Karakteristikat e pergjithshme te shteteve skllavopronare

-Formimi I shteteve te para skllavopronare (mileniumi I 4 p.e.r dhe qendron diku deri ne shek.e V te eres se re).Apo kur behet shkaterrrimi I Perandorise Romake, pushtimi I Romes nga barbaret.-Shtetet skllavopronare klasifikohen ne:1.Shtetet skllavopronare te Lindjes se Lashte (prej mileniumit te 4 deri ne mileniumin e 1 p.e.r.)dhe2.Shtetet skllavopronare perendimore (fundi I mileniumit te 2 p.e.r.)

-Vendi I krijimit te shteteve te para skllavopronare:

Prane luginave te lumit Nil, Eufrat, tigrisi, Indi, Gangesi, Jangcengjangu,Hoang-ho etj.

-kushtet klimatike, plleshmeria e tokes dhe begatite e tjera natyrore.

-pervec karakteristikave te vecanta, kane edhe nje verg karakteristikash te pergjithshme.

1.Jane shtete eksploatuese, dy klasa themelore –skllavopronare (klasa sunduese, kane zotsine e plote juridike dhe zotsine per te vepruar)dhe ne skllever (klasa e shtypur, jane objekt e jo subjekt I se drejtes).

Skllaveria ka kaluar neper tri faza te zhvillimit:

1.Patriarkale (faza me e hershme prej primitiv)

2.Klasike (skllavi llogaritet ne send qe flet)

3.Postklasike (skllavi gezon nje mbrojtje minimale juridike nga shteti)

-Ne disa shtete te Lindjes se Lashte kane qene te zhvilluara edhe KASTET (ndermjetklasa).

-Shtresat shoqerore jane grupe shoqerore pozita e te cileve ne shoqeri eshte e percaktuar me norma juridike.

II.Karakteristik tjeter eshte edhe ekonomia natyrale e cila eshte e bazuar ne bujqesi, e me pak ne zejtari dhe tregti.

-Nuk ka reprodukcion te zgjeruar dhe kto periudha zgjasin shume.(afer 4000 vjete).

III.Karakteristik tjeter eshte se shtetet skllavopronare jane shtete luftarake dhe pushtuese.

-Lufta ka qene ajo qe percaktonte fatin e ekzistimit ose te zhdukjes se shteteve skllavopronare.

-Edhe ne ate kohe kane ekzistuar traktate nderkombetare ndermjet shteteve.

IV.Idologjia fetare-sundimtari thirej ne te drejten hyjnore dhe ate shteterore se bashku.

-ka dominuar feja politeiste e pastaj fillon edhe religjioni monoteist.

V.Reliktet e rendit te meparshem klano-fisnor.(ekzistimi I prones kolektive te komunave fshatare, ruajtja e gjakmarrjes etj). Keto shihen ne organizimin e pushtetit shteteror.

VI.Pabarazia formale juridike.(psh,per te njejten veper penale per pjestare te klasave dhe shtresave parashihen sanksione te ndryshme).

Shtetet skllavopronare te lindjes se lashte (Egjipti dhe Babilonia)

-shtetet me te njohura te lindjes se Lashte kane qene:

Egjipti, Babilonia, Kina, India, Persia, Asiria, fenikia, Shtetet Hebrej, Shteti I Hetiteve etj.

EGJIPTI

-Ne luginen e lumit Nil ne mileniumin e IV p.e.r u krijuan qytet-shtetet e quajtura NOME.

Bashkimi I Egjiptit Verior me ate Jugor (viti 3200 p.e.r)

(Kurora e Faraonit perbehej nga dy pjese ne dy ngjyra e bardhe dhe e kuqe, qe simbolizonte bashkimin e dy shteteve ne nje shtet).

-Vlen te permendet zhvillimi historik I Egjiptit sipas,,Historise se Egjiptit,, te klerikut MANETON.

Perandoria e vjeter, mesme, e re dhe periudha e shkaterrimit te Egjiptit.

Perandoria e re si ma e zhvillura-sundimtari TEBA e sidomos gjate sundimit te sundimtarit RAMZESI II.

E njohur teknika e ndertimit, shkenca dhe arti shkalle te larte te zhvillimit.

Dobesimi nga brenda dhe me ne fund ne shek.I p.e.r u pushtua nga ROMA.

-Forma e pushtetit shteteror-monarki despotike e tipit oriental.

Ne krye te shtetit ka qendruar monarku I trashegueshem I quajtur Faraon. Kishte ne dore tre pushtete, komandant I forcave te armatosura etj.

-Shefi I administrates se oborrit ishte XHATI, qe e emron faraoni.

-Sklleverit ishin te angazhuar ne ndertimin e piramidave, tempujve etj.

BABILONIA

Ne Mesopotami ne mileniumin e IV p.e.r u formuan qytet-shtetet e para te quajtura PATESIATE.

Qytet-shtetet te tilla jane paraqitur pikerisht ne Mesopotami prane lumenje Tiger dhe Eufrat. Shtetet e vogla pushtoheshin nga ato me te medha dhe formoheshin shtete te medha.

Nje shtet I tille rrethe 2000 vjet p.e.r Mesopotamia me qender ne qytetin Babiloni.Eshte I njohur si Perandoria Babilonase.Ma vone e pushtuan asirianet luftarak dhe atje krijuan shtetin e tyre –Perandorine Asiriane.

-Banoret me te hershem te Mesopotamise kane qene SUMERET, te cilet kane formuar dysa qytet-shtete , ato shpiken shkrimin, qarkun e pocerise, qerren etj.

Babilonia kulmin e zhvillimit e arrine ne shek.XVIII dhe XVII sidomos gjate sundimit te 40 vjecar te HAMURABIT dhe birit te tij SAMSUILINIT. Ajo zgjat deri ne shek.VI p.e.r kur bie nen sundimin e Persise.

-Pushteti shteteror monarki despotike, unitare dhe centraliste.

-Laicizmi I plote nuk u arrit deri ne fund te shtetit.

-Ne gurin ne te cilen eshte gdhendur Kodi I Hammurabit ne reliev shihet perendia SHAMASHI duke ia dorzuar Hamurabit ligjet me te cilat ky duhej te qeveriste.

-Ne krye te shtetit qendronte sundimtari I quajtr LUGAL. Kurse pas sundimtarit ishte drejtuesi I pallatit mbreteror NUBANDA.

-Ai qe drejtonte administraten dhe gjykatat ne teritorin e shtetit quhej ISHSHAKU.

-ketu njihet edhe pushteti lokal –krahina administrative ne krye qendronte drejtuesi I quajtur SHAKANAKU.(shef I tre pushteteve).

Shtresat shoqerore dhe pozita e tyre juridike

-Popullsia e lire dhe jo e lire,

-Klasa skllavopronare shtresezohej ne shtresa shoqerore ku njihej edhe juridikisht ne Babiloni.

Kodi I Hammurabit ne kuader te klases skllavopronare njeh dy kategori:

-AVBILIUMI (aristokrate-burokrate) dhe MUSHKENU (shtresa e ulet skllavopronare)

-Damkaret-Bankaret

-shtresa e klerikeve (shtresa me e privelegjuar).

-popullsia jo e lire-Sklleverit

-sklleverit e tempujve dhe

-sklleverit ne pronsi individuale private

Kodi I Hammurabit skllavi per pagimin e borxhit e kufizon te punoje deri me 3 vjet.

Burimet e se drejtes

Burimet kryesore te se drejtes ne Babiloni kane qene :

1.E drejta zakonore,(zakonet e rrethit shoqeror)

2.Ligjet,(forme gojore, pastaj te shkruara ne pllaka argjili,guri,druri bronze etj)

3.Urdheresat e organeve administrative qendrore dhe asaj vendore

4.Praktika gjyqesore (unifikohej ne tere shtetin)

Kodi I Hammurabit

-eshte nxjerre ne gjysmen e pare te shek.XVIII p.e.r (1794-1750) vitet e sundimit te Hammurabit.

-Kete e nxori sundimtari I Babilonise Hammurabi, andaj edhe e mori emrin.

-eshte I shkruar ne gjuhen AKADE me alfabetin KUNEIFORM dhe eshte I perbere prej tri pjeseve:

Prologut ose Hyrjes (thirret ne fuqite hyjnore)

Tekstit normativ dhe

Epilogut ose pjeses perfindimtare (arsyetimit).(persifikon me hyjnine e drejtesise vetveten)

-me e rendesishme eshte pjesa e tekstit normativ e perbere prej 282 neneve.

Pjes mjaft e laicizuar.

-norma mbi gjyqet, te drejten reale,martesen dhe familjen,trashigimore, drejten penale, mbi punen, proceduren gjyqesore etj.

Kodi eshte I shkruar ne shtylle guri te bazilitit e gjate 2,25m ku eshte gdhendur edhe figura e Hamurabit, I cili paraqitet para hyjnise se Diellit-shamashit duke e marre prej tij Kodin. Shtylla ka qene e vendosur ne shesh te qytetit dhe e vendosur ne dysa qytete te Babilonise.

Kjo shtylle zbulohet nga arkeologu francez –De Morgan viti 1901-1902 ne qytetin Suzi ne jug perendim te Iranit te sotem. Tash ruhet ne Muzeun Luver (Luvreu)-Paris.

Ky kod nje kohe te gjate ka qenduar si tradite juridike (e drejte zakonore) por edhe sherben si shembull dhe model per shume ligjvenes te ardhshem.

Karakteristikat themelore te se drejtes

-E drejta me e zhvilluar ne Babiloni se sa ne Egjipt.

-Ne sistemin juridik te ketyre shteteve u ruajten nje kohe te gjate RELIKTET.

-E drejta kishtare –karakter te hapet klasor, pabarazi formale juridike.

Ne Babiloni ishte e zhvilluar e drejta penale dhe civile.

Ndersa si dege e te drejtes civile ekzistonin : e drejta sendore, detyrimore, familjare, trashigimore etj.

E DREJTA SENDORE

Tre institute themelore:

Pronsine, (shteterore, tempujve, bashkesive fshatare dhe private)

servitudin (fushore, qytetit dhe personale)dhe hipoteken.

E DREJTA E DETYRIMEVE

Kontrata mbi shitblerjen, qirane, huane, huaperdorjen, depoziten, ortakllekun, pune te tjera tregtare-bankare.

E DREJTA MARTESORE DHE FAMILJARE

-Martesa lidhej ne forme kontrate ndermjet dhenderrit dhe prinderve te vajzes apo kujdestarit te saj. Ajo ishte e obligueshme, ndersa martesa pa kontrate konsiderohej NULE.

Me lidhjen e marteses dhendri jepte TIRHATEN. Jepte edhe bi-bla-ma apo sende te luajshtme.

Gruaja me vete mirrte SHIRITKEN kur kalonte te burri.

Martesa parimisht ka qene monogame,por nese nuk ka femije gruaja ateher burrit I lejhej konkubinati.

Tradhetia e gruas denohej me hudhje ne uje kurse tradhetia e burrit nuk parashifte denim.

-marredheniet mbrenda familjes kane qene patriarkale.

-njihej e drejta e adoptimit.

E DREJTA TRASHIGIMORE

-trashegimtare legjitim kane qene meshkujt.

-nese nuk ka djem e trashigojne nipat, nese nuk ka nipa e trashigojne vellezerit e pastaj xhaxhallaret. (jane te ngjashme me te drejtat zakonore shqipetare dhe ato te ballkanit).

-Ka qene e zhvilluar trashigimia ligjore e jo ajo testamentale.

E DREJTA PENALE-Deliktet private (vrasja, lendimet trupore, vjedhja

gjitha keto ndiqen me padi private)

-deliktet publike(cenimi I shtetit dhe rendit publik, veprat kunder religjionit dhe moralit publik, ndiqen zyrtarisht nga organi shteteror).

-E njohur pabarazia formale juridike ndermjet personave….

-kishte relikte te periudhes parashteterore, madje zbatimi I gjere I parimit te talionit (sy per sy, dhemb per dhemb).

Ne kodin e Hammurabit njihet talioni real dhe simbolik.

Veprat penale ne babiloni mund te klasifikohen ne 4 grupe:

1.Veprat penale kunder shtetit dhe religjionit(kryengritja, tradhetia, dezertimi, ataku ne mbretin dhe familjen e tij etj)

2.Kunder personit (vrasja, lendimi trupor, dhunimi dhe fyerja)

3.Kunder pasurise(vjedhja dhe hajdutia)

4.Kunder familjes dhe moralit(dhunimi, tradhetia bashkeshortore e gruas, keqtrajtimi I prinderve etj).

SISTEMI I DENIMEVE

-me vdekje, denimet trupore, gjobat, ndalimi I ushtrimit te profesionit.

Denimi me vdekje: me djegie, me vrasje, me hedhje ne uje, hedhje ne kafaz te egersirave, ne venie ne hu etj

-prerja e duarve dhe kembeve, prerja e gjuhes, e veshit, thyerja e dhembeve, pra keto beheshim sipas parimit te talionit real dhe simbolik.

-denimi I rrahjes me kamxhik, shendrrimi ne skllav, qethja e flokeve ne forme turpi etj.

Gjyqesia dhe procedura gjyqesore

Nuk kemi ndonjë gjzqësi të ndarë por ajo ka qenë më shumë administrative, më tepër ka pasur edhe si gjzkata shetitëse.

Për çështje të ankesave ka pasur mundësi të dërgohen deri tek sundimtari-pallati mbretëror. Ai vetë ka pasur të drejtë të anuloje vendimet e sjellura nga organet tjera ose vet të gjzkoje.

Procedurat kanë qenë më shumë gojore se sa të shkruara...

Njihet pohimi i palës si mjet më i fortë apo provë....

Dënoheshin dëshmitë e rrejshme....

-Mjet irracional i provës njihet betimi.....

-Gjyqi hyjnor-ordalija....hudhja në ujë,futja e dorës në ujë të nxehtë etj...