Havayolu İşletmelerinde Mali İç Denetim ve Uygulama Alanları

Lufthansa Havayolları Mali İç Denetim Raporu ve

İç Denetim Soruları

Cemil GÜNER

SHU498 Sivil Hava Ulaştırma İşletmeciliği Uygulamaları

Dersi Raporu

Danışman: Yard. Doç. Dr. Ünal BATTAL

Eskişehir

Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu

Haziran 2011

JÜRİ ONAYI

Cemil GÜNER’in SHU498 Sivil Hava Ulaştırma İşletmeciliği Uygulamaları dersi

kapsamında yaptığı “Havayolu İşletmelerinde Mali İç Denetim ve Uygulama Alanları

Lufthansa Havayolları Mali İç Denetim Raporu ve İç Denetim Soruları” başlıklı çalışması

10/06/2011 tarihinde, aşağıdaki jüri tarafından değerlendirilerek başarılı bulunmuştur:

Adı Soyadı İmza

Danışman: Yard. Doç. Dr. Ünal BATTAL ………………………….

Üye: Yard. Doç. Dr. Ali Emre SARILGAN …………………………

Üye: Yard. Doç. Dr. Murat KOÇYİĞİT …………………………

ÖZET

Sahip oldukları sermaye ve işgücü bakımından dünyada iş sektörü açısından önemli

bir paya sahip olan havayolu işletmeciliğinde finansal kontrolü sağlamak işletmeler açısından

büyük önem arz etmektedir. Her işletme organizasyonlarında olduğu gibi havayolu

işletmeleri de bu kontrolleri işletmeye fayda sağlayacak şekilde sağlamaya çalışmaktadırlar.

Yönetim açısından son derece önemli olan bu kontroller dışarıdan sağlanan denetimlerle

yapıldığı gibi, iç denetimlerle de belirli alanların kontrollerinin yapılmasıyla mevcut durumlar

ortaya konmaktadır. İşletmenin içinde bulunduğu olumlu ve olumsuz durumların sergilendiği

iç denetimler sayesinde işletmeler, karşılaştıkları her türlü sorun ya da zararlara karşı önceden

önlem alabilme üstünlüğüne sahip olmaktadırlar. Ayrıca finansal ve mali durumun en iyi

şekilde yönetilmesi de yapılan iç denetim faaliyetleriyle kontrol altına alınmaktadır.

Anahtar kelimeler: İç Denetim, Havayolu, Mali İç Denetim, Uygunluk Denetimi,

Mali Denetim.

TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa

Şekil 1 İşletmelerde İç Denetim Yapısı............................................................................3

Şekil 2 İç Denetim Kapsamı.............................................................................................5

Tablo 1 İç Denetimde Geleneksel Anlayış ve Çağdaş Anlayış..........................................7

Tablo 2 Bilgi Teknolojisi Denetim Yapısı.........................................................................14

Tablo 3 Havayolu İşletmelerinin Güçlü ve Zayıf Yanları..................................................23

Tablo 4 American Airlines 2004 Yılı IFE Matrisi.............................................................25

Tablo 5 AMR 2005 Yılı Risk Faktörleri............................................................................28

Şekil 3 Türk Hava Yolları A.O. 2010 Yılı Sorumluluk Beyanı.......................................32

KISALTMALAR LİSTESİ

AMR : American Airlines

ASDI : Aircraft Stuation Display to Industry

BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu

CAA : Civil Aviation Authority

CCSA : Certification In Control Self Assesment

CFSA : Certified Financial Services Auditor

CGPA : Certified Government Auditing Professional

CIA : Certified Internal Auditor

DIA : Denver International Airport

DPT : Devlet Planlama Teşkilatı

FAA : Federal Aviation Administration

FCPA : Foreign Corrupt Practices Act

IAAIA : Internal Association of Airline Internal Auditors

IFE : Internal Factor Evaluation

IIA : The Institute of Internal Auditors

İDKK : İç Denetim Koordinasyon Kurulu

KİDDER : Kamu İç Denetçiler Derneği

SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu

SPK : Sermaye Piyasası Kurulu

THY : Türk Hava Yolları

TİDE : Türkiye İç Denetim Enstitüsü

İÇİNDEKİLER

Sayfa

Jüri Onayı............................................................................................................................i

Özet......................................................................................................................................ii

Tablolar ve Şekiller Listesi..................................................................................................iii

Kısaltmalar Listesi...............................................................................................................iv

Giriş.....................................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

İŞLETMELERDE İÇ DENETİM ve İÇ DENETİM FAALİYETLERİ

1. İç Denetim Tanım, Amaç ve Tarihçesi............................................................................2

1.1. Tanım..............................................................................................................2

1.2. Amaç ve Kapsamı...........................................................................................5

1.3. İç Denetim Tarihi...........................................................................................6

2. İç Denetimin Denetim Faaliyetleri Açısından Önemi ve İç Denetim Fonksiyonları......7

2.1. Önemi.............................................................................................................7

2.2. İç Denetim Fonksiyonları...............................................................................8

2.2.1. Güvence Sağlama..........................................................................9

2.2.2. Danışmanlık..................................................................................9

2.3. İç Denetimde Etik Kurallar............................................................................10

2.3.1. Dürüstlük.......................................................................................11

2.3.2. Tarafsızlık, Nesnellik, Tarafsızlık.................................................11

2.3.3. Gizlilik...........................................................................................12

2.3.4. Yetkinlik (Ehil Olma)....................................................................12

3. İç Denetim Türleri...........................................................................................................12

3.1. Düzenlilik (Uygunluk, Finansal ) Denetimi...................................................13

3.2. Performans Denetimi......................................................................................13

Etkinlik....................................................................................................13

Verimlilik................................................................................................13

Tutumluluk..............................................................................................13

3.3. Bilgi Teknolojileri (BT) Denetimi..................................................................14

4. İç Denetim Teknikleri......................................................................................................15

4.1. Fiziki İnceleme Tekniği..................................................................................15

4.2. Doğrulama Tekniği.........................................................................................16

4.3. Yeniden Hesaplama Tekniği..........................................................................16

4.4. Belge İnceleme Tekniği..................................................................................17

4.5. Bilgi Toplama (Soruşturma) Tekniği.............................................................17

4.6. Analitik İnceleme Tekniği..............................................................................17

5. Uluslararası İç Denetim Standartları...............................................................................18

5.1. Niteliksel Standartlar......................................................................................18

5.1.1. Amaç, Yetki ve Sorumluluk..........................................................18

5.1.2. Bağımsızlık ve Tarafsızlık............................................................19

5.1.3. Mesleki Yeterlilik ve Mesleki Özen..............................................19

5.1.4. Kalite Güvence ve Gelişim Programı............................................19

5.2. Performans Standartları..................................................................................20

5.2.1. İç Denetim Faaliyetinin Yönetilmesi............................................20

5.2.2. Çalışmanın Özellikleri...................................................................20

5.2.3. Görev Planlaması..........................................................................20

5.2.4. Görevin Yerine Getirilmesi...........................................................21

5.2.5. Sonuçların Bildirilmesi.................................................................21

5.2.6. İzleme Süreci.................................................................................21

5.2.7. Yönetimin Riskleri Göze Alma Kararı..........................................21

İKİNCİ BÖLÜM

HAVAYOLU İŞLETMELERİNDE MALİ İÇ DENETİM VE MALİ İÇ DENETİM

FAALİYETLERİ

1. Havayolu İşletmelerinde Mali İç Denetim......................................................................22

1.1. İç Denetimin Hedefi.......................................................................................26

1.2. İç Denetimin Boyutu......................................................................................26

1.3. İç Denetim Yaklaşımı.....................................................................................26

1.4. Raporlama.......................................................................................................28

2. Havayolu İşletmeleri Açısından Mali İç Denetim Uygulama Alanları...........................29

2.1. Bütçe Kontrolleri............................................................................................29

2.2. Gelir Toplama ve Faturalama.........................................................................29

2.3. Ücretler ve Masraflar......................................................................................30

2.4. Kasa Hesapları ve Banka Uzlaşmaları...........................................................31

2.5. İstihdam..........................................................................................................33

2.6. Fazla Mesai, Tatil Ödenekleri ve Ulaşım Yardımları....................................33

2.7. Personel Sağlık Mekanizması ve Sağlıkla ilgili Yardımlar............................34

2.8. Personel Kredileri/Personelden Alacaklar......................................................35

2.9. İhaleler/ Mal ve Hizmet Alımları...................................................................35

3. Uluslararası İç Denetim Kuruluşları................................................................................37

3.1. Türkiye İç Denetim Enstitüsü (T.İ.D.E.)........................................................37

3.2. İç Denetim Koordinasyon Kurulu (İ.D.K.K.).................................................37

3.3 .Kamu İç Denetçiler Derneği (KİDDER)........................................................38

3.4. The Institute of Internal Auditors (IIA – Uluslararası İç Denetçiler Birliği). 39

3.5. Internal Association of Airline Internal Auditors (IAAIA – Uluslararası

Havayolu İç Denetçiler Derneği)...........................................................................39

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

LUFTHANSA HAVAYOLLARI 2004 YILI GELİR ve SÖZLEŞMEYE

UYGUNLUK (MALİ) İÇ DENETİM RAPORU ve İÇ DENETİM SORULARI

1. Çalışmanın Amacı...........................................................................................................42

2. Lufthansa Havayolları 2004 Yılı Mali İç Denetim Raporu............................................43

2.1.......................................................................................................................... İç

Denetçi Raporu................................................................................................43

3. Lufthansa Havayolları 31.12.2003 tarihli Yönetim Raporu...........................................44

3.1.......................................................................................................................... Luft

hansa Borç Bakiyesi........................................................................................44

3.2.......................................................................................................................... Kura

llara Uyulmaması............................................................................................44

3.3.......................................................................................................................... Gene

l Fon Bakiyesi..................................................................................................44

3.4.......................................................................................................................... Fina

nsal Raporlama................................................................................................44

3.5..........................................................................................................................Hava

cılık Dairesi Tarafından İniş Ücret Kredisinin Belirlenmesi...........................45

4. Lufthansa Havayolları 31.12.2003 Tarihli Giriş, Kapsam, Amaç ve Yöntemi..............46

4.1.......................................................................................................................... Giriş

.........................................................................................................................46

4.2.......................................................................................................................... Kaps

am....................................................................................................................46

4.3.......................................................................................................................... Ama

çlar...................................................................................................................46

4.4.......................................................................................................................... Yönt

em....................................................................................................................47

5. Lufthansa Havayolları 31.12.2003 Tarihli Bulgular, Öneri ve Cevaplar.......................48

5.1.......................................................................................................................... Borç

Bakiyesi ve Denver İdaresi..............................................................................48

Öneriler....................................................................................................48

Lufthansa Havayolları’nın Cevabı..........................................................48

Havacılık Dairesinin Cevabı...................................................................48

5.2. Kurallara Uyulmaması...........................................................................49

Öneriler....................................................................................................49

Havacılık Dairesinin Cevabı...................................................................49

Finans Ofisinin Cevabı............................................................................49

5.3. Genel Fon Bakiyesi................................................................................50

Öneriler....................................................................................................50

Havacılık Dairesinin Cevabı...................................................................50

5.4. Finansal Raporlama................................................................................50

Öneriler....................................................................................................51

Finans Ofisinin Cevabı............................................................................51

5.5. Havacılık Dairesi Tarafından İniş Ücret Kredisinin Belirlenmesi.........51

Öneriler....................................................................................................52

Havacılık Dairesinin Cevabı...................................................................52

6. Lufthansa Alman Havayolları 31.12.2003 Tarihli Gerçek Ödeme Tablosu ve Ödenen

Miktarlar…….................................................................................................................53

7. Mali İç Denetim Uygulama Soruları...............................................................................54

7.1. Bütçe Kontrolleri....................................................................................54

7.2. Gelir Toplama ve Faturalama.................................................................56

7.3. Ücretler ve masraflar..............................................................................58

7.4. Kasa ve Banka Uzlaşmaları....................................................................61

7.5. İstihdam..................................................................................................65

7.6. Fazla Mesai, Tatil Ödenekleri ve Ulaşım Yardımları............................67

7.7. Personel Sağlık Mekanizması................................................................69

7.8. Personel Kredileri/Personelden Alacaklar.............................................72

7.9. İhaleler/Mal ve Hizmet Alışları..............................................................75

Sonuç...................................................................................................................................79

Kaynakça.............................................................................................................................80

GİRİŞ

İç denetimin standart şekilde yapılan tanımına göre işletmelere değer katmak ve

yapılan faaliyetlerin geliştirilmesi amacıyla yapılan iç kontrol faaliyetlerine iç denetim

denmektedir. İşletmeler günümüz finansal çevrede faaliyette bulundukları her türlü faaliyeti

risk ortamının getirdiği olumsuz koşullara karşı korumak için daha fazla çaba

göstermektedirler. Bu durum da kendi bünyelerinde bir kontrol mekanizmasının gerekliliğini

ortaya koymaktadır.

Havayolu işletmeleri açısından bakılırsa iç denetim; işletmelerin operasyonel

faaliyetlerini daha verimli, akıcı ve sistematik bir şekilde geliştirmesi, aynı zamanda daha

önce planlanmış kalite seviyesine ulaşmak amacıyla yapılan her türlü iç kontrol faaliyetidir.

Havacılık çerçevesi açısından bakıldığında ise; gerek mevcut havacılık kurallarının getirdiği

operasyonel gereksinimler gerekse zaman açısından verimliliğin ön planda tutulması bir

kontrol mekanizmasına ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. (Protiviti,2009, 13)

Havayolu işletmeleri denetimlerini mevcut faaliyetlerine göre iç denetimlerini

sürdürürlerken, bu denetim faaliyetlerini stratejik planlarına göre belirledikleri alanlara göre

yaparlar. Yapılan derinlemesine analizler sonucu işletmelerin finansal durumları, mali

tabloları, bütçeleri, raporlar haline getirilerek denetimin sonuçları ilgili havacılık faaliyeti

hakkında bilgiler vermektedir. Bu raporlara ek olarak bir takım stratejik planlamalar ve diğer

finansal dokümanlar da iç denetim faaliyetlerine katkıda bulunurlar. (Garza, 2004, 2)

BİRİNCİ BÖLÜM

İŞLETMELERDE İÇ DENETİM ve İÇ DENETİM FAALİYETLERİ

1. İÇ DENETİM TANIM, AMAÇ ve TARİHÇESİ

1.1. Tanım

Dünün işlem ve hata odaklı iç denetim yaklaşımı, bugün süreç odaklı, işin

etkinliğinin artırılmasına yönelik stratejik akıl ortaklığına doğru değişim ve gelişim

göstermiştir. Kurumsal yönetim içinde iç denetimin rolünü değerlendirdiğimizde; süreçlerin

iyileştirilmesi, insan kaynağının gelişimi, kurumsal performans ve verimlilik yönetimi, iç

iletişim, iyi uygulamaların paylaşılması, katma değer yaratılmasında rolü olduğunu

görüyoruz.

Kurumsal varlığın sürdürülebilirliğinin güvencesi olan kurumsal yönetimin

uygulama etkinliğinde; yönetim kurulunun liderliği, denetim komitesinin etkin gözetimi,

kurumsal risk yönetimi, uluslararası standartlarda iç ve dış denetimin rol ve sorumlulukları

bulunmaktadır. Bu çerçevede kurumsal yönetim ve iç denetimin rolünü değerlendirdiğimizde;

şirket ve kurumların risk yönetimi, kontrol ve kurumsal yönetim süreçleri ile ilgili bağımsız

ve tarafsız güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetinin “İç Denetim” olarak tanımlandığını

ifade edebiliriz. Bu nedenle iç denetim, şirket ve kurumlarda yönetsel hesap verebilirlik

müessesinin yerleşmesine çok büyük katkı sağlamaktadır.(Uzun, 2009, 3) İç Denetçilerin,

şirket ve kurumların iç kontrol sisteminin etkinliği ve yeterliliği ile iş süreçlerinin yerindeliği,

İÇ KONTROL

İÇ DENETİM

performans kalitesi hakkında yönetime bilgi sağlanması hususunda sorumlulukları

bulunmaktadır. İşin doğru yapılmasının yanı sıra doğru işin yapılması konusunda görüş ve

önerileri ile iç denetim faaliyeti şirket ve kurumlara katma değer sağlar. İş süreçlerinin

etkinliği ve verimliliği, mali raporlama sistemini güvenilirliği, yasa ve düzenlemelere

uygunluk konularında makul bir güvence sağlamak için şirket ve kurum yöneticilerince

tasarlanan iç kontrol sistemi, iç denetim faaliyeti ile değerlendirilir. (Çelik,2010, 7)Hata, hile

ve suiistimallerin, gelir ve varlık kayıplarının önlenmesinde iç kontrol sistemi ve iç denetim

faaliyetinin etkinliği önemli rol oynamaktadır. Kısaca, karlılık ve verimliliğin güvencesi

denetlenebilir olmaktır.

Bir kurumun ya da işletmenin faaliyetlerini geliştirmek ve onlara değer katmak

amacıyla objektif bir güvence, üst yöneticilere sunulan bir danışmanlık hizmetini ifade eder.

Aynı zamanda işletmenin risk yönetimi, kontrol ve yönetim süreçlerinin etkinliğini

değerlendirmek ve geliştirmek amaçlarına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaşımın

organizasyona katkısı olarak tanımlanabilir. İç denetim faaliyetinde esas göz önüne alınacak

hususlar; organizasyon yönetimim, faaliyetleri ve bilgi sistemlerinin kullanımını kapsayacak

kontrollerin yeterliliği ve etkinliğini değerlendirmektir. Bu değerlendirme; finansal ve

operasyonel bilgilerin güvenirliliğini ve bütünlüğünü, operasyonların etkinliğini ve

verimliliğini, aktiflerin korunmasını, yasa, düzenleme ve sözleşmelere uyumunu içermelidir.

(Alptürk, 2008, 21)

(Yönetimsel Kontrol)

Şekil 1: İşletmelerde İç Denetim Yapısı.

Kaynak: İşletmelerde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğini Sağlamada İç Denetimin Rolü Eskişehir: İktisadi ve İdari

Bilimler Akademisi Yayınları.

İÇ MALİ KONTROL

Terimsel olarak tanımlamak gerekirse iç denetim 5018 sayılı kanunun 63. Maddesine

dayandırılarak

“İç denetim, kamu idaresinin çalışmalarına değer

katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve

verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini

değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız,

nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetidir. Bu

faaliyetler, idarelerin yönetim ve kontrol yapıları ile malî

işlemlerinin risk yönetimi, yönetim ve kontrol süreçlerinin

etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek yönünde sistematik,

sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla ve genel kabul görmüş

standartlara uygun olarak gerçekleştirilir.” olarak

tanımlanmıştır. ( İDKK İç Denetim, 2010)

İç denetim fonksiyonu bir organizasyonda risk yönetimi, iç kontrol ve yönetim bilgi

sistemlerinin ölçülmesinde ve raporlanmasında önemli bir anahtar rolü üstlenir. İç denetim

fonksiyonunu bünyelerinde bulundurmayan organizasyonlar, işletme boyutları ve

faaliyetlerinin türleri, sermaye kaynakları ve risk faktörlerinin belirlenmesi, buna bağlı olarak

söz konusu faktörlerin maliyet unsurlarının karşılanmasına yönelik bir eksiklik içerisinde

bulunurlar.

İç denetim faaliyetleri işletme içerisinde uygulanan bazı denetim aşamaları ile bir

bütün haline gelir. Bu aşamalar işletmelerin belirli alanlardaki denetim süreçlerini

kapsamaktadır. İç denetimin tanımlanmasında rol oynayan bu aşamalar;

Kurum içinde iç işlemlerin kontrol edilmesi süreci

İşlem bazlı sürekli denetim anlayışı

İstatistik yöntemlerin kullanımından doğan denetim

Olasılık esasına dayalı bir yaklaşım denetimi

Anlık belirli noktaların çek edilmesine yönelik denetim

Risk analizine dayalı denetim olarak belirlenmiştir.

İç denetim bu denetimler sonucu ortaya çıkardığı veri ve raporlarla işletme güvencesi

ve danışman rolü oynama imkânı sağlamaktadır. Denetim sonucunda işletme yönetimi,

işletmenin amaç ve hedeflerine uygun kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde

kullanılıp kullanılmadığı, faaliyetlerinin mevzuata uygunluğu, işletme varlıklarının korunması

ve işletme içinde var olan iç kontrollerin yeterli olup olmadığı hususlarında danışmanlık

sağlar. (Alptürk, 2008, 22)

1.2. Amaç ve Kapsamı

İç denetimin amacı, işletmenin sorumluluklarını etkin olarak yerine getirmesinde,

işletme personeline yardımcı olmaktır. İç denetimin yardımcı olduğu personel arasında

organizasyon yönetiminde olanlar ve yönetim kurulu üyeleri bulunmaktadır. İç denetim,

işletme mensuplarına incelenen faaliyetlere ilişkin analizler, değerlendirmeler, görüşler,

tavsiyeler ve bilgilerle donatmak suretiyle yardımcı olur. En uygun maliyetlerle etkili bir

kontrolün özendirilmesi de iç denetimin amaçları arasında sayılabilir.

Daha önce de bahsedildiği üzere işletme faaliyetlerinin etkinliğini ve performans

olarak verimliliğini ölçmek de iç denetimle doğrudan ilişkilidir. Çünkü yapılacak her türlü

performans verimlilik ve etkinlik ölçümü iç denetimin kapsamı içerisine girmektedir. Bu

çerçevede iç denetimi uygulamakla görevli olan denetçiler;

Finansal ve operasyonel bilgilerin doğruluğunu ve uygulanacak

yöntemlerin işletmeye uygunluğunu,

İşletme faaliyetleri ve raporları üzerinde etkili olan prosedürlerin,

planların, politika ve kanunların işletmeye uygunluğunu,

Varlıkların korunması yöntemlerinin kontrolü ve olası durumlarda aynı

tür varlıkların mevcudiyetinin belirlenmesi,

Yapılan harcamaların tutumlu ve verimli kullanılıp kullanılmadığını,

Sonuçların belirlenen hedef ve amaçlara uygunluğunu araştırmak

zorundadırlar. (Özeren, 2000, 4)

Şekil 2: İç Denetim Kapsamı.

Kaynak: Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, 2008,13.

1.3. İç Denetim Tarihi

Dış denetim mesleğinin geçmişinin çok eski olmasına rağmen, iç denetim,

1940’lıyıllardan sonra önem kazanmaya başlamıştır. Bu yıllardan sonra iş hayatında ortaya

çıkan gelişmeler, profesyonellere yetki devri nedeniyle iç denetim hızla gelişmiş ve1941

yılında ABD’ de kurulan İç Denetim Enstitüsü ile kurumsal kimlik kazanmıştır.

Amerika’ da 1977 tarihli Foreign Corrupt Practices Act (FCPA) halka açık şirketlerin

işlemlerinin yetkili kişilerce gerçekleştirilmesinde ve kayda alınmasında yeterli güvence

sağlayacak tatmin edici bir iç kontrol sistemi kurmalarını, finansal faaliyetleri bütün

ayrıntılarıyla ve doğru bir şekilde yansıtan muhasebe kayıt sistemleri oluşturmalarını

öngörmekteydi. Söz konusu Kanun ile öngörülen güvencenin sağlanmasında en kolay

yollardan birinin iç denetim birimi kurulması olması nedeniyle pek çok şirket iç denetim

kadrolarını oluşturmuş ya da mevcutların ölçü ve kalitelerini arttırmıştır. Bu düzenleme

dışında şirketlerin iç denetim birimleri kurmalarını zorunlu kılan hukuki düzenleme

bulunmamasına rağmen, şirketlerin pek çoğu yarattığı faydalar bakımından iç denetim

uygulamasını gönüllü olarak kabul etmişlerdir.

İç denetimden beklentilerin bu yönde gelişmesi iç denetimde denetimle ilgili

tekniklerin de gelişmesine yol açmıştır. Buna göre geleneksel denetim anlayışına paralel

olarak, geçmişte, iç denetçiler bağımsızlıklarını korumak adı altında yöneticilerden ve diğer

çalışanlardan kendilerini izole etmekteydiler. Raporlama bir sorun için suçlamaya, eksik veya

hata aramaya yönelik iken; bugün denetim süreci yeniden tanımlanmakta ve denetleneni

müşteri olarak görme; yönetim potansiyelini arttırmak üzere iç denetimi çalışanlar için eğitim

ortamına dönüştürme; risk odaklılık; denetimde sürekli kalite geliştirmeye odaklı program

oluşturma; teknoloji kullanımında artış denetim uygulamalarında kendini göstermektedir. Söz

konusu anlayış değişimi aşağıda bir tablo yardımıyla gösterilmiştir (Şahin, 2007,86):

Tablo 1: İç Denetimde Geleneksel Anlayış ve Çağdaş Anlayış.

Kaynak: İşletmelerde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğini Sağlamada İç Denetimin Rolü Eskişehir: İktisadi ve İdari

Bilimler Akademisi Yayınları.

2. İÇ DENETİMİN DENETİM FAALİYETLERİ AÇISINDAN ÖNEMİ VE İÇ

DENETİM FONKSİYONLARI

2.1. Önemi

İç denetimin kurumsal yönetimdeki fonksiyonel rolü ve buna bağlı önemi giderek

artmaktadır. Özellikle son yıllarda yaşanan firma skandalları iç denetimin etkin olarak

çalışmadığı durumlarda ya da yönetimin bilinçli veya bilinçsiz olarak iç denetim uyarılarını

görmemezlikten geldiği zaman sonuçlarının ne kadar çarpıcı olduğunu ortaya koymaktadır.

Nitekim düzenleyici otoriteler iç denetimin kurumsal yönetim içerisindeki önemini gittikçe

artan bir oranda farkında olduklarını gösteren düzenlemelerde bulunmaktadırlar. İç denetimin

en etkin bir şekilde kullanılması amacıyla yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan

düzenlemelerin başında gelen Sarbannes – Oxley yasasının (ABD) benzer nitelikteki

uygulamasını ülkemizde sürdüren B.D.D.K. ve S.P.K. gibi kuruluşlar söz konusu denetimin

Geleneksel anlayış Çağdaş anlayış

Memur ( Policemen)Organizasyonda

katılımcı

Mali odaklı İş odaklı

Sıkı kontrol Esnek kontrol

Maddi varlıklara

odaklı

Mali olmayan

Varlıklar

Uyum odaklı Risk odaklı

Fonksiyonel odaklı Süreç odaklı

Kendi kendisine

yeten

İyi uygulamaları

paylaşan

Tepkisel İnisiyatif sahibi

önemini ülke çapında vurgulamaktadırlar. Bu yasa ile kamuya açık olan işletmelerin finansal

durumları üzerindeki kontrollerin daha etkili bir şekilde yapılması ve işletme yönetiminin

etkinliğinin destekleyici nitelikte düzenlemeler ortaya çıkması sağlanmıştır. (Yazgan vd.

2007, 5)

İç denetim faaliyeti, işlem ve hata odaklı yaklaşımdan süreç odaklı bir yaklaşıma,

işin doğru yapılmasının yanı sıra doğru işin yapılmasını öneren bir yaklaşımla işletme için

stratejik akıl ortağı, geliştiren, önceden önlem alınmasını sağlamada rol üstlenen bir

faaliyettir. Bu kapsamda iç denetim faaliyetinin katkısıyla kriz ortamlarına gerekli önlemler

alarak giren işletmelerin en az kayıpla karşılaşmasının imkân dâhilinde olduğunu ifade etmek

gerekmektedir.

İç denetimin işletme organizasyonu içindeki konumunu değerlendirdiğimizde; İç

denetim, bir organizasyon yapısı içinde bağımsız bir değerlendirme fonksiyonu için kurulan

ve kurumun faaliyetlerini kontrol ve değerlendirme hizmetlerini sunan bir birimdir. Bu açıdan

bakıldığında iç denetim; organizasyon içinde bağımsız olarak kurulan ve işletme faaliyetlerini

bağımsızca inceleyen, analiz eden ve değerlendiren bir fonksiyondur. İç denetimin amacı

gözden geçirilen faaliyetlerle ilgili nesnel analizler, değerlendirmeler, tavsiyeler ve yorumlar

yaparak yönetimin tüm üyelerine sorumluluklarını etkili bir biçimde yerine getirmede

yardımcı olmaktır. İç denetim yönetsel bir kontroldür; diğer kontrollerin etkinliğini ölçer ve

değerlendirir. İç denetim yönetim hedeflerinin gerçekleşme yolunda olduğu konusunda yeterli

güvence sağlamada yararlanılan bir yönetim aracıdır. Bu nedenle iç denetim yapısının

yeterliliğinden ve etkinliğinden yönetim sorumludur. 

İç denetimin tanımında da ifade edildiği üzere, güvence ve danışmanlık hizmeti

sağlayan iç denetim faaliyetinin kapsam olarak risk yönetimi, kontroller ve kurumsal yönetim

süreçlerini içerdiği dikkate alındığında, işletmelerin karşı karşıya bulunduğu riskleri

tanımlamak, anlamak ve bunları en aza indirmek konusunda işletmelere yardımcı olan önemli

bir rolü bulunduğu görülmektedir. (Uzun vd. 2009, 12)

2.2. İç Denetim Fonksiyonları

Hizmet basamaklarının tespiti işletmeler göz önüne alındığında iç denetim açısından

önemli bir yere sahiptir. Bu tespit ile işletmeler uygulanacak esasların hangi faaliyetleri

kapsayacaklarını ve ne kadar önem arz ettiğini belirleme fırsatı bulurlar. Bunlar

düşünüldüğünde hizmet basamaklarını şu şekilde sıralamak mümkündür.(Alptürk, 2008,33)

İş ve kontrol listelerinin gözden geçirilmesi,

İç denetim çalışma alanının belirlenmesi,

Denetlenebilir süreç ve faaliyetlerin belirlenmesi,

Risk esaslı iç denetim planının oluşturulması,

İç denetim kadro ihtiyacının tespiti,

Politika ve yönetmelikler,

İç denetim teknik el kitaplarının oluşturulması.

Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü’nün (The Institute of Internal Auditors-IIA) iç

denetim tanımı incelendiğinde iç denetim faaliyetinin temelde iki tane fonksiyonunun olduğu

görülmektedir: 

Güvence sağlama

Danışmanlık.

2.2.1. Güvence Sağlama

Denetim faaliyetlerinin en klasik fonksiyonu olarak nitelendirilen güvence

fonksiyonu işletmelerin risk yönetimi ve kontrol yönetişim sistemlerinin bağımsız ve objektif

bir şekilde incelenmesine olanak sağlar. İşletmelerin mali yapısı, performans düzeyleri,

mevzuat ve yönetmeliklere uyumu ve kullanılan bilgi sistemleri teknolojisinin etkili bir

şekilde incelenmesini sağlar. İşletmeyi büyük zararlara uğratabilecek risklerin tespit edilmesi,

bu risklerin engellenmesi gibi faktörler ön plana çıkar. Özellikle operasyonel riskler

konusunda işletmenin yönetimine yapılan raporlamalar bu tür risklerin azaltılması bakımından

önem taşımaktadır. İç denetim faaliyetinin bulunmadığı durumda bu risklerin bilinebilmesi ve

bu şekilde önlem alınabilmesi imkânının büyük oranda azalacağı öngörülmektedir.

2.2.2. Danışmanlık

 Terimsel olarak ifade etmek gerekirse “Her hangi bir idarî sorumluluk üstlenmeden,

bir kurumun faaliyetlerini geliştirmek ve onlara değer katmak amacını güden, niteliği ve

kapsamı denetlenen ile birlikte kararlaştırılan istişarî faaliyetler ve bununla bağlantılı diğer

hizmetlerdir”. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere işletmelere usul ve yönetmelik açısından yol

göstermek tavsiyelerde bulunarak işleri kolaylaştırmak, yapılacak operasyonel faaliyetler için

eğitim vermek gibi önemli rolleri bulunmaktadır.

İç denetimin danışmanlık fonksiyonu kapsamında;   iç denetim birimlerindeki

nitelikli personelin görüşlerinden yararlanmak suretiyle kurumun faaliyetleri gelişecek ve

kuruma sağlanan katma değer artacak, iş süreçlerinin hatalı oluşturulması ve bundan

kaynaklanan riskler önemli oranda azaltılacaktır. Hatalı iş süreçlerinin oluşturulması

nedeniyle ortaya çıkabilecek riskler ve olumsuz sonuçlar bazen çok büyük olabilmekte ve geç

fark edilmesi nedeniyle büyük zararlara neden olabilmektedir. İç denetimin, süreçlerin

oluşturulması aşamasında verdiği danışmanlık hizmetleri ile hatalı iş süreci ve uygulamaların

oluşmasının önüne başlangıçta geçilebilecektir (IIA, TİDE vd. 1999).

2.3. İç Denetimde Etik Kurallar

İç denetimin tanımında belirtildiği üzere bir işletmenin, organizasyonun ya da

idarenin risk temelli yönetimi, bu yönetim üzerinde faaliyet yapılan süreçler, işletmelerin mali

kontrollerinin denetlenmesi vs. konularda etkinlik kazandırmak, geliştirmek ya da

değerlendirmek amacına yönelik çalışmaların sistemli bir şekilde yürütülmesini sağlayan bir

faktör olarak iç denetimi ele alabiliriz. Ayrıca işletmelerin çalışma ve faaliyetlerine etkinlik

kazandırmak, bu etkinlik ve verimlilik kapsamında işletmenin iyi yönetilip yönetilmediğini

değerlendirmek ve bu faaliyetlere rehberlik yapmayı hedefleyen bir yaklaşımdır. Bu

çerçevede bakıldığında bütün bu faaliyetlerin uygulanması ve sistemli bir şekilde sağlıklı

veriler alınması için iç denetçilerin uyması gereken mesleki ahlak kuralları vardır. Bu ahlak

kuralları Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü’nün (IIA) “Meslek Ahlak Kuralları” esas

alınarak oluşturulmuş ve metin haline getirilmiştir. (Özeren, TİDE vd. 2010)

Ülkemizde 5018 sayılı Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu’nun 67. Maddesinin (k)

bendinde iç denetçilerin uyacakları kurallar İç Denetim Koordinasyon Kurulu’nca

belirleneceği hükmü belirtilmektedir. Bu tanımlamalara göre bu etik kurallar ve davranış

biçimleri Meslek Ahlak Kurallarını oluşturmaktadır. Belirtilen tanımlara göre iç denetçiler:

Dürüstlük

Tarafsızlık, Nesnellik, Bağımsızlık

Gizlilik

Yetkinlik (Ehil Olma) gibi etik kurallara bağlı kalmak zorundadırlar.

2.3.1. Dürüstlük Bir iç denetçinin dürüst olması faaliyetlerini sürdürdüğü iş alanında

güven kazanmasına ve değerlendirmelere ilişkin bilgi ve belgelere daha kolay ulaşmasına

sebep olur. Sadece içinde bulunduğu konuma yönelik davranışta bulunmamalı temaslarda

bulunduğu iç ve dış etkenlere karşı da bir güven sembolü haline gelmelidir. Bu bakımdan iç

denetçiler aşağıdaki davranış biçimlerini uygulamakla yükümlüdürler:

Doğruluk ve sorumluluk duygusuyla hareket edilmeli

Hukuku gözetir ve hukukun gerektirdiği şekilde mesleğinin gerekli

açıklamaları yapılmalı

Yüz kızartıcı eylem ve faaliyetlerden kaçınmalı, kasıtlı taraf tutmadan

uzak durulmalı

Yönetimin meşru talep ve haklarını gözetip katkıda bulunmalı

Kamu yararı ön planda tutulmalıdır.

2.3.2. Tarafsızlık, Nesnellik, Bağımsızlık Denetimlerle ilgili bilgi ve belgelere

ulaşma faaliyeti içindeyken, bu faaliyetleri değerlendirirken ya da raporlarken, iç denetçinin

tarafsız davranması gereklidir. Bu faaliyetler çerçevesinde karar verirken adil ve tarafsız

davranmak ve hiçbir kişi ya da kurumun menfaatini göz önünde bulundurmamalıdır. Ayrıca iç

denetçiler verecekleri kararlarda başkalarının görüşlerinden etkilenmeyecek kadar bağımsız

olmalı ve bu kararları objektif bir şekilde raporlamalıdır. Kanunlarla belirlenen bu kuralların

davranış şekilleri itibariyle aşağıdaki şekilde uygulanması uygun görülmüştür:

Görev alanındaki sorun ve konuları ele alma yöntemi bağımsız ve

tarafsızdır.

Her türlü siyasi etkiden bağımsızlık adına muaftırlar.

İç veya dış bireysel ya da kurumsal baskılara karşı durur.

Denetlenen faaliyet alanı hakkında bilgi ve görüşler alır fakat alacağı

kararları özgür iradesiyle şekillendirir.

Bildikleri halde açıklanmaması durumunda denetlenen faaliyetlerin

sıhhatini bozacak tüm önemli kanıtları ortaya çıkarır.

2.3.3. Gizlilik Bu kavram da iç denetçilerin elde ettikleri veri vb. kaynakları kanunun

izin verdiği ölçülerde yayınlamaları, herhangi bir bilgiyi hukuki ve kanuni yetkiler izin

vermediği sürece denetimin yapıldığı kurum ya da organizasyonu zora sokacak bir açıklama

yapmamalarını ifade eden bir özelliktir. İç denetçiler:

Görevleri esnasında elde ettikleri bilgilerin korunması konusunda

tedbirli davranırlar.

Sahip oldukları bilgileri kişisel menfaat veya hukuka aykırılık teşkil

eden organizasyon yapısının etik kurallarını bozacak ya da bu yapıya zarar verecek şekilde

kullanamazlar.

2.3.4. Yetkinlik (Ehil Olma) Bir denetimin sağlıklı olması için o denetimi yapacak

kişilerin alanlarında uzman, yeterli bilgi ve beceriye sahip kişiler olması gerekir. Bu

bakımdan iç denetimi yapan kişiler sadece alanlarında uzman oldukları faaliyetlere yönelip

daha sağlıklı bir denetimin oluşmasına zemin hazırlarlar. Bu hem denetime tabii tutulan

işletme ya da kurumla ilgili objektif raporların elde edilmesini sağlar, hem de denetimi yapan

kişilerin kalite bakımından gelişmelerini sağlar. TİDE’nin belirlediği yetkinlik davranış

kurallarına göre iç denetçiler:

Sadece uzmanlık alanlarını ilgilendiren işlerle ilgilenirler.

İç denetim hizmetlerini Uluslararası İç Denetim Mesleki Uygulama

Standartlarına göre uygun bir şekilde yerine getirirler.

Kendi yeterliliklerini ve hizmetlerin etkinlik ve kalitesini devamlı

geliştirirler. (Uzun, TİDE vd. 2008).

3. İÇ DENETİM TÜRLERİ

İç denetimin etkili bir şekilde işletmeye katkı sağlaması amacıyla 2 türlü uygulama

şekli vardır. Performans denetimi ve düzenlilik (Mali, Uygunluk) denetimi işletmelerin her

alanında faaliyetlerinin kontrolü açısından önemli bilgiler sunmaktadır. Bunun dışında son

yıllarda meydana gelen teknolojik gelişmeler sebebiyle işletmeler, sahip oldukları bilgi

teknolojilerinin denetimlerini de yaparak sistemin daha iyi çalışmasına katkıda

bulunmaktadırlar.

3.1. Düzenlilik (Uygunluk, Mali) Denetimi

Bir işletmenin yaptığı bütün finansal faaliyetlerin uygunluğu, finansal raporların

gerçeğe uygunluğu, finansal analiz hesaplamaları, kanun ya da yönetmeliklere uygun hareket

edilip edilmediği, finansal tablolar hakkında yapılan görüşlerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı,

finansal olan her türlü kayıtların incelenmesi gibi birçok faaliyetinin denetime tabii

tutulmasını ifade eder.

Mali denetim (Uygunluk Denetimi) işletmelerdeki mali nitelikteki işlemlerin diğer

faaliyetlerle olan ilişkisini inceleyerek, denetime tabii tutulan konuların bütçeyle ne kadar

uyumlu olup olmadığını kanıtlar. Fakat mali denetimin esas inceleme alanı finansal raporların

doğruluğunu araştırmak değil, bu raporlara temel oluşturan muhasebe kayıtlarının doğruluk ve

güvenirliliğini araştırmak ayrıca kullanılan bilgi sistemlerinin işletme faaliyetleri açısından

uygunluğunu denetlemektir. (Şahin, 2007, 97)

3.2. Performans Denetimi

İşletmelerde kaynakların yeterli derecede etkili ve verimli kullanılıp

kullanılmadığının, bu kaynaklara yönelik mali kaynakların yeterli olup olmadığının

belirlenmesi amacıyla yapılır. Bu denetimde esas olan; kaynak ayrılan faaliyetlerle yerinde bir

ilişkinin var olup olmadığını belirlemektir. Sistematik ve tarafsız bir şekilde uygulana bu

denetim süreci; etkinlik, verimlilik ve tutumluluk bakımından işletme performansını ölçer.

Düzenlilik denetiminden farklı olarak yapılan faaliyetlerin doğruluğunu ve yasa,

yönetmelik vb. gibi kurallara uyulup uyulmadığını değil; bu faaliyetlerin sonuçlarını

inceleyen bir denetim türüdür. Yapılan her türlü faaliyetin sonucunu denetlemekle kalmayıp,

yöneticilerin bu konudaki tutumlarını da etkinlik, verimlilik ve tutumluluk açısından

incelemektedir. Burada açıklanan etkinlik, verimlilik ve tutumluluk kavramlarını şu şekilde

tanımlayabiliriz:

Etkinlik: Elde edilen çıktının o faaliyetten beklenen faydayı ne kadar karşılayıp

karşılamadığıyla ilgilidir.

Verimlilik: En az girdi ile istenen kalitede ve miktarda çıktı elde edilmesidir.

Tutumluluk: Doğru miktarda alınan bir kaynağın doğru zaman ve doğru yere en

düşük maliyetle ulaştırılmasını ifade eder. (Demir, Partal,2010, 1)

3.3. Bilgi Teknolojileri (BT) Denetimi

Bilgi teknolojilerinin oluşturabileceği herhangi bir risk faktörünü yok etmek ya da

hafifletmek amacıyla yapılan ön denetimdir. BT denetimleri elde edilecek verilerin

güvenirliliğini ve etkinliğini arttırma açısından önemli bir denetim türüdür. Oluşabilecek

herhangi bir siber saldırı durumunu azaltıcı ve ortaya çıkarıcı özelliğiyle günümüz

işletmelerinin yapmaktan kaçınmamasını gerektirecek bir denetimdir.

Bir işletmede bilgi teknolojisinin sağladığı faydaları özetlemek gerekirse aşağıdaki

durumlarda BT denetiminin önemi bir kez daha ortaya çıkacaktır: (İDKK, 2007)

Yeni ürün ve hizmetleri destekleme ve planlama açısından kullanılan

BT altyapısını güçlendirme gereksinimi.

Rakiplere karşı sürdürülen maliyet – etkin oluşumun gerektirdiği

şekilde yapılacak projelerde kullanılan bilgi teknolojisi.

Kaynakların tutumluluk prensibi çerçevesinde kullanılması için

kullanılan sistemler.

Etkin finansal kontrollerin BT sistemleriyle yapılması.

BT

KO

NT

RO

LL

ER

İNİN

D

EĞ

ER

LE

ND

İRİL

ME

Sİ

BT Kontrollerini Anlamak

Yönetişim, Yönetim, TeknikGenel / Uygulama

Önleyici, Savunma, DüzelticiBilgi Güvenliği

BT Kontrollerinin Önemi

Güvenilirlik ve EtkinlikRekabet Avantajı

Mevzuat ve Düzenlemeler

Görevler veSorumluluklar

YönetişimYönetimDenetim

Risk BazlıDeğerlendirme

Risk AnaliziRisk Cevabı

Ana Hat Kontrolleri

İzleme ve TekniklerKontrol Çerçevesi

Sıklık

DeğerlendirmeMetodolojiler

Denetim Komitesiyle Etkileşim

Tablo1: Bilgi Teknolojisi Denetim Yapısı.

Kaynak: http://www.idkk.gov.tr/web/guest/bt_denetim_rehberi_iia

4. İÇ DENETİM TEKNİKLERİ

Bir işletmede denetimin etkili bir şekilde uygulanabilmesi için bir takım denetim

tekniklerinden yararlanılır. Bu teknikler işletmeye ait çeşitli finansal bilgilerin elde edilmesi,

doğrulanması, stokların mevcudiyeti, işletme elinde bulunan mallarla ilgili evrakların

karşılaştırılması durumlarının yanı sıra önceki dönemlere ait verileri de kapsamaktadır.

İşletmelerde yapılan iç ve dış denetimin tabii tutulduğu teknikleri şöyle sıralayabiliriz:

Fiziki inceleme tekniği

Doğrulama tekniği

Yeniden hesaplama tekniği

Belge inceleme tekniği

Bilgi Toplama(soruşturma) Tekniği

Analitik İnceleme Tekniği

4.1. Fiziki İnceleme Tekniği

İşletmelerin ellerinde bulundurdukları kalemlere ilişkin kayıtların onaylanması

sağlanır. Bu teknikle;

Stok Mevcudiyeti,

Çalışan Sayısı,

İşletme Faaliyetleri vb. gibi kalemler iç denetçiler tarafından kontrol

edilerek onaylanır. Bu sayede gerekli denetim kanıtı sağlanmış olur.

İç denetçiler yukarıda adı geçen kalemlerin onaylamasını kalemin türüne göre belirli

tarihlerde yaparlar. İşletmelerde stok kayıt onayları içinde bulunulan mali dönemin sonunda

söz konusu varlığın mevcudiyetinin olup olmadığını araştırmak için, kayıtlı ücret giderleri

onayları söz konusu çalışan sayısına ayrılan giderlerin kontrolü için ve üretim süreci vb. gibi

işletme faaliyetlerinin onayı ise stok değerleme yönteminin varlığını kanıtlamak için yapılır.

Bu yöntemle incelenen varlıklar fiili olarak incelemenin en iyi kanıtı olarak belirlendiğinden

iç denetçiler tarafından en sık kullanılan teknik olarak ön planda tutulmaktadır. Kasa, Stoklar,

Demirbaşlar vb. aktiflerin kanıtlanması iç denetçiler tarafından yapılmakla beraber; bunların

mali değerlerinin söz konusu denetime tabiiyet oluşturması için kalite açısından

değerlendirilmesi de göz önünde tutulmaktadır.

4.2. Doğrulama Tekniği

Sunulan verilerin dolaylı ya da dolaysız olarak üçüncü kişilerden alınması yoluyla

uygulanan özel bir toplama tekniğidir. Denetçiler işletmenin sahip olduğu alacak tutarlarının

bakiyelerini doğrulamak açısından işletmeye alacak olarak kaydedilen kişi veya kurumlarla

doğrudan temasa geçerek bilgiler elde ederler. Günümüzde bu tarz bir uygulama Maliye

Bakanlığı’nın vergi matrahlarının tespiti için mükelleflerden temin ettiği BA-BS formlarıyla

gerçekleştirilmektedir. Fakat denetim açısından bu tarz bir teknik karşı tarafın mutabakat

oluşturması halde sağlıklı bir kanıt oluşturacaktır. Bu bakımdan mevcut tutarların

doğruluğunu teyit eden yazılı ya da sözlü bir beyan oluşturulması gerekmektedir. Böylece

alacak tutarlarının doğru bir şekilde kayıt ettirilmesinin kanıtı kolaylaşmış olacaktır.

İşletmeler muhasebe departmanları aracılığıyla her ay bu tarz bir uygulama yaparak alacak

tutarlarına ilişkin bir açığın oluşmasının önüne geçmektedirler. Bu teknik de denetçiler

açısından sık kullanılan bir tekniktir.

4.3. Yeniden Hesaplama Tekniği

İşletmelere yönelik yapılan bir denetimde faiz tutarlarının hesaplanması, muhasebe

özetinin gözden geçirilmesi ve mevcut müşterilerin yaptıkları hesapların kontrolü açısından

uygulanan bir yöntemdir. Böyle bir uygulamada kanıt oluşturabilecek faktörler; İşletme

defterlerinin toplamları, amortismanların yeniden hesaplanması, yeniden değerleme, şüpheli

duruma düşen alacakların güncellenmesi, kıdem tazminatı vb. giderlerin hesaplanması

şeklinde oluşturulur.

Mali denetim açısından uygulanan tekniklerden biri olarak yeniden hesaplama

tekniği sık kullanılır.

4.4. Belge İnceleme Tekniği

Adından da anlaşılacağı üzere iç denetime tabii tutulacak her türlü işletme belgesinin

incelenmesini ifade etmektedir. Bazı belgeler fatura, stok kartı vb. varlıklara kanıt

oluşturması açısından doğrudan bir nitelik taşımaktadır.

4.5. Bilgi Toplama (Soruşturma) Tekniği

İşletme içi ve işletme dışı muhataplardan finansal bilgilere ilişkin verileri bilgili

kişilerden alma yöntemidir. Fakat bu yöntem bir kanıt niteliği taşımaz.

Bu yöntem yukarıda adı geçen tekniklerle birlikte kullanıldığında iyi bir denetim

kanıtı oluşturması açısından önem arz etmektedir.

4.6. Analitik İnceleme Tekniği

Finansal ve finansal olmayan, denetime tabii tutulan her türlü işlem, faaliyet ve

varlık durumunun aralarındaki rasyonel ilişki incelenerek finansal hale getirilmesi tekniğidir.

Bir denetimde analitik inceleme;

Önceki dönem mali verileri,

Tahmin ve bütçe verilerinin iç denetçiler açısından beklenti durumları,

İşletmelerin satış hacimlerinin içinde bulunulan Pazar bakımından

incelenerek sektör ortalamalarının tespiti gibi faaliyetleri

kapsamaktadır.

(Deloitte, 2011,http://www.denetimnet.net/Pages/DenetimTeknikleridisdenetim.aspx iletişim adresli web

sayfası. Erişim tarihi: 15.02.2011)

5. ULUSLARARASI İÇ DENETİM STANDARTLARI

Tüm dünyada iç denetim uygulamaları farklı şekillerde faaliyet gösterse de, denetimi

yapan kişi ya da gruplar açısından belirlenmiş uluslar arası standart kurallar vardır. Bu

standartlar bütün iç denetim uygulamalarını ilgilendiren yaklaşımlardır.

Denetim standartları ilk başta kurumlar tarafından uygulanmakla birlikte zamanla

özel kurum ve kuruluşlara da uyarlanarak uygulanmıştır. Bu bağlamda ilk kez ABD’de İç

Denetim Elemanları Enstitüsü tarafından sorumluluk ve kuralları belirlemek amacıyla tebliğ

edilen standartlar, meslekteki gelişime paralel olarak Uluslar arası İç Denetim Mesleki

Standartları adı altında birleştirilmiştir.

Ülkemizde ilk defa 1988 yılında Sermaye Piyasası Kurulu tarafından 2499 sayılı

kanunun 16. maddesine dayandırılarak çıkarılan tebliğle denetime ilişkin düzenleme ve

kurallar hukuki bir nitelik haline gelmiştir. (Özeren, 2000, 6)

İç denetim standartları ilke odaklı bir çalışma esasına dayanmaktadır. Bu standartlara

ilişkin bazı gereklilikler vardır. Bu gereklilikler şöyle açıklanabilir.

İç denetimin mesleki uygulaması ve uygulamanın etkinliğine dayanan

temel gereklilikler. Bu gereklilikler kurumsal ya da kişisel seviyede

uluslar arası geçerliliğe sahiptirler.

Kullanılan terim ve kavramları açıklayan yorum metinleri.

İç denetimin uygulanmasına ilişkin standartlar nitelik standartları ve performans

standartları olarak ikiye ayrılmıştır. Nitelik standartları, iç denetim faaliyetlerini yürüten kişi

ya da kurumların özelliklerini belirtmektedir. Performans standartları ise iç denetimin tabiatını

açıklar ve iç denetim hizmetlerinin performansını belirten kalite kıstaslarını içerir. (TİDE,

2010)

5.1. Niteliksel Standartlar

5.1.1. Amaç, Yetki ve Sorumluluk İç denetim faaliyetinin amaç, yetki ve

sorumluluğu açıkça bir tüzükle belirlenmeli, standartlarla uyumlu olmalı ve yönetim kurulu

tarafından onaylanmalıdır.

5.1.2. Bağımsızlık ve Tarafsızlık İç denetim faaliyeti bağımsız olmalı ve iç

denetçiler işlerini yaparken tarafsız olmalıdır. Bağımsızlık ve tarafsızlık standartları bu başlık

altından alt başlıklara ayrılarak iç denetimi ayrıntılı bir şekilde belirtmiştir. Bunlar:

Kurumsal bağımsızlık

Bireysel tarafsızlık

Bağımsızlık veya tarafsızlığın bozulması

5.1.3. Mesleki Yeterlilik ve Mesleki Özen Görevler, mesleki yeterlilik ve mesleki

özenle yerine getirilmelidir. Bu standartlar altında 3 standarda ilişkin açıklamalara yer

verilmiştir.

Mesleki yeterlilik

Mesleki özen

Sürekli mesleki gelişim

5.1.4. Kalite Güvence ve Gelişim Programı İç denetim birim yöneticisi, iç denetim

faaliyetini tüm yönleriyle kapsayan bir kalite güvence ve gelişme programı geliştirmeli ve

korumalı ve programın etkililiğini sürekli izlemelidir. Bu program, iç ve dış kalite

değerlendirme ve sürekli iç izlemeyi içerir. Programın her bölümü, iç denetim faaliyetinin,

kurumun işlemlerine değer katmasına ve geliştirmesine yardımcı olmak ve Standartlar ve Etik

Kurallar ile uyumlu olmasını güvence altına almak amacıyla tasarlanmalıdır.

Kalite güvence ve gelişim programı standartları da alt başlıklar halinde sıralanarak

açıklanmıştır:

İç değerlendirmeler

Dış değerlendirmeler

Kalite programına ilişkin raporlama

“Standartlara Uygun Yürütüldü” ibaresinin kullanılması

Uyumsuzluğun açıklanması.

5.2. Performans Standartları

5.2.1. İç Denetim Faaliyetinin Yönetilmesi İç denetim birim yöneticisi, iç denetim

faaliyetini, kuruma değer katmasını sağlamak için etkili bir şekilde yönetmelidir. İç denetim

faaliyetlerinin yürütülmesinde aşağıdaki faktörler tanımlanmıştır:

Planlama

Bilgilendirme ve onay

Kaynak yönetimi

Politikalar ve yöntemler

Koordinasyon

Yönetim kurulu ve üst kurula rapor verme

5.2.2. Çalışmanın Özellikleri İç denetim faaliyeti, risk yönetimi, kontrol ve yönetim

süreçlerinin sistematik ve disiplinli bir yaklaşımla, geliştirilmesini değerlendirmeli ve buna

katkıda bulunmalıdır. Aşağıdaki standartları içermektedir:

Risk yönetimi

Kontrol

Yönetim

5.2.3. Görev Planlaması İç denetçiler, her görev için kapsam, hedefler, zamanlama

ve kaynak tahsisini içeren bir plan geliştirmeli ve yazılı hale getirmelidir. Görev planlaması iç

denetçiler açısından aşağıdaki standartları uygulama imkânı sağlamaktadır:

Planlama faktörleri

Görev hedefleri

Görev kapsamı

Görev kaynak tahsisi

Görev çalışma programı

5.2.4. Görevin Yerine Getirilmesi İç denetçiler, görevin hedeflerine ulaşmak için

yeterli bilgiyi tanımlamalı, analiz etmeli, değerlendirmeli ve kayıt altına almalıdır. İç

denetçiler aşağıdaki standartları yerine getirerek işletmelerde etkinlik ve verimlilik açısından

kaliteli ortam oluşmasını sağlarlar:

Bilginin tanımlanması

Analiz etme ve değerlendirme

Bilgilerin kaydedilmesi

Görevin denetimi

5.2.5. Sonuçların Bildirilmesi İç denetime dair standartları belirleyen yetkili

kuruluşlar iç denetçilerin sonuçları bildirmeleri gerektiğini bu standart maddesiyle

belirtmişlerdir. İç denetçiler sonuçların bildirilmesini belirli kurallar çerçevesinde

gerçekleştirmek zorundadırlar.

Bildirim Kriterleri

Bildirimlerin Kalitesi

Hata ve İhmaller

Standartlarla Uyumsuzluğun Açıklanması

Sonuçların Yayınlanması gibi unsurlarla bu gereklilikleri yerine

getirmektedirler.

5.2.6. İzleme Süreci İç denetim birim yöneticisi, yönetime sunulan sonuçların

kullanılmasını izlemek için bir sistem kurmalı ve geliştirmelidir.

5.2.7. Yönetimin Riskleri Göze Alma Kararı İç denetim birim yöneticisi, üst

yönetimin göze aldığı risk düzeyinin kurum için kabul edilir olamayabileceğini

düşündüğünde, konuyu üst yönetim ile tartışmalıdır. Eğer söz konusu riske ilişkin bir karara

varılamazsa, iç denetim birim yöneticisi ve üst yönetim konuyu yönetim kuruluna

raporlamalıdır. (İDDK, TİDE vd. 2007)

İKİNCİ BÖLÜM

HAVAYOLU İŞLETMELERİNDE MALİ İÇ DENETİM VE MALİ İÇ DENETİM

FAALİYETLERİ

1. HAVAYOLU İŞLETMELERİNDE MALİ İÇ DENETİM

İç denetimin standart şekilde yapılan tanımına göre işletmelere değer katmak ve

yapılan faaliyetlerin geliştirilmesi amacıyla yapılan iç kontrol faaliyetlerine iç denetim

denmekteydi. Havayolu işletmeleri açısından bakılırsa iç denetim; işletmelerin operasyonel

faaliyetlerini daha verimli, akıcı ve sistematik bir şekilde geliştirmesi, aynı zamanda daha

önce planlanmış kalite seviyesine ulaşmak amacıyla yapılan her türlü iç kontrol faaliyetidir.

İşletmeler günümüz finansal çevrede faaliyette bulundukları her türlü faaliyeti risk ortamının

getirdiği olumsuz koşullara karşı korumak için daha fazla çaba göstermektedirler. Bu durum

da kendi bünyelerinde bir kontrol mekanizmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Havacılık

çerçevesi açısından bakıldığında ise; gerek mevcut havacılık kurallarının getirdiği

operasyonel gereksinimler gerekse zaman açısından verimliliğin ön planda tutulması bir

kontrol mekanizmasına ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir.

Havayolu işletmelerinin denetim faaliyetlerini iyi bir şekilde yönetmeleri denetimi

yürütecek bir ekibe ihtiyaç duyarlar. Delta Havayolları, Continental Havayolları, American

Havayolları vb. şirketler denetim faaliyetleri için oluşturdukları ekiplerle söz konusu

faaliyetlerini daha verimli bir şekilde yürütmeye çalışmaktadırlar. Örneğin; Continental

Havayolları risk yönetimi ve operasyonel etkinlik amacıyla yürüttüğü çalışmalara 23

profesyonel iç denetçi görevlendirmiştir. Özellikle şirketin birleşme (New Alliances),

ortaklıklar (mergers) ve yakıt masraflarının incelenmesi bu denetimlerin odak noktasını

oluşturmaktadır. Continental iç denetim genel başkan yardımcısı Steve Goepfert’in 2008

yılında Executive Travel Magazine dergisine verdiği demece göre havayolu işletmeleri

açısından 3 önemli değişim sektörü ve faaliyetlerin bu doğrultuda kontrol edilmesinin

gerekliliği vurgulanmıştır:(Protiviti, 2009, 15)

Havayolu kapasitelerinin ve işgücünün azalması

Ortaklık ve birleşmelerin artması

Tek bir noktaya odaklanmış stratejiler yürütülmesi.

Havayolu işletmelerinde kurulacak olan herhangi bir denetim grubunun üyeleri

alanlarında uzman, denetimin finansal boyutlarını diğer denetim türleriyle birleştirecek

kapasitede olacak kişiler olmalıdır. Şirketin belirlediği yönetmeliklere göre tanımlanmış

“Mali okuryazar” ya da “finans uzmanı “ denilebilecek kapasitedeki kişilerin iç denetçi olarak

seçilmesi daha uygun olacaktır. Yapılacak herhangi bir çalışma yılda en az 1 defa olmak üzere

finansal, performans, personel ve bütçe gibi alanlarında incelenmelidir. Bu iç denetim

faaliyetleri şirkette çalışan iç denetçilerin bağımsız olmaları gerektiği kurallarına uyularak

yapılmalıdır. Yılda 1’den fazla iç denetim yapılıyorsa, bu iç denetim faaliyetleri 3 ayda bir iç

denetim raporu şeklinde üst birime rapor edilmelidir.(Frontier Airlines vd. 2004, 2)

Bir havayolu işletmesinde iç denetime tabi tutulacak olan her türlü denetim unsuru

işletmenin güçlü ve zayıf tarafını belirtir. İşletmeler denetime tabii tuttukları bu unsurları

güçlü ve zayıf olarak nitelendirerek eksik taraflarını ve güçlü taraflarını daha iyi inceleme

alanı bulurlar. SWOT analizine benzer bu uygulama ile zayıf tarafların güçlendirilmesi

hususunda çalışmaları yoğunlaştırırlar. İç denetime tabii tutulan bu unsurlardan bazılar

aşağıdaki gibidir:

Güçlü Taraf Zayıf Taraf

Filo Yapısının

Büyüklüğü İşletmenin Finansal Pozisyonu

Route Sayısı Maliyet Yapısı

Ortaklıklar/

Birleşmeler Uygun Olmayan Routelar

Teknolojik AltyapıÇok Bölünme (Faaliyet Yapısı

Olarak)

Devletle Olan İlişkiŞirket Ücretlerinin Güven

Düzeyi

Tablo 3: Havayolu İşletmelerinin Güçlü ve Zayıf Yanları.

Kaynak : http://www.authorstream.com/Presentation/Sigismondo-56793-American-Airlines-2004-Agenda-AMR-Timeline-Location-Stock-Quote-NYSE-Vision-Statement-proposed-airlin-Education-ppt-powerpoint/

Havayolu İşletmeleri bu unsurları kullanarak bir takım oranlamalar sayesinde hangi

unsurun, ne kadar önem taşıdığını belirlerler. İşletmeler İç Faktör Matrisi adı verilen

hesaplama yöntemiyle mevcut yapılarının içinde en güçlü yanlarını ve en zayıf yanlarını

bulma imkânı bulurlar. Bu da iç denetim faaliyetlerinin daha sağlıklı ve sistematik şekilde

analiz edilmesi ve raporlanmasını kolaylaştırmaktadır. Söz konusu matriste işletmeler,

denetime tabii tutacakları unsurları belirleyerek işletmeye olan ağırlıklarını (Weight) ve bu

ağırlıkların işletme açısından büyüklüğünü (Rating) hesaplama yöntemiyle amaçlarına

ulaşırlar. Buradaki ağırlık kavramı işletmeler açısından 0.00 – 1.00 arasında bir değer taşır.

Bu değerler işletmeye 0.00 (önemsiz) ya da 1.00 (çok önemli) bir unsur olarak ön plana çıkar.

Büyüklük kavramında ise; işletmeler kendi belirledikleri ölçüm tablosuna göre bir değer

yüklerler. Söz gelimi;

Rating 1: Çok Önemli Bir Çatlak

Rating 2: Daha Düşük Bir Çatlak

Rating 3: Daha Küçük Bir Güç

Rating 4: Önemli Bir Güç olarak değerlendirilir.

Amerikan Havayollarının 2004 yılında yaptığı İç Faktör Matrisi, işletmenin güçlü ve

zayıf yönlerinin işlevsel olarak aşağıdaki gibi çıkmasını sağlamıştır: (Kakuk vd, 2004, 37)

İç Faktör Unsuru Ağırlık BüyüklükAğırlık

Ölçüsü

Güçlü

1. Filo Büyüklüğü 0,1 4 0,4

2. Route Sayısı 0,1 4 0,4

3. Ortaklıklar/Birleşmeler 0,15 4 0,6

4. Teknolojik Altyapı 0,1 3 0,3

5. Devletle İlişkiler 0,05 4 0,2

Zayıf

1. Finansal Pozisyon 0,05 1 0,05

2. Maliyet Yapısı 0,15 2 0,3

3. Uygun Olmayan Routelar 0,15 2 0,3

4. Çok Fazla Bölünme 0,05 1 0,05

5. Şirket Ücretleri Güven

Düzeyi0,1 2 0,2

TOPLAM 1 2,8

Tablo 4: American Airlines 2004 yılı IFE Matrisi.

Kaynak: http://www.authorstream.com/Presentation/Sigismondo-56793-American-Airlines-2004-Agenda-AMR-Timeline-Location-Stock-Quote-NYSE-Vision-Statement-proposed-airlin-Education-ppt-powerpoint/

Havayolu işletmeleri denetimlerini mevcut faaliyetlerine göre iç denetimlerini

sürdürürlerken, bu denetim faaliyetlerini stratejik planlarına göre belirledikleri alanlara göre

yaparlar. Yapılan derinlemesine analizler sonucu işletmelerin finansal durumları, mali

tabloları, bütçeleri, raporlar haline getirilerek denetimin sonuçları ilgili havacılık faaliyeti

hakkında bilgiler vermektedir. Bu raporlara ek olarak bir takım stratejik planlamalar ve diğer

finansal dokümanlar da iç denetim faaliyetlerine katkıda bulunurlar.

Bir havayolu işletmesi için iç denetimin yapılacağı başlıca alanlar şunlardır: (Garza, 2004, 2)

Nakitle ilgili faaliyetler

Alacak hesapları süreçleri

Varlık kullanımı

Gelir tanımlama ve raporlama

Bilgisayarlı sistemlerin kontrolü

Akit (Anlaşma) süreçleri

Yönetim ve performans analizleri ve raporlama.

1.1. İç Denetimin Hedefleri

Havayolu işletmeleri yapılacak herhangi bir denetim ya da iç denetim faaliyetlerinde

uygulanacak yöntemin idare ve yönetim açısından etkinliğini belirlemek amacını belirleyerek

uygulamaları gerçekleştirmelidirler. Yapılacak her türlü hizmet sunumunda satıcı ve alıcıların

tutumlarını belirleyerek, havacılıkla ilgili her türlü makbuz, fatura, depozito vb. evrakların

takibinin yapılacağı iç kontrol mekanizması oluşturmak zorundadırlar. Bu faaliyetlerde

bulunurken yürürlükte olan yasa ve yönetmelikler, işletme içi kurallar gibi yükümlülüklerin

farkında olmalıdırlar. İç denetimin asli hedefi bu faaliyetleri gerçekleştiren işletmelere yönelik

bir düzenliliğin oluşturulmasını sağlamaktır. (City of Albuquerque Internal Audit Comittee

vd. , 2005, 3)

1.2. İç Denetimin Boyutu

İç denetim, havayolu işletmelerinde mevcut uygulama alanlarının en etkili bir şekilde

yürütülmesini sağlayacak konuma getirilmesini hedefleyen bir denetimdir. Havayolu

işletmeleri iç denetim hedeflerine ulaşmak amacıyla iç denetim faaliyetlerini sürdürürler.

Fakat bir iç denetimin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve etkili bir sonuç doğurması için

havayolu şirketinin karakteristiğine göre planlanmalıdır. İç denetimin boyutu havayolu

işletmesinin organizasyon yapısına göre şekil alır.

Havayolu işletmesinin büyüklüğü ve karmaşık yapıda olup olmadığı

Yapılan en son iç denetim arasındaki zaman farkı

Şirketin denetim uygulama kayıtları

Uygun denetim kaynakları; gibi özellikler iç denetimin uygulama

boyutunu değiştirecektir. (CAA Philippines vd. , 2009, 15)

1.3. İç Denetim Yaklaşımı

Havayolu işletmelerinde iç denetimin ele alınış yaklaşımına bakıldığında çeşitli

alanlarda soru – cevap yöntemiyle elde edilen bilgilerin işletmeler açısından kesin bir ifade

taşımadığı ancak denetimin bazı eklentiler ve anketler yardımıyla verilecek kararlara daha

güvenli bir şekilde katkı sağladığı görülmektedir. Burada önemli olan faktör sorulacak sorular

ve bu sorulara karşılık gelen cevapların uygun yöntemlerle değerlendirilip, işletmeyi istenilen

sonuca götürmesidir. İç denetim yaklaşımında etkili olan bu yöntemler işletme içi

eksikliklerin belirlenmesinde hayati önem taşımaktadır.

Gözlem

Röportaj Yöntemi

Tekrar Değerlendirme

Doğrulama ve Oran Analizi

Bilgisayar Destekli Denetim Teknikleri

gibi yöntemler iç denetim yaklaşımında esas olarak kullanılan yaklaşım yöntemleridir. Fakat

burada unutulmaması gereken en önemli husus yapılacak bir denetimin bazı kişilerin

hatalarını bulma amacını gütmek olmadığının bilinmesidir. İç denetimin temel amacı işletme

ekonomisi, verimliliği ve etkinliğine katkıda bulunacak çalışmaların gerçekleştirilmesini

sağlamaktır. (CAA Sri Lanka, 2010, 17)

Amerikan Havayollarının iç denetim yaklaşımında kullandığı yöntemlere bakıldığında

söz konusu uygulama yöntemlerinin pratik olarak nasıl hayata geçirildiği daha iyi

anlaşılmaktadır. Yaptıkları iç denetim esnasında karşılaştıkları zorlukları ilk aşamada belirten

havayolu şirketi, mevcut yaklaşımlarını bir sonraki yıl hangi aşamalar açısından

değiştirdiklerini de belirtmişlerdir. Buna göre 2004 yılı iç denetim uygulamalarında

karşılaşılan 250 şirket içi risk faktörünün karşılaştırılması ve analizi, uzman görüşleri, uzman

olmayan görüşler ve hizmet kalitesini etkileyebilecek verilerin eksiklikleri gibi zorluklar, bir

sonraki yıl iç denetimi ilgilendiren araştırmalar konusunda daha fazla savunma politikası

izlenmesi ve işletme departmanlarının riskleri azaltma konusundaki faaliyetlerini bir araya

getirme girişimi içerisine girilmesi hususunda kararlar alınmıştır.

2006 yılında yapılan araştırmalar ve uygulanan faaliyetler sonucu şirketi etkileyen

faktörler 18 başlık altında toplanmış, bu konular hakkında denetime katılan katılımcıların

bazıları bilirkişi olarak görevlendirilmiştir. Bu bilirkişiler de finansal olumsuzlukları önemli

olan risk faktörlerini azaltıcı tedbirler alma faaliyetlerinde bulunmuşlardır. American

Havayolları, yaptıkları iç denetim sonucunda risk olarak gördükleri faktörleri şu 18 başlık

altında sıralamışlardır: (American Airlines, 2007, 13)

Tablo 5: American Airlines 2006 Yılı Risk Faktörleri.

1.4. Raporlama

Bir iç denetim faaliyetinin temel işlevi şirket içi kontrol sonuçlarının ilgili üst birime

sunulması olduğundan, söz konusu denetim sonuçları da yorum ve analiz edilerek raporlar

halinde yöneticilerin bilgilerine sunulur. Havayolu işletmeleri açısından değerlendirildiğinde

ise; içerik olarak diğer işletmelere ait iç denetim raporlarından pek fazla bir farkı olmayan

standart iç denetim faaliyet raporları özet halinde mevcut yönetime bildirilir. Özet olarak bir

iç denetim raporunda bulunması gereken etmenler şunlardır:(FAA, 2010, 5)

Yapılan Denetimin Tarihi

Denetlenenin İletişim Bilgileri

Mülakata Katılanların Listesi

Yapılandırmanın Değerlendirmesi

Denetim Bulguları, Önemi ve Öneriler.

Risk KategorileriFelaket Olay Rakip Eylemler Maliyet Kontrolü

Müşteri TutmaVeri Gizliliği ve

Güvenliği Afet Kurtarma/İş Sürekliliği

Ekonomik Kriz Filo Yapısı/Yaşı Yasadışı FaaliyetlerAltyapı

Güvenirliliği BT Sistem Güvenirliliği İşçi - İşveren İlişkileri

Davalar Düzenlemeler Emniyet Performansı

Yetenekleri Tutma Terör Faaliyetleri Satıcı Kaybı/Tedarik Kesintisi

2. HAVAYOLU İŞLETMELERİ AÇISINDAN MALİ İÇ DENETİM UYGULAMA

ALANLARI

İç denetimin ne demek olduğunu ve hangi hedefler taşıdığını belirttikten sonra

havayolu işletmelerinin uygulama aşamasında hangi alanlara yönelik çalışmalar yaptığının

bilinmesi ve bu alanların işletme içerisinde faaliyet alanlarına göre gruplandırılması iç

denetimin daha etkili olmasını sağlayacaktır. Bu çalışmaların sonunda elde edilen bulgular,

çeşitli sertifikalar, başvuru kaynakları, fiş, makbuz vb. kaynaklara dayandırılarak rapor haline

getirilmeli ve denetimin amacı gerçekleştirilmiş olmalıdır. (CAA Sri Lanka, 2010, 17)

2.1. Bütçe Kontrolleri

Mevcut bütçe hazırlama ve kontrol standartlarıyla birlikte hazırlanan bütçe

kontrolleri, yapılan kontrollere verilen onaylar sayesinde havayolu işletmelerinin iç denetim

unsuru haline gelir.

Bir havayolu işletmesine ait bütçe kontrolü, söz konusu bütçenin kurumsal planlarla

uyuşup uyuşmadığının tespiti ile başlar. Mevcut bütçe ile geçmiş yıllara ait kalemlerin

kontrolü esnasında meydana gelen değişimler kontrolün önemli faktörlerinden birini

oluşturur. İşletmeye ait geçmiş yıl mali tablolarıyla denetime tabii tutulan mali yıla ait

tablolardaki değişimlerin öncelik sırasına göre incelenmesi ve bu değişimlerin nerelerden

kaynaklandığının belirlenmesi önem arz etmektedir. Ayrıca bütçe hazırlama ile ilgili

departmanlara yönelik bir bütçe çağrısının önceden yapılıp yapılmadığının tespiti ile yasal

bildirimlerin istenilen tarih ve zamanlarda ilgili kurum ve kuruluşlara gönderilmesi gibi

hususlar bu denetim esnasında kontrol edilir.

2.2. Gelir Toplama ve Faturalama

Toplanan bütün gelir kalemlerinin doğrudan incelenip muhasebe kayıtlarının

yapılmasını ifade eder. Bu kayıtların ne şekilde yapıldığı, kayıt esnasında hangi hususlara

riayet edildiği iç denetimin konusu içerisine girer. Havayolu işletmeleri açısından gelir elde

edilen kalemlerin denetimi; geliri tahsil eden kişilerin denetiminden, gelirin ne şekilde kayıt

altına alındığına kadarki bütün aşamaların kontrollerini ifade eder. Elde edilen gelirin emniyet

altına alınması, makbuzlarının korunması, fatura kayıtları, iptal edilen fatura nüshalarının

kontrolleri, ödeme çekleri, kasa tutanakları vb. işlemlerin denetimi bu grup altında incelenir.

Ayrıca faturalamanın hangi yöntemle (elle, bilgisayar vb.) yapıldığı işletmenin denetim

faaliyeti arasındadır.

2.3. Ücretler ve Masraflar

Personele ödenen ücretler ve bu konuyla ilgili katlanılan her türlü masrafların

denetimi bu kategori altında incelenir. Havayolu işletmelerinin lisans, değerlendirme,

sertifikasyon gibi faaliyetlerine karşılık ödediği her türlü gider kalemi ayrıntılı olarak ele

alınan bir denetim unsurudur. İşletmelerin bu tanımlamaları hangi personellere uygulayacağı

aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:

Özel Pilot Lisansı

Ticari Pilot Lisansı

Hava Ulaştırma Pilot Lisansı

Öğrenci Pilot Lisansları

Uçuş Öğretim Derecelendirme Yardımları

Uçak Tipi İntibak Düzenlemeleri

Havayolu Lisansları

Charter Lisansları

Uçuş Okulu Lisansları

Yabancı Personel Onay Lisansları

Hava Trafik Kontrolörleri Lisans Değerlendirmesi

Yabancı Uçuş Tabibi Onay Lisansları

Uçabilirlik Sertifikası

Hava Aracı Kayıt Sertifikası

Sağlık İncelemeleri

Havayolu işletmeleri bu harcamaların yanında yapılan harcamaların hangi

yasa/yönetmeliğe dayandırıldığını da denetim esnasında tanımlarlar. Söz konusu harcamalar,

yasal olarak alınmış bir karar mı, Bakanlar Kurulu’nun herhangi bir kararı var mı, işletmenin

iç hizmet maliyetine mi ait ya da özel olarak tanımlanmış bir yönetmeliğe göre mi

harcamaların yapıldığının denetimini bu yolla yaparlar. Ayrıca yapılan bu maliyetlere ilişkin

bir sübvansiyon var mı, bu sübvansiyon ilgili hesap kalemlerini ne ölçüde etkiliyor gibi

soruların karşılığını yapılan denetim sonucunda alırlar.

İç denetim ücret ve masrafların finansal boyutunu incelediği gibi mevcut lisans ve

sertifikaların yenilenmesi, sürekli kontrollerinin yapılması, ilgili belgelerin yetkili otoritelerce

onaylanıp onaylanmadığı gibi hususları da incelemek kaydıyla çalışmalarını yürütür. (CAA

Sri Lanka vd. 2010, 22)

2.4. Kasa Hesapları ve Banka Uzlaşmaları

Havayolu işletmesine ait bütün banka hesaplarının kontrol edilerek makbuzlarıyla

karşılaştırılması, kasa işlemlerinin gözden geçirilmesi ve kasa sorumlularının uygun kişiler

olup olmadıklarına kadarki süreçleri kapsayan iç denetim faaliyetleridir.

Havayolu işletmeleri aynı anda birden fazla faaliyet alanlarıyla ilgilendiklerinden

banka hesapları da bu faaliyetlere göre şekil alır. İç denetimde bu hesaplar arasındaki ilişkiler,

para transferleri, banka hesapları üzerinde söz sahibi olan kişilerin belirtilen kurallara göre

belirlenip belirlenmediği unsurları incelenir. Ayrıca işletmelerin kullandığı çek koçanlarının

gün sonu işlemleri, havayolu işletmelerine ait açık çeklerin olup olmadığı, çeklerin herhangi

bir hileye karşı güvenli bir şekilde yazılıp yazılmadığı gibi hususlar denetim konusunun

başlıca çalışma alanlarını oluşturur.

İşletmeler içinde bulundukları yapı gereği farklı işletmelerle iletişim halindedirler.

Bu iletişim içerisinde finansal ilişkiler önemli rol oynamaktadır. İç denetimin bir diğer kontrol

alanı da işletmeler arası gönderilen para, çek vb kıymetlerin emniyetli bir şekilde taşınıp

taşınmadığını incelemektir.

Elle yapılan tahsilâtların kimlerin kontrolünde gerçekleştiği işletmenin kasa

hesaplarını yakından ilgilendirir. Bu bakımdan günlük işlemlerin kimler tarafından

gerçekleştiği, kayıtların tutulup tutulmadığı, kasa defterlerinin usulüne uygun olarak yazıldığı

da bu alandaki inceleme unsurlarındandır.(CAA Sri Lanka vd. 2010, 29)

FİNANSAL TABLO VE FAALİYET RAPORLARININ KABULÜNE İLİŞKİN

YÖNETİM KURULU'NUN

KARAR TARİHİ: 23.03.2011 

KARAR SAYISI: 058

Ortaklığımız Yönetim Kurulu’nun 23.03.2011 tarih, 058 sayılı kararıyla onaylanmış

olan 31 Aralık 2010 tarihli bağımsız denetimden geçmiş konsolide finansal tablolar ile

yönetim kurulu faaliyet raporuna göre;

a)  Söz konusu finansal tablolar ile faaliyet raporunun tarafımızdan incelendiğini,

b)  Görev ve sorumluluk alanımızda sahip olduğumuz bilgiler çerçevesinde, finansal tablo ve

faaliyet raporunun önemli konularda gerçeğe aykırı bir açıklama veya açıklamanın yapıldığı

tarih itibariyle yanıltıcı olması sonucunu doğurabilecek herhangi bir eksiklik içermediğini,

c)  Görev ve sorumluluk alanımızda sahip olduğumuz bilgiler çerçevesinde, yürürlükteki

finansal raporlama standartlarına göre hazırlanmış konsolide finansal tabloların işletmenin

aktiflerini, pasiflerini, finansal durumu ve kar zararıyla ilgili gerçeği dürüst bir biçimde

yansıttığı ve faaliyet raporunun işin gelişimi ve performansını, konsolidasyon kapsamındaki

faaliyetlerle birlikte, ortaklığımızın finansal durumunu, karşı karşıya olduğu önemli riskler ve

belirsizliklerle birlikte, dürüstçe yansıttığını, beyan ederiz.

Saygılarımızla,

    TÜRK HAVA YOLLARI A.O.

Hüseyin BAĞRIYANIK   Coşkun KILIÇ           Doç. Dr. Temel KOTİL

Muhasebe Başkanı Genel Md. (Mali) Yrd.           Genel Müdür 

Şekil 3: THY A.O. 2010 Yılı Sorumluluk Beyanı.

Kaynak: http://www.kap.gov.tr/yay/Bildirim/Bildirim.aspx?id=147745 iletişim adresli web sayfası. Erişim tarihi: 10.04.2011

2.5. İstihdam

İşe alım süreciyle ilgili tüm işlemlerin incelendiği kısımdır. İşe alımlarda uygulanan

prosedürler, randevular, personel maaşlarının durumu gibi çeşitli alanlarda denetimler yapılır.

İstihdam kısmının ilk bölümünü randevular ve tarih kayıtları oluşturur. Denetimler

personel kayıtlarının onaylı olup olmadığını inceleyerek kayıt dışılığın önüne geçer. Ayrıca

yapılan randevuların işletmeye ait herhangi bir yönetmeliğe bağlı olup olmadığı, bu

yönetmeliklere uygun gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği gibi konuları da ele alır.

Personele ilişkin en önemli unsurlardan biri de hesaplanan ücretlerdir. Brüt ücret

kapsamında denetlenen bu unsur, ücret sınıflarının doğruluğunu, aylık cari oran durumunu,

fazla mesailerin hesaplanması, dönem içinde yapılan normal ödemelerin yüzdelik dilimleri

denetlenir.

Yapılan kesintiler, personelin işletmeye olan geri bildirimlerine göre

değerlendirilerek iç denetimin konusu haline gelir. Personelin devamlılığına yönelik

tatminleri, herhangi bir ayrılma kararının olup olmadığı, ulaşım ödenekleri ve ücret kesintileri

yapıldığında ortaya çıkan tatmin düzeyleri iç denetimin ilgi alanlarını oluşturur.

(Supplemental Topic vd. 2010, 2)

2.6. Fazla Mesai, Tatil Ödenekleri ve Ulaşım Yardımları

İşletmeler ücret ile ilgili yapılacak her türlü işlemlerde yöneticinin onaylarına tabi

tutuldukları gibi verilen fazla mesai ücretleri de işletmenin başındaki CEO ya da Genel

Müdür’ün onayını almak zorundadır. Her havayolu şirketi çalışanına ödeyeceği fazla mesai

ücretini kıdemleri göz önüne alarak belirler. Resmi tatil ya da olağan dışı herhangi bir fazla

çalışma süresi için ücretler hesaplanır. Çalışan dışında yönetimin de çalıştığı hafta sonu

mesaileri aldıkları maaşlara uygulanan hesaplarla belirlenir. Her şirketin yönetmeliğinde

farklı olmak kaydıyla işletmeler personele verecekleri fazla mesai ücretlerini örnek olarak

şöyle hesaplamaktadırlar:

(Aylık Maaş + %10)

, x 1,5

240 (Diğer ödenekler hariç)

Burada aylık maaşa eklenen %10’luk bir oranın yıl içindeki çalışma sayısına

bölünerek 1,5’lik fazla mesai katsayısıyla çarpımından elde edilen aylık hesaplamayı

görmekteyiz.

İşletmeler fazla mesai ücretlerinin yanı sıra personele ulaşım yardımı da

sağlamaktadırlar. Özellikle taşra şubelerde çalışıp merkeze sık sık gelen personel bu

yardımlardan faydalanmaktadır. İç denetimin konusu burada oluşturulan bir sistemin varlığını

denetlemektir. Eğer böyle bir sistem varsa kontrol açısından sürekli bir faaliyetin olup

olmadığını denetler. (CAA Sri Lanka vd. 2010, 48)

2.7. Personel Sağlık Mekanizması ve Sağlıkla ilgili Yardımlar

Personelin sağlıkla ilgili tüm hesaplamaları, personele yönelik uygulanan sağlık

yardımları, sağlık harcamalarındaki kısıtlamalar, oda ve uzman doktor ücretleri, varsa

huzurevi masrafları gibi birçok alanda yürütülen faaliyetleri kapsamaktadır.

İşletmeler bulundukları yapı içerisinde personelin sağlık ihtiyaçlarını karşılamakla

yükümlüdürler. İşletmelerin sağladıkları bu hizmetlerden dolayı karşılaştıkları mali yük iç

denetimin kontrol alanına girerek söz konusu ihtiyaçların gerekliliği belirlenmiş olmaktadır.

Şöyle ki; otoritelerce belirlenmiş olan sağlık gerekliliklerinin dışında, çalışanın talep ettiği bir

takım sağlık hizmetleri olabilir. Sağlanacak bu hizmetlerin kişisel amaçlar doğrultusunda

kullanılması finansal bir yük oluşturur. Bunun denetimin yapılarak gereksiz harcamaların

önlenmesi işletmelerin yararına bir nitelik taşır.

Bir diğer husus da; alınan hizmete yönelik harcamaları kanıtlayan bir reçete vb.

evrakın uzmanlarca onaylanıp onaylanmadığının tespitidir. Bu evraklar iç denetimin konusu

olacaksa ya bir doktor tarafından veya doktor statüsündeki bir asistan tarafından

onaylanmalıdır. Eğer bu evraklar şirkete gönderilecekse kapalı zarflar içerisine konulmalı ve

üzerine mühür vurulmalıdır.

Devlet yasalar aracılığıyla her çalışana yönelik zorunlu bir takım sigorta kesintileri

yapmaktadır. Ödenecek SGK primlerinin doğru yatırılıp yatırılmadığı, kıdemlere göre ne tür

oranlara sahip olunduğu gibi hususlar da iç denetimle kontrol altına alınır. (CBG Insurance

Brokers Ltd vd. 2009, 7)

2.8. Personel Kredileri/Personelden Alacaklar

Önceki yıllara ait gider ve gelir kalemleri incelenerek mevcut dönem ve sonraki mali

dönemlerine yansıtılmaktadır. Personele verilen krediler ve personelden alacaklar da bu

şekilde bir denetimden geçerek verilerin güvenirliliği arttırılmaktadır. Havacılık sektörü gibi

büyük bir yapıya sahip sektörde bu denetim iyi yapılmazsa kayıt dışı bir gider meydana gelir.

Havayolu işletmeleri bunun önüne geçmek amacıyla yaptıkları denetimlerde önceki

yıllardan sonraki dönemlere aktarılan tutarların karşılaştırılması yoluyla doğruluğunu tespit

etmeye çalışırlar. Bu denetim esnasında karşılaşılan tutar farklarına ilişkin gerekçelerin ne

denli geçerli olup olmadığı ve bu hesapları kontrol eden yetkili personeldeki evrakların

güvence altında olup olmadıkları denetlenir. Her hangi bir durumda bu belgelere ulaşacak

yetkililerin tanımlanması da bu denetimle kontrol edilir.

Bayram kredileri ve diğer verilen krediler (Araç kredisi, Maaş kredisi vb.)

belirlenmiş oranlara göre verilir. Bunun incelenmesi de iç denetimin bu alandaki faaliyeti

kapsamına girmektedir. Yılsonundaki hesapların incelenip aradaki farkların nerelerden

kaynaklandığı, alacak tahsil süresi gibi etmenlerin belirlenmesi de önemli çalışmalardandır.

(CAA Sri Lanka vd. 2010, 57)

2.9. İhaleler/ Mal ve Hizmet Alımları

Satın alınacak olan mal ve hizmetlere ilişkin en düşük maliyetlerle, şeffaflık anlayışı

içerisinde kuruma niteliksel olarak en faydalı şekilde alınmasının denetimini ifade eder.

Bir havayolu işletmesinde mal ve hizmetler ilişkin bir ihale prosedürünün olup

olmadığı, varsa bu prosedürlerin tamamıyla yerine getirilip getirilmediği ve eksik olan ihale

konularına ilişkin geçerli sebeplerin belirtilip belirtilmediği hususlarında incelemeler

yapılarak iç denetim faaliyetleri gerçekleştirilir.

İhale süreçlerine ilişkin havayolu işletmelerinin yapması gerekenler şu şekilde

belirlenmiştir:

Kurum tarafından en düşük maliyetle en fazla faydanın sağlanması

Öngörülen standartlara, spesifikasyonlara, yasa ve yönetmeliklere

uyulması

Varlık satışlarından maksimum gelir ve minimum maliyet ödeme planı

Rakip taraflara karşı eşit muamele yapılması

İşlerin sürekli yapılması, mal ve hizmetlerin ulaştırılması

Yerel yasalara uygunluk ve uluslar arası yükümlülükler

Prosedürlerin değerlendirilmesinde şeffaflık ve tekdüzelik

Bilgi gizliliği

Teklif sahipliğinin yetkinlik ve yeterliliği

İhale sonuçlarının zamanında değerlendirilmesi ve istenilen zamanlarda

sözleşmelerin yapılması da önemli faktörlerdendir. Havayolu işletmeleri, ihale süreçlerinde

taraflardan işin yapılmasına dair belirli süreler isteyebilirler. Örneğin; ihale sürecinde son

teklifin verilmesi en fazla 3 hafta olabilir. Bu durum uluslararası faaliyet gösteren şirketler

için ise 6–8 hafta aralığındadır. Bu tekliflerin değerlendirilmesi hususunda ise yaşanacak her

hangi bir gecikme en fazla 3 hafta olabilir.

Toplam maliyet tahminlerinin yetkili otoritelerce onaylanması teklif sürecinin önemli

aşamalarından birini oluşturur. Çünkü oluşacak herhangi bir maliyetin büyüklüğüne göre onay

verecek yetkili kurumlar değişmektedir. Bir havayolu işletmesinde toplam maliyet tahminleri

için onay verecek kurumlar şu şekildedir: (4734 sayılı Kamu İhale Kanunu vd. 2008, 50)

Otorite: 100 milyon para birimine kadarki tutarlar

Bakanlık: 100 milyon para biriminin üzerindeki tutarlar.

3. ULUSAL VE ULUSLARARASI İÇ DENETİM KURULUŞLARI

3.1. Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE)

Türkiye İç Denetim Enstitüsü, mesleğin profesyonellerinin yetkinlikleri, finans ve

reel sektör şirketlerimiz ile kamu kurum ve kuruluşlarının kurumsal yönetim kalitesi,

düzenleyici otoritelerin düzenlemelerinin uygulamadaki uyum kalitesi, mesleğin akademik

gelişimi için çeşitli hizmetleri ülkemizde sunan kuruluştur.

Kuruluş uluslar arası organizasyonlarla sürekli iletişim halinde bulunarak “ Uluslar

arası İç Denetim Standartları ve Mesleki Uygulama” çerçevesinde faaliyet gösteren bir yapıya

sahiptir. Ayrıca iç denetim, kurumsal yönetim, iç kontrol ve risk yönetimi alanlarında yetkin

uzman bilgi ve becerilerinden faydalanarak ülkemizde makale, konferans, söyleşi gibi

akademik çalışmalar yapmaktadır. Bunun yanı sıra iç denetçi olmak isteyenlere yönelik

mesleki eğitim sunan bir organizasyon özelliği taşımaktadır.

Kuruluşun yaptığı çalışmalar ve verdiği eğitimler sonucunda kazandırdığı çeşitli

sertifikalar mevcuttur. Bu sertifikalar şöyle sıralanmaktadır:

Sertifikalı İç Denetçi (Certified Internal Auditor - CIA)

Sertifikalı Finansal Hizmetler Denetçisi (Certified Financial Services

Auditor - CFSA)

Kontrol Öz değerlendirme Uzmanlığı Sertifikası (Certification In

Control Self-Assesment - CCSA)

Sertifikalı Kamu Denetçisi (Certified Government Auditing

Professional - CGAP)

Kuruluşun internet sitesinde iç denetimle ilgili yapılan faaliyetler, iç denetim

yayınlarına ait bilgiler geniş bir şekilde yer almaktadır. (Türkiye İç Denetim Enstitüsü

Vizyon&Misyonu, 2010, http://www.tide.org.tr/page.aspx?nm=h_vizyon_misyon iletişim

adresli web sayfası, Erişim tarihi: 15.03.2011)

3.2. İç Denetim Koordinasyon Kurulu (İDKK)

Kamu Mali Yönetimi Kanunu çerçevesince Maliye Bakanlığı bünyesinde kurulmuş

denetim kurumudur. Kurul başbakan, DPT müsteşarlığının bağlı olduğu bakan, Hazine

Müsteşarlığının bağlı olduğu bakan, İçişleri Bakanı ve maliye bakanının önerisiyle kurulmuş

ve 7 üyeden oluşmaktadır. Bu kurul THY gibi yarı kamu özelliği taşıyan havayolları

şirketinin yanı sıra diğer kamu kuruluşlarının denetim çalışmalarına katkıda bulunmaktadır.

Kamu idarelerinin iç denetim sistemlerini izlemek, bağımsız ve tarafsız bir organ

olarak hizmet verebilmek amacıyla aşağıdaki faaliyetler yürütülür: (İç Denetim Koordinasyon

Kurulu Genel Bilgi, 2007, http://www.idkk.gov.tr/web/guest/home iletişim adresli web

sayfası, Erişim tarihi: 15.03.2011)

İç denetime ilişkin denetim ve raporlama standartlarını belirlemek,

hazırlamak ve geliştirmek.

Uluslararası standartlara uyumlu risk değerlendirme yöntemlerini

geliştirmek.

Kamu idarelerinin denetim birimleriyle iş birliği sağlamak.

İç denetçilerinin eğitim programlarını düzenlemek.

İç denetçilerin uyacakları etik kuralları belirlemek.

3.3. Kamu İç Denetçiler Derneği (KİDDER)

İç Denetimin, kamu idarelerinin faaliyetlerine değer katmak ve geliştirmek

amacıyla;Kamu kaynaklarının elde edilmesi, kullanımı ve yönetiminde etkililik, ekonomiklik

ve verimliliğin sağlanmasına katkıda bulunulması,kamudaki savurganlık, yolsuzluk,

usulsüzlük ve suiistimallerin önlenmesi, kamu varlıklarının korunması,Muhasebe kayıtları,

mali tablo ve raporların güvenilirliği, bütünlüğü ve zamanındalığın tesisi,  konularında kamu

idarelerinin yöneticilerine, yetkili mercilere, vergi mükelleflerine ve diğer taraflara objektif ve

tarafsız bir yaklaşımla güvence sağlanmasında ve danışmanlık hizmeti verilmesinde çok

önemli bir misyona sahip olduğu, kamu idarelerinde görev yapan dernek üyesi iç denetçilerin,

mesleki yetkinlikleriyle bağımsız ve tarafsız bir şekilde, sistematik, sürekli ve disiplinli bir

yaklaşımla, iç denetim standartları ve meslek ahlak kurallarına uygun bir şekilde faaliyet

göstermeye çalışan bir dernek olma özelliği taşımaktadır.(Kamu İç Denetçiler Derneği

Kuruluş Felsefesi, 2009, http://www.kidder.org.tr/index.php?Sayfa=617271600 iletişim

adresli web sayfası, Erişim Tarihi: 15.03.2011)

3.4. The Institute of Internal Auditors (IIA – Uluslararası İç Denetçiler

Birliği)

Dünya üzerinde iç denetim alanında faaliyet gösteren lider organizasyondur.

Yaptıkları çalışmalarla ve verdikleri eğitimlerle iç denetime öncü olan kuruluş, 1941 yılında

Amerika’da kurulmuştur.

Kuruluş üyeleri iç denetim, risk yönetimi, yönetim, iç kontrol, bilgi teknolojileri

denetimi, eğitim ve güvenlik alanlarında faaliyet göstermektedirler. İç denetim alanında

dünya çapında ses getiren, iç denetim değerlerini savunarak gelişmesine katkı sağlayan büyük

bir kuruluştur. Kuruluş iç denetim faaliyetleri kapsamında aşağıdaki amaçları gütmektedir:

İşletmelerin organizasyon yapıları içerisine iç denetim mekanizmasını

oluşturma yönünde çalışmalar yapmak

Kapsamlı mesleki eğitim ve gelişim imkânları sağlayarak uygulama

aşaması bakımından standartlar ve sertifikasyonları temin etmek.

Hedef kitleye iç denetim uygulamaları açısından eğitim ve diğer

standartları sağlamak.

Tüm ülkelerin iç denetçileriyle birlikte paylaşılan iç denetim bilgilerini

duyurmak.

Uluslar arası iç denetçiler birliği üyesi bulunan denetim kuruluşları ya da kişilere

yönelik eğitim paketleri sunarak gelişim düzeyini arttırmayı hedeflemektedir. Ayrıca bütün

üyeleri arasındaki bağlantı ve iletişimleri güçlendirerek daha güçlü bir süreç oluşturma

aşamasında çalışmalarını sürdürmektedir. (IIA, 2010, 1)

3.5. Internal Association of Airline Internal Auditors (IAAIA – Uluslararası

Havayolu İç Denetçiler Derneği)

Dernek 1991 yılında Londra’da bazı havayolu şirketlerinin iç denetim birimleri

arasındaki bilgi alışverişi ve tecrübe paylaşımını sağlamak amacıyla kurulmuştur. 2010 yılı

itibariyle 70’den fazla havayolu şirketinin üye olduğu dernek, dünya genelindeki havayolu

şirketlerine iç denetim birimleri arasında bilgi ve çözüm alışverişi üreterek faydalı çalışmalar

yürütmektedir.

Her yıl düzenli olarak iç denetim alanındaki bilgilerin konferanslar aracılığıyla

paylaşıldığı çalışmaları dernek, üye havayolu şirketlerinin ülkelerinde gerçekleştirmektedir.

Son iç denetim konferansının (2010) ülkemizde yapıldığı dernek faaliyetleri, aşağıdaki

amaçları taşımaktadırlar:

(IAAIA,2010, http://www.iaaia.com/About_IAAIA.html iletişim adresli web sayfası. Erişim

Tarihi: 30.02.2011)

İç denetime işlevine dahil olan ve ilgili faaliyetlerde bulunan, dünya

genelindeki tarifeli havayolu şirketi ya da charter havayolu şirketleri

için kâr amacı gütmeyen iç denetim birimini kurma ve korumakla

yükümlü bir dernek olmak.

Havayolu sektörü açısından iç denetim faaliyetlerini kurmak,

standartlaştırmak ve gelişmesine yardım etmek.

İç denetim yönetimi ve uygulamaları konusunda havayolu şirketlerinin

çalışma ve araştırma yapmalarını teşvik etmek.

Çalışmalara katkı sağlama amacıyla konferans, seminer ve diğer

etkinlikleri organize etmek.

Kendi iç denetim faaliyetlerini yapan havayolu şirketlerini katılıma

teşvik etmek.

İç denetim mesleğini genel olarak havayolu sektörünün bir parçası

haline getirmeye teşvik etmek.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

LUFTHANSA HAVAYOLLARI

2004 YILI

GELİR ve SÖZLEŞMEYE UYGUNLUK

İÇ DENETİM RAPORU

(MALİ İÇ DENETİM)

VE

İÇ DENETİM SORULARI

1. ÇALIŞMANIN AMACI

İşletmeler açısından farklı olma amacının getirdiği bir takım faaliyetler eğer düzgün

bir şekilde organize edilmezse yapılan tüm faaliyetlerin kontrolü istenilenin dışına çıkmaya

yönelir. Bu gibi durumların önüne geçmek açısından işletmeler, yaptıkları faaliyetlerin

performans değerlendirmelerini, finansal analizlerini, ortaya çıkacak olan maliyet hesaplarını

ve bu mekanizmaların uygun bir şekilde işlenmesi amacıyla bilgi teknolojilerini sürekli

güncellemek ve kontrol altında tutmakla yükümlüdürler. Özellikle havayolu işletmeleri için

performans ve mali kontrol öncelikli faaliyetler arasında yer almaktadır. Havayolu sektörü

açısından iç denetim amacı, yaklaşımı ve faaliyetlerinin nasıl gerçekleşmesi gerektiği,

denetimin hangi unsurları kapsadığı gibi konular daha önce anlatılmıştı. Bu unsurların

yönetim kuruluna iletilmesinde ne gibi çalışmalar yapılacağı ise verilecek örnekte

görülmektedir.

İç denetim rapor örnekleri genellikle havayolu şirketlerinin iç denetim faaliyetleri

kapsamında yaptıkları çalışmaların özet halindeki bilgilerini içermektedir. Havayolu şirketi

çalışmalarını hangi alan üzerine yoğunlaştırıp yapıyorsa, bu çalışma alanını iç denetçi rapor

önsözünde belirtir. Tüm faaliyet alanlarındaki bilgiler belirli aşamalardan geçerek genel

kalemler altında üst yönetime sunulur. Raporlamanın esas amacı denetim esnasında oluşan

aksamalar, usulsüzlükler ve olumsuz koşullar bu raporla belirtilmesidir.

Çalışmanın bu kısmında Lufthansa Havayolları’na ait 2004 yılı İç Denetim (Mali İç

Denetim veya Uygunluk Denetimi) Örneği sunulmaktadır. Havayolu şirketinin Denver

Uluslararası Havalimanı (DIA)’nda yaptığı harcamalarla ilgili özet bilgiler bu raporla

gösterilmektedir. Ayrıca bu raporla üst yönetime yapılan usulsüzlükler, bu usulsüzlüklere

yönelik tavsiyeler ve karışan tarafların verdiği cevaplar yer almaktadır. Çalışmanın sonunda

ise havayolu şirketlerinin finansal denetim yaparken hangi alanlarda, ne gibi sorular sorması

gerektiği uluslararası iç denetim standartları çerçevesinde gösterilmiştir.1

2. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 2004 YILI MALİ İÇ DENETİM RAPORU

2.1. İç Denetçi Raporu

4 Mayıs 2001 yılı itibariyle Lufthansa Havayolları’nın Denver Uluslararası Havalimanı ile yapmış olduğu havaalanı kullanım ve faaliyetlerine ilişkin gelir ve sözleşmeye uygunluk denetimi tamamlanmıştır. Bu denetimin amacı 31 Aralık 2003 tarihinde sona eren ve sözleşmede belirtilen ilgili ödeme miktarlarının adil bir şekilde sunulduğunu belirlemektir. Biz de Lufthansa Havayolları ile Havacılık Dairesi arasındaki yapılan sözleşmedeki yasa ve yönetmeliklerin, diğer koşulların ve durumların ve ayrıca iç kontrollerin uygun bir şekilde sağlanıp sağlanmadığını belirledik. Bu denetim denetçi ofisi iç denetim bölümünün 2004 yılı yıllık denetim planı kapsamındadır ve Denver yetkili kurumlarının belirlediği kurallara uygun olma özelliği taşımaktadır.

Bizim denetimimiz hükümetin genel kabul görmüş denetim standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Bu standartlar ilgili kalemlere ödenen miktarlarda önemli bir yanlışlığın yapılıp yapılmadığı konusunda makul bir denetimin planlanması ve gerçekleştirilmesini gerektirmektedir. Bir denetim programda belirtilen miktarlar ve açıklamalara yönelik destekleyici kanıtların test bazında incelenmesini kapsar.

Denetimden çıkan sonuçta Lufthansa Havayolları sözleşmede belirlenen tarihlere uygun olarak yapacağı bazı kalemlere ilişkin ödemelerde başarısız olmuş ve bu yüzden gecikme faizi olarak 1140 dolar ödemiş, yönetmelikte belirtilen bazı şartlara uymayan para transferleri ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uyulmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca

1 Çalışmaya ait iç denetim raporu “Lufthansa Alman Havayolları, 2004 yılı Gelir ve Sözleşmeye Uygunluk Denetimi” adı altında http://denvergov.org/Auditor/Audits19962004/Audits199620047/tabid/378345/Default.aspx iletişim adresli web sayfasından 20.02.2011 tarihinde elde edilmiştir.

yanlış iniş ücret kredisi hesaplamasından dolayı havacılık dairesine 61.134 dolar borçlu kalınmıştır. Bununla birlikte iniş ücret kredisi, havacılık dairesinin iki ofisi tarafından farklı belirlenmiştir. Bunun dışında herhangi önemli bir raporlanabilir durum tespit edilmemiştir.

İnceleme süresince bize yardımcı olan ve işbirliği yapan bütün personele teşekkür ederiz.

İç Denetim Bölümü

Michael Clark

İç Denetim Müdürü

Tarih: 03.08.2004

Denetçiler: …….

3. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TARİHLİ YÖNETİM ÖZETİ

Bu özet 7. Sayfada açıklanmış olan bulgular, öneriler ve yanıtlar bölümünü ve

yapılan gelir ve uygunluk denetimi bulgularını vurgulamaktadır. Bulgular, öneriler ve yanıtlar

kısmı havacılık ve finans departmanlarının verdiği cevapları da içermektedir. Lufthansa

Havayolları bizim bulgularımıza cevap vermemeyi tercih etmiştir.

3.1. Lufthansa Borç Bakiyesi

Lufthansa sözleşme gereği son ödeme tarihinde belirtilen ödemeleri yapmadı. Sonuç

olarak, söz konusu havayolu şirketi ilgili otoriteye 1140 dolar boçludur.

3.2. Kurallara uyulmaması

Lufthansa Havayolları 3 yıllık bir süre için kredi olarak Denver şehir otoritesiyle

DIA’ya iniş ücretinin fondan karşılanması için yazılı olmayan bir anlaşma sağladı. Alınan

kredinin tutarı 3 yıllık süre için 31.12.2003 itibariyle 857.042 dolardı. Bunun 129.699 doları

31 Aralık sonuna kadar geçerli olan krediydi. Anlaşma yazılı olmadığı için düzgün

belgelenmedi. Ayrıca bu olay ne Denver belediye meclisi tarafından onaylanmıştı ne de kredi

olarak ayrılan bu fonlar yönetmeliğe gerekli uygunluğu taşıyordu.

3.3. Genel Fon Bakiyesi

Lufthansa ile yapılmış yazılı olmayan anlaşmaya bağlı olarak, havacılık dairesi 2001

yılında yanlışlıkla fazla kredi tahsil etti. Bu yüzden havayolu şirketi genel fona 61.134 dolar

borçlu oldu.

3.4. Finansal Raporlama

Şehir otoritesi tarafından sağlanan krediler havayolu ekonomik kaynak transferi için

etkili bir kaynak oluşturdu. Bu kaynakların işletmenin genel fonunda endirekt masraflarda

kullanılmak üzere ayrıldığı tespit edildi. Bu gibi işlemlerin Hükümet Muhasebe Standartları

Kurulunun 34. Bildirisine göre fon tablolarında “yapılan transferler” olarak adlandırılması

gerekirdi.

3.5. Havacılık Dairesi Tarafından İniş Ücret Kredisinin Belirlenmesi

Havacılık Finansal Planlama Dairesi departmanı ve Muhasebe gelir departmanı

Lufthansa’ya verilen iniş ücret kredilerinin belirlenmesinde her mali yıl için ayrı hesaplamalar

yapmıştır. Bu yüzden 2002 yılı ve 2003 yılı sonlarında verilen kredilerde 20.067,58 dolar ve

11.966,16 dolar fark oluşmuş; toplamda 32.034 dolar genel fondan Lufthansa Havayolları’na

para aktarılmıştır. Bu tür krediler veren yazısız anlaşmalar sonucunda eğer Lufthansa ek iniş

borçlarına sahip olsaydı ya da kamu genel fonu sabit bir şekilde ücretlendirilseydi durumu

belirlemek imkânsız olacaktı.

4. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TARİHLİ GİRİŞ, KAPSAM,

AMAÇ VE YÖNTEMİ

4.1. Giriş

Lufthansa Havayolları Amerika Birleşik Devletleri ve diğer ülkelerde yolcularına

tarifeli hava taşımacılığı imkanını oluşturduğu hatlardaki ağlar üzerinden sağlayan büyük

ölçekli bir havayolu taşımacılık şirketidir. Lufthansa, Denver Uluslararası Havalimanı’nda

(DIA) toplam yolcu trafiğinin %0.51’lik payına sahiptir. Lufthansa tarafından ödenen

hasılatlar, Denver Belediyesi havaalanı sistemi yasa ve yönetmeliklerine ve Lufthansa’nın

Denver havalimanında operasyon yapmasını teşvik etmesi açısından yapılan yazılı olmayan

anlaşmaya göre 4 Mayıs 2001 tarihinde düzenlenmiş antlaşmaya göre belirlenmiştir.

4.2. Kapsam

Denetim 31.12.2003 tarihli Denver Havalimanındaki Lufthansa faaliyetlerini

kapsamaktadır. Gerçekleştirilen prosedürler yukarıda açıklanan bilgileri ve bunlara ilişkin

uygunluk denetimini içermektedir.

Ayrıca Lufthansa’ya ait 2003 yılı Yolcu Hizmetleri Ücretleri (Passenger Facility

Charges –PFC) ve tazminatların doğru hesaplanıp hesaplanmadığı da bu denetimle

gözlenmiştir.

4.3. Amaçlar

Bu denetimin amacı Lufthansa Havayolları’nın söz konusu havalimanında ödediği

alan kiralama ücretleri, iniş ücretleri, yolcu hizmetleri masrafları, klasik bagaj ekipman

giderleri, havalimanındaki otomatik ray taşıma sistemi giderleri, klasik bagaj operasyon ve

bakım ücretleri, bölgesel yönetim denetim giderleri, deicing masrafları ve faiz giderlerinin

yukarıda belirtilen yasa ve yönetmeliklere göre doğru bir şekilde uygulamaya geçirilmesinin

belirlenmesidir. Ek olarak belirlenen hedeflere Lufthansa ve Havacılık Dairesinin sözleşmede

belirtilen diğer şartlar ve koşullara uyması ve denetimi ilgilendiren yasa ve yönetmeliklere

göre hareket edilmesinin belirlenmesi de dâhildir.

Yolcu hizmetleri ücretleri (PFC) raporunun incelenme amacı ise bağımsız denetçilere

sunulan raporun dürüst bir şekilde verilip verilmediğinin anlaşılmak istenmesi ve PFC

tutarları, tazminat ödenekleri gibi ücretlerin doğru formüllerle hesaplandığının belirtilmesidir.

4.4. Yöntem

Denetim hedeflerini karşılamak için aşağıdakileri içeren fakat sadece bunlarla sınırlı

olmayan delil toplama ve analiz teknikleri kullanılmıştır:

İç Kontrollerin İncelenmesi

Brüt İniş Ağırlığının Doğrulanması

Ücret Oranlarının Doğrulanması

Makbuz/Fatura Kanıtlarının Doğrulanması

Makbuz/Fatura vs. Onaylanması

Mali Nitelikli İşlemlerin Yeniden Hesaplanması

Yönetim ve Personel Mülakatları

Sigorta ve Teminat Mektuplarının Doğrulanması

Yerinde Fiziksel Denetim

Yolcu Hizmet Ücretlerinin 14. C.F.R. 158’e2 Uygunluğunun

Belirlenmesi için Yeniden Hesaplanması

5. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TARİHLİ BULGULAR,

ÖNERİLER ve CEVAPLAR

5.1. Borç Bakiyesi ve Denver İdaresi

Bu denetim süresi boyunca Lufthansa Havayolları’nın Denver Şehir İdaresi’ne

aşağıdaki kalemlere ilişkin yaptığı geç ödemeler yüzünden gecikme faizi olarak havaalanı kira

ve kullanım anlaşmasının 1.05 204 (B) ve 9.10 kısımları uyarınca toplam 1140 dolar ödediği

tespit edilmiştir. Aşağıdaki alanlarda yapılan gecikmeli ödemeler sonunda bu faiz tutarı elde

edilmiştir:

İniş Ücretleri 1867 $

Deicing Ücretleri 146 $

2 14. C.F.R. 158: FAA tarafından yayınlanan FAA Rules (FARs) yönetmeliğinin Yolcu Hizmetleri Ücretleri (PFC) ile ilgili kısmı.

Özel Kapı Kullanımı 75 $

Yerel Yönetim Araştırma Giderleri 112$

Toplam Faiz Geliri 2200$

Ödenen Faiz Tutarı (1060)

Net Faiz 1140$

Öneriler

Havacılık dairesinin yukarıda bahsi geçen kurallara uymasını ve Lufthansa’ya ait

2003 yılında çıkan gecikmiş faizin öncekiler gibi faturalandırılarak tahsil edilmesini

öneriyoruz.

Lufthansa Havayolları’nın Cevabı

Lufthansa Havayolları konuya ilişkin herhangi bir cevap vermemiştir.

Havacılık Dairesinin Cevabı

Havacılık dairesi Lufthansa ile gecikmiş faiz hakkında anlaşmaya vardığını

açıklamıştır ve 1140$’lık bir fatura düzenleyeceğini belirtmiştir.

5.2. Kurallara Uyulmaması

Şehir otoritesi Lufthansa Havayolları ile DIA’ya operasyonları arttırmak amacıyla

iniş ücretlerini karşılama konusunda yazılı olmayan bir kredi anlaşması yapmış, söz konusu

kredi de genel fondan karşılanmıştır. Sağlanan kredi, 3 yıllık süre için DIA’ ya ödenen

endirekt maliyet giderlerine karşılık gelen maliyetler adı altında çeşitli giderler hesaplarına

kaydedildi. Bu krediler, 129.699$’ı 2003 yılı mali yılsonunda kullanılmak üzere toplam

857.042$ olarak 3 yıllık bir süreyi kapsamaktadır.

Bu anlaşma sağlıklı bir şekilde kayıt altına alınmadı ve fonlar uygun olmayan bir

şekilde tahsis edildi. Yapılan iç denetim sonunda yetkili yargı makamları; “ Biri kuruma

faturasız ve yazılı olmayacak şekilde açıktan mali yardım yapabilecek hiçbir otorite yoktur.”

açıklamasında bulundular. Tam aksine şehir yasa ve yönetmeliklerinde belirtildiği gibi bunun

yetkilendirilmiş bir işlem olmadığı görülmektedir.

Öneri

Havacılık dairesine ve finans ofisine yapılacak her türlü işlemin kayıt altına

alınmasını, yasa ve yönetmeliklere uyulacak şekilde transferlerin yapılmasını öneririz.

Havacılık Dairesinin Cevabı

Havacılık Dairesi bundan böyle gerektiği gibi dökümantasyon yapmak amacıyla

bütün acentelerle ve yetkili mercilerle işbirliği yapacaktır. Şehir yasalarının yetkili yasa ve

yönetmeliklerine uygun olarak hareket edecektir.

Finans Ofisinin Cevabı

Yapılan denetim sonucunda yetkili yargı mercileri durumu inceleyerek ilgili yasaları

gözden geçirmiş ve duruma ilişkin tavsiye ve cevaplar vermiştir. Kamu fonundan

Lufthansa’ya yasa ve yönetmeliklere uymayacak şekilde para transferi yapıldığı konusunda

hem fikiriz. Belediye başkanı böyle bir anlaşma yapmaya yetkili tek kişidir fakat gerektiği

ölçüde titiz davranmayarak durumu suiistimal etmiştir.

Şehir yönetiminin Lufthansa ile ilişkilerini güçlendirmek amacıyla yaptığı anlaşma

ile havayolunu indirimler ve süreklilik açısından desteklediğinden beri, yetkili yargı

makamları bir sözleşmenin hazırlanması ve şehir konseyine sunulması yönünde tavsiyelerde

bulunmuştur. Havacılık dairesi, bütçe ve yönetim ofisi ve ekonomik kalkınma ofisi en kısa

zamanda yapılan indirimlerin kesin tarihleri de dâhil olmak üzere durumu aydınlatacak

sözleşme şartlarını açıklayacaktır. Şehir yargı makamları ise bundan böyle yazılı bir sözleşme

hazırlayacaktır.

5.3. Genel Fon Bakiyesi

Yazılı olmayan anlaşma ile bağlantılı olarak Havacılık Dairesi, Lufthansa’dan 2001

yılı için yanlışlıkla iniş ücreti kredisi tahsil etti. Bu yanlışlık sonucunda 61.134$ borçlu

kalındı. Bu miktar da mali yılın ilk mart ya da nisan ayı döneminde oluşturduğu belirsizlik

yüzünden değişebilir.

Öneri

Havacılık dairesinin finans ofisi yapacağı iç kontrol izleme sürecinde uygun

muhasebeleştirme yapmak ve doğru miktarları belirlemek amacıyla raporlar hazırlamalı ve

durumu iyileştirmelidir. Ayrıca havacılık dairesinin aldığı fazla iniş ücreti tutarının genel fona

iade etmesini tavsiye ediyoruz.

Havacılık Dairesinin Cevabı

Havacılık dairesi tutarın miktarı konusunda genel fonla aynı fikirdedir. Bu miktarın

genel fona yatırılması sağlanacaktır.

Hem gerçek hem tahmini tutarların miktarının belirlenmesi birlikte yapıldığı için bu

yanlışlık istemeden meydana geldi. Unutulmamalıdır ki finansal analistler uygulamaya

geçmeden önce bütün bilgi ve belgeleri gözden geçirmektedirler. Özellikle tek bir işlemin

yapılması amacıyla gelecekte bütün belgeler titizlikle incelenecektir.

5.4. Finansal Raporlama

Lufthansa Havayolları’nın DIA’ya operasyonlarını arttırmasını teşvik amacıyla

yapılan yazılı olmayan anlaşma sonucunda, genel fondan kredi çıkışı olmuştur. Şehir genel

fonuna tahmini maliyetlerin geri ödemelerinin azaltılması sayesinde söz konusu fondan

DIA’ya etkili ekonomik kaynak transferi gerçekleştirildi. Fakat tahmini endirekt maliyet

giderlerinin netleştirilmesinden bu yana bu durum, genel fon kayıtlarında gider yerine gelir

açığı olarak yansıyor. Bu iyileştirme daha önce de belirtildiği üzere muhasebe ilkelerinin 34.

maddesindeki hükümlere aykırılık teşkil ediyor.

Devlet Muhasebeleştirme Milli Kurulu’nun 1. Maddesine göre finansal raporlamanın

amacı; “Şartların ve sınıflandırmaların bütçe içinde tutarlı kullanılması, muhasebe ve

raporlama sistemlerinin mali tabloların hazırlanmasını kolaylaştırması ve hazırlanan mali

tabloların diğer kullanıcılar için anlaşılır hale getirilmesidir.” Ayrıca Devlet Muhasebe

Standartları Bildirisi’nin 34. Maddesi; “hükümet ile finansal fon kuruluşları arasında

gerçekleşen fon transferlerinin güven esasına dayalı ve nasıl yapılması gerektiğini belirlemek

amacıyla aşağıdakilere uyulmak zorundadır…” açıklamasıyla transferlerin nasıl yapılması

gerektiğini vurgulamıştır.

Öneriler

Genel fon ile DIA arasında gerçekleşen para transferinin iyileştirilmesi amacıyla

Genel Muhasebe İlkelerine uyulmasını tavsiye ediyoruz.

Finans Ofisinin Cevabı

Lufthansa Havayolları’na verilmek üzere DIA’ya aktarılan kredinin endirekt

maliyetler üzerindeki etkisine katılıyoruz. Yapılan işlemlere ilişkin denetçilere gönderilen

belgelerde toplam dolaylı maliyetlerdeki iniş ücret indirimleri açıkça gösterilmiştir. Fakat

gelecekte bu gibi iniş ücretleri indirimlerini endirekt maliyetler kalemlerinde

belirtmeyeceğimizi bildiririz. Bundan sonra DIA ve Genel Fon arasında yapılacak işlemler

ayrı olarak incelenecektir.

5.5. Havacılık Dairesi Tarafından İniş Ücret Kredisinin Belirlenmesi

Lufthansa ile yapılan yazılı olmayan iniş ücreti anlaşmasında, havacılık dairesi

havayoluna verilmek üzere 1 Mart tarihinde kredi tahsil edilmesini ve bu kredi 1 Nisan

tarihinde içinde bulunulan mali yılın 1 Nisan tarihinde Lufthansa’ya verilmesini belirlemiştir.

Farklı mali yıllardaki hesaplamalar yüzünden Lufthansa’ya verilen kredilerde 32.034$ fark

tespit edildi. Bu fark yazılı olmayan sözleşme yüzünden verilen kredinin doğru bir şekilde

hesaplanamamasından kaynaklanmıştır. Yapılan denetimlerde Lufthansa Havayolları’nın DIA

havalimanında 3 yıllık anlaşmanın gerektirdiği kredi borcunun bir bölümünü yatıracağı

bilgisinin tek delili olan maili tespit etmeyi başardık.

Öneriler

Havacılık dairesi finans ofisine ve muhasebe gelir birimine tüm işlemler açısından

daha iyi bir iletişim ve muhasebe işlemleri için iç kontrollerini tekrar gözden geçirmelerini

tavsiye ediyoruz.

Havacılık Dairesinin Cevabı

Normal yılsonu düzenleme işlemleri sürecinde kontroller, muhasebe gelirleri ve

finansal planlama arasında uygun iletişime dayalı ve emniyetli bir şekilde sürdürülmektedir.

Lufthansa’ya tanınan iniş ücreti kolaylığının iki finans bölümü tarafından yapılan farklı iki

hesaplanma yüzünden, kredi tutarlarından biri muhasebe gelir birimi tarafından diğeri ise

finansal planlamada kullanılmıştır. Dokümantasyon eksikliği nedeniyle her iki birim de 2

farklı kredi tutarını operasyon başlangıç tarihinde kullanmışlardır. Bu durum ne Lufthansa ne

de Genel Fon yetkilileri tarafından gözden geçirilerek fark edildi.

Havacılık dairesi 3 yıllık anlaşma süresince yapılan ödemeleri ve kredi tutarlarını

dokümanlara bağlı kalarak tekrar gözden geçireceğini taahhüt etmektedir.

6. LUFTHANSA HAVAYOLLARI 31.12.2003 TARİHLİ GERÇEK ÖDEME

TABLOSU ve ÖDENEN MİKTARLAR

Gerçek Tutar Ödenen Fark

İniş Ücreti $ 529.128 $ 529.158 $ ---

Alan Kiralama 430.421 430.421 ---

Klasik Bagaj Ekipman Gideri 44.177 44.177 ---

Otomatik Kapı Geçiş Sistemi 59.205 59.205 ---

Klasik Bagaj Operasyon ve

Bakım Giderleri 23.447 23.447 ---

Özel Kapı Kullanım Gideri 325.885 325.885 ---

Yerel Yönetim Denetim Giderleri 431.346 431.346 ---

Deicing Masrafları 12.346 12.346 ---

Yolcu Hizmet Giderleri 295.416 295.416 ---

Faiz Giderleri 2.200 1.060 1.140

TOPLAM $ 2.153.601 $ 2.152.461 $ 1.140

7. MALİ İÇ DENETİM UYGULAMA SORULARI TABLOSU

7.1. Bütçe Kontrolleri

Hedef: Bütçe hazırlaması ve kontrolü mevcut standartlarla birlikte uygulanır. Sorulara

uygun cevaba tik (√) atınız.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo No

1.

1.1

1.2

1.3

1.4

Hazırlık

Hazırlanan Bütçe Kurumsal Planlarla

uyumlu mu?

Bütçelenmiş rakamlar ve öğeleri geçmiş

yıllara ait değişimlerle karşılaştırıldı mı?

(Çizelge halinde gösterilen büyük

değişimler göz önünde tutularak)

Bu değişim tutarlarının geçerli sebepleri

tespit edildi mi?

1.5

1.6

1.7

1.8

2

2.1

2.2

2.3

İlgili birimlere ilişkin bir bütçe çağrısı

bildirildi mi?

Bütçenin bütçe rehberine göre hazırlanıp

hazırlanmadığı kontrol edildi mi?

Alışılmadık herhangi bir gider kalemi var

mı? (Otoritenin amaçlarına uygun

olmayan)

Bütçe rakamları ilgili bakanlığa, kamu

işletmesine (SHGM) ve denetçilere mali

yıl başlangıcından en az 15 gün önce

gönderildi mi?

Taksit tutarı 2,5 milyonu $/TRL aşan

proje vb. kalemlerin sermaye bütçesine

eklenmeden önceki fizibilite çalışmaları

yapıldı mı?

Takip

Bütçe gelir kalemleri ve harcama

kalemleri denetim komitesi ve üst

yönetime bildirilen aylık/kümülatif

tutarlarla karşılaştırıldı mı?

Değişimler (Varyasyonlar) zamanında

uygulandı mı? (Veya bütçeleme

esnasında oluşan değişimlere zamanında

müdahale

edildi mi?)

Bütçedeki değişiklikler nedenlerle

ilişkilendirildi mi? (Özellikle kabul edilen

olumsuz değişiklikler için)

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.2. Gelir Toplama ve Faturalama

Hedef: Toplanan bütün gelir ve diğer aidatlar doğrudan değerlendirmeye alınır. Bütün

bu kalemler hemen hesaplanıp muhasebeleştirilir.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1.

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

1.9

1.10

1.11

1.12

Gelirler & Faturalama

Kasa sorumluları dışında hangi

personeller gelirleri tahsil etmek yetkisine

sahiptir?

Ödemelerde kasa sorumluları ile

mutabakat sağlandı mı?

Yetkilendirilmiş (resmi) ödeme çekleri

var mı?

Ne sıklıkla para sirkülasyonu yapılıyor?

(Nakit Akışı)

Normal olarak kimler para

sirkülasyonundan sorumludur?

Faturalar bütün gelirleri kapsıyor mu?

Faturalama metodu nedir?

a) Karbon kağıda elle yazılır.

b) Bilgisayar çıktısı

c) Diğer (Özel)

Fatura koçanında iptal edilen bütün

faturalar mevcut mudur?

Tahsil edilen gelirler ödemelerde

Kullanılmış mı?

Elde edilen gelirler ilgili sorumlu

tarafından banka hesaplarına aktarılıyor

mu?

1.13

2.1

2.2

2.3

2.4

Elde edilen çekler ve kayıtlı para

evrakları hemen kaydediliyor mu?

Çekler ve para evrakları kasiyere

devredildiğinde hesaplandı mı?

Tanımlanmamış bir gelir sorununun ele

alınması için bir prosedür var mı?

Sabit Faturalamaların Kontrolü

Bütün sabit faturalar kasiyerlerden oluşan

bağımsız bölüm tarafından kontrol edildi

mi?

Kayıt defterlerinde hisse senetleri ve

diğer kalemlere ilişkin uygun bit denetim

var mı?

Kayıt defterleri üzerinde süreli bir kontrol

mevcut mu?

Çekler, kıymetli evraklar, nakit ve çek

makbuzları gün sonunda güvenli bir

şekilde muhafaza ediliyor mu?

Kıymetli varlıklara yönelik ikinci bir

kontrol mevcut mu?

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.3. Ücretler ve Masraflar

Hedef: Ücret ve masraflar açısından alınan tedbirler gözden geçirilir, periyodik olarak

bu kalemlere ilişkin dokümanlar güvence altına alınır.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1.

1.1

Genel

Sivil havacılık otoritesi aşağıdaki gider

kalemlerine ait lisans, derecelendirme,

sertifika ve diğer faaliyetlere ait ücret ve

masrafları iyileştirmektedir:

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

2

2.1

- Özel Pilot Lisansı

- Ticari Pilot Lisansı

- Hava Ulaştırma Pilot Lisansı

- Öğrenci Pilot Lisansları

- Uçuş Öğretim Derecelendirme

Yardımları

- Uçak Tipi İntibak Düzenlemeleri

- Havayolu Lisansları

- Charter Lisansları

- Uçuş Okulu Lisansları

- Yabancı Personel Onay Lisansları

- Hava Trafik Kontrolörleri Lisans

Değerlendirmesi

- Yabancı Uçuş Tabibi Onay

Lisansları.

- Uçabilirlik Sertifikası

- Hava Aracı Kayıt Sertifikası

- Sağlık İncelemeleri

Yukarıdaki her masraf/ücretin sabit olup

olmadığını aşağıdaki unsurlara göre

belirtiniz:

a) Yasal Karar?

b) Bakanlar Kurulu Kararı?

c) Hizmet Maliyeti?

d) Diğer (Özel)?

Eğer alınabilecek kalemler masrafların

ölçeğine göre hesaplanıyorsa, son

zamanlarda buna ilişkin bir çalışma

yapıldı mı?

Bu çalışma hakkında yapılan bir

değerlendirme ikinci bir üye personel

2.2

2.3

2.4

2.5

tarafından kontrol edildi mi?

Konuyla ilgili ölçek tüm maliyeti ya da

belirli bir oranı karşılamak üzere

planlanmışsa, ilgili bütün maliyetler göz

önünde bulunduruldu mu?

Eğer maliyetler beli oranda

desteklenecekse, bunun hesap

kalemlerine nasıl bir katkısı sağlanır?

Kontrol

Lisans/Yenilemeler açısından sürekli bir

kontrol var mı?

İlgili sertifika ve lisanslar güvenli bir

çıktıya yazdırıldı mı?

Sertifika ve lisans belgelerinin kötüye

kullanımını engellemek için ne gibi

kontroller vardır?

Bütün lisans ve sertifikalar otoritenin

yetkili kıldığı kişi tarafından usulüne

uygun olarak imzalandı mı?

Tüm belgeler ilgili otorite tarafından

mühürlü ya da kabartmalı olarak

onaylandı mı?

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.4. Kasa ve Banka Uzlaşmaları

Hedef: Tüm banka hesapları makbuzlar ve diğer evraklar temel alınarak düzenli bir

şekilde, ödemeler üzerine yetkili kılınır ve yeterince dengeli bir şekilde dağıtılır.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1.

1.1

1.2

1.3

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

Banka Hesapları

Gelirlerin toplandığı bütün banka

hesaplarını ve bu hesaplar üzerinde

yetkili kılınmış sorumlularını içerir.

Banka hesapları arasında fon transferinin

olduğu örnekler var mı?

Eğer varsa, bu transferlerin geçerli

sebepleri mevcut mu?

Çeklerin Kontrolü

Kişilerin yazdığı çekler diğer ödeme

süreci kısımlarını da kapsıyor mu?

Çek koçanları gün sonunda emniyet

altına alınıyor mu?

Herhangi bir açık çek bulunuyor mu?

Eğer varsa, bu çeklerden kimler sorumlu?

Bu açık çekleri kaydetmek için herhangi

bir beyan var mı?

Normal koşullarda düzenlenen çekler her

zaman alacaklı hesap olarak işaretlendi

mi?

Herhangi bir hileli değişikliği önlemek

amacıyla çekler mürekkepli kalemle ve

altına karbon konularak yazıldı mı?

Çekler aşağıdaki durumlara göre

gönderilmiştir:

a) Belirtilen bir prosedür var mı?

b) Çekler kapalı şekilde gönderildi

mi?

c) Çekler teslim edildiğinde kanıt

amacıyla elde edilen bir kimlik

2.10

2.11

2.12

3

3.1

3.2

3.3

3.4

3.5

4

4.1

4.2

4.3

4.4

4.5

4.6

4.7

4.8

bilgisi var mı?

d) Gecikmeksizin gönderilen çekler

mevcut mu?

e) Kabul edilen çeklere yönelik

açıklamalar mevcut mu?

f) Çekler gönderilene kadar güvence

altında tutuluyor mu?

Geri dönen çeklerle başa çıkmak için

yeterli prosedürler mevcut mu?

Geri dönen çekler kayıt altına alınıyor

mu?

Çek yerine geçen evraklar varsa, düzenli

kontrollerin yapılması amacıyla bu

evraklar kayıt altına alınıyor mu?

Kaybolan ya da düzenlenmemiş bir çekin

yerine kullanılacak evraklar için bir

teminat mektubu elde edilebilir mi?

Uzlaşma

Banka uzlaşma bildirimi ile yazılan ve

gönderilen çeklerin hazırlanmasında

kişiler sorumlu mudur?

6 aylık ödeme dönemine ait düzenlenmiş

fakat ödenmeyen çekler var mı? Eğer

varsa ilgili makbuzlar ve benzeri

evraklarla bu durum tespit edilmiş mi?

Teyit etmek amacıyla ilgili ödemeleri

bildirmek için gönderilen mektuplar var

mı?

2 haftayı aşkın yatırılmayan depozitolar

mevcut mu?

Tanımlanmamış borç ya da kredi durumu

söz konusu mu?

Elle Tahsilat

4.9

4.10

Elle tahsilat yapmaya kimler yetkilidir?

Elde nakit tutmanın sabit bir limiti var

mıdır?

Günlük ödemeler kasa defterlerine

kaydediliyor mu? Bu amaçla gün

sonunda tutulan bir ödeme ve kayıt

defteri mevcut mu?

Gün sonunda elde edilen nakit fazlalıkları

tutuluyor mu?

Elde tutulan nakit için herhangi bir

beklenmedik kontrol yapıldı mı?

Eğer varsa sonucu ne oldu?

Avans yerine geçmeden önce ilerde avans

yerine geçecek ödeme örnekleri var mı?

Taşınan paralar için sigorta kapsamı

mevcut mu?

Nakitlerin teyidi eldeki bütün nakitleri

(günlük nakit, ödenmeyen maaşlar,

seyahat giderleri, amaca özel giderler vb.)

kapsamalıdır.

Bütün nakitler mali yıl sonunda uygun

yerlere yerleştirildi mi?

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.5. İstihdam

Hedef: Yapılan ödemelerin doğru olduğundan ve onaylanmış ölçeklere uygun

olduğundan, kayıtlarının yeterli tutulduğundan emin olun.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1.

1.1

1.2

1.3

1.4

2

2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

2.6

3

3.1

3.2

3.3

3.4

4

4.1

Randevular ve Tarih Kayıtları

Tutulan kayıtlar içinde tüm kadrolar

onaylı mı?

Ödeme oranları düzgün bir şekilde

yetkilendirilmiş mi?

Tüm randevular onaylanmış prosedüre

göre yapıldı mı?

Her bireye ait hizmetler sürekli olarak

kayıt altına alındı mı?

Brüt Ücret

Ücret sınıfları doğru mu?

Aylık cari oranlar doğru mu?

Diğer tüm ödenekler uygun

yetkilendirildi ve hesaplandı mı?

Kişilerin fazla mesai tatmin kayıtları

tutuldu mu?

Son 3 ay boyunca ne kadar fazla mesai

ödemesi yapıldı?

Aynı dönem içindeki normal ödemenin

yüzdeliği kaçtır?

Kesintiler

Personel departmanında tatmin

devamlılığı ve ayrılma kayıtları mevcut

mu?

Ulaşım ödeneği, ücret kesintileri, yarım

ödeme gibi durumların güvenli bir

şekilde branşlara göre geri ödemesi

yapıldı mı?

Kişilerden geri ödemelerle ilgili bir geri

bildirim alındı mı?

Gecikmiş ödemelerden kaynaklanan

4.2

4.3

maaş zammı söz konusu mu?

Maaş Ödemeleri

Maaş nakit ödeniyorsa;

a) Ücret bordrosunda işçinin imzası

var mı?

b) Kişiler tanımlı mı?

c) Talep edilmeyen maaşlar bir

kayıtla kaydedildi mi ve 2 hafta

sonra ilgili hesaba yatırıldı mı?

d) Uygun şekilde ödenmeyen maaşlar

ilgili hesaplara tekrar yatırıldı mı?

e) Temsilcilere olan ödemeler yetkili

kılınmış bir personel tarafından

tanımlanarak ödendi mi?

Bankaya yatırılan ücretlerde ilgili

personelden maaşın alındığına dair imza

alındı mı?

Emekli maaşları, istifa edenler, malul

personele ödenen maaşlara yönelik bir

geri bildirim alındı mı?

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.6. Fazla Mesai, Tatil Ödenekleri ve Ulaşım Yardımları

Hedef: Bu harcamalar yönetim talimatlarına uyularak kontrol edilmektedir.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

2

2.1

2.2

Fazla Mesai ve Tatil Ödenekleri

Fazla mesai çalışması için önceden bir

onay alındı mı?

Aşağıdaki sınırlamalara sadık kalınmış

mı?

Memurlar 30 saat

İşçiler 50 saat

Sürücüler 150 saat.

Yukarıdaki sınırlamaları aşan

durumlarda, genel müdür/CEO’dan daha

önce onay alındı mı?

Ödeme oranları doğru mu? Örneğin;

(Aylık Maaş + %10)

x 1,5 ,

240 (diğer ödenekler hariç)

Resmi tatillerde fazla mesai hesaplaması

için önceden alınmış bir onay var mı?

Her ayda 3 günü aşmak suretiyle

yöneticilerin resmi tatil günlerinde

çalıştıklarına dair örnekler mevcut mu?

Tatil ödeme oranları doğru bir şekilde

tanımlandı mı? Örneğin; 4 – 8 saatleri

arasındaki fazla çalışmalara maaşın

1/20' si oranı uygulandı mı? (aylık maaş

+ %10 diğer ödenekler hariç)

Fazla mesailer memurların normal

görevleri için kullanıldı mı?

Ulaşım Yardımları

8 günden fazla bir süre kadar merkez

ofise gelen memurlara yönelik bir ulaşım

yardımı yapılıyor mu?

Merkeze sürekli ulaşım yapan

çalışanların maaşlarını inceleyen bir

2.3 sistem mevcut mu?

(Eğer böyle bir sistem yoksa sürekli

güncellenen bir grafik veya liste ile

merkeze ulaşım sağlayan memurlara

yönelik inceleme yapılmalı ve ödeme

kayıtlarıyla eşleştirilmelidir.)

Ödeme oranları doğru mu? Örneğin;

Yöneticiler için 4500/- ücretlerde,

Yönetici olamayanlar için 3000/-

ücretlerde.

(dahil olunan sınıflara ait ücretler ödeme

açısından sistematik olarak tanımlandı

mı?)

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.7. Personel Sağlık Mekanizması

Hedef: Personele ait medikal şemalar uygun olarak hesaplanır ve yönetilir. Uygun

cevaplara tik (√) atınız.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1

1.1

1.2

Sınırlamalar

Belirtilen sınırlamaları aşan örnekler

mevcut mu?

a) 5000/- para birimli dış masraflar

b) Hastane masrafları herhangi bir

olay için 40.000 para birimi,

bunun dışında maksimum 50.000

1.3

1.4

2

2.1

3

3.1

4

para birimi olur.

c) Huzurevi masrafları 18.000 para

birimi

- Oda masrafları 1.200 para birimi

- Yoğun bakım ünitesi 2.000 para

birimi

- Uzman ücretleri 35.000 para

birimi

d) Devlet hastaneleri için 30 günde

maksimum 300 para birimi

e) Normal çocuk doğumu 15.000

para birimi

Çalışanların kişisel taleplerine ödeme

yapmaktan kaçınmak amacıyla uygun

kayıtlar tutuluyor mu?

Bu girdi kayıtları yetkili bir personel

tarafından onaylandı mı?

Onaylama

Faturalar uzman bir doktor ya da doktor

yetkisine sahip asistan tarafından

reçetelendirilerek onaylandın mı?

Gönderilen fatura zarflarının üzerine

mühür vuruldu mu?

Prim

Aylık primler aşağıdaki personel için

düzenli olarak yatırıldı mı?

- Kadrolular için 50 (Miktar para

birimi)

- Sözleşmeliler için 100 (Miktar

para birimi)

Yetki

Üyeler tarafından beyan edilen aşağıdaki

4.1

4.2

4.3

durumların dışında kalan örnekler mevcut

mu?

- Bu plan çerçevesine dahil olmayan

eş

- Çocuklar (1-18 yaşları

arasındakileri içermektedir.)

- 60 yaş altı ebeveyn.

Not: Eğer her iki eş de şirket çalışanı ise,

sadece 1 kişi diğer üyelerin de talep

edebilmesi için sağlık yardımlarından

faydalanabilir.

Diğer Durumlar

Otorite tarafından 3 gün içerisinde

mevcut sağlık talebi ilgili hastaneye

iletildi mi?

Satın alınan gıdalar, ilaçlar ve kremler

tanınmış bir doktor tarafından

reçetelendirildi mi?

Bu gibi dış sağlık harcamalarının tutarı

5000 para biriminin altında mı?

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.8. Personel Kredileri/Personelden Alacaklar

Hedef: Tüm personel kredileri düzgün yönetilir ve hesaplanır. Yuğun olan cevaplara

tik atılır.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1

1.1

Genel

Önceki yıllara ait bakiyelerden mevcut

1.2

1.3

1.4

1.5

2

2.1

2.2

2.3

3

3.1

3.2

3.3

3.4

3.5

3.6

yıllara ve gelecek yıllara ait bakiyelere

taşınan tutarlar doğru aktarıldı mı?

Aylık kişisel hesaplar açısından ödeme

tutarları ve taksit miktarlarının özet

bilgileri ve sayım işlemleri

gerçekleştirildi mi?

Rastlanan herhangi bir fark tutarı

incelenip gerekli ayarlamalar yapıldı mı?

Yetkili memurların elinde güvenli

evraklar mevcut mu?

Bu belgelere erişme yetkisi olanlar

kimlerdir?

Bayram Avansları (10.000 Para

birimini aşmamalı)

Onaylanıp yetkili memurlar tarafından

ödenen krediler açısından işçinin kefil

olarak gösterdiği kişiler mevcut mu?

Sürekli bir tahsil durumu mevcut mu?

Yıl sonunda kontrol edilen hesaplar

içinde ödenmemiş krediler mevcut mu?

Kontrol edilen hesap tutarı ile kişisel

hesaplar arasında bir fark mevcut mu?

Eğer varsa, farklara ilişkin sebeplere

yönelik bir kontrol yapıldı mı?

Maaş Kredileri

Bütün krediler yönetmelikte belirtilen

şekillere uygun olarak verildi mi?

Tüm krediler yeterince teminat altında

mı?

Örneğin; 10 yılın altında çalışma

süresi olan bir çalışan 10 aylık kredi

için, 10 yılın üzerinde çalışan birini

3.7

3.8

3.9

3.10

4

4.1

4.2

4.3

4.4

kefil olarak belirtmiş mi?

Çalışanın borcu aldığı maaşlar üzerinden

hesaplanan ana borcunun %40 limitini

aşmayacak şekilde taksitlendirildi mi?

Tüm teminatlar onaylandı mı?

Kredi taksitlerine faiz hesaplandı mı?

Her açıdan tam bir anlaşma yapıldı mı?

Bu anlaşmalar ve kefaret belgeleri

görevlendirilen bir memur tarafından

kontrol altında tutuluyor mu?

Yılsonunda kontrol edilen hesaplarla

birlikte ödenmemiş bakiyeler incelendi

mi?

Kişisel hesaplarla toplam hesaplar arasına

bir fark mevcut mu?

Eğer varsa, geçerli sebeplere ilişkin

herhangi bir kontrol yapıldı mı?

Araç Kredileri

Kredi tutarları brüt maaş üzerinden

hesaplanan taksit tutarlarının belirlendiği

%40 limite göre tanımlandı mı?

Her kredinin uygun amaçlar

doğrultusunda kullanıldığını gösteren

kanıtlar mevcut mu?

Bütün anlaşmalar eksiksiz bir şekilde

tamamlandı mı?

Kredilerle satın alınan araçlar otorite

tarafından ipotek altında mı?

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

7.9. İhaleler/Mal ve Hizmet Alışları

Hedef: Mali açıdan en avantajlı ve niteliksel olarak kuruma en iyi mal ve hizmeti

işletmeler arasında şeffaflık unsurunu gözeterek almak.

Sıra

No

Eve

t

Hay

ır

Yorum

Tablo

No

1

1.1

1.2

2

2.1

2.2

2.3

Genel

Mal ve hizmet alışlarında takip edilen

ihale prosedürü var mı?

(Gerekliliklere tamamıyla uyulmayan

ihale prosedürleri liste dışı tutulmalıdır)

Uygun prosedürlerin dışına çıkıldığı

durumlarda gerekli nedenler belirtildi mi?

İhale Prosedürü

İhale süreci ile birlikte aşağıdaki

durumlar dikkate alındı mı?

a) Kurum tarafından en düşük

maliyetle en fazla faydanın

sağlanması

b) Öngörülen standartlara,

spesifikasyonlara, kural ve

düzenlemelere uyum

c) Varlık satışlarından maksimum

gelir ya da doğru fayda için

ödemeler

d) Rakip taraflara karşı eşit muamele

e) İşlerin süratli yürütülmesi, mal ve

kaynakların ulaştırılması

f) Yerel yasalara uygunluk ve

uluslararası yükümlülükler

g) Prosedürlerin

değerlendirilmesinde şeffaflık ve

tekdüzelik

h) Bilgi gizliliği

2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

2.10

2.11

i) Teklif sahipleri tarafından

şekillendiriliş

j) Teklif sahibinin yetkinliği ve

yeterliliği

Sözleşmenin miktarı ve doğallığına bağlı

olarak verilen orandan memnun

musunuz?

Son teklif için verilen süre yeterli mi?

(teklif vermek için en fazla 3 hafta;

uluslararası teklif sahipleri için ise 6-8

hafta olmalı)

Tekliflerin değerlendirilmesinde gereksiz

bir gecikme durumu mevcut mu?

(maksimum 3 hafta)

Teklif kurulunun tespitlerinde bir

gecikme var mı? (maksimum 2 hafta)

İtirazlar için imkânlar var mı?

Sözleşmenin verilmesinde bir gecikme

var mı? (temyizden sonra en fazla 1

hafta)

Toplam maliyet tahminleri aşağıdaki

otoriteler tarafından hazırlanıp onaylandı

mı?

- Otorite: 100 milyon para birimine

kadar;

- Bakanlık: 100 milyon para

biriminin üzerinde

Detaylı maliyet tahminleri ihale çağrısı

yapılmadan önce güvenli bir yerde gizli

şekilde tutuluyor mu?

Belirlenmiş ihalelerde aşağıdaki

sınırlamalara riayet edilmesine uyuluyor

mu?

- Genel müdür 100.000 para

birimine kadar

- Yönetim Kurulu 10 milyon para

birimine kadar

- Bakanlık İhale Kurulu 20 milyon

para birimine kadar

Bütün teminat ve menkul kıymetler

yüzdelikleri aşağıdakilere göre

şekillendirildi mi?

- Geri ödemeli teminat depozitoları:

toplam tahmini maliyetin %1’ine

kadar

- Geçici teminat mektubu: toplam

tahmini maliyetin %2’sine kadar

- Kesin teminat mektubu (İşler):

sözleşme toplamının %5’ine kadar

- Kesin teminat

mektubu(Malzemeler): sözleşme

toplamının %10’una kadar

- Teminat mobilizasyonu: tam avans

ödemesinin %100’ü.

NOT 1: İhale depozitosu kuantumu ya da

geçici teminat kuantumu sabit bir miktarı

aşmayacak şekilde bir aralıkta olmalı.

NOT 2: Aşağıdaki kurumlar onların

önceki performans ölçütlerinden sağlanan

geri ödemeli ihale depozitolarından

muaftır:

- Onaylı dernekler

- Kamu işletmeleri/Şirketler

İnceleme Tarihi ve Kodu İmza

…………….. …………..

SONUÇ

Günümüz finans sektöründe faaliyetlerde bulunan bütün organizasyonlar

bulundukları sektörde hayatta kalabilmek için kendi finansal durumlarını çok iyi kontrol

altında tutmak zorundadırlar. İşletmeler sahip oldukları her türlü finansman unsurunu bu

doğrultuda ve işletme amaçlarına uygun bir şekilde yönetebilirlerse etkinlik ve verimlilik

hususlarında başarıyı yakalarlar. İş dünyasının çeşitli sektörlerinde bazı farklılıklara sahip

olunmasına rağmen hemen hemen bütün işletmeler finansal durumlarını kontrol altında

tutmak amacıyla bit takım denetimlere tabii olurlar. Bu denetimler işletme dışından birileri

tarafından gerçekleştirildiği gibi işletme için denetim mekanizmalarıyla da

sağlanabilmektedir.

Havayolu sektöründe de benzer şekillerde denetim unsurları yer almaktadır.

Havacılık otoriteleri, bağımsız denetçiler gibi denetim yetkisine sahip olan unsurların

yaptıkları denetimler dışında, havayolu işletmeleri kendi finansal kontrollerini yaparak

herhangi bir usulsüzlüğün ya da eksikliğin giderilmesi için önceden tedbir alırlar. İç denetim

adı verilen denetimler sayesinde bağımsız olarak gerçekleştirilen denetimler a da otorite

denetimlerinde meydana çıkabilecek ve işletmeyi zor durumda bırakabilecek herhangi bir

aksaklığın böylece önüne geçilmiş olunur. Bu çalışmada Lufthansa Havayolları’na ait alınan

krediler alanında yapılan bir finansal iç denetimin sonuçlarını ve bu sonuçlarla birlikte alınan

tedbirler belirtilmiştir. Söz konusu firmanın Denver Uluslararası Havalimanında yapmış

olduğu faaliyetlerde finansal olarak bir takım olumsuz durumlar içinde kalması ve bu

durumların hangi muhasebe kalemlerini ilgilendirdiği yapılan iç denetimle belirlenmiş

olundu.

Bir havayolu işletmesinin operasyonlarını gerçekleştirirken yapacağı bu gibi

denetimler sorunun daha da büyümeden kapatılması ve kurallara uygun, daha sistemli bir

yapının oluşmasına yardımcı olacaktır.

Kaynakça

ACE Aviation Inc. Audit, Finance and Risk Comittee. (2010). Annual Information

Form/Objectives. www. aceaviation .com/en/investors/documents/2010_infoform.pdf

Erişim Tarihi: 07.02.2011

ALPTÜRK, E. (2008) Finans, Muhasebe ve Vergi Boyutlarında İç Denetim Rehberi Ankara:

Maliye ve Hukuk Yayınları, Ocak 2008, 501.

American Airlines. (2007). AMR Corporation Risk Assessment Methodology.

www.dallasiia.org/PDF/020107_ERM.pdf  Erişim Tarihi: 10.12.2010

CBG Insurance Brokers Ltd. (2009). Holiday Travel Insurance Scheme for Airline Personnel

and Their Families.http://www.fly-sure.co.uk/documents.php Erişim Tarihi: 20.02.2011

City of Albuquerque Internal Audit Comittee. (2005). Management Audit Report of the

Contract Administration Aviation Department/Report no:01-116.New Mexico.

www.cabq.gov/ audit /.../MicrosoftWord-06-01-116Final121306vmd.pdf Erişim Tarihi:

10.02.2011

Civil Aviation Administration of Sri Lanka. (2010). Internal Audit Programme Manual.

www. caa .lk/new caa /.../generic manual s/ audit procedures/ AUDIT %20PROGRAMME.pdf

Erişim Tarihi: 15.02.2010

Civil Aviation Authority of Philippines. (2009). Manual of Regularity Audits – Issue2.

www.caap.gov.ph/Downloads/ Manual %20of%20 Regulatory %20 Audit s.pdf Erişim Tarihi:

15.02.2011

ÇELİK, M., GÖNEN, S. (2010). Rekabet Üstünlüğü Sağlamada İç Denetim ve İnsan

Kaynakları Yönetiminin Stratejik Ortaklığı

www.eab.ege.edu.tr/pdf/5/C5-S1-2-M5.pdf (Erişim Tarihi: 05.11.2010)

Deloitte. (2011). Denetim

Teknikleri. .http://www.denetimnet.net/Pages/DenetimTeknikleridisdenetim.aspx Erişim

tarihi: 15.02.2011

DEMİR, Y. PARTAL, M. Onur. (2011) Performans denetimi

application2.ibb.gov.tr/maliyonetim/.../ PerformansDenetimi .pdf (Erişim Tarihi: 15.12.2010)

Federal Aviation Administration. (2010). ASDI Full Audit Guideline.

www.fly.faa.gov/ ASDI / asdi docs/2011_ full _ audit _ guidelines _v1.3.pdf Erişim Tarihi:

05.02.2011

Frontier Airlines Inc. (2004). Internal Audit Purpose.

public.thecorporatelibrary.net/committees/ Audit /chtr_typea_14635. pdf Erişim Tarihi:

07.02.2011

G.Y.T.E. (2008). İç Denetim Sunumu. www. gyte .edu.tr/.../ GYTE %20İÇ%20DENETİM

%20SUNUMU.pdf (Erişim Tarihi: 22.12.2010)

Garza, Edward D, Rcihard Perez. (2004). Transmittal of Aviation Department Report/Audit of

Airport Parking, Landing and Fuel Flowage Fees. City Of San Antonio, Texas. 5.

www. sanantonio .gov/ city auditor/pdf/AU04_ AviationReportTransmittal .pdf (Erişim Tarihi:

15.12.2010)

İ.D.K.K. (2010) Kamu İç Denetim Standartları

http://www.idkk.gov.tr/web/guest/kamu_ic_denetim_standartlari (Erişim tarihi: 10.11.2010)

İ.D.K.K. (2011) BT denetim yapısı http://www.idkk.gov.tr/web/guest/bt_denetim_rehberi_iia

(Erişim Tarihi: 10.01.2011)

İç Denetim Koordinasyon Kurulu. (2010). Kamu iç denetim mevzuatı. Ankara, 144.

Kakuk A, Beth Theriault, Jessica Bourgoin. (2004). American Airlines AMR Inc.

perleybrook.umfk.maine.edu/slides/.../ American %20 Airlines %20 2004.ppt Erişim

Tarihi:10.02.2011

KEPEKÇİ, C. (1982) İşletmelerde İç Kontrol Sisteminin Etkinliğini Sağlamada İç Denetimin

Rolü Doçentlik Tezi. Eskişehir: İktisadi ve İdari Bilimler Akademisi Yayınları. No: 251/171

ss. 146.

Lufthansa German Airlines. (2004). Revenue and Contract Compliance Audit for The Year

Ended December 31, 2003.

http://denvergov.org/Auditor/Audits19962004/Audits199620047/tabid/378345/Default.aspx

Erişim Tarihi: 20.02.2011

ÖZEREN, B. (2000). İç Denetim, Standartları ve Mesleğin Yeni Açılımları Ankara: Sayıştay

Araştırma/İnceleme/Çeviri Dizisi, 55.

Port of Seattle. (2008). Internal Audit Report.

www. portseattle .org/downloads/news/ Audit _ Internal _PSA.pdf Erişim Tarihi: 15.02.2011

Protiviti Risk&Business Consulting Internal Audit. (2009). Internal Audit Around The World/

Continental Airlines. Volume V. s 10.

www.intellityconsulting.com/.../ Internal _ Auditing _ Around _ World _ Vol _ V .pdf , Erişim Tarihi:

10.12.2010)

Supplemental Topic. (2010). Accounting for Payrolls. highered.mcgraw-hill.com/sites/dl/free/0070890757/39452/meigs9_topic_I.pdf Erişim Tarihi: 20.02.2011

ŞAHİN, E. Ayşe. (2007). Kamu mali karar alma süreçlerinin etkinliği ve iç denetim

fonksiyonu. Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi.

T.İ.D.E (2010). İç Denetim Standartları

http://www.tide.org.tr/uploads/icdenetimstandartlarindaOCAK2011degskldergi.pdf (Erişim

Tarihi: 07.02.2011)

T.İ.D.E. (2010) İç Denetim Etik Kuralları. http://www.tide.org.tr/page.aspx?nm=etik_kurallar

(Erişim Tarihi: 13.11.2010)

The Institute of Internal Auditors. (2010). IIA 2008-2014 Strategic Plan. www.the iia .org/go/? to=HP_ IIA _ Strategic _ Plan Erişim Tarihi: 20.02.2011

U.S. Department of Transportation. (2005). A Guide for Performing Department of

Transportation Internal Audits.

www.audit . transportation .org/Documents/ InternalAuditGuide -FINAL.pdf Erişim Tarihi:

15.02.2011

UZUN, A. Kamil, Yurtsever, G. (2009). Kriz yönetiminde iç denetimin rolü. İstanbul Bilgi

Üniversitesi Yayınları, Ekim 2009, 489-511.

YAZGAN, E. , KAYACAN M. (2007). Gelişmekte Olan Ülkelere Yönelik Uluslararası

Sermaye Hareketlerini Etkileyen Unsurlar: Kurumsal Yönetim ve İç Denetim

www.denetimnet.net/.../ Gelişmekte %20 Olan %20Ülkelere%20 Yönelik %20 Uluslararası

%20 Sermaye (Erişim Tarihi: 28.10.2010).

YURTSEVER, G. (2010) İç Denetimin Danışmanlık Fonksiyonu.

http://www.icdenetim.net/makaleler/66-danismanlik-fonksiyonu (Erişim Tarihi: 05.11.2010)

Diğer

http://www.authorstream.com/Presentation/Sigismondo-56793-American-Airlines-2004-Agenda-AMR-Timeline-Location-Stock-Quote-NYSE-Vision-Statement-proposed-airlin-Education-ppt-powerpoint/

http://www.kap.gov.tr/yay/Bildirim/Bildirim.aspx?id=147745

http://www.tide.org.tr/page.aspx?nm=h_vizyon_misyon

http://www.idkk.gov.tr/web/guest/home

http://www.kidder.org.tr/index.php?Sayfa=617271600

http://www.iaaia.com/About_IAAIA.html