Periodizimi i feudalizmit

-Eshte formacion ekonomik-shoqeror me progresiv.

-Fjala feudalizem rrjedh nga fjala gjermane fief-prone bujqesore.

-Feudalizmi ne Evrope lindi nga shek.V deri VXIII.

Tri periudha:

1.Feudalizmi i hershem, 2.zhvilluar dhe 3.vonshem.

1.Feudalizmi I hershem (shek.V-X)-(viti 476 kur Roma u pushtua nga barbaret).

2.F.i zhvillur-klasik (X-XV).

3.F.i vonshem (faza e pare XV-XVII fillimi I revolucionit borgjez angles, faza e dyte fundi I shek.XVIII-Revolucioni I madh borgjez francez.)-Ndersa te sllavet feudalizmi lind me vone dhe zgjat me vone.-Ndyshe quhet edhe periudha e mesjetes-si date e perfundimit te kesaj peridhe mirret viti 1492 (zbulimi I Amerikes), ndersa dysa autore tjere llogarisin vitin 1453 renien e Konstatinopojes-fundi I Bizantit.-Periudha e tranzicionit ne kapitalizem.

Karakteristikat e pergjithshme te feudalizmit

-te tri fazat fundamentin e perbashket e kane marredheniet pronsore-juridike mbi pronen tokesore si karakteristike te perbashket. Por ato kane edhe karakteristika te vecanta (kohore dhe sipas vendeve).

-Dallojme feudalizmin e Evropes perendimore dhe Qendrore, vendeve sllave, arab, bizantin e me vone edhe feudalizmin osman.

1.Bujqsia dega kryesore ekonomike (baza e kesaj ekonomike ishte prona feudale mbi token – feudi)

2.dominonte ekonomia natyrale (kembimi I mallit me mall).

3.pabarazia sociale dhe juridike ( te favorizuar feudalet ndersa te nenshtruar bujkroberit)

4.Dy klasa themelore (feudaleve dhe bujkroberve).

5. Kisha si faktor i rendesishem shoqeror-politik.(sundimtaret i dhuronin prona te medha bujqesore-fshatra te tera).

6.Kryengritje te medha fshatare-levizje heretike antikishtare por prap sun e permbysen feudalizmin por arriten te organizojne nje organizim te ri kishtare –paraqitje te kishave te reja: protestante ne Gjermani dhe France, ne Angli ajo anglikane.

Formimi I shteteve te para te feudalizmit te hershem

-Kriza ekonomike dhe shoqerore e shtetit skllavopronar ne fazen e fundit te perandorise Romake.

-shek.III krizat e ndryshme ku perandoria romake ndiente disfata, ndersa skllavet nuk benin me punen me pergjegjesi u krijuan dysa latifondiste (pronar te medhej te tokave) pra skllevi te shendrohej ne kolone-kur i jep nje ngaster te tokes te quajtur pekulia.

-Ndarja definitive e Perandorise Romake (viti 495) ne Perandorine Lindore me qender Konstatinopoje dhe Perandorine perendimore me qender ne Rome.

-disa provinca te Perandorise perendimore filluan te pavarsohen dhe ne keto territore u krijuan shtetet barbare, deri sa ne fund u pushtua edhe Roma.

-popujt barbare kryesisht gjermane.

(prijse ushtarak – mbret, kuvendi popullor, keshilli I kryetareve te klaneve dhe fiseve. Pra jane krijuar kushtet ne organizim shteteror.)

-kete gje e bejne edhe popujt tjere sic ishin sllavet, arabet,turqit, mongolet, hungarezet etj.

-shek.V dhe VI filluan formimi I shteteve barbare prej tyre me I njohur dhe me I qendrueshem ka qene shteti I Frankeve.

-Ndermjet tyre ka dallime te ndryshme , prandaj ato mund ti grupojme ne tri tipe te shteteve dhe sistemesh feudale edhe ate:

1.Mbreterite barbare, 2.Shteti Arab dhe 3.Bizanti.

Shteti I Frankeve-shteti tipik I feudalizmit te hershem dhe I takon grupit

te ,,mbreterive barbare,,.

-Franket (grupi I fisit german) nen udheheqien e Kledovikut shek.V-IX qe perfshin territor te sotshem te Frances Veriore, Belgjikes jugore, Gjermanise jugore dhe Zviceres.

-dy periudha:

1.Periudha e merovingeve dhe

2.Periudha e karolingeve (quheshin sipas dinastive-Pinit te Vogel)

-Sundimi I Karlit te madh.

Marredheniet feudale dhe formesimi I tyre juridike

-institucioni I anstrucionit-shoqerues te sundimtarit ndryshe komes.

-sistemi beneficar-beneficium –prona u ipeshte njerezve te lire (menyre e organizimit te fuqise ushtarake.)

-vasaliteti-vasalet (marredheniet feudale).

Krijohet piramida e vasalitetit me ne krye ku qendron (sundimtari, si sizereni kryesor, ku shteti I Frankeve u be shume I fuqishem).

-Akti juridik me te cilen behej ndryshimi I statusit juridik te fshatarit te lire dhe prones se tij quhej komendacio.

Rregullimi shteteror

-Shteti I Frankeve ka qene monarki patrimonaiale. Organi me I rendesishem monarku-pushteti I te cilit mbeshtetej ne mundium ose ne banuesin mbreteror.

-aparati admanistrativ I oborrit mbreteror-funksionaret e larte referandiusi qe perpilonte aktet e monarkut.

-pozite me te larte kishte majordomi –funksionin e drejtuesit te oborrit.

• Organ tjeter ne shtetin e Frankeve ka qene eshe kuvendi popullor (meshkujt e afte per arme).

• Nder organet tjera te rendesishme te pushtetit qendror kane qene edhe:

-Kuvendi I pallatit mbreteror

-Kuvendi I magnateve

-Kuvendi kishtar

Paraqitet edhe organizimi I pushteti vendor. (Konti qe emerohej dhe shkarkohej nga monarku)

-Ne kohen e Karlit te madh u formuan edhe dukatat ne krye me duken (njesi me te medha territoriale se kontet.

-Njihen edhe markat – njesi e vetqeverisjes lokale popullore –ne viset kufitare apo territoret e reja te okupuara.(ne kohen e merovingeve por edhe te karolingeve)

Burimet e se drejtes

• Nje kohe perdorej e drejta romake me ndryshime qe beri shteti I Frankeve.

• Ligji I barbareve te quajtur ,,lex barbarorum,,.(kodifikimi I te drejtes zakonore)

• Nder ligjet barbare njohim:-Ligji I salikeve (permbledhje te drejtes zakonore te fisit salik)

-Ligji I ripuareve

-Ligji I burgundeve

• E DREJTA SENDORE

E drejta e pronesise mbi token (prona kolektive dhe ajo private).

- E DREJTA E DETYRIMEVE

Kontratat e shitblerjes etj.

-E DREJTA FAMILJARE

Familja e madhe patriarkale-ne fshatra,

Familja monogame patriarkale-aristokracia feudale,

-Martesa ishte monogame qe lidhej ne mes bashkeshorteve dhe prinderve te tyre. (Sipas te drejtes se frankeve gruaja ishte me e mbrojtur se burri).

• E DREJTA TRASHIGIMORE

Trashigimia ligjore (te afermit e gjakut deri ne shkallen e gjashte)

Trashigimia tesamentale – trashigimia testamentale e quajtur afatomia. (kontrate trashegimtari barte pasurine per se gjalli nje personi tjeter, me kusht qe ky pas vdekjes te barte te personat tjere te caktuar me kontrate).

- E DREJTA PENALE

Njihen reliktet te rendit parashteteror, sic jane vetgjykimi- apo hakmarrja, sistemi I kompensimit, pergjegjesia kolektive etj.

• Me kompensim kuptojme –lirimin e fajtorit me shpagim.

• Ekzistone edhe denimet me gjobe,• Pastaj jane aplikuar edhe denimet fizike,

(rrahja, prerja e gjymtyreve te trupit, denimi me vdekje).

• Behej edhe dallimi I vrasjeve me dashje dhe I vrasjeve nga pakujdesia.

• Vepra penale kunder personit dhe pasurise, kunder shtetit kishes dhe religjionit, kunder institucioneve dhe marredhenevie feudale.

• (psh, ikja e bujkeroberve, tradhetia, ikja nga ushtria, deshmia e rrejshme, prodhimi I helmeve, marrja me magji te zeze etj).

• Denimet kane qene me shpronesim, degradim shoqeror, me vdekje, sakatosje trupore etj.

• Organizimi I gjyqesise

Faza e pare ka qene kuvendi I njerzve te lire,

Faza e dyte –Karlit te Madh ku zgjidhen 7 gjykates te perjetshem.

• Proceduara gjyqesore

Provat gjyqesore (betimi dhe gjyqi hyjnor)

Psh.me ane te ujit te vale, me hekur te skuqur ne zjarr, hedhja ne uje te rrembyeshem.