S

İDARİ YARGI

İDARENİN DENETLENMESİ

I.GENEL OLARAK

Denetim en genel anlamıyla ‘olması gereken’ ile ‘olan’ arasında yapılan karşılaştırmadır.

Denetimin amacı güçlü ve zayıf yönlerin belirlenmesiyle olanın olması gerekene yaklaştırılmasıdır. Bu anlamda idarenin denetlenmesinin temelde iki amacı vardır: İdarenin eylem ve işlemlerinde hukuka aykırı

davranmasını önlemek(hukuksal denetim), Kamu yararının en rasyonel şekilde gerçekleşmesini

sağlamaktır(yerindelik denetimi).

İdarenin Denetimi; Işlevinin kapasımına göre:(genel-özel denetim) Içeriğine göre:(uygunluk-performans denetimi) Yapılış nedenine göre:(isteğe bağlı-zorunlu denetim) Yapan organa göre:(yasama-kamuoyu-idari-

ombudsman-yargı denetimi) gibi türlere ayrılmaktadır.

İdarenin hukuka uygun davranmasını sağlamak için çeşitli denetim yolları geliştirilmiştir.Bunlar yargı dışı

denetim ve yargısal denetim yolları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Yargı dışı denetim yolları ile yargı denetimi arasındaki farklar şunlardır:

Yargı denetimi ile idari işlem ve eylemlerin ‘hukuka uygunluğu’ denetlenir. Oysa yargı dışı denetim yolları ile idari işlem ve eylemlerin hem ‘hukuka uygunluğu’ hemde ‘yerindeliği’ denetlenir.

Yargı denetimi, çok daha sıkı koşul ve usullere bağlanmıştır.yargı denetiminin yapılabilmesi için mutlaka bir başvurunun olması gerekir. Öte yandan yargı denetimi belli usul kurallarına bağlanmıştır. Oysa yargı dışı denetim yolları çoğu kez bir başvuruya gerek olmaksızın, kendiliğinden harekete geçerler ve daha basit usullere tabi tutulmuşlardır.

II. YARGI DIŞI DENETİM

A. İDARİ DENETİM İdarenin yapmış olduğu eylem ve işlemlerin idari

kuruluşlar tarafından denetlenmesidir.

1.Genel İdari Denetim

Aynı kamu tüzel kişiliği içerisinde yer alan iki merciden birirnin diğerinin işlem yada eylemini denetlemesi biçiminde hiyerarşi(iç denetim) denetimi; bir kamu tüzel kişisi yada organın yapmış olduğu bir işlem yada eylemin bir başka kamu tüzel kişisi yada organı tarafından denetlenmesi biçiminde ise idari vesayet(dış denetim) denetimidir.

a. Hiyerarşiİdari düzeni gerçekleştirmek için üst makam veya memurların ast derecelerdeki makam veya memurlar üzerinde sahip olduğu güçtür.

Hiyerarşik makamlar:

Hiyerarşinin kapsamı:

Hiyerarşinin niteliği:

b. İdari vesayetMerkezi idarenin idareler ve hizmetsel kuruluşlar üzerindeki denetim aracıdır.

Vesayet makamları:

Vesayet yetkileri:

Hiyerarşi ile İdari Vesayetin Karşılaştırılması

Hiyerarşi ilişkisi tek ve aynı tüzel kişi içinde yer alan bir ilişkidir. İdari vesayet ise iki ayrı tüzel kişi arasında yer alan bir iklişkidir.

Hiyerarşi genel idari vesayet istisnai niteliktedir.

İdari vesayet kanunla verilir. Hiyerarşi ise kanun olmasa bile mevcut bir yetkidir.

İdari vesayet dar yoruma tabi tutulur. Hiyerarşi ise geniş yoruma tabi tutulur.

İdari vesayet emir ve talimat varme yatkisi içermez. Hiyerarşi ise içerir.

Hiyerarşide üst astın işlemlerini ortadan kaldırabilir onları değiştirebilir. İdari vesayette ise, vesayet makamının vesayete tabi makamın işlemleri üzerinde sınırlı bir onama yetkisi vardır. Onları değiştirmek yetkisi kural olarak yoktur.

İdari vesayete tabi organlar, idari yargıya başvurabilir. Bazen de idari vesayet yetkisi idari yargı denetimine doğrudan tabidir. Oysa hiyerarşiye tabi makamların üst makamın işlemlerine karşı idari yargıya başvurma hakları yoktur.

2. Özel İdari DenetimHiyerarşi denetimi ve vesayet denetimi dışında, devletin özel denetim kuruluşları tarafından yapılan denetimdir.

a. Cumhurbaşkanı adına denetim: Devlet Denetleme Kurulu; İdarenin hukuka uygun düzenli ve verimli bir şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanmasın amacı ile Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan bir denetim makamıdır.

b. Meclis adına denetim: Sayıştay; TBMM adına denetim yapan bir dış denetim organı olarak, mali sistemin işleyişinde çok büyük bir role sahiptir.

aa. Sayıştayın konumu Anayasal bir örgüttür Genel bütçe içinde yer alır, dolaysıyla ayrı bir kamu

tüzel kişiliği yoktur. Başkan ve üyeleri TBMM tarafından seçilir. Yargısal nitelikli kararlarına karşı bir başka mercie

itiraz edilemez. Anayasada, yargı bölümünde düzenlenmiş olsa da

yüksek mahkemeler arasında sayılmamıştır.

bb. Sayıştayın görevleri Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini

hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetler ve sonuçları hakkında TBMM’ye doğru yeterli zamanlı bilgi ve raporlar sunar.

Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanun ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetler, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlar.

Genel uygunluk bildirimini TBMM’ye sunar. Kanunlarla verilen inceleme denetleme ve hükme

bağlama işlemlerini yapar.

cc. Sayıştayın denetiminin kapsamı: Düzenlilik denetimi Performans denetimi

dd. Sayıştayın denetim alanı Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri Sosyal güvenlik kurumları Mahalli idareler Sermayesindeki kamu payı doğrudan veya dolaylı

olarak %50’den fazla olan özel kanunlarla kurulmuş anonim ortaklıklar ve diğer kamu idareleri

İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLLERİ KAMU İKTİSADİ KURULUŞLARI Önceki düzenlemede özel kanunlarına göre

denetlenen ve artık sayıştay denetimine giren idareler

Özelleştirme kapsamına alınan ve özelleştirme idaresi başkanlığına devredilen ve özelleştirme işlemi tamamlanana kadar sayıştay denetimine tabi olan kuruluşlar

ee. Sayıştayın yargılama görevi

B. SİYASAL DENETİMGenel seçimle gelen organlar veya kişiler aracılığıyla yapılan ve siyasal sorumluluk doğuran denetimdir.

1. Hükümetin TBMM Tarafından Denetlenmesi Hükümetin meclis karşısında hem ortaklaşa hem de

bireysel sorumluluğu bulunmaktadır. Meclis; soru, meclis araştırması, gensoru, genel görüşme ve meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanmaktadır.

2. Dilekçe Hakkı

Kamu ile ilgili dilek ve şikayetlerin bildirilmesi yoluyla idarenin denetlenmesine katkıda bulunmaktadır. Bu yönüyle siyasal denetim, yalnızca milletvekillerinin istemi üzerine değil, bireylerinde başvurusu üzerine başlatılabilir.

C. KAMUOYU DENETİMİ

Kamuoyu, belli bir zamanda belli bir sorun karşısında bu sorunla ilgilenen kişiler grubuna veya gruplarına egemen olan kanıdır.

Kamuoyu, yönetenlerin yönlendirilmesi ve iktidarın karar alma süreçlerinin etkilenmesi açısından önemli bir yere sahiptir.

Kamuoyu denetiminin etkili olabilmesi için kamuoyunun serbestçe oluşabilmesi gerekir.

Kamuoyu denetimi objektif ölçütlere göre yapılamadığı ve olayın ayrıntılarına inemediği için idarenin denetlenmesi bakımından yetersiz kalmasıdır.

D. KAMU DENETÇİLİĞİ(OMBUDSMANLIK)

1.Genel Olarak Ombudsman(kamu denetçisi), ilke olarak parlemento

tarafından atanan, ancak hükümete karşı olduğu kadar parlementoya karşı da bağımsız olan idarenin mağdur ettiği bireylerin hiç bir şekle bağlı olmaksızın yaptıkları şikayetler üzerine harekete geçen, geniş bir soruşturma ve araştırma yetkisiyle donatılmış olan, idarenin yaptığı haksızlıkları ortaya koymak, takdir yetkisinin kötüye kullanılmasını engellemek, mevzuata saygılı olmayı ve uygun hareket etmeyi sağlamak, icrai karekter taşımayan önerilerde bulunmak hakkaniyet tedbirleri salık vermek ve kamu hizmetlerinin daha iyi görülmesi için gerekli reformların yapılması önerilerinde bulunmak amçlarını güden kişilerdir.

3. Kamu Denetçiliği Kurumu2010 yılında 5982 sayılı yasayla yapılan anayasa

değişiklikleri ile kamu denetçiliği kurumu anayasal dayanağa kavuşturulmuştur. Daha sonra 14.06.2012 Tarihli ve 6328 sayılı kamu denetçiliği kanununun kabul edilmesiyle yürürlüğe girmiştir.

a. Kuruluş ve Amacı Kamu yönetimi-vatandaş ilişkilerinde karşılaşılan

uyuşmazlıkları etkin ve hızlı bir biçimde çözümü amacıyla, halkın şikayetleriyle ilgili konularda, yönetimi denetleyen ama yönetime bağlı olmayan bir kamu denetçisi(ombudsman) sistemi kurulmuştur.

b. Kurumun Görev Alanıİdarenin işleişiyle ilgili şikayet üzerine, idarenin

her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarına; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden, incelemek araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir. Ancak???

c. Kurumun Yapısı Kurum, Başdenetçilik ve Genel Sekreterlikten oluşur.

Kurumdan, bir baş denetçi ve beş denetçiyle genel sekreter ve diğer personel görev yapar.

d. Kamu Başdenetçisinin Seçimi

TBMM Genel Kurulu, aday adayları içinden belirlediği üç adayı TBMM Başkanlğına bildirir. Bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde, başdenetçi seçimlerine başlar. Başdenetçi TBMM Genel Kurulu tarafından gizli oyla seçilir.

e. Kurum’a başvuru, yapılacak işlemler ve dava açma süresi

aa. Başvuru usulü2577 Sayılı İYUK’ta öngörülen idari başvuru yollarıyla

özel kanunlarda yer alam zorunlu idari başvuru yollarının tüketilmesi gereklidir.

Kamu Denetçiliği Kurumuna, 2577 sayılı kanun uyarınca yapılacak başvuruya idare tarafından verilecek cevabım tebliği tarihinden, idareye başvuruya 60 gün içinde cevap vermediği takdirde bu sürenin bitmesinden itibaren6 ay içinde başvurulabilir.

Dava açma süresi içinde yapılan başvuru, işlemeye başlamış olan(idari) dava açma süresini durdurur.

bb. Başvuru üzerine kurumca yapılacak işlemlerKurumun inceleme ve araştırma konusuyla ilgili olarak istediği bilgi ve belgelerin, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten 30 içinde verilöesi zorunludur.Kurum, inceleme ve araştırmasını başvuru tarihinden itibaren en geç 6 ay içinde sonuçlandırır.Kurum, inceleme ve araştırma sonucunun ve varsa önerilerini ilgili mercie ve başvurana bildirir,. Kurum başvurana işleme karşı başvuru yollarını başvuru süresini ve başvurulacak makamıda gösterir.İlgili merceği kurumun önerileri doğrultusunda tesis ettiği işlemi ve ya kurumun önerdiği çözümü uygulanabilir nitelikte görmediği takdirde bunun gerekçesini 30 gün içerisinde kamu denetciliği kurumuna bildirir.

cc. idari dava açma süresinin yeniden işlemeye başlaması Başvurunun kamu denetciliği kurumu tarafından ret

edilmesi halinde, durmuş olan dava açma süresi gereçekli ret kararının ilgiliye tebliğinden itibaren kaldığı yerden işlemeğe devam eder.

III. YARGI DENETİMİ

A. GENEL OLARAK Yargı denetimi, yargıç güvencesine sahip, bağımsız

ve tarafsız yargıçlar tarafından, yargılama usulleri uygulanarak ve salt hukuksal ölçütlere dayalı olarak yapılan denetimdir.

B. YARGI DENETİMİNDE UYGULANAN BELLİ BAŞLI SİSTEMLER

1. Yargı Birliği Sistemi Yargı birliği sisteminde, idarenin yargısal denetimi

genel mahkemelerde yapılmakta ayrı bir idari yargı örgütü bulunmamaktadır. Bu sistemde yargı bir bütün olarak örgütlenmiştir.

Yargı birliği sisteminde, idareyle birey eşit tutulmakta ve aynı hukuk kurallarına tabi kılınmaktadır.

2. Yargı Ayrılığı Sistemi(İdari Yargı Sistemi) Yargı ayrılığı sistemi, idarenin kamu gücü kullanarak

yaptığı işlem ve eylemlerin genel mahkemelerin dışında ayrı bir yargı kolunda yer alan idari yargı mercileri tarafından çözüldüğü sistemdir.

a. Kuruluş Yönünden Danıştay biçiminde örgütlenme:

Mahkeme biçiminde örgütlenme

b. Görevleri Yönünden

Geniş görevli olma:

Dar görevli olma:

C. ÜLKEMİZDEKİ İDARİ YARGI SİSTEMİ

???

HASAN İNCE

050110062