٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١

٢حقوق بين الملل عمومی

:)ص(قال رسول االله

ــسعداء ــيش الـ ــم عـ ــوم ال ان أردتـ ــاه یـ ــشهداء، و النجـ ــوت الـ ــ، و مـ ــوم سَحَـ ــضلل یـ ره، و الـ

ــو م ــدی ی ــرور و اله ــضلاله فادرســو الح ــرحمن، و ح ــ لقراناال ــلام ال ــه ک ــشيطان و رفان ــن ال ز م

.رجحان فی الميزان

شـــهيدان هـــستيد، اگـــر در ) انهشـــرافتمند(اگـــر خواهـــان زنـــدگی ســـعادتمندان، و مـــرگ

ــا ســایه، و ــات، و در روز گرم ــرآن را روز حــسرت نج ــس ق ــد، پ ــدایت را طلبي در روز گمراهــی ه

.فرا گيرید که کلام خداوند مهربان است و ایمنی از شيطان و برتری در ميزان

ــومی ــل عم ــين المل ــوق ب ــدریس حق ــدف از ت ــا ٢ه ــرم ب ــشجویان محت ــاختن دان ــنا س آش

الملــل و تحليــل هــر کــدام و همچنــين روابــط تابعــان حقــوق بــين الملــل بــا تابعــان حقــوق بــين

ــدیگر ــی باشــد یک ــرد م ــرار بگي ــورد بحــث ق ــد م ــه بای ــالبی ک ــصوص برخــی از مط ــن خ و در ای

:عبارتند از

روابط دوستانه بين تابعان حقوق بين الملل-١

اصول حاکم بر روابط دوستانه) الف

روابط دیپلماتيک و کنسولی) ب

نشينی دولتهاجا) ج

اصل عدم مداخله) د

حل و فصل مسالمت آميز اختلافات بين المللی) هـ

روابــط خــصمانه ميــان تابعــان حقــوق بــين الملــل و حقــوق حــاکم بــر مخاصــمات -٢

بين المللیمسلحانه

اصل عدم توسل به زور و استثنائات وارد بر اصل) الف

مسئوليت بين المللی) ب

تباطی ميان تابعان حقوق بين المللمواصلاتی و ار روابط -٣

روابط دولتها در دریاها) الف

روابط دولتها در جو) ب

روابط دولتها در ماوراء جو) ج

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢

منابع

ایی بيگدلیومی از جناب آقای دکتر محمدرضا ضيکتاب حقوق بين الملل عم -١

کتاب حقوق بين الملل عمومی از مرحوم دکتر هوشنگ مقتدر -٢

A modern introduction to international ترجمــه کتــاب حقــوق بــين الملــل نــوین -٣

lawآقای دکتر بهمن آقایی: ترجمه

ــد دوم -٤ ــومی جل ــل عم ــين المل ــوق ب ــی "حق ــين الملل ــات ب ــصل اختلاف ــل و ف ــا" ح ی آق

دکتر سيد محمد باقر مير عباسی

ــد -٥ ــانی نامتح ــل در جه ــين المل ــوق ب ــأليف آنتونيوکاس ــ: حق ــضی ست ــر مرت ــه دکت ه ترجم

کلانتریان

The international law dictionary" فرهنگ حقوق بين الملل"دیکشنری -٦

ــوعی -٧ ــصورت موضــ ــب بــ ــومی مطالــ ــل عمــ ــين الملــ ــوق بــ ــارف حقــ ــره المعــ در دائــ

Encyclopedia of Dublin international law

حقوق کنسولی، از انتشارات دفتر مطالعات سياسی و بين المللی -٨

ــز ذو -٩ ــر پروی ــک، دکت ــوق دیپلماتي ــين، ااحق ــين لع ــات سياســی و ب ــر مطالع ــشارات دفت نت

المللی

يل و آلن لو، حقوق بين الملل دریاها ترجمه دکتر بهمن آقاییچرابين چر -١٠

حقوق دریاها از آقای دکتر جمشيد ممتاز -١١

حقوق جنگ از آقای دکتر محمد رضا ضيایی بيدگلی -١٢

مسئوليت بين المللی و نظریه حمایت سياسی از آقای دکتر رضا فيوضی -١٣

بـــين المللـــی دولـــت، از آقـــای دکتـــر بهـــرام مـــستقيمی زیـــر نظـــر دکتـــر مـــسئوليت -١٤

جمشيد ممتار

ــی -١٥ ــسن حبيب ــر ح ــه دکت ــومی، ترجم ــل عم ــين المل ــوق ب ــد(حق ــن، ) دو جل ــک دی از ک

نکوین

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣

فصل ششم

یاعضای جامعه بين الملل

ملاحظات کلی و طرح موضوع

ــين المللــی موجودیت ــين الملــل، تنهــا اعــضای جامعــه ب ــد حقــوق ب هــایی هــستند کــه از دی

اعـــضای چنـــين بنـــابراین، . هـــدف مـــستقيم قواعـــد و اصـــول ایـــن حقـــوق قـــرار مـــی گيرنـــد

.جامعه ای در عين حال تابعان یا اشخاص حقوق بين الملل نيز هستند

براســاس نظــر دیــوان بــين المللــی دادگــستری، تــابع یــا شــخص حقــوق بــين الملــل بــودن،

ــين المللــی ــه معنــی برخــوردار شــدن از شخــصيت ب ــه داشــتن دو صــلاحيت ب و آن مــشروط ب

ــت ــایف : اسـ ــوق و وظـ ــودن حقـ ــلاحيت دارا بـ ــی صـ ــلاحيت یکـ ــری صـ ــی، و دیگـ ــين المللـ بـ

ــن حقــوق و ایفــای آن وظــایف از ط ــين المللــی راســتيفای ای ــه ب ــل، . یــق صــدور اعلامي در مقاب

ــوق ــه موجــب حق ــان مجــازات مــستقيم ب ــوق و وظــایف، امک ــن حق ــت ای در صــورت عــدم رعای

. این صور مثبته اضافه می شودبين الملل، به

براســاس نظریــه کلاســيک، حقــوق بــين الملــل منحــصراً حــاکم بــر روابــط کــشورها بــا

ــين المللــی و ــه عــضو جامعــه ب ــه منزل ــين المللــی فقــط کــشور را ب یکــدیگر اســت و جامعــه ب

ــد ــی شناس ــل م ــين المل ــوق ب ــا شــخص حق ــابع ی ــا ت ــه، تنه ــب . در نتيج ــداران مکت ــا طرف ام

قی، ایـــن نظریـــه را مـــورد انتقـــاد قـــرار داده انـــد، زیـــرا آنـــان مفهـــوم جامعـــه شناســـی حقـــو

را مـــردود مـــی داننـــد و صـــرفاً " کـــشور بـــه عنـــوان شـــخص"شخـــصيت حقـــوقی و مفهـــوم

ــط ــه فق ــد ک ــی کنن ــت م ــده حمای ــن عقي ــد و از ای ــول دارن ــی را قب ــت اشــخاص حقيق موجودی

نهای بـــين پيـــدایش ســـازما. افـــراد مـــی تواننـــد تـــابع حقـــوق بـــين الملـــل محـــسوب شـــوند

المللــی و توســعه فعاليتهــای آنهــا در جامعــه بــين المللــی، نــه تنهــا دو نظریــه کــاملاً متفــاوت

فــوق را رد کــرده، بلکــه اعــتلای موقعيــت فــرد در حقــوق بــين الملــل معاصــر نيــز، غيــر واقعــی

. استبودن دکترین کلاسيک را به اثبات رسانده

ــين ا ــه ب ــضو جامع ــذکور، مفهــوم ع ــشورتی م ــه م ــی اســت در نظری ــاملاً متجل : لمللــی ک

در یــک نظــام حقــوقی، ضــروری نيــست کــه تابعــان یــا اشــخاص حقــوقی، از نظــر ماهيــت یــا "

."از حيث وسعت شبيه یکدیگر باشند

ــين ــازمانهای بـ ــشورها و سـ ــين المللـــی را کـ ــه بـ ــلی جامعـ ــره اصـ ــروزه پيکـ ــابراین، امـ بنـ

ــی ــی دولتـ ــد المللـ ــی دهنـ ــشکيل مـ ــصوصی . تـ ــخاص خـ ــه، اشـ ــم از حق-البتـ ــی اعـ ــايقـ یـ

ــوقی ــز -حق ــی و ني ــر دولت ــی غي ــين الملل ــی، ســازمانهای ب ــد مليت ــا چن ــی ی شــرکتهای فرامل

نهــضتهای آزادیــبخش ملــی نيــز بــه طــور اســتثنایی و تحــت شــرایط خاصــی در زمــره اعــضای

.جامعه بين المللی یا تابعان حقوق بين الملل محسوب می شوند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤

بخش اول

کشورها

ــ ا شــخص حقــوق عمــومی داخلــی و حقــوق بــين کــشور یــا دولــت در آن واحــد تــابع ی

ــل اســت ــومی . المل ــوق عم ــال حق ــای ســرزمينی دنب ــا مرزه ــت را ت ــا دول ــشور ی ــی، ک داخل

.می کند و از آن پس، کشور یا دولت تابع حقوق بين الملل می گردد

ــر را ــل، موضــوعات زی ــين المل ــدگاه حقــوق ب ــا دولــت از دی ــرای شــناخت کــشور ی ــابراین ب بن

: دهيممورد بررسی قرار می

کشور و عناصر تشکيل دهنده آن: بند اول

شناسایی کشور و حکومت: بند دوم

جانشينی کشورها: بند سوم

بند اول

کشور و عناصر تشکيل دهنده آن

گفتار نخست

مفهوم کشور

:شرح موضوع

ــی و ــين الملل ــه ب ــضو جامع ــرین ع ــی، مهمت ــشکل سياس ــازمان مت ــاملترین س ــشور، ک ک

ــوقی ــاد حق ــک نه ــه ی ــه منزل ــل ب ــين المل ــه ب ــدر جامع ــنظم و مقت ــه و م ــلی و اولي ــضو اص ، ع

اســـت و عامـــل برقـــراری روابـــط بـــين الملـــل و در نتيجـــه، شـــخص اصـــلی و تـــابع اساســـی

.حقوق بين الملل است

در حقــوق داخلــی، کــشورها بــه خــودی خــود یــا بــه مناســبت روابطــی کــه بــا افــراد دارنــد،

، هــر کــشور فقــط از نظــر روابــط و بررســی مــی شــوند، در صــورتی کــه در حقــوق بــين الملــل

ــورد توجــه اســت ــين المللــی دارد، م ــا ســایر کــشورها و شخــصيت هــای ب . مناســباتی کــه ب

ــن ــوق از ای ــد حق ــررات و قواع ــت مق ــاگون موجــب دخال ــای گون ــصيبت ه ــان شخ ــط مي رو، رواب

.بين الملل می شود

گفتار دوم

:عناصر تشکيل دهنده کشور

جمعيت یا عنصر انسانی) الف

زمين یا عنصر ارضیسر) ب

قدرت سياسی یا قدرت حکومت) ج

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥

عناصر تشکيل دهنده کشور از دیدگاه حقوق بين الملل

ــا دولــت از اجتمــاع دایــم و مــنظم گروهــی از افــراد ــين الملــل، کــشور ی ــدگاه حقــوق ب از دی

بـــشر کـــه در ســـرزمين معـــين و مشخـــصی، بـــه طـــور ثابـــت ســـکونت گزیـــده و مطيـــع یـــک

ــستقل ه ــ ــدرت سياســی م ــشکيل شــده اســت ق ــشوری دارای اســتقلال . ستند، ت ــين ک چن

و حاکميــت کامــل بــوده و تنهــا از مقــررات حقــوق بــين الملــل پيــروی مــی کنــد و اهليــت

.برقراری روابط با سایر کشورها را دارد

قسمت اول

جمعيت یا عنصر انسانی

:مفهوم کلی جمعيت

پيونـــدی حقـــوقی و جمعيـــت، گروهـــی از افـــراد انـــسانی را گوینـــد کـــه بـــا رابطـــه و

ــام ــه ن ــت"سياســی ب ــد، " تابعي ــوط گردن ــشوری مرب ــه ک ــد شــده باشــند و ب ــدیگر متح ــا یک ب

.بدون آنکه لازم باشد دارای نژاد، زبان، مليت و مذهب واحدی باشند

ــد، ــی دهن ــشکيل م ــشور را ت ــک ک ــت ی ــه جمعي ــرادی ک ــداد اف ــا تع ــی ی ــار کم ــولاً معي اص

ــاملاً ــن مفهــوم عــددی، ک ــدان مهــم نيــست و ای ــداد چن ــا در مجمــوع آن تع ــسبی اســت، ام ن

ــد کــشور را تو ــوان تأســيس یــک نظــام عــالی حقــوقی، مانن ــد در حــدی باشــد کــه بت ــجبای ه ي

ــود ــا . نم ــروزه ب ــن، ام ــود ای ــا وج ــی ب ــی و حت ــين الملل ــحنه ب ــه ص ــک ب ــشورهای کوچ ورود ک

ذیرش عــضویت آنهــا در ســازمان ملــل متحــد، ایــن نــسبی گرایــی نيــز نادیــده انگاشــته پــ

.شده است

رابطه جمعيت با ملت

ــد، ــت واح ــورداری از تابعي ــا برخ ــند، ام ــد باش ــت واح ــد دارای تابعي ــشور بای ــر ک ــت ه جمعي

بــر ایــن اســاس، جميعــت . واهــد بــودتقــسيم بنــدی ميــان اتبــاع یــک کــشور نخ مــانع از نــوعی

یکــی اعــضای جامعــه : ممکــن اســت در ارتبــاط بــا تابعيــت، بــه دو دســته تقــسيم شــوند

ــری آن بخ ــ ــی، و دیگ ــی محــسوب نمــی شــوند مل ــه مل ــضو جامع ــه ع ــاع ک ــوم. ش از اتب مفه

ــدون اینکــه ــودن، ب ــی، یعنــی عــضو یــک ملــت ب تابعيــت آن کــشور را کــسب عــضو جامعــه مل

ــد ــته باش ــوارثی داش ــالتی و ت ــه اص ــت او جنب ــه تابعي ــد، بلک ــرده باش ــضو . ک ــر ع شــخص غي

ــدتها جــزو ملــت محــسو ــا م ــک کــشور، حــداقل ت ــه رغــم کــسب تابعيــت ی ــی، ب ب جامعــه مل

.نمی شوند و حقوق و وظایفی که دارد، محدود است

:ساکنان یک کشور

تابعان اکتسابی- ب–) ملت( تابعان اصالتی -الف: جمعيت -١

بيگانگان -٢

:مفهوم ملت

ــست ــت چي ــوم مل ــه مفه ــن پرســش ک ــه ای ــشمندان در پاســخ ب ــد ؟دان ــر ندارن ــاق نظ . اتف

افـــراد ملـــت از تعـــدادی عـــده ای کـــه طرفـــدار مکتـــب اراده گرایـــی هـــستند، معتقدنـــد کـــه

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٦

امــا طبــق نظریــه طرفــداران . تــشکيل شــده کــه بــه زنــدگی مــشترک بــا یکــدیگر تمایــل دارنــد

ــر عوامــل حقيقــی اســت ــت متکــی ب ــان، تحقــق وجــود مل ــا اصــالت اعي : مکتــب موضــوعی ی

بــه بيــان . ان، فرهنــگ، آداب و رســوم و غيــر آنهــا معــه مــشترک تــاریخی، نــژاد، مــذهب، زب ــجا

ــی از ــت گروهـ ــر، ملـ ــته، بهتـ ــکونت داشـ ــصی سـ ــرزمين مشخـ ــه در سـ ــستند کـ ــراد هـ افـ

.پيوندهای تایخی و فرهنگی، آنان را به یکدیگر متصل می سازد

قسمت دوم

سرزمين یا عنصر ارضی

ســرزمين یــا فـــضای زیــست یـــک کــشور، محــدوده جغرافيـــایی اســت کـــه بــا مرزهـــای

، آبــی ســرزمين مــشتمل بــر منــاطق خــاکی . کمــابيش ثابــت، معــين و مــشخص شــده اســت

.و هوایی یک کشور است) آبهای داخلی و دریای سرزمينی(

:رابطه سرزمين با دو عنصر دیگر

رابطه سرزمين با جمعيت -١

رابطه سرزمين با قدرت سياسی -٢

:رابطه سرزمين با جمعيت -١

ــل ــرای عام ــر، ب ــی دیگ ــه محل ــی ب ــردن از محل ــوچ ک ــشينی و ک ــادر ن ــا چ ــه ب ــای اولي ملته

قایــل نبودنــد؛ حــال آنکــه امــروزه بــرعکس، تــاریخ، جامعــه ســرزمين هــيچ گونــه اهميتــی

ــه نــشين اســت، یعنــی ــد کــه جمعيــت هــر کــشوری خان ــا مــی آموزن ــه م ــار ب شناســی و آم

ــرزمين آبــا و ــات و ســکونت در س ــه ثب ــت، علاقمنــد ب ــود و در نهای ــه و کاشــانه خ ــد خان پایبن

.اجدادی خویش است

ــت آ ــد جمعي ــر چن ــدارد، ه ــومی ن ــد ســرزمين مفه ــشور فاق ــه باشــد ک ــل توج ــاد و قاب .ن زی

معيــت معتنــابهی بــر خوردارنــد و توانــایی کــسب جبــرای نمونــه، فلــسطينيان بــا اینکــه از

ــه ــا ب ــار نداشــتن ســرزمين خــویش، ت ــت در اختي ــه عل ــيکن ب ــد، ل ــز دارن ــدرت سياســی را ني ق

.نشده اند" کشور فلسطين"حال در سرگردانی به سر برده و موفق به تأسيس

.ادی و اساسی تشکيل کشور محسوب می گرددسرزمين ، عامل م"

رابطه سرزمين با قدرت سياسی -٢

ســـرزمين محـــدوده قـــدرت سياســـی کـــشور را مـــشخص مـــی کنـــد و در ایـــن محـــدوده

. اســـت کـــه کـــشور مـــی توانـــد قـــدرتهای خـــود را در جهـــت اجـــرای وظـــایفش اعمـــال کنـــد

ــدر ــال ق ــه اعم ــادر ب ــود، ق ــارج از ســرزمين خ ــشور خ ــابراین، اصــولاً ک ــستبن ــه . ت ني حــدی ک

.نام دارد" مرز"اعمال قدرت سياسی را متوقف می کند،

از نظــر داخلــی، معــين بــودن قلمــرو، باعــث تقویــت اقتــدار و مــشخص شــدن حــدود و "

سرشـــماری، مراقبـــت، اجبـــار افـــراد، منـــع خـــروج از کـــشور، . حيطـــه قـــدرت کـــشور اســـت

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٧

ودن قلمـــرو، بـــه اخـــراج از کـــشور و غيـــر آنهـــا، امـــوری هـــستند کـــه در صـــورت مـــشخص بـ ــ

.آسانی صورت می پذیرند

خــارجی، جلــوگيری از تهاجمــات بيگانگــان فقــط در وضــعيتی ممکــن اســت کــه از نظــر "

بــا معــين کــردن ســرزمين کــشورحــدود ســرزمين تحــت قــدرت کــشور مــشخص باشــد؛ یعنــی

بایــد دانــست کــه عــصر . تحــت حکمرانــی خــود، پایــه و اساســی دفــاعی پيــدا مــی کنــد

...يز این وضع را تغيير نداده استسلاحهای هسته ای ن

معمــولاً قاعــده کلــی ایــن اســت کــه اقتــدار کــشور در داخــل و اســتقلال آن در خــارج، بــه "

نتيجـــه اینکـــه، کـــشور در قلمـــرو خـــود از حـــق . در اختيـــار داشـــتن ســـرزمين بـــستگی دارد

."واقعی برخوردار است

مفهوم مرز

ص مــی کنــد و مــرز، حــد فاصــل حــدود جغرافيــایی هــر کــشور را مرزهــای آن کــشور مــشخ

مــشخص کـــردن مرزهــا در روابــط بــين المللــی حـــایز . حاکميــت دو کــشور همجــوار اســت

.کمال اهميت است

.مرزها به دو نوع طبيعی و مصنوعی تقسيم می شوند

:مرزهای طبيعی

مرزهــای طبيعــی، مــوانعی هــستند کــه در طبيعــت وجــود دارنــد و عامــل جــدایی یــک

.مثل کوهها، دریاها و دریاچه ها و رودخانه هاکشور از کشور دیگرند،

کوهستان) الف

خط الرأس -١

خط مقسم آب -٢

خط کوهپایه -٣

دریا) ب

:دریاچه) ج

ــرز ــين م ــرای تعي ــاط شــده باشــد، ب ــشور مح ــد ک ــا چن ــه ای توســط دو ی ــه دریاچ چنانچ

.استفاده می کنند" خط ميانی"معمولاً از روش

تعيين حدود مرزی دریای خزر

منعقــد ١٩٤٠ و ١٩٢١ن حــدود مــرزی دریــا یــا دریاچــه خــزر، معاهــدات در مــورد تعيــي

ــوروی ــاهير ش ــاد جم ــران و اتح ــان ای ــابق(مي ــت ) س ــد دول ــر چن ــستند، ه ــا ني ــدان گوی چن

در طــی ســالها، عمــلاً خــط فرضــی ميــان بنــدر آســتارا و ) ســابق(اتحــاد جمــاهير شــوروی

.بندر حسينقلی را مرز ميان دو کشور تلقی نموده بود

ــس از ــوروی تپ ــاهير ش ــاد جم ــه اتح ــابق(جزی ــان، ) س ــشورهای آذربایج ــشينی ک و جان

ــای ــدود دری ــد ح ــسأله تحدی ــزر، م ــای خ ــستان در حاشــيه دری ــستان، روســيه و قزاق ترکمن

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٨

خــزر موضــوع روز گردیــد کــه بــه دليــل عــدم توافــق پــنج کــشور ســاحلی ایــن دریــا، تــا کنــون

.فيصله نيافته است

:ح استدر این مورد، سه پيشنهاد اصلی مطر

مشاع بودن دریای خزر و بهره برداری مشترک کليه کشورهای ساحلی -١

ــين محــدوده هــایی چــون -٢ ــی تعي ــزر؛ یعن ــای خ ــه دری ــا ب ــوق دریاه ــسری نظــام حق ت

آبهــای داخلـــی، دریـــای ســـرزمينی، منطقـــه مجــاور یـــا نظـــات، منطقـــه انحـــصاری

.ت قاره و بالاخره، احتمالاً دریای آزادلااقتصادی، ف

زر ميـــان کـــشورهای ســـاحلی بـــا ترســـيم خطـــوط مـــستقيم و تقـــسيم دریـــای خـــ -٣

ــصف و ــا من ــانی ی ــوط مي ــه خط ــصفانه، از جمل ــی و من ــين الملل ــون ب ــتفاده از فن اس

.نقطه تلاقی مرزهای جانبی تکنيک

:مرزهای رودخانه ای

ــرین ط ــاهراً بهت ــرا ظ ــستند، زی ــی مناســبی ه ــای طبيع ــا، مرزه ــه ه ــدا ررودخان ــه ج یق

.نمودن دو کشور از یکدیگرند

البتــه، بایــد ميــان رودخانــه هــای قابــل کــشتيرانی و غيــر قابــل کــشتيرانی تفکيــک

.قایل شد

کــه مــرز ) شــط العــرب(هرگــاه رودخانــه مــرزی قابــل کــشتيرانی باشــد، ماننــد ارونــد رود

خــط (ژرفــاب "یــا " تــالوگ"مــشترک ایــران و عــراق را تــشکيل مــی دهــد، معمــولاً خــط

مقــصود از خــط تــالوگ، خطــی اســت کــه . دهنــدرا مــلاک تحدیــد حــدود قــرار مــی )" القعــر

.از ميان عميق ترین نقطه بستر رودخانه می گذرد

یـــل اده ميرانی، ماننـــد رود هيرمنـــد کـــه دوازدر مـــورد رودخانـــه هـــای غيـــر قابـــل کـــشت

ــد حــدود، اصــولاً خــط ــران و افغانــستان را تــشکيل مــی دهــد، مــلاک تحدی مــرز مــشترک ای

منــصف، خطــی اســت کــه رودخانــه را بــه دو بخــش خــط ميانــه یــا . ميانــه یــا منــصف اســت

امــا چنانچــه پلــی بــر روی رودخانــه مــرزی باشــد، معمــولاً مــرز . مــساوی تقــسيم مــی کنــد

.خطی است که پل را به دو قسمت مساوی تقسيم می نماید

:مرزهای مصنوعی

تحدید حدود هندسی) الف

تحدیــــد حــــدود هندســــی، روش تعيــــين ســــرحدات زمينــــی ایــــران بــــا کــــشورهای

.افغانستان، پاکستان، ترکيه و عراق است

تحدید حدود نجومی) ب

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٩

قسمت سوم

قدرت سياسی یا قدرت حکومت

جمعيــت و ســرزمين از جملــه عــواملی هــستند کــه نــه تنهــا بــرای ایجــاد کــشور، بلکــه

ــر ــاعی دیگـ ــای اجتمـ ــيچ یـــک از گروههـ ــيس هـ ــرای تأسـ ــه (بـ ــتایی، جامعـ ــه روسـ جامعـ

ــا ــره آنه ــز کــافی) شــهری و غي ــستندني ــد . ني ــد کــه بتوان ــاز دارن ــه عامــل ســومی ني ــا ب آنه

ــری و اداره ــد، رهب ــده ان ــی ســکونت گزی ــه در ســرزمين معين ــروه را ک ــه گ ــسته ب ــراد واب اف

ــد ــال قـــدرت دارد . نمایـ ــاز بـــه اعمـ ریـــشه و اســـاس . اداره و رهبـــری چنـــين گروهـــی، نيـ

قـــدرت کليـــه گروههـــای اجتمـــاعی داخلـــی، ناشـــی از قـــدرت واحـــدی اســـت کـــه بـــدان

ــدرت سياســی" ــد " ق ــدرت حکومــت مــی گوین ــا ق ــدرت سياســی هــر کــشور . ی ــابراین، ق بن

ــی ــشعب مـ ــی، از آن منـ ــدرتهای داخلـ ــه قـ ــت و کليـ ــشور اسـ ــذیر آن کـ ــه ناپـ ــزء تجزیـ جـ

.شوند

:حاکميت

ــر، قــدرت مــافوق و قــدرت مطلــق و ــه معنــی قــدرت برت در حقــوق عمــومی، حاکميــت ب

بــار در قــرن شــانزدهم توســط اصــل حاکميــت بــرای نخــستين. انحــصاری هــر کــشور اســت

.ژان بدن فرانسوی ابراز گردید

ایــن عــده از دانــشمندان معتقدنــد کــه چنــين قــدرتی مــافوق تمــام قدرتهاســت و جنبــه

طبــق نظــر آنــان، در نظــام بــين المللــی نيــز حاکميــت بــه . غيــر مــشروط و مطلــق دارد

.معنای عدم وابستگی به قدرت دیگر است

توســـعه روابـــط بـــين الملـــل و همبـــستگی بيـــشتر بـــا نـــضخ مقـــررات بـــين المللـــی و

ملتهــا، مفهــوم قــدیمی و کلاســيک حاکميــت، بتــدریج در تــضاد آشــکار بــا حقــوق بــين

الملــل جدیــد قــرار گرفـــت و عنــوان مطلــق و انحــصاری خـــود را از دســت داد و بــه نفـــع

ــين ــت چنــ ــود را جهــ ــادگی خــ ــشورها آمــ ــد و کــ ــدود گردیــ ــل محــ ــين الملــ ــوق بــ حقــ

.داشتندمحدودیتهایی اعلام

آنچــه مـــسلم اســـت حقـــوق بـــين الملــل جدیـــد، حاکميـــت کـــشورها را بـــه رســـميت

: منشور ملل متحد در این مورد مصرح است٢شناخته و بند اول ماده

"سازمان بر اصل برابر حاکميت کليه اعضا پایه گذاری شده است"

. اســت" صــلاحيت"در زمينــه بــين المللــی، حاکميــت مفهــومی تــازه مــی یابــد و آن

ــ ــوق ک ــه حق ــوردار اســت ک ــوقی برخ ــدرت حق ــارات و ق ــی، از اختي ــين الملل ــط ب شور در رواب

.می گویند" صلاحيت"بين الملل برای او به رسميت شناخته است و بدان

خصوصيات واقعی قدرت سياسی

ــدرت حکومــت دارای چــع خــصوصيات وا ــا ق ــدرت سياســی ی ــدانيم ق ــرای اینکــه ب ــب ی قع

ــده، ــد اولاً عقي ــار" تــسلطقــدرت "اســت، بای ــه را کن " قــدرت تــصميم گيــری " گذاشــته، نظری

ــر و ــاف تـ ــل انعطـ ــسيار قابـ ــومی بـ ــورت، مفهـ ــن صـ ــرا در ایـ ــازیم، زیـ ــایگزین آن سـ را جـ

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٠

ــا علــت ایــن امــر آن اســت . مقتــضيات داخلــی و بــين المللــی خــواهيم داشــت هماهنــگ ب

کــه اگــر کــشور بتوانــد در امــر حکومــت خــود تــصميم بگيــرد، بــه همــان منــوال خواهــد

ــا توا مــسلماً ایــن عامــل . نعقــاد معاهــده نيــز تــصميم گيــری نمایــد انــست در ایجــاد تعهــد ی

بــه تنهــایی بــرای توصــيف قــدرت سياســی یــا قــدرت حکــومتی نارســا و مــبهم اســت، زیــرا

.کليه شخصيتهای حقوقی می توانند مانند اشخاص حقيقی تصميم بگيرند

ســــی همچنــــين شایــــسته اســــت کــــه خــــصوصيات دیگــــری را بــــرای قــــدرت سيا

" اصـــالت قـــدرت تـــصميم گيـــری"و " قاطعيـــت قـــدرت تـــصميم گـــری"برشـــمریم؛ از جملـــه

ــه ــل موضــوعه اســتوار اســت ک ــين المل ــر حقــوق ب ــدرت سياســی ب ــای واقعــی ق ــرا مبن زی

.خود پاسخگوی ضرورتهای اجتماعی است

از ســوی دیگــر، قــدرت سياســی اصــيل اســت، زیــرا مــشتق از هــيچ قــدرت دیگــری

مـــثلاً (گروههــای دیگـــر ناشــی از منــشأ دیگــری اســت در صــورتی کــه قــدرت . نيــست

).قدرت تصميم گيری شهر و شهرستان که ناشی از قدرت مرکزی حکومت است

شناسایی کشور و حکومت

شناسایی کشور

ــشریفاتی ــد شناســایی روش و ت ــه بع ــدهم ب ــرن هيج ــور ســنتی از ق ــه ط ــه ب اســت ک

ــه رســميت شــنا ــده و آن ب ــين المللــی معمــول گردی ــط ب ــاد توســط در رواب ختن کــشور نوبني

.کشورهای دیگر است

ــورخ ــسل م ــلاس بروک ــل در اج ــين المل ــوق ب ــایی ١٩٣٦موســسه حق ــوع شناس ، موض

ــرد ــف ک ــين تعری ــرار داد و آن را چن ــورد بررســی ق ــه : "را م ــه ب ــی اســت ک شناســایی عمل

موجـــب آن، کـــشورها وجـــود یـــک جامعـــه سياســـی جدیـــد و مـــستقل را کـــه قـــادر بـــه

ــت حقــوق بــين الملــل نــد و در ن اســت در ســرزمين معينــی تــصدیق و تأیيــد مــی ک رعای

ــين المللــی اعــلام ــوان عــضو جامعــه ب ــه عن ــه شناســایی آن ب ــر ب نتيجــه، اراده خــود را دای

."می دارند

ماهيت و آثار حقوقی شناسایی

آیــا شناســایی بــه کــشور جدیــد : نخــستين ســئوالی کــه مطــرح مــی شــود، ایــن اســت

ــا فق ــ ــشد ی ــی بخ ــی م ــين الملل ــصيت ب ــين شخ ــد چن ــشور جدی ــه ک ــد آن اســت ک ط مؤی

یکــی :" شخــصيتی را قــبلاً دارا بــوده اســت؟ در ایــن مــورد، دو نظریــه مغــایر وجــود دارد

.نظریه تأسيسی یا ایجادی و دیگر نظریه اعلامی

نظریه تأسيسی یا ایجادی) الف

ــه ــور ک ــان ط ــد هم ــی معتقدن ــب اراده گرای ــروان مکت ــه پي ــدانان از جمل ــده ای از حقوق ع

ــا ــی مبنـ ــين المللـ ــا بـ ــی یـ ــم از داخلـ ــوقی اعـ ــد حقـ ــا –ی قواعـ ــشور یـ ــق کـ اراده موافـ

کــــشورهاست، همــــان طــــور هــــم اراده موافــــق و خــــاص کــــشورها کــــه بــــه صــــورت

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١١

ــين ــصيت ب ــت و شخ ــد موجودی ــه سياســی جدی ــه جامع ــد، ب ــی کن ــی م ــایی تجل شناس

:بر این نظریه، انتقادهای زیادی وارد شده است، از جمله. المللی می بخشد

رد نقش اراده مبالغه شده استدر مو -١

ــی -٢ ــا م ــه م ــشور ب ــدن ک ــود آم ــه وج ــصوص ب ــه شناســی در خ ــاریخ و جامع ــه ت آنچ

ــاد ــرا ایج ــه اســت، زی ــن نظری ــا ای ــایر ب ــوزد مغ ــاعی شــرایط آم ــه اجتم ــشور، نتيچ ک

سياســـی، جغرافيـــایی، تـــاریخی، اجتمـــاعی و آمـــاری و ناشـــی از جنبـــشهای

وجــه بنــابراین، بــه هــيچ . بــشر دوســتانه، فتوحــات یــا نزاعهــای طبقــاتی اســت

.توان موجودیت آن را با رفتار ارادی کشورهای دیگر مرتبط دانست نمی

ــشده اســت، نمــی -٣ ــوز شناســایی ن ــه هن ــدی ک ــشور جدی ــه، ک ــن نظری ــول ای ــا قب ب

ــرو آن را ــوردار شــود و در نتيجــه، قلم ــی برخ ــين الملل ــت ب ــه حمای ــد از هــيچ گون توان

در مقابــل، کــشور جدیــد نيــز . دتــوان چــون ســرزمين بــدون صــاحب تــصرف نمــو مــی

مـــی توانـــد از مقـــررات بـــين المللـــی تمکـــين ننمایـــد و مـــسئوليتی نيـــز بـــر عهـــده

زیــرا طبــق ایــن نظریــه، چنــين نهــاد جدیــدی، کــشور شــناخته نــشده اســت نگيــرد،

.تا عدم اجرای مقررات بين المللی برایش ایجاد مسئوليت نماید

نظریه اعلامی) ب

ــه، چــون کــشور ــن نظری ــود قواعــد طبــق ای ــوده و مول ــاریخی ب ــده اجتمــاعی و ت ــک پدی ی

حقــوقی نيــست، بنــابراین، بــه محــض اجتمــاع ســه عامــل تــشکيل دهنــده آن؛ یعنــی

ــده ای ــایی کـــه قاعـ ــاد خواهـــد شـــد و شناسـ ــرو و قـــدرت سياســـی ایجـ جمعيـــت، قلمـ

ــه ــوند، بلک ــی ش ــسوب نم ــشور مح ــرای ک ــده ای ب ــشکيل دهن ــل ت ــوقی اســت، عام حق

کـــشور جدیـــد بـــه صـــحنه بـــين المللـــی از ســـوی ســـایر د وروصـــرفاً بـــه منزلـــه اعـــلام

کــشورهاست و مــی توانــد ســرآغاز برقــراری روابــط دیپلماتيــک و انعقــاد معاهــدات بــين

.المللی با کشور یاد شده باشد

ــذکور ــا نظــر م ــق ب ــاملاً منطب ــی ک ــين الملل ــررات ب ــشورها و مق ــروزه، شــيوه عمــل ک ام

.است

زمان و چگونگی شناسایی

اییزمان شناس

ــرا ــد پــس از تأســيس و ایجــاد کــشور صــورت گيــرد، زی شناســایی عملــی اســت کــه بای

عمــل در واقــع تأیيــد نهــادی اســت کــه قــبلاً بــه وجــود آمــده اســت، امــا امــروزه ممکــن ایــن

.است عمل شناسایی از سوی کشورها به تأخير افتد و یا پيش رس باشد

:چگونگی شناسایی

عی جم-٢ فردی -١: شناسایی صریح) الف

جمعی-٢ فردی -١: ضمنیشناسایی ) ب

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٢

:شناسایی ممکن است به یکی از دو صورت انجام پذیرد

. یا ضمنی و هر کدام به شکل فردی یا جمعیصریح

شناســایی کــشور جدیــد بــه طــو صــریح و علنــی از :شناســایی صــریح فــردی -١

سوی هر یک از کشورها، ضمن تنظيم یک سند رسمی

کـــشور نوبنيـــاد بـــه گونـــه علنـــی از شناســـایی:شناســـایی صـــریح جمعـــی -٢

یــا چنــد جانبــه، ضــمن تنظــيم جانــب تعــدادی از کــشورها، بــه طــور دســته جمعــی

یک سند رسمی

ــردی -٣ ــایی ضــمنی ف ــورت ضــمنی از :شناس ــد بــه ص ــایی کــشور جدی شناس

ــاد ــا انعقـ ــط دیپلماتيـــک و یـ ــراری روابـ ــمن برقـ ــشورها، ضـ ــر یـــک از کـ ــوی هـ سـ

.معاهدات بين المللی

ــاد توســط عــده شناســایی ضــمنی کــشو :یشناســایی ضــمنی جمع ــ -٤ ر نوبني

... و الحاق به یک معاهده بين المللی: به اشکال گوناگونای از کشورها

الزام به شناسایی

ــد ــشورها بای ــی شــود، شناســایی از ســوی ک ــاد م ــدی ایج ــشور جدی ــه ک ــامی ک هنگ

ــرا عـــدم شناســـایی در ایـــن مرحلـــه، عملـــی غيـــر عملـــی الزامـــی بـــه شـــمار آیـــد، زیـ

موســـسه حقـــوق بـــين الملـــل خـــود نيـــز بـــصراحت در . و غيـــر عادلانـــه اســـتمنطقـــی

. شناسایی را عملی آزادانه اعلام می دارد١٩٣٦قطعنامه مورخ

بنـــابراین، در حـــالی کـــه شناســـایی بایـــد عملـــی حقـــوقی باشـــد، عملـــی سياســـی

.بيش نيست که در بند اراده بی قيد و شرط کشورهاست

ــالات متحــده آمریکــا عمــل ــد مــثلاً ای . شناســایی را مــسأله ای ملــی و داخلــی مــی دان

ــد خــودداری ــشور جدی ــک ک ــه از شناســایی ی ــد، عمــل شناســایی را دولتهــای ک مــی کنن

.با برقراری روابط در هم آميخته اند، در صورتی که آنها دو مسأله جدا از یکدیگرند

ــه ــزم ب ــشروها مل ــی باشــد و ک ــين الملل ــوقی در ســطح ب ــی حق ــد عمل شناســایی بای

ــين انجــام ــاد در صــحنه ب ــه نوبني ــک جامع ــدین وســيله وجــود ی ــا ب ــين عملــی باشــند، ت چن

المللـــی نادیـــده گرفتـــه نـــشود، امـــا برقـــراری روابـــط موضـــوع دیگـــری اســـت و از جملـــه

ــه اراده و ــه ب ــا توج ــد ب ــی توانن ــشورها م ــشور اســت و ک ــر ک ــی ه ــی و داخل ــسائل مل م

ــه بر ــدام ب ــات، اق ــی ملاحظ ــرفتن برخ ــر گ ــا در نظ ــود و ب ــل خ ــه ی تمای ــين رابط ــراری چن ق

.نمایند

:نظریه استيمسون و عدم شناسایی

و بـــه هنگـــام اشـــغال منچـــوری توســـط ژاپـــن، هـــانری ال ١٩٣٢در هفـــتم ژانویـــه

استيمــسون وزیــر امــور خارجــه ایــالات متحــده آمریکــا، ضــمن یادداشــتی کــه بــرای چــين و

ــا، هــيچ معاهــد ــالات متحــده آمریک ــه ای ــن ارســال داشــت، اعــلام نمــود ک ــا وضــعيت ژاپ ه ی

ــاریس ــاق پ ــدات ميث ــا تعه ــایر ب ــان(مغ ــورخ -بری ــوک م ــه اســتناد ) ١٩٢٨ اوت ٢٧ کل ــه ب را ک

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٣

آن توســـل بـــه هـــر گونـــه جنـــگ تجـــاوز کارانـــه منـــع شـــده اســـت، بـــه رســـميت نمـــی

.شناسد

مـــورد قبـــول جامعـــه ملـــل ١٩٣٢ مـــارس ١١نظریـــه عـــدم شناســـایی استيمـــسون در

ــرار گرفــت و بــين دو جنــگ جهــانی نيــز توســط تعــدادی از کــشورها رعایــت گردیــد، از ق

عــــدم شناســــایی منچوکوئــــو، عــــدم شناســــایی اتيــــوپی، عــــدم شناســــایی : قبيــــل

.چکسلواکی

ــيکن منــشور ملــل نظریــه استيمــسون هــر چنــد مــورد قبــول جامعــه ملــل واقــع شــد، ل

ــورد ســاکت اســت ــن م ــورد ضــرورت عــدم . متحــد در ای ــدی در م ــروزه تردی ــن حــال، ام ــا ای ب

ــانونی زور شناســایی کــشور جدی ــ ــر ق ــا هــر وضــعيت دیگــری کــه ناشــی از اعمــال غي د و ی

.باشد، وجود ندارد

ــذیرد ــه نحــو دیگــری مــی پ ــين المللــی دادگــستری، عــدم شناســایی را ب ــوان ب ــا دی : ام

ــا عــدم ــاد، ناشــی از عــدم توجــه ی ــک کــشور نوبني ــشکيل ی ــانونی ت ــر ق ــشاء غي ــاه من هرگ

ــت ــه هــای مجمــع عمــومی و شــورای امنتي ــل مرب ــشناســایی قطعنام ــه و ســازمان مل ط ب

ــدگی " ــام نماین ــان " نظ ــد امک ــشور جدی ــدم شناســایی آن ک ــه ع ــشورها ب ــد ک باشــد، تعه

.پذیر است

شناسایی حکومت

هنگـــامی کـــه کـــشور جدیـــدی تـــشکيل مـــی گـــردد، شناســـایی آن کـــشور متـــضمن

ــز هــست ــدت . شناســایی حکومــت آن ني ــشورها م ــی چنانچــه ک ــن صــورت، یعن ــر ای در غي

اشــته باشــند، ولــی شــکل حکومــت آنهــا، بــر اثــر انقــلال یــا کودتــا و زمــان طــولانی وجــود د

یــا هــر موجــب دیگــر تغييــر یابــد، موضــوع شناســایی حکومــت جدیــد مــورد بحــث قــرار مــی

.گيرد

عدم شناسایی حکومت

ــه ــده اســت؛ از جمل ــراز گردی ــد اب ــدی چن ــات و عقای ــه، نظری ــن زمين ــار و : در ای ــه توب نظری

.نظریه استرادا

دکترین مشروعيتنظریه توبار یا

توبـــار، وزیـــر امـــور خارجـــه اکـــوادور در مـــورد شناســـایی حکومتهـــای جدیـــد، نظـــری را

ــراز نمــوده ایــن دکتــرین، زمينــه ســاز اصــلی . عيت معــروف اســتوبــه دکتــرین مــشر کــه اب

ــنج کــشور امریکــای مرکــزی ــان پ ــدوراس، (انعقــاد معاهــده ای مي کاســتاریکا، گواتمــالا، هن

براســــاس ایــــن معاهــــده، . گردیــــد١٩٢٠ دســــامبر ٢٠در ) نيکاراگوئــــه و الــــسالوادور

ــلا ــر انق ــده براث ــه در آین ــا چنانچ ــد شــدند ت ــذکرو متعه ــشورهای م ــت بک ــا، حکوم ــا کودت ی

.جدیدی در این کشورهای روی کار آید، از شناسایی آن خوددادری ورزند

د از امــروزه نظریــه بتــانکور جــای نظریــه توبــار را گرفتــه اســت کــه بنــابر آن، کــشورها بای ــ

.شناسایی حکومتهایی که از راه اعمال زو تشکيل می شوند، خودداری کنند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٤

نظریه استرادا

، از جانــب کــشور متبــوع ١٩٣٠ ســپتامبر ٢٧اســترادا، وزیــر امــور خارجــه مکزیــک، در

ــارهخــــویش ــالهای دربــ ــين، ١٩٣١ و ١٩٣٠ شناســــایی حکومتهــــای انقلابــــی ســ آرژانتــ

:، طی بيانيه رسمی چنين اظهار داشتبرزیل، پرو، شيلی، بوليوی و پاناما

مکزیــک معتقــد بــه اعطــای شناســایی نيــست و ایــن را عملــی تــوهين آميــز مــی "

دانــد کــه بــه حاکميــت ملــل دیگــر لطمــه وارد مــی آورد؛ عملــی کــه در واقــع ارزیــابی امــور

ــر اســت ــای دیگ ــوی حکومته ــشوها از س ــی ک ــا ." داخل ــرین ی ــورت دکت ــه ص ــه ب ــن بياني ای

.در آمد" نظریه استرادا"

شناسایی دو ژوره و دوفاکتو

از تــشکيل یــک کــشور جدیــد یــا اســتقرار اقتــدار کامــل و کنتــرل مــوثر یــک حکومــت پــس

انجـــام مـــی " دو ژوره"جدیـــد، عمـــل شناســـایی از ســـوی کـــشورها معمـــولاً بـــه صـــورت

.پذیرد

اصــــولاً اگــــر رد بيانيــــه رســــمی شناســــایی، ذکــــری از دو ژوره یــــا دو فــــاکتو بــــودن

شناســـایی دو ژوره یـــک . مـــی شـــودبشود، شناســـایی دو ژوره محـــسوشناســـایی نـــ

ــست ــز ه ــت آن کــشور ني ــایی دو ژوره حکوم ــد، متــضمن شناس ــشور جدی شناســایی . ک

ــار ــه ب ــار شناســایی را ب ــه آث ــام اســت و کلي ــل و تم ــو، کام ــل لغ ــر قاب ــی، غي دو ژوره، قطع

.می آورد

ــود دارد ــاکتو وجـ ــایی دوفـ ــایی دو ژوره، شناسـ ــل شناسـ ــ. در مقابـ ــامی کـ شورها هنگـ

مبــادرت بــه شناســایی دو فــاکتو مــی کننــد کــه در خــصوص ثبــات قــدرت سياســی کــشور

.یا حکومت جدید تردید داشته باشند

شناســایی دوفــاکتو، شناســایی موقــت و قابــل لغــوی اســت کــه آثــار بــسيار محــدودی

را بـــه بـــار مـــی آورد، از جملـــه، انعقـــاد موافقـــت نامـــه هـــای موقـــت و اعـــزام نماینـــدگان

ــاده دی ــوع شناســایی .پلماتيــک فــوق الع ــن ن ــر ای ــر تغيي ــر اث ــدی ب ممکــن اســت پــس از چن

ــردد ــو گ ــده لغ ــایی کنن ــشور شناس ــر، از ســوی ک ــرایط دیگ ــت ش ــا تح ــوال ی ــاع و اح . اوض

بــرای مثــال، دولــت فرانــسه هــر چنــد در گذشــته حکومــت فنلانــد را بــه صــورت دوفــاکتو بــه

.غو آن را اعلام کرد، ل١٩١٨رسميت شناخته بود، اما بعداً در اکتبر

آثار شناسایی

:شناسایی عملی است سياسی؛ ولی دارای آثار حقوقی است از این قرار

شناســایی عطــف بــه ماســبق مــی گــردد و شــامل اعمــال و قــوانين کــشور مــورد -١

.شناسایی از بدو تأسيس می گردد

ــوانين و مقــررات و اعمــال اداری یــک کــشور، -٢ شناســایی ســبب مــی شــود کــه ق

.شناسنده قانوناً بتواند مورد استناد قرار گيرددر کشور

دولــت شـــناخته شـــده بــه عنـــوان مقـــام حاکمــه، از صـــلاحيت محـــاکم داخلـــی -٣

.کشور شناسنده مبرّا می باشد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٥

شور دولــــت شــــناخته شــــده مــــی توانــــد از اجــــرای احکــــام دادگاههــــای کــ ــ -٤

.شناسنده ادعای مصونيّت نماید

توانــد در محــاکم دولــت شناســایی ســبب مــی شــود کــه دولــت شــناخته شــده ب -٥

.شناسنده بنام خود طرح دعوی کند

دولــت شــناخته شــده حــق دارد امــوال خــود در دولــت شناســنده را مطالبــه و -٦

.مسترد دارد

جانشينی کشورها

زمينه توسعه و تحول حقوق جانشينی کشورها

ــوع ــشورها "موضـ ــشينی کـ ــل " جانـ ــين الملـ ــوق بـ ــه در حقـ ــت کـ ــوعاتی اسـ از موضـ

.ویژه ای داردکلاسيک، جایگاه

ــين المللــی، ــه جــای کــشور دیگــر، یــک "در رویــه قــضایی ب اصــل جانــشينی کــشوری ب

."اصل حقوقی عرفی است

ــت ســرزمنيهای ــس از اســتقالا اکثری ــپ ــا م ــد، گم ــشورهای جدی ــشکيل ک نستعمره و ت

موشـــی ســـپرده شـــود؛ بـــویژه بـــا امـــی رفـــت کـــه مـــسأله جانـــشينی کـــشروها بـــه فر

ــدم ت ــون اصــل ع ــولی چ ــاوز، شناســایی اص ــدم تج ــگ، اصــل ع ــریم جن ــه زور و تح وســل ب

ــه قواعــد آمــره ــه مثاب ــه اســتقلال و حاکميــت و تماميــت ارضــی کــشورها ب ــرام ب اصــل احت

ــيح ــع تقب ــه در واق ــی ک ــين الملل ــه ب ــده اصــول کلاســيکی از جمل ــده و نفــی کنن حــق : کنن

ــود، و بــه صــورت نمــادی آشــکار از ــا حــق جنگيــدن و حــق کشورگــشایی ب توســل بــه زور ی

.جلوه گر بود" جانشينی کشورها"دگی پرداختن به موضوع بيهو

ــای ــه ه ــشورها در ده ــشينی ک ــه جان ــن در زمين ــه وی ــای ســه گان ــه ه ــاد عهدنام انعق

ــشورهای ٨٠ و ٧٠ ــا در ک ــر حاکميته ــه تغيي ــر ب ــه منج ــز ک ــه اخي ــاریخی ده ــدادهای ت و روی

بـــه جانـــشينی) ســـابق(بـــرای مثـــال، تجزیـــه اتحـــاد جمـــاهير شـــوروی (مختلـــف گردیـــد

بــه جانــشينی پــنج کــشور مــستقل، ) ســابق(پــانزده کــشور مــستقل، تجزیــه یوگــسلاوی

ــسلواکی ــه چکـ ــابق(تجزیـ ــلواکی، ) سـ ــک و اسـ ــستقل چـ ــشور مـ ــشينی دو کـ ــه جانـ بـ

نــــشان داد کــــه مــــسأله جانــــشينی ) وحــــدت دو آلمــــان و ســــرانجام وحــــدت دو یمــــن

جـــه کـــشورها، همـــسان گذشـــته از چنـــان اهميتـــی برخـــوردار اســـت کـــه بایـــد بـــدان تو

.خاصی مبذول شود

تعریف جانشينی کشورها

بــــدین معناســــت کــــه کــــشوری بــــه جــــای کــــشور دیگــــر، " جانــــشينی کــــشورها"

.مسئوليت روابط بين المللی را در یک سرزمين بر عهده می گيرد

:این تغيير یا انتقال حاکميت، به اشکال زیر صورت می گيرد

ــش -١ ــشور یاک ــد و ک ــود را از دســت بده ــرزمين خ ــل س ــشوری ک ــدی ک ورهای جدی

ــوند ــا تأســيس ش ــا آنه ــای آن ی ــه ج ــعيت را . ب ــن وض ــمحلال "ای ــا اض ــدی ی " ناپدی

.می نامند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٦

کــشوری بخـــشی از ســرزمين خـــود را از دســت بدهـــد و کــشور جدیـــدی در آن -٢

.می نامند" جدایی"قسمت تأسيس شود، این وضعيت را

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٧

ــی تأســيس -٣ ــایی از اســتعمار، در ســرزمين معين ــر ره ــر اث ــشوری ب ــن . شــودک ای

.می نامند" استقلال"وضعيت را

ــد -٤ ــری از دســت بده ــشور دیگ ــع ک ــه نف ــود را ب ــشوری بخــشی از ســرزمين خ . ک

.می نامند" انضمام"این وضعيت را

ــشوری ــد، ک ــا بخــشی از ســرزمين از دســت مــی ده ــام ی ــود را در تم ــت خ ــه حاکمي ک

ــشين" ــه جــای او در آن ســرزمين اعمــال حاکميــت مــی " کــشور پي ــه ب ــد، و کــشوری ک کن

.ناميده می شود" کشور جانشين"

آثار حقوقی جانشينی کشورها

ــشور ــدات ک ــوق و تعه ــا حق ــن اســتکه آی ــرح اســت، ای ــل ط ــا قاب ــه در اینج پرســشی ک

ــا چــه حــدودی انجــام مــی ــن عمــل ت ــشين منتقــل مــی شــود؟ ای ــه کــشور جان پيــشين ب

پذیرد؟ به بيان دیگر، جانشينی کشورها چه آثار حقوقی به بار می آورد؟

قسمت اول

جانشينی بر اموال

اموال دولتی و عمومی: الف

ــوا ــامل امـ ــشين، شـ ــشور پيـ ــومی کـ ــی و عمـ ــوال دولتـ ــر -لامـ ــول و غيـ ــم از منقـ اعـ

ــول ــشورها و -منق ــشينی ک ــان جان ــه در زم ــافعی اســت ک ــوق و من ــدارک، حق ــناد و م اس

انتقــال یــا . مطــابق حقــوق داخلــی کــشور پيــشين، متعلــق بــه آن کــشور بــوده اســت

ــه واگــذار ــرد، مگــر آنکــه ب ــدون پرداخــت غرامــت صــورت مــی گي ی ایــن امــوال، بلاعــوض و ب

نحــو دیگــری توافــق و یــا از ســوی یــک رکــن بــين المللــی ویــژه در مــورد آنهــا تــصميم گيــری

.شده باشد

در صــورتی اســت کــه تمــامی جانــشين، رکــشو انتقــال کليــه امــوال کــشور پيــشين بــه

شــده باشــد، امــا اگــر فقــط بخــشی ســرزمين کــشور پيــشين بــه کــشور جانــشين منتقــل

از ســرزمين انتقــال یافتــه باشــد، جانــشينی امــوال فقــط شــامل امــوال دولتــی و عمــومی

.می شود که در همان بخش انتقال یافته سرزمين قرار گرفته است

ــشين، ــشور جانـ ــه کـ ــشين بـ ــشور پيـ ــومی کـ ــی و عمـ ــوال دولتـ ــال امـ ــوع انتقـ موضـ

.لمللی مقرر شده استبصراحت در حقوق عرفی و رویه قضایی بين ا

اسناد و مدارک دولتی : ب

مجموعــه اســناد و مــدارک دولتــی کــشور پيــشين، "١٩٨٣ عهدنامــه ٢٠طبــق مــاده

ــرده ــت ک ــا دریاف ــادر ی ــایفش ص ــرای وظ ــشين در اج ــشور پي ــه ک ــدارکی اســت ک شــامل م

ــه آن کــشور ــشين ب ــق حقــوق داخلــی کــشور پي ــشينی کــشور، طب ــان جان اســت و در زم

داری مــی هــ و بــه طــور مــستقيم یــا بــا نظــارت آن و بــه هــر منظــور نگ تعلــق داشــته اســت

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٨

، مجموعــه اســناد و مــدارک دولتــی یبــه موجــب دکتــرین و رویــه بــين الملل ــ." شــده اســت

ــه خــارج از ســرزمين انتقــال یافتــه و نگهــداری مــی ــوده و ب ــار کــشور پيــشين ب کــه در اختي

تعلقـــات ســـرزمين بـــه شـــوند، بایـــد بـــه کـــشور جانـــشين منتقـــل گردنـــد، زیـــرا آنهـــا از م

.حساب می آیند

اموال خصوصی: ج

ــشين ــه خــودی خــود موجــب اســقاط حقــوق ســاکنان کــشور پي ــشينی کــشورها ب جان

بـــه عبـــارت دیگـــر، امـــوال خـــصوصی، مـــشمول . بـــر امـــوال خـــصوصی آنـــان نمـــی شـــود

چنانچــه "بــا ایــن حــال، . انتقــال امــوال دولتــی و عمــومی نيــستند مقــررات مربــوط بــه

ــشين بخ ــشور جان ــبط ک ــصادره و ض ــشين را م ــشور پي ــود در ک ــصوصی موج ــوال خ ــد ام واه

ــستگی دارد ــوال بـ ــک آن امـ ــت مالـ ــه تابعيـ ــدار او بـ ــدوده اقتـ ــد،؛ محـ ــک، . کنـ ــاه مالـ هرگـ

ــل ــين المل ــوق ب ــق حق ــرده باشــد، طب ــسب ک ــا ک ــشين را داشــته و ی ــشور جان ــت ک تابعي

ت عرفــی، حــق کــشور جانــشين بــه مــصادره امــوال او نامحــدود اســت، گرچــه ممکــن اس ــ

ــشری محــدود شــده باشــد ــوق ب ــن حــق براســاس معاهــدات حق ــر . ای ــر، اگ از ســوی دیگ

مالـــک از اتبـــاع کـــشور پيـــشين یـــا کـــشور ثالـــث باشـــد، کـــشور جانـــشين بایـــد حـــداقل

ــی ــد؛ یعن ــورد وی اعمــال کن ــان را در م ــا بيگانگ ــار ب ــه رفت ــوط ب ــين المللــی مرب معيارهــای ب

.ت غرامت باشدمصادره باید برای یک هدف عمومی و توأم با پرداخ

چنــين قواعــدی از هــر درجــه کــه باشــند، قواعــد ســنتی محــسول مــی شــوند کــه

ــد، امــا اغلــب کــشورهای افریقــایی آســيایی آنهــا را -کــشورهای غربــی آنهــا را پذیرفتــه ان

.مردود می شمارند

:دیون و مطالبات خارجی دولتی

دیون کشور-٢ دیون رژیم-١

ن رژیمتفکيک ميان دیون کشور و دیو: الف

ــا حکومــت ــا بــدهيهای خــارجی بایــد ميــان دیــون کــشور و دیــون رژیــم ی در مــورد دیــون ی

دیــون رزیــم یــا حکومــت، بــدهيهای خــارجی اســتکه کــشور پيــشين بــه . تفکيــک قایــل شــد

نفــع نــوعی سياســت خــاص بــه بــار آورده و مبــالغ آن رادر زمــان صــلح، صــرف انقيــاد مــردم

ایــن گونــه بــدهيها مــشمول . نمــوده اســتو یــا در زمــان جنــگ صــرف هزینــه هــای جنگــی

.اصل انتقال دین نيست

ــاط ــا ســرزمين کــشور پيــشين ارتب ــدهيهایی وجــود دارد کــه ب ــون کــشور، ب ــل دی در مقاب

ــومی و ملـــی ــافع عمـ ــظ منـ ــرفاً جهـــت حفـ ــالغ آن را صـ ــشور مبـ ــن کـ مـــستقيم دارد و ایـ

.هزینه کرده است

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

١٩

فرایند انتقال دیون کشور: ب

و بــه یــک نــسبت منــصفانه " کــه بــدهی کــشور پيــشين قاعــده اصــلی ایــن اســت

ــا ایــن بــدهی ایجــاد ــا در نظــر گــرفتن امــوال، حقــوق و منــافعی کــه در رابطــه ب مخــصوصاً ب

."شده، به کشور جانشين منتقل می شود

قاعــده مــذکور در صــورتی قابــل اعمــال اســت کــه کــشور پيــشين ســرزمين خــود را بــه

.طور کامل از دست بدهد

ــر کــشوری ب ــا اگ ــا کــشورهای ام خــشی از ســرزمين خــود را از دســت بدهــد، کــشور ی

ــرا ــت، زی ــد گرف ــده خواهن ــر عه ــشين را ب ــشور پي ــدهيهای ک ــسمتی از ب ــا ق ــشين، تنه جان

ــافع ــک شــده و من ــا ســرزمين کوچ ــشين ب ــشور پي ــن اســت ک ــن باشــد، ممک ــز ای ــر ج اگ

اگــر کــشوری تجزیــه. بــه بازپرداخــت بــدهيهای خــود نباشــد اقتــصادی کــاهش یافتــه، قــادر

نو بــه چنــد کــشور تبــدیل شــود، عادلانــه آن اســت کــه مــسئوليت بازپرداخــت بــدهيهای آ

در دو مــورد اخيــز، مــشکل، تــصميم . کــشور ميــان کــشورهای جانــشين تقــسيم شــود

گيــری در ایــن خــصوص اســت کــه هــر یــک از کــشورهای جانــشين مــی بایــست چــه

نسبتی از بدهيها را پرداخت کنند؟

از (اثــر اســتعمار زدایــی تأســيس شــود، بــدهيها در صــورتی کــه کــشور جدیــدی بــر

ــدهيها ) کــشور پيــشين ــد التأســيس منتقــل نمــی شــود، مگــر آنکــه ایــن ب ــه کــشور جدی ب

.مستقيماً به سرزمين انتقال یافته مربوط باشد

فرایند انتقال مطالبات: ج

مقـــصود از مطالبـــات، وامهـــا یـــا قـــروض و یـــا بـــه طـــور کلـــی تعهـــدات مـــالی خـــارجی

.در قبال کشور پيشين بر عهده دارداستکه کشوری

وجـــود نـــدارد، امـــا دربـــاره فراینـــد انتقـــال مطالبـــات، هـــيچ گونـــه مقـــررات معاهـــده ای

ــا کـــشورهای ــام، مطالبـــات کـــشور پيـــشين بـــه کـــشور یـ طبـــق یـــک قاعـــده عرفـــی عـ

.جانشين منتقل می شود

قسمت سوم

ومیمحقوق ع

ــر تابعيــت، حــق شــرکت در ا ــات، حــق اشــتغال مقــصود از حقــوق عمــومی، حــق ب نتخاب

ــه امــور عم ــ ــصميمات مراجــع قــضایی اســت ومب ــدار قــضایی ت ــالاخره صــلاحيت و اقت .ی و ب

ــه نظــام ــاملا ب ــاگونی اســت و ک ــوقی گون ــابع نظامهــای حق سياســی و حقــوق عمــومی ت

ــایی را ــوان راه حله ــی ت ــه نم ــه ای ک ــه گون ــاط دارد؛ ب ــشور ارتب ــر ک ــصی ه ــت شخ حاکمي

.رد، برای کشور دیگر لازم الاتباع دانستکه یک کشور پيشين در پيش می گي

ــا انتقــال آن حقــوق از کــشور پيــشين بــه کــشور جانــشين، اســتمرار حقــوق عمــومی ی

امــا در واقــع نمــی تــوان آن را اصــل یــاد مــی شــود، " اصــل"بــه رغــم آنکــه از آن بــه عنــوان

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٠

عمــومی تنهــا در صــورتی مــی دانــست، چــرا کــه طبــق حقــوق بــين الملــل عرفــی، حقــوق

ــد ا ــاره، توان ســتمرار یافتــه و نــسبت بــه کــشور جانــشين قابــل اعمــال باشــد کــه در ایــن ب

.توافق صریحی ميان کشور پيشين و کشور جانشين صورت گرفته باشد

قسمت چهارم

وضعيت خاص تابعيت اشخاص حقيقی

ــر تابعيــت اشــخاص خــصوصی ــت، موجــب تغيي ــر حاکمي ــا -اصــولاً تغيي اعــم از حقيقــی ی

ــرا -حقــوقی ــا مــی شــود، زی ــام و تمــامی ب ــر تابعيــت، وابــستگی ت نظــام حقــوقی حــاکم ب

ــشور دارد ــت هــر ک ــال ســرزمين . اصــل حاکمي ــا انتق ــه ب ــای آن اســت ک ــه معن ــن اصــل ب ای

ــشين، تابعيــت گذشــته خــود را از دســت مــی ــاع کــشور پي ــر، اتب ــه کــشور دیگ کــشوری ب

.دهند و تابعيت کشور جانشين را به دست می آورند

:به اراده فردی، چندین قاعده مقرر شده استامروزه به منظور احترام

هــر شــخص حقيقــی کــه در زمــان جانــشينی دارای تابعيــت کــشور پيــشين بــوده -١

ــت ــسب . اسـ ــونگی کـ ــصرف از چگـ ــی از دو منـ ــاب یکـ ــق انتخـ ــت، حـ ــن تابعيـ ایـ

.تابعيت کشور پيشين یا کشور جانشين را دارد

از دســـت هرگـــاه بـــر اثـــر جانـــشينی، کـــشور پيـــشين موجودیـــت خـــود را کـــاملاً -٢

ــا ــل و اعط ــشين تحمي ــشور پي ــاع ک ــه اتب ــاً ب ــشين الزام ــشور جان ــت ک بدهــد تابعي

.می شود

اشـــخاص حقيقـــی مجـــاز بـــه حفـــظ تابعيـــت کـــشور پيـــشين و انتخـــاب تابعيـــت -٣

ــت، یکــی را انتخــاب ــان دو تابعي ــد از مي ــان بای ــستند؛ یعنــی آن ــشين ني کــشور جان

.کنند

.عف استاین امر به منظور جلوگيری از وضعيت تابعيت مضا

قسمت پنجم

نظامهای حقوقی

ــتن نظــم حقــوقی کــشور پيــشين و جــایگزینی ــان رف ــشينی کــشورها موجــب از مي جان

ــود ــی ش ــشين م ــشور جان ــوقی ک ــم حق ــولی . نظ ــادی و معم ــسيار ع ــعيت، ب ــن وض در ای

ــهاســت ــری و اداری، که کلي ــدنی، کيف ــضایی م ــع ق ــررات اداری، صــلاحيت مراج ــوانين، مق ق

.رندموضوع انتقال قرار گي

اســت کــشور جانــشين مــی توانــد بــر مبنــای حاکميــت خــود، تــصميم بــه حفــظ بــدیهی

ــی ــوانين قبلـ ــشی از قـ ــشين (بخـ ــشور پيـ ــسيختگی ) کـ ــه از گـ ــه ای کـ ــه گونـ ــرد؛ بـ گيـ

ــازمان اداری ــار بـــه اشـــخاص عـــادی و سـ ــه، حقـــوقی خـــسارت بـ ــال یافتـ ســـرزمين انتقـ

.پرهيز شود

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢١

قسمت ششم

حقوق مکتسبه

حقوق مکتسبه عمومی -١

الی یا خصوصیحقوق م -٢

حقوق مختلط -٣

اصــل جهــانی پذیرفتــه شــده ایــن اســت کــه تغييــرات ســرزمينی نمــی تواننــد بــه "

ایــن اصــل عــام، نــه تنهــا جــزء تفکيــک ناپــذیر . حقــوق مکتــسبه لطمــه ای وارد ســازند

ــين الملــل اســت، بلکــه همــواره از اجــزای اصــلی حقــوق، بــه طــور کلــی اســت؛ حقــوق ب

ــوان دایمــی دادگــستری ب ــ ــه دی ــان ک ــه اســت چن اصــل : "ين المللــی همــين نظــر را پذیرفت

ــی ــل عرف ــين المل ــوق ب ــزای حق ــذیر و از اج ــک ناپ ــزء تفکي ــسبه ج ــوق مکت ــه حق ــرام ب احت

."است

ــرفتن ــر گ ــا در نظ ــذکور ب ــرای اصــل م ــال و اج ــرو اعم ــه قلم ــال، لازم اســت ک ــن ح ــا ای ب

ــود ــين و مـــشخص شـ ــتنادی معـ ــومی ) مکتـــسبه(اولاً حقـــوق : ماهيـــت حقـــوق اسـ عمـ

؛ یعنــی مجمــوع حقــوقی کــه بــر مبنــای حقــوق داخلــی کــشور پيــشين ایجــاد )جمــع حــق(

.شده و به دست آمده است

ــشين ــال کــشور جان ــه حقــوق مکتــسبه نمــی شــوند و در قب ــرام ب مــشمول قاعــده احت

ــد ــت اســتناد ندارن ــد . قابلي ــت خاصــی برخوردارن ــالی از حمای ــوق م ــاً حق ــوق، . ثاني ــن حق ای

ــأثيری نمــی گــذارد در زمــره حقــوق خــصوصی هــستند کــه تغييــر ــاً . حاکميــت در آنهــا ت ثالث

ــشين ــشور پي ــا ک ــده ب ــرار داد منعق ــوق ناشــی از ق ــی حق ــتلط؛ یعن ــوق مخ ــه حق ــع ب راج

ــين المللــی ــه حقــوق مکتــسبه، بــه طــور کلــی توســط رویــه ب اجــرای اصــل عــام احتــرام ب

.پذیرفته شده است

قسمت هفتم

امتيازات

ــاز" ــراردادی اســت؛ یعنــی " امتي ــه حقــوق ق ــده از جمل ــرارداد منعق ــق ق ــه طب ــوقی ک حق

ــده اســت ــناخته ش ــه ش ــک شــخص بيگان ــشور وی ــک ک ــان ی ــایی، . مي ــين قرارداده در چن

امتيــاز دهنــده تــضمين مــی کنــد کــه امتيــاز گيرنــده فعاليــت خــود را بــا شــرایط خــاص مقــرر

ــرارداد انجــام دهــد ــه صــورت . در ق ــه پرداخــت مبلغــی ب ــاز متعهــد ب ــل، صــاحب امتي د رمقاب

.شور امتياز دهنده استحق امتياز به ک

ــستند، ــومی ه ــصه عم ــده دارای خصي ــاز دهن ــال امتي ــه در قب ــال ک ــين ح ــازات در ع امتي

حــال چنانچــه کــشور . در قبــال امتيــاز گيرنــده ویژگــی حقــوق خــصوصی را دارا هــستند

ــا ــشور یـ ــد و کـ ــت بدهـ ــود را از دسـ ــرزمين خـ ــشی از سـ ــا بخـ ــام یـ ــده تمـ ــاز دهنـ امتيـ

ــد، ــشين آن گردنـ ــر جانـ ــشورهای دیگـ ــشور کـ ــوی کـ ــده از سـ ــازات داده شـ ــف امتيـ تکليـ

پيـــشين بـــه اشـــخاص خـــارجی چـــه مـــی شـــود؟ در پاســـخ بایـــد اصـــل را بـــر ایـــن پایـــه

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٢

ــر حاکميــت ســاقط نمــی شــوند و عمــل جانــشينی موجــب ــا تغيي ــازات ب گذاشــت کــه امتي

کـــشور . برقـــراری ارتبـــاط ميـــان کـــشور جانـــشين و شـــخص امتيـــاز گيرنـــده خواهـــد شـــد

گيرنــده اجــازه دهــد کــه منــافع حاصــل از قــرارداد را بــه دســت آورد جانــشين بایــد بــه امتيــاز

.و اگر او را از برخی یا تمام منافع محروم کند، بایستی غرامت بپردازد

قسمت هشتم

مسئوليت بين المللی

ــرا ــذارد، زی ــأثير نمــی گ ــين المللــی ت ــر مــسئوليت ب ــشينی کــشورها ب اصــول عــام "جان

اعمــال نامــشروع بمربــوط بــه عــدم قابليــت انتــسا مــسئوليت بــين المللــی، بــویژه قواعــد

ــا فعــال ــداوم مــسئوليت انفعــالی ی ــده ای را کــه حــاکی از ت ــا خــلاف، هــر عقي ناشــی از (ی

."باشد، از شمول خود خارج می کند) ترک فعل یا فعل

ــين ــران خــسارت ناشــی از اعمــال خــلاف حقــوق ب ــرای جب ــه ادعــایی ب ــابراین، هرگون بن

ل کــشور جانــشين، کــاملاً جنبــه شخــصی و فــردی داشــته الملــل کــشور پيــشين در مقاب ــ

.و مسموع نخواهد بود و تنها کشور پيشين مسئول اعمال خود باقی خواهد ماند

چنانچــه کــشور پيــشين قبــل از انحــلال، عليــه کــشور دیگــری ادعــایی هــم داشــته

ــز ســاقط مــی شــود ــور ني ــا اضــمحلال، ادعــای مزب ــر، . باشــد، ب ــان دیگ ــه بي کــشورهای "ب

ــد م ــه جدی ــه مثاب ــوح مطهــر"وجودیــت خــود را ب ــد و اضــمحلال یــک کــشور " ل آغــاز مــی کنن

چــه مــدعی و چــه مــدعی عليــه باشــد، موجــب از بــين رفــتن ادعــا مــی ) کــشور پيــشين(

."شود

برعهده گرفتن مسئوليت بين المللی

و ســازمانهای بـــين المللــی بـــا خــصوصيت مـــسئوليت بــين المللـــی رابطــه کـــشورها

ــدیگر اســت ــال چنان. یک ــلاف ح ــل خ ــا عم ــه آنه ــه چ ــوند ک ــب ش ــل مرتک ــين المل ــوق ب حق

یــا - اعــم از اشــخاص حقيقــی یــا حقــوقی -باعــث ورود خــسارت بــه اتبــاع کــشورهای دیگــر

کارکنان و مأموران سازمانهای بين المللی دیگر گردد، تکليف این اشخاص چيست؟

حمایت دیپلماتيک

تعریف حمایت دیپلماتيک

ــزد کــشور حمایــت دیپلماتيــک، عبــارت اســت از کليــه اقــدامات دیپلماتيــک یــک کــشور ن

ــان کــه در قلمــرو کــشور خــارجی مــورد دیگــر بــرای احقــاق حــق اتبــاع خــود و حمایــت از آن

قــرار گرفتــه انــد و ضــرر و زیــان مــادی یــا معنــوی بــه -از مــالی و جــانی اعــم-زوتعــدی و تجــا

ــان وارد آمــده اســت ــه ادعــای کــشوری تب ــ . آن ــت، ادعــای شخــصی ب ــن حال دیل مــی در ای

و رابطــه اوليــه فــرد متــضرر و کــشور مــسئول را بــه رابطــه کــشور متبــوع متقاضــی و گــردد

.کشور مسئول مبدل می سازد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٣

شرایط اجرای حمایت دیپلماتيک

قسمت اول

تابعيت مدعی

ــده و کــشور متقاضــی ــان دی ــان فــرد زی ــد مي براســاس یــک قاعــده عرفــی کلاســيک، بای

ــته باش ــ ــود داش ــوقی و سياســی وج ــه حق ــت . درابط ــولاً ناشــی از تبعي ــه معم ــن رابط ای

ــصرّح ــورد م ــن م ــز در ای ــی ني ــين الملل ــضایی ب ــه ق ــت اســت و روی ــی تابعي سياســی، یعن

در صــورت فقــدان موافقــت نامــه هــای خــاص، تنهــا رابطــه تابعيــت بــه یــک کــشور : "اســت

."حق حمایت دیپلماتيک می دهد

شـــی از معاهـــده مقـــصود از موافقـــت نامـــه خـــاص، رابطـــه ای اســـت کـــه اســـتثنائاً نا

ــاع یــک کــشور ــر از اتب ــه غي ــراد دیگــری ب ــه اف ــه موجــب آن، حمایــت دیپلماتيــک ب اســتکه ب

.تعميم می یابد

استمرار تابعيت مدعی

ــان ــدای زمــان ورود ضــرر و زی ــد از ابت تابعيــت مــدعی در خواســت حمایــت دیپلماتيــک بای

ــا وقـــوع عمـــل متخلفانـــه موضـــوع حمایـــت دیپلماتيـــک و در طـــی در خ واســـت بـــه وی تـ

ــک ــت دیپلماتي ــه رســمی حمای ــام اقام ــه هنگ ــز ب ــود و ني ــوع خ ــشور متب ــين داز ک ــوای ب ع

ــا زمــان فيــصله دع ــ ــویژ المللــی از ســوی کــشور حــامی ت ــد، ب ه وا، ثابــت باشــد و تغييــر نکن

ــان ــان ورود ضــرر و زی ــين واســتمرار تابعيــت مــدعی در زم ــسيار تعي اقامــه رســمی دعــوا ب

.کننده است

عيت و پناهندهحمایت از اشخاص بی تاب

ــوان : پرفــسور شــارل روســو معتقــد اســت ــه عن اگــر شــرط تابعيــت مــدعی را همــواره ب

شــرط اساســی حمایــت دیپلماتيــک در حقــوق موضــوعه معاصــر قلمــداد کنــيم، نتيجــه

ــراد ــت از اف ــذیرش حمای ــدم پ ــد داشــت و آن ع ــال خواه ــه دنب ــرادی را ب ــل ای ــسند و قاب ناپ

ــا ــی ت ــل ب ــه دلي ــرا ب ــت اســت، زی ــدون تابعي ــذیرش در ب ــلاحيت پ ــشوری ص ــيچ ک بعيتی، ه

.حمایت از آنان را نداردخواست

ــل در ــين المل ــوق ب ــسيون حق ــگر کمي ــل، گزارش ــن دلي ــه ای ــه ب ــد ک ــی رس ــر م ــه نظ ب

ــه اجــلاس ســال ــود ب ــزارش خ ــه ٢٠٠٤گ ــود ک ــشنهاد نم ــاده ای را پي ــرح م ــسيون، ط کمي

ــه موجــب آن ــده، از : "ب ــت و پناهن ــی تابعي ــت دیپلماتيــک از اشــخاص ب ــشور حمای ســوی ک

ــان ــه در زم ــه شــرطی ک ــد، ب ــد آم ــل خواه ــه عم ــان ب ــانونی و رســمی آن ــت ق ــل اقام مح

."رسيدن ضرر و زیان و اقامه دعوا، در آن کشور اقامت داشته باشند

حمایت از اشخاص حقوق

امکــان حمایــت از اشــخاص حقــوقی، اعــم از اشــخاص حقــوق عمــومی، خــصوصی،

ــوایی، ــای هـ ــاری، ناوهـ ــرکتهای تجـ ــه شـ ــضایی، از از جملـ ــای فـ ــفينه هـ ــشتيها و سـ کـ

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٤

ــد حمایــت از اشــخاص ــن مــورد، وضــعيت مانن ــوع آنهــا وجــود دارد و در ای ســوی کــشور متب

.حقيقی است

قسمت دوم

مراجعه قبلی و مقدماتی مدعی به مقامات داخلی

ــت ــل از درخواسـ ــدعی قبـ ــه مـ ــت کـ ــک، آن اسـ ــت دیپلماتيـ ــرای حمایـ ــرط دوم اجـ شـ

ع خـــود، بـــرای دادخـــواهی بـــه مقامـــات صـــلاحيتدار حمایـــت دیپلماتيـــک از کـــشور متبـــو

ــی شــده اســت، ــيش بين ــف، پ ــوع تخل ــل وق ــشور مح ــررات ک ــوانين و مق ــه در ق ــی ک داخل

مراجعــه کــرده و از کليــه امکانــات دادخــواهی قــانونی در محــل اســتفاده کــرده، امــا نتيجــه

.ای نگرفته است

:استثناهای وارد بر قاعده توسل به مراجع داخلی

.ی مستقيماً توسط کشوری به کشور دیگر وارد شودهرگاه خسارت -١

ــدعی -٢ ــواهی م ــانع دادخ ــه اوســت، م ــسئوليت متوج ــای م ــه ادع ــشوری ک ــاه ک هرگ

.شود

ــه کــشوری کــه -٣ ــر مــوجهی روی دهــد کــه ب ــأخير غي ــد دادخــواهی، ت ــاه در فراین هرگ

.ادعای مسئوليت متوجه اوست، قابل انتساب باشد

آئــين دادرســی کــشوری کــه هرگــاه نقــص و بــی نظمــی در ســازمان قــضایی و -٤

.ادعای مسئوليت متوجه اوست، وجود داشته باشد

ــی و منطقــی نداشــته -٥ ــان عقل ــی، امک ــع داخل ــه مراج ــدعی ب ــاه دسترســی م هرگ

.باشد

قسمت سوم

پاکدستی مدعی

ــه ــه ب ــرد ک ــده گي ــر عه ــک اشخاصــی را ب ــت دیپلماتي ــدارد، حمای ــشوری حــق ن ــيچ ک ه

لاف نــسبت بــه کــشور محــل اقامــت شــده یــا نحــوی از انحــا مرتکــب رفتــار ناشایــست و خ ــ

. خود نشان داده اند ازفعاليتی مغایر با مقررات حقوق بين الملل

ــشور ــخاص از حمایـــت دیپلماتيـــک کـ ــدن اشـ ــد شـ ــره منـ ــایی بهـ ــرط نهـ ــابراین، شـ بنـ

ــود، ــوع خ ــار صــحيح متب ــشور محــل داشــتن رفت ــی ک ــررات داخل ــا مق ــق ب ــه مواف و بيطرفان

.اقامت و حقوق بين الملل است

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٥

قسمت چهارم

انصراف از حمایت دیپلماتيک

)شرط کالوو(

ــخاص ــشورها و اشـ ــان کـ ــده ميـ ــای منعقـ ــه هـ ــا و موافقـــت نامـ در برخـــی از قراردادهـ

ــارجی ــصوصی خـ ــوق خـ ــوقی حقـ ــوقی (حقـ ــا حقـ ــی یـ ــون ) حقيقـ ــایی چـ ــه هـ در زمينـ

ــه ــه ب ــد ک ــی گنجانن ــاری، شــرطی را م ــه ک ــا مقاطع ــاز و ی ــارجی، امتي ــذاری خ ســرمایه گ

ــر ــت موجــب آن، ط ــه حمای ــارجی را از توســل ب ــد خ ــوعش ف متعاه ــشور متب ــک ک دیپلماتي

منـــع مـــی کننـــد و یـــا هرگونـــه شـــکایت بـــين المللـــی از ناحيـــه اورا از قبـــل، غيـــر قابـــل

. می نامند" شرط کالوو"چنين شرطی را . پذیرش اعلام می دارند

ــرا حمایــت دیپلماتيــک ناشــی از ــار حقــوقی اســت، زی ــه اعتب شــرط کــالوو فاقــد هــر گون

.صلاحيت شخصی کشورهاست و اتباع کشورها حق انصراف از آن را ندارند

حمایت شغلی سازمانهای بين المللی

بــه کارکنــان و مــأموران یــک ســازمان بــين المللــی از ســوی کــشور یــا ســازمان چنانچــه

ــد ــين المللــی دیگــری خــسارتی وارد آی ــوط حــق حمایــت از مــأمور زیا ،ب ــده ند ســازمان مرب ی

ــل ــودرا در مقابـ ــوع حمایـــت را . کـــشور مـــسئول دارا اســـت خـ ــغلی"ایـــن نـ " حمایـــت شـ

در ١٩٤٩ آوریـــل ١١دیـــوان بـــين المللـــی دادگـــستری در نظریـــه مـــشورتی مـــورخ . گوینـــد

قـــضيه مـــرگ کنـــت برنـــادت دبيـــر کـــل وقـــت و ميـــانجی صـــلح ســـازمان ملـــل متحـــد در

ــلام داشــت ــه اع ــد برخــی از خــسارت ناشــی از : خاورميان ــی توان ــد م ــل متح ســازمان مل

قــصور کــشور نــسبت بــه یــک قاعــده بــين المللــی، خــواه بــه خــاطر خــسارت وارده بــه خــود

.را اعمال نماید" حمایت شغلی"یا کارکنان خود، قاعده و

و حمایت دیپلماتيکطرح مسئوليت کشور ثالث

حــال چنانچــه قبــل از تغييــرات ســرزمينی، عمــل نــاقض حقــوق بــين الملــل موجــب

ان وقـــوع خـــسارت، تابعيـــت کـــشور پيـــشين را خـــسارت بـــه شخـــصی گـــردد کـــه در زمـــ

ــک ــيش کــشيدن مــسئوليت ی ــه منظــور پ ــشين حــق دارد ب ــا کــشور جان داشــته اســت، آی

کشور ثالث، حمایت دیپلماتيک خود را نسبت به شخص زیان دیده اعمال کند؟

قاعــده عــامی کــه بــه گونــه غيــر قابــل تردیــدی در ایــن مــورد مجراســت، ایــن اســت کــه

ــه ــاع یــک حمایــت دیپلماتيــک ب ــه نفــع اتب ــردی کــشورها، تنهــا ب ــه تجلــی صــلاحيت ف منزل

دیــوان دایمــی دادگــستری بــين المللــی بــه ایــن دليــل کــه قربــانی . کــشور قابــل اجراســت

ــوده ا ــشين نب ــشور جان ــه ک ــوز تبع ــسارت هن ــوع خ ــان وق ــذک ســتدر زم ــئوال م ــه س ر و، ب

دی پاســـخ منفـــی داده اســـت؛ یعنـــی اصـــل حمایـــت دیپلماتيـــک را در مـــورد چنـــين افـــرا

.قابل اعمال ندانسته است

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٦

قسمت نهم

جانشينی کشورها بر معاهدات

تــأثير جانــشينی کــشورها بــر معاهــدات را مــی تــوان بــا توجــه بــه نــوع معاهــدات و

:شکل جانشينی به شرح زیر مورد بررسی قرار داد

:انواع معاهدات

معاهدات شخصی: الف

معاهدات عينی: ب

سایر تعهدات قراردادی: ج

:معاهدات شخصی :الف

معاهـــدات شخـــصی کـــه در واقـــع همـــان معاهـــدات قـــراردادی هـــستند، صـــرفاً بـــرای

ــای ــودت، همکاریه ــه معاهــدات م ــد؛ از جمل ــاد مــی کنن ــاليف ایج ــوق و تک ــشان حق طرفهای

.ی و بازرگانی و امثال آنهااقتصاد

ــا اضــمحلال ــوده و ب ــر ب ــده معتب ــشور طــرف معاه ــان دوام ک ــا زم ــدات ت ــه معاه ــن گون ای

.از درجه اعتبار ساقط می گردندآن،

ــن ــه ای ــشورها، ب ــشينی ک ــه اشــکال جان ــداتی در کلي ــين معاه ــر چن ــشينی ب ــار جان آث

ترتيـــب اســـتکه کـــشور یـــا کـــشورهای جانـــشين، کماکـــان ملتـــزم در قبـــال آن معاهـــدات

.باقی خواهند ماند

، بـــه "لـــوح ســـپيد"یـــا " لـــوح مطهـــر"کـــشور تـــازه اســـتقلال یافتـــه براســـاس دکتـــرین

ت شخــصی کــشور پيــشين متعهــد و ملتــزم نخواهــد بــود مگــر آنکــه ایــن کــشور بــا معاهــدا

.اسمترار و تداوم معاهدات کشور پيشين را بپذیرد" اعلاميه جانشينی"صدور

معاهدات عينی: ب

ــده ــد آورن ــه پدی ــد ک ــود دارن ــدات وج ــماری از معاه ــصی، ش ــدات شخ ــوازات معاه ــه م ب

ــدات سـ ــ ــه معاهـ ــستند؛ از جملـ ــی هـ ــای عينـ ــعيت هـ ــضمن وضـ ــدات متـ رزمينی و معاهـ

منـــافع عمـــومی جامعـــه بـــين المللـــی و معاهـــدات حقـــوق بـــشری و یـــا بـــه طـــور کلـــی

. معاهدات قانون ساز

ــشورها ــشينی ک ــوع جان ــی در صــورت وق ــه باشــند -معاهــدات عين ــر شــکل ک ــه ه از - ب

ــه ــشين ب ــه کــشور جان ــشين ب ــار"ورت صــکــشور پي ــد و در نتيجــه، " خودک ــال مــی یابن انتق

هـــيچ گونـــه وقفـــه ای در اجـــرای آنهـــا ایجـــاد نمـــی کنـــد و اجرایـــشان عمـــل جانـــشينی

.کماکان استمرار دارد

ــور اســتثنا ــه ط ــا ب ــوع ءام ــه محــض وق ــه ب ــی هــستند ک ، ســه دســته از معاهــدات عين

:آنها عبارتند از. جانشينی، منفسخ می گردند

معاهدات مربوط به استقرار پایگاههای نظامی خارجی در کشور جانشين -١

اره بخشی از سرزمين کشور جانشين به سایر کشورهامعاهدات اج -٢

معاهدات واگذاری منابع طبيعی کشور جانشين به سایر کشورها -٣

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٧

وضعيت سایر تعهدات قراردادی: ج

ــشو ــشينی، از ک ــورت جان ــر در ص ــراردادی زی ــدات ق ــشين رتعه ــشور جان ــه ک ــشين ب پي

:منتقل می شوند

جودندتعهدات قراردادی که اعلام کننده قواعد عرفی مو -١

البتــه، چنــين بــه نظــر مــی رســد . تعهــدات قــراردادی کــه مویــد قواعــد آمــره هــستند -٢

.که شأن و منزلت این گونه تعهدات از سطح قراردادی فراتر رفته است

.تعهدات قراردادی الزام آوری که به قواعد عرفی تبدیل شده اند -٣

سرنوشـــت معاهـــدات در صـــورت واگـــذاری یـــا انـــضمام بخـــشی از ســـرزمين یـــک -٤

.شور به کشور دیگرک

قسمت دهم

عضویت در سازمانهای بين المللی

ســـئوالی کـــه مطـــرح مـــی شـــود ایـــن اســـت کـــه اگـــر کـــشور در رابطـــه بـــا موضـــوع،

جانــــشين کــــشوری جدیــــد التأســــيس باشــــد، آیــــا آن کــــشور بــــا حقــــوق کامــــل در

ســـازمانهای بـــين المللـــی کـــه کـــشور پيـــشين در آنهـــا عـــضویت داشـــته، پذیرفتـــه مـــی

قاعــده کلــی قابــل اجــرا کــه ناشــی از سياســت اســتعمارزدایی اســت، شــود؟ طبــق

چنـــين کــــشورهایی بایــــد بـــه طــــور جداگانــــه عـــضویت ســــازمانهای بــــين المللــــی را

ــد ــز درخواســت نماین ــسته آن ني ــازمانهای تخصــصی واب ــد و س ــل متح ــه ســازمان مل و روی

ــين اســت ــش . چن ــه دو ک ــستان ب ــد و پاک ــدیل هن ــد و تب ــستان از هن ــدایی پاک ــس از ج رو پ

ان ملــل متحــد تــشریفات مربــوط بــه درخواســت را فقــط در مــورد پاکــستان ممــستقل ســاز

.لازم دانست

ــضویت در ــشينی در ع ــر جان ــار آن ب ــد و آث ــشور جدی ــورد ســایر اشــکال تأســيس ک در م

بـا ایـن حـال، . سازمان ملل متحـد نيـز قاعـده کلـی و عـام همـان اسـت کـه قـبلاً ذکـر شـد

. و خاص بوده استرویه سازمان در مواردی گوناگون

)سابق(عضویت جمهوریهای مستقل شوروی

ــضو ــشورهای عـ ــه "کـ ــوروی جامعـ ــستقل شـ ــشورهای مـ ــابق" (کـ ــه ) سـ ــد کـ پذیرفتنـ

در ســـازمان ملـــل متحـــد و ارکـــان ) ســـابق(روســـيه جانـــشين اتحـــاد جمـــاهير شـــوروی

ن، بــا کليــه حقــوق و امتيــازات، مخــصوصاً حــق وتــویی باشــد کــه بــرای اتحــاد آوابــسته بــه

.شناخته شده است) سابق(هير شوروی جما

ــد ــه نگردی ــه اعتراضــی مواج ــيچ گون ــا ه ــرد ب ــن عملک ــد از . ای ــل متح ــه ســازمان مل البت

ــا درخواســت عــضویت نمســایر کــشورهای اســتقلال یافتــه خواســت نــد، و آنهــا نيــز بــه یات

.تدریج این کار را انجام دادند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٨

)سابق(عضویت جمهوریهای یوگسلاوی

د ســازمان ملــل متحــد بــا ســایر مــوارد مــذکور متفــاوت اســت؛ در ایــن مــورد، برخــور

ــه ــی رغــم اینک ــه عل ــه ک ــدین گون ــستان"ب ــرو وصرب ــه نگ ــه یوگــسلاوی " مونت پــس از تجزی

خـــودرا کـــشور جمهـــوری فـــدرال یوگـــسلاوی و جانـــشين بلامنـــازع جمهـــوری فـــدرال

ــن ــومی، ای ــع عم ــت و مجم ــا شــورای امني ــد، ام ــلام نمودن ــسلاوی اع ــستی یوگ سوسيالي

ــد جانــــ ــضویت را نپذیرفتنــ ــر عــ ــو اشينی بــ ــای م داشــــتلاعــ ــه عــــضویت جمهوریهــ کــ

ــسلاوی ســابق ــای یوگ ــد ســایر جمهوریه ــل مانن ــرو در ســازمان مل ــه نگ ــستان و مونت صرب

.ست هر یک از آنها به طور جداگانه استامنوط به درخو

مفهوم سازمانهای بين المللی

ز کـــشورهاست کـــه بـــه ســـازمان بـــين المللـــی عبـــارت از اجتمـــاع نهادینـــه گروهـــی ا

ــای مختلــــف ــه هــ ــشترک در زمينــ ــين و مــ ــدفهای معــ ــور تحقــــق هــ ــصادی، (منظــ اقتــ

.با یکدیگر همکاری می کنند) سياسی، فرهنگی و غيره آنها

ــی، ــين الملل ــای تأســيس هــر ســازمان ب ــه " معاهــده موســس"مبن ــه منزل اســت کــه ب

ــازمان اســـت ــنامه آن سـ ــاد . اساسـ ــا انعقـ ــل، بـ ــين الملـ ــوق بـ ــال حقـ ــان فعـ ــين تابعـ چنـ

ــين المللــی اســت –ای معاهــده تمایــل خــودرا بــه همکــاری – کــه یــک ســند چندجانبــه ب

.منظم در محدوده مشخص ابراز می دارند

ــا ــام، امـ ــل عـ ــين الملـ ــوق بـ ــابع حقـ ــوع تـ ــين المللـــی دولتـــی در مجمـ ــازمانهای بـ سـ

ــابعاختــصاصاً ــين المللــی "ت ــين . هــستند" حقــوق ســازمانهای ب ــرای اینکــه ســازمانهای ب ب

ــ ــی از شخــصيت الملل ــد دارای ميزان ــد بای ــه خــود بپردازن ــه انجــام وظــایف محول ــد ب ی بتوانن

ایــن شخــصيت یــا اهليــت حقــوقی آنهــا بــر حــسب هــدفها و مقــررات . بــين المللــی باشــند

.اساسنامه هر سازمان، تفاوت می کند

ــابع معاهــدات موســس ســازمانهای بــين المللــی ماننــد ســایر معاهــدات بــين المللــی ت

. بين المللی استحقوق معاهدات

"شخصيت حقوقی سازمانهای بين المللی"

ــویژه ــود بـ ــی شـ ــوقی داده مـ ــصيت حقـ ــی شخـ ــين المللـ ــازمانهای بـ ــه سـ ــولاً بـ معمـ

ــوال ــرار داد، داشــتن ام ــد ق ــرای عق ــوقی ب ــا، حــق دادخــواهی، واهليــت حق ــصرف در آنه ت

ــاده ــد در ١٠٤مـ ــل متحـ ــازمان ملـ ــوقی سـ ــت حقـ ــحبت از اهليـ ــد صـ ــل متحـ ــشور ملـ منـ

کـــشورهای عـــضو کـــرده اســـت و صـــریحاً از شخـــصيت حقـــوقی ســـازمان نـــام ســـرزمين

ــاره ــود دربـ ــشورتی خـ ــی در رأی مـ ــين المللـ ــستری بـ ــوان دادگـ ــی دیـ ــت، ولـ ــرده اسـ نبـ

صـــدمات وارده بـــه کارکنـــان ســـازمان حـــين انجـــام وظيفـــه قـــصد کـــشورهای عـــضو را در

.اعطای شخصيت بين المللی به سازمان احراز کرد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٢٩

:ی بين المللیطبقه بندی سازمانها

غير دولتی-٢ دولتی -١: طبقه بندی بر مبنای اعضا تشکيل دهنده-الف

طبقه بندی بر مبنای موضوع-ب

طبقه بندی براساس اختيارات-ج

طبقه بندی براساس قلمرو جغرافيایی-د

براساس موضوعطبقه بندی )الف

ــ ــی ت ــا م ــت آنه ــوع فعالي ــر موض ــی را از نظ ــين الملل ــازمانهای ب ــازمانهای س ــه س وان ب

.عام و تخصصی تقسيم نمود

طبقه بندی براساس اختيارات) ب

ــسترده ای ــارات گـ ــضا دارای اختيـ ــل اعـ ــی در مقابـ ــين المللـ ــازمانهای بـ ــی از سـ برخـ

.هستند و برخی دیگر اختيارشان محدود است

:براساس قلمرو جغرافياییطبقه بندی ) ج

) ملل جامعه-سازمان ملل متحد(ازمانهای جهانی س-١

)اکو(سازمان همکاری اقتصادی ( سازمانهای منطقه ای -٢

)سازمان کنفرانس اسلامی( سازمانهای ميان قاره ای -٣

ــازمانهای ــه س ــوان ب ــی ت ــایی، م ــرو جغرافي ــی را براســاس قلم ــين الملل ــازمانهای ب س

.جهانی، سازمانهای منطقه ای و سازمانهای ميان قاره اس تقسيم نمود

حقوق بين المللاشخاص خصوصی در

ــصوصی ــوقی -اشــخاص خ ــا حق ــی ی ــم از حقيق ــوابط و شــرایط خاصــی در - اع تحــت ض

ــان ــا تابع ــداد مــی شــوند، ام ــل قلم ــين المل ــوق ب ــان حق ــره تابع ــشتق"زم ". کوچــک"و " م

؛ یعنــی تابعــانی کــه شخــصيت حقــوقی آنهــا از اراده کــشوری گرفتــه "مــشتق"تابعــان

ه نــسبت بــه ســایر تابعــان حقــوق بــين ؛ یعنــی تابعــانی کــ"کوچــک"شــده اســت و تابعــان

اشـــخاص خـــصوصی در ســـطح بـــين المللـــی فقـــط دارای یـــک . الملـــل، کوچـــک هـــستند

و یــا سلــسله حقــوق و تعهــداتی هــستند کــه صــریحاً و بــه طــور محــدود در معاهــدات

.قواعد عرفی بين المللی پيش بينی شده اند

دولتـــی و ميـــان اشـــخاص حقـــوقی خـــصوصی، صـــرفاً ســـازمانهای بـــين المللـــی غيـــر

شــــرکتهای فراملــــی یــــا چنــــد مليتــــی، از حقــــوق و تعهــــدات بــــين المللــــی محــــدود

.برخوردارند

افراد در حقوق بين الملل

در مـــورد موقعيـــت و جایگـــاه افـــراد در حقـــوق بـــين الملـــل، دو عقيـــده اصـــلی و مهـــم

دارد و دیگـــری ) ایـــده آليـــستی ( جنبـــه آرمـــان گرایانـــه کـــهیکـــی عقيـــده ای: وجـــود دارد

).رئاليستی(ای که منطبق با واقعيات جهان معاصر است عقيده

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٠

ــه اول ــق نظریـ ــين :طبـ ــوق بـ ــستند و حقـ ــی هـ ــين المللـ ــصيت بـ ــراد دارای شخـ افـ

ــد مــی ــا یکــدیگر تنظــيم و قاعــده من ــراد را ب ــط اف ــل، حقــوقی اســت کــه منحــصراً رواب المل

ت و در ایــن نظریــه، تمــایلا . در نتيجــه، تابعــان حقــوق بــين الملــل، افــراد هــستند . کنــد

.واقعيتها در هم آميخته اند

ــه دوم ــا در نظری ــين :ام ــات ب ــوق و الزام ــث حق ــژه ای از حي ــاه وی ــراد جایگ ــد اف هــر چن

ــد ــل دارن ــين المل ــوق ب ــی در حق ــی ،الملل ــين الملل ــشورها و ســازمانهای ب ــد ک ــا همانن ام

تابعــان "حقــوق بــين الملــل نيــستند، بلکــه جــزء " تابعــان فعــال "در زمــره ) بــين الــدول (

. هستند"منفعل

ــراد در ســـطح بـــين المللـــی، در واقـــع حقـــوق حمایـــت کننـــده اســـت کـــه حقـــوق افـ

از آنهــا یــاد مــی شــود، و تکــاليف یــا تعهــدات " حقــوق بــين الملــل بــشر"معمــولاً در مبحــث

ــراد ــی اف ــين الملل ــسئوليت ب ــسأله م ــرح م ــب ط ــته و موج ــری داش ــه کيف ــرفاً جنب ــه ص ک

ــی شــود، ــراد م ــری اف ــث کيف ــ "در مبح ــين المل ــوق ب ــریلحق ــسط " کيف ــورد شــرح و ب م

.قرار می گيرد

:حقوق و تکاليف افراد در حقوق بين الملل

حقوق حمایت کننده یا حمایت از افراد در حقوق بين الملل -١

مسئوليت کيفری افراد در حقوق بين الملل -٢

:حمایت از افراد در حقوق بين الملل

: جهانی از حقوق بشرحمایت )الف

بشرحمایت عام از حقوق: اول

منشور ملل متحد -١

:منشور بين الملل حقوق بشر -٢

I- اعلاميه جهانی حقوق بشر

II- ميثاقهای بين المللی حقوق بشر

ميثاق بين المللی در مورد حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی -

ميثاق بين المللی در مورد حقوق مدنی و سياسی -

) نژادیی تبعيضا الغ-عهدنامه لغو بردگی (سایر متون بنيادین حقوق بشر -٣

:افرادحمایت از برخی از طبقات : دوم

حمایت از کارگران -١

حمایت از اقليتها -٢

حمایت از پناهنگدان و افراد بدون تابعيت -٣

حمایت از بيگانگان -٤

حمایت از زنان -٥

حمایت از کودکان -٦

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣١

:نهادهای جهانی حقوق بشر: سوم

کميسيون حقوق بشر -١

ميسيون عالی حقوق بشرک -٢

مرکز حقوق بشر -٣

قام زنکميسيون م -٤

کميته حقوق بشر -٥

کميته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی -٦

کميته رفع تبعيض نسبت به زنان -٧

کميته عالی ملل متحد برای پناهنگدان -٨

کميته رفع تبعيض نژادی -٩

:مسئوليت کيفری افراد در حقوق بين الملل

مستلزم تحقق جرم بين الملل است: اول

مفهوم جرم بين المللی) الف

:جرائم بين المللیانواع ) ب

جنایات عليه صلح-١

جنایات عليه بشریت-٢

جنایات جنگی-٣

:مستلزم شيوه ونوع محاکمه و مجازات بين المللی: دوم

اصل محاکمه و مجازات ملی) الف

محاکمه و مجازات بين المللی) ب

مسئوليت کيفری افراد در حقوق بين الملل

ــ ــام ب ــراد در نظ ــری اف ــسئوليت کيف ــق م ــه تحق ــوط ب ــه نخــست، من ــی در مرحل ين الملل

" جـــرم بـــين المللـــی"مطالعـــه و تبيـــين اعمـــال فـــردی نامـــشروع و خلاقـــی اســـت کـــه

ــری، ــسئوليت کيف ــد م ــرین پيام ــه مهمت ــا ک ــه دوم، از آنج ــود و در مرحل ــی ش ــسوب م مح

مجــازات اســت، بــه همــين جهــت شــيوه و نــوع محاکمــه و مجــازات نيــز بایــد بررســی

.شود

مللیمفهوم جرم بين ال

تعریف جرم بين المللی

ــين المللــی ــرا جــرم ب ــست، زی ــين المللــی ني ــی، جــرم ب ــين الملل تخلــف از هــر تعهــد ب

ــی ــا عمل ــرف ی ــی براســاس ع ــين الملل ــه ب ــه جامع ــل ک ــين المل ــوق ب ــالف حق اســت مخ

.معاهدات آن را جرم شناخته باشد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٢

انواع جرایم بين المللی

جنایات عليه صلح: الف

ــارت ــه صــلح عب ــات علي ــين : " اســت ازجنای ــاحش هــر تعهــد ب المللــی نقــض عمــده و ف

کــه بــرای حفــظ صــلح و امنيــت بــين المللــی اهميــت اساســی دارد، ماننــد ممنوعيــت

"تجاوز

جنایات عليه بشریت: ب

ــارت اســـت از ــه بـــشریت عبـ ــين : "جنایـــات عليـ ــد بـ ــر تعهـ ــده و فـــاحش هـ نقـــض عمـ

ــي ن آزادانــه سرنوشــت المللــی کــه بــرای حفــظ وجــود انــسان و تــضمين حــق ملتهــا در تعي

.آنان و تضمين حفظ محيط زیست اهميت اساسی دارد

نمونه هایی از جنایات عليه بشریت برده داری، کشتار جمعی یا نسل کشی

جنایات جنگی : ج

نقـــض فـــاحش قواعـــد و مقـــررات حقـــوق جنـــگ یـــا : جنایـــات جنگـــی عبـــارت اســـت از

ــای ــه هـ ــامل عهدنامـ ــسلحانه، شـ ــمات مـ ــوق مخاصـ ــو و ١٩٤٩حقـ ــد و ژنـ ــایر قواعـ سـ

ــر ــين المللــی و غي ــر مخاصــمات مــسلحانه ب ــل حــاکم ب ــين المل عرفهــای مــسلم حقــوق ب

.بين المللی

ــت ــی اسـ ــخص حقيقـ ــی شـ ــين المللـ ــرم بـ ــل جـ ــد عامـ ــصی ماننـ ــصوصيات شخـ خـ

.جنسيت، شغل، نژاد، موثر در مقام نيست

ــد از ــی عبارتنـ ــات جنگـ ــات : جنایـ ــامی، جنایـ ــر نظـ ــراد غيـ ــه افـ ــابی عليـ ــات ارتکـ جنایـ

ــا خــصوصی در زمــان ارتکــا ــه مجروحــان و اســيران جنگــی، غــارت امــوال عمــومی ی بی علي

.جنگ و استفاده از سلاحهای ممنوعه

شيوه و نوع محاکمه و مجازات بين المللی

اصل محاکمه و مجازات ملی: الف

ــه صــلاحيت ــردد ک ــل مــی گ ــامی کام ــراد هنگ ــی اف ــين الملل ــتلای ب ــری "اع ــوان کيف دی

.فراگير شود" بين المللی

اســت یعنــی صــلاحيت رســيدگی بــه "صــلاحيت تکميلــی"امــا صــلاحيت دیــوان در واقــع

جنایـــات بـــين المللـــی مقـــرر در اساســـنامه دیـــوان، در ابتـــدا بـــا مراجـــع قـــضایی داخلـــی

ــوان صــلاحيت رســيدگی دارد ــين المللــی . اســت و پــس از آن، دی ــورد جــرایم ب ــه، در م البت

ــوان اســـت ــلاحيت دیـ ــارج از صـ ــا، خـ ــه آنهـ ــيدگی بـ ــه رسـ ــلاحيت کـ ــه کـــشورها صـ ، کليـ

.محاکمه و مجازات دارند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٣

محاکمه و مجازات بين المللی: ب

ــوان کيفـــری بـــين المللـــی و دادگاههـــای کيفـــری ــروزه بـــه رغـــم فعایـــت دیـ ــرای امـ بـ

ــتثنا، ــت و اسـ ــی اسـ ــا داخلـ ــی یـ ــازات ملـ ــه و مجـ ــل، محاکمـ ــدا، اصـ ــسلاوی و روانـ یوگـ

.محاکمه و مجازات بين المللی است

ــ ين المللــی، صــلاحيت محاکمــه و تعيــين مجــازات بــرای کليــه اشــخاص دیــوان کيفــری ب

از جنایــات بــين المللــی مــشمول صــلاحيت ذاتــی دیــوان حقيقــی را کــه مرتکــب یکــی

.بشوند را دارد

ــد ــا : ماننـ ــوان یـ ــنامه دیـ ــضو اساسـ ــشورهای عـ ــرو یکـــی از کـ ــه در قلمـ اشخاصـــی کـ

ــی ا ــب یک ــوان مرتک ــلاحيت دی ــذیرش ص ــه پ ــده اعلامي ــسليم کنن ــشور ت ــات شــده ک ز جنای

.اند

:اصول اساسی حاکم بر روابط بين المللی

)برابری مطلق کشورها( دولتها یاصل برابر -١

اصل حق ملتها در تعيين سرنوشت خویش -٢

اصل منع توسل به زور -٣

اصل حل مسالمت آميز اختلافات -٤

داخلی یا خارجی کشورهااموراصل عدم مداخله در -٥

احترام به حقوق بشراصل -٦

بين المللیاصل همکاری -٧

اصل حسن نيت -٨

ــه اصــول اساســی حــاکم ــوبی هــستند ک ــانون اساســی مکت ــشتر کــشورها دارای ق بي

ــرر مــی دا ــا را مق ــط اجتمــاعی آنه ــر رواب ــه خــط مــشی اساســی . درب ــه منزل ــن اصــول ب ای

اصـــول مـــورد بحـــث نـــه تنهـــا تکـــاليف و . زنـــدگی هـــر جامعـــه ای محـــسوب مـــی شـــود

ط سياســــی و اهــــداف اساســــی تعهــــدات کلــــی را تعيــــين مــــی کنــــد بلکــــه خطــــو

.دستگاههای کشوری را مشخص می سازد

زیــرا در ابتــدای پيــدایش جامعــه . امــا در جامعــه جهــانی وضــع بــدین منــوال نيــست

ــری ــدرت برت ــان ق ــه دارای چن ــن جامع ــضو ای ــشورهای ع ــک از ک ــيچ ی ــانی ه ــه جه ــود ک نب

ــد و اصــول اساســی لازم ا ــار وضــع نمای ــرای ســایر کــشورها قواعــد رفت ــد ب ــه ای بتوان لرعای

در ســـایه فـــشار خواســـته هـــا و نيازهـــای مجموعـــه ای از قواعـــد گونـــاگون. را مقـــرر دارد

ــصوی ــر ســر ت ــا ب ــد، ام ــدوین گردی ــدریج، تکميــل و ت ــه ت ــف، ب هــيچ اصــل بکــشورهای مختل

ــاً . جهانــشمولی توافــق حاصــل نــشد ــن همــه کــشورها،به صــورت خودجــوش و تقریب ــا ای ب

.ره ای از اصول کلی توجه داشته اندناخودآگاه، در خلق این قواعد به پا

ابــری، آزادی و اســتقرار بر: کــه لااقــل ســه اصــل مــورد توجــه کــشورها بــوده اســت

.وضع حقوقی

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٤

برابری مطلق کشورها

ــه از ــود ک ــتوار ب ــدی اس ــه قواع ــای مجموع ــر مبن ــاً ب ــل ســنتی طبيعت ــين المل ــوق ب حق

ــشورها و از برابــر ــی ک ــت مل ــرد رســمی یحاکمي ــی ک ــا دفــاع م ، در ١٩٤٥در ســال . آنه

جریــان کارهــای مقــدماتی تهيــه منــشور ملــل متحــد بنيانگــذاران ســازمان ملــل متحــد

ــد ــصميم گرفتن ــضاء "ت ــه اع ــق هم ــری مطل ــاده (را " براب ــول ) ٢-١م ــی از اص ــوان یک ــه عن ب

.نداراوليه سازمان اعلام د

:این برابری متضمن چهار عنصر است

از همـــه حقـــوقی کـــه از حاکميـــت "، ثانيـــاً، "حقـــوقی برابرنـــدکـــشورها از لحـــاظ : "اولاً

شخـــصيت کـــشورها، تماميـــت ارضـــی و "، و ثالثـــاً "آنهـــا ناشـــی مـــی شـــود برخوردارنـــد

ــا ــرم اســت ... اســتقلال سياســی آنه ــه ". محت ــب اســت ک ــن مطل ــان ای ــارم بي ــصر چه عن

عنــصر ایــن ". هــر کــشور بایــد در ســطح بــين المللــی تکــاليف و تعهــدات خــود را ایفــا کنــد "

بــه عنــوان مبنــا و پایــه در روابــط بــين المللــی "چهــارم بــه چــشم نویــسندگان منــشور

.به شمار آمده است" ميان کشورهای عضو و ميان سازمان و اعضای آن

پيــشنهاد . را خواســتار گردیــد کــه پذیرفتــه نــشد " مطلــق"نماینــده بلژیــک حــذف صــفت

.رد شد" مطلق"به جای " حقوقی" کلمه ناوروگوئه نيز در مورد گذاشت

ــود ــک ب ــده بلژی ــا نماین ــق ب ــع، ح ــه، در واق ــالی ک ــه : در ح ــر پای ــد ب ــل متح ــازمان مل س

ــاده ــرا م ــشده اســت، زی ــری همــه اعــضا اســتوار ن ــه ٢٧-٣براب ــسبت ب ــو را فقــط ن حــق وت

ــرده اســت ــرار ک ــت برق ــم شــورای امني ــاده . اعــضای دائ ــذکور در م ــری م ــاً، اصــل براب نتيجت

.یا رهنمود کلی فرض شود باید فقط به صورت یک الگو ٢-١

در بــر مــی گيــرد، جــا دارد ایــن دو رانظــر بــه اینکــه ایــن اصــل منطقــاً دو مفهــوم متفــاوت

.مفهوم جدا مورد بررسی قرار گيرد

حاکميــت ملــی، عــلاوه بــر اینکــه بــه هــر کــشور در قلمــرو ســرزمين خــود اختيــار و

:اقتدار می دهد، حقوق بلامنازع زیر را نيز تفویض می کند

ــشورها -١ ــایر ک ــق در خواســت از س ــتقلال سياســی آن ح ــی و اس ــت ارض ــه تمامي ک

ــمارند ــرم ش ــازمانهای -٢را محت ــدگان و س ــرای نماین ــصونيت ب ــت م ــق درخواســت رعای ح

.آن کشور در چارچوب اجرای وظایف رسمی آنها

برابــری حقــوقی یعنــی اینکــه در مــورد هــيچ یــک از اعــضای جامعــه جهــانی نمــی تــوان

ــيض ش ــ ــه تبع ــل ب ــوند قائ ــسوب ش ــسان مح ــد یک ــشورها بای ــه ک ــل .د هم ــه وات همچنانک

یــک کوتولــه، هــم آدم اســت و هــم غــول؛ یــک جمهــوری کوچــک همــان قــدر "اعــلام نمــود،

ــوری ــدترین امپراتـ ــه نيرومنـ ــت کـ ــویش اسـ ــت خـ ــر سرنوشـ ــاکم بـ ــستقل و حـ ــشور مـ کـ

".جهان

حق ملتها در تعيين سرنوشت خود

تابعــان بــين المللــی قابــل اعمــال اســت، رد مطلــق، در مــویایــن اصــل، مثــل اصــل برابــر

و هــم بــه ســاختار درونــی و هــم بــه مــشروعيت بخــشيدن حقــوقی ایــن تابعــان در عرصــه

.بين المللی ارتباط پيدا می کند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٥

ــاده ــل در م ــن اص ــا ١-٢ای ــده، ب ــده ش ــن گنجاني ــانای ــازمان بي ــداف س ــی از اه ــه یک ک

رابــری ملتهــا و حــق آنهــا توســعه روابــط دوســتانه بــين ملتهــا براســاس احتــرام بــه اصــل ب "

ــين سرنوشــت خــود ــاده . مــی باشــد..." در تعي ــذکور در م ــه لطــف همــين درج اصــل م -٢ب

، ایــن اصــل تــدریجاً توســعه پيــدا کــرد و امــروزه در یــک معاهــده بــين المللــی لازم الرعایــه ١

ــدان عمــل آن را محــدود . جــا داده شــده اســت ــن همــه ، عوامــل دیگــری وســعت مي ــا ای ب

:کرده است

ل متــضمن تعهــدی نيــست کــه قــدرت لازم الرعایــه ای احتــرام بــی چــون ایــن اصــ -١

ــرای ســازمان ملــل ــه هــدفی اســت ب ــه منزل ــد بلکــه ب ــضمين نمای و چــرای آن را ت

ــشورهای ــد و کـ ــا متحـ ــرداً بـ ــا منفـ ــشترکاً یـ ــد مـ ــد مـــی کننـ ــه تعهـ ــضو آن کـ عـ

.ملل متحد آن را تعقيب کنندهماهنگی با سازمان

ــود و -٢ ــين سرنوشــت خ ــا در تعي ــق ملته ــودت ســيلهح ــط م ــضمين رواب ــرای ت ا ی ب

ــد آشــکار آن ــی آم ــابراین، پ ــود و فــی نفــسه ارزشــی نداشــت؛ بن ــز و صــلح ب آمي

ایــن بــود کــه اگــر ســبب بــروز اخــتلاف و درگيــری بــين کــشورها مــی شــد ممکــن

.بود یا می بایستی کنار گذاشته می شد

ــشوری را -٣ ــه ک ــازه تجزی ــه اج ــد ک ــی ش ــه م ــایی پذیرفت ــا ج ــل ت ــن اص ــد و نای ده

.عث آن نشودبا

ــا در ــق ملته ــه ح ــه در زمين ــی ک ــدگاههای سياســی مختلف ــين دی ــد ب ــد نباش ــاید ب ش

ــود از ــين سرنوشــت خ ــه ســرانجام از ١٩١٧تعي ــدگاههایی ک ــده و دی ــرح گردی ــد مط ــه بع ب

ــد ــل آی ــه عم ــسه ای ب ــه شــده اســت مقای ــوقی پذیرفت ــاظ حق ــين . لح ــا در تعي ــق ملته ح

لنــين . ه بــه ســه صــورت مطــرح گردیــدسرنوشــت خــود، بــه عنــوان یــک اصــل و یــک فکــر تــاز

.مخصوصاً روی ضد استعماری بودن این اصل تکيه می کرد

معتـــدل تـــر بـــود و ایـــن اصـــل را بـــه عنـــوان ضـــابطه ) دیـــدگاه ویلـــسون(دیـــدگاه دیگـــر

.بازسازی کشورهای موجود فرض می کرد

بيـــشتر از -بـــالاخره، برداشـــت دیگـــری کـــه مخـــصوصاً در ســـالهای اخيـــر ارائـــه شـــده

شــامل حــق تعيــين سرنوشــت بایــد ایــن اســت کــه اصــل فقــط - کــشورهای غربــیناحيــه

کـــشورهای مـــستقل بـــشود، یعنـــی بـــه عنـــوان ضـــابطه مـــشروعيت " داخـــل"ملتهـــا در

.دموکراتيک حکومت کشروهای مستقل محسوب گردد

اصل منع توسل به زور

وســل منــع ت. حقــوق بــين الملــل بایــد از بــه کــار بــردن زور توســط دولتهــا جلــوگيری کنــد

م دولتهاســت و بــه عنــوان یــک قاعــده آمــره بــين المللــی مــی بــه زور امــروزه از تکــاليف مهــ

. باشد

.هدف جامعه جهانی برقراری صلح و امنيت در جامعه بين المللی بود

عنــوان ) ٢-٤مــاده (اصــل منــع توســل بــه زور بــرای نخــستين بــار در منــشور ملــل متحــد

ــد از ســال . شــد ــدف اساســی جام ١٩٤٥بع ــلح ه ــانی شــد ص ــه جه ــسيار . ع ــابراین، ب بن

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٦

ــسيار ــه نحــوی ب ــه ب ــورد اصــلی ک ــد در م ــصميم بگيرن ــشورها ت ــر ک ــه اگ منطقــی اســت ک

جــدی حاکميــت ملــی آنهــا را محــدود مــی ســازد بــه توافــق برســند و متقــابلاً متعهــد

.شوند از توسل به زور اجتناب ورزند

ــاده ــالاً نظـــری بـــه مـ ــر اســـت اجمـ ــدازیم٢-٤بهتـ ــارتی . بينـ و منطقـــی، و تفـــسير عبـ

ــه ــشان مــی دهــد ک ــه روشــنی ن ــدوین آن، ب ــدماتی ت ــين بررســی کارهــای مق ) ١: همچن

ــه زور در ت ــتوســل ب ــتم م ــصل هف ــه در ف ــوارد خاصــی ک ــز در م ــوع اســت؛ ج ــوارد ممن ام م

تنهـــا ) ٣. فقــط توســـل بــه قــوای نظـــامی ممنــوع اســت ) ٢ .پــيش بينــی شـــده اســت

.بودتهدید یا توسل به زور در روابط بين کشورها ممنوع

نویــسندگان منــشور بخــوبی آگــاه بودنــد کــه تــضادها و مناقــشات بــين المللــی را نمــی

.توان از طریق وضع قواعد و مقررات از بين برد

ــه زور ــد توســل ب ــگ(بای ــگ ) جن ــه جن ــادرت ب ــود و مب ــتثنایی ش ــوارد اس ــه م ــدود ب مح

ــه یــک ــه منزل ــد ب ــين المللــی "مــستوجب مــسئوليت ســنگينی باشــد تجــاوز بای "جنایــت ب

.و مسئوليت مرتکبان را نيز به دنبال داشته باشد. محسوب شود

:ئات وارد بر اصل عدم توسل به زوراستثنا

دفاع مشروع -١

دفاع جمعی -٢

دعوت از نيروهای خارجی -٣

تلافی -٤

حمایت از اتباع و اموال خارجی -٥

مداخله انساندوستانه یا بشر دوستانه -٦

سرنوشت و جنبشهای آزادی بخش ملیتعيين -٧

"و ارکان دفاع مشروعمفهوم "

ــين ــوق ب ــاع مــشروع در حق ــوقی اســت، دف ــاع مــشروع جــزء لاینفــک هــر نظــام حق دف

الملــل همــان مفهــوم در حقــوق داخلــی را دارد بــا ایــن تفــاوت کــه در حقــوق داخلــی دفــاع

مــشروع اســتثنایی بــر قاعــده اســت در حاليکــه در حقــوق بــين الملــل خودیــک قاعــده

.است اما استثنایی بر قاعده دیگر

مــورد تجــاوز کــشوردفــاع مــشروع بــه وضــعيتی اطــلاق مــی شــود کــه براســاس آن، بــه

مــسلحانه حــق مــی دهــد تــا بــه فوریــت در مقــام تهــاجم مــسلحانه کــشور یــا کــشورهای

ــا ــر ب ــردیگ ــاوز را ه ــود دشــمن متج ــاع خ ــا دف ــه زور شــده و ب ــن، متوســل ب ــيله ممک وس

خـاک بـانی تجـاوز حـق نـدارد بنـابراین قر . سرکوب کنـد تـا حـدی کـه خطـر تجـاوز رفـع شـود

.کشور متجاوز را اشغال کند مگر برای سرکوب تجاوز لازم باشد

ــوق طبيعــی ــوق عرفــی وجــود داشــته اســت واز حق ــاع مــشروع در حق گرچــه حــق دف

و ذاتـــی بـــه شـــمار مـــی رود؛ ولـــی ایـــن حـــق ذاتـــی بـــا توجـــه بـــه ممنوعيـــت عمـــومی

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٧

ــاع، در ــد حــق عرفــی دف ــدا مــی کن ــی پي ــر اســتفاده از زور، معن ــستر، وزی ــه وی ــه ای ک نام

ــا در جریـــان ــادا در غـــرق کـــشتخارجـــه آمریکـ ی کـــارولين بـــه مقامـــات انگليـــسی در کانـ

.ه استتشا ارسال داشت، بيان د١٨٣٧

ــذرت ــه معـ ــت کـ ــسی خواسـ ــات انگليـ ــه ای از مقامـ ــی نامـ ــا طـ ــه آمریکـ ــر خارجـ وزیـ

ــد ثابــت کن ــد، مگراینکــه بتوانن ــت پرداخــت کنن ــت آمریکــا غرام ــته و بــه دول ــد کــه خواس ن

اقـــدام آنهـــا بـــرای دفـــاع ضـــرورت داشـــته و هـــيچ راه دیگـــری جـــز غـــرق کـــشتی وجـــود

ــوده بــه طــوری کــه فرصــتی بــرای تأمــل و چــاره اندیــشی نبــوده و نداشــته، خطــر فــوری ب

.عمل آنها معقول و متناسب با خطری بوده که آنها را تهدید می کرده است

:بدین ترتيب ارکان دفاع مشروع عبارت است از

تضرور -١

فوریت -٢

نبودن راه دیگری برای مقابله با خطر -٣

). معقول باشد ودفاع باید متناسب با خطر(تناسب -٤

دامنــه اســتفاده از حــق ذاتــی بــشرط آنکــه بــا ضــوابط بــالا تطبيــق کنــد، نــسبتاً وســيع

ــابراین، حــق اســتفاده از زور ــا یــک خطــر قریــب الوقــوع مجــاز مــی بــرایاســت بن مقابلــه ب

.باشد

ــق ح ــر ســرانجام، طب ــی اگ ــی، اســتفاده از زور حت ــوق عرف ــاجم"ق صــورت فيزیکــی " ته

و مــادی بــه خــود نگيــرد؛ بلکــه بــه صــورت تهــاجم اقتــصادی یــا تبليغــاتی باشــد، مجــاز مــی

.باشد

ــين المللــی پــس از جنــگ ــانون اساســی ب ــل متحــد کــه در حکــم ق ــشور مل ــصویب من ت

جهانی دوم است چه تأثيری بر حقوق عرفی مذکور داشته است؟

ن مــورد دو نظریــه وجــود دارد، یکــی از برداشــت محــدود از حــق توســل بــه زور در ایــ

ــد طبــق مــاده ــه ) ٢(اســت کــه مــی گوی ــده، مگــر ب ــوع گردی ــه اســتفاده از زور ممن هــر گون

مــاده . در مــورد دفــاع مــشروع ٥١موجــب اســتثنائات مــذکور در منــشور از جملــه مــاده

یـــک حملـــه " کـــه انـــد حـــق دفـــاع فـــردی و جمعـــی را فقـــط در صـــورتی مجـــاز مـــی د٥١

ــابراین، مــوارد دیگــری کــه بــه عنــوان دفــاع مــشروع ذکــر ". مــسلحانه واقــع شــده باشــد بن

ــاده ــرو م ــيم تجــاوز ٥١مــی شــود از قلم ــه فقــط ب ــواردی ک ــد م ــشور خــارج اســت، مانن من

.می رود

برخــی نویــسندگان معتقدنــد کــه در مــورد حــق دفــاع، قلمــرو حقــوق عرفــی حتــی قبــل

.دعا می شود، نبوده است، به وسعتی که ا١٩٤٥از

را بــه طــور مــضيق ٥١اکثریــت اعــضای ســازمان ملــل متحــد حــق دفــاع منــدرج در مــاده

تفــسير مــی کننــد از ســوی دیگــر کــشروهای قدرتمنــد کــه گــرایش بيــشتری بــه اســتفاده

از نيــروی قهــری دارنــد، طرفــدار تفــسير موســع از حــق دفــاع هــستند کــه نــه تنهــا شــامل

ــتقلال س ــافع آ تماميـــت ارضـــی و اسـ ــا بلکـــه منـ ــا را نياســـی آنهـ چنانکـــه در حقـــوق –هـ

. بر می گيرددر نيز -عرفی قبل از منشور مرسوم بود

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٨

دفاع جمعی

ــاده ــه ای، از ٥١مـ ــامی منطقـ ــازمانهای نظـ ــشکيل سـ ــای تـ ــين مبنـ ــشور، همچنـ منـ

در اساســنامه ایـــن گونــه ســازمانها، هــر گونـــه . پيمــان نــاتو، قـــرار گرفتــه اســت قبيــل

ــه یکــی از ا ــه ب ــرای حــق حمل ــضا تلقــی شــده و در اج ــه اع ــه هم ــه ب ــم حمل ــضا در حک ع

ــه، ــرار گرفت ــه ق ــورد حمل ــه م ــی ک ــک دولت ــه کم ــد ب ــد شــده ان ــضا متعه ــی اع ــاع جمع دف

.بشتابند

ــان ــک پيم ــه همــه اعــضای ی ــست ک ــاع لازم ني ــا دف ــد ت ــرار گيرن ــه ق ــورد حمل ــه م جداگان

فــاع جمعــی جمعــی مــصداق پيــدا کنــد؛ بلکــه حملــه بــه یکــی کــافی اســت کــه اقــدام بــه د

.را توجيه کند

دعوت از نيروهای خارجی

می اش را نـــد از دولــت دیگـــر درخواســت کنـــد کــه نيروهـــای نظـــا ایــک دولـــت مــی تو

.برای کمک به آن کشور اعزام دارد

ایــن امــر چــون بــا رضــایت دولــت ســرزمينی صــورت مــی گيــرد، نقــض حقــوق بــين الملــل

.به شمار نمی رود

ز اختلافات بين المللیحل و فصل یا فيصله مسالمت آمي

ــا در جامعــه داخلــی کــافی اســت کــه شخــصی عليــه شــخص دیگــر دعــوایی طــرح کنــد ی

ــا دســتگاه مجــری حــق، در امــور کيفــری در مــورد بيــشتر جــرائم هــر دســتگاه حــافظ نظــم و ی

تعقيـــب مرتکـــب را از . وظيفـــه دارد، بـــه محـــض اینکـــه از ارتکـــاب جرمـــی آگـــاهی پيـــدا کـــرد

ــا ــه داوری رجــوع دســتگاه قــضایی بخواهــد ی ــوان در جامعــه داخلــی ب در برخــی مــوارد مــی ت

.کرد

هـــدف اساســـی کليـــه رشـــته هـــای حقـــوقی، تهيـــه و ارائـــه راه حـــل حقـــوقی بـــرای "

ــد ــروز مــی کن ــه ب ــک جامع ــضای ی ــان اع ــاگزیر مي ــه ن ــاتی اســت ک ــی در . اختلاف ــوق داخل حق

ــد کــه در مجمــوع کام ــ ل و ایــن خــصوص موفــق شــده اســت سلــسه مقرراتــی را فــراهم نمای

ــایت بخــش اســت ــک . رض ــه ی ــدف، تهي ــی، ه ــوق داخل ــل حق ــز مث ــل ني ــين المل ــوق ب در حق

سلــسه مقــررات حــاکم بــر رفــع اختلافــات بــين المللــی اســت، بــا ایــن تفــاوت کــه کــوچکترین

".خلایی در این زمينه موجب نابودی زیست مسالمت آميز ملتها می گردد

ــل، مخـ ــ ــين الملـ ــوق بـ ــان حقـ ــان تابعـ ــتلاف ميـ ــروز اخـ ــری مـــسأله بـ صوصاً کـــشورها، امـ

ــردود اســت ــوم و م ــز محک ــسالمت آمي ــر م ــه طــرق غي ــذیر و حــل آن ب ــاب ناپ ــن رو، . اجتن از ای

امــروزه کليــه اعــضای جامعــه بــين الميــی ملــزم بــه فيــصله مــسالمت آميــز اختلافــات خــود بــا

.یکدیگرند

طـــرفين متعاهـــد بـــه منظـــور جلـــوگيری از توســـل بـــه زور در "بـــه موجـــب مـــاده اول

ــ ان کــشورها، حتــی المقــدور کليــه مــساعی خــود را مــصروف تــأمين فيــصله مناســبات مي

ــد ــين المللــی خواهن ــز اختلافــات ب ــط ". ودنمــمــسالمت آمي ــه زور در رواب ــع توســل ب قاعــده من

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٣٩

ــرار ــی ق ــين الملل ــات ب ــز اختلاف ــسالمت آمي ــصله م ــه في ــزام ب ــده ال ــار قاع ــل، در کن ــين المل ب

.گرفته و مکمل یکدیگر هستند

بــه حــل و فــصل مــسالمت آميــز ٣٣ و مــاده ٢ر بنــد ســوم مــاده منــشور ملــل متحــد د

. اختلافات تصریح دارد

:دسته بندی اختلافات یا مناقشات بين المللی

اختلافات حقوقی -١

اختلافات غير حقوقی یا سياسی -٢

:روشهای فيصله اختلافات بين المللی

روشهای غير حقوقی یا دیپلماتيک: اول

: روشهای بين الدول-١

ذاکره دیپلماتيکم) الف

پایمردی یا مساعی جميله) ب

ميانجيگری) ج

تحقيق) د

سازش) هـ

: روشهای سازمانهای بين المللی-٢

روش سازمان ملل متحد) الف

روشهای سایر سازمانهای بين المللی) ب

روشهای حقوقی: دوم

داوری بين المللی -١

دادگستریهای بين المللی -٢

گستریدیوان دائمی بين المللی داد) الف

دیوان بين المللی دادگستری) ب

کليــه کــشورها بایــد اختلافــات : "طبــق مــتن اعلاميــه مربــوط بــه اصــول حقــوق بــين الملــل

ــز ــه روشــهای مــسالمت آمي ــا توســل ب ــد، ب ــا ســایر کــشورها دارن ــين المللــی خــود را کــه ب ب

ــر ــه خط ــدالت ب ــز ع ــی و ني ــين الملل ــت ب ــه صــلح و امني ــه ای ک ــه گون ــد؛ ب ــصل نماین حــل و ف

."يفتدن

مفهوم و ماهيت اختلاف بين المللی

دیــوان دایمــی دادگــستری بــين المللــی، اخــتلاف بــين المللــی را چنــين تعریــف کــرده

ــتلاف : "اســت ــين، اخ ــت و همچن ــک واقعي ــا ی ــوقی و ی ــک موضــوع حق ــر ســر ی ــق ب ــدم تواف ع

."نظر حقوقی و یا تعارض منافع ميان طرفين آن

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٠

ــتلاف، ا ــت اخ ــوم و ماهي ــناخت مفه ــرای ش ــه ب ــنتی ب ــر س ــی رااز نظ ــين الملل ــات ب ختلاف

.اختلافات حقوقی و اختلافات سياسی تقسيم می کنند

اختلافات حقوقی

ــسائل ــه م ــل در زمين ــين المل ــوق ب ــابع حق ــا ت ــوع ی ــد موض ــا چن ــين دو ی ــه ب ــورتی ک در ص

تــضاد در خواســت پدیــدار گــردد ) از قبيــل تطبيــق و اجــرا و تفــسير یــک حــق موجــود (حقــوقی

ــه ا ــتلاف حقــوقی گوینــد و در نتيج ایــن نــوع اختلافــات . خــتلاف بــروز کنــد، آن اخــتلاف را اخ

.معمولاً به موجب مقررات حقوق بين الملل حل و فصل می گردد

ميثـــاق و دیـــوان دایمـــی دادگـــستری بـــين المللـــی و ١٣جامعـــه ملـــل در بنـــد دوم مـــاده

ز اختلافـــات اساســـنامه، فهرســـتی ا٣٦دیـــوان بـــين المللـــی دادگـــستری در بنـــد دوم مـــاده

ــسته ــل دان ــل ح ــضایی قاب ــق داوری و ق ــذکور در آن را از طری ــوارد م ــرده و م ــه ک ــوقی ارائ حق

:اند

اختلاف ناشی از تفسير معاهدات؛ )١

مــثلاً مــصونيت (اخــتلاف ناشــی از هــر موضــوعی از موضــوعات حقــوق بــين الملــل )٢

؛)دیپلماتيک

عهــد بــين اخــتلاف ناشــی از اواقعيــت هــر امــری کــه در صــورت ثبــوت، نقــض یــک ت )٣

؛)مثلاً تجاوز(المللی محسوب می گردد

ــرای نقــض یــک تعهــد )٤ ــد ب ــا غرامتــی کــه بای ــزان خــسارت ی ــوع و مي اخــتلاف ناشــی از ن

مــثلاً غرامــت جنگــی یــا خــسارت ناشــی از اعمــال خــلاف (بــين المللــی پرداخــت شــود

).حقوق بين المللی

اختلاف سياسی

ــين الم ــوق ب ــان حق ــان تابع ــافع مي ــضاد من ــا ت ــارض ی ــا اصــلاح حــق تع ــر ی ــورد تغيي ــل در م ل

ــه آن را ــردد ک ــی گ ــی م ــدایش اختلاف ــب پي ــد، موج ــوقی جدی ــعيت حق ــاد وض ــا ایج ــود ی موج

ــرای اختلافــات راه حلــی . اخــتلاف سياســی گوینــد ــاً ب ــوان ماهيت ــه عبــارت دیگــر، چنانچــه نت ب

.بر اساس قواعد حقوقی یافت، این اختلافات، سياسی تلقی می شوند

ــد ــاواره معتقـ ــسور کـ ــتپرفـ ــی و : " اسـ ــات سياسـ ــين اختلافـ ــرق بـ ــاهراً فـ ــد ظـ ــر چنـ هـ

حقـوقی ســاده بــه نظـر مــی رســد، امـا در عمــل گــاهی بـا یکــدیگر در مــی آميزنـد و بــه نــدرت

ــد ــدا ميکن ــوقی پي ــا حق ــه سياســی ی ــوان گفــت، آن اســت . اختلافــی صــرفاً جنب آنچــه مــی ت

ــوقی اســت ــا حق ــی، سياســی و ی ــين الملل ــتلاف ب ــک اخ ــح ی ــصوصيت ارج ــه خ ــابر. ک این، بن

".در این جا به درستی به کار برده نشده است" سياسی"اصطلاح

:نتيجه

بــر مبنــای رویــه قــضایی بــين المللــی، اولاً هــر عــدم تــوافقی، یــک اخــتلاف محــسوب

ثانيــاً وجــود اخــتلاف بایــد . نمــی گــردد بلکــه عــدم توافــق بایــد منطبــق بــا تعریــف دیــوان باشــد

.احراز گردد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤١

المللیروشهای فيصله اختلافات بين

قرنهاســت در حجهــت تــأمين راه حــل مــسالمت آميــزی بــرای اختلافــات بــين المللــی،

فعاليتهــایی در چــارچوب دیپلماســی، طــرح هــای صــلح، ســازمان جامعــه بــين المللــی؛ و

.معاهدات بين المللی صورت گرفته است

ــوگيری ــسلحانه جلـ ــای مـ ــادی از برخوردهـ ــداد زیـ ــت از تعـ ــسته اسـ ــشها توانـ ــن کوشـ ایـ

.نماید

روشهای غير حقوقی یا دیپلماتيک

روشهای بين الدول

مقـــصود از روشـــهای بـــين الـــدول فيـــصله مـــسالمت آميـــز اختلافـــات بـــين المللـــی،

روشــهای غيــر حقــوقی یــا دیپلماتيــک یــا آئــين هــایی اســت کــه معمــولاً کــشورها بــه منظــور

.فيصله اختلافات ميان خود از آنها استفاده می کنند

مـــذاکره دیپلماتيـــک، پـــایمردی یـــا مـــساعی جميلـــه، : رتنـــد ازروشـــهای بـــين الـــدول عبا

.ميانجيگری، تحقيق و بالاخره، سازش

قسمت اول

مذاکره دیپلماتيک

ــات ــز اختلاف ــسالمت آمي ــل م ــين روش ح ــرین و اول ــدیمی ت ــرین، ق ــرین، آســان ت ــول ت معم

ــين المللــی ــذاکره دیپلماتيــک "ب ــين م ــسا ممکــن اســت . اســت" آئ ــذاکره دیپلماتيــک چــه ب م

.به انعقاد یک موافقت نامه بين المللی نيز منتهی گردد

ــا در ــتلاف یـ ــرف اخـ ــشورهای طـ ــدگان کـ ــط نماینـ ــستقيماً توسـ ــک، مـ ــذاکرات دیپلماتيـ مـ

.چهارچوب یک کنگره یا یک کنفرانس بين المللی صورت می گيرد

ــد ــق بنـ ــاده ٢طبـ ــوری ١٦ مـ ــت جمهـ ــان دولـ ــوایی ميـ ــل هـ ــل و نقـ ــه حمـ ــت نامـ موافقـ

ــران و دو ــان مـــصوبه اســـلامی ایـ ــورای اســـلامی ٢٦/٢/٧٢لـــت پادشـــاهی عمـ مجلـــس شـ

ــران ــی : "ای ــد، م ــع کنن ــتلاف را رف ــن اخ ــذاکره ای ــق م ــشوند از طری ــق ن ــرفين موف ــه ط چنانچ

ــا هيــأت دیگــری مــی ــد کــه اخــتلاف از طریــق تــصميماتی کــه شــخص و ی تواننــد توافــق نماین

...".گيرد، حل گردد

ــق دیپلماس ــ " ــين المللــی از طری ــات ب ــصله اختلاف ــایی في ــه طــور دوســتانه دارای مزای ی و ب

ــره آن محــدود ــيکن دای ــودن مــذاکرات، ل ــذیری و ســری ب ــرمش و انعطــاف پ ــه، ن اســت، از جمل

ــع ــه رف ــل ب ــاهم و ســازش مای ــا تف ــرفين ب ــه اولاً ط ــامی اســت ک ــه هنگ ــی آن ب ــأثير واقع و ت

در .ثانيــاً نيروهــای سياســی آنهــا تــا حــدودی برابــر باشــد . اخــتلاف موجــود ميــان خــود باشــند

غيـــر ایـــن صـــورت، کـــشورهای ضـــعيف و کوچـــک دســـتخوش اميـــال و نظریـــات کـــشورهای

."بزرگ و قوی قرار می گيرند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٢

قسمت دوم

پایمردی یا مساعی جميله

معمــولاً هرگــاه مــذاکرات دیپلماتيــک بــرای رفــع اختلافــات بــين المللــی بــه بــن بــست

مـــساعی "یـــا " یپـــایمرد"برســـد، راه حـــل دیگـــری ارائـــه شـــده اســـت کـــه اصـــطلاحاً آن را

.گویند" جمليه

ــالثی ــدون آنکــه -قــدرت ث ــين دو کــشور در حــال اخــتلاف را فــراهم نمــوده ب زمينــه تفــاهم ب

.خود مستقيماً دخالتی در مذاکرات داشته باشد

:موارد پایمردی ممکن است بر حسب زمان وقوع دارای دو هدف باشند

مـــسالمت پـــایمردی کـــه هـــدفش جلـــوگيری از بـــروز کـــشمکش مـــسلحانه و حـــل -١

.آميز اختلافات بين المللی است

. پــایمردی کــه هــدفش پایــان بخــشيدن بــه جنگــی اســت کــه قــبلاً آغــاز شــده اســت -٢

ــأثير ایــن روش، احتمــالی اســت ــایمردی ملکــه هلنــد و پادشــاه بلژیــک و پادشــاه . ت پ

.سوئد نتوانست به جنگ جهانی دوم خاتمه دهد

قسمت سوم

ميانجيگری

جهــت ایجــاد تفــاهم و توافــق - اعــم از فــردی یــا جمعــی - ثالــثآیــين ميــانجيگری، اقــدامات

ــتلاف اســت ــال اخ ــشور در ح ــين دو ک ــانجی، . ب ــدرت مي ــایمردی، ق ــر خــلاف پ ــن روش، ب در ای

ــز مـــستقيماً در آن شـــرکت مـــی نمایـــد و ــود نيـ ــذاکره را پيـــشنهاد و خـ ــورد مـ موضـــوعات مـ

ــد ــازش وادار نمایـ ــه سـ ــع را بـ ــشورهای ذینفـ ــد کـ ــی کنـ ــعی مـ ــصوصيت اسا. سـ ــی خـ سـ

ــه ــث در اینکـ ــدرتهای ثالـ ــه اولاً قـ ــی کـ ــدین معنـ ــت؛ بـ ــودن آن اسـ ــاری بـ ــانجيگری، اختيـ ميـ

ــد ــاری ندارن ــد، اجب ــانجيگری کنن ــشنهاد مي ــانجيگری . پي ــشنهاد مي ــه او پي ــه ب ــاً کــشوری ک ثاني

.می شود، در رد یا قبول آن مختار است

ــته و ــدرت الزامـــی نداشـ ــه قـ ــيچ گونـ ــر داور، هـ ــرخلاق نظـ ــانجی، بـ ــر ميـ ــاً نظـ ــه ثالثـ جنبـ

.مشورتی دارد

ــشند، ــی بخ ــصوصيت الزام ــانجی خ ــر مي ــه نظ ــه ب ــسيار شــده اســت ک ــاکنون ســعی ب ت

.ولی تا به امروز موفقيتی در این کار حاصل نشده است

ــانجيگری مــورد قبــول قــرار نگيــرد، قــدرتهای ثالــث مــی تواننــد بــه دفعــات اگــر پيــشنهاد مي

.آن را تجدید نمایند

جيگری بـــرای حـــل اختلافـــات بـــين المللـــی مـــی تـــوان از شـــواهد اســـتفاده از روش ميـــان

ميـــانجيگری کـــشور الجزایـــر ميـــان ایـــران و ایـــالات متحـــده آمریکـــا در قـــضيه گروگـــان گيـــری

.دیپلماتهای آمریکایی در ایران نام برد) لانه جاسوسی(

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٣

ــد، از ــانجی انتخــاب نماین ــوان مي ــه عن ــه جــای ایکــه صــرفاً کــشورها را ب در زمــان معاصــر، ب

. مهم بين المللی نيز برای این کار استفاده می کنندشخصيت های

ــانجيگری ــد مي ــاض "مانن ــود ری ــرزی " محم ــات م ــل اختلاف ــرای ح ــرب ب ــه ع ــل اتحادی ــر ک دبي

.کویت و عراق

ــانجيگری ــوان از مي ــين المللــی، مــی ت ــانجيگری کــشورها و شخــصيت هــای ب ــر مي عــلاوه ب

ميــانجيگری گــروه کــشورهای مــثلاً . ســازمانها و کنفرانــسهای بــين المللــی نيــز نــام بــرد

.غير متعهد و یا سازمان کنفرانس اسلامی در قضيه جنگ ایران و عراق

ــات ــه اختلاف ــد ک ــق نميان ــستقل تواف ــده م ــک معاه ــا در ی ــت ه ــن اســت دول ــاهی ممک گ

ــزام رجــوع بــه ميــانجيگری خــود را از طریــق ميــانجيگری حــل نميانــد کــه ایــن هــم یــک نــوع ال

.است

قسمت چهارم

تحقيق

ــذاکره روش ــونگی م ــق آن، چگ ــه طب ــده ای اســتوار اســت ک ــر عقي ــق ب ــين المللــی تحقي ب

هــر چــه باشــد، احتيــاج بــه بررســيهای مقــدماتی دارد تــا ریــشه هــای اخــتلاف معلــوم و

.در این صورت است که مذاکره سودمند خواهد بود. قضيه حل گردد

کمــسيون مأموریــت ایــن . تحقيــق معمــولاً توســط یــک کمــسيون تحقيــق انجــام مــی شــود

امــا . فقــط تــشریح صــحيح وقــایعی اســت کــه منجــر بــه اخــتلاف بــين دو کــشور شــده اســت

ایــن کمــسيون بــه هــيچ وجــه حــق نــدارد در خــصوص تعيــين مــسؤليت هــا اظهــار نظــر نمایــد،

زیــرا بــه طــور کلــی هنگــامی کــه گــزارش امــور بــه طــور عينــی و واقعــی باشــد، خــود بــه خــود

ــردد و ت ــا کــشورهای ذینفــع مــسؤليت هــا مــشخص و آشــکار مــی گ ــری از نه حــق نتيجــه گي

ــصل ــل و ف ــر ح ــق دیگ ــا از طری ــستقيماً و ی ــان م ــين خودش ــتلاف را ب ــته و اخ ــزارش را داش گ

ــد ــوارد بـــرای حـــل اخـــتلاف بـــين . مـــی نماینـ ــازمان ملـــل متحـــد در برخـــی از مـ ــروزه سـ امـ

ــوع ــق و بررســی موض ــت تحقي ــأتی جه ــرف را در رأس هي ــع و بيط ــصيتی مطل ــشورها شخ ک

ــار خــود را مــورد اخــتلا ــافی، گــزارش ک ــأت پــس از تحقيقــات ک ــن هي ــد و ای ــين مــی نمای ف تعي

ــه ســازمان مــی دهــد ــت . ب ــارز آن، مأموری ــه ب ــونز (نمون ــویی وکمــن م جهــت حــل اخــتلاف ) ل

دبيــر کــل ســازمان ملــل یــک نفــر دیپلمــات ١٣٥٢در اســفند مــاه . مــرزی ایــران و عــراق اســت

ی و تحقيــق دربــاره حــوادث مــرزی را مــأمور بررس ــ) لــوئی وکمــن مــونز (مکزیکــی بــه نــام

ــا ایــن انتخــاب اعــلام کردنــد . ایــران و عــراق کــرد کــشورهای ایــران و عــراق موافقــت خــود را ب

ــاط ــز از نق ــصاً ني ــی شخ ــود، و حت ــق نم ــه بررســی و تحقي ــادرت ب ــأتی مب ــونز در رأس هي و م

ــاه ــرداد م ــرد و در خ ــد ک ــتلاف بازدی ــورد اخ ــرزی م ــه ١٣٥٣م ــود و ب ــه نم ــامعی تهي ــزارش ج گ

.سازمان داد که مورد قبول طرفين واقع شد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٤

:خصوصيات طریقه تحقيق

. توسل به این شيوه امری اختياری است: اولاً

.با رضایت طرفين اختلاف تشکيل می گردد: ثانياً

ــاً ــدارد : ثالث ــاری ن دهمــسأله تحقيــق درمــا . گــزارش کميــسيون تحقيــق جنبــه الزامــی و اجب

.ده است منشور سازمان ملل متحد هم آم٣٤

قسمت پنجم

سازش

ــين المللــی اســت و ــرای حــل اختلافــات ب ــد ب ــسبتاً جدی ــين ســازش یکــی از روشــهای ن آی

ــر و ــارات مهمت ــصلحان دارای اختي ــی م ــده اســت، ول ــشتق گردی ــق م ــد از روش تحقي ــر چن ه

.طریقه استفاده از این روش توسط معاهده تنظيم می شود. بيشتری هستند

ــد ــازش مح ــسيونهای س ــلاحيت کمي ــد ص ــی توانن ــه م ــست، بلک ــایع ني ــه بررســی وق ود ب

قبــل از اینکــه اخــتلاف بــه راه حــل نهــایی برســد، آن را از جهــات مختلــف مــورد بررســی قــرار

.داده و نظر بدهند

هــر چنــد ظــاهراً چنــين بــه نظــر مــی رســد کــه نظــر کميــسيونهای ســازش بــرای طــرفين

ایــن طــور نيــست و ایــن در حــال اخــتلاف الزامــی بــوده و جنبــه قــضایی دارد، ولــی عمــلاً

. اظهار نظرها دارای ماهيت سياسی استلقبلي

فـــرق کميـــسيونهای تحقيـــق بـــا کميـــسيونهای ســـازش در آن اســـت کـــه کميـــسيونهای

ــسليم گــزارش ــد و پــس از ت ــروز اخــتلاف ایجــاد مــی گردن تحقيــق مــوقتی هــستند و بعــد از ب

ــذیرد، در حــالی کــه کميــسيو نهای ســازش دایمــی و اظهــار نظــر، مأموریتــشان خاتمــه مــی پ

ــد ــشکيل مــی گردن ــوط ت ــدن معاهــدات مرب ــرا در آم ــس از اج ــوده و بلافاصــله پ ــر . ب ــولاً ه معم

ــام ــنج عــضو بــه ن اســت کــه هــر یــک از آنهــا تابعيــت " مــصلح"کميــسيون ســازش مرکــب از پ

.یکی از کشورهای در حال اختلاف و یا کشورهای بيطرف را داراست

پيمــان عمــومی داوری چنــين قيــد ١٥ده مــا١ســازش و آشــتی در بنــد " حقــوق عــام "

ــده اســت ــازش، روش ــ : "ش ــسيون س ــه کمي ــع نوظيف ــتلاف و جم ــورد اخ ــسایل م ــودن م نم

آوری اطلاعـــات مفيـــد مربـــوط از طریـــق تحقيـــق یـــا طـــرق دیگـــر و ســـعی در ســـازش دادن

ــود ــد بـ ــتلاف خواهـ ــرفين اخـ ــا . طـ ــازش یـ ــررات سـ ــوع مقـ کميـــسيون پـــس از بررســـی موضـ

خيص دهــد، در اختيــار طــرفين مــی گــذارد و مهلتــی بــه آنهــا مــصالحه ای را کــه مناســب تــش

."می دهد تا نظر خود را اعلام کنند

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٥

گفتار دوم

روشهای سازمانهای بين المللی

روش سازمان ملل متحد-الف

ــل ــز حـ ــسالمت آميـ ــهای مـ ــه یکـــی از روشـ ــتلاف بـ ــرفين اخـ ــاری طـ ــه اجبـ ــل مراجعـ اصـ

ــواد ــين المللــی در م ــات ب ــد (١اختلاف ــد (٢، )١بن ــاده ) ٣بن ــویژه م ــل متحــد ٣٣و ب ــشور مل من

، طــرفين هــر اخــتلاف کــه ادامــه آن ممکــن اســت )١بنــد (٣٣ق مــاده بــط. ذکــر شــده اســت

حفــظ صــلح و امنيــت بــين المللــی را بــه خطــر انــدازد، بایــد قبــل از هــر چيــز از طریــق مــذاکره،

منطقــه ميــانجيگری، ســازش، داوری، رســيدگی قــضایی و توســل بــه نهادهــا یــا ترتيبــات

ای یــا ســایر وســایل مــسالمت آميــز بنــا بــه انتخــاب خــود، در صــدد جــستجوی راه حلــی

شـــورای امنيـــت در صـــورت لـــزوم از طـــرفين اخـــتلاف خواهـــد ) ٢بـــرای آن اخـــتلاف باشـــند؛

ــد ــصل نماین ــور حــل و ف ــه وســایل مزب ــود را ب ــه اخــتلاف خ ــن صــورت، ." خواســت ک ــر ای در غي

ی هــر یــک از اعــضا و حتــی تحــت شــرایطی، شــورا مــی توانــد خــود رأســاً یــا بــه تقاضــا

ــر عــضو ــد (کــشورهای غي ــاده ٢طبــق بن ــه درخواســت مجمــع عمــومی و ) منــشور٣٥ م ــا ب ی

ــشور انجــام دهــد ــاد من ــدامات لازم را طبــق مف ــل متحــد، اق ــر کــل ســازمان مل ــا دبي ــصول (ی ف

ضـــمناً مجمـــع عمـــومی ملـــل متحـــد نيـــز در مـــورد هـــر مـــسأله ). شـــشم و هفـــتم منـــشور

١١ مـــاده ٢بنـــد ( صـــلح و امنيـــت بـــين المللـــی، دارای صـــلاحيت اســـت مربـــوط بـــه حفـــظ

و مــی توانــد بــرای فيــصله مــسالمت آميــز اختلافــات بــين المللــی، اقــداماتی را ) منــشور

). منشور١٤ماده (توصيه کند

منــشور ملــل متحــد در مــورد مفهــوم اخــتلاف، آن را از نظــر اهميــت بــه دو دســته تقــسيم

:می نماید

ــه اخ ــ:اول ــی چنانچ ــين الملل ــت ب ــلح و امني ــظ ص ــه حف ــاده ای علي ــد س ــرفاً تهدی تلاف ص

.باشد، در این صورت شورا فقط به دادن توصيه اکتفا می کند

ــدازد، در :دوم ــه خطــر ان ــه طــور جــدی ب ــين المللــی را ب چنانچــه اخــتلاف صــلح و امنيــت ب

.این صورت شورا به توصيه قناعت نکرده، بلکه دستور صادر می نماید

سایر سازمانهای بين المللیروشهای

اعـــم از جهـــانی، فـــرا قـــاره ای، قـــاره ای و منطقـــه -برخـــی از ســـازمانهای بـــين المللـــی

ــشورهای -ای ــان ک ــات مي ــز اختلاف ــسالمت آمي ــصله م ــونگی في ــورد چگ ــی در م دارای مقررات

ــستند ــک هـ ــا دیپلماتيـ ــوقی یـ ــر حقـ ــهای غيـ ــتفاده از روشـ ــا اسـ ــضو، بـ ــن . عـ ــه ایـ از جملـ

بـــين المللـــی هواپيمـــایی کـــشوری، ســـازمان بـــين المللـــی دریـــایی، ســـازمانها، ســـازمان

.سازمان تجارت جهانی، سازمان وحدت آفریقا را می توان نام برد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٦

بند دوم

روشهای حقوقی

منظـــور از روشـــهای حقـــوقی حـــل مـــسالمت آميـــز اختلافـــات بـــين المللـــی، روشـــهایی

ــد ــين المللــی دارن ــا و ماهيــت حقــوقی ب ها، از مقــررات و مــوازین در ایــن روشــ. اســت کــه مبن

.حقوق بين الملل برای حل و فصل اختلافات استفاده می شود

.روشهای حقوقی شامل داوری بين المللی و دادگستری بين المللی است

:وجوه مشترک طرق حقوقی حل اختلافات بين المللی

.این راه حلها ناظر بر اختلافات حقوقی هستند -١

.واحد تشریفات می باشند -٢

.ه صدور احکام لازم الاجرا می شوندمنجر ب -٣

داوری بين المللی

داوری بـــين المللـــی بـــه : تعریـــف داوری بـــين المللـــی را مـــی تـــوان چنـــين تعریـــف کـــرد

ــل ــين المل ــوق ب ــال حق ــان فع ــان تابع ــات مي ــصله اختلاف ــوقی في ــوان یکــی از روشــهای حق عن

، توســط داور در مــورد موضــوعات حقــوق بــين الملــل ) کــشورها و ســازمانهای بــين الــدول (

، اعـــم از نهادینـــه یـــا غيـــر نهادینـــه، "داوران"یـــا " داور"یـــا دادرســـان منتخـــب خـــود بـــه نـــام

ــر حقــوقی ــا غي ــل و اســتثنائاً ســایر ملاحظــات حقــوقی ی ــين المل ــررات حقــوق ب براســاس مق

.است

تاریخ تحول داوری بين المللی

از زمانهــای بــسيار داوری از نظــر تــاریخ روابــط بــين الملــل دارای قــدمت زیــادی اســت و

ــين . دور ایــن روش وجــود داشــته اســت ــرای حــل اختلافــات مــذهبی کــه ب در دوران باســتان ب

. شهرهای مستقل یونان بروز می کرد، از این روش استفاده می شده است-دولت

ــه ــی یافتـ ــی تجلـ ــکل اساسـ ــه شـ ــاریخی، داوری در سـ ــول تـ ــان و تحـ ــشرفت زمـ ــا پيـ بـ

:است

ــد )١ ــا یــک حقوقــدان یــا داوری رئــيس کــشور :داوری واح ــاپ و یــا یــک قاضــی ی یــا پ

.دیپلمات

کميسيون مختلط داوری )٢

ایـــن نـــوع داوری بـــه افـــراد مـــستقل، بيطـــرف و دارای صـــلاحيت : دادگـــاه داوری )٣

ــر ــوقی و ب ــررات حق ــوع را براســاس مق ــه موض ــی شــود ک ــی ســپرده م رســمی فن

.طبق آیين دادرسی منظمی رسيدگی کنند و احکامی مستند صادر نمایند

ــه تحــول ــا وقــوع حادث ــار شــاهد " آلابامــا" داوری ب ــين ب ــرای اول ــا ب ــه اوج خــود رســيد و دني ب

.از طریق داوری بود) انگلستان و آمریکا(حل اختلاف دو قدرت بزرگ

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٧

ــه ــود ک ــاگون ب ــای گون ــا تابعيته ــنج داور ب ــيس مرکــب از پ ــا و انگل ــان آمریک ــاه داوری مي دادگ

ــود را در ــپتامبر ١٤رأی خ ــت ١٨٧٢ س ــادر و دول ــت ص ــت غرام ــه پرداخ ــف ب ــستان را موظ انگل

.نمود

.پس از این مرحله، داوری بين المللی به تدریج از نظر کار و عمل، پيشرفت نمود

ــا هــدف ١٩١٩پــس از جنــگ جهــانی اول، یعنــی از ، ایجــاد جامعــه ملــل و جنــبش ملتهــا ب

از آن جملـــه، پيمـــان. حمایـــت از صـــلح، موجـــب پيـــشرفتهای دیگـــری در زمينـــه داوری شـــد

ــه در ــدادی موافقــت ١٩٢٨ ســپتامبر ٢٦عمــومی داوری اســت ک ــز تع ــصویب رســيد و ني ــه ت ب

.نامه های دو جانبه داوری دیگر

آغـــاز مرحلـــه جدیـــد دیگـــر، پایـــان جنـــگ جهـــانی دوم بـــود کـــه در مفـــاد پيمـــان عمـــومی

.داوری تجدید نظر شد

ــرا ــوان داوری ای ــوان تأســيس دی ــی ت ــی را م ــين الملل ــول داوری ب ــدترین تح ــا جدی ن و آمریک

. دانست١٩٨١در سال

مقایسه داوری با دادگستری بين المللی

ــستری ــيش از دادگـ ــی، از داوری بـ ــين المللـ ــوق بـ ــات حقـ ــصله اختلافـ ــت فيـ ــروزه جهـ امـ

ــود ــی شـ ــتقبال مـ ــه . اسـ ــسبت بـ ــه داوری نـ ــت کـ ــازاتی اسـ ــتقبال، امتيـ ــن اسـ ــل ایـ دلایـ

ــستری دارد ــد از . دادگــ ــازات، عبارتنــ ــرین آن امتيــ ــه مهمتــ ــين در :از جملــ ــل طفــ آزادی عمــ

انتخــــاب داور و قــــانون داوری، ســــرعت در رســــيدگی، کــــارایی بيــــشتر، محرمانــــه بــــودن،

کـــاهش هزینـــه دادرســـی، رعایـــت نظریـــات طـــرفين توســـط داور، تخصـــصی بـــودن بيـــشتر

ــودن بيــشتر داور ــرای دولتهــا . داوری و مــورد اعتمــاد ب ــوان دادگــستری منحــصراً ب ــه دی رجــوع ب

دعــوای یــک دولــت بــا یــک شــرکت خــصوصی خــارجی قابــل رجــوع بــه امکــان دارد در حاليکــه

.دیوان داوری می باشد

مبانی داوری

ــن روش ــه ای ــن معنــی کــه توســل ب ــه ای ــودن آن اســت؛ ب ــر ارادی ب ــه و اســاس داوری ب پای

.تنها با رضایت و توافق کليه طرفين اختلاف امکان پذیر است

توافـــق طـــرفين اخـــتلاف : اشـــدمداخلـــه اراده ممکـــن اســـت دو حالـــت متمـــایز داشـــته ب

ــه آن ــه ب ــتلاف ک ــورد اخ ــان م ــه هم ــدود ب ــتلاف و مح ــوع اخ ــس از وق ــاری"پ ــی " داوری اجب م

.می نامند" داوری اجباری"گویند و دیگر توافق قبل از وقوع اختلاف که آن را

داوری اختياری

کــه بــه موجــب آن، دو طــرف " موافقــت نامــه خــاص "داوری اختيــاری مبتنــی اســت بــر

چنـــين . ف، توافـــق مـــی نماینـــد کـــه حـــل آن اخـــتلاف را بـــه مرجـــع ثـــالثی واگذارنـــد اخـــتلا

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٨

ــث شــکل ــر حي ــاهر اســت، از ه ــرفين در آن ظ ــق ط ــه تواف ــت ک ــدان عل ــه ای، ب ــت نام موافق

حقـــوق (معاهـــده بـــين المللـــی را دارد و بایـــد طبـــق مقـــررات عـــام معاهـــدات بـــين المللـــی

.انعقاد یابد) معاهدات

اوری اســت و احتــرام بــه آن و متابعــت از آن بــرای مقــام موافقــت نامــه خــاص، قــانون د

در چنـــين معاهـــده ای تراضـــی و توافـــق طـــرفين ثبـــت مـــی . داوری کننـــده الزامـــی اســـت

.شود، موضوع اختلاف درج می گردد

ــردد ــدوین مــی گ ــز ت ــين دادرســی داور ني ــين قواعــد آی ــن موافقــت نامــه . همچن ــه ای از جمل

ــوان از ــر در ز"هــا مــی ت ــالات متحــده بيانيــه الجزای ــران و ای مينــه حــل و فــصل دعــاوی مــالی ای

.نام برد" آمریکا

داوری اجباری؛ طرح موضوع

ــين ــوق ب ــال حق ــان فع ــق تابع ــر تواف ــی ب ــان شــد، مبتن ــه بي ــه ای ک ــه گون ــاری ب داوری اجب

.الملل در توسل به روش داوری، به هنگام بروز اختلاف احتمال آتی است

ــام م ــت نظ ــاری تح ــروزه، داوری اجب ــه ای ام ــا منطق ــانی ی ــه جه ــد جانب ــا چن ــدات دو ی عاه

ــد . اســت ــاوت دارن ــده ای دو شــکل متف ــدات معاه ــن تعه ــی : ای ــده دایم شــرط داوری و معاه

.داوری

شرط داوری: الف

ــه آن ــه صــورت یــک شــرط باشــد کــه ب ــه داوری ممکــن اســت ب شــرط "تعهــدی مراجعــه ب

اد و موضــوع اصــلی قيــد چنــين شــرطی در یــک معاهــده، جنبــه فرعــی د . مــی گوینــد" داوری

شــرط . شــرط داوری گــاهی عــام و گــاهی خــاص اســت . آن معاهــده، موضــوع دیگــری اســت

ــه ــوع اختلافــی اســت ک ــوع هــر ن ــه شــيوه داوری در صــورت وق ــورد توســل ب داوری عــام در م

ــردد ــاد گ ــده اصــلی ایج ــده از معاه ــان دارد در آین ــورد . امک ــط در م ــاص فق ــا شــرط داوری خ ام

ایــن شــرط . ت ناشــی از تفــسير یــا اجــرای معاهــده اصــلی اســت رجــوع بــه داوری در اختلافــا

ــده ــانی دی ــای بازرگ ــه ه ــت نام ــصوصاً موافق ــراردادی، مخ ــدات ق ــسياری از معاه ــولاً در ب معم

.می شود

معاهده دایمی داوری: ب

ــصله دادن ــور في ــه منظ ــصراً ب ــه منح ــستقلی اســت ک ــده م ــی داوری، معاه ــده دایم معاه

ــی شــود ــه اختلافــات منعقــد م ــدات داوری اصــولاً دو جانبــه بــود و ١٩١٤ال تــا س ــ. ب ، معاه

ــه ــه یکــدیگر متعهــد مــی نمــود ٤٧ مــورد مــی رســيد و ١٣٩تعــداد آنهــا ب . کــشور را نــسبت ب

پــس از جنــگ جهــانی اول بــا تــشویق جامعــه ملــل، تعــداد ایــن معاهــدات رو بــه فزونــی نهــاد

ــيش ب ــه شــيوه داوری پ ــرای توســل ب ــه ســازش ب ــی ب ــوع قبل ــا رج ــر آنه ــی شــده و در اکث ين

.بود

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٤٩

توســـط مجمـــع " پيمـــان عمـــومی داوری" معاهـــده عـــامی بـــه نـــام ١٩٢٨ ســـپتامبر ٢٦در

ــصویب رســيد ــه ت ــل ب ــه مل ــده در ســال . جامع ــن معاه ــومی ســازمان ١٩٤٩ای ــع عم در مجم

. مجدداً به مرحله اجرا در آمد١٩٥٠ملل متحد مورد تجدید نظر قرار گرفت و از سال

دیوان دایمی داوری

ــد در ــر چنـ ــت و هـ ــرار گرفـ ــتفاده قـ ــورد اسـ ــا مـ ــوزدهم، روش داوری بارهـ ــرن نـ ــول قـ طـ

ــر دایمـــی ــاقی و غيـ ــصوصيت اتفـ ــه خـ ــا از آن جهـــت کـ ــود، امـ ــوجهی نمـ پيـــشرفت قابـــل تـ

.داشت، با نارسایی و عدم کفایت مواجه شد

ــه در ســال ــود ک ــودی ب ــين رک ــه چن ــان دادن ب ــت پای ــين ١٨٩٩در جه ــدگان اول شــرکت کنن

. دیوان دایمی داوری را طرح ریزی نمودندکنفرانس لاهه، تأسيس یک

ــذکور، ــرانس م ــده در کنف ــدات منعق ــی از معاه ــی داوری "براســاس یک ــوان دایم ــاد " دی ایج

. مورد تجدید نظر قرار گرفت و تکميل گردید١٩٠٧ اکتبر ١٨این معاهده در . گردید

انــه هــر کــشور طــرف معاهــده موســس دیــوان حــق انتخــاب چهــار داور از اتبــاع خــود یــا بيگ

ــدت شــش ســال دارد ــرای م ــر، . را ب ــار نف ــن چه ــی "ای ــروه مل ــی " گ ــشکيل م ــشور را ت آن ک

.دهند

ــوان دایمــی داوری"بــرای " دایمــی"عنــوان بــه هــيچ وجــه مناســب ایــن مرجــع نيــست " دی

ــولاً ــوان آن را اصـ ــی تـ ــاه"و نمـ ــوان " دادگـ ــرا دیـ ــذیرفت، زیـ ــودن آن را پـ ــی بـ ــست و دایمـ دانـ

ــک رکــن جمع ــ ــه صــورت ی ــز ب ــده اســت و فقــط فهرســت ســاده مــذکرو هرگ ــشکيل نگردی ی ت

.اسامی داوران را به دست می دهد که از پيش تعيين شده اند

ــوان، ــن دایمــی دی ــا رک ــی "تنه ــين الملل ــر ب ــور " دفت ــه ام ــه اش انجــام کلي ــه وظيف اســت ک

ــا کــشورهای عــضو اســت ــوان ب ــاط دی ــراری ارتب ــان و عامــل برق ــری دی ــر . اداری و دفت ــرّ دفت مق

.ن، شهر لاهه هلند استبين المللی دیوا

دیوان داوری دعاوی ایران و آمریکا

ــروف ــصل دعــاوی مع ــه حــل و ف ــا، بياني ــران و آمریک ــوان داوری دعــاوی ای ســند تأســيس دی

ــضا رســيد و از ــه ام ــا ب ــران و آمریک ــای ای ــر توســط دولته ــه الجزای ــر، اســت ک ــه الجزای ــه بياني ب

ــد ــرا گردی ــاریخ لازم الاج ــان ت ــه . هم ــب از ن ــوان، مرک ــران، . داور اســتدی ســه داور منتخــب ای

.سه داور منتخب آمریکا و سه داور مرضی الطرفين

ــوارد مهـــم، در هيـــأت ــوان در مـ مـــسایل اساســـی ماننـــد تفـــسير بيانيـــه و صـــلاحيت دیـ

.مورد رسيدگی قرار می گيرد) مرکت از کليه داوران(عمومی دیوان

و اتبـــاع ایـــران عليـــه دیـــوان صـــلاحيت رســـيدگی بـــه دعـــاوی اتبـــاع آمریکـــا عليـــه ایـــران

ــای ــه ناشــی از قرارداده ــدیگر را ک ــه یک ــذکور علي ــای م ــاوی رســمی دولته ــز دع ــا و ني آمریک

.خرید و فروش اجناس و خدمات باشد، دارد

.مقرّ دیوان در شهر لاهه در کشور هلند است

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٠

صلاحيت رکن داوری

ــر ــود بـ ــلاحيت خـ ــراز صـ ــد، احـ ــام دهـ ــد انجـ ــن داوری بایـ ــر رکـ ــه هـ ــدامی کـ ــين اقـ ای اولـ

ــه اســت ــوی مطروح ــه دع ــل را . رســيدگی ب ــن عم ــا " صــلاحيت در صــلاحيت "ای صــلاحيت "ی

مــی نامنــد، یعنــی رن داوری صــلاحيت دارد کــه صــلاحيت خــود را احــراز " تعيــين صــلاحيت

.کند

ــراز شــود ــد براســاس قواعــد موجــد صــلاحيت اح ــن داوری بای ــد در . صــلاحيت رک ــن قواع ای

قواعــد موجــد صــلاحيت نيــز بــا همــان رکــن تفــسير. ســند تأســيس رکــن داوری منــدرج اســت

. داوری است

حقوق قابل اجرا در داوری

ــن داوری ــه رک ــدی اســت ک ــاکم در داوری، قواع ــانون ح ــا ق ــرا ی ــل اج ــوق قاب ــصود از حق مق

ــد ــادر نمای ــم لازم را ص ــتناد آن حک ــه اس ــد ب ــن . بای ــولاً در ســند تأســيس رک ــد معم ــن قواع ای

. قواعد برای رکن داوری الزام آور استپيروی از این. داوری پيش بينی می شود

.در صورت سکوت، حقوق قابل اجرا همان حقوق بين المللی موضوعه است

در ســـالهای اخيـــر، بـــا توجـــه بـــه توســـعه و تحـــولی کـــه در نظـــام حقـــوقی داوری بـــين

المللـــی پدیـــدار گـــشته، در مـــوارد خـــاص و اســـتثنایی، اختيـــار فيـــصله اختلافـــات براســـاس

نــی زبــه رکــن داوری داده شــده اســت، هــر چنــد برخــی از علمــای قواعــد غيــر حقــوقی

حقــوق بــين المللــی اعطــای چنــين اختيــاری را موجــب بــی ماهيــت کــردن حقــوق داوری

ــد ــا اصــل صــلاح و . مــی دانن ــصاف ی ــوان از قاعــده ان ــر حقــوقی مــی ت ــه ایــن قواعــد غي از جمل

.صوابدید و یا اصول کدخدامنشانه نام برد

آیين دادرسی داوری

يدگی و دادرســی در مراجــع داوری طبــق قواعــد آیــين دادرســی انجــام مــی گيــرد رســ

ــل . کــه توســط طــرفين اخــتلاف وضــع مــی شــود ــا تکمي ــورد در وضــع ی رکــن داوری در ســه م

ــد ــه مــی کنن ــين دادرســی مداخل ــد آی ــه موضــوع از ســوی : قواع ــرفين، احال ــق ط ــدان تواف فق

ــرفين ــررات وضــع شــده توســط ط ــت مق ــدم کفای ــرفين و ع ــ. ط ــد قواع ــين دادرســی، قواع د آی

.شکلی نحوه اقامه دعوی و رسيدگی است

:حکم یا رأی داوری

شکل داوری) الف

.حکم داوری از حيث شکلی مانند حکم قضایی است

آثار حکم داوری) ب

حکـــم داوری دارای همـــان آثـــاری اســـت کـــه بـــر حکـــم قـــضایی مترتـــب اســـت؛ بـــا ایـــن

.نيستاختلاف که حکم داوری مستلزم اجرای قاهرانه

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥١

ــر اصــلی و اساســی دارد ــم داوری اث ــودن و : حک ــی ب ــری قطع ــودن و دیگ ــزام آور ب ــی ال یک

.سوم قهری الاجرا نبودن حکم داوری

بــه بيــان دیگــر، طــرفين متعهــد بــه . حکــم داوری بــرای طــرفين دعــوی الــزام آور اســت

ــت ــدامات لازم را جه ــه اق ــد کلي ــستند و بای ــم داوری ه ــی ســبب حک ــأخير و ب ــدون ت ــرای ب اج

ــد ا ــراهم کنن ــرر مــی دارد . جــرای آن ف ــين مق ــر چن ــه الجزای ــوردف بياني ــن م هــر حکمــی : "در ای

ــه همــان کــشور در دادگاههــای ــد، علي ــه هــر یــک از کــشورها صــادر مــی نمای ــوان علي کــه دی

"هر کشوری، طبق قوانين آن کشور قابل اجرا خواهد بود

ــا ط ــ ــد ضــمانت اجراســت، ام ــودن، فاق ــزام آور ب ــه رغــم ال ــر رأی داوری ب ــد ب رفين مــی توانن

ــد ــی کنن ــيش بين ــرا پ ــام داوری ضــمانت اج ــرای احک ــی، ب ــق قبل در هــر صــورت، . اســاس تواف

.عدم اجرای آرای داوری موجب مسئوليت بين المللی است

ــا ایــن حــال، طــرفين مــی تواننــد در . حکــم داوری قطعــی و غيــر قابــل تجدیــد نظــر اســت ب

ــد ــق نماین ــی تواف ــدنظر در رأی قطع ــورد تجدی ــ. م ــه البت ــا ب ــد بن ــی توان ــود م ــن داوری خ ه، رک

درخواســـت هـــر یـــک از طـــرفين، آرای خـــود را مـــورد تفـــسير قـــرار دهـــد، یـــا ممکـــن اســـت

مــدارک و اســناد جدیــد کــه مربــوط بــه دعــوی بــوده و اصــحاب دعــوی از آن اطــلاع نداشــته یــا

.داوران آن را مورد توجه قرار نداده باشند که می تواند موجبی برای تجدید نظر باشد

دادگستری بين المللی

مبنا و منشأ دادگستری بين المللی

اصــل بنيــادینی کــه حــاکم بــر نظــام دادگــستری بــين المللــی اســت، ایــن اســت کــه

بنــابراین، رضــایت و . قــضاوت در نظــام بــين المللــی تنهــا بــر اراده کــشورها اســتوار اســت

ــل ــت ح ــی جه ــين الملل ــستری ب ــين دادگ ــه آی ــی توســل ب ــا شــرط قبل ــق آنه ــات تواف اختلاف

ــين المللــی . اســت ــوان ب ــين المللــی و دی ــوان دایمــی دادگــستری ب ــد دی ــن اصــل مــورد تأیي ای

ــورخ ــه در رأی م ــه اســت؛ از جمل ــرار گرفت ــستری ق ــه ٢٢دادگ ــی ١٩٥٢ ژوئي ــين الملل ــوان ب دی

ــابر آن دیـــوان نمـــی توانـــد : "دادگـــستری در قـــضيه شـــرکت نفـــت انگلـــيس و ایـــران کـــه بنـ

."ی که به این امر رضایت ندارد، اعمال کندقضاوت خود را نسبت به کشور

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٢

دیوان بين المللی دادگستری

سابقه تاریخی

دیوان دایمی دادگستری بين المللی

ــاده ــين ١٤طبــق م ــوان دادگــستری ب ــه طــرح دی ــل، شــورا را مــأمور تهي ــاق، جامعــه مل ميث

را " دانانکميتـــه حقوقـــ"در اجـــرای ایـــن مقـــرره، شـــورا بـــه فوریـــت، اعـــضای . المللـــی نمـــود

ــه توســط شــورا و ــی ک ــس از تغييرات ــه پ ــرد ک ــه ک ــيم اساســنامه را تهي ــه و تنظ ــين و تهي تعي

در آن صـــور گرفـــت، بـــه صـــورت طـــرح اصـــلی بـــه ١٩٢٠مجمـــع در اکتبـــر و دســـامبر ســـال

.امضای شانزده کشور عضو جامعه ملل رسيد

ــالات متحــده آمریکــا و اتحــاد جمــاهير شــوروی ــد نيــز در زمــره کــشوره ) ســابق(ای ایی بودن

ــد ــودداری نمودنـ ــنامه خـ ــضای اساسـ ــه از امـ ــی . کـ ــين المللـ ــستری بـ ــی دادگـ ــوان دایمـ دیـ

ــور ــوان مزب ــل، دی ــال انحــلال جامعــه مل ــه دنب ــد و ب ــل، دیرزمــانی نپایي ــد خــود جامعــه مل همانن

طبـــق تـــصميم متخـــذه در سانفرانسيـــسکو، دیـــوان ١٩٤٥امـــا در ســـال . نيـــز منحـــل گردیـــد

ــام ــه ن ــدی ب ــين الم"جدی ــوان ب ــه صــورت یکــی از " للــی دادگــستریدی ــد و ب ــشين آن گردی جان

.ارکان اصلی سازمان ملل در آمد

مقایسه دیوان با دیوان دایمی دادگستری بين المللی

:از بررسی مقایسه ای دو دیوان، وجوه افتراق و تشابه آنها مشخص می شود

ــل متحــده اســت )١ ــضایی اصــلی ســازمان مل ــين المللــی دادگــستری رکــن ق ــوان ب دی

ــاده ( ــل متحــد ٩٢م ــشور مل ــن ) من ــی رک ــين الملل ــستری ب ــوان دایمــی دادگ ــا دی ، ام

.مستقلی بود که از ارکان جامعه ملل محسوب نمی گردید

ــی )٢ ــوان دایمــ ــنامه دیــ ــستری از اساســ ــی دادگــ ــين المللــ ــوان بــ ــنامه دیــ اساســ

.دادگستری بين المللی اقتباس شده و تقریباً شبيه یکدیگرند

ــی )٣ ــين الملل ــوان ب ــنامه دی ــد اساس ــل متح ــشور مل ــک من ــميمه لاینف ــستری ض دادگ

ــستقلی ــی، ســند م ــين الملل ــستری ب ــی دادگ ــوان دایم ــا اساســنامه دی اســت، ام

.بود

کليــه کــشورهای عــضو ســازمان ملــل متحــد بــه خــودی خــود عــضو دیــوان بــين )٤

المللــی دادگــستری هــستند، ولــی اعــضای جامعــه ملــل بــه خــودی خــود عــضو

ودنـــد، بلکـــه ایـــن امـــر بـــا درخواســـت دیـــوان دایمـــی دادگـــستری بـــين المللـــی نب

.عضویت آنها در دیوان دایمی و پذیرفتن اساسنامه دیوان ملازمه داشت

ــی )٥ ــوان دایمـ ــا دیـ ــت، امـ ــی اسـ ــستری دایمـ ــی دادگـ ــين المللـ ــوان بـ ــت دیـ فعاليـ

ــسه مــی داد ــشکيل جل ــار در ســال ت ــک ب ــط ی ــی فق ــين الملل ــستری ب ــه، . دادگ البت

.ول بودتشکيل جلسات فوق العاده در آن بسيار معم

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٣

دیــوان بــين المللــی دادگــستری نــسبت بــه دیــوان دایمــی دادگــستری بــين المللــی )٦

ــت ــوده اســ ــال نبــ ــدان فعــ ــال . چنــ ــثلاً از ســ ــا ١٩٢٢مــ ــی ١٩٤٥ تــ ــوان دایمــ دیــ

ــی ــين الملل ــرده اســت ٣١دادگــستری ب ــاهوی صــادر ک ، در ) ســال٣٣ظــرف ( رأی م

تـــا ١٩٤٥یعنـــی از ( ســـال ٣٠حـــالی کـــه دیـــوان بـــين المللـــی دادگـــستری ظـــرف

). رأی٣٢(تقریباً به همان تعداد رأی صادر کرده است ) ١٩٧٥

از نظــر ســازمانی، بــه معنــی دقيــق کلمــه، اختلافــات اساســی انــدکی ميــان دو )٧

.دیوان وجود دارد

ــد )٨ ــه هلن ــدو، شــهر لاه ــد ســلف خ ــستری مانن ــی دادگ ــين الملل ــوان ب ــر دی ــاخ (مق ک

.است) صلح

ــض ــشکيلات ق ــدن ت ــود آم ــه وج ــوان ب ــوت دو دی ــرای نقطــه ق ــه ب ــی اســت ک ــين الملل ایی ب

.اولين بار کشورها دعاویی خود را در آن مطرح کردند

سازمان دیوان

تشکيلات دیوان: الف

ــد دارای تابعيــت مــشابهی باشــند و ــانزده قاضــی اســت کــه نبای ــأتی مرکــب از پ ــوان هي دی

ــشور ــه ای در ک ــل ملاحظ ــوی قاب ــار معن ــه از اعتب ــوند ک ــی ش ــاب م ــان اشخاصــی انتخ از مي

د برخــوردار و دارای مــشاغل مهــم قــضایی بــوده و یــا حقوقــدانان و متخصــصان حقــوق خــو

). اساسنامه دیوان٣ و ٢مواد (بين المللی هستند

ــک ــأموران دیپلماتي ــل م ــصونيتهایی مث ــابراین م ــستند بن ــی ني ــأموران دولت ــوان، م ــضات دی ق

). اساسنامه١٩ماده (برای ایشان قایل شده اند

ــل ا ــد قب ــوان بای ــضات دی ــه ق ــد شــوند ک ــوان متعه ــسه عمــومی دی ــار، در جل ــه ک ز شــروع ب

ــی و ــال بيطرفـ ــده، در کمـ ــول شـ ــدانها محـ ــنامه بـ ــق اساسـ ــه طبـ ــود را کـ ــلاحيتهای خـ صـ

). اساسنامه٢٠ماده (درستی کامل اعمال نمایند

قــضات دیــوان بــرای مــدن نــه ســال انتخــاب مــی شــوند و تجدیــد انتخــاب آنــان بــدون مــانع

تجدیــد انتخــال کامــل قــضات در پایــان هــر نــه ســال بــه دوام از آنجــا کــه ممکــن اســت. اســت

ــد ــيش بينــی گردی ــوان پ ــابراین، در اساســنامه دی ــد، بن ــوان لطمــه زن ــاده (و اســتمرار دی ) ١٣م

ــنج ــان ســه ســال و مأموریــت پ ــان در پای ــنج نفــر از آن ــين دوره، مأموریــت پ ــات اول کــه در انتخاب

.یردنفر دیگر در آخر شش سال، به قيد قرعه، خاتمه پذ

ــال توســط ــدت ســه س ــرای م ــه ب ــيس اســت ک ــب رئ ــک نای ــيس و ی ــک رئ ــوان دارای ی دی

). اساسنامه٢١ماده (قضات دیوان انتخاب می شوند و تجدید انتخاب آنان مجاز است

دیــوان مــی توانــد بنــا بــه تــشخيص خــود و یــا بــه درخواســت طــرفين بــه منظــور رســيدگی

٢٩ و ٢٦مـــواد (شکيل دهـــد بـــه موضـــوع یـــا دعـــاوی معـــين یـــک یـــا چنـــد شـــعبه خـــاص تـــ

).اساسنامه

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٤

روش انتخاب قضات دیوان: ب

از آنجـــا کـــه قـــضات دیـــوان بایـــد نماینـــدگان تمـــدنهای بـــزرگ بـــشری و نظامهـــای مهـــم

ــاده (حقــوقی باشــند ــان کــشورهای عــضو ) اساســنامه٩م ــه همــين جهــت، در انتخــاب آن ، ب

ــه ــد، بلک ــداها را ندارن ــی کاندی ــت و معرف ــق دخال ــستقيماً ح ــوان م ــه دی ــر در دو مرحل ــن ام ای

). اساسنامه١٣ تا ٤مواد (صورت می گيرد

ــوان دایمــی ــداها توســط گروههــای ملــی اســت کــه در دی ــه نخــست، معرفــی کاندی مرحل

.داوری عضویت دارند

ــت مــشابه ــان دارای تابعي ــر آن ــيش از دو نف ــه ب ــده ک ــار نماین ــروه ملــی حــق دارد چه هــر گ

مایــد و مــشاراليه نيــز فهرســت کــاملی از نباشــند، بــه دبيــر کــل ســازمان ملــل معرفــی ن

.کاندیداها تهيه و جهت اقدام به شورای امنيت و مجمع عمومی ارسال می دارد

ایــن روش . در مرحلــه دوم، انتخــاب قــضات بــا مجمــع عمــومی و شــورای امنيــت اســت

انتخــاب، کــه قــبلاً بــرای برگزیــدن قــضات دیــوان دایمــی دادگــستری بــين المللــی نيــز بــه کــار

ــت ــشورهای کوچـــک و مـــی رفـ ــات کـ ــه نظریـ ــم بـ ــرا در آن هـ ــت، زیـ ــسندیده اسـ ــاملاً پـ ، کـ

. متوســط و هــم بــه نظریــات قــدرتهای بــزرگ عــضو دایمــی شــورای امنيــت توجــه دشــه اســت

ــرای انتخــاب قــضات از حــق ــد ب ــت، اعــضای دایمــی نمــی توانن ــن حــال، در شــورای امني ــا ای ب

.وتو استفاده نمایند

ــدا با ــر کاندی ــدن، ه ــده ش ــرای برگزی ــومی و ب ــع عم ــم در مجم ــق آرا را ه ــت مطل ــد اکثری ی

هــم در شــورای امنيــت داشــته باشــد و چنانچــه پــس از ســپری شــدن ســه جلــسه متــوالی

ــب از ــشترکی مرک ــسيون م ــد، کمي ــه دســت نياورن ــت را ب ــن اکثری ــداها ای ــک از کاندی ــيچ ی ه

ســـه عـــضو بـــه انتخـــاب شـــورای امنيـــت و ســـه عـــضو بـــه انتخـــاب مجمـــع (شـــش عـــضو

ــومی ــشکيل ) عم ــن ت ــر ای ــد و اگ ــی نمای ــشنهاد م ــاز را پي ــورد ني ــداهای م ــردد و کاندی ــی گ م

روش نيــز مواجـــه بــا شکـــست شــد، اشخاصـــی کــه قـــبلاً انتخــاب شـــده انــد و در مجمـــع

.عمومی و شورای امنيت دارای رأی بوده اند کرسيهای خالی را پر می کنند

موارد مداخله قاضی اختصاصی: ج

ــ -١ ــوان، تابعي ــضات دی ــی از ق ــه یک ــوا را داشــته چنانچ ــرف دع ــشورهای ط ــی از ک ت یک

باشــد، بـــه طــرف دیگـــر حــق داده یـــم شــود کـــه یکــی از اتبـــاع خــود یـــا از افـــراد

. خــارجی را کــه حــایز شــرایط لازم باشــد، بــه عنــوان قاضــی بــه دیــوان معرفــی نمایــد

.می نامند" قاضی اختصاصی"این قاضی را

ــرفين دعـ ــ -٢ ــت طـ ــدام تابعيـ ــيچ کـ ــوان هـ ــضات دیـ ــان قـ ــاه در ميـ ــه را هرگـ وی مطروحـ

ــاب ــاص انتخ ــوای خ ــرای دع ــت ب ــور موق ــه ط ــصاصی ب ــند، قاضــی اخت نداشــته باش

ــان خواهــد یافــت ــز پای ــد، مأموریــت او ني . مــی شــود و هنگــامی کــه دعــوا خاتمــه یاب

.قاضی اختصاصی دارای همان صلاحيتهای خاص اعضای دیگر دیوان است

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٥

ــی، قاضــی ــين الملل ــستری ب ــوان دایمــی دادگ ــت دی ــار و در دوران فعالي ــار ب لهــستانی چه

.قاضی ایتاليایی یک بار عليه کشورهای خود رأی داده اند

مداخلـــه قاضـــی اختـــصاصی، انحرافـــی از روش قـــضایی حـــل اختلافـــات اســـت و بيـــشتر

جنبـــه داوری دارد، ولـــی بـــا ایـــن حـــال دارای محاســـن زیـــادی اســـت کـــه از همـــه مهمتـــر

.سهورت پذیرفتن حکم برای محکوم است

.و انتخاب قاضی اختصاصی قانونی است، ليکن اجباری نيستهر چند تعيين

صلاحيت دیوان

:دیوان دو نوع صلاحيت دارد

صلاحيت تدافعی -١

صلاحيت مشورتی -٢

.مبنای صلاحيت دیوان اساسنامه دیوان و منشور سازمان ملل متحد است

:دیوان صلاحيت رسيدگی به دعاوی اشخاص زیر را دارد

ــف ــشورها) ال ــد :ک ــب بن ــه موج ــاده ١ ب ــشورها دارای ٣٤ م ــط ک ــوان، فق ــنامه دی اساس

صــلاحيت مراجعــه بــه دیــوان هــستندف امــا در اینجــا ســئوال ایــن اســت کــه چــه کــشورهایی

می توانند، این صلاحيت را اعمال نمایند؟

ــوان را -١ ــنامه دی ــود اساس ــودی خ ــه خ ــه ب ــد ک ــل متح ــازمان مل ــضو س ــشورهای ع ک

.پذیرفته اند

ــورد کــشورهایی کــه عــضو ســازمان ملــل م -٢ ــول شــرایط م ــا قب ــيکن ب تحــد نيــستند، ل

توصـــيه شـــورای امنيـــت و مـــورد تأیيـــد مجمـــع عمـــومی، اساســـنامه دیـــوان را

ــد ــه ان ــود، هــر . پذیرفت ــوان شــده ب ــه عــضو دی ــود ک ــه کــشورهایی ب ســویيس از جمل

.چند در سازمان ملل متحد عضویت نداشت

ــر -٣ ــشورهای دیگ ــه اساســنام (ک ــد هــستند و ن ــل متح ــضو ســازمان مل ــه ع ــه ن ه را ک

ــد ــد کــه شــرایطی را کــه ) امــضا نمــوده ان ــوان را دارن ــه دی در صــورتی حــق مراجعــه ب

ــد ــول نماین ــد، قب ــين مــی کن ــت مع ــه . شــورای امني ــيچ وج ــه ه ــد ب ــن شــرایط نبای ای

.مغایر با اصل تساوی طرفين دعوی باشد

ــراد ) ب ــد :وضــعيت اف ــدرج در بن ــول اصــل من ــاده ١ قب ــن ٣٤ م ــه ای ــوان، ب اساســنامه دی

ــراد نمــی شــود، بلکــه معنــی نيــست ــه اف ــوط ب ــز مرب ــوان هرگ ــه دی ــات ارجــاعی ب کــه اختلاف

آنــان نيــز مــی تواننــد بــا توســل بــه اصــل حمایــت دیپلماتيــک، از کــشورهای متبــوع خــود

.بخواهند که به نفع آنان از دیوان تقاضای رسيدگی نمایند

هــر چنــد ســازمانهای بــين المللــی، طبــق :وضــعيت ســازمانهای بــين المللــی ) ج

ــد ــاده ١بن ــد اخــتلاف خــود را جهــت رســيدگی و ٣٤ م ــه هــيچ وجــه نمــی توانن اساســنامه ب

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٦

همــان مــاده، شــرایط همکــاری بــين دیــوان ٣ و ٢حــل بــه دیــوان ارجــاع نماینــد، ولــی بنــدهای

.و سازمانهای بين المللی را پيش بينی نموده است

صلاحيت ترافعی دیوان

اصل صلاحيت اختياری دیوان

حقوقـــدانان مـــأمور نگـــارش طـــرح مقـــدماتی اساســـنامه دیـــوان ، کميتـــه ١٩٢٠در ســـال

دایمــی دادگــستری بــين المللــی، صــلاحيت اجبــاری ایــن دیــوان را بــرای حــل کليــه اختلافــات

ــزرگ ــدرتهای ب ــا مخالفــت ق ــشنهاد ب ــن پي ــا ای ــشنهاد نمــود، ام ــسه و (حقــوقی پي ــا، فران ایتالي

کنفــرانس سانفرانسيــسکو در. رو بــه رو شــد و بــالاخره بــه نتيجــه ای نرســيد ) انگلــستان

، نماینــده ایــران بــار دیگــر ســعی نمــود کــه صــلاحيت اجبــاری دیــوان بــين المللــی ١٩٤٥مــورخ

ایــالات متحــده امریکــا و (دادگــستری را بــه اعــضا بقبولانــد، ولــی ایــن بــار نيــز دو قــدرت بــزرگ

ــابق ــوروی سـ ــاهير شـ ــاد جمـ ــد ) اتحـ ــت نمودنـ ــشنهاد مخالفـ ــن پيـ ــا ایـ ــل . بـ ــه، اصـ در نتيجـ

ــرار گرفــت صــلاحيت ــول ق ــورد قب ــوان م ــاری دی ــوان براســاس . اختي ــب، دی ــدین ترتي موافقــت "ب

کــه در آن توافــق طــرفين اخــتلاف متجلــی اســت، بــه دعــوا رســيدگی مــی " نامــه خــاص

.نماید

استثنا؛ صلاحيت اجباری دیوان

بــه رغــم قبــول اصــل صــلاحيت اختيــاری دیــوان، مــواردی نيــز وجــود دارد کــه صــلاحيت

ــار ــت اجب ــوان حال ــاده دی ــرد، م ــود مــی گي ــه خن ــرر ٣٦ی ب ــين المللــی مق ــوان ب اساســنامه دی

« دیــوان بــين المللــی دادگــستری نــسبت بــه کليــه امــوری کــه اطــراف دعــوی بــه آ : "مــی داد

."رجوع می کنند صلاحيت رسيدگی دارد

ــورخ )١ ــا م ــد پيمــان بوگوت ــی، مانن ــين الملل ــات حقــوقی ب ــصله اختلاف معاهــدات عــام في

؛١٩٧٥پایی حل مسالمت آميز اختلافات مورخ و یا عهدنامه ارو١٩٤٨

ــه در برخـــی از )٢ ــو کـ ــدن نحـ ــد؛ بيـ ــاری را دارنـ ــلاحيت اجبـ ــرط صـ ــه شـ ــداتی کـ معاهـ

ــا تفــسير ایــن معاهــدات، شــرطی را مــی گنجاننــد کــه چنانچــه اختلافــی از اجــرا و ی

ــيدگی ــای رس ــوان تقاض ــد از دی ــی توان ــرفين م ــک از ط ــر ی ــردد، ه ــاد گ ــده ایج معاه

ــا در اساســـنامه هـــای بـــرای نمونـــه،. نمایـــد در موافقـــت نامـــه هـــای قيومـــت و یـ

ــار، ــی کـ ــين المللـ ــازمان بـ ــل سـ ــصی، از قبيـ ــسات تخصـ ــاد مؤسـ ــه ایجـ ــوط بـ مربـ

ــی شــده اســت ــيش بين ــن شــرط پ ــره ای ــسکو و غي ــاده . یون ــق م اساســنامه ٣٧طب

ــر اســت ارجــاع ــوز معتب ــراردادی کههن ــا ق ــه ی ــک عهدنام ــه موجــب ی ــاه ب ــوان، هرگ دی

ــضائی ــأت ق ــه هي ــتلاف ب ــوان اخ ــن دی ــد ای ــده باش ــی ش ــيش بين ــی پ ــادیوان دائم ی

.فعلی صلاحيت دارد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٧

شرط اختياري صلاحيت اجباري ديوان

اساســنامه ديــوان بــين المللــي دادگــستري قيــد شــده ٣٦ مــاده ٢ايــن شــرط در بنــد

ــات ــه اختلاف ــورد آلي ــوان را در م ــاري دي ــلاحيت اجب ــه ص ــد آ ــلام دارن ــان اع ــر زم ــت؛ دره اس

شور ديگــري آــه چنــين تعهــدي را پذيرفتــه اســت، بــه رســميت مــي حقــوقي در مقابــل هــر آــ

.شنايند

را بــه " علاميــه پــذيرش"بــه منظــور اســتفاده از ايــن روش، آــافي اســت آــه هــر آــشوري

ــه ــف اســت رونوشــت آن را ب ــز موظ ــل ني ــر آ ــد و دبي ــسليم نماي ــل ت ــازمان مم ــل س ــر آ دبي

اعلاميــه پــذيرش . ردآــشورهاي ديگــر عــضو اساســنامه و بــه مــدير دفتــر ديــوان ارســال دا

.فقط در مقابل آشوري آه همين تعهد را آرده است و در همان محدوده، مؤثر است

ــاني دوم، از ــگ جهــ ــاز جنــ ــي ٥٩در آغــ ــوان دايمــ ــانامه ديــ ــضو اســ ــه عــ ــشوري آــ آــ

ــأ، ــي بودن ــين الملل ــستري ب ــد، ٥٤دادگ ــاري را پذيرفتن ــلاحيت اجب ــاري ص ــرط اختي ــشور ش آ

.فوق را پذيرفته اند آشور شرط ٦٠اما امروزه بيش از

را بــا حــق شــرط پذيرفتــه انــد، يعنــي مــدت اعتبــار " اعلاميــه پــذيرش"تعــدادي از آــشورها

از طـــرف چنـــد آـــشور و يـــا " معاملـــه متقابـــل"آن را محـــدود اعـــلام داشـــته و يـــا منـــوط بـــه

ــوان ــات را مــشمول صــلاحيت دي ــا صــرفاً برخــي از اختلاف ــد و ي ــسته ان بعــضي از آــشورها دان

.ه اندقلمداد نمود

در منــشور ملــل متحــد نيــز بــه نوبــه خــود مقرراتــي را در خــصوص صــلاحيت ترافعــي ديــوان

ــده مــي شــود ــد . دي ــاده ٣در بن ــابر آن، ٣٦ م ــده اســت آــه بن ــرر گردي ــل متحــد مق ــشور مل من

ــيش بينــي شــده اســت، ــاده پ ــن م ــه در اي ــت در ضــمن انجــام توصــيه هــايي آ شــوراي امني

ــز مــد نظــر داشــت ــن موضــوع را ني ــد اي ــد باي ــات حقــوقي باي ــه طــور آلــي اختلاف ه باشــد آــه ب

.طبق مقررات اساسنامه ديوان به ديوان مزبور ارجاع گردد

صلاحيت مشورتي ديوان

ــي، از ــين المللـ ــستري بـ ــي دادگـ ــوان دايمـ ــد ديـ ــستري، ماننـ ــي دادگـ ــين المللـ ــان بـ ديـ

مبنـــا و اســـاس و شـــرايط اجـــراي ايـــن صـــلاحيت در . صـــلاحيت مـــشورتي برخـــوردار اســـت

. منشور و فصل چهارم اساسنامه ديوان مقرر شده است٩٦ماده

درباره چه موضوعاتي مي توان تقاضاي نظريه مشورتي نمود؟) الف

ــواد ــورد، م ــن م ــشور و ٩٦در اي ــوقي ٦٥ من ــه هــر مــسأله حق ــصرّح اســت آ اساســنامه م

.قابل طرح و اظهار نظر مشورتي در ديوان مي باشد

نظريه مشورتي نمايند؟چه مقاماتي مي توانند در خواست ) ب

ــد و ــوقعيتي ندارن ــام و م ــشورها مق ــشورتي آ ــي، در صــلاحيت م ــرخلاف صــلاحيت ترافع ب

ــوان ــدون قيــد و شــرط از دي تنهــا مجمــع عمــومي و شــوراي امنيــت مــي تواننــد مــستقيماً و ب

ــد ــه مــشورتي نماين ســاير ارآــان ســازمان ملــل متحــد و مؤســسات تخصــصي . تقاضــاي نظري

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٨

نيــز حــق درخواســت نظريــه مــشورتي دارنــد، منــوط بــه اينكــه اجــازه و فرعــي وابــسته بــه آن

.مجمع عمومي را در اين مورد آسب نمده باشند

ــوده و توضــيحات آــافي در خــصوص موضــوع مــورد ــد آتبــي ب ــه مــشورتي باي تقاضــاي نظري

ــه ــه ضــميمه ارائ ــز ب ــده داده شــود و اســناد و مــدارك لازم ني تقاضــا از طــرف مرجــع تقاضــا آنن

.گردد

ــسائل ــي دادگــستري قابــل م ــوي در ديــوان بــين الملل ــه در خــصوص طــرح دع ديگــري آ

:ذآر است عبارتند از

ــستدل و ــوان م ــاي رســمي دي ــوان، زبانه ــيدگي در دي ــل رس ــوان، مراح ــين دادرســي دي آئ

مستند بودن آراي ديوان، دعواي متقابل، ورود ثالث به دعوي و ويژگيهاي آزادي ديوان

ژگيهاي آراي ديوان وي

لزام آور بدون آراا: الف

قطعي بودن آراء: ب

ضمانت اجرايي داشتن آراء: ج

الزام آور بدون آرا) الف

ــوايي ــه در دع ــورتي آ ــد در ص ــي گردن ــد م ــد متعه ــل متح ــضاي ســازمان مل ــك از اع ــر ي ه

.طرف قرار گيرند، از تصميم ديوان متابعت و پيروي آنند

قطعي بودن آرا) ب

ــوان قطعــي و غيــر قابــل تجدي ــ ــار امــر مختومــه برخــوردار اســت و در آراي دي د نظــر و از اعتب

ــرفين، ــك از ط ــر ي ــه درخواســت ه ــا ب ــوان بن ــم، دي ــدود حك ــا و ح ــتلاف در معن ــروز اخ ــورت ب ص

.رأساً حق تفسير رأي خود را دارد

ضمانت اجرايي داشتن آرا) ج

حــال ســئوال ايــن اســت آــه . وظيفــه ديــوان بعــد از صــدور رأي و ابــلاغ آن خاتمــه مــي يابــد

ر دولتي از رأي ديوان سرپيچي آرد، تكليف چيست؟اگ

هــر گــاه يكــي از طــرفين دعــوي، از اجــراي تعهــداتي آــه بــه موجــب رأي صــادره ديــوان بــه

عهــده او گذاشــته شــده اســت، خــودداري نمايــد، طــرف ديگــر مــي توانــد بــه شــوراي امنيــت

ــد، ممكـــن اســـت ــروري تـــشخيص دهـ ــه لازم و ضـ ــور، چنانچـ ــوراي مزبـ ــد و شـ ــكايت آنـ شـ

ــد ت ــاذ آنـ ــصميماتي اتخـ ــراي رأي تـ ــراي اجـ ــا بـ ــوده و يـ ــايي نمـ ــيه هـ ــد (وصـ ــاده ٢بنـ ٩٤ مـ

).منشور

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٥٩

روابط مواصلاتي و ارتباطاتي ميان تابعان حقوق بين الملل

ژگيهــاي خــاص حمــل و نقــل بــين المللــي و ارتباطــات، نيازهــاي تحقيقــاتي علمــي و وي

ــي، مـــسائلي هـ ــ ــابع طبيعـ ــتفاده از منـ ــامي و اسـ ــرورتهاي نظـ ــه آـــشورها را در ضـ ستند آـ

ــاطق خــاآي، آبــي و ــاطق گــسترده اي از من ــه من ــه دسترســي آزاد ب ــرون، ب ــه اعــصار و ق آلي

ــين ــر هم ــون ســاخته اســت و ب ــضايي و همخ ــوايي و ف ــاطق ه ــد، من ــه بع ــستم ب ــرن بي از ق

اســاس جامعــه بــين المللــي تــلاش آــرده اســت آــه منــاطق مختلــف يــاد شــده را تــابع نظــام

ــد ــرار ده ــي ق ــوقي خاص ــوق الــذآر حق ــداف ف ــق اه ــهولت در تحق ــم و س ــراي ايجــاد نظ و ب

ــد ــا تنظــيم نماي ــه از آنه ــدريج در نظــام . مقرراتــي در خــصوص اســتفاده صــلح جويان ــابراين بت بن

حقــوقي بــين المللــي مبــاحثي تحــت عنــوان حقــوق درياهــا و آبراههــاي بــين المللــي آــه بــه

د مطـــرح شـــد و پـــس از رداز١روابـــط دولتهـــا در درياهـــا و آبراههـــاي بـــين المللـــي مـــي

ــا و ــراع هواپيم ــشورها و ســرانجام اخت ــان آ ــط مي ــنعتي و توســعه رواب ــيم ص ــشرفتهاي عظ پي

ــوقي از آن ــونگي اســتاده منطقــي و حق ــي جهــت چگ ــدوين مقررات ــا ســازي ت صــنعت هواپيم

ضــرورت پيــدا آــرد، زيــرا هواپيمــا آــه بــراي پــرواز از منطقــه اي بــه منطقــه ديگــر، نيــاز بــه هــوا و

ــا چنــد آــشور باشــد، گذشــتن از ق ــور آن از قلمــرو هــوايي دو ي لمــرو هــوايي دارد، چنانچــه عب

مـــسائل حقـــوقي تـــازه اي را پـــيش مـــي آورد آـــه موضـــوع رشـــته جديـــدي از حقـــوق بـــين

. است" حقوق بين الملل هوايي"الملل به نام

ــه صــنايع هــوايي و هواپيمــايي ــل هــوايي پاســخگوي تحــولات بعــدي آلي ــين المل حقــوق ب

ــستم ــرن بي ــد ق ــو بودن ــاوراي ج ــرواز در م ــه پ ــادر ب ــه ق ــوايي آ ــاي ه ــراع ناوه ــرا اخت ــود، زي نب

ــالاخره ــر و بـ ــماني ديگـ ــرات آسـ ــه آـ ــك بـ ــال موشـ ــا و ارسـ ــاره پيمـ ــكهاي قـ ــراع موشـ اختـ

ــي مطــرح ــين الملل ــدي را در ســطح ب ــوقي جدي ــسائل حق ــاه، م ــره م ــه آ ــسان ب مــسافرت ان

.شدساخت آه تا آن روز ناشناخته بود و توجهي به آنها نمي

ــين ــوق ب ــري در حق ــد ديگ ــته جدي ــه رش ــود آ ــشرفتها ب ــولات و پي ــن تح ــاي اي ــر مبن ــذا ب ل

بــه وجــود آمــد و آن مجموعــه قواعــد و مقرراتــي " حقــوق بــين الملــل فــضايي "الملــل بــه نــام

ــين المللــي تهيــه و ــين المللــي توســط تابعــان حقــوق ب اســت آــه در ايــن زمينــه در ســطح ب

. لف تأئيد و قابليت اجرا پيدا نموده استتنظيم گرديده و از طرف آشورهاي مخت

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٦٠

حقوق دریاها

مفهوم حقوق دریاها

تعریف حقوق دریاها

ــين الملــل و ــوین حقــوق ب ــين الملــل دریاهــا یکــی از شــعبات ن ــا حقــوق ب حقــوق دریاهــا ی

ــاطق ــين المللــی خــود در من ــط ب ــا را در رواب ــد آنه ــه کــشورها بای ــی اســت ک مجموعــه مقررات

.یی رعایت کنندمختلف دریا

ــن ــا ممک ــرا اســت، ام ــگ لازم الاج ــان جن ــه در زم ــلح و چ ــان ص ــه در زم ــا چ ــوق دریاه حق

اســـت اســـتثنائاً برخـــی از قواعـــد آن در زمـــان جنـــگ بـــه حالـــت تعليـــق در آیـــد و یـــا قواعـــد

.خاصی در خصوص زمان جنگ مجرا گردد

تفاوت حقوق دریاها با حقوق دریایی

ــا حقــوق ــد ب ــوان حقــوق دریاهــا را نبای ــه عن ــایی ب ــرا حقــوق دری ــایی یکــی دانــست، زی دری

ــر یکــی از شــاخه هــای حقــوق خــصوصی داخلــی، مجموعــه قــوانين و مقرراتــی اســت کــه ب

از . روابــط اشـــخاص و کــشورها در دریـــا و موضــوعات مربـــوط بــه دریـــا نــاظر و حـــاکم اســـت

جملــه موضــوعات مطروحــه در حقــوق دریــایی، مــی تــوان از حمــل و نقــل دریــایی، بيمــه

.ریایی، وضعيت حقوقی کشتيها و ایمنی دریاها نام بردد

کنفرانسهای تدوین حقوق دریاها

اولين کنفرانس حقوق دریاها

ــسيون ــل، کمي ــين المل ــوق ب ــسيون حق ــویژه کمي ــل متحــد، ب پــس از تأســيس ســازمان مل

مزبـــور از همـــان ســـالهای اوليـــه تـــشکيل، اقـــداماتی را در راســـتای تـــدوین حقـــوق دریاهـــا

. دآغاز نمو

ــه از ــرانس ک ــن کنف ــا ٢٤ای ــه ت ــل ٢٨ فوری ــيش از ١٩٨٥ آوری ــا شــرکت ب ــو ٨٠ ب کــشور در ژن

:برگزار شد، انعقاد چهار عهدنامه در زمينه حقوق دریاها را به همراه داشت

عهدنامه مربوط به دریای آزاد؛ -١

عهدنامه مربوط به دریای سرزمينی و منطقه نظارت؛ -٢

از منابع جاندار دریایی؛عهدنامه مربوط به صيد ماهی و حفاظت -٣

.عهدنامه مربوط به فلات قاره -٤

ــز در ــوان ني ــاری دی ــلاحيت اجب ــاری ص ــل اختي ــک پروتک ــور، ی ــای مزب ــه ه ــر عهدنام ــزون ب اف

ــشورهای ــضای کـ ــا، جهـــت امـ ــه هـ ــات ناشـــی از عهدنامـ ــصل اختلافـ ــل و فـ ــورد روش حـ مـ

.شرکت کننده در کنفرانس تهيه گردید

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٦١

دومين کنفرانس حقوق دریاها

ــی ــرانس یک ــه کنف ــسائلی ک ــه ١٩٨٥ از م ــود ک ــوعی ب ــان موض ــد، هم ــل کن ــست ح نتوان

شـــد؛ یعنـــی تعيـــين ١٩٣٠باعـــث شکـــست کنفـــرانس تـــدوین حقـــوق بـــين الملـــل لاهـــه

بنــابراین کنفــرانس دیگــری کــه معــروف بــه دومــين کنفــرانس ملــل . عرفــی دریــای ســرزمينی

ــال ــور در س ــن منظ ــرای ای ــوق دریاهاســت، ب ــرای حق ــد ب ــه١٩٦٠متح ــوئيس در ش ــو س ر ژن

.تشکيل گردید

مایـــل ٦ مایـــل بـــرای دریـــای ســـرزمينی و ٦کنفـــرانس نتوانـــست دربـــاره تعيـــين عـــرض

. مایل برای محدوده ماهيگيری به توافق برسد٦برای دریای سرزمينی و

سومين کنفرانس حقوق دریاها

ــه ــعه ک ــال توس ــشورهای در ح ــه درخواســت ک ــا ب ــا، بن ــوق دریاه ــرانس حق ــومين کنف س

ــر آن ــای اکث ــه ه ــدوین عهدنام ــا در ت ــه ١٩٨٥ه ــز براســاس قطعنام ــو شــرکت نداشــتند و ني ژن

. تشکيل گردید١٩٧٣ در سال ١٩٧٠مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مورخ

کنفــرانس مــذکور بــا تــدوین و تــصویب یــک عهدنامــه جدیــد در زمينــه حقــوق دریاهــا بــه کــار

ــامبر ــم دســ ــان داد و از دهــ ــود پایــ ــضای ١٩٨٢خــ ــرای امــ ــی از آن را بــ ــشورها و برخــ کــ

ــوح گذاشــت ــی مفت ــين الملل ــا . ســازمانهای ب ــصویب ی ــه ت ــوط ب ــرا شــدن آن من ــا لازم الاج ام

ــاق ــا ٦٠الح ــصویب ی ــند ت ــصتمين س ــع ش ــان تودی ــاه از زم ــدن دوازده م ــپری ش ــشور و س ک

. تحقيق پذیرفت١٩٩٤ نوامبر ١٦الحاق بود که این شرایط در

الحاقيـــه و چنـــدین قطعنامـــه ٩و مـــاده ٣٢٠عهدنامـــه حقـــوق دریاهـــا، مـــشتمل بـــر

ــذیرد، . ضــميمه اســت ــری را نمــی پ ــيچ اســتثنای دیگ ــاد شــده، حــق شــرط و ه ــه ی عهدنام

اختلافـــات ميـــان کـــشورها در . امـــا کـــشورهای عـــضو در صـــدور اعلاميـــه تفـــسيری مختارنـــد

کــه مربــوط بــه تفــسير یــا اجــرای عهدنامــه باشــد، بایــد بــا توســل بــه ١٩٨٢خــصوص عهدنامــه

وشــها فيــصله یابــد، تبــادل نظــر، ســازش، دیــوان بــين المللــی دادگــستری و یــا یکــی از ایــن ر

. یــک دادگــاه داوری عــام یــا خــاص عــلاوه بــر عهدنامــه هــای فــوق کــه جنبــه عــام دارنــد

ــه ــشورها ب ــان ک ــا مي ــوق دریاه ــاص حق ــای خ ــه ه ــه در زمين ــد جانب ــسيون چن ــدادی کنوان تع

ــه عهدنامــه جل ــ . تــصویب رســيده اســت ــوان ب ــه مــی ت ــرای نمون ــودگی ناشــی از ب وگيری از آل

. نام برد١٩٧٣کشتيها در سال

ــایی، نظـــام حقـــوقی ــا بـــرای هـــر منطقـــه ای از منـــاطق دریـ حقـــوق بـــين الملـــل دریاهـ

ایـــن منـــاطق شـــامل آبهـــای داخلـــی، دریـــای ســـرزمينی، . خاصـــی را مقـــرر نمـــوده اســـت

.منطقه مجاور، منطقه انحصاری اقتصادی، دریای آزاد می باشند

س حقوق درياهادومين آنفران

ــرانس ــه آنف ــسائلي آ ــي از م ــه ١٩٥٨يك ــود آ ــوعي ب ــان موض ــد، هم ــل آن ــست ح نتوان

شـــد؛ يعنـــي تعيـــين ١٩٣٠باعـــث شكـــست آنفـــرانس تـــدوين حقـــوق بـــين الملـــل لاهـــه

بنــابراين، آنفـــرانس ديگــري آـــه معــروف بـــه دومــين آنفـــرانس . عرفــي دريــاي ســـرزميني

ــور ــن منظـ ــراي ايـ ــت، بـ ــوق درياهاسـ ــراي حقـ ــد بـ ــال ملـــل متحـ ــو ١٩٦٠ در سـ ــهر ژنـ در شـ

.سوئيس تشكيل گرديد

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٦٢

مايـــل ٦ مايـــل بـــراي دريـــاي ســـرزميني و ٦آنفـــرانس نتوانـــست دربـــاره تعيـــين عـــرض

.براي محدوده ماهيگيري به توافق برسد

سومين آنفرانس حقوق درياها

ــه ــعه آ ــال توس ــشورهاي در ح ــه درخواســت آ ــا ب ــا، بن ــوق درياه ــرانس حق ــومين آنف س

ــا درتــدوي ــر آنه ــه هــاي اآث ــاس قطعنامــه ١٩٥٨ن عهدنام ــتند و نيــز براس ــو شــرآت نداش ژن

. تشكيل گرديد١٩٧٣ در سال ١٩٧٠مجمع عمومي سازمان ملل متحد، مورخ

آنفــرانس مــذآور بــا تــدوين و تــصويت يــك عهدنامــه جديــد در زمينــه حقــوق درياهــا بــه آــار

ــامبر ــم دســ ــان داد و از دهــ ــود پايــ ــشورها و ١٩٨٢خــ ــضاي آــ ــراي امــ ــي از آن را بــ برخــ

ــوح گذاشــت ــي مفت ــين الملل ــا . ســازمانهاي ب ــصويب ي ــه ت ــوط ب ــرا شــدن آن من ــا لازم الاج ام

آــشور و ســپري شــدن دوازده مــاه از زمــان توديــع شــصمين ســند تــصويب يــا ٦٠الحــاق

. تحقق پذيرفت١٩٩٤ نوامبر ١٦الحاق بود آه اين شرايط در

و چنـــدين قطعنامـــه الحاقيـــه ٩ مـــاده و ٣٢٠عهدنامـــه حقـــوق درياهـــا، مـــشتمل بـــر

ــذيرد، . ضــميمه اســت ــري را نمــي پ ــيچ اســتثناي ديگ ــاد شــده، حــق شــرط و ه ــه ي عهدنام

اختلافـــات ميـــان آـــشورها در . امـــا آـــشورهاي عـــضو در صـــدور اعلاميـــه تفـــسيري مختارنـــد

آــه مربــوط بــه تفــسير ســازش، ديــوان بــين المللــي حقــوق درياهــا، ١٩٨٢خــصوص عهدنامــه

ــستري و ــي دادگ ــين الملل ــوان ب ــه دي ــر عهدنام ــلاوه ب ــاص ع ــا خ ــام ي ــاه داوري ع ــك دادگ ــا ي ي

ــد ــام دارن ــه ع ــه جنب ــوق آ ــاي ف ــاص . ه ــاي خ ــه ه ــه در زمين ــد جانب ــيون چن ــدادي آنواس تع

بـــراي نمونـــه مـــي تـــوان بـــه . حقـــوق درياهـــا ميـــان آـــشورها بـــه تـــصويب رســـيده اســـت

. نام برد١٩٧٣عهدنامه جلوگيري از آلودگي ناشي از آشتيها در سال

ياييمناطق در

ــايي، نظـــام حقـــوقي ــا بـــراي هـــر منطقـــه اي از منـــاطق دريـ حقـــوق بـــين الملـــل درياهـ

ايـــن منـــاطق شـــامل آبهـــاي داخلـــي، دريـــاي ســـرزميني، . خاصـــي را مقـــرر نمـــوده اســـت

. منطقه مجاور، منطقه انحصاري اقتصادي، درياي آزاد مي باشند

خط مبدأ

خط مبدأ عادي) الف

ــدأ عــادي عبــارت اســت از حــد پــس ــا در امتــداد ســاحل خــط مب ــرين جــزر آامــل آب دري ت ت

ــين مــي شــود ــزرگ تعي ــاس ب ــا مقي ــه رســماً توســط آــشور ســاحلي روي نقــشه هــاي ب . آ

.اين روش اندازه گيري براي سواحل مستقيم و بدون دندانه مناسب است

خط مبدأ مستقيم) ب

ا در محلهــايي آــه خــط ســاحلي آــاملاً علالــي شــكل يــا مــضرّس يــا دندانــه دار اســت و ي ــ

رشــته اي از جزايــر در طــول يــا در نزديكــي ســـاحل قــرار دارنــد، مــي تــوان بــراي ترســـيم

٢ حقوق بين الملل عمومی-------------------------------

٦٣

خطــوط مبــدأ عــرض دريــاي ســرزميني از روش خطــوط مبــدأ مــستقيم آــه از اتــصال نقــاط

.مناسب يكديگر به دست مي آيد، استفاده آرد

ــروژ ديـــوان بـــين المللـــي دادگـــستري در قـــضيه دعـــواي مـــاهيگيري بـــين انگلـــستان و نـ

تفاده از خــط مبــدأ مــستقيم را تأئيــد آــرد و بــا توجــه بــه ســواحل نــروژ آــه بــصورت دندانــه اســ

ــت ــاي دولـ ــرد و ادعـ ــد آـ ــستقيم را تأئيـ ــدأ مـ ــط مبـ ــتفاده از خـ ــروژ در اسـ ــدام نـ ــود اقـ دار بـ

. انگلستان مبني بر غير قانوني بودن اقدام نروژ را رد آرد

ــ : فرمودنــد) ع(حــضرت علــي ي آــنم آــه اگــر بــراي شــما را بــه پــنج چيــز ســفارش م

:دسترسي بدان رنج سفر را بر خود هموار آنيد در خور است

.هيچيك از شما جز به پروردگار خود اميد نبندد -١

.جز از گناه خود نترسد -٢

چون آسي را چيزي پرسند آه نداند شرم نكند آه گويد ندانم -٣

.هيچكس شرم نكند از آنكه چيزي را آه نمي داند بياموزد -٤

بــه شــكيبايي ايمــان را چــون ســر اســت تــن را، و ســودي نيــست تنــي و بــر شــما بــاد -٥

.را آه آن را سر نبودو نه در ايماني آه با شكيبايي همراه نباشد

موفق و مؤيد باشيد