SỔ

TAY

THA

M K

HẢO

T.S .

Thaveeporn Vasavakul

Hỗ trợ Giáo dục Ngoại khóa

về Phòng Chống Tham nhũng

cho Sinh viên Đại học:

Từng Bước Phát huy Tính

Liêm chính trong Thanh niên

Minh bạch Quốc tế (TI) là một phong trào toàn cầu về đấu tranh phòng, chống tham nhũng. TI bao gồm 100 văn phòng quốc gia trên thế giới và một Ban thư ký Quốc tế tại Berlin, Đức. Các văn phòng quốc gia của TI là các tổ chức xã hội dân sự độc lập, đăng ký hoạt động tại nước sở tại và trực thuộc phong trào TI quốc tế. Mục tiêu của TI là nâng cao nhận thức về tác hại của tham nhũng và phối hợp với các đối tác trong chính phủ, giới doanh nghiệp và xã hội dân sự để xây dựng và thực hiện hiệu quả các biện pháp chống tham nhũng.

www.transparency.org

Tổ chức Hướng tới Minh bạch (TT) là một tổ chức tư vấn phi lợi nhuận tại Việt Nam, được thành lập năm 2008 với mục đích góp phần vào các nỗ lực quốc gia trong việc thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong phòng, chống tham nhũng. Tháng 3 năm 2009, TT trở thành Cơ quan đầu mối của TI tại Việt Nam. Với vai trò này, TT hỗ trợ và điều phối các hoạt động của TI tại Việt Nam, trong khuôn khổ Chương trình TI Việt Nam về “Tăng cường nhu cầu phòng, chống tham nhũng cho khu vực nhà nước, tư nhân và xã hội, giai đoạn 2009-2012”.

www.towardstransparency.vnĐơn vị chủ trì: Tổ chức Hướng tới Minh Bạch – Cơ quan đầu mối của Tổ chức Minh bạch Quốc tế tại Việt Nam với sự tư vấn, hỗ trợ của Tiến sĩ Thaveeporn Vasavakul.

Hà NộiTháng 11 năm 2011

MỤC LỤCGIỚI THIỆU 1

PHẦN 1: Có thể hiểu hiện tượng tham nhũng và tác hại của tham nhũng như thế nào? 4

PHẦN 2: Giới thiệu một số kinh nghiệm quốc tế về phòng chống tham nhũng 13

PHẦN 3: Cách tiếp cận xây dựng hệ thống liêm chính trong khu vực công và tư 25

PHẦN 4:Kinh nghiệm quốc tế về thanh niên phòng chống tham nhũng 32

PHẦN 5: Một số gợi ý cho thanh niên Việt Nam 40

PHỤ LỤC I Tóm tắt hiện tượng tham nhũng trong ngành y tế ở Việt Nam 48

PHỤ LỤC II Tóm tắt các chủ trương chính về phòng chống tham nhũng của Việt Nam 49

PHỤ LỤC III Phòng chống tham nhũng: Triển khai và thách thức 55

1

Đảng Cộng sản Việt Nam và Chính phủ Việt Nam luôn nhấn mạnh việc cần thiết phải nâng cao nhận thức cũng như sự tham gia tích cực của người dân trong cuộc đấu tranh phòng chống tham nhũng. Vai trò của người dân được đề cập trong nhiều văn bản khác nhau. Nghị quyết số 04-NQ/TƯ ngày 21-8-2006 của Ban chấp hành TƯ Đảng Khóa X có những nội dung về tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và toàn dân về công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Luật Phòng chống tham nhũng có những điều khoản quy định về vai trò của người dân trong việc phát hiện và tố cáo hành vi tham nhũng. Nghị định 47/2007/NĐ-CP ban hành năm 2007 hướng dẫn thi hành một số điều của Luật PCTN về vai trò, trách nhiệm của xã hội, khẳng định người dân Việt Nam có trách nhiệm chấp hành pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tố cáo những người có hành vi tham nhũng, và kiến nghị xây dựng, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng. Chiến lược Quốc gia Phòng chống Tham nhũng đến năm 2020 ban hành năm 2009 đã coi việc nâng cao nhận thức và phát huy vai trò của toàn xã hội là một trong các biện pháp phòng chống tham nhũng.1 Tháng 12 năm 2009, Chính phủ ban hành Quyết định số 137/2009/ QĐ-TTg phê duyệt Đề án đưa nội dung phòng, chống tham nhũng vào chương trình giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và thanh niên, học sinh, sinh viên. Đề án 137 khẳng định mục tiêu “nâng cao nhận thức, trách nhiệm và

GIỚI THIỆU

© Anh: istock/xyno

32

xây dựng thái độ, ý thức tự giác cho cán bộ, công chức, học sinh, sinh viên trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, từng bước hình thành văn hoá chống tham nhũng”. Hoạt động giáo dục học sinh, sinh viên sẽ được triển khai thông qua cả chương trình chính khoá và ngoại khoá. Trong khuôn khổ của Đề án 137, những hoạt động ngoại khóa bao gồm các hoạt động liên quan đến việc thực hiện các báo cáo chuyên đề, tổ chức thi tìm hiểu pháp luật về phòng, chống tham nhũng, lồng ghép nội dung về phòng, chống tham nhũng vào các hoạt động văn hóa, văn nghệ, và xây dựng chuyên mục giáo dục phòng, chống tham nhũng trên trang thông tin điện tử.

Tổ chức Minh bạch Quốc tế (Transparency International - TI) là tổ chức có kinh nghiệm hỗ trợ hoạt động giáo dục PCTN cho thanh niên trên toàn thế giới. Các dự án của Tổ chức Minh bạch Quốc tế nhằm vào các nhóm đối tượng thanh thiếu niên khác nhau thông qua phương thức giáo dục nội và ngoại khóa. Chẳng hạn, tại Ma Cao, Tổ chức Minh bạch Quốc tế hỗ trợ giáo dục học sinh tiểu học thông qua nghệ thuật múa rối trong khi tại Grudia, Tổ chức Minh bạch Quốc tế lại tập trung nâng cao nhận thức của học sinh trung học thông qua việc tổ chức các cuộc thi quốc gia viết về những kinh nghiệm chống tham nhũng. Tại Colombia, Tổ chức Minh bạch Quốc tế đã hỗ trợ việc giáo dục giá trị sống cho sinh viên đại học. Kinh nghiệm hỗ trợ giáo dục liêm chính của Tổ chức Minh bạch Quốc tế tại các nước khẳng định tiềm năng đóng góp của thanh thiếu niên trong việc tăng cường hệ thống trách nhiệm giải trình ở khu vực công.

Tổ chức Hướng tới Minh bạch (Towards Transparency - TT), Cơ quan đầu mối quốc gia của Tổ chức Minh bạch Quốc tế tại Việt Nam, đã xây dựng và đang triển khai Dự án “Tăng Cường Liêm Chính trong Thanh Niên Việt Nam” trong khuôn khổ Chương trình TI tại Việt nam về “Tăng cường nhu cầu phòng chống tham nhũng cho khu vực nhà nước, tư nhân, và xã hội, giai đoạn 2009-2012”, Trọng tâm của Dự án là hỗ trợ triển khai thực hiện giáo dục phòng chống tham nhũng cho thanh niên Việt Nam. Mục tiêu của Tổ chức Hướng tới Minh bạch trong các hoạt động giáo dục ngoại khóa là:

• Cung cấp kiến thức cơ bản về hiện tượng tham nhũng, kinh nghiệm quốc tế về phòng chống tham nhũng và khái niệm hệ thống liêm chính quốc gia

• Tăng cường hiểu biết về vấn đề tham nhũng tại Việt Nam và những kiến thức về chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước về phòng chống tham nhũng

• Giới thiệu kinh nghiệm quốc tế về vai trò, trách nhiệm và hoạt động của thanh niên, sinh viên đại học trong phòng chống tham nhũng

• Từng bước củng cố và phát huy môi trường không khoan nhượng với tham nhũng và văn hóa phòng chống tham nhũng

Sổ tay này gồm năm phần sau:• Phần I: Giới thiệu khái niệm tham nhũng, hình thức, những tác hại và nguyên

nhân• Phần II: Giới thiệu một số kinh nghiệm quốc tế về phòng chống tham nhũng• Phần III: Giới thiệu khái niệm hệ thống liêm chính• Phần IV: Bàn về vai trò và hoạt động của thanh niên, đặc biệt là sinh viên đại

học• Phần V: Một số gợi ý cho thanh niên Việt Nam

Kết thúc mỗi phần sẽ có những câu hỏi hướng dẫn giúp sinh viên thể hiện những suy nghĩ của mình.

Sổ tay gồm ba Phụ lục:• Phụ lục I: Tóm tắt hiện tượng tham nhũng trong ngành y tế ở Việt Nam • Phụ lục II: Tóm tắt các chủ chương chính về phòng chống tham

nhũng của Việt Nam• Phụ lục III : Phòng chống tham nhũng: Triển khai và thách thức

Sổ tay dựa trên những tài liệu nghiên cứu về tham nhũng xuất bản bằng tiếng Anh và tiếng Việt: sách tham khảo về tham nhũng; tài liệu của Tổ chức Minh bạch Quốc tế; các công trình nghiên cứu về Việt Nam và văn bản pháp luật liên quan của Việt Nam.

54

trình thi hành công vụ, có sự tham gia của những đối tượng có chức vụ, quyền hạn, nhằm mục đích hưởng những lợi ích vật chất, có vi phạm tiêu chuẩn đạo đức xã hội cũng như thiếu sự ngay thẳng và trong sạch. Trong ngôn ngữ tiếng Việt, tham nhũng còn có thêm nội dung nhũng nhiễu người dân.

Thế nào là quan hệ tham nhũng?

Quan hệ tham nhũng xảy ra trong mối quan hệ giữa người giao quyền, người được giao quyền thi hành công vụ, người thụ hưởng/khách hàng. Quan hệ tham nhũng có những khía cạnh sau:

• Quan hệ tham nhũng có thể là quan hệ đơn giản với sự tham gia của ba bên: người giao quyền, người thực thi công việc, và người thụ hưởng/khách hàng, nhưng cũng có thể mang tính phức tạp bao gồm mạng lưới của nhiều người giao quyền, người thực thi công việc, và người thụ hưởng/khách hàng.

• Quan hệ tham nhũng có thể xuất hiện cả ở khu vực công lẫn khu vực tư. Trong khu vực công, tham nhũng xảy ra khi công chức thực thi công việc lạm dụng quyền hạn vì lợi ích vật chất riêng. Từ góc độ này, tham nhũng trong khu vực công thường xảy ra khi khu vực công mua hàng hóa hoặc dịch vụ, xử lý tài sản nhà nước trong quá trình cổ phần hóa và khi điều tiết những hoạt động của cá nhân và doanh nghiệp. Tham nhũng trong khu vực công cũng có thể xảy ra khi công chức phải đưa ra những quyết định hoặc giải quyết những vấn đề nào đó. Trong khu vực tư, tham nhũng xảy ra khi người thực thi được giao quyền thay mặt người giao quyền thực hiện việc quản lý hoặc giao dịch mua và bán.

• Về quy mô tham nhũng, hiện tượng tham nhũng thường được chia thành hai loại: tham nhũng vặt và tham nhũng lớn. Tham nhũng vặt xảy ra trong giao tiếp và quan hệ xã hội thường nhật, thông qua việc tặng quà, chút ưu tiên hay khoản hối lộ nhỏ. Tham nhũng lớn bao gồm những thỏa thuận quy mô lớn và thường dẫn đến tham ô hoặc sử dụng của công hay các nguồn lực khác thuộc thẩm quyền quản lý của các cán bộ cấp cao.

Nhận diện các kiểu tham nhũng?

Có nhiều hình thức tham nhũng trong khu vực công và tư. Hình thức phổ biến và trực tiếp, có thể trùng lặp nhau, gồm:

• đưa và nhận hối lộ• tham ô• sử dụng tài sản công sai mục đích• buôn bán quyền lực• lạm dụng chức vụ

Tham nhũng là một hiện tượng phổ biến ở các nước, bất kể nước đó có chế độ chính trị và mức độ phát triển kinh tế như thế nào. Tham nhũng xuất hiện tại các nước đã dân chủ hóa cũng như tại các nước đang chuyển đổi từ thể chế chuyên quyền sang dân chủ. Tham nhũng phổ biến ở các nước có mức độ phát triển kinh tế cao lẫn các nước có mức độ phát triển kinh tế trung bình và thấp. Ở cấp quốc gia, các vụ tham nhũng có thể liên quan đến cả các nguyên thủ quốc gia, các thành viên Chính phủ, đại biểu dân cử, và doanh nhân. Tham nhũng có thể xảy ra trong lĩnh vực lập pháp, hành pháp, tư pháp và thậm chí trong chính các cơ quan chịu trách nhiệm về việc phòng chống tham nhũng. Kinh nhiệm quốc tế cũng cho thấy tham nhũng xảy ra ở cả khu vực công lẫn khu vực tư. Nói chung, không có quốc gia nào không có tham nhũng hoặc hoàn toàn thành công trong việc vô hiệu hóa nguy cơ tham nhũng.

Tham nhũng là gì?Tham nhũng trong tiếng Anh là “corruption” được định nghĩa là sự xói mòn hoặc hủy hoại tính liêm chính trong khi thi hành công vụ do hối lộ hoặc do hám lợi bất chính gây ra. Tổ chức Minh Bạch Quốc tế đưa ra định nghĩa tham nhũng là lạm dụng quyền hạn được giao vì lợi ích cá nhân. Định nghĩa này được áp dụng cho cả khu vực công và khu vực tư nhân. Từ điển tiếng Việt định nghĩa tham nhũng là lạm dụng quyền hành để nhũng nhiễu dân và thu lợi cho mình. Những định nghĩa này cho thấy khái niệm tham nhũng liên quan chặt chẽ với quá

PHẦN 1: Có thể hiểu hiện tượng tham nhũng và táC hại Của tham nhũng như thế nào?

© Anh: flickr/future_at-

76

• làm giàu bằng hoạt động bất hợp pháp• cản trở quá trình thực thi và tiếp cận công lý

Hình thức gián tiếp gồm:• thông đồng để vụ lợi• bảo kê• quà cáp• quan liêu• hứa suông

Một số hành vi có thể coi như tham nhũng được tóm tắt ở Bảng 1.1.

HìnH tHức Một số ví dụ HànH viChiếm đoạt tài sản - Công chức quản lý tài sản công chiếm đoạt tài sản hoặc

sử dụng tài sản vì lợi ích riêng

Hối lộ -Người thực thi công việc yêu cầu đút lót trong quá trình cung cấp các dịch vụ công -Nhà thầu đưa hối lộ để tác động đến việc chọn nhà thầu cho các hợp đồng mua sắm công, để chi trả cho các dự án công quy mô lớn hay những dịch vụ khống-Nhà đầu tư đưa hối lộ để nhập khẩu hàng hóa không phải đóng thuế, để chiếm dụng đất công.-Nhóm buôn bán ma túy đút những khoản tiền cho những người thi hành pháp luật để duy trì hoạt động - Các tổ chức hay cá nhân đưa hối lộ cho quan chức để tác động lên các quyết định của tòa án.- Người điều khiển phương tiện giao thông công cộng đưa hối lộ cho cảnh sát giao thông để làm ngơ việc xe không đủ tiêu chuẩn lưu hành trên đường bộ, chở quá tải, đi quá tốc độ hoặc khi các phương tiện giao thông vi phạm luật giao thông

Gia đình trị, bè phái -Người được giao quyền tạo cơ hội cho người thân trở thành người thực thi công việc hoặc hưởng lợi nhờ quyết định nào đó- Chính khách/công chức cấp cao tuyển dụng thành viên trong cùng nhóm chính trị

Quà cáp và biếu xén -Người ra quyết định hoặc người thực thi công việc nhận quà nhằm vụ lợi-Người dân đưa “quà” để đổi lấy các dịch vụ lẽ ra được thực hiện bình thường theo đúng nghĩa vụ của người cung cấp dịch vụ.

Thông đồng nhằm hưởng lợi -Hiệu trưởng thông đồng với các nhà cung cấp đồng phục học sinh, cho phép cung cấp đồng phục chất lượng kém với giá cao -Lái xe thông đồng với nhân viên bơm xăng để giả mạo hoặc khai khống hóa đơn để lái xe có thể lấy tiền chênh lệch.

Hứa suông -Một cá nhân hay một lãnh đạo tìm kiếm sự ủng hộ trong các cuộc vận động tranh cử. Khi đã được bầu rồi, họ không quan tâm đến những gì đã cam kết.

Bầu cử không trung thực

Vận động hành lang cho lợi ích bè phái

-Quá trình tổ chức, quản lý và thực hiện các cuộc bầu cử không minh bạch hoặc sai quy trình bầu cử-Trong quá trình tranh cử, những đảng phái cần sự hỗ trợ tài chính nhận tài trợ từ các nguồn khác nhau và cam kết bảo vệ lợi ích của các nhà tài trợ và đặt nó lên trên lợi ích công- Chính khách sử dụng nguồn tài trợ bất hợp pháp để tranh cử- Mua phiếu bầu

- Một doanh nghiệp hoặc một nhóm doanh nghiệp tham gia quá trình hoạch định chính sách một cách không minh bạch để ảnh hưởng đến việc ra quyết định có lợi cho lĩnh vực kinh doanh của họ.

Xung đột lợi ích -Người có quyền ra quyết định hoặc thực thi công việc giữ hai chức vụ nghề nghiệp công, tư cùng một lúc và ra quyết định hoặc thực thi công việc lấy lợi ích tư làm chính- Người giữ chức vụ ra quyết định và những quy định về lĩnh vực công tác sau khi đã không còn ở vị trí ra quyết định đó-Nhà chính khách coi lợi ích của chính đảng quan trọng hơn lợi ích công.

98

Tham nhũng có những Tác hại gì?Hiện tượng tham nhũng mang lại lợi ích vật chất cụ thể cho những người tham gia mạng lưới tham nhũng, trong đó có nhóm người giao quyền, người thực thi công việc và người thụ hưởng/khách hàng với hình thức và quy mô khác nhau, nhưng có ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích công - nguyên tắc nhà nước pháp quyền, tài sản của nhà nước, và tính công bằng trong những hoạt động quản lý và cung cấp dịch vụ của nhà nước.

Tác hại của tham nhũng có thể nhìn thấy trong lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, và đạo đức.

Tác hại về kinh tế

• Tham nhũng làm tăng chi phí giao dịch. • Tham nhũng khuyến khích doanh nghiệp hoạt động trong môi trường có tính bè

phái độc quyền.• Tham nhũng bảo vệ các công ty có quan hệ tránh được cạnh tranh công bằng,

cho phép các công ty hoạt động không hiệu quả tồn tại.• Công chức tham gia mạng lưới tham nhũng có khuynh hướng ủng hộ những

chính sách đầu tư công không cần thiết, làm giảm bớt tính hiệu lực, hiệu quả của chính sách đầu tư phát triển.

Tác hại về chính trị

• Tham nhũng nuôi dưỡng tình trạng thiếu minh bạch và thiếu trách nhiệm giải trình

• Tham nhũng cản trở nguyên tắc quản trị tốt• Tham nhũng có ảnh hưởng tiêu cực đến việc phát triển thể chế pháp quyền• Tham nhũng làm triệt tiêu tính công bằng pháp lý• Tham nhũng tư pháp dẫn đến vi phạm nhân quyền và trong nhiều trường hợp

người vô tội bị trừng phạt trong khi kẻ có tội lại bình an vô sự • Tham nhũng chính trị thông qua việc gian lận trong quá trình bầu cử hoặc hoạch

định chính sách làm xói mòn lòng tin của người dân vào nhà nước, gây nghi ngờ đối với các cơ quan công quyền và sự tham gia vào lĩnh vực công.

• Trong lĩnh vực hành chính công, tham nhũng dẫn tới sự bất bình đẳng trong việc phân bổ nguồn lực

• Tham nhũng trong quản lý nguồn nhân lực sẽ dẫn đến việc sử dụng những người kém năng lực trong việc ra quyết định và quản lý các nguồn lực mới.

Tác hại về văn hoá

• Tham nhũng làm giảm lòng tin vào con người và sự đoàn kết cộng đồng

Tác hại về đạo đức

• Tham nhũng phá hoại các giá trị công • Tham nhũng hủy hoại những giá trị dân chủ cũng như niềm tin vào thành viên

trong cộng đồng quốc gia.• Tham nhũng làm giảm tính công bằng

Tại sao lại có Tham nhũng?Mối quan hệ giữa người giao quyền, người thực thi công việc và người thụ hưởng/khách hàng có phát triển thành quan hệ tham nhũng hay không và với hình thức và quy mô như thế nào phụ thuộc vào các nguyên nhân mang tính thể chế, tổ chức quản lý, năng lực, văn hóa, giá trị đạo đức công, và chế tài đối với các hành vi tham nhũng của mỗi quốc gia. Những nguyên nhân này làm nảy sinh nguy cơ phát sinh hành vi mang tính tham nhũng.

Về mặt thể chế

• Pháp luật còn có điểm sơ hở cho phép người giao quyền và người thực thi công việc quyền cắt nghĩa nội dung pháp lý một cách tùy tiện.

• Hệ thống thủ tục hành chính phức tạp dẫn đến việc thu và nộp phí không chính thức để có dịch vụ nhanh hơn.

• Sự thiếu chặt chẽ trong quá trình quản lý tài sản công gây ảnh hưởng và dẫn đến thất thoát trong quá trình tổ chức lại việc quản lý tài sản nhà nước

• Nhà nước độc quyền trong việc phân bổ tài chính hoặc cấp phép, từ đó tạo động cơ cho hành vi hối lộ để tìm cách tiếp cận được những hàng hóa và dịch vụ được coi là khan hiếm.

Về tổ chức quản lý

• Thiếu công khai trong cơ chế chia sẻ thông tin và báo cáo• Hệ thống trách nhiệm giải trình (báo cáo trong một đơn vị/tổ chức, giữa các cấp

và các đơn vị) không rõ ràng.• Không có hệ thống chế tài khi tổ chức, đơn vị không thực hiện nguyên tắc công

khai báo cáo

1 110

Về văn hóa

• Nhầm lẫn khái niệm truyền thống giữa quà với hối lộ.• Phân biệt giữa khái niệm công và tư không rõ ràng.

Về năng lực người thi hành công vụ

• Thiếu trình độ thực hiện công việc được giao dẫn đến những sai lầm trong quá trình thực hiện công việc như sai trái trong quản lý tài chính hoặc lãng phí, tạo điều kiện cho hành vi tham nhũng hoặc có liên quan đến ý đồ tham nhũng.

Giá trị/Đạo đức vì lợi ích công

• Khái niệm khu vực công và lợi ích công không rõ ràng

Bạn nghĩ gì về hiện Tượng Tham nhũng?Trong quá trình tham khảo nội dung Phần I, bạn có thể xem Phụ Lục I tóm tắt vấn đề tham nhũng tại Việt Nam.

Sau khi đã tham khảo xong nội dung Phần I, bạn hãy dành thời gian suy nghĩ về hiện tượng tham nhũng. Bảng 1.2 có những câu hỏi hướng dẫn giúp bạn tự kiểm tra lại hiểu biết của mình về khái niệm tham nhũng trong môi trường mà bạn đang sống.

Bạn nghĩ gì về hiện tượng tham nhũng?

Câu hỏi Nội dung trả lời

1. Theo bạn, bạn sẽ dựa trên những tiêu chí nào để định nghĩa hành vi tham nhũng?

2. Bạn đã bao giờ nói chuyện về hiện tượng tham nhũng với những người mà bạn quen biết chưa? Nếu có, bạn có nhận xét gì về cách tiếp cận hành vi tham nhũng của họ? Nếu chưa, bạn hãy dành thời gian trao đổi với 1 người bạn và ghi lại nhận xét của mình.

3. Bạn đã nhìn thấy hành vi thuộc thể loại tham nhũng nào trong cuộc sống hàng ngày? Hãy ghi chép một vài hành vi bạn thấy xuất hiện phổ biến nhất.

1312

Câu hỏi Nội dung trả lời

4. Theo bạn, việc nhận diện tham nhũng có những khó khăn, thách thức gì?

5. Bạn hãy cho biết những suy nghĩ của mình về tác hại của hành vi tham nhũng, có thể tập trung vào những hành vi cụ thể bạn đã nêu ở mục 3.

6. Theo bạn, tại sao có hiện tượng tham nhũng? Có thể tập trung vào những hành vi bạn đã nêu ở mục 3 và phân tích nguyên nhân. Theo bạn, có nguyên nhân nào là nguyên nhân cốt lõi không? Sau khi đã nhận diện những nguyên nhân, bạn hãy phân tích xem nên có giải pháp như thế nào?

7. Những suy nghĩ khác, nếu có.

Từ thập kỷ 1990, vấn đề phòng chống tham nhũng đã trở thành mối quan tâm chính của chính phủ các nước trên thế giới. Sáng kiến của TI trong việc khảo sát cảm nhận tham nhũng (CPI) đã thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế. Công ước Liên Hiệp Quốc về chống tham nhũng, được thông qua tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc năm 2005 là một đỉnh cao của phong trào chống tham nhũng quốc tế. Công ước có hiệu lực từ ngày 14 tháng 12 năm 2005, khi có đủ 30 quốc gia đầu tiên phê chuẩn.

Xây dựng Khung PháP lý Phòng chống Tham nhũng

Công ước Liên Hiệp Quốc về chống tham nhũng quy định những quy ước và chuẩn mực chung về các vấn đề chính sau đây:

• Công tác phòng ngừa tham nhũng• Hình sự hóa tội phạm tham nhũng và việc thực thi pháp luật• Hợp tác quốc tế và hỗ trợ kỹ thuật• Thu hồi tài sản bị thất thoát• Cơ chế triển khai

PHẦN 2: giới thiệu một số kinh nghiệm quốC tế về phòng Chống tham nhũng

© Anh: istock/TommL

1514

Từ điều 5 đến điều 14 của Công ước quy định các biện pháp phòng ngừa tham nhũng, bao gồm:

• Hoạch định chính sách phòng chống tham nhũng và việc thực hiện• Cơ quan phòng chống tham nhũng• Thực hiện cơ chế lựa chọn cán bộ công chức cho khu vực công• Quy tắc về chuẩn mực hành vi, ứng xử của cán bộ, viên chức nhà nước• Mua sắm công và tài chính công• Báo cáo• Tăng cường minh bạch và truy cứu trách nhiệm trong việc quản lý tài chính

công và khu vực tư nhân• Mở rộng sự tham gia của các tầng lớp nhân dân trong xã hội dân sự.

Ở cấp quốc gia, một trong những bước đầu tiên tạo cơ sở cho việc phòng chống tham nhũng là xây dựng những khung pháp lý cần thiết. Bản chất của quan hệ tham nhũng cho thấy ngay cả những bộ luật được thiết kế chặt chẽ cũng không thể ngăn chặn một cách triệt để nạn tham nhũng. Tuy nhiên, những bộ luật có chất lượng tốt sẽ tạo điều kiện cho quá trình nhận diện, điều tra và truy tố các hành vi tham nhũng.

những Biện PháP cụ Thể Phòng chống Tham nhũng

Kinh nghiệm tốt từ thực tiễn của các nước đã tiến hành phòng chống tham nhũng từ thập kỷ 1960 cho thấy một chiến lược chống tham nhũng thành công cần có ít nhất năm nhóm biện pháp như sau:

• Giảm thiểu những thủ tục và sơ hở của thể chế dẫn đến nguy cơ tham nhũng• Thực hiện tốt nguyên tắc quản trị công • Giáo dục phòng ngừa• Củng cố chế tài• Xây dựng và phát huy văn hóa không khoan nhượng với hành vi tham nhũng.

Giảm thiểu những thủ tục và sơ hở dẫn đến nguy cơ tham nhũng

Nhóm biện pháp này nhằm xử lý những lĩnh vực trước mắt được coi là nguyên nhân làm nảy sinh nguy cơ tham nhũng. Những nguy cơ này có thể xuất phát từ vấn đề thể chế và tổ chức. Cụ thể, những lĩnh vực cần được ưu tiên gồm:

• Tinh giản thủ tục hành chính• Xử lý những sơ hở tạo cơ hội cho tham nhũng trong cơ chế quản lý tài chính

công • Hoàn thiện cơ chế và thủ tục cung cấp các loại dịch vụ công

Thực hiện nguyên tắc quản trị tốt

Nội dung này nhấn mạnh việc ngăn ngừa thông qua cải cách thể chế và hệ thống tổ chức quản lý yếu kém, tăng cường khả năng điều hành. Điều này có thể thực hiện được thông qua những biện pháp quản trị tốt dưới đây:

• Tăng cường tính minh bạch trong quản lý nhà nước và quan hệ giữa nhà nước với người dân

• Tăng cường hệ thống trách nhiệm giải trình.• Từng bước xây dựng tiêu chuẩn liêm chính của thể chế, tổ chức và công chức• Xây dựng những quy định cần thiết để tạo quan hệ tốt giữa khối doanh nghiệp

với khu vực công• Hoàn thiện quy định, quy trình về bầu cử• Mở rộng sự tham gia của người dân và xã hội dân sự vào cuộc đấu tranh chống

tham nhũng.

Giáo dục phòng ngừa

Giáo dục phòng ngừa tham nhũng nhằm vào các đối tượng khác nhau như người dân, các doanh nghiệp, cán bộ công chức, và thanh thiếu niên. Nội dung của giáo dục phòng ngừa tập trung vào việc:

• Mở rộng hiểu biết về hiện tượng tham nhũng, những tác hại, nguyên nhân và hậu quả của tham nhũng

• Phổ biến những nội dung pháp lý về đấu tranh chống tham nhũng và vai trò của các tổ chức khác nhau trong cuộc chiến chống tham nhũng

• Phát huy thái độ không khoan nhượng với tham nhũng

Tăng cường điều tra và truy tố

Mục đích của các cuộc điều tra là tìm ra sự thật có thể làm chứng cứ. Việc điều tra không chỉ nhằm vào hành vi phạm tội mà còn để phát hiện những điểm yếu tạo cơ hội cho tham nhũng phát triển. Các cuộc điều tra được tiến hành bởi các cơ quan chống tham nhũng, cảnh sát - lực lượng chính giúp thực thi pháp luật, các ủy ban điều tra hay nhóm đặc trách do Tổng thống/ chủ tịch nước/thủ tướng thành lập. Truy tố là quy trình tố tụng hình sự đối với một số hành vi tham nhũng đặc biệt và/hoặc là quy trình tố tụng dân sự đối với việc khắc phục hậu quả đối với các tài sản bị tham nhũng. Đây cũng có thể là hình thức kỷ luật của một chủ doanh nghiệp và cơ quan chuyên môn. Về nội dung này, có thể nhấn mạnh:

• Hệ thống tư pháp độc lập (tòa án, luật sư…)• Nguyên tắc nhà nước pháp quyền

1716

• Nguyên tắc nhân quyền trong quá trình chống tham nhũng, đặc biệt là việc đối xử với người phạm tội trong các khâu bắt và tạm giữ, việc sử dụng kỹ thuật điều tra đặc biệt và quyền thông tin cá nhân, vai trò của luật bảo vệ người tố cáo, và việc bảo vệ nhân chứng, vấn đề thu hồi tài sản, và biện pháp tra tấn trong quá trình điều tra.

Xây dựng và phát huy văn hóa không khoan nhượng với tham nhũng

Văn hóa không khoan nhượng với tham nhũng được xây dựng và phát huy bằng nhiều yếu tố như:

• Giáo dục nhận thức• Tăng cường vai trò của lãnh đạo • Tăng cường vai trò của báo chí trong việc phát hiện và tuyên truyền• Tăng cường sự tham gia của người dân, đặc biệt trong việc hỗ trợ hiệu quả việc

tố cáo các vụ tham nhũng• Tăng cường năng lực tổ chức giám sát tham nhũng của chính phủ và của xã

hội• Có Luật bảo vệ nhân chứng, bảo vệ người tố cáo

những mô hình Tổ chức cơ quan quốc gia chống Tham nhũng Có bốn mô hình tổ chức cơ quan quốc gia chống tham nhũng: mô hình của Hồng Kông, Singapore, mô hình của Tiểu bang New South Wales, và mô hình Văn phòng Đạo đức Công của Mỹ. Thành công của những mô hình này đã khuyến khích việc phát triển cơ quan phòng chống tham nhũng quốc gia tại các nước. Nhiều nước đã lập cơ quan đặc trách phòng chống tham nhũng dựa trên mô hình phòng chống tham nhũng thành công của Hồng Kông. Tuy nhiên, những cơ quan này đã hoạt động với mức độ thành công khác nhau.

ICAC Hồng Kông

Trong những năm 1960 và những năm 1970, Hồng Kông là một trong những nơi có mức độ tham nhũng nghiêm trọng nhất trên thế giới. Tham nhũng xuất hiện trong khu vực công, đặc biệt là tại các cơ quan thực thi pháp luật. Những cơ quan này có tổ chức chặt chẽ và tập hợp thành các tập đoàn bảo kê làm vô hiệu hóa hệ thống tư pháp xét xử tội pham. Ủy ban phòng chống tham nhũng độc lập (gọi tắt là ICAC) ra đời và hoạt động có kết quả. Trong vòng 5 năm, tất cả các hình thức

tham nhũng công khai và bảo kê đều bị dẹp bỏ. Ngày nay Hồng Kông là một trong những xã hội ít tham nhũng nhất thế giới.

Chiến lược phòng chống tham nhũng của ICAC Hồng Kông là chiến lược toàn diện tập trung vào ba mũi nhọn: ngăn chặn, phòng ngừa và giáo dục. ICAC Hồng Kông được sự hỗ trợ cả về chính trị và tài chính. ICAC báo cáo trực tiếp với lãnh đạo cao nhất là Trưởng Đặc khu hành chính Hồng Kông và không bị can thiệp trong công tác điều tra của mình. Hộp I tóm tắt những đặc điểm chính trong chính sách của ICAC-Hồng Kông.

CPIB Singapore

Tại Singapore, Đơn vị chống tham nhũng phát triển theo mô hình Hồng Kông. Trong thập niên 1950, Cơ quan Điều tra những Hành vi Tham nhũng (Corruption Practice Investigation Bureau –CPIB) được thành lập nhưng không được giao đủ quyền để hoạt động một cách hiệu quả. Trong thập niên 1970, CPIB được tổ chức lại để tập trung duy nhất vào việc điều tra, tố tụng, và bảo đảm thực thi pháp luật.

CPIB dựa trên chiến lược ngăn chặn và xử lý với mức phạt lên đến 100.000 đôla Singapore và 5 năm tù. CPIB được đặt trong khối hành pháp dưới quyền của Tổng thống và báo cáo cho Uỷ ban Tư vấn về chống tham nhũng, đơn vị này báo cáo trực tiếp cho Tổng thống và Tổng thống là người ra quyết định về các biện pháp xử lý đối với những vụ việc tham nhũng được báo cáo.

NSW ICAC

Mô hình Ủy ban Phòng chống tham nhũng của Tiểu bang New South Wales, Úc (NSW ICAC), được thành lập năm 1987. NSW ICAC cũng chịu ảnh hưởng của Hồng Kông, nhưng đặt trọng tâm vào các biện pháp phòng ngừa.

Hệ thống tổ chức của mô hình NSW gồm một chủ tịch, một trợ lý và giám đốc các văn phòng trực thuộc chịu trách nhiệm về pháp lý, phòng ngừa và giao dịch thương mại. Văn phòng về pháp lý đóng vai trò đầu mối giữa NSW ICAC và Nghị viện Úc. Trách nhiệm giải trình của NSW ICAC được đảm bảo thông qua việc thực hiện chế độ báo cáo và kiểm toán nội bộ cũng như kiểm toán từ bên ngoài. NSW ICAC hoạt động dưới sự giám sát của hai Ủy ban. Ủy ban Nghị Viện thực hiện giám sát hoạt động chung và Ủy ban Kiểm tra thực hiện hoạt động hỗ trợ tư vấn về việc ra quyết định tiến hành hoặc chấm dứt việc điều tra. Cơ chế trách nhiệm giải trình khác của NSW ICAC được thể hiện ở nhiệm kỳ của Chủ tịch, trách nhiệm về ngân quĩ và việc tuân thủ Luật về quyền riêng tư và tự do ngôn luận.

1918

Văn phòng Đạo đức Công ở Mỹ

Tại Mỹ, hiện tượng tham nhũng đã dẫn đến việc cải cách hệ thống pháp luật để xử lý hối lộ và hành vi tham nhũng. Những cuộc cải cách này bắt đầu từ năm 1870. Để chống tham nhũng, Mỹ thành lập Văn phòng Đạo đức Công theo hướng một tổ chức với nhiều lĩnh vực hoạt động chống tham nhũng. Mô hình này được thiết kế với chức năng điều tra, phòng ngừa và giáo dục khu vực công về tham nhũng. Cơ sở pháp lý của Văn phòng là Luật về Đạo đức Công vụ được thông qua năm 1978. Văn phòng làm việc với các cơ quan nhà nước khác nhau, đặc biệt là bộ phận ngân sách, bộ phận chịu trách nhiệm giải trình và cảnh sát thuộc Bộ tư pháp. Văn phòng cũng tập trung vào việc giáo dục về xung đột lợi ích và giải quyết những vấn đề trong lĩnh vực này. Văn phòng hợp tác với Bộ tư pháp và cảnh sát để xây dựng tiêu chuẩn đạo đức công vụ.

Hộp I: Những đặc điểm chính của mô hình chống tham nhũng toàn diện ICAC- Hồng Kông

Chiến lược ngăn chặn gồm hệ thống báo cáo về các vụ tham nhũng hoạt động 24/24h; hệ thống xử lý; chính sách không khoan nhượng đối với tham nhũng thể hiện ở việc xử lý báo cáo về tất cả các vụ việc lớn, nhỏ; quá trình điều tra không bị ảnh hưởng bởi sự can thiệp chính trị; và công khai những biện pháp ngăn chặn có hiệu quả.

Chiến lược phòng chống tham nhũng là giảm thiểu cơ hội tham nhũng trong cơ quan nhà nước với nguyên tắc đảm bảo hiệu quả, minh bạch và có trách nhiệm giải trình trong tất cả các hoạt động của chính quyền. Nạn tham nhũng dễ xảy ra nhất trong lĩnh vực mua sắm công, thi hành công vụ, cấp phép, dịch vụ hành chính công, thi hành pháp luật và thu ngân sách. Cần phải ưu tiên triển khai cải cách trong những lĩnh vực này.

Giáo dục quần chúng nhằm thu hút sự ủng hộ của cả cộng đồng trong cuộc chiến chống tham nhũng. Các chiến lược này bao gồm:

• Phổ biến bộ quy tắc đạo đức cán bộ công chức trong các cơ quan nhà nước và khu vực doanh nghiệp.

• Công khai thông tin trên các phương tiện truyền thông đại chúng về những vụ tham nhũng đã được xử lý.

• Giáo dục trên các phương tiện truyền thông – sử dụng các đoạn quảng cáo trên các phương tiện thông tin đại chúng để khuyến khích người dân tố cáo tham nhũng; nâng cao nhận thức của người dân về sự xấu xa của tham nhũng và sự cần thiết phải có một xã hội trong sạch và công bằng để ngăn chặn những kẻ tham nhũng.

• Đưa giáo dục đạo đức vào trong nhà trường từ mẫu giáo cho tới cấp đại học.

• Lập Câu lạc bộ ICAC để khuyến khích người dân cộng tác với ICAC trong công tác giáo dục cộng đồng.

• Tổ chức các cuộc đối thoại về tham nhũng và hội thảo xây dựng các quy tắc đạo đức cho công chức nhà nước và khu vực doanh nghiệp.

• Xuất bản các ấn phẩm về biện pháp phòng chống tham nhũng hiệu quả nhất và hướng dẫn chống tham nhũng.

• Hợp tác với các doanh nghiệp thành lập Trung tâm Phát triển Đạo đức làm nơi tập trung thông tin quảng bá đạo đức kinh doanh.

• Tổ chức hội chợ, triển lãm và các chương trình truyền hình nhằm quảng bá về một xã hội trong sạch.

• Sử dụng các trang thông tin điện tử để phục vụ việc công khai thông tin, tra cứu tài liệu, giáo dục lớp trẻ và phát huy các phẩm chất đạo đức.

Khuôn khổ pháp lý hiệu quả và Luật phòng chống tham nhũng. Hồng Kông có hệ thống quy phạm pháp luật đầy đủ để xử lý tham nhũng xét trên phương diện xác định các tội danh. Bên cạnh các tội hối lộ thông thường còn có ba tội riêng khác.

• Tội đối với công chức có hành vi nhận quà cáp, vay mượn, hưởng giảm giá và tham dự miễn phí vượt quá mức quy định ngay cả khi các hành vi này không liên quan trực tiếp đến các vụ việc tham nhũng, trừ trường hợp có chỉ đạo cụ thể từ lãnh đạo;

• Tội đối với công chức sở hữu tài sản có giá trị chênh lệch quá mức so với thu nhập chính thức, hoặc sống quá xa hoa trên mức thu nhập;

• Tội đối với xung đột lợi ích, viên chức lạm quyền để thu lợi cho bản thân hoặc cho người khác. Điều này bao gồm quy định bắt buộc cán bộ viên chức phải báo cáo về khả năng tiềm ẩn xung đột lợi ích.

Về thẩm quyền điều tra, bên cạnh các quyền khám xét, bắt giữ và tạm giam như lực lượng cảnh sát, ICAC còn có quyền kiểm tra tài khoản ngân hàng, xét hỏi nhân chứng sau khi họ đã tuyên thệ, phong tỏa các tài sản tình nghi liên quan đến tham nhũng, tạm giữ các loại giấy tờ đi lại của nghi phạm nhằm

2120

ngăn không cho họ bỏ trốn khỏi địa bàn. Đối với những vụ nghiêm trọng, khi cần, ICAC được phép chủ động áp dụng biện pháp kỹ thuật để điều tra, chẳng hạn như nghe lén điện thoại, liên lạc viễn thông, theo dõi, triển khai các chiến dịch bí mật v.v. Họ không những có quyền điều tra tội phạm tham nhũng trong chính quyền và khu vực tư nhân, mà còn có quyền điều tra tất cả các loại tội phạm liên quan đến tham nhũng.

Các vụ việc của ICAC được đưa ra truy tố bởi một nhóm các ủy viên công tố có chọn lọc nhằm đảm bảo sự công bằng, chí công vô tư. Công tác đấu tranh chống tham nhũng ở Hồng Kông nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của bộ máy tư pháp. Các vụ việc của ICAC đều do những thẩm phán có trình độ chuyên môn cao, chí công vô tư, xét xử. Tỉ lệ các bị cáo bị kết án trong các vụ việc của ICAC lên tới 80%.

ICAC-Hồng Kông chịu sự giám sát của Ủy ban giám sát gồm Chủ tịch và các ủy viên đến từ khu vực tư nhân, đại diện cho người dân trong tất cả các lĩnh vực. Ủy ban có trách nhiệm rà soát tất cả các báo cáo về các vụ tham nhũng và công tác điều tra để đảm bảo rằng tất cả các đơn khiếu nại đều được giải quyết, không để xảy ra “oan sai”. Ngoài ra còn có Ủy ban khiếu nại độc lập để người dân có thể gửi đơn thư khiếu nại ICAC và/hoặc các thành viên của ICAC.

Coi trọng phòng chống tham nhũng trong cả hai khu vực công và tư. Trên thực tế, tham nhũng trong khu vực tư nhân có thể gây ra hậu quả nặng nề cho xã hội. Việc thực thi nghiêm túc pháp luật phòng chống tham nhũng trong khu vực tư nhân là biện pháp hữu hiệu để bảo vệ đầu tư nước ngoài, giúp Hồng Kông duy trì một môi trường kinh doanh bình đẳng, tạo nên ưu thế cạnh tranh trong việc thu hút đầu tư nước ngoài.

Cách tiếp cận đối tác. Đối tác chiến lược chủ chốt của ICAC là các cơ quan chính quyền. Cơ quan nào của chính quyền cũng phải xây dựng một chiến lược phòng chống tham nhũng chi tiết, cụ thể hóa thành kế hoạch hành động phòng chống tham nhũng. Đồng thời phải có một ủy ban kiểm soát đạo đức có nhiều quyền lực trong việc giám sát quá trình triển khai thực hiện kế hoạch hành động này và năm nào cũng phải rà soát và điều chỉnh lại kế hoạch cho phù hợp với tình hình thực tế. Các đối tác quan trọng khác của ICAC bao gồm Ủy ban dịch vụ công, cộng đồng doanh nghiệp, các cơ quan chuyên môn, các

những Thách Thức Trong việc Phòng chống Tham nhũng

Một số công trình nghiên cứu về chiến lược phòng chống tham nhũng của các nước cho thấy mặc dù đã có khá nhiều biện pháp được áp dụng và được coi là những biện pháp tốt, song trong thực tế việc phòng chống tham nhũng không phải là đơn giản. Các nghiên cứu cho thấy để phòng chống tham nhũng có kết quả, cần phải quan tâm đến các công việc theo từng bước sau đây:

• Phân tích được một cách có hê thống những nguy cơ tham nhũng hoặc hiện tượng tham nhũng đang xẩy ra cũng như những biến đổi của hiện tượng, và những nguyên nhân. Quan hệ tham nhũng sẽ phụ thuộc vào thể chế chính trị kinh tế của từng nước.

• Cân bằng và kết hợp tốt giữa việc áp dụng giải pháp mang tính vĩ mô và vi mô, nhấn mạnh những biện pháp tập trung cụ thể vào mối quan hệ hoặc mạng lưới tham nhũng.

• Áp dụng cơ chế theo dõi và đánh giá tác động của những biện pháp với quan hệ tham nhũng một cách cụ thể và có hệ thống.

tổ chức dân sự và cộng đồng, các cơ sở giáo dục, truyền thông đại chúng, và mạng lưới quốc tế.

Quyết tâm chính trị cao nhất, độc lập và đủ nguồn lực. Hồng Kông dành quyết tâm chính cho việc loại bỏ tham nhũng, trao quyền độc lập thật sự cho ICAC. ICAC được cung cấp đầy đủ các nguồn lực cần thiết để đấu tranh với tham nhũng trên cả ba mặt trận.

2322

Bạn suy nghĩ gì về việc áP dụng Kinh nghiệm quốc Tế vào việT nam, đặc BiệT Trong lĩnh vực Tham nhũng mà Bạn quan Tâm?Trong quá trình tham khảo nội dung Phần II, bạn có thể xem Phụ Lục II giới thiệu tóm tắt chủ trương chính sách phòng chống tham nhũng của Việt Nam và Phụ Lục III về triển khai và thách thức.

Sau khi tham khảo nội dung Phần II, bạn hãy dành thời gian suy nghĩ về việc áp dụng kinh nghiệm quốc tế vào Việt Nam và những thách thức trong việc áp dụng kinh nghiệm quốc tế. Để cụ thể hoá suy nghĩ của mình, bạn có thể sử dụng những thông tin về tình huống tham nhũng mà bạn đã nêu trong bài tập Phần I. Câu hỏi hướng dẫn được đưa ra ở Bảng 2.1.

Bạn nghĩ gì về việc áp dụng kinh nghiệm quốc tế vào Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực

tham nhũng mà bạn quan tâm?

Câu hỏi Nội dung trả lời

1. Bạn hãy dành thời gian tìm hiểu thêm về Công ước của Liên Hiệp Quốc về chống tham nhũng và việc Việt Nam phê chuẩn Công ước.

2. Bạn hãy tìm hiểu thêm về chủ trương, chính sách về phòng chống tham nhũng của Việt Nam (Phụ Lục II trình bày nội dung tóm tắt). Vạch ra những hướng chính. Nếu có thể, hãy so sánh với nội dung trong Công ước của Liên Hiệp Quốc.

2524

Câu hỏi Nội dung trả lời

3. Trong 5 kinh nghiệm tốt từ thực tiễn quốc tế, những nội dung nào bạn thấy có tiềm năng nhất để giải quyết nạn tham nhũng xảy ra trong cuộc sống hàng ngày mà bạn quan tâm (theo nội dung bạn đã vạch ra sau khi tham khảo Phần 2).

4. Bạn hãy chỉ ra những điểm có thể đóng góp cho việc phòng chống tham nhũng trong mô hình tổ chức cơ quan phòng chống tham nhũng của Hồng Kông ở lĩnh vực mà bạn đã nhận thấy là phổ biến trong cuốc sống hàng ngày của bạn (theo nội dung bạn đã vạch ra sau khi tham khảo Phần 1).

5. Theo bạn, đâu là những thách thức lớn nhất trong việc phòng chống tham nhũng?

6. Những nội dung khác mà bạn quan tâm.

Cách tiếp cận hệ thống liêm chính trong cả khu vực công và tư mở ra một hình thức mới trong việc ngăn ngừa tham nhũng. Thay vì chỉ nhìn vào các thể chế riêng biệt (ví dụ như bộ máy tư pháp) hay các quy tắc và hành xử riêng biệt (ví dụ luật hình sự) và sau đó tập trung vào những chương trình cải cách riêng rẽ, khái niệm liêm chính cho phép xem xét những mối quan hệ qua lại, sự phụ thuộc lẫn nhau và tính hiệu quả trên bình diện chung.

hệ Thống liêm chính quốc gia2 Trong thập niên 1990 và 2000, khái niệm hệ thống liêm chính quốc gia trở thành một khái niệm phổ biến. Khái niệm “trụ cột liêm chính” bắt nguồn từ Văn phòng quốc gia của Tổ chức Minh Bạch Quốc tế tại Tanzania. Kể từ đó, khái niệm này xuất hiện ngày càng nhiều trong các công trình nghiên cứu. Tổ chức Minh bạch Quốc tế đã phát triển và hoàn chỉnh nội dung của khái niệm “hệ thống liêm chính quốc gia”.

Hệ thống liêm chính quốc gia là cách tiếp cận tổng quát để đưa ra giải pháp chống

PHẦN 3: CáCh tiếp Cận xây dựng hệ thống liêm Chính

trong khu vựC Công và tư

© Anh: iStock/Nitin Sanil

2726

tham nhũng trong khu vực công thông qua các biện pháp cải cách toàn diện. Khái niệm hệ thống liêm chính dựa trên giả định là tất cả các vấn đề cần quan tâm trong lĩnh vực quản lý - phát triển năng lực, định hướng kết quả, sự tham gia của công chúng và đẩy mạnh liêm chính quốc gia - cần được giải quyết một cách tổng thể.

Mục tiêu và kết quả mong muốn

Hệ thống liêm chính quốc gia có những mục tiêu sau:• Kiểm soát và cân bằng những nguyên tắc được quy định trong hiến pháp hay

luật cơ bản để ngăn chặn gian lận. • Tăng tính minh bạch trong các mối quan hệ và nỗ lực ngăn chặn sự nảy nở của

những mối quan hệ có thể dẫn đến tham nhũng

Hệ thống liêm chính nhằm củng cố những lĩnh vực quản lý công sau đây: • Chính phủ hoạt động theo luật pháp, các công dân được bảo vệ khỏi sự độc

đoán (bao gồm những hành vi vi phạm nhân quyền)• Hệ thống cung cấp các dịch vụ công được tổ chức hiệu quả, góp phần vào phát

triển bền vững• Các chiến lược phát triển phục vụ cho toàn dân tộc, bao gồm cả những nhóm

yếu thế

Kết quả mong muốn của việc xây dựng hệ thống liêm chính quốc gia là một chính phủ trung thực, quản lý có hiệu quả, có khả năng giảm thiểu cơ hội tham nhũng đồng thời khiến cho tham nhũng trở thành một hoạt động có “rủi ro cao” và có “lợi ích thấp”. Như vậy, hệ thống này nhằm ngăn chặn tham nhũng ngay từ trước khi xảy ra thay vì dựa vào các biện pháp trừng phạt sau đó.

Cơ cấu của hệ thống

Một hệ thống liêm chính quốc gia được thể hiện bằng hình ảnh ngôi đền Hy Lạp (xem Hình 3.1) gồm những cơ cấu sau đây:

• Các trụ cột tượng trưng cho những chức năng quản trị công khác nhau. Những “trụ cột” này phụ thuộc lẫn nhau và có thế mạnh, yếu khác nhau. Nếu một cột suy yếu, sức nặng của nó sẽ bị dồn sang một hay nhiều các cột khác. Thiết kế cho những “trụ cột” có thể và sẽ khác nhau trong các xã hội khác nhau.

• Những trụ cột này đóng vai trò góp phần củng cố “chất lượng cuộc sống”, “hệ thống pháp quyền” và “phát triển bền vững”.

• Nội dung nhận thức và giá trị xã hội là nền tảng quan trọng trong hệ thống. Nếu công chúng thờ ơ và xao lãng, hay nếu các giá trị thiếu hụt trên diện rộng, thì

Hình 3.1 Các trụ cột thể chế của hệ thống liêm chính quốc gia3

các “trụ cột” sẽ thiếu chỗ dựa cần thiết để bảo vệ liêm chính quốc gia. Trái lại, nếu nhận thức công chúng cao và các giá trị vững, cả hai sẽ đỡ cho những “trụ cột” bên trên chúng và tạo cho chúng một nền móng vững chắc

Nội dung các trụ cột hệ thống

Mặc dù trên thế giới có nhiều biến thể khác nhau, nhưng “trụ cột liêm chính” phổ biến nhất trong một xã hội cố gắng tự quản lý mình một cách có trách nhiệm sẽ bao gồm:

• Lập pháp• Hành pháp• Tư pháp• Khu vực công• Các cơ quan thực thi pháp luật• Cơ quan quản lý bầu cử• Ombudsman (thanh tra nghị viện)• Cơ quan kiểm toán tối cao• Các cơ quan chống tham nhũng• Các đảng phái chính trị• Báo chí • Xã hội dân sự • Khu vực tư nhân

2928

Chuẩn bị xây dựng hệ thống như thế nào?

Để chuẩn bị cho việc phát triển hệ thống, ít nhất có ba lĩnh vực chính cần được lưu ý như sau:

• Một, cơ chế trách nhiệm giải trình khác với hệ thống liêm chính. Đối với nhiều nhà thiết kế liêm chính, mối liên quan giữa liêm chính và khái niệm “trách nhiệm giải trình” vốn xuất phát từ dân chủ, rất gần nhau, đến mức có thể gộp chung cả hai làm một. Nhưng trên thực tế, mặc dù gần nhau về ý nghĩa, “trách nhiệm giải trình” trong các hệ thống dân chủ không đồng nghĩa với liêm chính trước dân chúng. Một hệ thống “liêm chính” không chỉ đơn giản là đảm bảo trách nhiệm giải trình. Có những nhận xét là những người có liêm chính cũng thường là những người tự chịu trách nhiệm, nhưng ngược lại chưa hẳn đã đúng.

• Hai, có các yếu tố khác của hệ thống liêm chính đằng sau các hình thức trụ cột cần được quan tâm. Những yếu tố này bao gồm điều kiện xã hội học, các quan điểm, giá trị, giáo dục. Nói tóm lại, cần tránh tình trạng trong quá trình cụ thể hóa lại tập trung quá mức vào các thể thức. Để bù đắp, củng cố cho quá trình xây dựng hệ thống, các bên tham gia nên nhấn mạnh nhiều khía cạnh khác nhau của khái niệm liêm chính, bao gồm cả khía cạnh “trách nhiệm cá nhân”. Nói một cách khác, để xây dựng hệ thống liêm chính bền vững, nên nhấn mạnh các giá trị xã hội trong đó có liêm chính của cá nhân các thành viên trong xã hội.

• Ba, trong thực tế, một số quốc gia đã loại trừ xã hội dân sự khỏi hệ thống. Trong thực tế, hầu hết người dân trong xã hội dân sự đều có nhu cầu căn bản về một hệ thống liêm chính hiệu quả. Theo truyền thống, xã hội dân sự chỉ tham gia vào “trách nhiệm giải trình theo chiều dọc,” bỏ phiếu - hay không bỏ phiếu - trong các cuộc bầu cử và đòi hỏi bộ máy hoạt động tốt hơn. Điều này đã tỏ ra không hiệu quả, và giờ đây phải tìm ra nhiều phương cách khác nhau hơn nữa để đưa xã hội dân sự vào các cơ chế giám sát.

liêm chính Trong Khối doanh nghiệP

Khái niệm liêm chính không chỉ được áp dụng cho khu vực công. Xã hội cũng có yêu cầu phát huy tính liêm chính, khái niệm xã hội gồm cả công dân và các tổ chức kinh tế xã hội.

Tại sao phải đặt vấn đế liêm chính trong khối doanh nghiệp?

• Lực lượng doanh nghiệp có các quan hệ khác nhau và chịu những tác động khác nhau bởi tham nhũng. Tổ chức Minh bạch Quốc tế đã tiến hành khảo sát mức độ đưa hối lộ ở khu vực doanh nghiệp và công bố chỉ số “người đưa hối lộ”. Ở một số nước cũng có chương trình đánh giá liêm chính trong khu vực doanh nghiệp.

• Cần đánh giá và củng cố liêm chính trong khu vực doanh nghiệp để tăng các chuẩn mực trong kinh doanh (bao gồm tăng tính minh bạch và trách nhiệm) đồng thời kiểm soát tham nhũng.

• Bản thân các doanh nhân sẽ xác định các vấn đề được coi là có liên quan đến tham nhũng và ngăn chặn tham nhũng.

Kinh nghiệm của Úc

Úc là quốc gia đã tiến hành đánh giá tính liêm chính của khối doanh nghiệp. Trường đại học RMIT đã tiến hành một dự án nghiên cứu nội dung liêm chính trong doanh nghiệp gồm:

• Những giá trị riêng của các cá nhân - các chủ doanh nghiệp, nhân viên, khách hàng, nhà cung cấp và những người khác có liên quan

• Các chuẩn mực được phát triển trong các nhóm khác nhau của khối doanh nghiệp

• Các hệ thống, tập quán, tiến trình, chính sách và hành vi do doanh nghiệp và các tổ chức có liên quan đến hoạt động kinh doanh xây dựng nên

• Các chuẩn mực và quy phạm pháp luật• Môi trường chính trị và xã hội

Dự án này đã đưa ra một số đề xuất như sau:• Cần có cách tiếp cận bao quát hơn đối với việc phát triển và duy trì hệ thống

liêm chính trong kinh doanh. Các quá trình phát triển và thực hiện chiến lược, kế hoạch, chính sách cần phải xét đến tất cả các yếu tố đã nêu ở trên - những yếu tố tác động đến liêm chính kinh doanh, nhất là những yếu tố tác động trực tiếp đến văn hóa tổ chức của doanh nghiệp

• Cần lưu ý nhiều hơn đến tác động của quá trình ra quyết định đối với liêm chính cá nhân trong các tổ chức. Điều này liên quan đến các vấn đề từ tuyển chọn

3130

nhân sự cho đến các hoạt động hằng ngày• Chính sách công và việc ban hành luật phải xét đến việc duy trì liêm chính

doanh nghiệp và coi đây là mối quan tâm lớn của xã hội; Cần thừa nhận những mối quan hệ qua lại giữa liêm chính cá nhân, tổ chức và xã hội và đảm bảo chính sách công hỗ trợ và duy trì tất cả các mảng này

• Nhận thức về liêm chính phải là một tiêu chí cần được coi trọng và quan tâm hơn trong việc đào tạo và phát triển năng lực lãnh đạo

• Cần điều tra thêm về các ngành riêng biệt chưa có các hệ thống liêm chính hoàn thiện

• Phải chú trọng hơn nữa đến tác động của các hoạt động của hệ thống liêm chính kinh doanh lên khu vực thương mại quốc tế

Kinh nghiệm của Úc cho thấy một hệ thống liêm chính kinh doanh hoàn thiện giúp ích cho một doanh nghiệp bởi vì nó phù hợp, liên quan đến bối cảnh và các điều kiện, đã được phát triển và duy trì một cách có ý thức. Nếu làm được trong kinh doanh, sẽ có tác động đáng kể đến tính bền vững của nền kinh tế.

Những thách thức

• Một, về mặt vĩ mô, yêu cầu cạnh tranh của các doanh nghiệp gây cản trở việc phát huy tính liêm chính.

• Hai, giới điều hành cao cấp trong các tổ chức không quan tâm. • Ba, việc đưa tin của báo chí về những khác biệt trong lương, thưởng giữa lãnh

đạo doanh nghiệp và các nhân viên một cách không trung thực cũng có thể không khuyến khích lãnh đạo doanh nghiệp công khai minh bạch về nội dung hoạt động của họ.

Để tăng cường tính liêm chính trong khối doanh nghiệp, có ý kiến là cần phải chú trọng hơn đến các vấn đề nói trên trong giáo dục đại học nói chung và các chương trình đào tạo kinh doanh nói riêng.

Bạn nghĩ gì về hệ Thống liêm chính công và Tư?Sau khi tham khảo xong Phần III, bạn hãy dành thời gian suy nghĩ thêm về những kiến thức đã thu được về hệ thống liêm chính công và tư. Một số câu hỏi hướng dẫn được đưa ra ở Bảng 3.1.

Bạn nghĩ gì về hệ thống liêm chính công và tư

Câu hỏi Nội dung trả lời

1. Hãy tóm tắt hiểu biết của bạn về hệ thống liêm chính quốc gia.

2. Hãy tập trung vào những lĩnh vực tham nhũng mà bạn quan tâm và thử phân tích xem nên tiếp cận xây dựng hệ thống liêm chính như thế nào để hạn chế tham nhũng.

3. Tại sao doanh nghiệp đưa hối lộ? Tham nhũng có tác hại như thế nào đối với doanh nghiệp? Giới doanh nghiệp có vai trò như thế nào trong việc phòng chống tham nhũng? Bạn có thể tiến hành cuộc phỏng vấn nhỏ với cá nhân trong khối doanh nghiệp.

4. Những nội dung khác, nếu có

3332

Kinh nhiệm quốc tế cho thấy để xây dựng một quốc gia minh bạch, có trách nhiệm giải trình, và công khai đối với mọi người không thể thiếu cam kết mạnh mẽ của công dân đối với cuộc đấu tranh chống tham nhũng. Thanh niên với tư cách là những công dân của ngày hôm nay sẽ là lực lượng có tiềm năng không chỉ làm thay đổi thực tại tham nhũng hiện nay bằng việc tạo dựng một thế giới không có tham nhũng mà còn có tác động lâu dài với tư cách là những nhà lãnh đạo tương lai. Giáo dục cho thế hệ mới suy nghĩ về các giá trị của sự liêm chính, dân chủ và minh bạch là trao cho họ những công cụ đắc lực nhất nhằm bảo đảm một tương lai trong đó các hành vi tham nhũng bị coi là một phần không bình thường của cuộc sống. Cả hai hình thức giáo dục chính quy và phi chính quy đều có thể góp phần to lớn vào việc đạt được mục đích này.

Trong tài liệu mang tên “Thanh niên và Tham nhũng”, Tổ chức Minh bạch Quốc tế đã nhấn mạnh tầm quan trọng của giới thanh niên và những phương thức tham gia của thanh niên trong việc phòng chống tham nhũng. Tại mỗi nước, mức độ tham gia của thanh niên trong việc phòng chống tham nhũng sẽ phụ thuộc vào bối cảnh cụ thể về văn hóa, xã hội, chính trị và kinh tế. Những sự khác biệt này cũng sẽ quyết định cách thức và những lĩnh vực xã hội mà thanh niên có vị thế tốt nhất để giải quyết các vấn đề và đưa ra các giải pháp cho việc tăng cường tính liêm chính, minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự tham gia. Các hội đồng và tổ chức của thanh niên cũng như

PHẦN 4: kinh nghiệm quốC tế về thanh niên phòng Chống tham nhũng4

mỗi thanh niên sẽ ủng hộ một cách có tổ chức cho việc thực hiện công việc này và đóng góp cho các nỗ lực phòng chống tham nhũng theo các cách thức khác nhau - một cách chính thức hoặc không chính thức, ở cấp quốc gia cũng như địa phương.

Tại sao Thanh niên là lực lượng quan Trọng? Lý do là:

• Tham nhũng ảnh hưởng nhiều nhất tới những người trẻ tuổi vì họ là những người tham gia vào hầu hết mọi lĩnh vực của đời sống xã hội với tư cách là sinh viên, các nhà hoạt động, công dân, công nhân, và khách hàng.

• Khác với những nhóm người khác, thanh niên có xu hướng phải đối mặt nhiều hơn với tệ hối lộ. Theo Phong vũ biểu Tham nhũng Toàn cầu của Tổ chức Minh Bạch Quốc tế (2010), dùng để đo tham nhũng vặt, thì thanh niên (dưới độ tuổi 30) là nhóm đưa hối lộ ở mức độ thường xuyên nhất trong số các nhóm tuổi được khảo sát. Tại 86 nước được khảo sát, có tới 35% số người cho biết đã đưa hối lộ trong năm trước đó ở độ tuổi dưới 30.

• Trong các quan hệ giao tiếp của mình với chính quyền và các doanh nghiệp, thanh niên bị đặt vào vị trí dễ dính líu nhất với nạn tham nhũng. Họ có thể bị buộc phải “hối lộ”.

• Tham nhũng thường là một triệu chứng và cũng là nguyên nhân của một sự phát triển lệch lạc, thiếu công bằng và làm gia tăng tình trạng nghèo khổ.Trên thế giới, khoảng 500 triệu thanh niên đang sống với mức dưới 2 đô-la Mỹ một ngày. Tham nhũng làm chệch hướng nguồn kinh phí cho sự phát triển, làm tổn hại năng lực của Chính phủ trong việc cung cấp các dịch vụ cơ bản. Thực tế này tước đi tiềm năng phát triển của thế hệ trẻ.

Thanh niên có Thể Tham gia như Thế nào?Có nhiều mô hình và các lý thuyết khác nhau về việc làm thế nào để huy động và lôi cuốn thanh niên vào cuộc đấu tranh chống tham nhũng một cách tốt nhất. Dựa trên kinh nghiệm quốc tế, Tổ chức Minh Bạch quốc tế nhấn mạnh năm lĩnh vực tham gia của thanh niên như sau:

• Phương pháp tiếp cận dịch vụ thanh niên• Phát triển thanh niên• Thanh niên đóng vai trò lãnh đạo• Tham gia trong lĩnh vực công• Tổ chức thanh niên

Cách phân chia này có sự trùng lặp và những phân chia này không có tính chất theo giai đoạn. Bảng 4.1 tóm tắt nội dung từng lĩnh vực.

3534

Bảng 4.1 Tóm tắt 5 lĩnh vực nội dung tham gia của thanh niên

tínH liên tục về sự tHaM gia của tHanH niên

Can thiệp Phát triển Tăng quyền cho tập thể Thay đổi có hệ thống?

Phương pháp tiếp cận dịch vụ nhu cầu của thanh niên

Phát triển thanh niên

Thanh niên đóng vai trò lãnh đạo

Tham gia trong lĩnh vực công

Tổ chức thanh niên

- Lập chương trình tập trung vào việc xử lý và phòng ngừa tham nhũng trong các lĩnh vực then chốt có ảnh hưởng tới thanh niên (giáo dục, việc làm, y tế, cảnh sát, v.v…)

-Hoạt động nhằm hỗ trợ cho sự phát triển cá nhân của thanh niên trong các lĩnh vực đạo đức, liêm chính và minh bạch tiến hành công việc thông qua các quan hệ đối tác thanh niên-người lớn và giáo dục phi chính quy bên trong các tổ chức thanh niên.

- Có sáng kiến nhằm xây dựng và phát triển các kỹ năng ra quyết định như thông qua các khóa học tập giáo dục đạo đức là một phần bắt buộc của chương trình học tại nhà trường và của giáo dục phi chính quy.

-Tạo điều kiện cho những người trẻ tuổi tham gia vận động và nâng cao nhận thức để tạo một bản sắc tập thể trong thanh niên như những tác nhân của sự thay đổi xã hội; các hoạt động bao gồm giám sát cung ứng dịch vụ, giám sát độc lập bầu cử và tham gia vào các ban giám hiệu nhà trường phổ thông.

- Tạo điều kiện cho thanh niên tham gia vào các nỗ lực huy động và trực tiếp hoạt động thông qua việc thành lập nhóm công dân tự nguyện để tố cáo tham nhũng trong cộng đồng cũng như tổ chức vận động chống tham nhũng.

Phương pháp tiếp cận dịch vụ nhu cầu của thanh niên

Các hoạt động nhằm vào việc phát triển một khuôn khổ đạo đức đối với thanh niên. Một số ví dụ là:

• Phát động một cuộc vận động nâng cao nhận thức giúp làm tăng hiểu biết về những tác động và chi phí mà tham nhũng gây nên.

• Xây dựng các diễn đàn để lôi cuốn thanh niên tham gia vào hoạt động phòng chống tham nhũng.

• Tiến hành một cuộc khảo sát ban đầu để tạo hiểu biết về vấn đề, sau đó sử dụng kết quả thu được cho nhiều sáng kiến sâu hơn ở các giai đoạn sau (tức là “phát triển thanh niên”).

Phát triển thanh niên

Gồm các hoạt động:• Tạo cho thanh niên cơ hội tham gia thông qua việc đẩy mạnh các sáng

kiến đào tạo chính quy và phi chính quy đối với những thành phần khác nhau trong dân cư.

• Tăng cường quyền năng cho học sinh, sinh viên để chịu trách nhiệm khi liên quan đến việc tôn trọng quy định của pháp luật, các cơ hội bình đẳng, đạo đức, công lý, các quyền con người và môi trường.5

Diễn đàn Thanh niên ASEAN 2010 về tăng cường minh bạch và chống tham nhũng tại Hà Nội

3736

Thanh niên đóng vai trò lãnh đạo

Các hoạt động gồm:• Các thành tố của một ‘phương pháp tiếp cận phát triển thanh niên’ nhưng được

thiết kế nhằm tăng cường quyền năng cho các công dân trẻ tuổi để họ có thể hoạt động như những nhà lãnh đạo trong phong trào phòng chống tham nhũng thông qua việc xây dựng kiến thức và các kỹ năng.6

• Rà soát và đánh giá lại vấn đề: liệu các học phần về phòng chống tham nhũng có được sử dụng đầy đủ trong các chương trình học tập về giáo dục lãnh đạo thanh niên hay không? Trong trường hợp không có các chương trình quốc gia phù hợp và/hoặc đầy đủ, thì cần phải tiếp nối bằng các sáng kiến đào tạo phòng chống tham nhũng tại các trường học và cộng đồng.

Tham gia vào lĩnh vực công

Các hoạt động gồm:• Xây dựng sự phối kết hợp giữa các tổ chức phòng chống tham nhũng và các tổ

chức của thanh niên.7 • Các diễn đàn thanh niên có thể giúp kết nối các tổ chức thành viên với các sáng

kiến phòng chống tham nhũng ở cấp quốc gia và khu vực.

Công tác tổ chức thanh niên

Các hoạt động gồm:• Xây dựng các mối quan hệ đối tác và liên minh với các bên hoạt động ở các cấp

độ khác nhau và trong các lĩnh vực khác nhau, bao gồm chính quyền, khu vực tư nhân, xã hội dân sự và các tổ chức quốc tế

• Xây dựng các nhóm tình nguyện viên thanh niên

Bạn nghĩ gì về vai Trò của nhóm sinh viên?Sau khi tham khảo xong Phần IV, bạn hãy dành thời gian suy nghĩ về vai trò của thanh niên nói chung và nhóm sinh viên nói riêng trong phòng chống tham nhũng. Để cụ thể hóa vấn đề, bạn hãy tập trung vào những lĩnh vực tham nhũng mà bạn quan tâm hoặc những vấn đề bạn đã nhận diện trong khi tham khảo nội dung Phần I và II. Bảng 4.2 đưa ra một số câu hỏi hướng dẫn.

Khảo sát quan điểm về liêm chính và trải nghiệm về tham nhũng của 1000 sinh viên đại học và sinh viên vừa tốt nghiệp ở Việt Nam.

3938

Bạn nghĩ gì về vai trò của nhóm sinh viên trong việc phòng ngừa

tham nhũng?

1. Theo bạn, tham nhũng có ảnh hưởng đến sinh viên, học sinh hay không? Bạn có thể phân tích một số trường hợp cụ thể.

2. Bạn đánh giá vai trò của thanh niên trong việc phòng chống tham nhũng như thế nào? Bạn hãy thử áp dụng phương pháp phân tích những điểm mạnh, điểm yếu của người trẻ tuổi và những cơ hội giúp họ trở nên chủ động hơn

Những thách thức có thể có.

Điểm mạnh Điểm yếu

Cơ hội Thách thức

3. Bạn có sáng kiến gì về những hoạt động phòng ngừa tham nhũng?

Những nội dung cụ thể Các bên tham gia Khoảng thời gian kế hoạch

4140

Vai trò tích cực của thanh niên Việt Nam nói chung và sinh viên đại học nói riêng là yếu tố không thể thiếu trong quá trình đấu tranh phòng chống tham nhũng và tăng cường tính liêm chính trong khu vực nhà nước cũng như trong xã hội. Phần V gợi ý một số hướng đi và các bước phân tích nguy cơ tham nhũng cũng như xử lý tình huống tham nhũng.

Phân Tích Thực Trạng, nguyên nhân và Xử lý Tình huống Thích hợP

Để phân tích thực trạng và nguyên nhân, có thể tiến hành những bước sau:

1. Đặt những câu hỏi cơ bản ”5W và 1H”, tức là cái gì, ai, khi nào, ở đâu, tại sao và như thế nào?

• ”Cái gì” (what): liên quan đến hành vi tham nhũng là gì?• ”Ai” (who) liên quan đến quan hệ tham nhũng và các đối tượng tham nhũng• ”Khi nào” (when) liên quan đến các quá trình thực thi công việc• ”Ở đâu” (where) liên quan đến địa điểm giao dịch

PHẦN 5: một số gợi ý Cho thanh niên việt nam

© Anh: iStock/Koh Sze Kiat

• ”Tại sao” (why) liên quan đến nguyên nhân tạo cơ hội cho tham nhũng như các vấn đề về thể chế, tổ chức, năng lực, văn hóa và giá trị

• ”Như thế nào” (how) liên quan đến hình thức thể hiện các hành vi tham nhũng

2. Ưu tiên tập trung vào việc phát hiện hành vi tham nhũng trong phạm vi hoạt động của bản thân. Nhận diện và lựa chọn giải pháp trong thẩm quyền giải quyết của bản thân. Một chiến lược tốt là nói không với các hành vi tham nhũng.

3. Thiết lập chỉ số cho bản thân để làm thước đo cho việc đánh giá mức độ liêm chính.

4. Chủ động báo cáo những vụ việc tham nhũng đã chứng kiến, hoặc những trường hợp có thể cung cấp bằng chứng hoặc hỗ trợ thu thập bằng chứng tham nhũng. Trong khâu này cần:

• Đảm bảo thông tin chính xác, đầy đủ, chi tiết, không phải tin đồn đoán• Vạch trần vụ việc khi có tham nhũng xảy ra ngấm ngầm tại cơ quan mình hoặc

tại nơi mình cộng tác mà thông tin chỉ có mình mình biết. Đây gọi là hành vi tố cáo tham nhũng. Trước khi công bố thông tin vụ việc, phải đảm bảo bản thân được an toàn, vì hành động đó có thể sẽ chịu những hậu quả tiêu cực do sự trả thù của những “kẻ bị vạch mặt”.

• Chuẩn bị tinh thần sẵn sàng và sắp xếp thời gian hỗ trợ công tác điều tra và sẵn sàng làm chứng trước tòa

vận động chính sách Phòng chống Tham nhũng

Chủ trương vận động chính sách thường được tiến hành khi tham nhũng không nằm trong thẩm quyền mình có thể giải quyết trực tiếp. Có thể có những bước đi sau đây:

1. Phổ biến cho những người khác về tác hại của tham nhũng và những phương cách phòng chống tham nhũng. Nếu bạn được tiếp cận với các tài liệu tuyên truyền về tham nhũng, hãy giúp truyền bá cho đồng nghiệp và xã hội cùng biết.

2. Tích cực tham gia các sáng kiến cải cách chính sách, pháp luật về tham nhũng và quản trị hiệu quả.

3. Tham gia các chiến dịch vận động phòng chống tham nhũng, thông qua các diễn đàn nhân dân để vận động sự ủng hộ từ các cấp cơ sở hoặc ký các thỉnh nguyện thư về những vấn đề nổi cộm và/hoặc đề nghị có các biện pháp can thiệp.

4. Tham nhũng là hành vi không nên được khuyến khích. Tuy nhiên, cần tôn trọng

4342

quyền con người trong quá trình phòng ngừa, tố cáo và xử lý tham nhũng.

Bạn sẽ Xây dựng Kế hoạch hành động cá nhân như Thế nào?Tập trung vào một số lĩnh vực tham nhũng mà bạn quan tâm và vạch ra nội dung kế hoạch phòng chống tham nhũng của cá nhân. Bạn có thể trao đổi với bạn bè để thăm dò mối quan tâm của họ và có thể cùng nhau xây dựng kế hoạch hành động phù hợp.

Dựa trên những nội dung trên, Bảng 5.1 hướng dẫn cách lập kế hoạch cá nhân.

Bạn có kế hoạch cá nhân phòng ngừa tham nhũng như thế nào?

Câu hỏi Nội dung trả lời

1. Bạn đã xác đinh vấn đề chưa? Hãy trả lời những câu hỏi này:

• Vấn đề gì?• Ai tham gia?• Khi nào?• Ở đâu?• Tại sao?• Hình thức nào/như thế

nào?

2. Bạn đã xác định mức độ nghiêm trọng (tác hại) của vấn đề chưa?

3. Cần có những cách giải quyết vấn đề như thế nào? Ai tham gia? Tạo sao? Khung thời gian như thế nào?

4544

Câu hỏi Nội dung trả lời

4. Bản thân bạn có thể làm những gì để giải quyết vấn đề?

5. Bạn có thể làm gì để giám sát và đánh giá tính hiệu quả của giải pháp?

Chú thích 1. Nhóm giải pháp thứ nhất là tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạch định chính sách, xây dựng và thực thi pháp luật. Thứ hai là hoàn thiện chế độ công vụ, công chức, nâng cao chất lượng thi hành công vụ. Nhóm thứ ba là hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế, xây dựng môi trường kinh doanh cạnh tranh bình đẳng, công bằng, minh bạch. Nhóm thứ tư là nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh kiểm tra, giám sát, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử trong phát hiện, xử lý tham nhũng. Nhóm thứ năm là nâng cao nhận thức và phát huy vai trò của xã hội.

2. Xem Jeremy Pope, “National Integrity Systems: The Key to Building Sustainable, Just and Honest Government,” trong Brian W. Head, A. J. Brown và Carmel Connors, Promoting Integrity: Evaluating and Improving Public Institutions (Cornwall: Ashgate, 2008), trang 12-31.

3. Xem Jeremy Pope, “National Integrity Systems: The Key to Building Sustainable, Just and Honest Government,” trong Brian W. Head, A. J. Brown và Carmel Connors, Promoting Integrity: Evaluating and Improving Public Institutions (Cornwall: Ashgate, 2008), trang 12-31.

4. Xem Transparency International, Youth and Corruption, Working Paper, no. 6, 2009. (Tổ chức Minh bạch Quốc tế, Thanh niên và Tham nhũng, Tài liệu nghiên cứu số 6, năm 2009)

5. Văn phòng quốc gia Tổ chức Minh bạch Quốc tế tại Italia đã áp dụng phương pháp tiếp cận này để thiết kế chương trình “Sự Lựa chọn của Tôi” (SCELGO IO!). Được xây dựng chủ yếu cho các trường tiểu học và trung học, mục đích của chương trình là tạo điều kiện để học sinh, thông qua đào tạo và học tập, có thể đưa ra các quyết định tốt nhất trong công việc và cuộc sống.

46

6. Ví dụ, Ngân hàng Thế giới đã xây dựng một chương trình đào tạo ảo dành cho thanh niên để thúc đẩy, tăng cường vai trò của những người trẻ tuổi trong việc xây dựng các dự án về minh bạch và quản trị tốt trong các cộng đồng của họ. Văn phòng quốc gia của Tổ chức Minh bạch Quốc tế tại Lít-va, tại Li-băng và Tổ chức OCASA (một tổ chức thanh niên Cô-lôm-bi-a chống tham nhũng) đã tổ chức các khóa đào tạo tương tự.

7. Ví dụ, văn phòng quốc gia của Tổ chức Minh bạch Quốc tế tại Băng-la-đét đã kêu gọi thanh niên tham gia làm tình nguyện viên trong các cộng đồng của họ để theo dõi giám sát việc thực hiện lời hứa của chính phủ và chính quyền địa phương. Trên 1.500 người trẻ tuổi (độ tuổi từ 15-30) thuộc sáu cộng đồng đã tạo thành một bộ phận của các nhóm tình nguyện viên đã được thành lập để theo dõi giám sát xem liệu tham nhũng có ảnh hưởng đến việc cung ứng dịch vụ trong các bệnh viện và các phòng khám y tế, các trường học, trường đại học và các cơ quan hành chính công quyền hay không.

8. Xem Thaveeporn Vasavakul, “Tham nhũng trong Ngành Y tế”. Báo cáo phục vụ Đối thoại Phòng Chống tham nhũng do Sứ Quán Thụy Điển tài trợ, tháng 11 năm 2009.

9. Theo Soren Davidsen, Nguyễn Khắc Hùng, Thaveeporn Vasavakul, và Mat-thieu Salomon, “Đánh giá thực hiện Luật phòng chống tham nhũng,” Báo cáo do Sứ Quan Đan Mạch tài trợ phục vụ Đối thoại phòng chống tham nhũng, tháng 5 năm 2007.

PHỤ LỤC

4948

PHỤ LỤC ITÓM TẮT HIỆN TƯỢNG THAM NHŨNG TRONG NGÀNH Y TẾ Ở VIỆT NAM

Những nguy cơ tham nhũng trong ngành y tế8

• Trong một thị trường mà giá được ấn định, sự mất cân đối giữa cung và cầu đã khuyến khích các khoản thanh toán không chính thức nhằm “bôi trơn” cho việc tiếp cận nguồn cung đang bị hạn chế. Các khoản thanh toán không chính thức có ít nhất 3 chức năng: có tác dụng như các liệu pháp khuyến khích cung cấp các dịch vụ kịp thời và có chất lượng; đẩy nhanh quá trình cung cấp dịch vụ bằng cách bỏ qua khâu xếp hàng; giảm bớt các chi phí chăm sóc sức khỏe của bệnh nhân - những người nhận thấy các dịch vụ tư nhân quá tốn kém.

• Việc tăng cường tự chủ tài chính và huy động kinh phí thông qua xã hội hóa có thể dẫn tới đầu tư vào các dịch vụ y tế nhất định, làm tăng chi phí chăm sóc đối với bệnh nhân. Nó cũng có thể tạo ra những động cơ khuyến khích không lành mạnh dẫn đến việc sử dụng trang thiết bị y tế và cung cấp dịch vụ chăm sóc không cần thiết.

• Khi tiền lương khu vực công bị ấn định và tương đối thấp, tham nhũng trở thành một chiến lược sống còn.

• Ở Việt Nam, không có sự phân biệt rõ ràng giữa các khoản phí, quà biếu, tiền thưởng, và hối lộ. Thông thường bên đưa và bên nhận đều không rõ về thể loại giao dịch đang diễn ra. Các bệnh nhân có thu nhập trung bình lại có các tính toán khác khi họ chi trả. Họ mong đợi dịch vụ chất lượng tốt hơn và/hoặc họ hy vọng giảm bớt thời gian chờ đợi. Thường thì họ không có phương án nào khác tốt hơn hoặc giả các phương án khác quá tốn kém. Ngoài ra, người dân có thu nhập trung bình không chỉ có khả năng thanh toán mà còn có sự ưa chuộng văn hóa khi đưa những khoản tiền thưởng không chính thức. Một yếu tố khác là khía cạnh con người của việc biếu quà. Người biếu muốn cảm ơn; người nhận muốn thể hiện sự đảm bảo.

PHỤ LỤC II TÓM TẮT CÁC CHỦ TRƯƠNG CHÍNH VỀ

PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG CỦA VIỆT NAM

Đảng và Chính phủ Việt Nam cam kết thực hiện những biện pháp phòng chống tham nhũng. Năm 2003, Chính phủ ký Công ước của Liên Hiệp Quốc về Chống tham nhũng. Năm 2004, Việt Nam tham gia Sáng kiến Chống tham nhũng tại châu Á - Thái Bình Dương của tổ chức ADB/OECD. Ở cấp quốc gia, năm 2005, Chính phủ ban hành Luật Phòng chống tham nhũng có hiệu lực từ tháng 6 năm 2006. Luật được sửa đổi, bổ sung năm 2007 theo Nghị quyết số 01/2007/QH12. Nghị quyết số 04-NQ/TƯ ngày 21-8-2006 của Ban chấp hành TƯ Đảng khóa X cũng đưa ra những biện pháp cụ thể nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Từ năm 2006 đến nay, Chính phủ Việt Nam đã ban hành một loạt văn bản thi hành Luật. Năm 2009, Chính phủ ban hành Chiến lược quốc gia về phòng chống tham nhũng đến năm 2020. Ở Việt Nam, ý nghĩa phòng chống tham nhũng không chỉ tập trung vào hành vi tham nhũng. Đảng và nhà nước còn gắn việc phòng chống tham nhũng với chống lãng phí, được điều chỉnh bằng Luật thực hành tiết kiệm và chống lãng phí được Quốc hội thông qua tháng 11 năm 2005.

luậT Phòng chống Tham nhũng 2005 và luậT sửa đổi, Bổ sung năm 2007Luật phòng chống tham nhũng được Quốc hội thông qua ngày 29 tháng 11 năm 2005 ,thay thế Pháp lệnh Phòng Chống tham nhũng năm 1998. Luật có tám chương và 92 điều.

Điều 1 khoản 2 của Luật định nghĩa tham nhũng là “hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi.” Luật nhấn mạnh tham nhũng trong khu vực công và điều chỉnh người có chức vụ quyền hạn trong khu vực công gồm (1) cán bộ, công chức, viên chức; (2) sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên nghiệp, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn-kỹ thuật trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân; (3) cán bộ lãnh đạo, quản lý trong doanh

5150

nghiệp nhà nước; cán bộ lãnh đạo, quản lý là người đại diện phần vốn góp của nhà nước tại doanh nghiệp; và (4) người được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó (Điều 1, Khoản 3)

Điều 3 của Luật liệt kê 12 hành vi tham nhũng như sau:1. Tham ô tài sản2. Nhận hối lộ3. Lạm dụng chức vụ, quyền hạn để chiếm đoạt tài sản4. Lợi dụng, chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì mục đích

vụ lợi5. Lạm quyền trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi6. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng với người khác để trục lợi7. Giả mạo trong công tác vì vụ lợi8. Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để

giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi.9. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ lợi10. Nhũng nhiễu vì vụ lợi11. Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi12. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp

luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi.

Luật tập trung vào việc đối phó với tham nhũng trong khu vực công và thể hiện cách tiếp cận phòng chống tham nhũng khá toàn diện từ góc độ so sánh. Luật quy định về việc phòng ngừa, phát hiện, và xử lý người có hành vi tham nhũng và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân trong phòng chống tham nhũng (Điều 1, Khoản 1).

Trong Chương II về phòng ngừa tham nhũng, có năm mục nội dung như sau:• Công khai, minh bạch trong hoạt động của cơ quan, tổ chức và đơn vị. Mục này

nhấn mạnh việc cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị-xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp của nhà nước và cơ quan, đơn vị có sử dụng ngân sách nhà nước sẽ phải công bố, cung cấp thông tin chính thức về văn bản, hoạt động.

• Việc xây dựng và thực hiện các chế độ, định mức, tiêu chuẩn.• Quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp và việc chuyển đổi vị trí công tác

của cán bộ công chức, viên chức. • Minh bạch tài sản thu nhập. • Chế độ trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị để xảy ra

tham nhũng.

• Việc cải cách hành chính và đổi mới công nghệ quản lý và phương thức thanh toán.

Chương III tập trung vào việc phát hiện tham nhũng thông qua công tác kiểm tra của cơ quan tổ chức đơn vị, hoạt động thanh tra, kiểm toán, điều tra, kiểm sát, xét xử giám sát và thông qua tố cáo. Chương IV tập trung vào việc xử lý. Chương V liên quan đến việc phối hợp giữa các cơ quan thanh tra, kiểm toán, điều tra, viện kiểm sát, tòa án và các cơ qua hữu quan khác. Chương VI quy định về vai trò của xã hội. Chương VII quy định về hợp tác quốc tế.

Luật là cơ sở cho việc ban hành những văn bản thực hiện chi tiết. Điển hình là Quyết định số 30 ngày 6 tháng 2 năm 2006 về chương trình hành động của Chính phủ nhằm triển khai thực hiện Luật PCTN và Nghị định 120 ngày 20 tháng 10 năm 2006. Quyết định 30, ban hành trước khi Luật PCTN có hiệu lực tháng 6 năm 2006, quy định về việc soạn thảo một chương trình hành động tập trung vào năm lĩnh vực sau:

• Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cần thiết để hỗ trợ việc triển khai thực hiện Luật PCTN;

• Rà soát và sửa đổi các văn bản luật do các ngành và địa phương ban hành để thống nhất với yêu cầu đặt ra của Luật PCTN;

• Phổ biến Luật PCTN; • Tăng cường vai trò của luật này trong đời sống nhân dân thông qua công tác

phối hợp với Mặt trận Tổ Quốc (MTTQ), các đoàn thể của MTTQ và báo chí; • Tăng cường các hoạt động thanh kiểm tra, điều tra và xử lý các vụ tham nhũng.

Nghị định 120 qui định một số điều của Luật PCTN, từ đó hỗ trợ cho công tác triển khai thực hiện chương trình hành động đã được ban hành. Nghị định tập trung vào công tác kê khai, minh bạch hóa và báo cáo phòng chống tham nhũng; thanh tra công tác thực thi Luật PCTN, tố cáo các hành vi tham nhũng, lập chế độ, quy tắc và tiêu chí trong quản lý ngành và phương thức thanh toán.

nghị quyếT 04-nq/Tư, 2006Nghị quyết 04 chủ trương tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, nhấn mạnh mười cụm giải pháp như sau:

• Tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên, công chức và nhân dân. Giải pháp này nhấn mạnh việc tiến hành cuộc vận động ”Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” về cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư cũng như việc đưa nội dung Luật PCTN và Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí vào chương trình giáo dục.

5352

• Nâng cao tính tiên phong của tổ chức đảng và đảng viên• Hoàn thiện công tác cán bộ, nhấn mạnh việc sửa đổi bổ sung các quy định về

công tác cán bộ, cải cách chế độ tiền lương, xây dựng và thực hiện quy tắc ứng xử

• Bảo đảm công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan tổ chức, đơn vị tập trung vào (1) quá trình ra quyết định, bao gồm cả chính sách văn bản quy phạm pháp luật và quyết định giải quyết một vụ việc cụ thể của cơ quan nhà nước; (2) sửa đổi các danh mục bí mật nhà nước nhằm mở rộng công khai; và (3) nghiên cứu ban hành luật để bảo đảm quyền được thông tin của công dân

• Hoàn thiện cơ chế, chính sách về quản lý kinh tế xã hội, nhấn mạnh việc hoàn thiện cơ chế quản lý trong lĩnh vực quản lý và sử dụng đất đai, công sở; đầu tư xây dựng cơ bản và hoạt động mua sắm công; thu chi ngân sách, và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước.

• Nâng cao chất lượng công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử hành vi tham nhũng

• Thực hiện công tác tuyên truyền• Xây dựng các cơ quan, đơn vị chuyên trách về phòng chống tham nhũng• Tăng cường sự giám sát của nhân dân và cơ quan dân cử• Hợp tác quốc tế về phòng chống tham nhũng

chiến lược quốc gia về PcTn, 2009Nghị Quyết 21/NQ-CP ngày 12 tháng 05 năm 2009 ban hành Chiến lược Quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020. Chiến lược khẳng định phòng, chống tham nhũng là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị. Chiến lược đưa ra năm nhóm giải pháp.

Một là tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạch định chính sách, xây dựng và thực hiện pháp luật . Luật PCTN định nghĩa “công khai” là “ việc cơ quan, tổ chức, đơn vị công bố, cung cấp thông tin chính thức về văn bản, hoạt động hoặc về nội dung nhất định”. (Điều 2, Khoản 2). Từ điều 11 đến điều 33 quy định chi tiết về nguyên tắc và nội dung công khai, minh bạch trong hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị, hình thức công khai, và những ngành cần công khai minh bạch. Một lĩnh vực khác phải công khai là lĩnh vực tài chính. Thông tư số 54/2006/TT-BTC ngày 19-6-2006 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Quy chế công khai hỗ trợ trực tiếp của ngân sách nhà nước đối với cá nhân, dân cư. Thứ ba là công khai, minh bạch trong hoạch định chính sách, xây dựng và thực hiện pháp luật. Thứ tư là tổng rà soát, sửa đổi pháp luật về bí mật nhà nước theo hướng thu hẹp phạm vi bí mật nhà nước ở mức cần thiết; Năm là công khai, minh bạch các quyết định trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án; Sáu là xây dựng và thực hiện cơ

chế bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của công dân về hoạt động của cơ quan, tổ chức, đơn vị; hoàn thiện và tổ chức thực hiện nghiêm túc quy chế người phát ngôn của cơ quan nhà nước; xây dựng và ban hành luật về tiếp cận thông tin; có chế tài đối với người vi phạm quyền được thông tin của công dân; Cuối cùng là hoàn thiện cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện công khai, minh bạch trong hoạch định chính sách, xây dựng và thực hiện pháp luật.

Hai là hoàn thiện chế độ công vụ, công chức, nâng cao chất lượng thực thi công vụ. Trọng tâm là hoàn thiện thể chế, tổ chức công vụ cũng như tăng cường tính liêm chính. Nội dung thể chế liên quan đến cải cách cơ bản chế độ tiền lương. Nội dung tổ chức tập trung vào việc thực hiện phân công, phân cấp rõ ràng; thực hiện nghiêm túc các quy định về tuyển dụng, tiếp nhận, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, điều động; thực hiện cơ chế về trách nhiệm giải trình của cán bộ, công chức; sửa đổi, bổ sung các quy định về minh bạch tài sản, thu nhập; và tăng cường thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về công vụ, công chức. Để tăng tính liêm chính, chiến lược yêu cầu đưa nội dung phòng, chống tham nhũng vào chương trình đào tạo, bồi dưỡng cũng như việc công bố công khai các quy tắc ứng xử, đạo đức công vụ, đạo đức nghề nghiệp của cán bộ, công chức và tăng cường giám sát việc thực hiện theo quy định của pháp luật.

Ba là hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế, xây dựng môi trường kinh doanh cạnh tranh bình đẳng, công bằng, minh bạch. Cụm giải pháp này tập trung vào ba trọng tâm.

1. Hoàn thiện cơ chế, chính sách về một số ngành mũi nhọn có nguy cơ tham nhũng như hải quan, tín dụng, xuất nhập khẩu, đất đai, tài chính, ngân hàng, thị trường vốn, thị trường bất động sản.

2. Huy động doanh nghiệp tham gia vào việc xây dựng chính sách, pháp luật, kiến nghị việc sửa đổi, bổ sung nhằm khắc phục những sơ hở trong cơ chế, chính sách tạo cơ hội phát sinh tham nhũng.

3. Hoàn thiện pháp luật về chuyển đổi và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước.

Bốn là nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử trong phát hiện, xử lý tham nhũng. Cụm giải pháp này tập trung vào:

1. Tăng cường vai trò của ngành thanh tra, kiểm toán và những đơn vị phòng chống tham nhũng.

2. Có chính sách đối với đối tượng đã thực hiện hành vi tham nhũng nhưng chủ động khai báo, khắc phục hậu quả.

3. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị chuyên trách chống tham nhũng trong việc tiếp nhận, xử lý thông tin, tố cáo tham nhũng, phát hiện và xử lý hành vi tham nhũng; tăng cường trang thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ hiện đại.

5554

Năm là nâng cao nhận thức và phát huy vai trò của toàn xã hội. Cụm giải pháp này có ba trọng tâm chính:

1. Trọng tâm thứ nhất liên quan đến việc nâng cao nhận thức. 2. Trọng tâm thứ hai là vai trò của xã hội và các tổ chức mang tính kinh tế, xã hội,

trong đó có báo chí3. Trọng tâm thứ ba là hoàn thiện cơ chế bảo vệ, khen thưởng người tố cáo, phát

hiện hành vi tham nhũng và xử lý những trường hợp lợi dụng quyền tố cáo.

Chiến lược được thực hiện theo 3 giai đoạn, từ năm 2009 đến 2011, từ năm 2011 đến 2016, và từ năm 2016 đến 2020.

PHỤ LỤC III PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG: TRIỂN

KHAI VÀ THÁCH THỨC9 Trong khuôn khổ các văn bản của Đảng và nhà nước, việc thực hiện Luật phòng, chống tham nhũng là trách nhiệm chung; Từ điều 5 đến điều 8 và Chương V của Luật quy định trách nhiệm của (1) các cơ quan chuyên trách chống tham nhũng; (2) các cơ quan đơn vị nhà nước khác; và (3) những người đứng đầu các cơ quan. Chương VI quy định về trách nhiệm của xã hội.

các các cơ quan Tổ chức Thực hiện

Kể từ khi Luật phòng, chống tham nhũng có hiệu lực vào tháng 6 năm 2006, công tác xây dựng thể chế tập trung vào việc củng cố Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống tham nhũng. Cơ cấu tổ chức và chức năng của Ban Chỉ đạo được làm rõ thêm tại Nghị quyết số 1039/20 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Nghị quyết khẳng định Ban Chỉ đạo đóng vai trò chỉ đạo, phối hợp, kiểm tra đôn đốc các hoạt động phòng chống tham nhũng. Do Thủ tướng Chính phủ đứng đầu, Ban Chỉ đạo có quyền đình chỉ chức vụ đối với cấp thứ trưởng và cấp tương đương, chủ tịch và phó chủ tịch uỷ ban nhân dân tỉnh và những chức danh do Thủ tướng bổ nhiệm. Ban Chỉ đạo cũng có quyền yêu cầu xử lý các quan chức chính phủ và cán bộ đảng viên không phải do Thủ tướng trực tiếp bổ nhiệm và bãi nhiệm khi có dấu hiệu tham nhũng hoặc cản trở việc thực hiện các biện pháp quy định trong Luật phòng, chống tham nhũng.

Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng được thành lập đầu năm 2007 với chức năng cố vấn, tổ chức và thực hiện các công tác của Ban Chỉ đạo. Năm 2007, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị Quyết số 294A/2007/UBTVQH12 về tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn và quy chế hoạt động của Ban chỉ đạo tỉnh, thành phố trực thuộc Trung Ương (gọi là BCĐ Tỉnh) về phòng, chống tham nhũng. Ban chỉ đạo Tỉnh do Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh đứng đầu có trách nhiệm chỉ đạo, phối hợp, kiểm tra, đôn đốc hoạt động phòng, chống tham nhũng của các cơ quan, tổ chức, đơn vị và người có thẩm quyền trong phạm vi tỉnh bao gồm cả cơ quan, tổ chức, đơn vị của trung ương đóng trên địa bàn. Ban chỉ đạo cấp tỉnh căn cứ vào chương trình, kế hoạch của Ban chỉ đạo TƯ xây dựng

5756

chương trình, kế hoạch ở địa phương; tổ chức thực hiện và kiểm tra tổng kết việc thực hiện chương trình, kế hoạch đó. Chủ tịch Uỷ ban nhân dân - Trưởng Ban chỉ đạo cấp tỉnh về phòng, chống tham nhũng quyết định tạm đình chỉ công tác đối với người giữ chức vụ giám đốc sở và các chức vụ tương đương; Chủ tịch, Phó Chủ tịch, uỷ viên thường trực Hội đồng nhân dân cấp huyện; Chủ tịch, Phó Chủ tịch, các thành viên khác của Uỷ ban nhân dân cấp huyện và các chức vụ khác do Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương bổ nhiệm, cách chức khi người đó có dấu hiệu tham nhũng, có hành vi gây khó khăn, cản trở hoạt động chống tham nhũng. Ban chỉ đạo cấp tỉnh về phòng, chống tham nhũng chịu sự chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc của Ban chỉ đạo trung ương về phòng, chống tham nhũng. Trong trường hợp ý kiến của Ban chỉ đạo cấp tỉnh về phòng, chống tham nhũng khác với ý kiến của tỉnh ủy, thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương về việc chỉ đạo, phối hợp, kiểm tra, đôn đốc hoạt động phòng, chống tham nhũng thì Ban chỉ đạo cấp tỉnh về phòng, chống tham nhũng báo cáo và thực hiện theo ý kiến Ban chỉ đạo trung ương về phòng, chống tham nhũng.

Luật phòng, chống tham nhũng và các văn bản quy phạm pháp luật tiếp theo đã trao một số trách nhiệm chống tham nhũng chủ yếu cho Thanh tra Chính phủ. Thanh Tra Chính phủ có trách nhiệm thực hiện công tác thanh tra việc tổ chức thực hiện Luật phòng, chống tham nhũng tại các bộ, tỉnh/thành. Thanh tra Chính phủ có chức năng là đầu mối xây dựng hệ thống dữ liệu tham nhũng quốc gia và tổng hợp các báo cáo về tình hình tham nhũng để trình Quốc hội.

Cục Điều tra tội phạm tham nhũng của Bộ Công an phụ trách điều tra các vụ tham nhũng, căn cứ vào mạng lưới các đơn vị đại diện của Bộ ở khắp cả nước. Vụ Kiểm sát Điều tra Án Tham nhũng của Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao được thành lập tháng 9 năm 2006, Cục phòng, chống tham nhũng trực thuộc Thanh tra Chính phủ được thành lập tháng 10 năm 2006, và Cục Điều tra Tội phạm tham nhũng của Bộ Công an được thành lập vào tháng 1 năm 2007.

Điều 59 tập trung vào thủ trưởng các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức và đơn vị tổ chức kiểm tra giám sát việc thực thi luật của các cá nhân trong cơ quan đơn vị. Những nguời đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị và cán bộ uỷ quyền chịu trách nhiệm đề phòng và phát hiện tham nhũng. Luật phòng, chống tham nhũng nhấn mạnh những biện pháp “tự kiểm điểm” cho những người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, tổ chức. Điều khoản trong Luật phòng, chống tham nhũng về trách nhiệm và chế tài đối với người đứng đầu các cơ quan, đơn vị được nêu rõ thêm trong Nghị định 107 ngày 22 tháng 9 năm 2006.

Luật phòng, chống tham nhũng yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan đơn vị chủ chốt. Điều 80 tập trung vào quan hệ phối hợp các hoạt động giữa các cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước, các cơ quan điều tra, kiểm sát và toà án trong các lĩnh vực sau: (1) Trao đổi thông tin; (2) Chuyển giao hồ sơ tham nhũng cho các cơ quan liên quan; và (3) Tóm tắt, đánh giá, dự báo tình hình tham nhũng và đề xuất các chính sách và biện pháp phòng, chống tham nhũng. Điều 81 và 82 tập trung vào công tác phối hợp giữa cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước và các cơ quan điều tra với nhau và giữa cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước với Viện kiểm sát. Các lĩnh vực phối hợp này tập trung vào việc chuyển giao hồ sơ vụ việc và các biện pháp giải quyết.

Chương VI của Luật quy định về vai trò, trách nhiệm của xã hội trong đó có Mặt trận tổ quốc, báo chí, doanh nghiệp, và công dân thông qua Ban thanh tra nhân dân. Nghị định 47/2007/NĐ-CP ngày 27 tháng 3 năm 2007 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng về vai trò, trách nhiệm của xã hội. Nội dung chính là về trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên trong phòng, chống tham nhũng; Vai trò, trách nhiệm của báo chí, doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề; Trách nhiệm của Ban thanh tra nhân dân và của công dân trong phòng, chống tham nhũng. Cơ quan nhà nước có trách nhiệm phối hợp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên cùng cấp xây dựng chương trình, kế hoạch tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng cho các thành viên, hội viên, đoàn viên và nhân dân (Điều 4) và tạo điều kiện thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng.

Chương VI cũng tập trung vào trách nhiệm của công dân trong phòng, chống tham nhũng. Công dân chấp hành pháp luật về phòng, chống tham nhũng; Lên án, đấu tranh với những người có hành vi tham nhũng; Phản ánh với Ban thanh tra nhân dân, tổ chức mà mình là thành viên về hành vi tham nhũng, vụ việc tham nhũng để Ban thanh tra nhân dân, tổ chức đó kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, giải quyết theo quy định của pháp luật; cộng tác với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc xác minh vụ việc tham nhũng khi được yêu cầu. Công dân kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về phòng, chống tham nhũng; góp ý kiến với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc xây dựng các văn bản pháp luật về phòng, chống tham nhũng. Công dân có thể tố cáo hành vi tham nhũng với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền, nêu rõ họ, tên, địa chỉ, nội dung tố cáo và cung cấp các thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo mà mình có được cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Người tố cáo được cơ quan nhà nước

5958

có thẩm quyền bảo vệ khi bị đe doạ, trả thù, trù dập do việc tố cáo hành vi tham nhũng. Nhân dân ở xã, phường, thị trấn, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước khi phát hiện hành vi có dấu hiệu tham nhũng, vụ việc tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị mình có quyền phản ánh với Ban thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn hoặc ở cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước nơi mình cư trú hoặc làm việc; b) Phản ánh với tổ chức mà mình là thành viên.

những Thách Thức Trong việc Triển Khai Từ góc độ so sánh, Luật PCTN của Việt Nam là một trong những bộ luật toàn diện nhất ở khu vực Đông Nam Á. Nghị Quyết 04 cũng đề ra những biện pháp chỉ đạo khá cụ thể và Chiến lược PCTN đã hệ thống hóa thêm một bước nội dung thực hiện. Việt Nam có điểm xuất phát tốt từ góc độ thể chế chống tham nhũng, cũng như sự cam kết của Đảng và Chính phủ trong việc thực hiện những chủ trương chính sách đã ban hành.

Những thách thức

Tuy nhiên, kết quả thực tế cho thấy số lượng vụ tham nhũng được phát hiện và xét xử không nhiều trong khi kết quả điều tra vẫn đánh giá Việt Nam là một trong những nước có mức độ tham nhũng cao. Vì Việt Nam có cách tiếp cận toàn diện, những đơn vị thực hiện cũng như người dân sẽ gặp nhiều thách thức. Báo cáo đánh giá việc thực hiện Luật phòng chống tham nhũng năm 2007 do Sứ Quán Đan Mạch tài trợ để làm cơ sở cho Đối thoại Chống tham nhũng tháng 5 năm 2007 đã phân tích một số thách thức của công tác triển khai thực hiện chương trình hành động như sau:

• Trước hết là vấn đề động lực khuyến khích. Kết quả của công tác phòng chống tham nhũng phụ thuộc vào cam kết của các cơ quan chính quyền có liên quan. Động lực khuyến khích dẫn đến việc xác định trọng tâm và kết quả hết sức khác nhau.

• Thách thức thứ hai là xác định nguyên nhân và chọn lựa các giải pháp ưu tiên. Nếu định nghĩa tham nhũng là lạm dụng vị trí quyền lực để mưu lợi cá nhân thì bất cứ quan chức nào của chính phủ cũng đều có nguy cơ trở thành kẻ tham nhũng. Kế hoạch hành động của Chính phủ dường như được soạn thảo theo hướng giả định này; nó phát động chiến dịch phòng, chống tham nhũng toàn diện, áp dụng các biện pháp và cách thức nhằm vừa cố gắng giảm thiểu vừa xử lý các vụ việc tham nhũng. Tuy nhiên, nguyên nhân tham nhũng và hình thức biểu hiện của nó có thể khác nhau tuỳ theo ngành và từng giai đoạn khác nhau.

Trong trường hợp này, cần phải tập trung vào một cụm lĩnh vực nào đó để đề ra mục tiêu và các giải pháp cụ thể. Để phòng chống tham nhũng hiệu quả đòi hỏi phải xác định rõ nguyên nhân và giải pháp. Trong thời gian trước mắt, để tăng cường mặt ngăn ngừa (phòng) của Luật PCTN, công tác triển khai thực hiện phải chú trọng hơn nữa đến mối liên hệ giữa Luật PCTN và cải cách hành chính, đặc biệt là đơn giản hoá các thủ tục, tăng cường tính minh bạch trong quản lý công, thay đổi thái độ phục vụ của các cán bộ, viên chức bằng cách áp dụng quy tắc ứng xử và đạo đức nghề nghiệp, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin vào các lĩnh vực giao dịch trong nội bộ các cơ quan chính quyền và chính quyền với xã hội.

• Thách thức thứ ba là công tác chỉ đạo phòng chống tham nhũng. Ở tất cả các đơn vị, có thể hiểu rằng theo quy định của Luật PCTN, người đứng đầu đơn vị đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát công tác triển khai thực hiện. Vấn đề là làm thế nào để triển khai một cách có hệ thống từ khâu xây dựng kế hoạch, cụ thể hóa những nội dung biện pháp, và theo dõi đánh giá cũng như làm thế nào để nhân rộng kinh nghiệm thực tiễn tốt làm nền tảng xây dựng văn hóa không khoan nhượng với tham nhũng.

• Thách thức thứ tư đối với công tác triển khai thực hiện kế hoạch hành động là hệ thống chế tài yếu khi mặt “phòng” của Luật PCTN không được thực hiện đầy đủ. Đối với những vụ tham nhũng lớn việc xử lý đòi hỏi phải có quyết tâm chính trị.

60

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Công báo

2. “Đánh giá công tác thực hiện Luật phòng, chống tham nhũng: Việt Nam đã đạt được những gì?” Báo cáo phục vụ Đối thoại phòng chống tham nhũng lần thứ II, tháng 12, năm 2007 do Sứ Quán Đan Mạch tài trợ.

3. “Đánh giá kết quả triển khai Luật Phòng, Chống Tham Nhũng: Việt Nam đã thực hiện được đến đâu ở cấp độ ngành?- Nghiên cứu tình huống trong ngành xây dựng.” Báo cáo phục vụ Đối thoại phòng chống tham nhũng lần thứ IV, tháng 5, năm 2009 do Sứ Quán Đan Mạch tài trợ.

4. Phan Xuân Sơn và Phạm Thế Lực, Nhận diện tham nhũng và các giải pháp phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay (Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 2010).

5. Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Giáo dục liêm chính cho thanh thiếu niên: ví dụ từ mười một quốc gia, vùng lãnh thổ (sách tham khảo) (Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 2010).

6. Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Thanh niên và tham nhũng. Báo cáo số 6, 2009. http://www.transparency.org/publications/publications/working_papers/working_pa-per_no_6_2009_youth_and_corruption

Towards Transparency

51A Nguyễn Khắc Hiếu, Trúc BạchBa Đình, Hà NộiPhone: +84 (04) 3715 3532Fax: +84 (04) 3715 3443Email: info@towardstransparency.vnWeb: www.towardstransparency.vn