idea

PLUTARKÜNLÜ YUNANLI VE ROMALILARIN YAŞAMLARI

LİKURGUS • NUMA

İDEA B1 2011/03

1-2. THESEUS; ROMULUS; KARÞILAÞTIRMA 3-4. LİKURGUS;NUMAPOMPILIUS;KARÞILAÞTIRMA 5-6. SOLON;POPLICOLA;KARÞILAÞTIRMA

7-8. THEMİSTOKLES;CAMILLUS 9-10. PERİKLES;FABIUS;KARÞILAÞTIRMA 11-12. ALKİBİADES;CORIOLANUS;KARÞILAÞTIRMA 13-14. TİMOLEON;AEMILIUSPAULUS;KARÞILAÞTIRMA 15-16. PELOPİDAS;MARCELLUS;KARÞILAÞTIRMA 17-18. ARİSTİDES;MARCUSCATO;KARÞILAÞTIRMA 19-20. FİLOPOEMEN;FLAMININUS;KARÞILAÞTIRMA 21-22. PYRRHUS;CAIUSMARIUS 23-24. LYSANDER;SYLLA;KARÞILAÞTIRMA 25-26. KİMON;LUCULLUS;KARÞILAÞTIRMA 27-28. NİKİAS;CRASSUS;KARÞILAÞTIRMA 29-30. SERTORİUS;EUMENES;KARÞILAÞTIRMA 31-32. AGESİLAUS;POMPEY;KARÞILAÞTIRMA 33-34. ALEXANDER;SEZAR 35-36. FOKİON;GENÇCATO 37-38. AGİSveKLEOMENES; 39-40. TIBERIUSGRACCHUSveCAIUSGRACCHUS; KARÞILAÞTIRMA(DÖRTLÜ)

41-42. DEMOSTHENES;CICERO;KARÞILAÞTIRMA 43-44. DEMETRİUS;ANTONY;KARÞILAÞTIRMA 45-46. DİON;MARCUSBRUTUS;KARÞILAÞTIRMA

47. ARATUS 48. ARTAXERXES 49. GALBA 50. OTHO

PLUTARKYaşamlar

LİKURGUS•

NUMAPOMPILIUS

ÇevirenMeriçMete

idea•istanbul

İDEACEPKİTAPLARI—007

İdeaYayıneviŞarapİskelesiSk.2/106-10734425Karaköy—İstanbuliletisim@ideayayinevi.com/www.ideayayinevi.com

Buçevirileriçin©MERİÇMETE2005PLUTARKYaşamlar

LİKURGUS VE NUMA POMPILIUSBirinciBaskı2005

İDEACEPKİTAPLARINDAİkinciBaskı2011Bu çeviri The Loeb Classical Library yayımı ve

The Dreyden Translation temel alınarak yapılmıştır.Tüm hakları saklıdır. Bu yayımın hiçbir bölümü

İdea Yayınevinin ön izni olmaksızın yeniden üretilemez.

İDEACEPKİTAPLARIDİZİSİ007/TARİH2

SÜRELİYAYINYAYININADI:Plutark,Yaşamlar, Likurgus ve Numa

YETKİSAHİBİ/SORUMLUMÜDÜR:ALİYEZEYNELOĞLUYÖNETİMYERİ:İDEAYAYINEVİ

ŞarapİskelesiSk.2/106-10734425Karaköy—İstanbulYAYININSÜRESİ:30GÜNDEBİR

BASKI:BAYRAKMATBAASIDavutpaşaCad.14/234015Topkapı—İstanbul

DAĞITIM:YAYSATDoğanMedyaTesisleri,HoşdereYolu34517Esenyurt—İstanbul

Printed in TürkiyeISSN2146-1309

İDEAB12011/03

5

İçindekilerLikurgus (EFSANE.İÖ9’UNCUYÜZYIL)— 7Numa Pompilius (EFSANE.İÖ8-7’NCİYÜZYILLAR)— 55Likurgus ve Numa Pompilius’un Karşılaştırması — 91

ÖZELADLARDİZİNİ—103SÖZLÜK—106DİZİN— 107

LİKURGUS(EFSANE.İÖ9’UNCUYÜZYIL)

9

Likurgus

I. TarihçilerinSpartayasamacısıolanLikurgushakkındabizebıraktıklarıöykülerdeöyleçokbelirsizlikvardırki,içlerindenbiritarafındanönerilipdegerikalanıtara-fındansorgulanmayanyadaçürütülmeyenhemenhe-menhiçbirşeyyoktur.Ailesi,giriştiğiyolculuklar,ölümyerivebiçimigibikonulardagörüşleribütünüyleayrılır.Amaanlaşmazlıklarıherşeydençokyaptığıyasalardanvekurduğudevlettensözetmeyebaşladıklarızamanken-dinigösterir.Yaşadığıçağkonusundaaralarındahiçbiranlaşmasağlayamazlar.Çünkükimileriİfitos[] zamanındaparladığınıveOlimpiyatoyunlarınınkut-lanmasısırasındaateşkeskuralınıikisininbirliktegetir-diklerinisöylerler.Aristotelesbugörüşteydivebunundoğrulanışıolarakosporlardakullanılanbakırhalka-lardanbiriüzerindekiyazıtıgösterir.Likurgusadıonunzamanınadeksilinmedenkalmıştır.1AmaEratosthenesveApollodorosvedahabaşkatarihçeyazarları,zamanıSpartakrallarınınardışıklığıyoluylahesaplayarak,Likur-gus’unOlimpiyatoyunlarınınbaşlamasından2çokdahaönceyaşadığınıtanıtladıklarınıilerisürerler.Timaiosbuadıdeğişikzamanlardataşıyanikikişiolduğu,amabunlardanbirininötekindençokdahaünlüolduğuve

1AristotelesOlimpiyatoyunlarınınkuruluşyadayenidendiriliştarihinikayıtlıilkbirincilikiçinsaptananİÖ776olarakkabuletmedeİfitos’aka-tılır.Bkz.Pausanias,v.4,5s;20,1.ÞenliklersırasındatümYunanistan’dadüşmanlıklaraskıyaalınırdı.

2İÖ 776-73.

PLUTARK10

buyüzdeninsanlarınonaherikisininbaşarılarınınşa-nınıverdiklerigörüşündedir.Onagöre,ikisindendahayaşlıolanıHomeros’ayakınbirzamandayaşamıştı;ki-mileriiseayrıntıdaHomerosilekarşıkarşıyageldiğinisöyleyecekdenliilerigiderler.AmaçokeskizamanlardayaşamışolduğuKsenofon’un1onuHeraklessoyundangelenlerleçağdaşyapanbirpasajındançıkarılabilir.As-lındasoykütüğünegöre,Sparta’nınensonkrallarıdaHerakles’tengelirler.Amaöylegörünürki,KsenofonaynıpasajdaHerakles’inilkvedahayakınardıllarındansözeder.Genedebukarışıklıkvebulanıklığakarşın,ya-şamınıntarihiniyazmagirişimindebulunacağız,vebunuyaparkenenazçelişkilibildirimleresarılacakveengüve-niliryazarlaradayanacağız.ÖrneğinşairSimonidesLikurgus’unEunomus’unde-

ğil,Pritanis’inoğluolduğunukabuleder.Amabugörü-şündeyalnızbaşınakalır,çünkügerikalanlarıntümüdeikisininsoyağacınışöyleçıkarırlar:Aristodemos’tanProk-leosdoğar,Prokleos’tanSoüs,ondanEurupon,ondanPrutanis,veondanEunomusdoğar.Eunomus’unilkkarı-sındanPolidektes,ikincikarısıDionassa’daniseLikurgusdoğmuştur.Dietukhidas’agöreLikurgusProkleos’tanaltıncıveHerakles’tenonbirincidir.2

II. Bunasılolursaolsun,SoüshiçkuşkusuzLikurgus’untümatalarıiçindeenünlüolanıydı.Onunyönetimial-tındaSpartalılarHelotlarıköleleştirdilervefetihyoluy-laArkadya’nınbüyükbölümünütopraklarınakattılar.BukralSoüsüzerineanlatılanbiröyküvardır.ÇorakvetaşlıkbiryerdeKleitorialılartarafındankuşatılmasıvebunedenlesusuzkalmasıüzerine,onlarlakendisininve

1Reip.Lac. x. 8. “Likurgus’unHeraklideae zamanında yaşadığısöylenir.”

2İkizoğullarıEuristhenesveProkles’tenSparta’dakiyaşlıvegençkraliyetsoylarının(AgidlerveEuripontidler)doğduğuAristodemusAristomakhüs’ünoğluydu.BusonucusuKleodaeus’un,oHillus’un,odaHerakles’inoğluydu.

LİKURGUS 11

tümadamlarınınyakındakikaynaktaniçmelerikoşuluylaelegeçirdiğitümtopraklarıgerivereceğikonusundabiranlaşmayapmakzorundakaldı.Gelenekselyeminlerdenvesözleşmelerdensonra,askerlerinibirarayatopladıvesuiçmektenvazgeçecekolanakrallığınıbirödülolarakvermeyiteklifetti.İçlerindenbiribilevazgeçmeyincevetümüdekendipayınıiçince,sonundaSoüs’ünkendisikaynağageldi,tekbirdamlabileiçmedenyalnızcayüzü-nüıslattı,düşmanlarınıngözününiçinebakarakyürüyüpgeçtiveelegeçirdiklerinivermeyireddetti.Çünküko-şullaragörekendisivetümadamlarısularındaniçme-mişlerdi.Bundanötürükendisinehaklıolarakhayranlıkduyul-

muşolmasınakarşın,ailesisoyadınıondandeğil,oğluEurypon’danaldı(kendilerineondanötürüEurypon-tidlerdendi).BununnedeniçoğunluğunyandaşlığınıvesevgisinikazanmayaçalışanEurypon’untekerkliğinsertliğiniyumuşatmışolmasıydı.Halkbuilkadımdansonradahadayüreklendi.Vearkadangelenkrallaryazorabaşvurmayaçalıştıklarıiçinhalklarınınnefretinikazandılar,yadapopülerlikuğrunavezayıflıknede-niylehalkınisteklerineboyuneğdiler.Sparta’daanarşivekarışıklıkuzunsürehükümsüü.Dahası,budurumLikurgus’unbabasınınölümünedenedenoldu.Çünkübirayaklanmayıyatıştırmayaçabalarkenbirkasapbıçağıilebıçaklandı,vekralsanıbüyükoğluPolidektes’ekaldı.

III. Polidektesdeçokgeçmedenölünceardıllıkhakkı(herkesindüşündüğügibi)Likurgus’ageçtivekraliçeolanbaldızınıngebeolduğuanlaşılıncayadekkrallığınısürdürdü.Amabunuöğreniröğrenmezhemenkrallığınkadınındoğuracağıçocuğaaitolduğunubildirdi.Genedebununiçindoğacakbebeğinerkekolmasıvekendi-sinintekerklikhakkınıyalnızcaonunkoruyucusuolarakuygulamasıkoşulunugetirdi.BugöreviçinSparta’dakullanılansözcümprodikus (idi.Çokgeçme-

PLUTARK12

denkraliçeonayaklaşarakgizlicebirtekliftebulundu.TahtaçıktığızamanLikurgus’unonunlaevlenmesikoşu-luyladoğmamışbebeğiherhangibiryoldakendisiyoke-decekti.Kadınınkarakterindendehşetedüşmesinekar-şın,Likurgusöneriyigeriçevirmediveonunlaanlaşıyorgibigörünerekulağıteşekkürveonaysözleriylegerigön-derdi,amakadındaniçtenliklekendinidüşüğekarşıko-rumasınıistedi,çünküolayyaşamınıtehlikeyedüşürme-sedesağlığınazararverecekti.Doğardoğmazçocuğunortadankaldırılmasıylakendisininilgileneceğinisöyledi.Buyollakadınıdoğumunolacağıgünedekgetirdiktensonra,doğumsancılarınınbaşladığınıöğreniröğrenmeztümolanbitenigözlemekiçinkadınınyanınagüvendiğikimselerigönderdi.Onlaraeğerbebekkızolacakolursaonukadınateslimetmeleri,amaeğerbiroğlanolursaçocuğuneredeolursaolsunveneyapıyorolursaolsunonagetirmeleribuyruğunuverdi.Öyleolduki,kendisibaşgörevlilerleyemekteykenkraliçedünyayabiroğlangetirdivebebekçokgeçmedenonagösterildi.Onukollarınaalarakçevresindekilereşunlarısöyledi:“Spar-talılar,birkraldoğdubizlere.”Bunusöylediktensonrabebeğikraliyetkoltuğunayatırdıveona‘halkınsevinci’anlamınagelenKharilaosadınıverdi,çünküherkesse-vinçiçindeydiveLikurgus’unsoylulukvedürüstlüğünehayranlıklarıçokbüyüktü.Hükümranlığıancaksekizaysürmüştü.Amabaşkanedenlerledeyurttaşlartarafındanonurlandırıldı,veerdemlerinedeniylesözünüdinlemeyevededikleriniyapmayahazırveistekliolanlar,kralavekilolduğuiçinvekrallıkgücünüelindebulundurduğuiçinyanındaolanlardandahaçoktu.

Bununlabirlikte,kimilerikıskançlığakapıldılarvedahagençkenartmaktaolannüfuzunuazaltmayaçalış-tılar.Aralarındabaşlıcakendisineinciticibiryoldadav-ranılmışgibigörünenannekraliçeninakrabalarıvedost-larıvardı.KraliçeninerkekkardeşiLeonidaskendisiyleLikurgusarasındageçensıcakbirtartışmadayüzüneonu

LİKURGUS 13

çokgeçmedenkralolarakgöreceğindenbütünüyleeminolduğunusöyleyecekdenliilerigitti.Bununlakuşkuları-nıdilegetiriyorvebirsuçlamanınyolunuhazırlıyordu.Sankiçocuktahtaçıkamazsa,veeğerbudoğalbirölümyoluylabileböyleolursa,bununnedenionunyeğenininyaşamınakarşıbirkomplokurmuşolmasıolacaktı.Eşitağırlıktaşıyandahabaşkasözlerdeannekraliçeveyan-daşlarıtarafındanamaçlıolarakyayılmayabaşladı.Bun-lardançokrahatsızolanveişinsonununneyevaracağınıbilemeyenLikurgushasetlerindenkaçmakiçingönüllüolaraksürgünegitmenin,yeğenievlenmeyaşınagelince-yevebiroğulsahibiolupardıllığıgüvencealtınaalıncayadekbirkenttenbirbaşkasınayolculuklaryapmanınenakıllıcayololduğunudüşündü.

IV. BukararlayolculuğaçıkarakilkinGirit’egitti.OradaGiritlilerinçeşitlihükümetbiçimleriniinceledivearala-rındakienönemliinsanlarlatanıştı.Kimişeyleriyürektenonayladıveyasalarındanbirbölümünüçokdoğrubula-rakonlarıkendiülkesindeuygulamayakararverdi.Amabüyükçebirbölümünüyararsızgörerekreddetti.Girit’tebilgedevletadamlarıolarakgörülenlerarasındaThalesadındabirivardı.Likurgusyürektenricalardabuluna-rakvegüvencelervererekonuSparta’yagelmeyeiknaetti.KendinibirlirikşairolarakgösterenvesanatınınarkasınagizlenenThalesoradagerçektedünyanınenye-tenekliyasamacılarındanbirininişiniyaptı.Bestelerininkendileriinsanlarabirerboyuneğmeveuyumluolmaçağrısıydı,vedüzenvedinginlikduygusuiletenşiirleriölçüvedizemleriiledinleyenlerinruhlarındaöylesinegüçlüetkileryaratıyorduki,neolduğunuayrımsamadanyumuşayıpuygarlaşıyorlardı.Böyleceosıralarçokyaygınolankişiselkandavalarınıvedüşmanlıklarınıreddettilerveerdemeduyduklarıortakhayranlıktabirleştiler.Bunagöregerçektendedenebilirki,ThalesLikurgustarafın-dangetirilendisiplininyolunuhazırladı.

PLUTARK14

LikurgusdahasonraGirit’tenAsya’yadoğruyolaçık-tı.SöylendiğinegöreamacıçokağırbaşlıveılımlıolanGiritlilerile,lüksedüşkünvesavurganbirhalkolanİyon-yalılarınyaşamdakigelenekvegörenekleriarasındakiay-rımıincelemek,böylecetıpkıdoktorlarınsağlıklıvehas-talıklıbedenlerikarşılaştırarakyaptıklarıgibibiryargıyaulaşabilmekti.Öylegörünürki,Homeros’unKreofulossoyundangelenlerarasındasaklanmaktaolanyapıtlarıileilkkezburadakarşılaştı.Veşiirlerindebirkaçgevşekanlatımvekötüörneklerolarakgörülebilecekbirkaçeylemdışında,devletüzerineveahlakkurallarıüzerinebirincilereçokdahaağırbasanciddiderslerkapsandı-ğınıanlayınca,bunlarınkendiülkesindedeçokyararlıolacaklarınıdüşünerek,onlarıyanındagötürebilmekiçinbüyükbirözenlevedüzenleeşlemleriniçıkarmayabaş-ladı.BuepiklerYunanlılararasındaazdaolsadahaşim-didentanınıyorduvedağınıkbölümlerşanseserikimibireylerinelinegeçmişti.AmagerçektenbilinmelerinisağlayanilkkezLikurgusoldu.MısırlılarLikurgus’unkendiülkelerinedebiryol-

culukyaptığınıveonlarınaskerleriulusunbaşkasınıf-larındanayırmayollarındançoketkilenerekbukuralıSparta’yagötürdüğünüanlatırlar.Bunagöre,devletesoylubirincelikvearılıkvermeküzere,askerleraşağıvemekanikuğraşlardaçalışanlarlailişkidenuzaklaştı-rıldılar.KimiYunanyazarlarıdabunubelirtirler.AmaLikurgus’unLibyaveİberia’ya[]yolculuklarınaveHindistan’daki[]gezilerineveoradaGimno-sofistlerle[]yaptığıilerisürülentoplan-tılaragelince,bütünilişki,bulabildiğimkadarıyla,yalnız-caHipparkos’unoğluSpartalıAristokrates’intanıklığıüzerinedayanır.

V. Likurgus’uSparta’daözleyenlerçoktuvesıksıkarka-sındanhabercilergönderildi.Kraladınıvekraliyetsan-larınıtaşıyankrallarınınolduğunu,amabukrallarınuy-

LİKURGUS 15

ruklarındanayırdedilmelerinisağlayacakbaşkahiçbirözelliklerininolmadığınıanlamayabaşlamışlardı.Bunakarşıonda,veyalnızcaonda,egemenliğingerçektemeli,yönetmekiçinyaratılmışbirdoğaveinsanlardakendi-siniizlemeduygusunuyaratanbirdehavardı.Krallarınkendilerideonungeridönmesinekarşıçıkmadılar,çün-küonunkenttebulunuşununhalkınonlaragösterdiğiküstahlıklarakarşıbirsiperoluşturacağınıumuyorlardı.Döndüğündeişleribudurumdabuluncahiçzamanyitirmedenkendinivarolandüzenibaştansonayenidenkurmavedevletinbütünyüzünüdeğiştirmeişineverdi.Yalnızcabirikiözelyasadabölümselbirdeğişiminhiçbiryararıolmayacağınıgördü.Bilgehekimlergibidavran-malıydı,vehastalıklarınnedenolduğurahatsızlıklariçindebitiptükenenbirinindurumundayapılacakol-duğugibi,ilkinilaçlarınvearındırıcılarıngücüyleonudinginleştiripyatıştırması,bütünbirhuyunudeğiştir-mesi,vedahasonrabaştansonayenibirbeslenmere-jimineyöneltmesigerekiyordu.Yapılacakşeyleriböyletasarladıktansonra,Apollon’adanışmaküzereDelfi’yegitti.Bunuyaptıktanveadağınısunduktansonra,Püthi-anbilicisininoünlüyanıtıilegeridöndü.Yanıttaondan“Tanrılarınsevdiğikişiolarak,insandançokTanrıolarak”sözediliyor,dualarınınişitildiği,yasalarınıneniyiyasalarolacaklarıveonlarauyandevletindünyadaenünlüdev-letolacağısöyleniyordu.Bunlarlayüreklenerek,Sparta’nınöndegelenkişile-

rinikendiyanınakazanmaçabasınagirişti,onlardanüs-tünealdığıbüyükişteonayardımeliniuzatmalarınıiste-di.Bunuilkinkişiseldostlarınavesonraaşamalıolarakbaşkalarınabildirdivetümünühazırladığıtasarıyaşamageçirmekiçinyüreklendirdi.Durumeylemiçinolgun-laşınca,Sparta’nınöndegelenlerindenotuzunagündoğarkenpazaryerindesilahlıolarakhazırbulunmalarıbuyruğunuverdi.Amaçkarşıtpartideyılgıyaratmaktı.Hermipposbuinsanlardanenseçkinyirmisininadını

PLUTARK16

kaydetti.AmaLikurgus’unhemyasalarınıyapmada,hemdeonlarıuygulamadaengüvendiğiveonaenyararlıolankişininadıArthmiadasidi.Ortalıkkarışmayabaş-layınca,KralKharilaosbununkendisinekarşıkurulmuşbirkomploolduğundankorkarakPirinçEve1sığındı.Amaçokgeçmedenkendisineyanıldığıanlatıldıveamaç-larınınonakarşıolmadığıkonusundaonlardanyeminalıncasığındığıyeriterkettivekendisideonlarlabirlikiçinegirdi.Öylesineyumuşakveöylesineesnekbirkarak-terivardıki,yoldaşıkralArkhelaosgençkralıniyiliğine-deniyleövüldüğünüişitince,şunlarısöyledi:“Kharilaosnasıliyibiriolabilir,kötülerebilesertlikgösteremezken?”Likurgus’unyaptığıbirçokdeğişiklikveyenilikarasın-

dabirincisiveenönemlisiSenatonunyadabirYaşlılarKonseyininkurulmasıydı.Senatonunbüyükönemiolansorunlardakralınkineeşitbirgücüvardı,ve,Platon’unanlattığıgibi,2 kralların“ateşli”hükümetleriilekarışarakveenönemlisorunlardaonlarınkineeşitbiroyhakkıta-şıyarak,devletegüvenlikveılımlılıkgetirdi.Çünküdahaönceleriüzerinedayanacağıhiçbirsağlamtemeliolma-yan,amakrallarağırbastığındasaltıktekerkliğeyönelir-ken,halküstüngeldiğindeisekatıksızbirdemokrasiyedoğrueğilimgösterendevletşimdisenatonungücündetıpkıbirgemiyiherzamantambirdengedurumundatutankumtorbalarıgibietkilibirağırlıkbuldu.Çünküdemokrasiyidizginlemekgerektiğizamanyirmisekizsenatörherzamankrallardanyanaçıkarken,öteyan-dansaltıktekerkliğingetirilmesinekarşıhalkıngücünüdesteklediler.Senatörlerinsayısınınyirmisekizolaraksaptanmasınınnedeninegelince,bununböyleolmasıkonusundaAristotelesbaşlangıçtakiikiüyeninyürek-sizlikgöstererekgirişimdençekildiklerinibildirir.AmaSfairosbirliğekatılanlarınsayısınınbaşlangıçtayirmise-kizolduğundadiretir.Belkidedörtileçarpılanyediden

1BirAthenatapınağı.2Yasalar,691e.

LİKURGUS 17

oluşan,vetümparçalarınaeşitolmaklaaltındansonrakiilkeksiksizsayıolansayıdabellibirgizemvardır.KendipayımaLikurgus’unyirmisekizsayısınakararkıldığınainanıyorum,çünküeğerikikraldaaralarınaeklenecekolursa,tümübirlikteotuzolacaktı.

VI.Likurgusbuhükümetbiçimininkuruluşunaöylesi-nebüyükbircoşkuylasarıldıki,onuniçinDelfi’denbirkehanetbileeldeetti.Retra[]denilenbuyanıtşöyledir:“ZeusSullaniosveAthenaSullanias’abirtapı-nakyaptırdıktanvehalkı‘füla’ lara[]ve‘oba’lara[]böldüktensonra,önderlerdearalarındaolmaküzereotuzyaşlıdanoluşanbirkonseykuracaksın,zamanzamanhalkıBabikaveKnakion1arasındatoplayacaksın(appe lazein),oradaönlemlerbildirecekveoylamayakoyacaksın.Amasonsözvekararhalkadüşe-cek.”Fülaveobailedenmekistenenşeyhalkınklanlarvekardeşliklerolarakbölümleridir;önderlerile,ikikral;‘appe lazein’ isekentinkaynağıveyaratıcısıolanPüthiantanrısıApollon’abirgöndermeilehalkıntoplanmasınıimler;BabikaveKnakion’aşimdiOenusderler.Aristo-telesKnakion’unbirnehirveBabika’nınbirköprüol-duğunusöyler.MeclisleribuBabikaveKnakionarasındatoplandı,çünkübuamaçlahazırlanmışbirsalonlarıyadabiryapılarıyoktu.ÇünküLikurgusböyleşeylerinda-nışmatoplantılarıiçinyararlıolmadıklarıgörüşündeydi.Onagöreüyeleryontularavetablolarayadagösterişlisüslemelerebakınırken,vegözlerinikonseysalonlarınınaşırısüslütavanlarıüzerindedolaştırırkenbirtoplantınınciddiamaçlarıboşaçıkıyorveengelleniyordu.Halkaçıkhavadaböyletoplandığızamanaralarındanhiçbirinekendigörüşünübildirmeizinverilmedi,yalnızcasena-toyadakraltarafındanönerilmişolanaonayyadaredverebiliyorlardı.Amadahasonrahalkönlerinesunulan

1Bu ikisininEurotas nehrinin küçük yandalları oldukları dü-şünülür.

PLUTARK18

önergelerdeeklemeleryadaçıkarmalaryaparakanlam-larınıçarpıtıpsaptırmayabaşlayınca,kralPolidorosveTheopomposretrayaşutümceyieklediler:“Eğerhalkçarpıkbirönergeyikabuledecekolursa,senatörlervekrallartoplantıyıdağıtmagücünütaşıyacaklardır.”Başkabirdeyişle,oylamayıonaylamayacakvehalkınönergeyidevletinyüksekçıkarlarınaaykırıolaraksaptırmasıvedeğiştirmesizeminindeoturumukapatacaklardı.Retra-yayapılanbueklentinintanrıtarafındanonaylandığınıkentekabulettirmeyibaşardıklarıTurtaios’unşusözleritarafındandadoğrulanır:—

“Bu kehanetleri Föbüs Apollon’dan işittiler,Ve Pütho’dan tanrının istenç sözünü ülkeye getirdiler:Göğün atadığı ve ülkelerini seven krallar,Duracaklar ulusun konseyinde en önde;Yanlarında yaşlılar, ve halk en arkada;Onaylayacaklar düzgün retraları hep birlikte.”

VII. Likurgus’unbuyoldadevletininanayasasınıyumu-şatmışolmasınakarşın,ondansonragelenardıllarıoli-garşiköğeyigenedegereğindenötegüçlüvebaşatbul-dularvePlaton’undediğigibi1“kabarıpköpürdüğünü”görerek,“onabirkısıtlamagetiriponueforların gücüiledenetlediler.”Likurgus’unölümündenyaklaşıkyüzotuzyılsonra,Theopompos’unhükümranlığısırasında,Ela-tosvemeslektaşlarıilkeforlar olarakatandılar.Theopom-posbirgünkraliçesionukraliyetgücünüçocuklarınaonuatalarındankalıtaldığındandahaküçükbirölçektebırakacağıiçinkınadığızaman,“Hayır,”diyeyanıtladı,“dahabüyük,çünküdahauzunsürecek.”Çünküger-çektendeaşırıistemlerinılımlısınırlaraindirilmesiyle,Spartakrallarıtümdahaötekıskançlıklardanveherza-manbunlaraeşlikedentehlikelerdenkurtuldular,vehiçbirzamanMesseneveArgos’takrallarınbaşınagelenyıkımlarıyaşamadılar.Çünkübunlarerkleriniçokkatı

1Yasalar,602a.

LİKURGUS 19

olaraksürdürdüklerivehalkabirazınıbilebırakmadıklarıiçinsonundatümünüyitirdiler.Gerçektende,herkimSpartalılarilearalarındakan

bağıolanbukomşuuluslarınyaşadıklarıbölünmele-revebaşlarındakikötüyönetimebakacakolursa,tambunlardaLikurgus’unbilgelikveöngörüsünehayranlıkduymakiçineniyinedenleribulacaktır.ÇünkübuherikidevletdeilkdoğuşlarındaSpartaileeşittiler,veeğeraralarındaherhangibirtoprakeşitsizliğivarsa,bunayolaçanilkdağıtımdaMessenelilerinveArgoslularınSpar-talılardandahaşanslıçıktıklarıbiledüşünülür.Genedemutluluklarıuzunsürmedivebiryandankrallarıntiran-lıkeğilimleriveöteyandanhalklarınyönetilemezliğiçokgeçmedenbaşlarınaöylesinebüyükyıkımlargetirdiki,veyerleşiktümkurumlaröylesinetemeldenaltüstoldularki,Spartalılardevletlerinemutludengesiniveılımlılığınıverenobilgeyasamacıyasahipolmalarınınnasılgerçekbirtanrısalkutsamaolduğunuozamananladılar.Amabuolaylardahasonrakibirtarihteyeraldılar.

VIII. OtuzsenatörünatanmasındansonraLikurgus’unüstlendiğigörev,aslındaşimdiyedeküzerinealdığıentehlikeligörevtoprağınyenidenbölünmesiydi.Çünkübubakımdanhalkınarasındaürkütücübireşitsizlikvardıvedevletleriyoksulvegereksinimiçindeolankişilerinbirkalabalığıileaşırıdolmuşken,tümvarsıllıkküçükbirazınlığınelindeyoğunlaşmıştı.Bunagöre,devlettenkibirvehaset,lüksvesuç,yoksullukvevarsıllıkgibidahadaderinlereköksalarakbireralışkanlığadönmüşhastalık-larıuzaklaştırabilmekiçin,vetümününbiraradaeşitbirkoşuldayaşamalarınısağlayabilmekiçin,yurttaşlarımül-kiyetlerindenvazgeçmeyeinandırdıvetoprağınyenidenbölüşülmesiiçinonaylarınıaldı.Erdemkişiselsaygınlıkvedeğeregötürenbiricikyololacak,vekötüedimlerinyerilmesivedeğerliolanlarınyüceltilmesiinsanveinsanarasındakiayrımınbiricikölçüsüolacaktı.

PLUTARK20

Buönerilerionaylamalarıüzerine,onlarıhemenuygu-lamayakoyabilmekiçingerikalanLakonyaülkesiniotuzbinveSpartakentinebağlıparçayıisedokuzbineşitpayaböldü.BunlarıyineosayıdaasılSpartalıarasındavegerikalanlarıisekırdayaşayanyurttaşlararasındadağıttı.KimiyazarlarSpartayurttaşlarıiçinaltıbinpayoluştur-duğunuvebunadahasonrakralPolidoros’unüçbinpaydahaeklediğinisöylerler.BaşkalarıisePolidoros’unyarısıLikurgustarafındandağıtılandokuzbinpayınartakalanyarısınıeklediğinisöylerler.Birpaytoprakyıllıkolarakailereisiiçinyetmişvekarısıiçinonikikiletahılveekolarakuygunbirorandayağveşarapüretmeyeyetecekkadardı.Likurgusbubüyüklüktebirpayınyurt-taşlarınbedenlerinisağlıklıvegüçlütutmakiçinyeterliolacağınıdüşünüyordu.Gereksizolanınolmamasıonlariçindahaiyiydi.Topraklarınbölüşülmesindenkısabirsüresonrahasatzamanıbiryolculuktandönerkentopra-ğınyenitoplananürünlerledoluveçuvallarıntümününeşitvebenzerolduklarınıgördüğüanlatılır.Budurumkarşısındagülümseyerekyanındakilere,“TümLakonyakardeşlerarasındahakçabölüşülmüştekbiraileyurtluğugibidir,”dedi.

IX. Bununlayetinmeyerek,aralarındageriyeistenmeyenhiçbirayrımyadaeşitsizlikkalmasındiyetaşınmazmülk-lerinidebölüştürmeyekararverdi.Amabunuaçıkçayapmanınçoktehlikeliolacağınıanlayarakbirbaşkayolseçtiveyurttaşlarınınhırslarınınüstesindenpolitikyön-temlerlegelmeyibaşardı.Tümaltınvegümüşparanındolaşımdançekilmesinisağladıveyalnızcabüyükağır-lığınakarşındeğeriçokazolandemirdenyapılmışbirtürparanındolaşımdakalmasınaizinverdi.Dahasonrabununoldukçabüyükbirkütlesiiçinoldukçadüşükbirdeğersaptadı.Onminadeğerindekibirparayısaklamakiçinbüyükçebiroda,veyerindenkaldırabilmekiçinseenazbirçiftöküzgerekiyordu.Buparadolaşımagirer