İDEAL VERGİ SİSTEMİ TASARIMI

PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

ADALET KESİNLİK

UYGUNLUK İKTİSADİLİK

Adam Smith:

4 Temel İlke

Vergi Ayrıcalığı

Sağlamama

Kanun Önünde Eşitlik

Tasarruf Kararları

Üzerinde Nötr Etki

Yatırım Kararları

Üzerinde Nötr Etki

Çalışma Gayreti

Üzerinde Nötr Etki

Açıklık

Görülebilirlik

Belirlilik = Kesinlik

Maliyet Etkinliği

Yönetimde Etkinlik =

Verimlilik

Hizmette Etkinlik

Öngörülebilirlik

Bağlayıcılık

Kurallarda İstikrar

Yatay Adalet

Dikey Adalet

Kanun Önünde Eşitlik

ETKİNLİK

GENELLİK

ADALET – EŞİTLİK

TARAFSIZLIK İSTİKRAR

BASİTLİK

OPTİMAL VERGİLEME İLKELERİ

OPTİMAL VERGİLEME İLKELERİ

ADALET-EŞİTLİK Yatay adalet Dikey adalet Kanun önünde eşitlik

Genellik Vergi ayrıcalığı sağlamama Kanun önünde eşitlik

İstikrar Öngörülebilirlik Bağlayıcılık Kurallarda istikrar

Tarafsızlık Tasarruf ve yatırım kararları ile Çalışma gayreti üzerinde nötr etki

Etkinlik Maliyet etkinliği Yönetimde etkinlik=Verimlilik Hizmette etkinlik

Basitlik Açıklık Görülebilirlik Belirlilik=Kesinlik

VERGİLEMEDE GENELLİK ve ÖZELLİK İLKESİNE ÇEŞİTLİ ÖRNEKLER

Genellik ilkesine uygun örnekler Özellik ilkesine uygun örnekler

•Geniş Kapsamlı Vergiler

•Düz Oranlı Vergiler

•İstisnalara Yer Verilmemesi

•Muafiyetlere Yer Verilmemesi

•Dar Kapsamlı Vergiler

•Artan Oranlı tarife

•Bir Kısım Kaynakların Kısmen veya Tamamen Vergi Dışında Bırakılması(istisna)

•Bazı Kişilerin veya Kurumların Vergi Dışında Bırakılması(muafiyet)

VERGİ MALİYETİ

DONANIN MALİYETLERİ (bina,araç,gereç v.s. için yapılan giderler)

DONANIM MALİYETLERİ (vergi ile ilgili işleri yürütmek üzere oluşturulan ofis giderleri; araç -gereç giderleri v.s. )

PERSONEL MALİYETLERİ (istihdam edilen vergi memurlarına yapılan maaş ve ödemeler)

PERSONEL MALİYETLERİ (firmada istihdam edilen muhasebeci,danışman,hukukçu v.s. İçin yapılan maaş ödemeleri veya firma dışından alınan hizmetlere karşılık yapılan ödemeler)

ZAMAN(FIRSAT) MALİYETİ (vergi işlemleri dolayısıyla kaybedilen zamanda yapılabilecek verimli ekonomik faaliyetler)

ZAMAN(FIRSAT) MALİYETİ (vergi işlemleri dolayısıyla firma personeli veya mali müşavir ve muhasebeciler tarafından yapılan işler nedeniyle kaybedilen zamanda yapılabilecek verimli ekonomik faaliyetler)

İŞLEM MALİYETİ (bürokrasi ve kırtasiyecilik dolayısıyla yapılan giderler.vergi yönetiminde israf ve savurganlıklar v.b.)

RÜŞVET MALİYETİ (bürokrasi ve kırtasiyeciliği aşmak için kamu görevlilerine verilen rüşvetler.vergi imtiyazları sağlamak için verilen rüşvetler v.s.)

VERGİ İDARESİ AÇISINDAN VERGİ YÜKÜMLÜLERİ AÇISINDAN

OPTİMAL VERGİLEME

Vergi, kişilerin gelir,

servet ve harcamaları

üzerinden doğrudan mı

alınmalı? Yoksa, fiyatlar

içinde gizlenerek mi

tahsil edilmeli?

Vergi ne (ler)

üzerinden

alınmalı?

Vergi yükü nasıl

ve hangi kriter(ler)e

göre dağıtılmalı?

Vergi tarifesi

nasıl olmalı?

Maksimum vergi

oranı ne olmalı?

Fayda Kriteri

(Tahsis İlkesi)

Ödeme gücü

kriteri

(Adem-i tahsis

ilkesi)

Yatay Adalet

Dikey AdaletVERGİ

ADALETİ

DOĞRUDAN VE

DOLAYLI VERGİLEME

Doğrudan

vergileme

Dolaylı

vergileme

VERGİ KONUSU

Gelir

Servet

Harcama

Diğer

VERGİ ORANI

Artan oranlı

Düz oranlı

Maksimum

vergi oranının

belirlenmesi

11 22

33 44

Şekil 6. Optimal Vergilemede Dört Temel Soru

Vergi, kişilerin gelir,

servet ve harcamaları

üzerinden doğrudan mı

alınmalı? Yoksa, fiyatlar

içinde gizlenerek mi

tahsil edilmeli?

Vergi ne (ler)

üzerinden

alınmalı?

Vergi yükü nasıl

ve hangi kriter(ler)e

göre dağıtılmalı?

Vergi tarifesi

nasıl olmalı?

Maksimum vergi

oranı ne olmalı?

Fayda Kriteri

(Tahsis İlkesi)

Ödeme gücü

kriteri

(Adem-i tahsis

ilkesi)

Yatay Adalet

Dikey AdaletVERGİ

ADALETİ

DOĞRUDAN VE

DOLAYLI VERGİLEME

Doğrudan

vergileme

Dolaylı

vergileme

VERGİ KONUSU

Gelir

Servet

Harcama

Diğer

VERGİ ORANI

Artan oranlı

Düz oranlı

Maksimum

vergi oranının

belirlenmesi

11 22

33 44

Şekil 6. Optimal Vergilemede Dört Temel Soru

1.DOĞRUDAN VE DOLAYLI VERGİLEME

• DOĞRUDAN VERGİLEME

• DOLAYLI VERGİLEME

VERGİ,KİŞİLERİN GELİR,SERVET VE HARCAMALARI ÜZERİNDEN DOĞRUDAN MI ALINMALI?YOKSA,

FİYATLAR İÇİNDE GİZLENEREK Mİ TAHSİL EDİLMELİ?

2.VERGİ KONUSU

• GELİR

• SERVET

• HARCAMA

• DİĞER

VERGİ NELER ÜZERİNDEN ALINMALI?

3.VERGİ ADALETİ • FAYDA KRİTERİ(TAHSİS İLKESİ)

• ÖDEME GÜCÜ KRİTERİ(ADEM-İ TAHSİS İLKESİ)

• YATAY ADALET

• DİKEY ADALET

VERGİ YÜKÜ NASIL VE HANGİ KRİTERLERE GÖRE DAĞITILMALI?

4.VERGİ ORANI

• ARTAN ORANLI

• DÜZ ORANLI

• MAKSİMUM VERGİ ORANININ BELİRLENMESİ

VERGİ TARİFESİ NASIL OLMALI? MAKSİMUM VERGİ ORANI NE

OLMALI?

VERGİ MÜKELLEFİ

GERÇEK KİŞİLER TÜZEL KİŞİLER

ŞAHSİ GELİR VERGİSİ ŞAHSİ KAZANÇ VERGİSİ

KURUMLAR VERGİSİ ŞİRKET VERGİSİ

GELİR VERGİSİ ÜCRET VERGİSİ

-------

GELİR VERGİSİ TEMETTÜ VERGİSİ FAİZ VERGİSİ

KURUMLAR VERGİSİ

VERGİNİN KONUSU

1.KAZANÇ TİÇARİ KAZANÇ ZİRAİ KAZANÇ SERBEST KAZANÇ DİĞER KAZANÇLAR

2.ÜCRET

3.İRAT <Gayri menkul sermaye iradi <Menkul sermaye iradi

VERGİNİN KONUSU

VERGİ MÜKELLEFİ

GERÇEK VE TÜZEL KİŞİLER

1.TÜM SERVET UNSURLARI

GENEL SERVET VERGİSİ

2.BELİRLİ SERVET UNSURLARI

ÖZEL SERVET VERGİSİ

3.SERVET TRANSFERİ a)veraset VERASET VERGİSİ

b)Hediye HEDİYE VERGİSİ

4.SERVETİN İRADİ

GELİR VERGİSİ

İDEAL VERGİ SİSTEMİ TASARIMI

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org