cass.5 november 1981, Pas.,1982,I,320; H., VANDENBERGHE, “Overzicht rechtspraak”, TPR 1987, 1432; Cass., 12 oktober 1984, Arr. Cass., 1985, 254, Pas., 1985, I, 220; Vred. Gent (7) nr. 297/99, 6 december 1999, TBBR 2002, afl. 4, 239.

68

impliceert dus dat de onweerlegbaar vermoede fout volgens het Hof van Cassatie slaat op

elke mogelijke fout van de eigenaar/bewaarder, waardoor het dier schade kon aanrichten.

II.2.2. Is er nog een beoordeling van de fout?

166. Het feit dat het vermoeden van fout slaat op elke mogelijke fout van de

eigenaar/bewaarder, houdt naast het feit dat dit vermoeden onweerlegbaar is, dus in feite in

dat de rechter in principe niet meer moet onderzoeken of de eigenaar/bewaarder een fout

heeft gepleegd en hoe groot deze was, alvorens hij een aansprakelijkheid krachtens art.

1385 BW kan vaststellen. Ook wanneer art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid bevat, is

geen onderzoek naar de fout meer nodig.

167. Nochtans zullen veel benadeelden naast art. 1385 BW ook art. 1382 BW inroepen. Bij

dit artikel zal er wel door het slachtoffer een fout moeten worden aangetoond.241 De rechter

kan dus toch nog onderzoeken of er een fout is van de eigenaar/bewaarder, maar dan op

grond van art. 1382 BW in plaats van art. 1385 BW. Of er effectief een fout is via art. 1382

BW, zal dan ook meespelen in de schadeverdeling.

168. Het arrest van het hof van beroep te Gent van 21 februari 2008 werd hogerop reeds

besproken en is een voorbeeld van een toepassing van zowel art. 1385 BW als 1382 BW.242

Lidia, dochter van het slachtoffer Walter, wou haar kat scheiden van haar jongen. Hiervoor

had zij vader Walter gevraagd om te komen helpen om het dier weg te nemen. Walter had

hier vrijwillig mee ingestemd. Toen hij echter de kat overnam van Lidia, werd hij gekrabd

door het schuwe dier en werd ernstig verwond.

169. De vraag stelt zich of eigenares Lidia vrij is van aansprakelijkheid, omdat Walter zelf

een fout zou hebben gepleegd door de kat zelf te hebben vastgenomen. Hoger werd reeds

vastgesteld dat het gedrag van de kat normaal en voorzienbaar was.

In dit arrest is het hof nog steeds van mening dat het om een foutaansprakelijkheid gaat:

“…De grondslag van deze aansprakelijkheid is een foutvermoeden ten laste van de

bewaker van het dier, zonder dat het slachtoffer een fout dient te bewijzen…”

170. Het hof stelt uit de verklaringen van de partijen en getuigen vast dat Walter wel degelijk

een fout heeft gepleegd. Het Hof zal echter Lidia niet bevrijden van aansprakelijkheid, want:

241

Zie supra nr. 83. 242

Gent (1e k.) 21 februari 2008, RGAR 2010, afl. 1, nr. 14588; T.Verz. 2009, afl. 1, 59-61.

69

“De verzekerde van geïntimeerde (lees Lidia) is enerzijds niet alleen aansprakelijk als

bewaarder van haar kat, maar heeft ook foutief gehandeld in de zin van artikelen

1382-1383 BW toen zij haar kat aan haar vader gaf om de kooi te kunnen

openen…. De fout van beide partijen kan worden beschouwd als even

zwaarwichtig in de totstandkoming van de schade.”

171. Het hof gaat vervolgens de schadelast verdelen, waarbij slachtoffer Walter 50% van de

schadelast moet dragen en eigenares Lidia ook 50%. Het hof zal Lidia toch nog

aansprakelijk stellen, ook al heeft het slachtoffer een fout gepleegd en was het gedrag van

het dier normaal en voorzienbaar. Het hof besluit dat Lidia zelf een fout heeft gepleegd

volgens art. 1382 BW. Zij zal dus voor haar fout worden berecht in het kader van art. 1382

BW en niet art. 1385 BW.

172. Dit arrest is zeker niet het eerste arrest waarin de eigenaar/bewaarder van een dier

wordt berecht, zowel via art. 1385 BW als art. 1382 BW.243 Toch vallen er enkele conclusies

uit te halen. Het staat vast dat de rechter niet meer de taak heeft om te onderzoeken of er al

dan niet een fout is van de eigenaar, om hem te kunnen veroordelen o.b.v. art. 1385 BW.

Wanneer het slachtoffer een daadwerkelijke fout aantoont van de eigenaar die kan gestaafd

worden met bewijzen, dan kan de rechter de eigenaar wel nog berechten volgens art. 1382

BW, wat hier het geval was. In casu had Lidia een schuwe en agressieve kat gelegd in de

armen van het slachtoffer. Dit kan gekwalificeerd worden als een fout in de bewaking. Men

kan dus vaststellen dat de eigenaar wordt aangesproken o.b.v. art. 1382 BW indien er in

werkelijkheid een fout in de bewaking is. Deze fout is net waarop het vermoeden van fout

van art. 1385 BW rust. Onrechtstreeks is dit een indicatie dat art. 1385 BW in feite een

risicoaansprakelijkheid is. Indien er daadwerkelijk een fout (in de bewaking) is geweest, dan

zal dit worden gesanctioneerd en beoordeeld volgens art. 1382 BW. Indien zou worden

volgehouden dat art. 1385 BW een foutaansprakelijkheid betreft, dan zou de eigenaar voor

zijn fout in de bewaking gesanctioneerd worden, zowel via art. 1385 BW als 1382 BW. Het

verschil is echter dat bij art. 1382 BW de bewijslast van fout volledig bij het slachtoffer ligt,

terwijl bij art. 1385 BW de vereiste van bewijs van fout volledig lijkt te zijn uitgeschakeld.

Daarom zegt bepaalde rechtspraak dat, wanneer het slachtoffer de keuze heeft tussen het

inroepen van art. 1382 BW en art. 1385 BW, hij moet kiezen voor art. 1385 BW, omdat dan

geen bewijs van fout nodig is.244

243

Zie o.a. Gent 8 maart 1994 RW 1996-97, 93; Rb. Kortrijk 6 mei 1996,RW 1999-00 (verkort), 132; Dendermonde (8e bis k.) 31 mei 2013, T.Verz. 2014, afl. 3, 330. 244

Zie bv. Rb. Brussel 2 februari 1990, Verkeersrecht 1991, 154.

70

173. We kunnen de volgende vraag stellen: waarom moet art. 1382 BW nog worden

ingeroepen, indien de eigenaar/bewaarder van een dier een fout in de bewaking en toezicht

over het dier heeft gepleegd, terwijl art. 1385 BW al de aansprakelijkheid voor deze fout

onweerlegbaar laat vermoeden?

174. In deze zaak is het daarnaast onzeker of het hof van beroep art. 1385 BW uitschakelt

ten gevolge van de fout van het slachtoffer en het normaal en voorzienbaar gedrag van het

dier. Volgens het slepende twijg-arrest zou het hof hierdoor eigenares Lidia niet meer mogen

aansprakelijk stellen o.b.v. art. 1385 BW en enkel nog via art. 1382 BW. Toch zegt het hof

nergens dat de eigenares volledig bevrijd wordt van art. 1385 BW, integendeel. Het hof zegt

dat de eigenares aansprakelijk is, “zowel als bewaarder van het dier, als door haar foutieve

handeling in de zin van art. 1382-83 BW” toen zij haar kat aan de vader gaf. Het is enerzijds

wel logisch dat men als eigenaar/bewaarder aansprakelijk is via art. 1385 BW, als deze fout

dan ook in werkelijkheid via art. 1382 BW wordt aangetoond, anderzijds is dit net een

argument dat art. 1385 BW en art. 1382 BW een verschillende soort aansprakelijkheid

dekken. De ene dekt de aansprakelijkheid wegens een hoedanigheid tegenover een dier, los

van enige fout (aldus een kwalitatieve risicoaansprakelijkheid), de ander dekt een

aansprakelijkheid puur o.b.v. een fout (een zuivere foutaansprakelijkheid).

Het hof gaat bovendien verwijzen naar de equivalentieleer:

“Conform de equivalentieleer moeten bij de causaliteitsbeoordeling immers beide

oorzaken, met name de daad van het dier en de onrechtmatige handeling van het

slachtoffer dat de gedraging van het dier heeft uitgelokt, worden opgenomen.”

Als het hof zou overgaan tot bevrijding van aansprakelijkheid via art. 1385 BW, omdat het

slachtoffer zelf een fout pleegde en het gedrag van het dier normaal en voorzienbaar was,

dan zou zij opnieuw de equivalentieleer ontkennen en zichzelf rechtstreeks tegenspreken.

175. Een andere zaak waar de aansprakelijkheid wegens fout van de eigenaar via art. 1382

BW afzonderlijk lijkt te worden gezien van de aansprakelijkheid door hoedanigheid van de

eigenaar tegenover het dier (o.b.v. art. 1385 BW), is een arrest van het hof van beroep van

Brussel van 12 maart 2001.245

Dhr. Constant V.A. had net een pony gekocht, deze moest nog afgereden worden. Op een

dag gaat hij naar de weide met zijn kleindochter en een schoolvriendin van de kleindochter,

245

Brussel nr. 1999/AR/969, 12 maart 2001, TBBR 2002, afl. 6, 371, noot H. ULRICHTS.

71

Joke S. De pony is drachtig, toch rijdt de kleindochter twee rondjes in de weide op de pony

zonder dat het dier abnormale gedragingen vertoont. Ook Joke S. wil een ritje op de pony

maken. Ze beweert dat ze niet onervaren is met paarden. Dhr. V.A. stemt hierin toe. Hij helpt

het meisje om de pony te bestijgen, door met gevouwen handen een opstapje te vormen.

Zijn kleindochter houdt ondertussen de pony vast bij haar kopstuk. Joke S. valt echter

ongelukkig op de pony, met haar armen rond de nek van de pony. Hierdoor schrikt de pony

op, met als gevolg dat het meisje valt en verwond geraakt.

176. Het hof komt eerst tot de bevinding:

“…dat het getuigenverhoor noch het bewijs bijbrengt van een fout in hoofde van

de eigenaar van de pony, noch van een welbepaalde gedraging van de pony

waardoor de eigenaar aansprakelijk geacht moet worden.”

Daarna zegt zij meteen het volgende:

“Het hof van beroep zegt dat de ouders van het slachtoffertje niet het bewijs leveren

van de feiten die enige persoonlijke of objectieve aansprakelijkheid van de

eigenaars aantonen.”

Het hof verwijst hiermee logischerwijze naar de alinea erboven. Aldus verwijst ze

klaarblijkelijk naar art. 1385 BW, indien ze het heeft over “objectieve aansprakelijkheid van

de eigenaars”. Het hof beweert dus ten eerste impliciet dat art. 1385 BW een objectieve

aansprakelijkheid betreft. Daarna gaat zij over tot de beoordeling of eigenaar Constant V.A.

een fout gepleegd heeft krachtens art. 1382 BW. Het hof komt tot het besluit dat de eigenaar

geen fout heeft gepleegd. Hij zou zich gedragen hebben zoals ieder voorzichtig en

vooruitziend persoon in dezelfde omstandigheden zou gedaan hebben. Hij moest geen

bijzondere argwaan koesteren tegenover de verklaringen van Joke S., waar zij beweerde

paardrijervaring te hebben, gezien zij er “groot, slank en sportief” uit zag. Hij heeft het meisje

niet te hard geduwd bij het opstappen. Joke S. is ongelukkig gevallen op de pony, waardoor

deze steigerde.

177. Ook al zou de eigenaar geen fout hebben gepleegd, toch zou de eigenaar aansprakelijk

moeten blijven krachtens art. 1385 BW, gezien dit losstaat van het bewijs dat hij geen fout

zou hebben gepleegd. Niettemin bevrijdt het hof Constant V.A. volledig van zijn

aansprakelijkheid. Het hof lijkt opnieuw te verwijzen naar het slepende twijg-arrest, echter

zonder te argumenteren waarom. Doordat de pony drachtig was (en hierdoor schichtig), is

het nog te begrijpen dat het gedrag van het dier als normaal en voorzienbaar kan worden

72

gekwalificeerd, wanneer het plots schrikt van de armen rond haar nek. Er wordt echter

nergens aangetoond wat de fout van slachtoffer Joke S. zou kunnen geweest zijn.

Of de val te wijten was aan een onhandigheid van het meisje zelf of aan de daad van de

pony, wordt namelijk in het midden gelaten. Het kan moeilijk geargumenteerd worden dat het

slachtoffer een fout zou hebben gepleegd door er groot, slank en sportief uit te zien, of door

te beweren dat zij paardrijervaring heeft, ook al blijkt dit niet waar te zijn.

178. Het lijkt erop dat het hof in dit geval de uitzondering van het slepende twijg-arrest heeft

misbruikt voor de situatie waarin duidelijk is dat de eigenaar geen enkele fout heeft

gepleegd. Ze roept art. 1382 BW in als de grondslag om te onderzoeken of dat de eigenaar

een fout heeft gepleegd. Wanneer duidelijk is dat deze geen fout heeft gepleegd, zal zij de

eigenaar niet enkel bevrijden van aansprakelijkheid via art. 1382 BW, maar ook via art. 1385

BW.

179. In dit arrest lijkt het hof dus er op te wijzen dat art. 1385 BW toch een

foutaansprakelijkheid is. Niettemin volgt zij niet de bewoordingen van het Hof van Cassatie.

Het Hof van Cassatie zegt namelijk dat er een onweerlegbaar vermoeden is van fout,

waardoor de eigenaar zich niet kan bevrijden door enkel aan te tonen dat hij geen fout heeft

gepleegd. Het hof van beroep zal in dit arrest de onweerlegbaarheid negeren en zal de

eigenaar vrijspreken van aansprakelijkheid indien zij geen fout vindt van de eigenaar volgens

art. 1382 BW. Een foutvermoeden schept dan ook verwarring, omdat ten onrechte de indruk

ontstaat dat het foutieve gedrag van de eigenaar/bewaarder zijn aansprakelijkheid o.b.v. art.

1385 BW kan beïnvloeden.246

Het kan dat dit arrest een pure toepassing maakt van de bevrijdingsgrond uit het slepende

twijg-arrest, maar in dat geval zou het hof van beroep moeten geargumenteerd hebben dat

het slachtoffer een fout heeft gepleegd, wat hier niet het geval was.

180. Uit de twee voorgaande arresten blijkt duidelijk dat art. 1382 BW en art. 1385 BW niet

altijd los van elkaar kunnen gezien worden. Indien de eigenaar een fout heeft begaan

volgens art. 1382 BW, gaan bepaalde rechters de eigenaars ook aansprakelijk stellen via art.

1385 BW, ook al zou een bevrijdingsgrond gelden. Omgekeerd, indien men geen fout vindt

bij het toepassen van art. 1382 BW, wordt de eigenaar in sommige uitspraken ook niet meer

aansprakelijk gesteld volgens art. 1385 BW, ook al wordt niet aangetoond waarom een

bevrijdingsgrond zou moeten gelden.247 Andere rechters zullen dan weer ontkennen dat art.

246

B., WEYTS, “De toepassingsvoorwaarden van art. 1385 BW en de bewaring van een verdwaald of

ontsnapt dier”, noot onder Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-1999, 932. 247

Brussel nr. 1999/AR/969, 12 maart 2001,TBBR 2002, afl. 6, 371, noot H. ULRICHTS.

73

1382 BW onterecht mag worden ingeroepen om aan de onweerlegbaarheid van het

vermoeden van art. 1385 BW te kunnen ontkomen.

Zo zegt een vonnis van de politierechtbank van Gent:

“De conclusie gaat voorbij aan het vermoeden van aansprakelijkheid van art. 1385

B.W. en behandelt de aansprakelijkheidsvraag alsof het een vordering op basis van

art. 1382 B.W. betrof.”248

181. De hoven van beroep van Gent en Antwerpen lijken in deze arresten dus art. 1385 BW

te interpreteren als een foutaansprakelijkheid, ook al zeggen ze dat art. 1385 BW een

objectieve aansprakelijkheid is. Zelfs indien art. 1385 BW een foutaansprakelijkheid zou

bevatten, dan nog zijn deze arresten in strijd met de stelling van het onweerlegbare

vermoeden van fout, zoals het Hof van Cassatie heeft ontworpen bij het artikel. Samengevat

wijzen deze arresten er dus op dat bij art. 1385 BW sommige rechtspraak zich soms toch

nog afvraagt of de eigenaar/bewaarder een fout heeft gepleegd, ook al gebeurt dit onder het

mom van het inroepen van art. 1382 BW. Hierdoor kan men echter ook inroepen dat rechters

échte fouten in de bewaking zullen sanctioneren via art. 1382 BW en niet art. 1385 BW. Art.

1385 BW kan in dat opzicht dus iets anders dekken dan de vermoede fout in bewaking,

namelijk een risico. Ook wanneer de eigenaar/bewaarder een fout van het slachtoffer als

bevrijding van aansprakelijkheid inroept, wordt de fout van de eigenaar/bewaarder toch nog

beoordeeld volgens art. 1382 BW. Dit komt later aan bod.249

182. In Duitsland hangt het af van de vraag wie aansprakelijk kan gesteld worden, of dat er

een fout moet worden aangetoond door het slachtoffer of niet. Voor de houder van het dier is

er een risicoaansprakelijkheid, waardoor geen enkele fout van de houder moet aangetoond

worden. Voor de toezichthouder over het dier ten tijde van het schadegeval, geldt een

andere regel. Daar is er nog steeds een schuldaansprakelijkheid, waardoor de benadeelde

een daadwerkelijke fout in toezicht moet aantonen.250

248

Pol. Gent 30 juli 2002, T.Agr.R. 2005, afl. 4, 238. 249

Zie infra II.4.3. 250

M. HABERSACK (ed.), Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, München, Verlag C.H. Beck, 2009, 2333; G. SCHLEGELMILCH, Der Haftpflichtprozess, München, Verlag C.H. Beck, 2008, 578; R. SCHULZE (ed.), Bürgerliches Gesetzbuch. Handkommentar, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 2005, 1064.

74

II.2.3. Samenloop met de strafrechtelijke fout?

183. Het komt voor dat een dier een ongeval veroorzaakt, waardoor de eigenaar/bewaarder

voor de strafrechtbank wordt vervolgd. De eigenaar/bewaarder kan in bepaalde gevallen

strafrechtelijk gesanctioneerd worden, bijvoorbeeld via art. 418 en 420 SW.

Door een tekort aan voorzichtigheid, zou het ongeval kunnen zijn gebeurd en zou hij aldus

onopzettelijke slagen en verwondingen gepleegd hebben aan het slachtoffer die lichamelijke

schade heeft geleden door het dier. In tegenstelling tot art. 1385 BW moet hier wel een

gebrek van voorzichtigheid of voorzorg worden aangetoond, alvorens art. 418 SW

toepasbaar is.251 Alle vormen van fout komen daarbij in aanmerking.252

184. Rechtspraak en rechtsleer bevestigen dat er geen gezag van gewijsde bestaat voor de

vrijspraak van een vervolging krachtens art. 418 e.v. SW ten aanzien van de burgerlijke

vordering op grond van art. 1385 BW.253 Wanneer de eigenaar/bewaarder dus wordt

vrijgesproken voor onvrijwillige slagen en verwondingen, houdt dit niet in dat hij ook wordt

vrijgesproken voor aansprakelijkheid o.b.v. art. 1385 BW. Art. 1385 BW vereist namelijk geen

bewijs van een tekort aan voorzichtigheid of van enige fout. Het Hof van Cassatie laat als

uitzondering toe dat dit gezag wel geldt, wanneer de strafrechter de eigenaar/bewaarder

heeft vrijgesproken wegens overmacht als rechtvaardigingsgrond.254

185. Nochtans bestaat dit ‘strafrechtelijk gezag van gewijsde’ wel bij een

foutaansprakelijkheid. Dit houdt in, dat de burgerlijke rechtscolleges in beginsel gebonden

zijn door de beslissingen van de strafrechtscolleges.255 Wat de strafrechter heeft beslist,

wordt geacht de waarheid te zijn, die erga omnes en dus ook tegenover de burgerlijke

rechtscolleges geldt. Als een strafrechter het bestaan van een strafbaar feit heeft vastgesteld

en hiervoor een straf heeft uitgesproken, dan kan de burgerlijke rechter niet meer beslissen

dat dit feit niet is bewezen. Dit principe geldt echter ook in het omgekeerde geval.

251

Cass., 14 januari 1974, Arr. Cass., 1974, 533. 252

H. VANDENBERGHE, “aansprakelijkheid voor dieren, TPR 2011, afl. 2, 488. 253

Brussel, 28 mei 1970, JT 1970, 613; Luik 21 oktober 1965, JT, 1966, 94; Gent 20 februari 2004, RGAR 2005, afl.4, nr. 13.974.; H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK , “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1964-1978)”, TPR 1980, p. 1268, nr. 103. 254

Cass. (3e k) 29 januari 2007 (NMBS / P.S.). 255

Dit vloeit voort uit art. 4 VTSv.

75

Als de strafrechter een bepaald feit als niet-bewezen verklaart en de beklaagde vrijspreekt,

dan kan de benadeelde op grond van dat feit, zelfs onder een andere wettelijke kwalificatie,

geen schadevergoedingseis meer instellen voor de burgerlijke rechtscolleges.256

186. Het feit dat dit gezag niet geldt bij art. 1385 BW, houdt dus in dat burgerlijke rechter

geen rekening moet houden met wat de strafrechter heeft besloten. Indien de strafrechter de

eigenaar/bewaarder vrijspreekt en beslist dat deze niet gebrekkig was in zijn voorzorg, kan

hij echter toch nog worden veroordeeld wegens een inbreuk op art. 1385 BW. Dit impliceert

in feite dat art. 1385 BW eerder neigt naar een risicoaansprakelijkheid, dan naar een

foutaansprakelijkheid. Wanneer de strafrechter geen fout vindt van de eigenaar/bewaarder,

dan kan hij immers toch nog steeds veroordeeld worden volgens art. 1385 BW. De

eigenaar/bewaarder is eerder kwalitatief aansprakelijk voor het risico dat het dier betekent

voor de buitenwereld, dan dat hij aansprakelijk is vanwege een fout.

187. Opnieuw valt hier een analogie gemaakt te kunnen worden tussen art. 1385 BW en art.

1384, eerste lid BW. Hoewel door velen als een risicoaansprakelijkheid gezien, is art. 1384,

eerste lid BW ook oorspronkelijk gegrond op een onweerlegbaar foutvermoeden.257 Ook hier

verhindert de vrijspraak van een vervolging wegens slagen en verwondingen (art. 418 SW)

niet dat de vrijgesprokene als bewaker van een gebrekkige zaak kan aansprakelijk gesteld

worden via art. 1384, eerste lid BW.258 Door de ‘fictie’ van een onweerlegbaar

foutvermoeden, kan enkel een vreemde oorzaak de bewaker bevrijden. Een strafrechtelijke

vrijspraak toont enkel de afwezigheid van een persoonlijke fout aan. Wanneer iemand

bijvoorbeeld verwond wordt door een losgekomen wiel van een voertuig, kan de strafrechter

oordelen dat het verborgen karakter van het gebrek elke persoonlijke fout van de beklaagde

uitsluit. Dit betekent echter niet dat het verborgen karakter als een vreemde oorzaak moet

worden gezien, waardoor art 1384, eerste lid BW niet meer zou gelden.259 Ook bij de

aansprakelijkheid voor gebouwen zou dit het geval zijn. Een strafrechtelijke vrijspraak leidt er

dus niet toe dat de bewaarder niet meer moet instaan voor de gebrekkige zaak. Ook de

eigenaar/bewaarder moet nog steeds instaan voor het dier, wanneer de strafrechter oordeelt

dat er geen fout in de toezicht over het dier of een gebrek aan voorzorg voorhanden was.

256

C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011 846-848. 257

Zie o.a. Brussel, 30 september 1914,RGAR 1975, 9488; Cass. 19 oktober 1911, Pas. 1911, I, 518. 258

Gent, 24 februari 1970 JT, 1970, 393; Luik 4 juni 1974, De Verz., 1974, 365 noot R. Bogaert; RGAR, 1975, 9395 met noot; Gent 13 januari 1975, RGAR 1976, 9677 met noot; Kh. Leuven 5 november 1968, BRH 1969, 663 met noot; RGAR 1970, 8483. 259

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK , “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1964-1978)”, TPR 1980, 1216-1217.

76

II.3. DE RELEVANTIE VAN DE FOUT VAN DE EIGENAAR

188. Boven werd reeds vermeld dat het antwoord op de vraag of art. 1385 BW een fout- dan

wel een risicoaansprakelijkheid is, niet enkel zou leiden tot een duidelijker en een meer

consistente verantwoording van het artikel, maar ook nog andere gevolgen kan hebben. De

verschillende grondslagen die aan de basis van het artikel kunnen liggen, zorgen elk voor

een verschillende schadelast tussen de eigenaar/bewaarder en het slachtoffer.

189. Wat de juridische grondslag is van art 1385 BW, hangt ook af van de mate waarin het

vermoeden van fout een rol speelt. Aan de hand van enkele voorbeelden kunnen deze

verschillen aangetoond worden. Een onderscheid moet worden gemaakt tussen de

verschillende hypotheses. De mogelijke grondslagen die moeten worden in acht genomen,

zijn: een foutvermoeden juris tantum (zoals art. 1385 BW tot 1932 werd beschouwd), een

foutvermoeden juris et de jure (dat door het Hof van Cassatie in het artikel gezien wordt)

vóór en ná het aanvaarden van de uitzondering bij een fout van het slachtoffer en een

risicoaansprakelijkheid (zoals aangebracht in de rechtsleer en sommige rechtspraak).

Daarnaast moet er bij de risicoaansprakelijkheid als grondslag nog een onderscheid

gemaakt worden tussen de hypothese dat de uitzondering van het slepende-twijgarrest nog

steeds zou gelden en de hypothese dat deze uitzondering niet meer mogelijk is, indien de

grondslag van art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid zou zijn.

Voorbeeld

Een persoon pleegt een inbraak in een huis. Eens binnen wordt hij gegrepen door de

waakhond. De inbreker raakt ernstig verwond, slaat op de vlucht en spreekt later de eigenaar

van het dier aan tot vergoeding van zijn schade.

77

Foutaansprakelijkheid

1. Foutvermoeden juris tantum: de eigenaar zal volledig vrij zijn van aansprakelijkheid. Hij

hoeft enkel aan te tonen dat hij geen fout heeft gepleegd in de bewaking van het dier.

Gezien het net het doel is van een waakhond om te waken en het dier binnengesloten

zat in het huis (of op het erf), zal er geen fout van bewaking zijn van de eigenaar. De

inbreker heeft vanzelfsprekend wel een (strafrechtelijke) fout gepleegd. De inbreker zal

dus alle schade zelf moeten dragen.

2. Foutvermoeden juris et de jure vóór het slepende-twijgarrest: de eigenaar wordt

onweerlegbaar vermoed een fout te hebben gepleegd. Gezien de inbreker ook een fout

heeft gepleegd, zal de aansprakelijkheid tussen de eigenaar en de inbreker worden

verdeeld.

3. Foutvermoeden juris et de jure ná het slepende-twijgarrest: ook hier wordt de eigenaar

vermoed een fout te hebben gepleegd, maar hij zal vrij zijn van aansprakelijkheid. De

inbreker heeft een fout gepleegd die het gedrag van het dier heeft uitgelokt en de reactie

van het dier was normaal en voorzienbaar. De inbreker zal alle schade zelf moeten

dragen, aangezien enkel zijn fout in causaal verband met de schade wordt geacht.

Risicoaansprakelijkheid

4. Met toepassing van het slepende twijg-arrest: Indien de uitzondering van het slepende-

twijgarrest nog steeds zou gelden, dan wordt dezelfde uitkomst verkregen als hierboven.

De inbreker draagt volledig zelf zijn schadelast.

5. Zonder toepassing van het slepende-twijgarrest: De inbreker heeft een fout gepleegd. Dit

neemt echter niet weg dat het dier nog steeds in feitelijk causaal verband staat met de

schade. De eigenaar staat nog steeds garant voor het dier en de schade die hij heeft

aangericht. Er zal een gedeelde aansprakelijkheid zijn tussen de eigenaar en de

inbreker.

190. Uit voorgaand voorbeeld komen verschillende plus- en minpunten naar boven bij elk

van de verschillende hypotheses.

191. Bij het foutvermoeden juris tantum is het voordelig voor de eigenaar/bewaarder dat hij

nooit aansprakelijk zal worden gesteld, wanneer hij geen enkele fout heeft gepleegd. Hier

wordt eerder gekeken naar het gedrag van de eigenaar/bewaarder, dan dat van het dier.

Indien eerstgenoemde niets heeft misdaan, dan zal hij geen enkele vergoeding moeten

dragen. Enerzijds is dit billijk, omdat de rechter dan precies zal kunnen oordelen over wie

een fout heeft gepleegd.

78

Doordat zowel het slachtoffer als de eigenaar/bewaarder een fout hebben gepleegd volgens

de leer van de foutaansprakelijkheid, kan de rechter gemakkelijk een vergelijking maken

tussen de respectieve fouten van het slachtoffer en de eigenaar/bewaarder. Op die manier

kan een schadeverdeling volgens hun precieze aandeel in de schade worden vastgelegd.

Anderzijds laat deze hypothese volledig buiten beschouwing dat de eigenaar/bewaarder een

gevaar heeft gecreëerd voor de buitenwereld door een gevaarlijke hond in huis te nemen, die

kan schade aanrichten aan derden. In bovenstaand voorbeeld lijkt het billijk dat de inbreker

alle schade moet dragen, aangezien hij zelf een zware fout heeft gepleegd, waar de

vermoede fout van de eigenaar bij verbleekt. In andere situaties zal het eerder onbillijk zijn

dat het slachtoffer alle schade moet dragen omdat de eigenaar geen fout heeft gepleegd in

de bewaking, terwijl de fout van het slachtoffer misschien niet zo zwaarwichtig was en de

schade nog steeds werd aangericht door een dier, waar de eigenaar/bewaarder zorg moest

voor dragen.260 Wellicht is dit de reden waarom het Hof van Cassatie het vermoeden van fout

onweerlegbaar maakte.

192. Bij het foutvermoeden juris et de jure vóór het slepende twijg-arrest zal het slachtoffer

nooit in de kou blijven staan. Hoe zwaar zijn fout ook was, hij zal altijd volledig of gedeeltelijk

vergoed worden voor zijn schade, door degene die voor het dier instaat. Deze

aansprakelijkheidsgrondslag is dus vooral voordelig voor het slachtoffer. In veel gevallen zal

het rechtvaardiger lijken dat de eigenaar/bewaarder zal moeten instaan voor (een deel van)

de schade.

193. Hoewel het Hof van Cassatie spreekt over een onweerlegbaar vermoeden van fout, kan

het motief voor deze onweerlegbaarheid toch liggen in het basisidee dat de

eigenaar/bewaarder garant moet staan voor de mogelijke schade die het dier aanricht,

eerder dan dat het motief moet worden gezocht in een échte fout van de

eigenaar/bewaarder. Het arrest van 1932 zegt namelijk:

“La responsabilité hors contrat (Code civ.; art. 1382, 1383, 1384c et 1385) reposé sur

ce que chacun doit veiller à ne pas léser le droit d'autrui. Est responsable celui à

charge duquel il est prouvé que, par son fait immédiat ou médiat, le droit d' autrui a

été lésé. Quand il est démontré que la lésion est le résultat de son fait immédiat, il est

en faute, même s'il n' a pas été de plus prouve contre lui qu'il a commis une

imprudence d'où est résultée la lésion du droit d'autrui.”

260

Zie het voorbeeld van een hond die tussen de benen loopt, Antwerpen 5 april 2006, RABG 2007, 1295.

79

Dit kan geïnterpreteerd worden als dat de eigenaar/bewaarder zou moeten instaan voor het

dier, omdat een dier waar hij voor instond schade heeft aangericht aan het recht van iemand

anders, wat impliceert dat hij moet instaan voor het gevaar dat het dier creëert voor de

rechten van derden-slachtoffers.261 Het onweerlegbaar vermoeden is minder voordelig voor

de eigenaar/bewaarder. In bepaalde situaties kan het vermoeden dat de eigenaar/bewaarder

een fout in de bewaking zou hebben gepleegd, nog moeilijk standhouden, zoals de

waakhond die de eigendom of de persoon van zijn eigenaar/bewaarder beschermt tegen

indringers of aanvallers. In sommige gevallen zal het zo lijken dat de fout van het slachtoffer

zodanig groot is, vergeleken met de vermoede fout die de eigenaar/bewaarder al dan niet

gemaakt heeft, dat de fout van de eigenaar/bewaarder verwaarloosbaar is.

194. Daar waar het Hof van Cassatie in het arrest van 1932 spreekt in het voordeel van het

slachtoffer, is dit anders in het slepende twijg-arrest en de arresten hierna.262 De

eigenaar/bewaarder gaat vrijuit “bij gebrek aan oorzakelijk verband, met name wanneer het

dier zich niet abnormaal noch onvoorzienbaar heeft gedragen en de schade veroorzaakt

werd door een fout van het slachtoffer, waardoor elke mogelijke fout van de eigenaar of

bewaarder als oorzaak van de schade wordt uitgeschakeld.” Dit levert problemen op met de

equivalentieleer263 en is zeer nadelig voor het slachtoffer. Zo valt niet te ontkennen dat de

eigenaar van de stier in het cassatiearrest van 6 januari 2012264 ook een onzorgvuldigheid

heeft begaan door de stier niet op stal te zetten, terwijl de afsluiting van de weide kapot was,

ook al vond de feitenrechter dat enkel het slachtoffer een fout heeft gepleegd, waardoor de

eigenaar vrij was van aansprakelijkheid.265

195. Met het voorgaande in acht genomen, lijkt de risicoaansprakelijkheid zonder het

slepende twijg-arrest in eerste instantie de meest billijke oplossing: de eigenaar is niet

aansprakelijk omwille van een juridische fictie (namelijk een onweerlegbaar vermoeden van

fout), maar louter omwille van een feitelijke realiteit. Men staat garant voor risico’s die men

zelf gecreëerd heeft door een dier in de buitenwereld te brengen, wat beter te begrijpen is

voor de eigenaar/bewaarder. Deze grondslag is ook volledig consistent met de nog steeds in

België geldende equivalentieleer. Het dier blijft in feitelijk en bijgevolg ook juridisch causaal

verband staan met de schade.

261

Zie Cass. 23 juni 1932, Pas. 1932, I, 200; Cass. 20 mei 1983, Arr. Cass. 1982-83, 1165 en Pas.

1983, I, 1061. 262

Cass. 20 mei 1983, Arr Cass 1983, 1165; Pas. 1983, I, 1061; Cass., 12 oktober 1984, Arr. Cass 1985, 254; Pas 1985, I, 220. 263

Zie supra hoofdstuk 2.V.3. 264

Cass 6 januari 2012, C.11.0025.F. 265

Zie supra hoofdstuk 2.V.3.

80

Het grootste voordeel van deze grondslag is dan ook dat het slachtoffer nooit in de kou blijft

staan en altijd volledig of gedeeltelijk zijn schade zal vergoed zien van de

eigenaar/bewaarder, hoe zwaar zijn fout ook is.

196. Toch kunnen er ook bij risicoaansprakelijkheid nog steeds onbillijke oplossingen uit de

bus komen. In bepaalde gevallen zal het namelijk nog steeds erg onrechtvaardig lijken dat

de eigenaar/bewaarder voor alle schade, veroorzaakt door het dier, moet opdraaien, ook al

heeft het slachtoffer geen enkele fout gepleegd. Zo zijn er schadegevallen gekend waar de

trekduif van een duivenliefhebber terechtkomt in de propeller van een vliegtuig, waardoor de

duivenliefhebber zal moeten opdraaien voor alle schade aan het (neergestorte) vliegtuig.266

Het slachtoffer heeft inderdaad geen fout gepleegd. Enerzijds zou het onjuist zijn dat de

slachtoffers van het vliegtuigongeval hun schade niet volledig vergoed zien, puur omdat de

grootte van de schade volledig buiten proportie is voor de duivenliefhebber. Anderzijds kan

worden beweerd dat het in feite gaat om een botsing tussen twee ‘vogels’, waarbij de ene

van metaal is en de ander van vlees en bloed. Vanuit een filosofisch standpunt kan het in

twijfel getrokken worden dat de eigenaar van de ene vogel dan in alle gevallen moet instaan

voor de schade aan de andere ‘vogel’.

197. Ook wanneer het slachtoffer wel een fout heeft gepleegd, lijkt een schadeverdeling niet

altijd de meest billijke oplossing. Een strikte toepassing van de equivalentieleer, zou ertoe

leiden dat de eigenaar/bewaarder onder alle omstandigheden waarbij feitelijke causaliteit

tussen het dier en de schade is vastgesteld, aansprakelijk zou moeten worden gesteld. Dit

kan moeilijk worden volgehouden. Indien bijvoorbeeld een dier door een door het slachtoffer

veroorzaakte ontploffing wordt weggeslingerd en zo schade veroorzaakt aan het slachtoffer,

zou de eigenaar/bewaarder hier ook moeten voor instaan.267 Ook bij het hierboven

aangehaalde voorbeeld van de waakhond, lijkt een schadeverdeling niet wenselijk.268 De

inbreker lijkt een fout te hebben gepleegd, die te ernstig zou zijn om alsnog tot een billijke

schadeverdeling te kunnen komen. Er lijkt een onderscheid gemaakt te worden tussen

meerdere graden (volgens zwaarwichtigheid) van fouten die slachtoffers kunnen maken, om

te besluiten of een schadeverdeling nog ‘billijk’ is.269

198. Ook blijkt dat de schadeverdeling bij risicoaansprakelijkheid én foutaansprakelijkheid

hetzelfde blijft, indien de uitzondering van het slepende twijg-arrest geldt. Net hierdoor is het

266

X, “eigenaar duif moet opdraaien voor schade vliegtuig”, http://www.hbvl.be/cnt/aid758939/eigenaar-duif-moet-opdraaien-voor-schade-vliegtuig. 267

Een voorbeeld aangehaald in S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 441. 268

T. VANSWEEVELT, “De fout van het slachtoffer en het normaal en voorzienbaar gedrag van een dier vormen samen een bevrijdingsgrond voor de bewaarder van dat dier (art. 1385 B.W.)”, noot onder Brussel 30 september 1987, TBBR 1989, 252. 269

Zie infra II.6.

81

noodzakelijk te onderzoeken of er nog plaats is voor de volledige bevrijding van de

eigenaar/bewaarder bij art. 1385 BW als risicoaansprakelijkheid.

Het lijkt dan ook noodzakelijk te onderzoeken wat deze ‘fout’ van het slachtoffer allemaal kan

inhouden, alvorens men de meest rechtvaardige en correcte grondslag kan te weten komen.

II.4. DE FOUT VAN HET SLACHTOFFER

II.4.1. Relevantie van de fout van het slachtoffer

199. Er zijn veel mogelijke fouten te bedenken, waardoor het slachtoffer medeaansprakelijk

is bij schadegevallen door dieren. Zoals hoger werd vermeld, kan de fout van het slachtoffer

als vreemde oorzaak inwerken op de schade (zoals een ruiter die zijn teugels niet goed

vasthoudt), maar ook op het gedrag van het dier.270 Door het slepende twijg-arrest kan de

eigenaar/bewaarder bevrijd worden van aansprakelijkheid bij bepaalde fouten van het

slachtoffer.

200. Ook wanneer art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid zou bevatten, is het van belang

te weten wat de fout van het slachtoffer precies kan inhouden. Om het even of de

uitzondering van het slepende twijg-arrest al dan niet zou kunnen blijven standhouden is een

juiste kwalificatie van de fout van het slachtoffer noodzakelijk. Indien wordt besloten tot een

verdeling van aansprakelijkheid, zou er rekening moeten gehouden worden met de mate van

bijdrage tot de schade door de fout van het slachtoffer. Aangezien in sommige situaties het

niet billijk zal zijn dat er een schadeverdeling gebeurt tussen eigenaar/bewaarder en het

slachtoffer, moet ook onderzocht worden of het opportuun is om zelfs bij

risicoaansprakelijkheid de eigenaar/bewaarder in bepaalde gevallen nog steeds volledig te

bevrijden. Aan de hand van de relevante rechtspraak, zal hierna onderzocht worden wat het

belang van het gedrag van slachtoffer nog is, wanneer art. 1385 BW als een

risicoaansprakelijkheid wordt beschouwd.

270

Zie infra hoofdstuk 2.V.

82

II.4.2. De beoordeling van de fout van het slachtoffer

201. Bij de beoordeling of het slachtoffer een fout heeft gepleegd, zal de rechter nagaan of

dit een fout uitmaakt in de zin van art. 1382 BW. Er is hierbij een overtreding van de

algemene zorgvuldigheidsnorm nodig, gepleegd door een toerekeningsvatbaar slachtoffer.271

Het concrete gedrag van het slachtoffer wordt getoetst aan een maatstaf: een

referentiegedrag wordt opgemaakt. Hoger werd reeds gevonden dat het gedrag van het

slachtoffer wordt vergeleken met het gedrag van een normaal en zorgvuldig persoon in

dezelfde omstandigheden.272 Dit houdt in dat het foutbegrip, waaraan het gedrag van het

slachtoffer wordt getoetst, wordt gesubjectiveerd. Zo mag de rechter rekening houden met

de kennis en de ervaring van het slachtoffer (vooral in de professionele activiteit) en fysieke

tekortkomingen van het slachtoffer (zoals de boer die deels blind was).273 Volgens

cassatierechtspraak mag de rechter bij de beoordeling van de fout van het slachtoffer geen

rekening houden met de leeftijd van het slachtoffer. Ondanks de duidelijke stellingname van

het Hof, zullen veel lagere rechters toch rekening houden met de (jonge) leeftijd van het

slachtoffer.274

202. De vraag stelt zich in hoeverre er nog zou moeten rekening gehouden worden met de

fout van het slachtoffer bij art. 1385 BW als een mogelijke risicoaansprakelijkheid. De

eigenaar/bewaarder is namelijk aansprakelijk voor de schade die zijn dier heeft veroorzaakt,

omdat hij instaat voor het risico dat het dier heeft gecreëerd voor de buitenwereld. Een fout

van het slachtoffer, waardoor dit bestaande risico realiteit wordt, doet hieraan in principe niet

volledig afbreuk.

203. Er zou kunnen geargumenteerd worden dat het slachtoffer medeaansprakelijk is voor

de schade omwille van de volgende reden: doordat het slachtoffer een fout heeft gepleegd,

zou hij het risico op de schade vergroot of gerealiseerd hebben. Het slachtoffer zou kunnen

door bepaalde fouten te plegen het verhoogde risico op schade hebben aanvaard.275

Indien art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid zou zijn en de eigenaar/bewaarder instaat

voor het mogelijke risico, dan lijkt het misschien meer geschikt om het gedrag van het

slachtoffer niet te kwalificeren als een ‘fout’ in de zin van art. 1382 BW, maar eerder als een

overname van het risico, dat door het dier werd gecreëerd.

271

L. BECKERS, “aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-08, 49. 272

Zie supra hoofdstuk 2.V.3.1. 273

Cass 6 januari 2012, C.11.0025.F; B.WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 29. 274

Zie infra. 275

L. BECKERS, “aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc 2007-08, 49.

83

Dit zou aldus kunnen verklaren waarom de eigenaar/bewaarder niet in alle gevallen moet

instaan voor het risico. Het zou erg onbillijk zijn dat de eigenaar/bewaarder moet blijven

instaan voor het gerealiseerde risico dat het dier vertoont, indien een derde of het slachtoffer

dit risico uitgelokt, vergroot of aanvaard heeft.

II.4.3. De leer van de risicoaanvaarding

204. Een rechtsfiguur waarop beroep kan worden gedaan, om de theorie te rechtvaardigen,

is de leer van de risicoaanvaarding. Deze leer, die zijn oorsprong vindt in het Anglo-

Amerikaanse recht, wordt in de volksmond als volgt omschreven: iemand die zich bewust en

vrijwillig in een gevaarlijke situatie begeeft, wordt geacht stilzwijgend de risico’s te

aanvaarden. Wanneer hij hierbij schade lijdt, moet hij de gevolgen zelf dragen.276 De risico-

aanvaarding wordt in het Belgische recht niet als een zelfstandig juridisch concept erkend,

maar als een toepassing van het leerstuk van de fout van het slachtoffer (volgens art. 1382

BW). De rechter zal aldus moeten nagaan of een normaal zorgvuldige persoon in dezelfde

omstandigheden hetzelfde risico zou hebben genomen.277

205. Bij het leerstuk van de aansprakelijkheid van dieren wordt de leer van risicoaanvaarding

in ieder geval toegepast in de paardensport. Bepaalde rechtspraak en rechtsleer aanvaardt

dat wie de paardensport aanleert, zelf moet instaan voor de normaal te voorziene risico’s. Zij

zien de risicoaanvaarding in de paardensport ook als een toepassing van de ‘eigen fout van

het slachtoffer’.278 Indien in de paardensport de risicoaanvaarding niet zou worden aanvaard,

dan zou dit een heel dure zaak worden voor de maneges (of hun verzekeraars) als

eigenaars/bewaarders van de dieren. Bepaalde rechtspraak en rechtsleer aanvaarden al dat

de aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder kan weerlegd worden op grond van de

voorafgaande kennis van het slachtoffer van de risico’s eigen aan de paardensport, of op

basis van de eigen fout, onhandigheid of onervarenheid van het slachtoffer.279 Ook bij andere

schadegevallen met dieren, lijken veel rechters de risicoaanvaarding toe te passen. Deze

rechtspraak komt hierna aan bod.

276

B. WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 171; W. WILMS, “Risico-aanvaarding”, RW, 1980-1981, 1498. 277

Ibid, 182. 278

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 437. 279

Zie supra; K. DUERINCKX, Aansprakelijkheidsrecht, een overzicht, Antwerpen, Maklu 2012, 50-53.

84

206. Opdat het slachtoffer het risico zou aanvaard hebben, zijn er een aantal voorwaarden

verbonden. Het nemen van een risico op zich is natuurlijk geen onrechtmatige daad. Stellen

dat risico-aanvaarding automatisch tot gevolg heeft dat de schadelijder zijn schade geheel of

gedeeltelijk hoeft te dragen bij elk ongeval, is te absoluut. Deze voorwaarden zullen worden

uitgewerkt aan de hand van de relevante rechtspraak in het contentieux van art. 1385 BW.

207. De risicoaanvaarding moet foutief zijn.280 Een onderscheid tussen foutieve en niet-

foutieve risicoaanvaarding kan aangetoond worden in het kader van het verkeersrecht.

Iedere weggebruiker die zich op de openbare weg bevindt, weet dat dit een zeker risico op

schade inhoudt. In die zin aanvaardt de weggebruiker dus de risico’s die verbonden zijn aan

het deelnemen aan het verkeer, zoals de aanrijding van een dier. Men zal echter slechts

aansprakelijk zijn bij schade die zich op de openbare baan voordoet, indien de aanvaarding

van de weggebruiker foutief was.281 Zo zal de risicoaanvaarding foutief zijn, wanneer men als

automobilist boven de toegelaten snelheid rijdt, of aan een onaangepaste snelheid, rekening

houdend met de situatie. Men moet zijn snelheid aanpassen wanneer men een koets of

wandelende ruiters wil voorbijsteken,282 of wanneer men wordt verwittigd door andere

automobilisten dat er zich dieren op de baan begeven.283 Zelfs wanneer geen dieren, maar

uitwerpselen van dieren zich op de baan bevinden, dient men een aangepaste snelheid aan

te houden. Deze uitwerpselen leiden namelijk tot slipgevaar.284 Ook het bruusk remmen voor

een dier kan foutief zijn.285 Hier kijken bepaalde rechters naar de omvang van het dier. De

aanrijding van een groot dier houdt een wezenlijk risico in op zware verwondingen en/of

materiële schade.286 In dat geval zal men dan ook sneller reflexmatig uitwijken voor het dier.

Dit is anders bij kleinere overstekende dieren, zoals konijnen en katten. Hier zal bruusk

remmen gevaarlijker zijn, omdat de mogelijke aanrijding door een achterligger tot meer

schade zal leiden, dan de aanrijding van het dier. De chauffeur moet dus de afweging maken

welke handeling het minste risico op schade creëert: remmen of aanrijden van het dier.

280

Bepaalde rechtspraak spreekt van de vereiste dat het slachtoffer zich moet hebben onderworpen aan een evident, abnormaal, uitzonderlijk of zwaar risico. Zie H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK, “overzicht (1964-1978)”, TPR 1980, 1187; B.WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 180-181. 281

Bepaalde rechtsleer zegt dat de abnormaliteit van het risico voldoende is om als foutief te worden gezien. Zie S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 437. 282

Rb. Dinant 18 juni 1959, Jur. Liège 1959-60, 166. 283

Luik 8 november 1999, JLMB 2000, 766, noot D. PHILIPPE, dit is een inbreuk op art. 10.1.1° van het KB van 1 december 1975, zie B. TILLEMAN, “Aansprakelijkheid voor dieren”, in B. Tilleman en I. Claeys (eds.), buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 164. 284

Rb. Charleroi 9 januari 1965, De Verz. 1965, 742, noot S. 285

Volgens art. 10.2 van het KB van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer. 286

Rb. Brugge 11 april 1996, TGR 1996, 72; Rb Brussel (4de kamer), 17 januari 1949, De Verz. 1949, 369; Pol. Oudenaarde 17 december 2012, RW 2012-13, afl. 34, 1356.

85

208. Nochtans zegt bepaalde rechtspraak dat men van een normaal zorgvuldige bestuurder

niet mag verwachten dat hij in slechts luttele seconden een concrete afweging moet nemen

om de minst schadeverwekkende handeling te maken. De chauffeur zal namelijk meestal

reflexmatig reageren.287 Wanneer het slachtoffer plots opschrikt voor een hond en

reflexmatig remt, doet hij niet aan een foutieve risicoaanvaarding.288 Bij een reflexmatige

beweging is de grootte van het dier dan ook niet van belang.289 Het aanrijden van dieren zal

ook nog als foutief worden gezien indien de bestuurder -los van de snelheid- in een

eenrichtingsstraat of op een verboden straat voor een bepaald type voertuig rijdt. 290

Er is daarentegen geen sprake van een foutieve risicoaanvaarding, indien de chauffeur ’s

nachts, onder de snelheidslimiet, op een stuk waar de straatverlichting defect is (waardoor

de zichtbaarheid minder dan 200m is), op een groep koeien inrijdt die uit hun weide waren

ontsnapt..291 De koe was volgens de rechter in casu dan ook geen voorzienbare hindernis.

209. Dat het slachtoffer pas foutief een risico heeft aanvaard, indien de hindernis

voorzienbaar was, is een toepassing van de vereiste dat het slachtoffer zich bewust moet

zijn van het gevaarlijk karakter van de situatie waarin hij zich begeeft, of dit behoorde te zijn,

opdat de risicoaanvaarding als foutief kan worden aanzien.292 Het Hof van Cassatie heeft dit

bevestigd in een arrest van 14 januari 1974.293

210. Dhr. Falise, slachter van beroep, wordt door een boer gevraagd om te komen kijken

naar een kudde koeien, om ze later te slachten. Dhr. Hollert, pachter van de weide waar de

koeien staan, maakt de omheining open voor Falise, zodat hij de koeien kan naderen.

Tussen de koeien bevindt zich echter ook een stier. Op het moment dat Falise de koeien

nadert, komt de stier op hem afgewandeld. Falise laat zich hierdoor niet afschrikken en in

plaats van achteruit te deinzen en de weide te verlaten, wacht hij de stier op. Op het moment

dat de stier heel dichtbij is, schept deze Falise op en verwondt hem.

287

Ibid; B. Tilleman en I. Claeys (eds.), buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 164. 288

Pol. Brugge 7 september 1998, TAVW 1999, 130; Pol Brugge 10 december 2003, RW 2006-07, 534; Pol. Gent 18 oktober 2010, RW 2011-2012, nr. 18, 836. 289

Pol. Luik nr.04A972 14 juni 2006, VAV 2007, afl.2, 123. 290

Rb. Dinant 21 maart 1956, De Verz. 1957, 209. 291

Pol. Gent 30 juli 2002, T.AGR.R. 2005, afl. 4, 238. Zien in dezelfde zin Bergen 3 april 1987, De Verz. 1987, 487, noot M. LAMBERT. 292

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK, “overzicht (1964-1978)”, TPR 1980, 1192; VANDENBERGHE, H., “Overzicht van de rechtspraak (2000-2008). Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad.”, TPR 2010, 2105. 293

Cass., 14 januari 1974, Arr., Cass., 1974, 531.

86

211. Falise spreekt dhr. Hollert aan, omdat hij Falise had moeten verwittigen van de

kwaadaardigheid van de stier en de slachter de toegang tot de weide niet had mogen

verlenen, omdat hij weet had van het agressieve gedrag van het dier. De feitenrechter (en

het Hof van Cassatie) zegt dat slachtoffer Falise, rekening houdend met zijn professionele

ervaring met dieren, had moeten weten dat een stier zich agressief gedraagt, wanneer

iemand zijn weide betreedt en dat deze niet mag worden uitgelokt:

“op grond dat verweerder niet kon voorzien dat Falise, slachter van beroep en goed

bekend met het kwaadaardig karakter van de stier, in de weide zou blijven wanneer

de stier naderde en nog minder dat hij het tegen de stier zou opnemen en dat eiser

verweerder tevergeefs verwijt dat deze hem niet uitdrukkelijk de toegang tot de weide

heeft verboden, daar deze, zoals gezegd, niet zo beslist moest optreden tegenover

iemand die, naar hij wist, geen dwaas of geen kind of geen onkundig stedeling was,

maar een “dierenkenner" en een huisvriend,…”

Hier zou Falise volgens het hof een foutieve risicoaanvaarding hebben gepleegd. Dit wordt

als volgt geformuleerd:

“…dat anderzijds Falise vrijwillig en bewust een risico heeft gelopen en het zelfs

heeft verergerd door zijn onbezonnen optreden tegenover de stier, dat de eigenaar

van het dier niet kon voorzien…Overwegende dat het arrest beslist dat enerzijds eiser

werd gewaarschuwd voor de kwaadaardigheid van de stier en dat hij het risico dat

hij vrijwillig en bewust heeft gelopen door zijn onbezonnen optreden, heeft

verergerd en dat anderzijds verweerder normaal en voldoend voorzichtig is geweest

en geen fout in de zin van artikel 418 van het Strafwetboek heeft begaan…"

212. Falise werd door het Hof dan ook in het ongelijk gesteld en dhr. Hollert werd bevrijd van

aansprakelijkheid. Weliswaar werd dhr. Hollert in dit arrest niet aangesproken door zijn

hoedanigheid als eigenaar/bewaarder van het dier, maar werd hij strafrechtelijk

aangesproken krachtens art. 418 SW omdat hij onopzettelijke slagen en verwondingen zou

hebben gepleegd, door Falise toegang te verlenen tot de weide. De conclusies uit dit arrest,

kunnen echter ook worden toegepast op de gedragingen van slachtoffers die wel de

eigenaar/bewaarder krachtens art. 1385 BW aanspreken.294

294

Zie bv. Cass 6 januari 2012, C.11.0025.F.

87

213. Een interessant aspect van deze zaak, is dat de burgerlijke rechter in eerste aanleg

geopteerd had voor een gedeelde aansprakelijkheid bij de vordering via art. 1385 BW. De

rechter hield hierbij geen rekening met de billijkheid door een verdeling in gelijke delen uit te

spreken, maar baseerde zich op de ernst van de fout van slachtoffer Falise. Hij achtte de

slachter voor 2⁄3e aansprakelijk en de bewaarder slechts voor 1⁄3e.295 Deze uitspraak werd

wel later omgevormd en de aansprakelijkheid werd volledig ten laste van het slachtoffer

gelegd,296 toch is het vonnis in eerste aanleg een bron van inspiratie voor een alternatieve

aansprakelijkheidsverdeling tussen eigenaar/bewaarder en slachtoffer.297 Hierop wordt later

verdergegaan.298

214. Het feit dat het slachtoffer moet bewust zijn van het gevaar, heeft ook tot gevolg dat

aanvaarding van het risico niet kan worden ingeroepen tegen kinderen, aangezien zij per

definitie niet over voldoende intellectuele vermogens beschikken om het gevaar correct in te

kunnen schatten.299 Een voorbeeld hiervan is een arrest van het hof van beroep van Gent

van 8 maart 1994.300

215. In de late avond van 26 juli 1985 staat er in Gontrode een Chirojeugdfeest gepland.

Tijdens de voorbereiding van het feest, merkt Dominique A., één van de chiroleden en op dat

moment 13 jaar, een zwarte jachthond op die is vastgebonden aan een balustrade, dicht bij

de plaats waar de voorbereidingen plaatsvonden. Deze hond werd daar door eigenares

mevr. H. achtergelaten. Zij is zelf een oud-chiroleidster en komt meehelpen aan de

voorbereidingen. De hond trekt de aandacht van Dominique. Wanneer hij de hond nadert en

probeert te aaien, bijt de jachthond de jongen in zijn oor. Een deel van zijn oor moet hierdoor

geamputeerd worden.

216. Mevr. H, eigenares van de hond, beweert dat het slachtoffer het risico heeft aanvaard,

door dicht bij de hond te komen en hem te strelen. Daarbij gaat het hof onderzoeken of de

jongen daadwerkelijk het risico zou aanvaard hebben. Hierop antwoordt zij het volgende:

295

Corr. Dinant 7 februari 1972, Jur. Liège, 1971-72, 250. Zie infra II.6. 296

Luik 28 maart 1973, RGAR, 1974, 9336. 297

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2204 298

Zie infra II.6. 299

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK, “overzicht (1964-1978)”, TPR 1980, 1192. 300

Gent 8 maart 1994, RW 1996-97, 93.

88

“De stelling dat de jonge knaap, een risico zou hebben aanvaard door de hond te

gaan strelen, is onjuist. Allereerst wil het hof erop wijzen dat alleen de foutieve

risicoaanvaarding gevolgen kan hebben bij de beoordeling van de

foutaansprakelijkheid (immers de leer van de risicoaanvaarding is niet een

zelfstandige rechtsfiguur, maar een toepassing van de artikelen 1382 en 1383 van

het Burgerlijk Wetboek). Vervolgens is er foutieve risicoaanvaarding wanneer de

gedraging van het slachtoffer wijst op een fout van het slachtoffer zelf (= het

bewustzijn dat er risico’s worden genomen, gekoppeld aan het nalaten van het

nemen van de vereiste voorzorgsmaatregelen). Het staat vast dat Dominique A.,

zoals tal van andere kinderen, het dier is gaan strelen: dat is een normale reactie aan

de zijde van kinderen, en geldt zeker niet als fout. De suggestie dat het slachtoffer

door een onstuimig gedrag of door pesterijen het dier zou hebben aangezet tot bijten

vindt nergens steun in enig concreet en decisief gegeven. Er kan dus geen sprake

zijn van foutieve risicoaanvaarding.”

Hierdoor acht het hof de eigenares als enige aansprakelijk, niet enkel volgens art. 1385 BW,

maar ook volgens art. 1382 BW, omdat zij een fout heeft gepleegd door een gevaarlijke

jachthond zo dicht in de aanwezigheid van kinderen onbewaakt achter te laten.301

217. Het is aan de rechter om te oordelen of een kind over voldoende bewustzijn van het

gevaar, vaak verwoord als de toerekenbaarheid van het kind, beschikt, alvorens men van

risicoaanvaarding kan spreken. Uit vaste rechtspraak kan worden afgeleid dat het

beslissende criterium om over de toerekenbaarheid te oordelen, moet gezocht worden in het

onderscheidingsvermogen tussen goed en kwaad.302 Naast het begrip toerekenbaarheid,

wordt bij kinderen ook vaak gesproken over het begrip ‘jaren des onderscheids’. Dit is een

feitelijk begrip, waarbij de rechter oog moet hebben voor de fysieke en intellectuele

ontwikkeling van het kind in diens relatie met de schadeverwekkende handeling. Of het kind

de vereiste jaren des onderscheids bezit, hangt af van geval tot geval. Zo zou een kind van

13 jaar wel al moeten weten welke gevaren het spelen met vuur inhoudt, maar klaarblijkelijk

niet dat het aaien van een hond ook schadelijke gevolgen kan hebben.303 Het is mogelijk dat

het slachtoffer reeds de ‘jaren des onderscheids’ bereikt heeft en toch niet toerekenbaar is.

Dit is het geval bij geesteszieken.304

301

Opnieuw een bewijs dat een daadwerkelijke fout in de bewaking via art. 1382 BW wordt gesanctioneerd, en niet via art. 1385 BW. Zie supra II.3.2. 302

Luik 23 oktober 1973, Pas, 1974, II, 66; Rb. Antwerpen 18 januari 1973, Bull. Ass., 1975, 505. 303

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK, “overzicht (1964-1978)”, TPR 1980, 1171. 304

Zie supra nr. 123.

89

218. De rechtspraak zal dan weer oordelen dat het slachtoffer wel het risico op schade heeft

aanvaard, wanneer een volwassen persoon een gevaarlijke hond wil aaien. Een voorbeeld

hiervan is een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Turnhout van 22 mei 2009.305

219. Mevr. G. is samen met haar echtgenoot aanwezig op de kermis van Beerse op 23

september 2007. Daar ontmoeten zij een kennis, J.L. op een terras van een café. Deze

kennis heeft twee honden (boxers) mee, die op de grond liggen. Wanneer G. zich buigt om

de honden te aaien, schrikt één van de honden door de neerbuigende beweging en bijt de

vrouw in haar oogkas. J.L., eigenaar van de honden, beweert dat hij niet aansprakelijk zou

zijn, omdat G. het risico op schade zou aanvaard hebben, door twee voor haar onbekende

honden te willen aaien.306 De rechtbank zegt het volgende:

“Een hond blijft een dier. Zeker onbekenden voor het dier dienen er steeds op

beducht te zijn dat dieren onvoorspelbare reacties kunnen hebben bij het voordoen

van voor hen onverwachte bewegingen zoals goedbedoelde pogingen tot aaien. De

rechtbank meent dat het gedrag van het dier niet abnormaal of onvoorzienbaar

genoemd kan worden zodat de schade door de fout van G. werd veroorzaakt. Dit sluit

elke fout van L. uit. Er kan geen enkele aansprakelijkheid aan L. worden verweten

door een gebrek aan oorzakelijk verband.”

De rechtbank besluit dus impliciet dat het slachtoffer het risico heeft aanvaard. Wel grijpt zij

terug naar de klassieke bevrijdingsgrond van het slepende twijg-arrest. De rechtbank bevrijdt

de eigenaar van de hond dus niet puur op grond van de risicoaanvaarding.307

220. Nochtans wordt de risicoaanvaarding al vaak gebruikt om de fout van het slachtoffer te

beoordelen en de eigenaar/bewaarder te bevrijden: de eigenaar/bewaarder zou niet meer

moeten instaan voor het risico, indien het slachtoffer het risico aanvaard heeft.308 Volgens mij

kan de vermindering van aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder gemakkelijker

uitgelegd worden in het kader van risicoaanvaarding, dan volgens de bewoording die het Hof

van Cassatie erop nahoudt.

305

Rb. Turnhout (10e bis k.) nr. 08/1536/A, 22 mei 2009, VAV 2009, afl. 6, 417. 306

Zie ook Antwerpen 27 april 2005, RW 2007-08, 581. 307

Bij een dier dat men kent en vastneemt, is er geen sprake van risicoaanvaarding; zie Vred. Roeselare 21 april 2005, RW 2007-08, 1511. 308

Het is betwijfelbaar of een volledige bevrijding kan door risicoaanvaarding; zie infra II.6.

90

Bevrijding zou niet door een ontkenning van het causaal verband tussen het dier en de

schade (en dus een inbreuk op de equivalentieleer) zijn, maar eerder door een “opheffing”

van de aansprakelijkheid doordat het slachtoffer het risico (deels) heeft overgenomen. In de

volgende gevallen zou de theorie van de risicoaanvaarding alvast een toepassing kunnen

vinden:

- Een man die tijdens een kermis een plasje wil doen achter een vrachtwagen van de

kermisuitbaters, merkt een hond op die is vastgeketend aan de vrachtwagen. De man

schat verkeerdelijk in dat de hond niet tot bij hem kan komen en begint te plassen. De

hond bijt hem en de man geraakt verwond. Het slachtoffer had moeten weten dat hij

zich niet op die plaats mocht begeven (een normaal zorgvuldig persoon kon dit

weten) en op die plaats al zeker niet mocht plassen. Hij had ook moeten inzien dat de

hond een waakhond was, omdat hij de hond heeft zien liggen en zag dat hij was

vastgemaakt. De rechter zegt dat de fout van het slachtoffer de vermoede fout van de

eigenaar “opslorpt”. Hier kan ook gesteld worden dat het slachtoffer het risico op

schade aanvaardt, wanneer hij in het territorium van een waakhond komt.309

- Een man wandelt met zijn hond op het voetpad en ziet aan de overkant van de straat

twee vrouwen en een rottweiler. Plotsklaps versnelt hij zijn pas en zet hij het op een

lopen voor de hond, wanneer deze in zijn richting kijkt. De rottweiler richt zijn

aandacht hierdoor op de man en loopt hem achterna. De man struikelt en de hond bijt

de man. De rechter oordeelt dat de man uitsluitend aansprakelijk is, door zijn

onnodige en overdreven vluchtreactie.310

- Het geval van de kat die tussen de benen van de buurvrouw loopt, waarop de

buurvrouw struikelt.311

- De gids van de zoo die met haar rug dicht bij de kooi van de Bengaalse tijger gaat

staan en wordt vastgegrepen en verwond door de tijger.312

221. In hogergenoemde gevallen (en nog veel meer) werd het slachtoffer als enige

aansprakelijk gesteld voor de schade. De meeste rechters verwijzen hiervoor naar de

uitzondering van het slepende twijg-arrest, hoewel er in ieder geval sprake is van een

bewuste aanvaarding van enige vorm van risico op schade door het slachtoffer. De

309

Gent 21 november 2008, T.Verz .2009, afl. 3, 309; H. VANDENBERGHE; “Aansprakelijkheid voor dieren”, TPR 2011, afl. 2, 496. 310

Gent 20 februari 2004, RGAR 2005, afl. 4, nr. 13.974. 311

Antwerpen 20 maart 2002, NjW 2002, afl. 4, 134, noot. 312

Antwerpen 11 april 2007, TBBR 2010, afl. 2, 98; H. VANDENBERGHE; “Aansprakelijkheid voor dieren”, TPR 2011, afl. 2, 496.

91

slachtoffers waren zich iedere keer bewust van de mogelijke schadelijke gevolgen van hun

daden.

222. Het is dan ook vereist dat het slachtoffer in bepaalde mate moet kunnen inschatten wat

de mogelijke gevolgen zijn. Hij moet met andere woorden de grootte van het risico waaraan

hij zich onderwerpt kunnen inschatten, alvorens hij dit risico kan aanvaarden en als het ware

kan overnemen van de eigenaar/bewaarder. Indien het slachtoffer verkeerd geïnformeerd

wordt door de eigenaar/bewaarder over de grootte van het risico, kan hij dit risico niet

aanvaarden.

223. Een voorbeeld hiervan is te vinden in een arrest van het hof van beroep te Luik van 20

oktober 2011.313 Een jonge vrouw komt op bezoek bij de buren van haar tante, om een

reservesleutel van het huis van de tante te krijgen. De buren hebben op hun boerderij een

hond, Porthos. Wanneer de vrouw de boerderij nadert, begint de hond te grommen. Vanaf

dat de vrouw echter de binnenkoer betreedt, stopt de hond meteen met grommen, komt

dichter bij de vrouw en vraagt om te worden geaaid. De buurvrouw zegt tegen de jonge

vrouw dat het een heel lieve hond is, die graag speelt met kinderen.314 De buurvrouw laat de

jonge vrouw alleen achter met de hond, terwijl ze de reservesleutel gaat halen. De jonge

vrouw hurkt naast de hond om hem te aaien. Zonder enige waarschuwing springt de hond

naar de vrouw en bijt haar.

224. De eigenaars van de hond beweren dat de jonge vrouw een fout zou hebben begaan,

door het dier te naderen, terwijl de baas er niet bij was en terwijl de hond al had gegromd

toen de jonge vrouw de boerderij betrad. De feiten zijn gelijkaardig aan het vonnis van de

rechtbank van eerste aanleg van Turnhout van 22 mei 2009, namelijk een vrouw die een

hond probeert te aaien en plotsklaps gebeten wordt. Toch oordeelt het hof in dit geval

enigszins anders. Het hof van beroep te Luik stelt:

“Contrairement à ce que soutiennent les intimés, la faute de la victime doit s’apprécier

en fonction des circonstances de l’espèce.”

225. Het hof gaat onderzoeken of het slachtoffer in casu een fout heeft gepleegd. Hierbij

spreekt zij niet over risicoaanvaarding, maar hanteert zij de algemene zorgvuldigheidsnorm.

313

Luik (20e k.), 20 oktober 2011, T.Verz. 2012, afl. 4, 530-531.

314 “Madame S. est venue voir, m’a dit d’entrer sans crainte, que le chien était gentil, qu’il jouait avec

les enfants (la ferme est ouverte aux acheteurs de produits locaux), sans problèmes.”

92

Het hof stelt het volgende vast:

“Aucune faute de conduite ne peut être reprochée à l’appelante qui n’est pas sensée

connaître la psychologie canine, à l’instar de toute personne non propriétaire d’un

chien. C’est aux maîtres d’apprécier le danger que leur animal peut représenter

à l’égard de certaines personnes craintives sur lesquelles le chien croit pouvoir

exercer sa domination, et non l’inverse.”

Het hof concludeert dus dat aan het slachtoffer geen enkele gedragsfout kan verweten

worden. De hond heeft inderdaad gegromd naar de vrouw, maar stopte daarmee en begon

in de plaats daarvan te snuffelen en te likken aan het slachtoffer. De eigenaars hebben de

hond niet vastgemaakt en hebben het slachtoffer alleen achtergelaten met de hond. Het erf

is daarnaast voor iedereen toegankelijk. De fout ligt dus eigenlijk bij de eigenaars. Het zijn de

eigenaars die moeten inschatten hoe gevaarlijk hun hond is en niet de anderen. In casu

gaven de eigenaars eigenlijk een valse verwachting van het gedrag van de hond aan het

slachtoffer, doordat één van hen zei dat de hond heel lief is en ook goed overweg kan met

kinderen.315

226. Het slachtoffer kon in casu niet correct inschatten hoe gevaarlijk de hond in

werkelijkheid was, omdat de eigenaars haar een verkeerd beeld hadden gegeven van de

hond. Net hierdoor heeft het schadegeval zich voorgedaan. Het slachtoffer was namelijk van

nature uit doodsbenauwd voor honden en was op haar hoede toen de hond begon te

grommen. Pas toen de buurvrouw zei dat het een heel lieve hond is, durfde ze de hond te

aaien.316 Hierdoor is dan ook niet aan één van de toepassingsvoorwaarden van de

risicoaanvaarding voldaan en kan bevrijding van aansprakelijkheid van de eigenaars door

risicoaanvaarding van het slachtoffer niet worden ingeroepen.

227. Het is belangrijk dat het slachtoffer het potentiële gevaar kent, hetzij op grond van

persoonlijke ervaring (bijvoorbeeld de slachter die moet weten dat een stier gevaarlijk is),317

hetzij omdat hij voor het gevaar werd gewaarschuwd door de eigenaar/bewaarder.318 Een

bezoeker die een afgesloten terrein betreedt, waar duidelijk een bord staat met het opschrift

“hier waak ik, betreden op eigen risico”, kan aldus niet de eigenaar aanspreken voor zijn

315

Zie ook Luik 10 april 1997, De Verz. 1998, 109, noot M. LAMBERT. 316

“Moi qui ai une peur bleue des chiens, plus pour faire plaisir à Mme S. que par envie,pendant qu’elle était allée chercher la clé dans la maison, je me suis penchée vers le chien, … “ 317

Cass. 14 januari 1974, Arr. Cass., 1974, 53. 318

B. TILLEMAN, “Aansprakelijkheid voor dieren”, in B. Tilleman en I. Claeys (eds.), buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 163.

93

schade, omdat deze het slachtoffer duidelijk heeft verwittigd met het bord. Hij heeft in dat

geval inderdaad het terrein op eigen risico betreden en het hoge risico op schade

aanvaard,319 behalve wanneer hij het terrein wel moest betreden, omdat er bijvoorbeeld geen

bel was.320

228. Wanneer de aansprakelijkheid van de eigenaars in het arrest van 20 oktober 2011

wordt beoordeeld volgens het oude criterium van het onweerlegbare vermoeden van fout,

dan zijn er enkele knelpunten. De rechter hoeft in principe de fout van de

eigenaar/bewaarder niet meer te onderzoeken, maar hier neemt hij toch het foutieve gedrag

van de eigenaars in acht bij het beoordelen van het al dan niet foutief gedrag van het

slachtoffer. Wanneer dus door een eigenaar/bewaarder wordt aangehaald dat het slachtoffer

een fout heeft gepleegd, zal er toch een onderzoek zijn naar een mogelijke fout van de

eigenaar/bewaarder. Er kan namelijk moeilijk besloten worden dat het slachtoffer geen fout

heeft gepleegd, als op geen enkele wijze wordt gekeken naar het gedrag van de

eigenaar/bewaarder in de concrete situatie.

229. De bewijslast wordt zo opnieuw geneutraliseerd. Het slachtoffer moet de fout van de

eigenaar/bewaarder bewijzen en de eigenaar/bewaarder moet de fout van het slachtoffer

aantonen. Hierdoor wordt in feite aan het onweerlegbaar vermoeden van fout van de

eigenaar/bewaarder voorbijgegaan, wanneer deze maar enige aanwijzingen heeft dat het

slachtoffer een fout zou hebben gepleegd. De bijkomende bescherming die het slachtoffer

had door het onweerlegbaar vermoeden van fout, is dus niet van toepassing, wanneer de

eigenaar/bewaarder aanvoert dat het slachtoffer een fout heeft gepleegd. In dat geval zal het

slachtoffer opnieuw de zware bewijslast over zijn schouders krijgen.

II.4.4. Conclusie

230. Indien de aansprakelijkheid voor dieren wordt gezien als een risicoaansprakelijkheid,

dan kan de (al dan niet gehele) bevrijding van de aansprakelijkheid van de

eigenaar/bewaarder op een andere manier uitgelegd worden dan verwoord in het slepende

twijg-arrest. Dat een fout van het slachtoffer ervoor kan zorgen dat de eigenaar/bewaarder

bevrijd is, valt volgens mij beter uit te leggen indien de fout van het slachtoffer als een vorm

van risicoaanvaarding wordt aanzien. Hoewel de leer van de risicoaanvaarding een pure

toepassing is van het algemeen foutbegrip van art. 1382-1383 BW en veel rechtsleer dan

319

Rb. Turnhout (derde kamer), 2 mei 1996, Turnhouts rechtsleven 1995-96, 71. 320

Vred. Hamme 10 februari 1987, T. Vred. 1991, 227.

94

ook beweert dat de leer van de risicoaanvaarding zou moeten verlaten worden,321 toch lijkt

het nog steeds een plaats te verdienen plaats bij art. 1385 BW. Dat de leer van de

risicoaanvaarding nog vaak wordt gebruikt bij art. 1385 BW, bewijzen de vele vonnissen en

arresten die ernaar verwijzen.322

231. Het principe valt dus samen te vatten als volgt: in principe is de eigenaar/bewaarder

aansprakelijk voor de schade, omdat hij krachtens art. 1385 BW moet garant staan voor de

mogelijke schade, veroorzaakt door zijn dier. Indien het slachtoffer zich bewust was van het

risico op schade dat door de interactie met het dier kan ontstaan én indien het risico zich

verwezenlijkt door een foutieve handeling of nalaten van het slachtoffer, dan heeft hij het

risico aanvaard. Het is dan ook vanzelfsprekend dat de eigenaar/bewaarder niet voor alle

schade zal moeten instaan, indien er sprake is van risicoaanvaarding. In hoeverre de

eigenaar/bewaarder bevrijd zal zijn en het slachtoffer dus zelf de schade moet dragen, staat

niet vast. Dit wordt hierna besproken.323

II.5. NORMAAL EN VOORZIENBAAR GEDRAG VAN EEN DIER

II.5.1. Probleemstelling

232. Het slepende twijg-arrest stelt dat het gedrag van het dier normaal en voorzienbaar

dient te zijn, bij een fout van het slachtoffer, alvorens de eigenaar/bewaarder volledig te

bevrijden van aansprakelijkheid.324 Hogerop werd reeds besproken wat kan worden verstaan

onder ‘gedrag van een dier’, daarnaast werd ook aangegeven hoe rechters komen tot het

‘normaal en voorzienbaar’ gedrag van het dier.

233. De vraag stelt zich echter waarom het Hof van Cassatie deze voorwaarde heeft ingelast

in het arrest. De eigenaar/bewaarder wordt bevrijd van aansprakelijkheid, mede volgens het

gedrag dat het dier vertoont. Dit impliceert dus dat de eigenaar/bewaarder slechts voor

bepaalde gedragingen van het dier instaat. Wanneer art. 1385 BW aanzien wordt als een

321

Bepaalde rechters lijken niet te willen onderzoeken of er sprake is van een risicoaanvaarding, omdat de leer van de risicoaanvaarding geen zelfstandig rechtsfiguur is die het verband tussen de gedraging van het dier en de schade verbreekt. Zie Brussel 16 december 2008, nr. 2006AR2573 www.juridat.be; Zie infra II.6. 322

Zie bv. ook nog Brussel 28 juli 2008, nr. 2004/AR/2798, www.juridat.be, Brussel 24 juni 2008, nr. 2006/AR/1406, www.juridat.be. 323

Zie infra II.6. 324

Bij een fout van een derde wordt vereist dat de reactie van het dier “onvoorzienbaar en onvermijdbaar” was voor de eigenaar/bewaarder. Zie Cass. 19 januari 1996, Arr. Cass. 1996, 78, Pas. 1996, I, 87 en RW 1998-99, 1430, noot.

95

risicoaansprakelijkheid, zou dit er ook op wijzen dat de eigenaar/bewaarder niet voor alle

risico’s moet instaan, die het dier kan meebrengen, maar slechts voor enkele.

234. Het lijkt opportuun om te onderzoeken of uit de vereiste dat het dier zich normaal en

voorzienbaar heeft gedragen, er een inhoud kan worden gegeven aan het te dekken risico

door de eigenaar/bewaarder. De reden waarom de eigenaar/bewaarder niet altijd

aansprakelijk is bij een bepaald gedrag van het dier en hoe dit moet gezien worden vanuit

het standpunt dat art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid is, wordt hierna dan ook

bekeken.

II.5.2. De fout van het slachtoffer ‘slorpt’ het normaal en voorzienbaar gedrag

van het dier op

235. Er zijn verschillende argumenten denkbaar waarom de eigenaar/bewaarder pas vrijuit

gaat indien het gedrag van het dier normaal en voorzienbaar was bij een fout van het

slachtoffer (of een derde).

236. Bepaalde auteurs leggen de reden van de bevrijding van aansprakelijkheid door een

fout van het slachtoffer bij de causaliteit, zoals valt af te leiden uit de letterlijke lezing van het

slepende twijg-arrest. Omdat art. 1385 BW een onweerlegbaar vermoeden van fout zou

bevatten, kan de eigenaar/bewaarder zich enkel bevrijden door een vreemde oorzaak als

bewijs van het gebrek aan causaal verband in te roepen, indien de schade en het gedrag

van het dier vaststaat.325 Doordat het slachtoffer geen rekening zou hebben gehouden met

het normaal en voorzienbaar gedrag van het dier, is zijn fout zo zwaar, dat het de causaliteit

van het dierlijk gedrag verbreekt. De fout van het slachtoffer zou de oorzakelijkheid van het

feit van het dier ‘opslorpen’.326 Aldus zou er geen causaal verband meer zijn tussen het

gedrag van het dier en de schade.327 Ook wordt vaak aangehaald dat de fout van het

slachtoffer in dat geval ook de fout van de eigenaar/bewaarder ‘opslorpt’.328

237. Deze visie lijkt volgens mij onbevredigend. Er wordt geen verklaring gegeven voor wat

wordt bedoeld met het ‘opslorpen’ van de causaliteit. Er kan hieruit geen vast mechanisme

325

T. VANSWEEVELT, ‘De fout van het slachtoffer en het normaal en voorzienbaar gedrag van een dier vormen samen een bevrijdingsgrond voor de bewaarde van dat dier (art. 1385 B.W.)’, (noot onder Brussel 30 september 1987), TBBR 1989, 252; W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, 266-267; B. WEYTS, o.c., RW 1998-99, 933. 326

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, K. GEELEN en S. DECOSTER, Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1979-84)”, TPR, 1987, 1557; M. MAHIEU, (noot onder Rb. Nijvel 6 februari 1979), JT 1979, 254. 327

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 13. 328

Zie bv. Gent 10 oktober 2008, nr. 2008AR128, noot P. GRAULUS, www.juridat.be

96

worden afgeleid. Uit dit standpunt kan geen werkelijke relatie worden blootgelegd tussen de

fout van het slachtoffer en de bevrijding van aansprakelijkheid.

Door het onduidelijke woord ‘opslorpen’ of zelfs ‘uitschakelen’ te gebruiken, kan aldus niet

achterhaald worden wat het juiste mechanisme is. Er wordt ook geen echt onderscheid

gemaakt naar de rol van de fout van het slachtoffer in de totstandkoming van de schade.

238. Daarnaast is dit opnieuw een inbreuk op de equivalentieleer. Bij de equivalentieleer is

het beginsel dat alle fouten die een noodzakelijke voorwaarde zijn voor de schade, leiden tot

aansprakelijkheid.329 Uitspraken waar het verband tussen de eerste fout (hier in theorie de

onweerlegbaar vermoede fout, maar feitelijk het gedrag van het dier) en de schade wordt

ontkend op de enige grond dat een causaal verband met een tweede fout is vastgesteld,

maar niet is aangetoond dat de schade ook zou ontstaan zijn zonder de eerste fout, moeten

verbroken worden.330 Dit geldt ook op het vlak van de bijdrage. Wanneer de volledige

schadelast gelegd wordt op degene die een zware fout heeft begaan, terwijl een auteur van

een andere minder zware (hier onweerlegbaar vermoede) fout vrijuit gaat, zonder dat is

vastgesteld dat de schade ook zou zijn ontstaan zonder de tweede fout, moet dit verbroken

worden.331 Hier wordt gezegd dat de fout van het slachtoffer zo zwaar is, dat dit het causaal

verband én de fout van de eigen/bewaarder opslorpt. Nochtans kan de fout van het

slachtoffer nergens mee worden vergeleken. De hoegrootheid van de fout van de

eigenaar/bewaarder kan door zijn onweerlegbaarheid namelijk niet vastgesteld worden. Het

causaliteitsprobleem wordt door deze rechtsleer en het Hof van Cassatie verplaatst naar het

vlak van de fout en zo wordt het tegenbewijs (het foutloos gedrag) van een onweerlegbaar

vermoeden van fout aanvaard ten laste van de eigenaar of de bewaarder.332

239. In feite lijkt in dit opzicht de equivalentieleer verlaten te worden en wordt meer geneigd

naar de leer van de adequate oorzaak. In dit geval worden niet alle, maar enkel de meest

relevante oorzaken in causaal verband met de schade gezien. Hier wordt dus enkel de fout

van het slachtoffer in causaal verband gezien met de schade en niet meer het gedrag van

het dier of de vermoede fout van de eigenaar/bewaarder.333 Nochtans is in België nog steeds

de equivalentieleer het basisprincipe.334 Het is frappant dat net het Hof van Cassatie de

329

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, Brugge, Die Keure, 2011, 79. 330

Cass. 24 maart 1999, Arr.Cass 1999, 177; Cass. 19 november 1999, Arr. Cass. 1999, 616; Cass 24 november 1999, Arr.Cass. 1999, 627; Cass. 30 mei 2001, Arr.Cass 2001, 1030; Cass. 10 mei 2007, Pas. 2007, 888. 331

Cass. 6 februari 2003, verkeersrecht 2003, 239; cass. 23 juni 2005, Pas. 2005, 1416; cass. 21 juni 2007, Pas. 2007,1290. 332

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57,

12. 333

Dit kan men dan ook beweren bij de fout van een derde als vreemde oorzaak. 334

H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, Brugge, Die Keure, 2011, 79-84.

97

equivalentieleer in beginsel sinds een halve eeuw bevestigt, blijft vasthouden aan het

beginsel (mits enige uitzonderingen) en beslissingen verbreekt die een van het

equivalentieleer afwijkend causaliteitsbegrip hanteren.335 Het Hof van Cassatie lijkt dus in het

slepende twijg-arrest een uitzondering toe te passen op haar eigen causaliteitsbegrip.

240. Omdat we in principe nog steeds moeten uitgaan van het principe dat de

equivalentieleer moet gerespecteerd worden, mogen rechters dus niet zomaar de fout van

het slachtoffer, omwille van zijn zwaarwichtigheid, het gedrag van het dier en de

onweerlegbaar vermoede fout van de eigenaar aan de kant laten zetten. Er moet een andere

reden gevonden worden, die verklaart waarom de eigenaar/bewaarder niet meer zou moeten

instaan voor het risico dat zijn dier creëert, indien het slachtoffer een fout pleegde en het dier

normaal en voorzienbaar reageerde.

II.5.3. Enkel aansprakelijk voor spontaan, niet uitgelokt gedrag

241. De auteurs die beweren dat een spontane gedraging van het dier nodig is, zagen hierin

een verklaring voor een bevrijding van aansprakelijkheid.

Zo kan uit die rechtsleer gehaald worden dat de eigenaar/bewaarder enkel aansprakelijk is

voor de spontane gedragingen van het dier, in die zin dat met ‘spontaan’ ook wordt bedoeld

dat het gedrag niet was uitgelokt.336 Op het eerste zicht lijkt het billijk dat de

eigenaar/bewaarder niet moet instaan voor het risico dat het dier kan creëren, indien dit

risico wordt ‘uitgelokt’ door het slachtoffer, bijvoorbeeld bij het slaan van een hond. Een

ander voordeel is dat deze zienswijze zou overeenstemmen met de equivalentieleer,

aangezien het een bijkomende voorwaarde inlast in het artikel. Indien niet aan deze

voorwaarde is voldaan, dan is het artikel niet toepasbaar, zonder een inbreuk te betekenen

op de equivalentieleer. Ook stemt deze redenering overeen met rechtsleer die beweert da de

vreemde oorzaak bij aansprakelijkheid voor dieren een andere dekking heeft, dan bij andere

(risico)aansprakelijkheden. De vreemde oorzaak heeft niet meteen de schade, maar eerder

het gedrag van het dier ‘veroorzaakt’. Het gedrag van het dier leidt niet tot aansprakelijkheid,

335

Cass. 8 oktober 1992, Arr.Cass. 1992, 1177; Cass. 29 november 1995, Arr. Cass. 1995, 1054; Cass. 24 november 1999, Arr. Cass. 1999, 625; Cass 30 april 2003, Arr.Cass. 2003, 1079. 336

Zie bv. H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE, L. WYNANT en M. DEBAENE, “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 1994-1999”, TPR 2000, nr. 84; Pol. Oudenaarde 17 december 2012, RW 2012-13, afl. 34, 1356; R. ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2318.

98

omdat dit gedrag werd uitgelokt, doordat het dier onderworpen was aan een vreemde

oorzaak.337

242. Een voorbeeldarrest, waarin dit standpunt kan gevolgd worden, is een arrest van het

Hof van Cassatie van 26 februari 1987.338 Een ruiter die van haar paard viel, werd geraakt

door een hoefslag. De feitenrechter had de bewaarder bevrijd, niet doordat het slachtoffer

een fout zou hebben gepleegd, maar doordat het dier geen actieve rol in de totstandkoming

van de schade had gespeeld, omdat de ruiter niet door toedoen van het paard was gevallen.

Deze uitspraak is inderdaad betwijfelbaar, gezien het dier wel door een actieve beweging

(een hoefslag) schade had veroorzaakt. Het slachtoffer gaat in cassatie tegen dit arrest. Het

arrest zou namelijk onterecht hebben vastgesteld dat de schade niet door toedoen van het

paard is veroorzaakt, omdat:

“…het voor de toepassing van artikel 1385 van het Burgerlijk Wetboek niet relevant is

of het toedoen van het dier, ten deze de hoefslag, zelf door een andere

omstandigheid is veroorzaakt, zoals ten deze de voorafgaande val van de ruiter, en

dat het evenmin ter zake doet dat die val zelf niet door het paard was

veroorzaakt…dat het arrest, nu het had vastgesteld dat eiseres een hoefslag had

gekregen nadat zij was gevallen en dat zij haar rechterarm had gebroken, niet naar

recht kon beslissen dat niet was aangetoond dat het paard, dat onder bewaring

van de eerste verweerster stond, een actieve rol heeft gespeeld bij de

totstandkoming van de schade van eiseres en dat artikel 1385 van het Burgerlijk

Wetboek derhalve niet moest worden toegepast (schending van die bepaling)”

Het Hof van Cassatie verwerpt echter dit middel van het slachtoffer en verwerpt het

cassatieberoep. Zij oordeelt dat het hof van beroep als feitenrechter op grond van de

concrete omstandigheden terecht heeft geoordeeld dat:

“…het feit dat de arm van eiseres werd geraakt door de hoefslag, waardoor de

schade ontstond, niet kan worden aanzien als een feit dat door het dier is

veroorzaakt, in de zin van artikel 1385 van het Burgerlijk Wetboek.”

243. Daarna roept het Hof de uitzondering van het slepende twijg-arrest in, namelijk dat de

eigenaar/bewaarder niet aansprakelijk is, bij een fout van het slachtoffer en een normaal en

voorzienbaar gedrag van het dier en bevestigt dan ook het arrest van de feitenrechter.

Impliciet voert het Hof van Cassatie dus eigenlijk aan dat de hoefslag was uitgelokt door de

337

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 12. 338

Cass. 26 februari 1987, Arr. Cass. 1986-87, 853 en Pas. 1987, I, 772.

99

(schijnbaar foutieve) val van de ruiter en daarom zou art. 1385 BW niet gelden. Een uitgelokt

gedrag kan niet aanzien worden als “een feit dat door het dier is veroorzaakt”.

244. Deze visie lijkt volgens mij niet gevolgd te kunnen worden. Ten eerste is het moeilijk te

begrijpen dat een hoefslag van een dier niet als een feit van dat dier aanzien wordt en is

hierboven reeds aangetoond dat er eigenlijk geen actieve rol nodig is van het dier.339

Daarnaast lijkt het zeer moeilijk om te weten wat men precies moet verstaan onder een

uitlokking. Zo zou uit bepaalde rechtspraak kunnen gehaald worden dat het gedrag van het

dier moet zijn uitgelokt door het slachtoffer zelf,340 alvorens een bevrijding van

aansprakelijkheid mogelijk is. Het slachtoffer dat struikelt over een hond, omdat deze hond

werd aangetrokken door enkele spelende kinderen en tussen de benen liep van het

slachtoffer zal wel art. 1385 BW kunnen inroepen en haar schade laten vergoeden,341 terwijl

het slachtoffer dat struikelt over een kat omdat de kat werd aangetrokken door het eten dat

het slachtoffer vasthad en zo tussen haar benen liep, zelf haar schade moet dragen en geen

beroep kan doen op art. 1385 BW. Zij zou het gedrag van de kat zelf hebben uitgelokt.342

245. Nochtans zijn er zaken, waar het gedrag van het dier niet werd uitgelokt door het

slachtoffer, en waar het slachtoffer toch niet art. 1385 BW kon inroepen. Het beste voorbeeld

hiervan is het slepende twijg-arrest zelf, waar de hoefslag van het paard in feite werd

uitgelokt door een tak (een twijg) die tussen één van de hoeven van het paard vastzat,

waarop deze door te stampen de tak probeerde los te krijgen.343 Zo zal ook in het

verkeersrecht het slachtoffer dat in een verboden straat rijdt, moet uitwijken voor een

overstekend dier en dus geen gedrag heeft uitgelokt,344 zich even moeilijk kunnen beroepen

op art. 1385 BW, als de snelheidsduivel die paarden bij het voorbijsteken doet opschrikken

en zo een schadelijke gedraging van het dier ‘uitlokt’.345

246. Het zou zeer onbillijk zijn dat het slachtoffer art. 1385 BW niet kan inroepen, ook al werd

het gedrag niet door hemzelf uitgelokt. Ook spreekt het arrest van 26 februari 1987 het

slepende twijg-arrest gedeeltelijk tegen. In het arrest van 1987 is er klaarblijkelijk geen

gedrag van het dier dat de schade heeft veroorzaakt, omdat de hoefslag werd uitgelokt door

de (foutieve) val van de ruiter en hieraan voorafging. In het slepende twijg-arrest wordt dan

weer wel een foutieve gedraging van het slachtoffer (het behouden van een korte rijafstand)

als enige oorzaak van de schade aanzien, terwijl er nochtans een gedraging van het dier

339

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 12. Zie supra hoofdstuk 2.III.2. 340

Of een derde bij bevrijding door de fout van een derde. 341

Antwerpen 5 april 2006, RABG 2007, 1295. 342

Antwerpen 20 maart 2002 NJW 2002, afl. 4, 134, noot. 343

Zie supra hoofdstuk 2.V.2. 344

Rb. Dinant 21 maart 1956, De Verz. 1957, 209. 345

Brussel (1e k.) 15 mei 2000, Verkeersrecht 2001, 196.

100

was die voorafgaand werd uitgelokt door de vastzittende tak. Bovendien moet er ook mee

rekening worden gehouden dat wanneer het gedrag van het dier en de fout van het

slachtoffer los van elkaar de schade hebben vergroot (bijvoorbeeld waar het paard plots

steigerde en de ruiter de teugels niet goed vasthad),346 er in feite een gedeelde

aansprakelijkheid zou moeten zijn.347 Het is dan ook moeilijk te bepalen wanneer de fout van

het slachtoffer het gedrag van het dier heeft uitgelokt en wanneer de fout van het slachtoffer

en het gedrag van het dier los van elkaar de schade hebben vergroot. Ook in het arrest van

1987 kan worden geargumenteerd dat de val van de ruiter en de hoefslag van het paard elk

op zich tot de schade hebben geleid.

247. Deze redenen, en het feit dat art. 1385 BW eigenlijk geen actieve rol van het dier

vereist, sluiten uit dat de eigenaar/bewaarder enkel zou aansprakelijk zijn voor het risico dat

het dier spontaan, zonder enige uitlokking een schadeverwekkend gedrag pleegt.

248. In Nederland, waar algemeen aanvaard wordt dat de aansprakelijkheid voor dieren een

risicoaansprakelijkheid betreft,348 wordt nochtans vaak naar boven gebracht dat het risico

waar de eigenaar/bewaarder aansprakelijk voor is, het gevaar is dat schuilt in de ‘eigen

energie’ van het dier en het onberekenbare dat in die energie ligt opgesloten.349

Alvorens de eigenaar/bewaarder aansprakelijk kan worden gesteld, is er een gedraging uit

‘eigen energie’ van het dier nodig.350 Daarom zal er geen aansprakelijkheid zijn wanneer een

besmet varken andere varkens besmet in Nederland, wegens gebrek aan deze ‘eigen

energie’.351 Ook in Nederland wordt dit bekritiseerd, omdat dit niet zou stroken met de

risicoaansprakelijkheid en zou terugverwijzen naar de schuldaansprakelijkheid.352

346

Zie supra hoofdstuk 2.5.II. 347

S. VEREECKEN, “Aansprakelijkheid voor dieren. Invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak” NJW 2006, afl. 143, 434-443 en H., VANDENBERGHE, “Aansprakelijkheid voor dieren” TPR 2011, afl. 2, 437. 348

Zie o.a. HR 27.4.2001 NJ 2002 nr. 54 met noot Brunner, VR 2001 nr. 136; HR 25.10.2002 NJ 2004 nr. 556 met noot Hijma, VR 2003 nr. 9; Gerechtshof Arnhem 16 maart 2004, L&S 2004, nr. 218. 349

HR 24.2.1984 NJ 1984 nr. 415 met noot Van der Grinten; J.M. DUNNÉ, Verbintenissenrecht deel 2. Onrechtmatige daad. Overige verbintenissen, Deventer, Kluwer, 2004, 571 572; E. BAUW, Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor zaken, Deventer, Kluwer, 2008, 68 – 69; C.J.M. KLAASSEN, Risico-aansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 144 – 145; G.H.A. SCHUT, Onrechtmatige daad, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink, 1997, 133; J. SPIER, T. HARTLIEF, G.E. VAN MAANEN en R.D. VRIESENDORP, Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2009, 126. 350

Zie supra hoofdstuk 2.III.2. 351

HR 24 februari 1984, NJ 415, noot G. 352

J.M. DUNNÉ, Verbintenissenrecht deel 2. Onrechtmatige daad. Overige verbintenissen, Deventer, Kluwer, 2004, 573; C.J.M. KLAASSEN, Risico-aansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 151.

101

II.5.4. Het normaal en voorzienbaar gedrag als autonoom criterium

249. Bepaalde rechtsleer stelt dan weer dat het abnormaal en onvoorzienbaar gedrag van

het dier als een autonoom en zelfstandig criterium moet aanzien worden. Het dier moet als

afzonderlijke toepassingsvoorwaarde zich abnormaal en/of onvoorzienbaar hebben

gedragen, alvorens art. 1385 BW toepasselijk is.353 Dit zou verklaren waarom de eigenaar

van de waakhond niet aansprakelijk is voor de beet aan een inbreker. Het is namelijk

normaal voor een waakhond om te bijten naar een inbreker. In dat geval zou geen juridische

causaliteit meer zijn.354 Ook wanneer er geen fout van het slachtoffer is, moet het gedrag van

het dier abnormaal of onvoorzienbaar zijn, alvorens de eigenaar/bewaarder aansprakelijk

kan gesteld worden.355 Daarom zal men niet aansprakelijk zijn voor de schade veroorzaakt

door het rondslingerend dier of een opgeschrokken dier door een bliksemschicht. De

ontploffing of de bliksem is dan wel een abnormale gebeurtenis, maar het gedrag van het

dier was zeer normaal.356 Vaak wordt ook een reflexmatige beweging van het dier als

normaal gezien.357

250. De benadeelde zal moeten het abnormaal en onvoorzienbaar gedrag van het dier

aantonen om de eigenaar/bewaarder aansprakelijk te stellen. Wanneer het slachtoffer zelf

het gedrag heeft uitgelokt, kan het gedrag van het dier niet als abnormaal en onvoorzienbaar

worden gezien en kan de eigenaar/bewaarder niet aansprakelijk worden gesteld. Ook wordt

in deze redenering de equivalentieleer niet miskend. Het dier kan dan wel een schakel in de

totstandkoming van de schade hebben betekend, toch wordt de equivalentieleer niet

geschonden, indien de eigenaar/bewaarder niet aansprakelijk wordt gesteld. Er is namelijk

niet aan de aansprakelijkheidsvoorwaarde van een abnormaal en onvoorzienbaar gedrag

van het dier voldaan.358 Er moet dus een causaal verband bestaan tussen het abnormale en

onvoorzienbare gedrag van het dier en de schade.359

353

T. VANSWEEVELT, “Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2212; L. CORNELIS, Beginselen, 596-597 die spreekt over het abnormale of onvoorzienbare gedrag van het dier; ; H. ULRICHTS, ‘Normaal en voorzienbaar gedrag van een dier’, (noot onder Brussel 12 maart 2001), TBBR 2002, 373; H., ULRICHTS, ”Samenloop aansprakelijkheid in het kader van val van leerling van paard” T.Verz. 2002, afl. 1, 260. 354

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2210. 355

Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-1999, nr. 27, 928-934, noot B. WEYTS. 356

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2211. 357

Gent (5e k.) 30 maart 2010 Rev.trim.dr.fam. 2011, afl. 1, 245; TGR-TWVR 2010, afl. 5, 318. 358

Er is discussie of één van de twee voldoende is: zie bv. L. CORNELIS, Beginselen, 596-597, die spreekt over het abnormale of onvoorzienbare gedrag van het dier. 359

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 14.

102

251. Het uitgangspunt is dat de aansprakelijkheid voor dieren eigenlijk een toepassing is van

de aansprakelijkheid voor zaken. Opnieuw wordt hier dus een analogie getrokken met art.

1384, eerste lid BW.360 De bewaring van een zaak is analoog aan de bewaring van een

dier.361 Het belangrijkste onderscheid tussen beide artikelen is namelijk dat er bij art. 1384,

eerste lid BW een gebrek van de zaak is vereist, terwijl bij art. 1385 BW het gedrag van het

dier volstaat.362 Verschillende visies bestaan over wat onder ‘gebrek’ dient verstaan te

worden, maar meestal wordt dit begrip omschreven als een abnormale gesteldheid of

abnormaal kenmerk van de zaak, dat kan leiden tot schade aan derden. Een zaak is dus

gebrekkig, wanneer ze abnormaal is, wanneer ze afwijkt van een normale zaak. Hier valt er

een analogie te trekken met de vereiste dat het gedrag van het dier abnormaal en

onvoorzienbaar met zijn geweest, alvorens de aansprakelijkheid bij een fout van het

slachtoffer (of derde) mogelijk te stellen. Hier vertoont het dier aldus ook een soort ‘gebrek’.

252. VANSWEEVELT trekt de analogie nog wat verder door op het vlak van de oorsprong

van het ‘gebrek’ van de zaak en van het dier. Bij art. 1384, lid 1 is het irrelevant wat de

oorsprong van het gebrek van de zaak is, om de bewaarder van de zaak aansprakelijk te

stellen.363 De bewaarder kan dan wel de schade die hij vergoed heeft, terug verhalen op de

persoon (de benadeelde of een derde) die het gebrek heeft veroorzaakt. Bij de gevallen van

art. 1385 BW waar het slachtoffer een fout heeft gepleegd, lag het slachtoffer aldus aan de

oorsprong van het ‘gebrekkige’ gedrag van het dier. De bewaarder van het dier kan dan

verhaal instellen tegen de benadeelde. Proceseconomisch gezien wordt dit verhaalsrecht

dan meteen omgezet in een bevrijding van aansprakelijkheid.364

Deze verdere analogie kan volgens mij niet gevolgd worden. Deze rechtsleer ziet namelijk

enerzijds het gedrag van het dier (naar analogie met art. 1384, eerste lid BW) pas als

‘gebrekkig’ indien het gedrag niet normaal of voorzienbaar was. Anderzijds stelt zij dat het

slachtoffer als veroorzaker van het gebrek zelf moet instaan voor de schade die de

gebrekkige zaak (in feite het dier) heeft veroorzaakt. In dat geval zou het slachtoffer dus ook

alle schade moeten dragen, indien het dier abnormaal en onvoorzienbaar gedrag heeft

vertoond, terwijl dit abnormaal en onvoorzienbaar gedrag volgens de rechtspraak, zoals het

slepende-twijgarrest, net een reden is om het slachtoffer niet voor alle schade te laten

opdraaien en de eigenaar/bewaarder niet vrij te spreken van aansprakelijkheid.

360

Zie supra hoofdstuk 3.II.2.3. 361

B.WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 283-284. 362

Zoals hierboven gedefinieerd. Zie supra hoofdstuk 2.III.2. 363

Cass. 12 februari 1976, Arr. Cass. 1976, 683, Pas. I, 1976, 652 en RGAR 1977, nr. 9814, noot F. GLANSDORFF. 364

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 14; T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2206.

103

253. Verder kan de stelling dat het abnormaal en onvoorzienbaar karakter van het dier een

autonoom en afzonderlijk criterium van art. 1385 BW is, ook in twijfel worden getrokken. Ten

eerste betekent het doorvoeren van deze extra aansprakelijkheidsvoorwaarde een

verzwaring van de bewijslast van het slachtoffer. In feite hoeft het slachtoffer slechts drie

voorwaarden aan te tonen: een gedrag van het dier,365 schade en het causaal verband

tussen beide. Een bijkomend criterium opleggen, betekent dus een extra bewijslast voor het

slachtoffer.366 Dit leidt tot een vernauwing van het toepassingsgebied van art. 1385 BW.

Nergens wordt er in het slepende twijg-arrest vermeld dat deze bewijslast bij het slachtoffer

ligt. Bovendien zeggen andere vonnissen en arresten dat deze bewijslast niet bij het

slachtoffer ligt, net omdat dit een te grote verzwaring van bewijslast zou betekenen.367 Verder

heeft het Hof van Cassatie twee voorwaarden vooropgesteld die cumulatief moeten vervuld

zijn, vooraleer de eigenaar bewaarder kan bevrijd zijn. Enkel wanneer het slachtoffer een

fout heeft gepleegd én het dier normaal en voorzienbaar heeft gereageerd, wordt hij bevrijd.

Het louter vervullen van de laatste voorwaarde alleen, is niet voldoende. Het lijkt dan ook

betwijfelbaar dat het Hof van Cassatie een aparte aansprakelijkheidsvoorwaarde in het leven

wou roepen.368

254. Ook is het moeilijk een concrete invulling te vinden wat onder abnormaal en of

onvoorzienbaar karakter van het dier valt. Hoe moet het abnormaal en onvoorzienbaar

gedrag van het dier worden beoordeeld?369 Volgens L.CORNELIS zal de rechtspraak

geleidelijk aan rechtsregels ontwikkelen om dit criterium in te vullen.370 Het gedrag van het

dier kan vanuit het standpunt van het slachtoffer worden bekeken. In dat geval, wordt het

gedrag van het dier vergeleken met het normaal zorgvuldige gedrag van een dier, geplaatst

in dezelfde omstandigheden.371 Het gedrag van het dier kan echter ook vergeleken worden

vanuit de verwachtingen van de eigenaar/bewaarder. Hier zullen de individuele kenmerken

van het dier belangrijker zijn, met een ander resultaat tot gevolg.372 Uit een vonnis van het

vredegerecht van Wolvertem van 13 februari 1997, volgt alvast dat het abnormaal en

365

Dat is niet hetzelfde als een daad van het dier. Zie supra hoofdstuk 2.III.2. 366

B.WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 284. 367

Gent 18 september 2013, NJW afl. 302, 410. 368

B.WEYTS, “De toepassingsvoorwaarden van art. 1385 BW en de bewaring van een verdwaald of ontsnapt dier”, noot onder Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-1999, 933; zie ook pol. Gent 18 oktober 2010, RW 2011-2012, nr. 18, 836. 369

B.WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 284. 370

L.CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 597. 371

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2208. 372

B.WEYTS, “De toepassingsvoorwaarden van art. 1385 BW en de bewaring van een verdwaald of ontsnapt dier”, noot onder Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-1999, 933

104

onvoorzienbaar karakter van het gedrag van het dier moet beoordeeld worden vanuit het

standpunt van het slachtoffer.373 Het artikel is opgemaakt ter bescherming van het

slachtoffer. Een verschil aan voorkennis van het dier tussen de eigenaar/bewaarder en het

slachtoffer, kan dan ook moeilijk in het nadeel van het slachtoffer spelen.374

255. Ten laatste lijkt beleidsmatig de invoering van een zelfstandig criterium niet wenselijk.

Dieren zijn namelijk risicofactoren, die kunnen leiden tot eventuele schadegevallen. De

wetgever stelde dat de eigenaar/bewaarder hiervoor moet instaan, niet enkel voor het

abnormaal of onvoorzienbaar gedrag van het dier.375

II.5.5. Enkel voor de te verwachten risico’s

256. Hoewel er meerdere argumenten zijn tegen het standpunt dat het normaal en

voorzienbaar gedrag van het dier een autonoom criterium is, lijken er toch meerdere

voordelen uit het standpunt te worden gevonden. Ook lijkt dit standpunt volgens mij (deels)

te verklaren vanuit de risicoaansprakelijkheid, rekening houdend met de rechtspraak. De

eigenaar/bewaarder staat enkel in voor het gedrag dat normaal en voorzienbaar is, het

gedrag dat van het dier kon verwacht worden. Hij zou enkel aansprakelijk zijn voor de risico’s

die zijn dier kan creëren én die hij voorzien had of had moeten kunnen voorzien. Het valt dus

ook te verwoorden als volgt: de eigenaar/bewaarder staat enkel in voor de te verwachten

risico’s die het dier teweegbrengt. Niet enkel de risico’s, die hij had verwacht, maar ook de

risico’s die hij had moeten kunnen verwachten, vallen onder zijn aansprakelijkheid. Een

voorbeeld hiervan zijn de reeds eerder aangehaalde besmettingszaken.376 De

eigenaar/bewaarder werd aansprakelijk gesteld, omdat hij symptomen van besmetting had

moeten kunnen zien.377 De eigenaar/bewaarder zal dan ook niet aansprakelijk gesteld

worden voor risico’s die hij niet had voorzien en ook onmogelijk had kunnen verwachten. Dit

kan aangetoond worden met het reeds aangehaald hypothetisch voorbeeld: wanneer een

dier door een ontploffing wordt weggeslingerd en zo iemand raakt, of door het inslaan van

373

Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-1999, nr. 27, 928-934, noot B. WEYTS; zie ook Luik 20 juni 1985, JLMB 1985, 557. 374

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57,

16. Zie ook supra II.4.3. 375

B.WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 285. 376

Luik 4 januari 1989, JLMB 1991, 162; zie ook Cass. fr. 21 juli 1992, Resp.civ.ass, nr. 437; Colmar 13 maart 1980, Rev.Als.Lor. 1980, 114. 377

Le Hâvre 14 maart 1925, Gaz.Pal. 11 juni 1925; Chambéry 8 juni 1886, S.1886, II, 197. Zie B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 161.

105

bliksem naast hem schade aanricht, kon men dit niet voorzien en worden de grenzen

overschreden van de risico’s waar de eigenaar/bewaarder voor moet instaan.378

257. Dat er in bepaalde gevallen een bevrijding van aansprakelijkheid zou zijn, is omdat de

eigenaar/bewaarder het gedrag van het dier niet op voorhand kon verwachten (bijvoorbeeld

door overmacht of de fout van een derde), of wanneer het slachtoffer een foutieve gedraging

heeft gepleegd. De vereiste van het ‘normaal en voorzienbaar’ gedrag van het dier, zou er

dan op wijzen dat het slachtoffer moet instaan voor de gevolgen die uit zijn foutieve

gedraging voortkomen én die hij had kunnen verwachten. De eigenaar/bewaarder blijft dan

ook aansprakelijk wanneer het dier een abnormaal of onvoorzienbaar gedrag vertoont,

omdat het slachtoffer dit gedrag niet had kunnen verwachten, het was ‘onvoorzienbaar’. Dit

kan uit meerdere uitspraken gehaald worden.

258. In een vonnis van 31 mei 2013 van de rechtbank van eerste aanleg te Dendermonde

was het volgende gebeurd: een man is met zijn hond op wandel, wanneer er plots een

andere hond uit een woning komt gelopen en de hond van de wandelaar aanvalt. De

wandelaar komt tussen de twee vechtende honden in, omdat hij hen van elkaar wil scheiden.

Daarop bijt de andere hond hem in zijn handen en wordt de man verwond.379 De rechter zegt

dat er een fout van het slachtoffer was, en dat het dier normaal en voorzienbaar reageerde,

omdat:

“Een hond is een dier met zijn eigen instincten, die zich tegenover andere om tal van

redenen vijandig kan opstellen. Wanneer hij zich belaagd voelt, zal hij bijten. Eiser die

zelf over een hond beschikt, weet of moet dit weten. Wanneer men in die

omstandigheden tussenkomt om een aanvallende hond, waarvan men niet het baasje

is, en die men niet kent, van een andere hond los te trekken, begaat men een

onvoorzichtigheid.”

259. Ook bij de beoordeling of het slachtoffer een fout heeft gepleegd, zal de feitenrechter

rekening houden met de voorzienbaarheid van het gedrag van het dier. Een voorbeeld

hiervan is een arrest van het hof van beroep van Gent van 30 maart 2010.380 Het slachtoffer

zal geen fout gepleegd hebben doordat zij te dicht stond bij een paard, omdat:

“In de regel moet men er zich niet aan verwachten dat een paard een stamp

toebrengt. In normale omstandigheden stampen paarden niet. Normaal doen ze

dat ook niet uit eigen beweging (…) Hoewel I.G. verklaarde dat het altijd Dolce Vita

378

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2212. 379

Dendermonde (8e bis k.) 31 mei 2013, T.Verz. 2014, afl. 3, 330. 380

Gent (5e k.) 30 maart 2010 Rev.trim.dr.fam. 2011, afl. 1, 245; TGR-TWVR 2010, afl. 5, 317-319.

106

is die stampt, is niet aangetoond dat de geïntimeerde van deze karaktertrek van

het paard op de hoogte was.”381

In het slepende twijg-arrest werd er wel een fout van het slachtoffer vastgesteld, omdat deze

als ervaren ruiter had moeten afstand houden van het duidelijk door de tak gehinderde

paard.

260. Het voordeel van dit standpunt, is dat het nog steeds overeenstemt met de

equivalentieleer. De eigenaar/bewaarder is slechts aansprakelijk voor welbepaalde risico’s.

Wanneer het slachtoffer een fout pleegt, dan moet deze de gevolgen dragen, die hij had

kunnen verwachten. Hier wordt echter niet dezelfde argumentatie gevolgd voor bevrijding

van aansprakelijkheid, als deze die het Hof van Cassatie in het slepende twijg-arrest gaf. De

fout van het slachtoffer brengt geen wijziging van het juridisch causaal verband teweeg, wat

een inbreuk betekent op de equivalentieleer, maar zorgt ervoor dat er een risico is ontstaan,

waarvoor de eigenaar/bewaarder krachtens het artikel niet moet voor instaan. Art. 1385 BW

is dan gewoonweg niet van toepassing. Dit is ook compatibel met de hoger aangebrachte

theorie van de risicoaanvaarding. Daar was het namelijk noodzakelijk dat het nemen en

aanvaarden van risico’s pas sanctioneerbaar is, wanneer het slachtoffer onzorgvuldig heeft

gehandeld382 en de risico’s bewust nam.383 Dit slaat er in feite op dat het slachtoffer een fout

heeft gepleegd en dat hij de risico’s kon overzien, de gevolgen van zijn daden kon

verwachten.

261. Ook lijkt deze denkwijze erg billijk: de eigenaar/bewaarder zal niet voor alle

schadegevallen moeten instaan (zoals het weggeslingerd dier of de duif die in de propeller

terechtkomt) én het biedt een uitleg waarom de eigenaar/bewaarder in bepaalde gevallen

zou moeten volledig bevrijd worden van aansprakelijkheid en er niet altijd een verdeling bij

gelijke delen moet zijn.

262. Er zijn echter ook nadelen bij deze zienswijze, zo zal de feitenrechter autonoom kunnen

oordelen of het slachtoffer de gevolgen had kunnen inzien van zijn daden en of hij aldus een

fout heeft gepleegd. Bepaalde rechters zullen beslissen dat het slachtoffer geen fout treft,

omdat hij de gevolgen niet had kunnen voorzien, terwijl andere rechters in soortgelijke zaken

net het omgekeerde zullen beslissen. Een buurvrouw die op het domein van een gevaarlijke

hond komt, heeft geen fout gepleegd, omdat zij zich al twee jaar met de hond bezighield

zonder het minste incident, waardoor ze de aanval niet kon verwachten. Nochtans waren de

381

Zie ook Luik (20e k.), 20 oktober 2011, T.Verz. 2012, afl. 4, 530-531.

382 T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht,

Antwerpen, Intersentia, 2009, 171; Cass. 16 september 1986, Arr. Cass. 1986-87, 86. 383

T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 167, W. WILMS, “Risico-aanvaarding”, RW, 1980-1981, 1498.

107

eigenaars op reis en hadden ze de vrouw gezegd dat ze niet in de buurt van de hond mocht

komen.384 De buurvrouw die daarentegen al jaren de kat van de buren eveneens zonder

incidenten eten geeft en op een dag struikelt over de enthousiaste kat, zal toch een fout

hebben gepleegd, het gedrag van de kat was normaal en voorzienbaar en zij kon de schade

verwachten.385 De koper van een lot stieren, begaat geen fout door de omheining van de

stieren binnen te gaan, omdat hij de stieren moest keuren,386 terwijl een slachter wel een fout

begaat indien hij de weide betreedt, eveneens om de dieren te keuren.387

Deels is dit een goede zaak, omdat de rechter zaak per zaak kan kijken of het slachtoffer

een fout heeft gepleegd en of er sprake is van een risico waar de eigenaar/bewaarder voor

moet instaan. Anderzijds wordt op deze manier veel macht gegeven aan de feitenrechter. Nu

wordt echter de macht om te beslissen of er een fout is, al volledig aan de feitenrechter

gegeven. Het zou echter vaak een moeilijke taak zijn om te beslissen of de

eigenaar/bewaarder moet instaan voor het risico, omdat hij het risico had kunnen inzien. Had

de duivenkweker kunnen verwachten dat zijn duif in een vliegtuigpropeller kon

terechtkomen? Is de boer vrij van aansprakelijkheid voor het paard dat uitbrak toen er een

bliksemschicht in de wei was, ook al wist de boer op voorhand dat er zwaar onweer op komst

was en had hij kunnen het paard op stal zetten?

263. Net zoals bij de theorie van het normaal en voorzienbaar gedrag als autonoom

criterium, stelt zich hier dus vraag vanuit wiens standpunt het normaal en voorzienbaar

gedrag wordt beoordeeld. Volgens mij moet dit beoordeeld worden vanuit het standpunt van

het slachtoffer. Dit wordt bevestigd door rechtspraak.388 Of de eigenaar/bewaarder het

gedrag had verwacht, speelt geen rol. Zo zal de eigenaar die denkt dat zijn hond nooit

iemand zou bijten, moeten instaan voor de schade, indien de hond toch zou bijten.389

Volgens mij moet er dan ook een tussenweg gevonden worden. De eigenaar/bewaarder

staat in voor alle risico’s die hij kende of had moeten kennen.390 Het slachtoffer staat in voor

het schadeverwekkend gedrag van het dier, indien hij een fout heeft gepleegd en hij de

gedraging had kunnen inzien. Het gedrag dat het slachtoffer (en niet de eigenaar/bewaarder)

niet had kunnen inzien, wordt als onvoorzienbaar gekwalificeerd. In dit geval moet dan ook

het slachtoffer niet alle schade dragen.

384

Bergen (16e k.) 22 oktober 2009, T.Verz. 2011, afl. 1, 99-101. 385

Antwerpen 20 maart 2002 NJW 2002, afl. 4, 134, noot. 386

Bergen (8e k.) 19 april 2007 , T.Agr.R. 2007, afl. 4, 168-170. 387

Cass., 14 januari 1974, Arr., Cass., 1974, 533. Weliswaar was de slachter hier blijven staan wanneer een stier tot bij hem kwam. 388

Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-1999, nr. 27, 928-934, noot B. WEYTS. 389

Luik (20e k.), 20 oktober 2011, T.Verz. 2012, afl. 4, 530-531.

390 Le Hâvre 14 maart 1925, Gaz.Pal. 11 juni 1925; Chambéry 8 juni 1886, S.1886, II, 197. Zie

B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 161.

108

264. Helaas komen ook bij deze visie weer alle nadelen naar boven die bij het normaal en

voorzienbaar gedrag als autonoom criterium al naar boven kwamen: het is moeilijk te

bepalen wat er valt onder het normaal en voorzienbaar, het te verwachten gedrag, het

slachtoffer zou moeten aantonen dat zij het gedrag had moeten kunnen voorzien en de

eigenaar/bewaarder staat niet meer in voor alle risico’s, wat beleidsmatig toch niet de juiste

optie lijkt te zijn.391

II.5.6. Conclusie

265. Uit de vereiste dat er een normaal en voorzienbaar gedrag van het dier nodig is bij een

fout van het slachtoffer, heb ik geprobeerd om te achterhalen voor welke risico’s de

eigenaar/bewaarder precies moet instaan. Enkel wanneer de vereiste als een autonoom

criterium werd gezien, werden er aanwijzingen gevonden welke risico’s wel of niet vallen

onder de aansprakelijkheid. De visie dat er een autonomoon criterium zou zijn, houdt echter

ook heel veel nadelen in, waardoor deze visie toch niet kan gevolgd worden. Bijgevolg lijkt

het meer en meer dat de uitzondering van aansprakelijkheid, bepaald in het slepende twijg-

arrest geen ruimte lijkt te vinden in art. 1385 BW als een risicoaansprakelijkheid. Doordat in

de rechtsleer echter vaak wordt besloten dat de eigenaar/bewaarder niet voor alle risico’s

moet instaan en aldus in bepaalde gevallen zou moeten volledig bevrijd worden (zie het

voorbeeld van de waakhond), zal hierna toch nog gekeken worden of er ruimte is voor een

volledige bevrijding van aansprakelijkheid, of dat een schadeverdeling bij een fout van het

slachtoffer toch beter lijkt.

391

B.WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 285.

109

II.6. DE ZOEKTOCHT NAAR DE JUISTE SCHADEVERDELING

266. Hogerop werd aangetoond dat er verschillende mogelijke schadeverdelingen zijn,

wanneer een slachtoffer een foutieve handeling heeft gepleegd. Met een onweerlegbaar

vermoeden van fout in acht genomen, laat het Hof van Cassatie sinds het slepende twijg-

arrest in bepaalde gevallen toe dat het slachtoffer alle schade zal moeten blijven dragen.

Zelfs indien art. 1385 BW als een risicoaansprakelijkheid wordt gezien, vormt de

schadeverdeling een probleem. Het blijft moeilijk om een correcte schadeverdeling toe te

passen, aangezien de mogelijke aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder niet kan

worden vergeleken met de gedragingen van het slachtoffer. De eigenaar/bewaarder staat

namelijk in voor de schade, los van enige gedraging, terwijl bij het slachtoffer men nog

steeds moet kijken naar zijn daden of nalatingen, ook al zou kunnen worden gesproken van

een risicoaanvaarding. Men kan inderdaad geen appelen met peren vergelijken. Indien de

rechter een andere verdeling dan bij helften zou opleggen, zou dit praktisch gezien er op

neerkomen dat de rechter zoekt naar een mogelijke fout van de bewaker van het dier, terwijl

dit net totaal irrelevant is geworden in het kader van art. 1385 BW.

267. Om deze reden zullen rechters, die aanvaarden dat art. 1385 BW een objectieve

aansprakelijkheid betreft, vaak een schadeverdeling in gelijke delen verdelen, niet o.b.v. de

mogelijke fouten, maar krachtens billijkheidsoverwegingen en het gehoorzamen aan de

equivalentieleer. Een voorbeeldzaak waarin dit principe wordt toegepast is het

hogergenoemde arrest van 18 september 2013.392 In sommige gevallen zal het niet billijk zijn

om een schadeverdeling bij gelijke delen tussen de eigenaar/bewaarder en het slachtoffer op

te leggen. Te denken valt aan de hypothese van de inbreker die gebeten wordt door een

waakhond.393 Daarom moet worden gezocht naar een manier van schadeverdeling, die in

iedere situatie als de meest billijke naar boven komt.

392

Gent 18 september 2013, NJW afl. 302, 410- 412, noot S. GUILLIAMS; ook bv. Antwerpen 27 april 2005, RW 2007-08, 581; Luik 20 juni 1985, JLMB 1985, 557; Luik 3 november 1988, RGAR 1992, nr. 12.008; Kh. Hasselt 6 december 1999, RW 2002-03, 710. 393

Zie supra II.3.

110

268. Volgens VANSWEEVELT zijn er In theorie drie mogelijke schadeverdelingen:

1. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder valt volledig weg, bij eigen schuld

van de benadeelde.

2. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder wordt verminderd in verhouding tot

de aan weerszijden gemaakte fouten.

3. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder valt slechts weg, indien de fout van

het slachtoffer beduidend groter is dan die van de eigenaar/bewaarder. Indien dit niet

zo is, dan blijft de eigenaar/bewaarder volledig aansprakelijk.394

Deze drie mogelijke verdelingen worden dieper toegelicht.

II.6.1. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder valt volledig weg, bij eigen schuld

van de benadeelde

269. Het slepende twijg-arrest heeft dan wel bepaald dat een slachtoffer alle schade moet

dragen, indien hij een fout heeft gepleegd en het gedrag van het dier normaal en

voorzienbaar was, toch waren er voor het arrest ook al gevallen gekend waar het slachtoffer

alle schade moest dragen. Vroeger, in de 19e eeuw gold namelijk meestal het alles-of-niets

principe. Ofwel kon het slachtoffer alle schade verhalen op de eigenaar, ofwel moest hij voor

alle schade zelf instaan, indien hij zelf een fout had gepleegd. Dit is een toepassing van het

principe dat elk zijn eigen schade moet dragen en van het principe the loss rests where it

falls.

270. Dit alles-of-niets principe zou twee oorzaken hebben gehad. Ten eerste werd er

gewezen op het subsidiair karakter van art. 1385 BW tegenover art. 1382 BW. Art. 1385 BW

zou enkel als doel hebben iemand aansprakelijk te stellen, zonder dat het slachtoffer enige

moeite zou hebben om een fout van de eigenaar/bewaarder aansprakelijk te stellen.

Wanneer er daarentegen een fout is van het slachtoffer, heeft art. 1385 BW geen

bestaansreden meer, omdat iemand o.b.v. een bewezen fout kan aansprakelijk gesteld

worden via art. 1382 BW. Het is dan opnieuw aan het slachtoffer om te bewijzen dat de

eigenaar/bewaarder eveneens een fout heeft gepleegd o.b.v. art. 1382 BW. Hogerop werd

gezien dat het onweerlegbare foutvermoeden geen zin meer lijkt te hebben, indien de

eigenaar/bewaarder inroept dat het slachtoffer een fout zou hebben gepleegd. In dat geval

394

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2200.

111

valt het onweerlegbaar vermoeden van fout dat art. 1385 BW volgens het Hof van Cassatie

bevat, meteen weg.395

271. Zoals al werd aangehaald, lijkt dit een juridische incorrectheid. Beide artikelen hebben

namelijk een andere grondslag. Art. 1382 BW betreft een subjectieve aansprakelijkheid,

gebaseerd op een fout,396 terwijl art. 1385 BW in feite een objectieve aansprakelijkheid lijkt te

zijn. Daarbij moet niet het foutieve gedrag van de eigenaar/bewaarder worden aangetoond,

maar een ‘gedrag’ van het dier. Art. 1385 BW steunt dus op het risicobeginsel, wat een

autonome grond tot aansprakelijkheid oplevert. Blijven aanvaarden dat in werkelijkheid een

beoordeling wordt gemaakt o.b.v. art. 1382 en niet art. 1385 BW bij een fout van het

slachtoffer, zorgt er niet alleen voor dat de extra bescherming die het slachtoffer geniet,

wegvalt, maar ook dat er extreem onbillijke gevolgen zouden uit ontspruiten. Indien het

slachtoffer geen fout van de eigenaar/bewaarder kan aantonen, zou zelfs een zeer minieme

fout van het slachtoffer ertoe kunnen leiden dat hijzelf alle schade zou moeten dragen. Dit is

volledig in strijd met de ratio legis397 en met de billijkheid.

272. Door het slepende twijg-arrest is er wel nog de bijkomende vereiste dat het dier normaal

of voorzienbaar moet hebben gereageerd op de schade, alvorens het slachtoffer alle schade

moet dragen. Toch kan dit nog steeds leiden tot zeer onbillijke situaties. Zo zal het

schadeverwekkende gedrag van het dier al als normaal en voorzienbaar worden gezien,

indien het dier drachtig was, ook al toonde het dier voor het schadegeval geen enkele

agressie.398

273. De tweede oorzaak was dat de grootte van de aansprakelijkheid niet kon worden

gevonden, noch die van eigenaar/bewaarder, noch van het slachtoffer. De beide ‘fouten’

werken namelijk niet allebei in op de schade. De rechter kan beide fouten niet met elkaar

vergelijken.

274. Omdat deze schadeverdeling tot zeer onbillijke gevolgen leidde, zag men later in dat de

eigen schuld van het slachtoffer niet zomaar de aansprakelijkheid van de

eigenaar/bewaarder mag opheffen, maar enkel mag doen verminderen. Het slepende twijg-

arrest is omwille van bovengenoemde reden aldus een stap terug op de bescherming van

het slachtoffer. Dit valt te betreuren.

395

Zie supra II.4.3. 396

Zie supra hoofdstuk 3.II.2.3. 397

Zie supra II.3. 398

Bv. de drachtige pony: Brussel nr. 1999/AR/969, 12 maart 2001,TBBR 2002, afl. 6, 371, noot H. ULRICHTS.

112

275. Ook wanneer de fout van het slachtoffer gezien wordt als een vorm van

risicoaanvaarding, kan dit evenmin leiden tot een volledige bevrijding van aansprakelijkheid

en kan er hoogstens sprake zijn van een gedeelde aansprakelijkheid. De risicoaanvaarding

is namelijk geen zelfstandige rechtsfiguur, maar een toepassing van het klassieke

foutbegrip.399 Bepaalde rechtsleer neemt aan dat de risicoaanvaarding als een

rechtvaardigingsgrond moet worden gezien. Hier wordt de risicoaanvaarding als een

causaliteitsvraagstuk gezien. De rechter zou in dat geval het causaal verband kunnen

verbreken bij risicoaanvaarding.400 Hier wordt echter opnieuw dezelfde inbreuk op de

equivalentieleer bekomen. Bovendien vindt deze visie weinig steun bij de meerderheid van

de rechtsleer.401 Ook al was er een risicoaanvaarding door het slachtoffer, de

eigenaar/bewaarder moet nog steeds instaan voor dit risico. Het slachtoffer had namelijk het

risico niet kunnen aanvaarden, indien de eigenaar/bewaarder hem niet had blootgesteld aan

dit risico.402 Zo ook zegt een uitspraak van 1982 dat het begrip van risicoaanvaarding niet

zomaar kan volstaan om het stelsel van art. 1385 BW te ontkrachten.403

II.6.2. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder wordt verminderd in verhouding

tot de aan weerszijden gemaakte fouten

276. Billijkheidsoverwegingen dringen op dat een slachtoffer niet volledig in de kou mag

blijven staan door zijn fout en dat de eigenaar/bewaarder hierdoor niet mag bevrijd worden.

Diezelfde billijkheidsoverwegingen houden echter ook in dat fouten moeten worden bestraft,

zelfs als ze worden begaan door degene die lijden onder de gevolgen ervan. Daarnaast mag

de volledige schadelast ook niet vallen op de schouders van de eigenaar/bewaarder, indien

hij slechts gedeeltelijk aansprakelijk is. Enerzijds is er dus het principe dat wie zichzelf

schade berokkent, deze schade zelf moet dragen en anderzijds het principe dat de schade

door een onrechtmatige daad door de dader moet worden vergoed, ook al hoeft bij art. 1385

BW de eigenaar/bewaarder niet echt een fout te hebben gepleegd. Krachtens deze

399

T.,VANSWEEVELT en B., WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht,

Antwerpen, Intersentia, 2009, 553. 400

B., WEYTS, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 173-175.In Nederland roept men geen verbreking van causaal verband in, maar een overnemen van verantwoordelijkheid. 401

Ibid 172-173; T.,VANSWEEVELT en B., WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 167-168. 402

Dit argument wordt ook aangebracht in het Nederlandse ‘circusezel-arrest’: HR 21 oktober 1988, NJ 1989, 729, noot CJHB. 403

Bergen 16 februari 1982, RGAR, 10684, noot; R., ULRIX, “Aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2320.

113

motivering zou een gedeelde aansprakelijkheid tussen de eigenaar/bewaarder en het

slachtoffer mogelijk moeten zijn.

277. In de vroegere rechtspraak en rechtsleer vóór het slepende twijg-arrest werd de

zwaarte, de ernst van de fouten aanvaard als criterium om de zwaarte te verdelen.404 Hoewel

dit logischerwijze niet mogelijk was bij de aansprakelijkheid voor dieren, omdat in principe

enkel de fout van het slachtoffer vaststaat en te omlijnen valt, zagen sommige rechters hier

geen graat in om dit toch toe te passen. Zij gingen zich dan baseren op de zwaarte van de

fout van het slachtoffer om diens aansprakelijkheid vast te stellen en vervolgens de

aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder te verminderen.

278. Zo is er een zaak die enkele decennia voorafging aan het slepende twijg-arrest, maar

waar de feiten quasi gelijkaardig zijn: een ruiter krijgt een stamp van het paard dat voor hem

stapt, omdat hij het paard met zijn eigen paard te dicht was genaderd. In tegenstelling tot het

slepende twijg-arrest, gaat de rechter niet de bewaarder van het stampend paard bevrijden

van aansprakelijkheid, maar bepaalt dat 1⁄3e van de aansprakelijkheid ligt bij het slachtoffer

en 2⁄3e bij de bewaarder van het stampend paard. De eigenaar moet hier nog steeds meer

van de schade dragen dan het slachtoffer, ook al lag de fout van het slachtoffer hier eigenlijk

meer aan de oorzaak van het schadegeval, dan dat dit het geval was bij het slepende twijg-

arrest. Hier werd de hoefslag namelijk niet uitgelokt door een vastzittende twijg, maar door

het door het slachtoffer te dicht naderen van het paard.405

279. Meerdere uitspraken vóór het slepende twijg-arrest bepaalden aldus een verdeelsleutel

volgens de zwaarte van de fout van het slachtoffer.406 Nochtans lijkt bovengenoemde

rechtspraak niet acceptabel. De zwaarte van de fout van het slachtoffer is namelijk irrelevant

wanneer ze met niets kan vergeleken worden. Ze kan immers niet vergeleken worden met

de (objectieve) aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder van het dier. Hierdoor wordt de

verdeling van de schadelast vooral onderworpen aan de subjectieve beoordeling van de

rechter.407 Indien dit principe zou blijven gevolgd worden, dan zal de schadeverdeling in

iedere zaak anders zijn, afhankelijk van wat de rechter als het meest billijk acht. Op die

manier zou de rechter afbreuk doen aan de vermeende risicoaansprakelijkheid die in art.

1385 BW zou schuilen.

404

R. PIRSON, A. DE VILLE, traité de la responsabilité civile extracontractuelle, I,Brussel, Bruynant, 1935, nr. 35. 405

Rb. Luik 17 mei 1939, Bull. Ass., 1939, 683. 406

Zie bv. Luik 30 januari 1940, Pas., 1941, 55; Luik 19 maart 1940, Bull. Ass., 1940, 517, noot G.D; Rb Luik 8 maart 1948, Jur.Liège, 1948-49, 106. 407

T. VANSWEEVELT, ‘Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren’, RW 1985-86, 2204.

114

280. Sinds 2008 is er echter vernieuwde rechtspraak van het Hof van Cassatie waarin

bepaald wordt, dat niet de ernst of de zwaarte van de fouten als criterium van verdeling van

de schadelast mag dienen, maar dat de verdeling moet plaatsvinden op basis van de mate

waarin ieders fout heeft bijgedragen tot de schade.408 Dit lijkt echter nog steeds geen

justificatie voor een andere verdeling, dan bij gelijke delen. Het is namelijk evengoed

onmogelijk om te bepalen in hoeverre de fout van de eigenaar/bewaarder heeft bijgedragen

tot de schade, aangezien de eigenaar/bewaarder ofwel geen fout heeft begaan

(risicoaansprakelijkheid), ofwel een onweerlegbaar vermoede fout heeft begaan

(foutaansprakelijkheid), waardoor de rechters niet gaan oordelen over de fout van de

eigenaar/bewaarder, aangezien deze toch onweerlegbaar vaststaat. Bepaalde rechtspraak

gaat echter nog steeds over tot een andere verdeelsleutel dan bij gelijke helften, zogezegd

volgens de mate van bijdrage in de schade.409

281. Dit probleem doet zich niet voor bij bijvoorbeeld de aansprakelijkheid van aanstellers,

die in principe ook als een risicoaansprakelijkheid aanzien wordt. De inbreng van de fout van

de aansteller valt weliswaar niet te beoordelen, maar wel die van de aangestelde. Op die

manier kan bij een samenloop van fout tussen de aangestelde en de benadeelde wel een

billijke schadeverdeling worden gevonden.410 Van een ‘fout’ van het dier kan er, aangezien

dieren als rechtsobjecten worden beschouwd geen sprake zijn.

282. Opnieuw kan een analogie worden gemaakt tussen art. 1385 BW en art. 1384, eerste

lid BW.411 Wanneer er een fout van de benadeelde of van een derde in causaal verband

staat met de schade, naast de gebrekkige zaak, dan zal dit tot gevolg hebben dat de

uiteindelijke schadelast die op de bewaarder rust, wordt verminderd en dat een deel van de

schade zal moeten worden gedragen door de derde of door de benadeelde zelf.412 Omdat

het ook hier onmogelijk is om de oorzakelijkheid van de ‘vermoede fout’ van de bewaarder te

vergelijken met de fout van de benadeelde of derde, omdat deze aansprakelijkheid in feite

408

Zie o.a. Cass. 4 februari 2008, RW 2009-10, 1561, noot B.WEYTS; Cass 21 oktober 2008, NC 2009, 197; Cass. 2 oktober 2009, JT 2010, 538; H. BOCKEN, I. BOONE, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 177. 409

Pol. Oudenaarde 17 december 2012, RW 2012-13, afl. 34, 1356. 410

Zie bv. Brussel 11 februari 1970, De. Verz. 1970, 516; Antwerpen 20 september 2006, V.A.V. 2007, 249. 411

Zie Supra bij de juridische grondslag van andere aansprakelijkheidsregels. 412

Cass 26 maart 1992, Arr. Cass. 1991-92, 72 (een gebrekkig verkeerslicht en een onvoorzichtige voetganger); Gent 13 mei 1994, RGAR 1997, nr. 12.714 (grote steen op de autoweg en een onvoorzichtige bestuurder).

115

een risicoaansprakelijkheid is, zal ook hier vaak de aansprakelijkheid bij gelijke delen worden

verdeeld.413

283. Nochtans zal bepaalde rechtsleer dan weer in de analogie van art. 1385 BW met art.

1384, eerste lid BW een rechtvaardiging zien voor de volledige bevrijding van de bewaarder,

vanuit het standpunt dat weliswaar de fout van de benadeelde niet bestond naast de

gebrekkige zaak, maar oorzaak was van het gebrek.414

284. Een alternatieve mogelijkheid, indien art. 1385 BW een risicoaansprakelijkheid zou zijn,

is dat de aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder verlicht wordt, volgens de mate dat

het slachtoffer het risico heeft aanvaard. Hierbij zou de rechter eveneens kunnen rekening

houden met alle feitelijke elementen (zoals de ervaringen van het slachtoffer met het dier, of

het slachtoffer bewust was van het risico,…). Het uitgangspunt zou hier echter anders zijn.

Zo zou men kunnen stellen dat de eigenaar/bewaarder in principe voor 100 procent instaat

voor het risico en dat deze aansprakelijkheid percentsgewijze vermindert, volgens de mate

dat het slachtoffer het risico heeft aanvaard. De kans bestaat echter dat in dit geval de

uiteindelijke schadeverdeling opnieuw teveel zal beïnvloed worden door de subjectieve

mening van de rechter en dit komt op hetzelfde neer.

285. Omwille van bovenstaande redenen, lijkt het mij incorrect om de aansprakelijkheid van

de eigenaar/bewaarder te verminderen volgens de ernst van de fout van het slachtoffer, of

sinds recent volgens de mate dat de fout van het slachtoffer heeft bijgedragen tot de schade.

De onweerlegbaarheid van het foutvermoeden doet art. 1385 BW namelijk niet enkel neigen

naar een risicoaansprakelijkheid, maar zorgt er ook voor dat er geen gepaste verdeling

tussen de vermeende fout van de eigenaar/bewaarder en die van het slachtoffer (of derde)

kan gemaakt worden. Hierdoor moet bij de zoektocht naar de correcte schadeverdeling

gekeken worden naar andere risicoaansprakelijkheden, zoals art. 1384, eerste lid BW, waar

een verdeling bij gelijke delen de enige billijke verdeling lijkt.

413

T. VANSWEEVELT EN B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 477. 414

Zie supra II.5.; T. VANSWEEVELT, “onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2207 e.v.; L. CORNELIS, Beginselen, 596-597; H. ULRICHTS, ‘Normaal en voorzienbaar gedrag van een dier’, (noot onder Brussel 12 maart 2001), TBBR 2002, 373; zie bv. Vred. Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-99, 928; contra: B. WEYTS, “De toepassingsvoorwaarden van art. 1385 BW en de bewaring van een verdwaald of ontsnapt dier”, RW 1998-99, 933; T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 14.

116

II.6.3. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder valt slechts weg, indien de fout

van het slachtoffer beduidend groter is dan die van de eigenaar/bewaarder. Indien dit niet

zo is, dan blijft de eigenaar/bewaarder volledig aansprakelijk

286. Volgens wat daarnet werd vermeld, lijkt een verdeling bij gelijke delen de meest billijke

verdeling bij een samenloop van de aansprakelijkheid van de eigenaar/bewaarder met de

fout van een slachtoffer (of derde). Nochtans kan dit nog steeds soms als onbillijk aanvoelen,

zoals wanneer er een gelijke verdeling zou zijn tussen de eigenaar van de waakhond en de

inbreker die gebeten wordt. Een mogelijke oplossing zou op het eerste zicht kunnen zijn dat

bepaalde fouten wel tot een volledige bevrijding van aansprakelijkheid van de

eigenaar/bewaarder kunnen leiden, indien zij als zwaar genoeg worden gezien.

287. Hier stelt zich echter opnieuw het probleem waarmee de fout van het slachtoffer (of de

derde) wordt vergeleken, om ze als zwaarwichtig te kunnen zien. Ze kan namelijk niet

vergeleken worden met de fout van de eigenaar/bewaarder.415 Indien een fout als

zwaarwichtig zou worden gezien, indien de maatschappij ze als moreel verwerpelijk ziet (bv.

ergens binnenbreken, een hond of een stier opjutten om aan te vallen is zwaarwichtig, een

hond proberen te strelen niet), dan zou opnieuw worden gekeken naar de ernst van de fout.

Bepaalde fouten van het slachtoffer (of de derde) zouden dan strenger gesanctioneerd

worden dan andere, omdat zij als meer verwerpelijk worden gezien, terwijl deze fouten

daarom niet per se in een hogere mate hebben bijgedragen tot de schade. Dit is in strijd met

de recente cassatierechtspraak, die bepaalt dat niet mag worden gekeken naar de ernst van

de fouten bij schadeverdeling, maar naar de mate waarin deze bijdroegen tot de schade.416

288. Er zou kunnen bepaald worden dat enkel strafrechtelijke misdrijven van het slachtoffer

(of de derde) als fout kunnen leiden tot een volledige bevrijding van aansprakelijkheid. Dit

zou evenzeer te ver gaan. Het zou leiden tot een billijke oplossing bij bijvoorbeeld inbraken

of het mishandelen van een dier, maar wanneer iemand met zijn wagen een snelheidslimiet

overschrijdt, dan is dit ook een strafrechtelijk misdrijf (een overtreding). Iedereen die

betrokken raakt in een auto-ongeval, veroorzaakt enerzijds door het dier, anderzijds door

een snelheid boven de limiet volledig de schade laten dragen, zou als ‘straf’ te

disproportioneel zijn met de inbreuk (het te snel rijden) en aldus onbillijk zijn.

415

Zie supra II.2. 416

Cass. 4 februari 2008, RW 2009-10, 1561, noot B.WEYTS; Cass 21 oktober 2008, NC 2009, 197; Cass. 2 oktober 2009, JT 2010, 538.

117

II.6.4. Conclusie

289. Een verdeling bij gelijke delen lijkt niet enkel de meest billijke oplossing, maar ook de

enige mogelijke oplossing, Wanneer het slachtoffer (of een derde) een fout heeft gepleegd.

Indien de rechter de stelling, zoals ontworpen in het slepende twijg-arrest toepast, dan is dit

in principe strijdig met de equivalentieleer. Wanneer hij tot een andere verdeling dan bij

gelijke delen besluit, is dit strijdig met de juridische grondslag van art. 1385 BW, ongeacht of

art. 1385 BW een foutaansprakelijkheid, dan wel een risicoaansprakelijkheid betreft. De fout

van de eigenaar/bewaarder kan namelijk niet duidelijk omlijnd en vergeleken worden met die

van het slachtoffer (of de derde).

II.7. HET ARREST VAN 18 SEPTEMBER 2013 ALS IJKPUNT VAN VERANDERING?

290. Een arrest waar de zaken volledig anders worden aangepakt en waar duidelijk art. 1385

BW naar een risicoaansprakelijkheid lijkt te neigen, is het reeds vernoemde arrest van het

hof van beroep van Gent van 18 september 2013417

291. Het hof zegt meteen dat art. 1385 BW een objectieve aansprakelijkheid betreft. De

voornaamste reden waardoor het arrest opvalt is echter, dat zij de bevrijdingsgrond uit het

slepende twijg-arrest in vraag stelt. Het hof stelt dat de eigenaar/bewaarder niet volledig

bevrijd van zijn aansprakelijkheid kan zijn doordat het slachtoffer een fout heeft gepleegd.

Het hof zegt het volgende:

“Indien de onzorgvuldigheid van het slachtoffer mede aan de oorsprong van de

schade ligt, heft dit niet de aansprakelijkheid van de bewaarder of eigenaar op, maar

vermindert deze enkel.

Volgens de equivalentieleer zijn alle oorzaken die tot de schade hebben bijgedragen

gelijkwaardig en wanneer de schade werd veroorzaakt door de daad van het dier en

de fout van het slachtoffer, moet de aansprakelijkheid worden verdeeld tussen het

slachtoffer en de bewaarder.” 418

417

Gent 18 september 2013, NJW afl. 302, 410- 412, noot S. GUILLIAMS. 418

Ibid, 411.

118

292. Het hof van beroep lijkt met dit arrest een grote (r)evolutie in te leiden. Zij laat de

Belgische equivalentietheorie primeren op de volledige bevrijdingsgrond die het Hof van

Cassatie met haar arresten in de jaren ’80 heeft ingeleid.419 Dit arrest is juridisch veel

correcter dan de vorige arresten, omwille van meerdere redenen.

293. Ten eerste stelt zij vast dat art. 1385 BW een objectieve aansprakelijkheid bevat en dat

er daarom slechts drie toepassingsvoorwaarden zijn voor art. 1385 BW: de ‘daad’ van het

dier, de schade en het causaal verband.

Doordat het volgens het hof een objectieve aansprakelijkheid betreft, is dit ook meteen de

reden waarom de bevrijdingsgronden zo beperkt zijn:

“Bij een objectieve aansprakelijkheid zijn de bevrijdingsmogelijkheden beperkter dan

bij foutaansprakelijkheid. De aangesprokene kan enkel aan zijn aansprakelijkheid

ontkomen door het inroepen van een vreemde oorzaak, zoals overmacht, de fout van

een derde of de fout van het slachtoffer.”

294. Hoewel het hof hier expliciet uitgaat van een objectieve aansprakelijkheid en dus van

een ander uitgangspunt vertrekt dan het Hof van Cassatie, toch komt zij tot dusver tot

dezelfde conclusie. Zowel het hof van beroep als het Hof van Cassatie zeggen dat er slechts

drie toepassingsvoorwaarden zijn om het artikel te roepen en dat men zich slechts kan

bevrijden door (naast het niet-vervullen van de toepassingsvoorwaarden) een vreemde

oorzaak in te roepen.

295. Het hof van beroep gaat daarna echter een radicaal andere stelling innemen dan het

Hof van Cassatie. Zij zegt dat de eigenaar niet kan bevrijd worden om volgende reden:

“Het een en ander is te duiden doordat tussenkomende factoren bij toepassing van

de equivalentieleer geen invloed hebben op het causaal verband. Ook al wordt de

gedraging van het dier in werkelijkheid uitgelokt door de daad, handeling van een

derde of fout van het slachtoffer, het feitelijk oorzakelijk verband tussen de gedraging

en de schade blijft behouden. Immers, zonder de bedoelde schadeverwekkende

gedraging van het dier zou de schade zich immers niet op dezelfde manier hebben

voorgedaan. In overeenstemming met de equivalentieleer gaat het dus enkel om

gedeelde aansprakelijkheid.”

419

Zie Cass. AR C.11.0025.F, 6 januari 2012; Cass. 26 februari 1987, Arr.Cass. 1986-87, 852 en Pas. 1987, 772; Cass. 12 oktober 1984, Arr.Cass. 1984-85, 254 en RW 1984-85, 2278, noot.

119

Door de equivalentietheorie strikt te volgen, leidt het hof af dat een eigenaar/bewaarder niet

meer kan bevrijd worden, indien het slachtoffer een fout pleegt. In het arrest wordt met geen

woord gerept over de beoordeling van het normaal en voorzienbaar karakter van het dier.

Het hof zegt dat er enkel sprake kan zijn van een gedeelde aansprakelijkheid indien het

slachtoffer een fout pleegt. Het dier staat namelijk nog steeds in causaal verband met de

schade, hoe groot de fout van het slachtoffer dan ook is. Met het gedrag van het dier moet

dan ook geen rekening meer worden gehouden. Dit was namelijk enkel van belang om

volledig bevrijd te kunnen worden van aansprakelijkheid, wat volgens het hof van beroep niet

mogelijk is. De rechter in eerste aanleg had nochtans geoordeeld dat de eigenaar volledig

vrijuit ging doordat het slachtoffer een fout had gemaakt door een voor hem onbekende hond

te dicht te naderen en de daaropvolgende beten niet abnormaal, noch onvoorzienbaar

waren.

296. Hoewel het hof zal overgaan tot gedeelde aansprakelijkheid, ongeacht de hoegrootheid

van de fout van het slachtoffer of het gedrag van het dier, toch zal zij met het aandeel van de

fout van het slachtoffer in de totstandkoming van de schade, bij de verdeling van de

schadelast, in eerste instantie in acht nemen. Zo zegt het hof dat uit de aard van de

aansprakelijkheid (de objectieve aansprakelijkheid) bij de eigenaar/bewaker geen

foutafweging wordt gemaakt, maar dit niet belet dat diens aansprakelijkheid kan verminderd

worden op grond van een billijkheidsoverweging met als enig aanknopingspunt de ernst van

de fout van het slachtoffer. Het hof zal dan op grond van deze billijkheidsoverweging de

schadelast elk voor gelijke helften verdelen.

297. Volgens S. GUILIAMS is bovenvermelde arrest inderdaad in strijd met de vaste

cassatierechtspraak, maar in overeenstemming met de meerderheidsleer. Volgens haar is

de kwalificatie van art. 1385 BW naar een objectieve aansprakelijkheid terecht. Verder

beweert zij dat er echter nog een onderscheid moet worden gemaakt tussen de fout van een

slachtoffer en de fout van een derde.

Dit arrest zou namelijk ook gevolgen hebben voor de fout van een derde als een vreemde

oorzaak. Daar waar het Hof van Cassatie zegt dat de eigenaar ook vrijuit gaat indien een

derde het schadeverwekkend gedrag van het dier heeft veroorzaakt, zou door dit arrest dit

ook veranderen. Het causaal verband bestaat dan namelijk tussen de schade en de derde,

maar ook nog steeds tussen het dier en de schade. Hierdoor zou in strijd met de

cassatierechtspraak het slachtoffer in dit geval zowel de eigenaar/bewaarder van het dier als

de derde in solidum moeten kunnen aanspreken.

120

298. Verder beweert S. GUILIAMS dat er nog steeds moet gekeken worden naar het gedrag

van het dier, wanneer het uitgelokt wordt door de fout van het slachtoffer. Hierdoor zou

volgens haar nog steeds de eigenaar/bewaarder kunnen bevrijd worden bij normaal en

voorzienbaar gedrag van het dier. Dit lijkt mij echter niet logisch, gezien er dan opnieuw een

inbreuk zou zijn op de Belgische equivalentietheorie.

Volgens haar geldt dus de verdeling van aansprakelijkheid enkel tussen de

eigenaar/bewaarder van het dier en de derde en daarnaast enkel tussen de

eigenaar/bewaarder en het slachtoffer, wanneer het gedrag van het dier niet door de fout van

het slachtoffer wordt uitgelokt, maar er enkel mee samenloopt. Dit spreekt het arrest tegen.

299. Een heikel punt in het arrest, is volgens GUILIAMS het feit dat het hof van beroep de

schadelast puur o.b.v. billijkheidsoverwegingen heeft verdeeld. Volgens GUILIAMS moet bij

de schadeverdeling echter ook gekeken worden naar de mate waarin de fout, respectievelijk

het feit tot de schade hebben bijgedragen en mag er dus niet altijd een schadeverdeling

volgens gelijke delen worden uitgesproken. Zij verduidelijkt echter niet hoe de rechter de

mate van bijdrage van de fout van het slachtoffer tegenover de aansprakelijkheid van de

eigenaar/bewaarder moet afmeten, gezien de ‘fout’ van de eigenaar/bewaarder moeilijk kan

beoordeeld worden. Er is net geen fout van deze bij een objectieve aansprakelijkheid.420 In

principe wordt inderdaad het aandeel in de schade van de fouten van beide partijen

aanvaard als een criterium om de aansprakelijkheid te verdelen. Bij de aansprakelijkheid

voor dieren, is dit echter niet mogelijk, aangezien enkel de fout van het slachtoffer vaststaat.

Zowel indien art. 1385 BW een foutaansprakelijkheid, dan wel een risicoaansprakelijkheid

betreft, zal in geen van beide gevallen de fout van de eigenaar/bewaarder kunnen

beoordeeld worden. In de rechtsleer wordt daarom ook de stelling verdedigd dat er slechts

één mogelijke verdeling is bij een fout van het slachtoffer, namelijk dat de aansprakelijkheid

in gelijke delen wordt verdeeld.421

De denkwijze en schadeverdeling van dit arrest werden al in meerdere uitspraken op

dezelfde manier toegepast.422

420

Gent 18 september 2013, NJW afl. 302, 412, noot S. GUILIAMS. 421

Zie o.a. B.TILLEMAN, I.CLAEYS, F. BAUDONCQ, H. BOCKEN, L.CORNELIS, Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 158. 422

Zie voetnoot 164.

121

III. WIE IS DE BEWAARDER?

III.1. INLEIDING

300. Om uit te maken wie als bewaarder en dus mogelijke aansprakelijke van het dier moet

aanzien worden, heeft de rechtspraak een vast criterium vooropgesteld. Men moet om als

bewaarder te worden beschouwd, volledige meesterschap hebben over het dier.423De

vereiste van volledige meesterschap kan dan wel bepalen wie de bewaarder is, maar het

geeft geen uitsluitsel over de reden waarom deze persoon bewaarder is en de schade moet

dragen. Waarom moet degene met het volledig meesterschap over het dier instaan voor het

dier? Het antwoord op deze vraag, kan eventueel als een indicatie dienen voor de juiste

grondslag van art. 1385 BW.

III.2. DE CHEAPEST COST AVOIDER

301. Hoe en waarom een bepaalde persoon als aansprakelijke bewaarder moet aanzien

worden, kan bekeken worden vanuit een rechtseconomische visie. Vaak wordt door

rechtseconomisten beweerd dat de schade het best wordt gelegd bij de cheapest (or least)

cost avoider. Rechtseconomisten die deze theorie verdedigen, beweren dat de meest

efficiënte oplossing verkregen wordt als bij een schadegeval de schadelast gelegd wordt op

de persoon die met de minste kosten de schade had kunnen voorkomen. Wanneer er

bijvoorbeeld een ongeval is met schade en persoon 1 kon dit verhinderen tegen een kost van

50, persoon 2 tegen een kost van 75, dan had persoon 1 moeten ingrijpen. Hij kon het

ongeval het best voorkomen.424 De preventieplicht en de schadelast leggen bij degene die

het ongeval het best kon vermijden, zou aldus leiden tot een kostenminimalisatie.425

Wanneer dit wordt doorgetrokken naar art. 1385 BW, zou dit kunnen betekenen dat als

bewaarder aanzien wordt, degene die de schade, veroorzaakt door het dier, met de minste

kosten had kunnen vermijden. Wanneer de bewaarder bevrijd wordt, bij een fout van het

slachtoffer of een derde, zou dit kunnen komen doordat het slachtoffer of de derde de

schade met minder kosten had kunnen voorkomen, namelijk door de fout niet te plegen.

302. Dat de bewaarder volledige meesterschap, volle leiding en toezicht moet hebben over

het dier, zou er op kunnen wijzen dat degene met het meeste toezicht over het dier, het dier

423

Zie supra hoofdstuk 2.IV.2. 424

G. CALABRESI, The costs of accidents, a legal and economic analysis, Yale University Press, 1970, 135; R., POSNER, "Guido Calabresi's 'The Costs of Accidents': A Reassessment," 64 Maryland Law Review 12, 2005, 16. 425

S. SHAVELL, Economic analysis of accident law, Harvard University Press, 1987, 73-86.

122

ook het best kon beïnvloeden en zo met de minste moeite, de minste kosten het ongeval kon

voorkomen. Het beste voorbeeld van waar het aanduiden van de bewaarder

rechtseconomisch kan worden bekeken, zijn de schadegevallen tijdens paardrijlessen. Indien

de leerling-ruiter nog niet veel ervaring heeft met paardrijden, dan is het niet de leerling-

ruiter, maar de instructeur die het schadegeval het best had kunnen voorkomen. Het paard

zal meer luisteren naar de instructeur en zo kon de instructeur met de minste kosten het

schadegeval voorkomen.426 Ook wanneer een kind tijdens een ritje begeleid wordt door de

paardenverkoper, kon laatstgenoemde het best de schade voorkomen, door het paard tot

stilstand te brengen.427

303. Toch zijn er meerdere elementen die tegenspreken dat degene die de schade het best

had kunnen vermijden, wordt aangeduid als bewaarder. Het zal niet altijd degene zijn die de

schade het best had kunnen voorkomen, die als bewaarder wordt aanzien. Zo was er een

zaak bij het hof van beroep van Luik van 31 maart 2004.428 Een vzw had een

vuurwerkspektakel georganiseerd. Bij het spektakel werden ook paarden gebruikt. Tijdens

een vuurwerkknal begon één van de paarden echter als schrikreactie te steigeren, waardoor

enkele toeschouwers in paniek wegvluchtten, één van de toeschouwers viel en werd

verwond. Het is duidelijk dat de vzw het best de schade had kunnen vermijden door geen

paarden te gebruiken tijdens een vuurwerkspektakel. Niet de vzw, maar de eigenaar van het

paard als bewaarder werd aansprakelijk gesteld, omdat hij het paard tijdens het schadegeval

begeleidde. Het is duidelijk dat de vzw de schade met minder kosten had kunnen voorkomen

door hun evenement anders te plannen, dan de eigenaar die een steigerend paard moest

tegenhouden. Toch werd deze als eigenaar (en dus bewaarder) van het dier aansprakelijk

gesteld. Ook zal vaak de schade het best kunnen voorkomen worden door de persoon die

helemaal niet als bewaarder gekwalificeerd kan worden. De persoon die voetzoekers tussen

de benen van een paard gooit, kon duidelijk met minder kosten dan de eigenaar de schade

vermijden. Toch wordt hij niet als bewaarder aanzien, maar via art. 1382 BW omwille van zijn

fout aangesproken.429

304. De stelling dat als bewaarder aanzien wordt, degene die de schade het gemakkelijkst

kon vermijden, is te kort door de bocht en moet dus worden verworpen.

426

Gent 22 april 2004, T. Verz. 2006, afl. 3, 376, RGAR 2006, afl. 4, nr. 14104; Gent 16 maart 2001, T. Verz. 2002, afl. 1, 256, noot H. ULRICHTS. 427

Rb. Brugge 11 januari 2001, Verkeersrecht 2002, afl. 4, 128. 428

Luik 31 maart 2004, T. Verz. 2005, afl. 3, 545. 429

Cass. 19 januari 1996, Arr. Cass. 1996, 78, Pas. 1996, I, 87 en RW 1998-99, 1430.

123

III.3. DEGENE DIE HET RISICO HET BEST KON INSCHATTEN

305. Indien art. 1385 BW als een risicoaansprakelijkheid gezien wordt, kan het dat deze

grondslag een rol speelt in het oordeel over wie er als bewaarder moet aanzien worden. Zo

zou men kunnen stellen dat als bewaarder wordt aanzien, degene die het concrete risico,

door het dier ontstaan, het best kon inschatten op het moment van het schadegeval. De

vereiste van leiding en toezicht, dienen dan als een indicatie voor wie het best op de hoogte

was van de risico’s. Een voorbeeld waar men aansprakelijk wordt gesteld, omdat men de

risico’s het best kon inschatten, is de zaak waar een veehandelaar aansprakelijk werd

gesteld voor de schade die door besmette varkens werd veroorzaakt.430 De rechter

veroordeelt hem, omdat de veehandelaar het gemakkelijkst de besmetting had kunnen

vermijden, doordat hij de symptomen van besmetting had moeten herkennen.

306. Nochtans zal het niet altijd degene zijn die het risico het best kon inschatten, die als

bewaarder zal worden gezien. Zo zal bij een professionele behandeling van een dier vaak de

dierenarts en niet de eigenaar als bewaarder van het dier aanzien worden, ook al werd hij

bijgestaan door de eigenaar. Nochtans zal de eigenaar het best geplaatst zijn om de risico’s

in te schatten, aangezien hij het meest vertrouwd is met het karakter van het dier. Dat de

dierenarts geen weet heeft van het agressieve karakter van het dier, heeft geen invloed op

de mogelijkheid hem aan te duiden als bewaarder. Enkel bij de beoordeling of er ook een

persoonlijke fout van de dierenarts was krachtens art. 1382, zal de kennis van het karakter

van een dier een rol spelen. Zo zal een dierenarts geen fout hebben gepleegd door een

agressief paard door slechts twee personen te laten vasthouden tijdens een radiografie,

indien hij niet wist dat het paard van nature wild was.431

III.4. DEGENE BIJ WIE HET VERMOEDEN VAN FOUT HET GROOTST WAS

307. Hogerop werd reeds besproken dat de ‘fout’ waarop het vermoeden slaat, in beginsel

een vermoeden van fout in de bewaking betrof. Om als bewaarder te kunnen worden

beschouwd, is dan weer noodzakelijk dat men leiding en toezicht had over het dier, ten tijde

van het schadegeval. Zo zou dus kunnen geargumenteerd worden dat rechters degene die

de meeste leiding en toezicht over het dier had ten tijde van het schadegeval, dan ook zal

aansprakelijk gesteld worden, omdat het dier aan diens leiding en toezicht is ontglipt.432

430

Luik 4 januari 1989, JLMB 1991, 162. 431

Brussel 4 december 2000, RGAR 2002, afl. 9, nr. 13.627. 432

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, 21.

124

308. Wanneer er bijvoorbeeld twee paarden van twee verschillende eigenaars gestald zijn in

eenzelfde boerderij en één van de eigenaars zijn paard wil gaan berijden, maar daarvoor

eerst het andere paard op stal dient te zetten, zal deze als bewaarder aanzien worden,

wanneer het paard schade aanricht.433 De werkelijke eigenaar zat in het buitenland. De

persoon die het paard probeerde te verplaatsen, zal meer waarschijnlijk een fout hebben

gepleegd dan de eigenaar.

309. In die zin kunnen de zaken waar professionele dierenverzorgers als bewaarder werden

gezien, wel uitgelegd worden. Indien de dierenarts de instructies gaf wat er diende te

gebeuren met het dier, dan zal hij het meest waarschijnlijk een fout hebben gepleegd, meer

dan bijvoorbeeld degene die enkel het dier vasthield en niet te beslissen had wat er met het

dier diende te gebeuren.434 Ook de manegehouder die een paard onderdak geeft in zijn

inrichting wordt vaak als een bewaarder gezien. Gezien hij het paard onder zijn hoede had,

zal bij een schadegeval de oorsprong waarschijnlijk een fout van hem zijn.435 Wanneer een

paard ontsnapt uit een rijschool omdat een leerling de staldeur niet goed had afgesloten, zal

de rijschool aansprakelijk zijn.436

310. Er is dan ook geen sprake van bewaring, wanneer er geen toezicht of controle over het

dier was, aangezien in dat geval die persoon ook geen tekortkoming in toezicht zal hebben

gepleegd. Wie een verloren gelopen dier voedt door etensresten in de tuin achter te laten, is

geen bewaarder.437 Wie een verdwaalde ram aan een paal vastbindt om verdere

schadegevallen te voorkomen, kan ook niet gezien worden als bewaarder.438 Daarom zal ook

bepaalde rechtsleer stellen dat wanneer een persoon zich tijdelijk ontfermt over een dier,

terwijl de eigenaar afwezig is, niet de eigenaar als aansprakelijke kan gezien worden.

Aangezien de eigenaar afwezig is, kan hij geen fout in het toezicht hebben begaan.439

311. Het probleem hierbij is dat niet altijd een juridische bewaring zal nodig zijn, maar een

materiële bewaring al voldoende is om toezicht uit te oefenen. Zo zal degene die kortstondig

de wacht houdt bij een hond aan de supermarkt,440 of een hond komt voeden en uit

wandelen neemt tijdens afwezigheid van het baasje, ook toezicht hebben over de hond,

meer dan de eigenaar. Toch wordt in deze gevallen nog steeds de eigenaar aangesproken

433

Antwerpen (2e k.) 18 maart 2009 RW 2010-11, afl. 32, 1354. 434

Gent 26 april 1995 RW 1996-97, 1406. 435

Brussel 6 maart 2001, JLMB 2003, afl. 19, 822. 436

Rb. Kortrijk 6 mei 1996, RW 1999-00, 132. 437

Rb. Dinant 16 maart 1983, RGAR 1984, nr. 10.844, noot; Rb. Namen 21 oktober 1963, JL 1963-64, 109; zie ook Gent 2 oktober 1961, RW 1961-62, 1760. 438

Vred. Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-99, 928, noot B. WEYTS. 439

H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK , “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1964-1978)”, TPR 1980, 1266-1268. 440

Pol. Gent (burg.) (8e k.) 24 oktober 2011, RW 2011-12, afl. 26, 1181 en T.Vred./T.Pol. 2012, afl. 11-12/4, 608/240.

125

en niet de tijdelijke toezichthouder, omdat hij niet het volledig meesterschap had.441 De

tijdelijke toezichthouder wordt voor zijn fout in toezicht dan via art. 1382 BW aangesproken.

Toch zou het vermoeden van fout in toezicht logischerwijze meer moeten gelden voor

degene die een daadwerkelijk toezicht had over het dier, dan de eigenaar die afwezig was.

312. Ook hier kan echter weer geredeneerd worden dat ook personen die niet als bewaarder

aanzien worden, een fout kunnen hebben gepleegd, waardoor de schade zich kon voordoen.

In dat geval wordt de bewaarder dan wel bevrijd, maar pas na het aanduiden van de

bewaarder.

313. Deze stelling is volgens mij ook beleidsmatig voor kritiek vatbaar. Het lijdt geen twijfel

dat de bewaarder in bepaalde gevallen effectief een fout zal hebben gepleegd en dat er

terecht een vermoeden van fout op hem rust. In andere gevallen zal het moeilijk denkbaar

zijn wat de fout kan inhouden. Zo zullen vaak de bewaarders van katten aangesproken

worden, omdat deze over straat liepen, waardoor een chauffeur moest uitwijken. Katten zijn

dan wel gedomesticeerde dieren, toch luisteren zij niet naar de instructies of bevelen van

hun eigenaar of bewaarder. Evenmin kunnen zij tegenhouden worden van hun nachtelijke

uitstapjes, tenzij ze iedere avond zouden worden opgesloten. Meerdere argumenten werden

hierboven al gevonden, waarom het vermoeden van fout, vooral door zijn

onweerlegbaarheid, geen goed mechanisme is, daarom lijkt het mij beter ook bij de

aanduiding van de bewaarder een andere reden te zoeken.

III.5. DEGENE DIE HET RISICO OP ZICH HEEFT GENOMEN

314. Wanneer art. 1385 BW wordt bekeken als een risicoaansprakelijkheid, dan lijkt het mij

aanneembaar dat voor het risico zou moeten instaan, degene die aanvaard heeft het risico

op zich te nemen, los van enige fout dat deze zou vermoed worden te hebben gepleegd.

315. Zo zal vaak naar voor worden gebracht door rechtspraak en rechtsleer, dat de eigenaar

niet aansprakelijk is voor de schade, indien hij de bewaring van het dier aan een derde heeft

overgedragen.442 De eigenaar moet met andere woorden de juridische bewaking hebben

overgedragen aan de bewaarder, alvorens niet de eigenaar, maar de bewaarder

aansprakelijk is. De regels van overdracht van bewaking worden in de rechtspraak streng

beoordeeld.443

441

Rb. Doornik 24 maart 1994, RGAR 1996, nr. 12.560; Rb. Tongeren 30 januari 1987, TBBR 1988, 578. 442

H. DE PAGE, Traité, II, nr. 1012; R.O. DALCQ, Traité, I, nr. 2189. 443

Gent (1e k.) 12 juni 2003 RW 2005-06, afl. 34, 1347; Antwerpen (2e k.) 18 maart 2009 RW 2010-11, afl. 32, 1354; Brussel 2 februari 2010, nr. 2007AR2195, www.juridat.be

126

316. Deze overdracht van juridische bewaring zou er volgens mij kunnen op wijzen dat in

feite een derde het risico dat het dier schade kan veroorzaken van de eigenaar overneemt.

Dat enkel een overdracht van materiële bewaring niet voldoende is, is dan omdat dit niet

genoeg bewijs is dat de derde het risico heeft overgenomen. Net zoals de koper van een

stier als nieuwe eigenaar moet instaan voor de risico’s op schade door de stier veroorzaakt

(ook al was de prijs nog niet overeengekomen)444, moet degene die het risico overneemt, als

nieuwe bewaarder instaan voor het dier.

317. Zo zal de huurder van een paard meestal als bewaarder worden aanzien445 en zal de

dierenarts door zijn beroepsbekwaamheid voor het risico instaan. Het criterium om te

bepalen of er een daadwerkelijke overname van risico is, blijkt dan uit het volledig

meesterschap, dat de bewaarder nodig heeft.446 Hoe meer macht men namelijk over het dier

heeft, hoe groter de verantwoordelijkheid: the possession of great power necessarily implies

great responsibility. Zo ook zegt bepaalde rechtspraak dat bewaking een risico van de

bewaker impliceert.447 Net daarom zal de rechter met inachtneming van alle elementen

oordelen of er een overdracht van bewaring was.

318. Enkele voorbeelden uit de rechtspraak lijken er op te wijzen dat het feit of het risico van

het dier al dan niet is overgenomen meer doorweegt, dan het feit dat er daadwerkelijk

volledige leiding en toezicht over het dier was. Zo wordt de vervoerder van vee als

bewaarder van het vervoerde vee aanzien, maar slechts totdat de dieren zijn geleverd aan

bijvoorbeeld Het slachthuis.448 Daar waar in principe de persoon die een dier helpt

vasthouden, niet als bewaarder wordt gezien wegens gebrek aan leiding en toezicht, wordt

de vervoerder toch als bewaarder aanzien, indien hij het dier vasthoudt tijdens de weging,

ook al was de eigenaar aanwezig. Het Hof van Cassatie lijkt te beweren dat de

vervoersovereenkomst een volledige meesterschap over het dier impliceert en dat de

vervoerder aansprakelijk blijft tijdens de weging. Ook al besloot de eigenaar waar het dier

moest gewogen worden en hield hij toezicht, terwijl de vervoerder slechts het dier vasthield

en het gewicht moest aflezen, toch is de weging een accessorium van de

vervoersovereenkomst. Hierdoor blijft de vervoerder bewaarder, beweert het Hof.449

444

Gent (1e k.) nr. 2002/AR/1097, 7 oktober 2004, T.Verz. 2006, afl. 1, 110. 445

Brussel 11 juni 1970, BA 1971, 978. 446

Tongeren 25 september 2006, RW 1997-98, 1052. 447

Turnhout 1 juni 1971, RW, 1971-1972, 678. 448

Gent (16e k.) nr. 2002/AR/2637, 12 november 2004 T.Verz. 2006, afl. 4, 445. 449

Cass. 20 april 1979, Arr. Cass. 1978-79 en Pas. 1979, I, 989.

127

Dit wordt bevestigd door bepaalde rechtsleer, die aanhaalt dat er geen leiding en toezicht

nodig is om iemand als bewaarder te zien. Een meesterschap zonder leiding of toezicht over

het dier volstaat. Daarom ook zou moeten het onderscheid tussen juridische en materiële

bewaring moeten verlaten worden, waardoor ook degene die slechts een kort toezicht houdt

over het dier als een bewaarder zou moeten kunnen worden gezien.450

319. Een ander voorbeeld is een arrest van het hof van beroep van Antwerpen van 24

januari 1995.451 Daar werd de curator van een failliete handel als bewaarder gezien van de

hond die als goed tot de failliete boedel behoorde. Hoewel enkel een buurvrouw contact had

met het dier en het voedsel gaf, werd toch de curator als bewaarder gezien. Met toepassing

van art. 444 faillissementswet vertegenwoordigt de curator namelijk de failliete boedel. Door

zijn vertegenwoordigingsplicht lijkt de curator aldus het risico over te nemen van de

gefailleerde eigenaar van de hond.

320. De overname van het risico hoeft volgens mij echter niet bewust te zijn. Zo worden

personen die zich over een straatkat ontfermen, gezien als eigenaar en dus bewaarder over

het dier.452 Indien niemand het risico van het dier over zich heeft genomen, is het dier ook

niet toegeëigend en is art. 1385 BW niet toepasselijk.

321. Het voordeel van deze visie is alvast dat men juridisch niet meer geconfronteerd wordt

met de juridische problemen die optreden bij een vermoeden van fout.453 Het zou ook

uitleggen waarom rechters zoveel waarde hechten aan bijvoorbeeld het feit of de bewaker

zonder invloed van de eigenaar leiding en toezicht over het dier had. Indien namelijk de

eigenaar nog steeds de instructies geeft, kan moeilijk beweerd worden dat het risico door

een derde persoon werd overgenomen.

322. Een afgeleide van het principe lijkt te kunnen worden gevonden in een vonnis van het

vredegerecht van Wolvertem.454 Daar wordt beweerd dat een derde als bewaarder gezien

wordt, indien hij zich gedraagt als een eigenaar tegenover het dier. Impliciet kan dan ook het

principe als volgt worden verwoord: de eigenaar staat in voor het risico dat het dier creëert.

De bewaarder is niemand minder dan degene die zich als eigenaar van het dier gedraagt.

Bijgevolg zal hij moeten instaan voor het risico. De macht van de bewaarder dient te worden

450

T. VANSWEEVELT., “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, p. 20; H. VANDENBERGHE, M. VAN QUICKENBORNE en P. HAMELINK , “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1964-1978)”, TPR, 1980, p. 1268, 1257. 451

Antwerpen 24 januari 1995, RW 1995-96, 780 452

Pol. Luik nr. 04A972, 14 juni 2006, VAV 2007, afl. 2, 123 453

Zie supra hoofdstuk 3 en 4. 454

Vred. Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-99, 928, noot B. WEYTS.

128

vergeleken met de macht van de eigenaar over het dier.455 Iemand die slechts een tijdelijk

toezicht heeft over het dier, zal zich niet voldoende als eigenaar gedragen om voor het risico

te moeten instaan.456 De rechter zal echter steeds, rekening houdend met alle feiten,

oordelen over wie als bewaarder moet gezien worden. Volgens mij zal er dan ook vaak

rekening gehouden worden met andere elementen dan de vereiste van volledige

meesterschap alleen. Niets lijkt in de weg te staan dat de rechter rekening houdt met wie het

meest lijkt het risico op zich genomen te hebben.

455

Zie ook Pol. Brugge 5 februari 2004, RW 2006-2007, nr. 20, 851. 456

Zie Pol. Gent (burg.) (8e k.) 24 oktober 2011, RW 2011-12, afl. 26, 1181; T.Vred./T.Pol. 2012, afl. 11-12/4, 608/240.

129

HOOFDSTUK 5: CONCLUSIES

323. In deze masterproef werd gezocht naar de meest passende juridische grondslag voor

art. 1385 BW. Hierbij werden alle elementen van het artikel onder de loep genomen. De

geschiedenis van het artikel toonde aan dat oorspronkelijk in het artikel een vermoeden van

fout in de bewaking werd gezien door de toenmalige rechtspraak en rechtsleer. Dit

vermoeden was in eerste instantie weerlegbaar, maar werd na cassatierechtspraak van 1932

onweerlegbaar. Na een kritische invraagstelling van alle elementen van art. 1385 BW en een

vergelijking te hebben gemaakt met recente (en minder recente) rechtspraak, ben ik tot de

conclusie gekomen dat art. 1385 BW beter als een risico- dan een foutaansprakelijkheid zou

beschouwd worden.

324. Wanneer art. 1385 BW getoetst werd aan de algemene principes van fout- en

risicoaansprakelijkheid, bleek dat art. 1385 BW meer beantwoordt aan de principes van

risicoaansprakelijkheid. Zo speelt de fout van de eigenaar/bewaarder geen enkele rol meer:

de fout hoeft niet te worden aangetoond, het gedrag van de eigenaar/bewaarder wordt niet

vergeleken met dat van een normaal en zorgvuldig persoon in dezelfde omstandigheden en

de ‘fout’ kan op geen enkele manier weerlegd worden. Bovendien past art. 1385 BW in de

redenering die schuilt achter een risicoaansprakelijkheid, namelijk dat het dier in feite een

risicofactor is, waar de eigenaar/bewaarder moet voor instaan.

Ook heeft art. 1385 BW sterke gelijkenissen met art. 1384, eerste lid BW. Bij dit artikel lag

eveneens oorspronkelijk een onweerlegbaar foutvermoeden aan de grondslag, terwijl de

huidige rechtsleer ondertussen concludeert dat het een risicoaansprakelijkheid betreft.

Weinig tot geen gelijkenissen werden echter teruggevonden tussen art. 1385 BW en de

typische foutaansprakelijkheidsregels, zoals art. 1382, 1383, 1384 lid twee, vier en vijf BW.

325. Wanneer gezocht werd naar de fout van de eigenaar/bewaarder, bleek dat de

rechtspraak daadwerkelijke fouten vaak gaat sanctioneren via art. 1382 BW en niet art. 1385

BW. Dit is frappant. Als art. 1385 BW elke fout laat vermoeden, waardoor het dier schade

kon aanrichten, zou het inroepen van art. 1382 BW niet meer nodig zijn, indien er effectief

een fout gevonden wordt. De bewijslast ligt dan namelijk weer bij het slachtoffer. Bovendien

wordt, wanneer de eigenaar/bewaarder een fout van het slachtoffer inroept, bij de

beoordeling van de fout van het slachtoffer opnieuw gekeken naar het (al dan niet foutieve)

gedrag van de eigenaar/bewaarder. Hier wordt er wel volledig voorbijgegaan aan het

zogenaamde ‘onweerlegbare’ foutvermoeden.

130

Daarnaast staat de strafrechtelijke vrijspraak van de eigenaar/bewaarder een veroordeling

o.b.v. art. 1385 BW niet in de weg, omdat hij geen fout in het toezicht van het dier zou

hebben begaan. Dit impliceert dat art. 1385 BW in feite iets anders dekt dan een vermoeden

van fout in toezicht over het dier.

326. Ook bij het aanduiden van de aansprakelijke bewaarder, rezen er problemen wanneer

art. 1385 BW als een foutaansprakelijkheid wordt aanzien. De rechter zal met inachtneming

van alle feitelijke elementen een bewaarder aanduiden. Dit zal niet altijd de persoon zijn die

het meest wordt vermoed een fout te hebben gepleegd. Zo zal iemand met slechts materiële

bewaring ook een fout in toezicht kunnen hebben gepleegd en toch niet als aansprakelijke

bewaarder aangeduid worden, maar gesanctioneerd worden via art. 1382 BW. Een betere

verklaring blijkt te zijn, dat als aansprakelijke bewaarder gezien wordt, degene die het risico

het meest waarschijnlijk op zich heeft genomen. Dit verklaart waarom de rechtspraak een

overdracht van bewaking en meesterschap eist.

327. Een moeilijk punt is de vraag of er in art. 1385 BW als risicoaansprakelijkheid nog

plaats is voor een volledige bevrijding van aansprakelijkheid, zoals geïntroduceerd door o.a.

het slepende twijg-arrest.

Volgens mij zijn er meerdere argumenten die erop wijzen dat er geen plaats meer is voor het

slepende twijg-arrest. Op welke manier arrest ook wordt uitgelegd, het blijft een inbreuk op

de equivalentieleer. Bovendien kan de fout van het slachtoffer nergens mee worden

vergeleken. Het is dan ook moeilijk verstaanbaar dat de zwaarwichtigheid of mate van

bijdrage in de schade van de fout van het slachtoffer een reden zou zijn om de

eigenaar/bewaarder vrij te spreken. Hoewel het in bepaalde gevallen volgens de

maatschappij het meest billijk zal lijken om de gehele schadelast te leggen bij het slachtoffer

(bijvoorbeeld bij de inbreker en de waakhond), lijkt een verdeling bij gelijke delen toch de

meest efficiënte oplossing voor het merendeel van de gevallen. Daarnaast lijkt er ook geen

andere verdeling mogelijk, doordat de fout van het slachtoffer niet kan vergeleken worden

met de fout van de eigenaar/bewaarder. Volgens mij moet er daarom bij een fout van het

slachtoffer geopteerd worden voor een verdeling bij gelijke delen, zoals dat ook gebeurt bij

art. 1384, lid 1 BW. Ook bij de vereiste van het normaal en voorzienbaar gedrag van het dier,

kwamen meerdere problemen naar boven en werd er geen verklarende reden gevonden

voor deze vereiste.

328. Bij het beoordelen van de fout van het slachtoffer, wordt er nog steeds vaak door de

rechtspraak gebruik gemaakt van de rechtsfiguur van de risicoaanvaarding in

schadegevallen met dieren.

131

Hoewel dit eigenlijk slechts een toepassing is van het algemene foutbegrip van art. 1382-

1383 BW, betekent dit toch een indicatie dat veel rechters dieren zien als een ‘risicofactor’ en

van mening zijn dat de eigenaar/bewaarder minder moet instaan voor dit risico als een

slachtoffer het risico aanvaard of uitgelokt heeft. De leer van de risicoaanvaarding kan echter

niet dienen als rechtvaardiging voor een bevrijding van aansprakelijkheid, maar wel als

aanwijzing dat een dier als een risico moet gezien worden, waar de eigenaar/bewaarder in

principe voor instaat.

329. Net zoals bij de aansprakelijkheid door een gebrekkige zaak en de aansprakelijkheid

van meesters en aanstellers voor onrechtmatige daden van hun dienstboden en

aangestelden, valt de onveranderde houding van de rechtspraak dat dit

foutaansprakelijkheden zijn, te verklaren vanuit de ‘wet der spaarzaamheid’. Deze houding

zal echter volgens mij vroeg of laat moeten buigen voor een meer realistische kijk op dieren,

die nu eenmaal risicofactoren zijn en zelfs met het grootste niveau aan toezicht, controle en

zorg een kans op schade zullen blijven betekenen. Te besluiten valt dus dat art. 1385 BW

beter zou passen in een risicoaansprakelijkheid: de eigenaar/bewaarder van een dier moet

instaan voor het risico dat het dier met zich meebrengt.

330. In die optiek, wordt dan ook vaak door de rechtsleer aanbevolen dat er een verplichte

verzekering zou moeten komen voor dieren. Net zoals voertuigen, scheppen ook dieren een

kans op ongevallen.457 Familiale verzekeringspolissen bieden al dekking voor schade

veroorzaakt door huisdieren, maar veel dieren (zoals paarden) vallen niet onder die

kwalificatie. Daarom rijst de nood aan een verplichte verzekering. Ook een waarborgfonds

die schade dekt, veroorzaakt door dieren zonder eigenaar, zou een goede aanvulling zijn.458

331. Art. 1385 BW in de toekomst zien als een risicoaansprakelijkheid, lijkt mij alvast een

goede eerste stap. Deze masterproef toont aan dat enkele rechters dit al inzien, maar dit

meestal slechts impliciet durven te beweren. Het is wachten op de dag dat de rechtspraak

expliciet durft toe te geven aan de gewijzigde kijk op art. 1385 BW. Vooral het Hof van

Cassatie moet een einde brengen aan de verwarring en haar taak tot het brengen van

rechtseenheid vervullen. De juridische grondslag van art. 1385 BW herdefiniëren, zou alvast

leiden tot meer rechtszekerheid en consistentie in de rechtspraak.

457

H., ULRICHTS, “Artikel 1385 van het burgerlijk wetboek: valkuil voor slachtoffers”, T.Verz. 2002, afl. 3, 543. 458

T., VANSWEEVELT, “Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid

voor dieren”, RW 1985-86, 2014.

132

133

BIBLIOGRAFIE

Rechtspraak

BELGISCHE RECHTSPRAAK

Cass. 19 oktober 1911, Pas. 1911, I, 518.

Cass. 7 mei 1923, Pas. 1923, I, 300.

Cass. 23 juni 1932, Pas. 1932, 200; Cass. 12 oktober 1984, RW 1984-85, 2278, noot.

Cass. 27 maart 1944, Arr. Verbr.1944,127.

Cass. 11 februari 1946, Pas. 1946, I, 62, noot.

Cass. 8 november 1956, Arr. Verbr. 1957, 162 en Pas. 1957, I, 251. Cass. 14 januari 1974, Arr. Cass., 1974, 533, Cass. 30 april 1975, Arr. Cass. 1975 en Pas. 1975, I, 857. Cass. 12 februari 1976, Arr. Cass. 1976, 683, Pas. I, 1976, 652 en R.G.A.R. 1977, nr. 9814, noot F. GLANSDORFF. Cass. 20 april 1979, Arr. Cass. 1978-79 en Pas. 1979, I, 989. Cass. 5 november 1981, Arr. Cass. 1981-82, 328, Pas. 1982, I, 316, concl. proc.-gen. F. DUMON, RGAR 1982, nr. 10.526, concl., R.C.J.B. 1985, 207, noot A. MEINERTZHAGEN-LIMPENS en R.W. 1983-84, 2909, noot Cass. 20 mei 1983, Arr. Cass. 1983-83, 1165 en Pas. 1983, I, 1061. Cass. 12 oktober 1984, Arr Cass 1985, 254; Pas 1985, I, 220. Cass. 16 september 1986, Arr. Cass. 1986-87, 86. Cass. 26 februari 1987, Arr. Cass. 1986-87, 853.

Cass. 15 september 1988, RW 1989-1990, 709, noot G. DE PAUW. Cass. 8 oktober 1992, Arr.Cass. 1992, 1177.

Cass. 18 november 1993, Arr. Cass. 1993, Pas. 1993, I, 970 en T.B.B.R. 1995, 91, noot A. NUYTS.

Cass. 29 november 1995, Arr. Cass. 1995, 1054.

Cass. 19 januari 1996, Arr. Cass. 78 en Pas. 1996, I, 87.

Cass. 24 maart 1999, Arr.Cass 1999, 177.

134

Cass. 19 november 1999, Arr. Cass. 1999, 616.

Cass. 24 november 1999, Arr.Cass. 1999, 627.

Cass. 30 mei 2001, Arr.Cass 2001, 1030.

Cass. 30 april 2003, Arr.Cass. 2003, 1079.

Cass. (3e k) 29 januari 2007 (NMBS / P.S.).

Cass. 10 mei 2007, Pas. 2007, 888.

Cass. 12 november 2002, NJW 2002, 534 noot J. PUT, Pas 2002, 2157. Cass. 6 februari 2003, verkeersrecht 2003, 239. Cass. 23 juni 2005, Pas. 2005, 1416. Cass. 21 juni 2007, Pas. 2007,1290. Cass. 4 februari 2008, RW 2009-10, 1561, noot B.WEYTS Cass. 21 oktober 2008, NC 2009, 197. Cass. 2 oktober 2009, JT 2010, 538. Cass. AR C.11.0025.F, 6 januari 2012, www.juridat.be.

Cass. (3e k.) AR C.09.0379.F, 19 november 2012 (La Sandry / L.L., L.L., e.a.), Pas. 2012, afl. 11, 2253, concl. J. GENICOT, RW 2013-14, afl. 24, 935, noot.

Chambéry 8 juni 1886, S.1886, II, 197.

Gent 20 januari 1910, RGAR nr. 8418.

Brussel 13 maart 1910, RGAR 1970,8508.

Brussel 30 september 1914, RGAR 1975, 9488.

Luik 19 februari 1915, Pas. 1915-1916, II, 32.

Le Hâvre 14 maart 1925, Gaz.Pal. 11 juni 1925.

Brussel 10 juli 1926, www.jura.be.

Kortrijk 15 november 1927, Rev.ass.resp. 1929, 488.

Rb. Luik 17 mei 1939, Bull. Ass. 1939, 683.

Luik 30 januari 1940, Pas. 1941, I, 55. Luik 19 maart 1940, Bull. Ass. 1940, 517, noot G. Rb Luik 8 maart 1948, Jur.Liège 1948-49, 106. Rb Brussel (4de kamer), 17 januari 1949, De Verz. 1949, 369.

135

Luik 8 november 1950, Bull. ass. 1951, 236, noot M.G.

Rb. Dinant 21 maart 1956, De Verz. 1957, 209.

Gent 8 november 1956, Pas. 1958, II, 69.

Rb. Dinant 18 juni 1959, Jur. Liège 1959-60, 166.

Gent 14 november 1960, RGAR 1961, nr. 6760, noot R.O. DALCQ.

Gent 16 januari 1961, Bull. ass. 1963, 599, noot M.G. en RGAR 1962, nr. 6818.

Gent 2 oktober 1961, RW 1961-62, 1760.

Rb. Namen 21 oktober 1963, JL 1963-64, 109.

Rb. Charleroi 9 januari 1965, Bull. ass. 1965, 742, noot S.

Brussel 7 oktober 1965, RW 1965-1966, 547.

Luik 21 oktober 1965, JT 1966, 94.

Luik 17 oktober 1967, J. Liège 1967-1968, 129.

Kh. Leuven 5 november 1968, BRH 1969, 663 met noot, RGAR 1970, 8483.

Brussel 11 februari 1970, De. Verz. 1970.

Gent 24 februari 1970, JT 1970, 393.

Brussel 28 mei 1970, JT 1970, 613.

Brussel 11 juni 1970, BA 1971, 978.

Brussel 18 januari 1971, Pas, II, 118; Brussel, 4 mei 1983, RGAR 1984, 10744.

Turnhout 1 juni 1971, RW 1971-1972, 678.

Corr. Dinant 7 februari 1972, Jur. Liège 1971-72, 250.

Rb. Brussel (8ste kamer), 9 januari 1973, De Verz 1973, 877

Rb. Antwerpen 18 januari 1973, Bull. Ass. 1975, 505.

Luik 28 maart 1973, RGAR 1974, 9336.

Luik 23 oktober 1973, Pas. 1974, II, 66.

Luik 4 juni 1974, De Verz. 1974, 365 noot R. BOGAERT, RGAR 1975, 9395 met noot.

Gent 13 januari 1975, RGAR 1976, 9677, noot.

Brussel 17 februari 1975, RGAR 1976, 9556.

Rb. Nijvel 6 februari 1979, JT 1979, 254, noot MAHIEU, M. Colmar 13 maart 1980, Rev.Als.Lor. 1980, 114.

Bergen 16 februari 1982, RGAR 1983-84, 10684, noot.

Rb. Dinant 16 maart 1983, RGAR 1984, nr. 10.844, noot.

136

Rb. Brussel 18 maart 1983, RGAR 1984, nr. 10.743, noot P.F. Luik 20 juni 1985, JLMB 1985, 557. Rb. Tongeren 30 januari 1987, TBBR 1988, 578. Brussel 30 september 1987, TBBR 1989, 252. Rb. Charleroi 26 februari 1988, JT 1989, 10. Brussel 9 mei 1988, JLMB 1988, 1386-1392. Luik 3 november 1988, RGAR 1992, nr. 12.008. Luik 4 januari 1989, JLMB 1991, 162.

Rb. Brussel 2 februari 1990, Verkeersrecht 1991, 154.

Luik 9 mei 1990, JLMB 1992, 437. Rb. Hasselt 23 november 1990, RW 1993-94, 440. Neufchâteau 14 december 1990, De Verz. 1991, 183, noot M. LAMBERT. Gent 8 maart 1994, RW 1996-97, 93. Rb. Doornik 24 maart 1994, RGAR 1996, nr. 12.560. Brussel 25 november 1994, TBBR 1996, 352.

Antwerpen 24 januari 1995, RW 1995-96, 780. Gent 15 februari 1994, RW 1996-97, 887. Gent 21 maart 1995, RW 1996-97, 1232, noot. Rb. Brugge 11 april 1996, TGR 1996, 72. Gent 26 april 1995, RW 1996-97, 1406. Rb. Turnhout (derde kamer), 2 mei 1996, Turnhouts rechtsleven 1995-96, 71. Rb. Kortrijk 6 mei 1996, RW 1999-00, 132. Rb. Veurne 10 mei 1996, De Verz. 1997, 147, noot V. BUSSCHAERT. Luik 10 april 1997, De Verz. 1998, 109, noot M. LAMBERT. Gent, 15 april 1999, RGAR 2000, 13249. Luik 8 november 1999, JLMB 2000, 766. Kh. Hasselt 6 december 1999, RW 2002-03, 710. Brussel (1e k.) 15 mei 2000, Verkeersrecht 2001, 196.

137

Brussel 4 december 2000, RGAR 2002, afl. 9, nr. 13.627. Brugge 11 januari 2001, Verkeersrecht 2002, afl. 4, 128. Brussel 6 maart 2001, JLMB 2003, afl. 19, 822. Brussel 12 maart 2001, TBBR 2002, 373, noot H. ULRICHTS.

Brussel nr. 1999/AR/969, 12 maart 2001, TBBR 2002, afl. 6, 371, noot H. ULRICHTS Gent 16 maart 2001, T. Verz. 2002, afl. 1, 256, noot H. ULRICHTS. Antwerpen 20 maart 2002, NJW 2002, afl. 4, 134, noot. Kortrijk 7 januari 2003, RABG 2004, 22. Gent (1e k.) 12 juni 2003, RW 2005-06, afl. 34, 1347. Gent (16e k.) 20 februari 2004, nr. 2001/AR/527, T.Verz. 2004, afl. 4, 815; RGAR 2005, afl. 4, nr. 13974, noot J.L.H. Gent 20 februari 2004, RGAR 2005, afl.4, nr. 13.974. Luik 31 maart 2004, T. Verz. 2005, afl. 3, 545. Gent 22 april 2004, T. Verz. 2006, afl. 3, 376, RGAR 2006, afl. 4, nr. 14104 Gent (1e k.) nr. 2002/AR/1097, 7 oktober 2004, T.Verz. 2006, afl. 1, 110. Gent (16e k.) nr. 2002/AR/2637, 12 november 2004, T.Verz. 2006, afl. 4, 445. Antwerpen 27 april 2005, RW 2007-08, 581. Antwerpen 5 april 2006, RABG 2007, 1295. Antwerpen (2e bis k.) 5 april 2006, J.dr.jeun. 2009 (samenvatting), afl. 288, 40. Antwerpen (2e k.) 21 juni 2006 RW 2009-10, afl. 32, 1353, noot. Antwerpen 20 september 2006, VAV 2007, 249. Tongeren 25 september 2006, RW 1997-98, 1052. Antwerpen (2e k.) nr. 2006/AR/619, 11 april 2007, TBBR 2010, afl. 2, 98. Bergen (8e k.) 19 april 2007, T.Agr.R. 2007, afl. 4, 168. Gent (17e k.) 21 december 2007, T.Verz. 2008, afl. 2, 196. Gent (1e k.) 21 februari 2008 RGAR 2010, afl. 1, nr. 14588; T.Verz. 2009, afl. 1, 59. Brussel 24 juni 2008, nr. 2006/AR/1406, www.juridat.be Brussel 28 juli 2008, nr. 2004/AR/2798, www.juridat.be

138

Gent 10 oktober 2008, nr. 2008AR128, noot P. GRAULUS, www.juridat.be.

Gent (17e k.) 21 november 2008, T.Verz. 2009, afl. 3, 309. Brussel 16 december 2008, nr. 2006AR2573, www.juridat.be. Antwerpen (2e k.) 18 maart 2009, RW 2010-11, afl. 32, 1354. Rb. Turnhout (10e bis k.) nr. 08/1536/A, 22 mei 2009, VAV 2009, afl. 6, 417. Bergen (16e k.) 22 oktober 2009, T.Verz. 2011, afl. 1, 99. Brussel 2 februari 2010, nr. 2007AR2195, www.juridat.be. Gent (5e k.) 30 maart 2010, Rev.trim.dr.fam. 2011, afl. 1, 245; TGR-TWVR 2010, afl. 5, 318. Luik (20e k.) 27 mei 2010, T.Verz. 2011, afl. 4, 457. Luik (20e k.) 20 oktober 2011, T.Verz. 2012, afl. 4, 530-531. Dendermonde (8e bis k.) 31 mei 2013, T.Verz. 2014, afl. 3, 330. Gent 18 september 2013, NJW afl. 302, 410. Vred. Nijvel 7 juni 1956, Bull. ass. 1956, 595, noot M.G. Vred. Landen 23 november 1965, RGAR 1966, 7555 met noot R.O. DALCQ. Vred. Louveigne 5 februari 1970, RGAR 1970, 8385. Vred. Torhout 21 januari 1975, RW 1974-75, 2157. Vred. Sint-Kwintens-Lennik 22 oktober 1984, RW 1987-88; 1068. Vred. Hamme 10 februari 1987, T. Vred. 1991, 227. Vred. Haacht 12 december 1990, RW 1993-94, 441. Vred. Louveigne 3 mei 1994, RGAR. 1995, nr. 12.495. Vred. Westerlo 19 januari 1996, RW 1997-98, 1053. Vred. Westerlo 25 september 1996, RW 1997-98, 1053. Vred. Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-99, 928, noot B. WEYTS. Vred. Gent 6 december 1999, TBBR 2002, afl. 4, 239. Vred. Roeselare 21 april 2005, RW 2007-08, 1511. Pol. Hollogne-aux-Pierre 2 december 1969, RGAR, 1970, 8419 met noot.

139

Pol. Brugge 7 september 1998, TAVW 1999, 130.

Pol. Antwerpen (15e k.) 6 september 2000, T.Verz. 2001, afl. 4, 668, noot P. FONTAINE. Pol. Brugge 25 maart 2002, TAVW 2003, afl. 3, 254. Pol. Gent 30 juli 2002, T.Agr.R. 2005, afl. 4, 238. Pol Brugge 10 december 2003, RW 2006-07, 534. Pol. Brugge 5 februari 2004, RW 2006-2007, nr. 20, 851. Pol. Brugge 11 mei 2004, RW 2006-2007, 1735. Pol. Luik nr. 04A972, 14 juni 2006, VAV 2007, afl. 2, 123. Pol. Gent 18 oktober 2010, RW 2011-2012, nr. 18, 836. Pol. Gent (burg.) (8e k.) 24 oktober 2011, RW 2011-12, afl. 26, 1181; T.Vred./T.Pol. 2012, afl. 11-12/4, 608/240. Pol. Oudenaarde 17 december 2012, RW 2012-13, afl. 34, 1356.

FRANSE RECHTSPRAAK

Cass. fr. 13 februari 1930, D., 1930, 57, www.legifrance.gouv.fr.

Cass. fr., 6 mei 1970, Dall. Hebd., 1970, 528.

Cass. fr. 21 juli 1992, Resp.civ.ass, nr. 437.

Cass. fr. 19 februari 1997, D. 1997, jur., 265.

NEDERLANDSE RECHTSPRAAK

HR, 24 februari 1984, NJ 1984, nr. 415, concl. A.G. MOK en noot G. en A.A. 1984, 479, noot J.H. NIEUWENHUIS; ASSER-HARTKAMP.

HR 21 oktober 1988, NJ 1989, 729, noot CJHB. HR 23 februari 1990, NJ 365. HR 27.4.2001 NJ 2002 nr. 54 met noot Brunner, VR 2001 nr. 136; HR 25.10.2002, NJ 2004 nr. 556 met noot HIJMA, VR 2003 nr. 9

Gerechtshof Arnhem 16 maart 2004, L&S 2004, nr. 218.

140

Rechtsleer

BOEKEN

BELGISCH

ADANT, G. “de wetgeving op de bescherming en het welzijn van dieren”, in; G. CAZEAUX, mensen en andere dieren – hun onderlinge relaties meervoudig bekeken, Leuven, Garant, 2001, 131-140.

BERNAUW, K., BOCKEN H., BOONE, I. CLAEYS, I., COUSY, H., DE GEYTER, S., DE WULF, H., HARTLIEF, T., JOCQUÉ, G., TAELMAN, P., VAN OEVELEN, A., VAN SCHOUBROECK, C., VOET, S. en WEYTS, B., Aansprakelijkheid, aansprakelijkheidsverzekering en andere schadevergoedingssystemen, Mechelen, Kluwer, 2007, 865 p. BOCKEN, H. BOONE, I., Inleiding tot het schadevergoedingsrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, I. m.m.v. Kruithof, M. . – Brugge, die Keure, 2014. – XIII, 270 p. BOCKEN, H. BOONE, I., Inleiding tot het schadevergoedingsrecht: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2011, 276 p. CORNELIS, L. Beginselen van het Belgische buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 1989, 744 p.

DAVID, M., Een Nieuw- Ontdekte Babylonische Wet Uit Tijd Voor Hammurabi, Brill archive, 25 p.

DALCQ, R.O.,Traité de la responsabilité civile I. Les causes de responsabilité, Brussel, Larcier, 1967, 740 p.

DE GREUILLE, B, “Rapport fait au Tribunal dans la séance du 16 pluviôse an XII”, in LOCRE, M., Législation civile, commerciale et criminelle ou commentaire et complément des codes français,VI, Brussel, Librairie de jurisprudence de H.TARLIER, 1836 p.

DE PAGE, H., Traité élémentaire de droit civil belge, II, Brussel, Bruylant, 1964, 1196 p. DE TAVERNIER, P., De buitencontractuele aansprakelijkheid veroorzaakt door minderjarigen, Antwerpen, Intersentia, 2006, 670 p. DUERINCKX, K., Aansprakelijkheidsrecht, een overzicht, Antwerpen, Maklu 2012, 100 p. HARTLIEF, T., Ieder draagt zijn eigen schade, Deventer, Kluwer, 1997, 76 p. MONTERO, E., VAN ENIS, Q., la responsabilité du fait des animaux, Kluwer, Waterloo 2008, 82 p. PIRSON, R., DE VILLE, A., Traité de la responsabilité civile extracontractuelle, I, Brussel, Bruynant, 1935, 604 p.

141

TILLEMAN, B., “Aansprakelijkheid voor dieren”, in TILLEMAN, B., en CLAEYS, I., BAUDONCQ, F., BOCKEN, H., CORNELIS, L., Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, Die Keure, 2004, 361 p. VANDENBERGHE, H., onrechtmatige daad, actuele tendensen, Kluwer, Antwerpen 1979, 252 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 1277 p.

VAN GERVEN, W, Verbintenissenrecht II, , Leuven, Acco 2004, 719 p.

VANSWEEVELT T. en WEYTS, B. Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, 935 p.

WEYTS, B, De fout van het slachtoffer in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2003, 565 p.

NEDERLANDS

BAUW, E., Onrechtmatige daad: aansprakelijkheid voor zaken, Deventer, Kluwer, 2008, 113 p.

DUNNÉ, J.M., Verbintenissenrecht deel 2. Onrechtmatige daad. Overige verbintenissen, Deventer, Kluwer, 2004, 1001 p.

KLAASSEN, C.J.M., Risico-aansprakelijkheid, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1991, 376 p.

SCHUT, G.H.A., Onrechtmatige daad, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink, 1997, 194 p.

SPIER, J., HARTLIEF, T., VAN MAANEN, G.E. en VRIESENDORP, R.D., Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer, Kluwer, 2009, 431 p.

DUITS

HABERSACK, M. (ed.), Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, München, Verlag C.H. Beck, 2009, 2819 p.

SCHLEGELMILCH, G., Der Haftpflichtprozess, München, Verlag C.H. Beck, 2008, 1723 p.

SCHULZE, R. (ed.), Bürgerliches Gesetzbuch. Handkommentar, Baden-Baden, Nomos Verlagsgesellschaft, 2005, 2197 p.

FRANS

LE TOURNEAU, P. (ed.), Droit de la responsabilité et des contrats, Parijs, Dalloz, 2012, 2162 p.

142

ENGELSTALIG

CALABRESI, G. The costs of accidents, a legal and economic analysis, Yale University

Press, 1970, 350 p.

POSNER, R. "Guido Calabresi's 'The Costs of Accidents': A Reassessment," 64 Maryland

Law Review 12, 2005, 23 p.

SHAVELL, S., Economic analysis of accident law, Harvard University Press, 1987, 312 p.

ARTIKELEN

BAETEMAN, G. EN GERLO, J., “Overzicht van rechtspraak (1975-1980) personen- en familierecht”, TPR 1981, 749-952.

BECKERS, L. “Aansprakelijkheid voor dieren: een juridische zoektocht die ons leidt van een ordinaire hondenbeet tot de ziekenhuisbacterie”, Jura Falc. 2007-08, 39-58.

BOCKEN, H., “Van fout naar risico. Een overzicht van de objectieve aansprakelijkheidsregelingen naar Belgisch recht”, TPR, 1984, 329-415.

CORNELIS, L., “De objectieve aansprakelijkheid voor motorrijtuigen”, RW 1998-99, 521-537.

COVEMAEKER, S., (noot onder Rb. Brussel 11 april 1997), TBBR 1999, 646-651 en De Verz. 2002, 260-267. DE TAVERNIER, P., “Naar een objectieve aansprakelijkheid van de ouders voor de onrechtmatige daden van hun minderjarige kinderen?”, RW 1999-2000, 273-294. GLANSDORFF, F., (noot onder Rb. Charleroi 8 februari 1972), RGAR 1974, 1-5. GRAULUS, P., “Aansprakelijkheid voor dieren en de fout van het slachtoffer”, T.Verz. 2010, afl. 1, 97-98. HAMELINK, P., “over de ouderlijke aansprakelijkheid”, De Verz. 1978, 295-378. KEUSTERMANS, J. “de grondslag van de ouderlijke aansprakelijkheid”, Jura Falc. 1982-83, 31-55. ULRICHTS, H., ”Samenloop aansprakelijkheid in het kader van val van leerling van paard” T.Verz. 2002, afl. 1, 260-267.

ULRICHTS, H., “Artikel 1385 van het burgerlijk wetboek: valkuil voor slachtoffers”, T.Verz. 2002, afl. 3, 530-543.

ULRIX, R. “aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1984-85, 2305-2322.

VANDENBERGHE, H., VAN QUICKENBORNE, M., en HAMELINK, P., “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1964-1978)”, TPR 1980, p. 1268, nr. 104.

143

VANDENBERGHE, H., VAN QUICKENBORNE, M., GEELEN, K., en DE COSTER, S., “Overzicht van rechtspraak, aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (1979-84)”, TPR 1987, 1255-1615. VANDENBERGHE, H., VAN QUICKENBORNE, M, WYNANT, L., en DEBAENE, M., “Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 1994-1999”, TPR. 2000, 1551-1955.

VANDENBERGHE, H., “Overzicht van de rechtspraak (2000-2008). Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad.”, TPR 2010, 1749-2145.

VANSWEEVELT, T. “Onderzoek naar de grondslag en de begrenzing van de aansprakelijkheid voor dieren”, RW 1985-86, 2188-2014.

VANSWEEVELT, T., “De fout van het slachtoffer en het normaal en voorzienbaar gedrag van een dier vormen samen een bevrijdingsgrond voor de bewaarder van dat dier (art. 1385 B.W.)”, noot onder Brussel 30 september 1987, TBBR 1989, 250.

VANSWEEVELT, T. “Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren.”, OBO 2003, afl. 57, p.6.

VEREECKEN, S., “Aansprakelijkheid voor dieren: invloed van fout van slachtoffer als vreemde oorzaak”, NJW 2006, 434-443.

WEYTS, B., “De toepassingsvoorwaarden van art. 1385 BW en de bewaring van een verdwaald of ontsnapt dier”, noot onder Wolvertem 13 februari 1997, RW 1998-1999, 928-934.

WILMS, W., “Risico-aanvaarding”, RW 1980-1981, 1497-1506.

X, “Avant-projet de réforme du droit des obligation et du droit de la prescription” http://www.justice.gouv.fr/art_pix/RAPPORTCATALASEPTEMBRE2005.pdf.

KRANTENARTIKELEN

REDHEAD, H., “this fox thinks he’s a dog”, http://metro.co.uk/2015/03/18/this-fox-thinks-hes-a-dog-5109145/

X, “Man traint wilde vossen om op achterste poten te staan”, http://www.hln.be/hln/nl/959/Bizar/article/detail/821728/2009/04/17/Man-traint-wilde-vossen-om-op-achterste-poten-te-staan.dhtml

X, “eigenaar duif moet opdraaien voor schade vliegtuig”, http://www.hbvl.be/cnt/aid758939/eigenaar-duif-moet-opdraaien-voor-schade-vliegtuig